ΔΙΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ: Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Transcript

1 «H γλώσσα [ανάγνωση και η γραφή] ως τοπικά εδρασμένη κοινωνική πρακτική: Δεδομένα από τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε παιδιά Ρομά» Τριανταφυλλιά Κωστούλη ΠΤΔΕ, ΑΠΘ ΔΙΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ: Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 9-10 Σεπτεμβρίου 2011

2 Στόχος της ανακοίνωσης Η παρούσα ανακοίνωση έχει σαν στόχο να παρουσιάσει τις βασικές αρχές του πλαισίου που το Πρόγραμμα «ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΡΟΜΑ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ» προτείνει για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε τάξεις μικτής ικανότητας σε παιδιά με την ελληνική ως πρώτη και ως δεύτερη γλώσσα και τα οποία προέρχονται από κοινότητες στις οποίες επικρατούν διαφορετικές στάσεις απέναντι στην ανάγνωση και τη γραφή διαφορετικοί γραμματισμοί - από ό,τι στο σχολείο.

3 Στόχος του προγράμματος Στόχος του προγράμματος είναι τα παιδιά Ρομά να έρθουν στο σχολείο, να παραμείνουν στο σχολείο και να αναπτύξουν θετικές στάσεις προς τη μάθηση. Να συνειδητοποιήσουν το ρόλο του σχολικού γραμματισμού ως μοχλού για το μετασχηματισμό της πραγματικότητάς τους, για την εξάλειψη των παραγόντων εκείνων που συντελούν στη διαιώνιση των κοινωνικών ανισοτήτων. Αυτό που ενδιαφέρει συνήθως είναι τα παιδιά από γλωσσικές μειονότητες (π.χ. παιδιά Ρομά) να μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν με τη στενή έννοια του όρου, αποκτώντας απλώς κάποιες δεξιότητες. Θα δείξω ότι αυτή η θεώρηση μπορεί να οδηγήσει σε αντίθετα αποτελέσματα. Η ανάγνωση και η γραφή στο συγκεκριμένο πρόγραμμα εκλαμβάνονται ως κοινωνικά τοποθετημένες δραστηριότητες διαλόγου με ποικίλα νοήματα αλλά και ως το μέσο που τα άτομα μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να δηλώσουν την αντίστασή τους σε επιβαλλόμενα νοήματα και εξουσιαστικές οπτικές.

4 Μέσα από αυτή την προσέγγιση της ανάγνωσης και της γραφής - ως κοινωνικών διαδικασιών στόχος μας είναι τα παιδιά Ρομά να γίνουν δημιουργικά υποκείμενα, δηλαδή άτομα που μπορούν μέσα από την ενδυνάμωση της δικής τους φωνής αλλά και την κατανόηση των πρακτικών νοηματοδότησης του κόσμου που το σχολείο διδάσκει και η κυρίαρχη κουλτούρα χρησιμοποιεί - να ξεφύγουν από τον πολιτισμό της σιωπής, να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Η ενδυνάμωση της φωνής των υποκειμένων είναι η προϋπόθεση για την εμπλοκή σε στενού, παραδοσιακού τύπου δραστηριότητες σχολικού γραμματισμού.

5 Ισχύουσες ατομοκεντρικές προσεγγίσεις:to μοντέλο του ελλείμματος Παραδοσιακά, τα προβλήματα των παιδιών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο σχολείο παρουσιάζονταν μέσα από ένα συγκεκριμένο μοντέλο το μοντέλο του ελλείμματος. Το μοντέλο αυτό στηρίζεται σε μια συγκεκριμένη προσέγγιση της έννοιας του γραμματισμού ως μιας λίστας από δεξιότητες. Η προσέγγιση αυτή υποστηρίζει ότι η αποτυχία κάποιων μαθητών/-τριών στην κατάκτηση του σχολικού γραμματισμού οφείλεται σε ατομικούς παράγοντες, όπως η ελλιπής προσπάθεια, η έλλειψη κινήτρου, η μη αγάπη προς τη μάθηση κλπ.

6 Το ιδεολογικό μοντέλο: Η επικοινωνιακή δόμηση της αποτυχίας Σύμφωνα με τις κοινωνικοπολιτισμικές θεωρήσεις που συνθέτουν το ιδεολογικό μοντέλο-, ο σχολικός γραμματισμός δεν είναι η μοναδική μορφή γραμματισμού. Υπάρχουν ποικίλοι γραμματισμοί. Αναγνωρίζονται πλέον οι γραμματισμοί των τοπικών κοινοτήτων. Ο γραμματισμός δεν συνιστά ένα στατικό πακέτο γνώσεων που μεταφέρονται από τον/την εκπαιδευτικό στους/τις μαθητές/τριες αλλά μια σειρά δεξιοτήτων, στρατηγικών και στάσεων απέναντι στα κείμενα που δομούνται μέσα από επικοινωνιακές διαδικασίες. ΒΑΣΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ: Τι είδους μαθησιακά πλαίσια δημιουργούνται στις σχολικές τάξεις; Με άλλα λόγια, οι αλληλεπιδράσεις μαθητών/-τριών εκπαιδευτικού κειμένων δεν είναι ουδέτερες - δομούν συγκεκριμένες μαθητικές εγγράμματες ταυτότητες αλλά και αποκλεισμούς από τις δεξιότητες και τις στρατηγικές του σχολικού γραμματισμού. Η έννοια του ελλείμματος ως προς τις κειμενικές δεξιότητες που χρειάζεται για να αλληλεπιδράσει με τα κείμενα ή η αποδυνάμωση της φωνής των μαθητών κατασκευάζεται μέσα από τις διεπιδράσεις που οικοδομούνται στη σχολική τάξη.

7 Ο στόχος μας στο πρόγραμμα Ρομά είναι να διαμορφώσουμε θετικές προς τη μάθηση ταυτότητες. Να μετατρέψουμε τις σχολικές κοινότητες σε ένα ελκυστικό μαθησιακό περιβάλλον για τα παιδιά Ρομά όπου ακούγεται η φωνή των παιδιών. Αυτό γίνεται τόσο όταν τα παιδιά αυτά φέρνουν στοιχεία, πόρους από την τοπική κοινότητα στη σχολική τάξη αλλά και όταν εμπλέκονται σε δραστηριότητες σχολικού γραμματισμού.

8 ΙΣΧΥΟΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΡΟΜΑ Η υλοποίηση του στόχου αυτού της ανάδειξης της φωνής των παιδιών - απαιτεί: (α) καλλιέργεια της κριτικής επίγνωσης των εκπαιδευτικών για τον τρόπο με τον οποίο οι πρακτικές τους στο σχολείο συμβάλλουν στη διαιώνιση στερεοτύπων και στην άνιση πρόσβαση των ατόμων στη γνώση. (β) αναδιάρθρωση των εγχειριδίων και των Λόγων που αυτά διατυπώνουν για την καλλιέργεια του γραμματισμού στο σχολικό πλαίσιο.

9 Τα εγχειρίδια καταπνίγουν τη φωνή των παιδιών; Οι εκπαιδευτικοί δεν είναι πιστοί αναπαραγωγοί των εγχειριδίων. Μπορούν να επιφέρουν αλλαγές στη διάρθρωση μιας ενότητας. Το ζήτημα είναι αν οι αλλαγές αυτές είναι αλλαγές που υπηρετούν τη γενικότερη φιλοσοφία περί μάθησης ή είναι αλλαγές που μετασχηματίζουν σημαντικά τους Λόγους το ιδεολογικό πλαίσιο που το σχολείο μέσα από τα εγχειρίδια δομεί, τις ταυτότητες που διαμορφώνει. Δεν υπάρχει ερευνητικό υλικό για την επικοινωνιακή δόμηση της αποτυχίας σε σχολικές τάξεις ή της απόσυρσης από το διάλογο που συντελείται στη σχολική τάξη. Θα δείξω ότι μέσα από τις δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής κειμένων που προτείνονται και από τον τρόπο που αυτές οι δραστηριότητες διαπλέκονται, τα εγχειρίδια καταπνίγουν τη φωνή των μαθητών και διαμορφώνουν σταδιακά ταυτότητες ελλειμματικές. Τα παιδιά χρειάζονται γνώσεις και δεξιότητες από άλλα μη σχολικά - πλαίσια για να υπερβούν τις ταυτότητες αυτές.

10 Εγχειρίδια Β Γυμνασίου Επιλέγω για τη διερεύνηση αυτή τα εγχειρίδια του Γυμνασίου και ειδικότερα της Β Γυμνασίου. Γιατί; Μέσα από τις διδακτικές ενότητες και τις σχετικές δραστηριότητες προτείνουν τρόπους και στρατηγικές μετάβασης από τη γλώσσα της κοινής, καθημερινής εμπειρίας στις πιο αφηρημένες και απαιτητικές γλωσσικές χρήσεις.

11 Τρόποι κριτικής ανάγνωσης εγχειριδίων Τα δύο μοντέλα μας οδηγούν σε διαφορετικούς τρόπους ανάγνωσης και ανάλυσης των εγχειριδίων. Τη γνωστική/διαμερισματοποιημένη θεώρηση: απαιτεί να απαριθμήσουμε την ύλη που κατακτάται σε κάθε μια από τις δεξιότητες χωριστά (ανάγνωση, γραφή, ομιλία, ακρόαση). Η μη κατάκτηση της ύλης διαφοροποιεί τους μαθητές σε καλούς και αδύναμους αναγνώστες, συγγραφείς κλπ. Την ενοποιημένη θεώρηση: απαιτεί να μελετήσουμε πώς μέσα από τις δραστηριότητες διαμορφώνεται μια περισσότερο ή λιγότερο συνεκτική κουλτούρα νοημάτων και μια σειρά από εγγράμματες ταυτότητες. Πόσο συνεκτικά δεμένες είναι οι ενότητες; Τι αποτέλεσμα έχει η έλλειψη συνεκτικότητας στις μαθητικές ταυτότητες που αναδύονται; (Θα δείξω ότι στην ίδια ενότητα, ένας μαθητής μπορεί να αξιολογηθεί ως καλός και ως αδύναμος ταυτόχρονα).

12 Απαιτητικές γλωσσικές χρήσεις: Η γλώσσα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση Σε γενικές γραμμές, η μετάβαση από την πρωτοβάθμια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση συναρτάται με την κατάκτηση απαιτητικών γλωσσικών χρήσεων. Η γλώσσα δεν χρησιμοποιείται για να συνοδεύσει δράσεις ή να παρουσιάσει δράσεις με τρόπο συναφή με την εμπειρία όπως συμβαίνει σε μια αφήγηση αλλά επιτελεί συγκροτησιακό ρόλο. Οι ορισμοί, οι γενικεύσεις, οι υποθέσεις, η ανάκληση πληροφοριών, οι ταξινομήσεις, οι κατηγοριοποιήσεις συνιστούν απαιτητικές γλωσσικές χρήσεις, μια και οι μαθητές/- τριες καλούνται να δομήσουν οντότητες μέσα από τη γλώσσα (π.χ. όροι όπως επίτευξη, πραγμάτωση, θερμική ενέργεια κλπ.) αλλά και να συσχετίσουν αυτές μέσα από συνδέσεις (που δεν δηλώνονται με συνδέσμους (επομένως, κατόπιν) αλλά με ρήματα (π.χ. συντελεί, απορρέει κλπ.) και τρόπους οργάνωσης πληροφοριών σε συνεχή κείμενα. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, τα παιδιά καλούνται να παραγάγουν αλλά και να επεξεργαστούν γλωσσικά απαιτητικά κείμενα. Μέσα από ποιες υποβοηθητικές διαδικασίες πραγματώνεται η μετάβαση στη διαφορετική αυτή σύλληψη της γλώσσας ως μέσου συγκρότησης του κόσμου και η κατάκτηση η μετάβαση, δηλαδή, από την άμεση στη μη άμεση, κοινή εμπειρία;

13 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ

14 Α. Εισαγωγικά κείμενα: Κείμενο 1 Κείμενο 2 Κείμενο 3 Κείμενο 4 Ερωτήσεις κατανόησης Ερωτήσεις κατανόησης Ερωτήσεις κατανόησης Ερωτήσεις κατανόησης Β 1. Γραμματική Β 2. Γ. Δ 1. Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου Κείμενο 5 Κείμενο 6 Κείμενο 7 Κείμενο 8 Ασκήσεις Ασκήσεις Ασκήσεις Ασκήσεις Δ 2. Άλλοι τρόποι ανάπτυξης παραγράφου Ε. Λεξιλόγιο Στ. Δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου

15 Αρχικές ενότητες: Η διαμόρφωση του επιφανειακού αναγνώστη ΔΟΜΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ: ΑΘΡΟΙΣΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ ΜΗ ΣΥΝΕΚΤΙΚΗ ΔΟΜΗ Τα κείμενα παρατίθεται σε σειρά. Δεν διαλέγονται μεταξύ τους. Η κατανόηση των κειμένων που απαρτίζουν μια ενότητα στηρίζεται/ καλλιεργεί τις ίδιες στάσεις απέναντι στο κείμενο και τις ίδιες δεξιότητες: ικανότητα εντοπισμού πληροφοριών που δηλώνονται στην επιφάνεια του κειμένου (ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ). Η ανάγνωση/επεξεργασία κειμένων ως μη διαλογική διαδικασία αντιπαράθεσης με τα νοήματα. Πέρα από το γεγονός ότι τα κείμενα που χρησιμοποιούνται είναι αποσπάσματα, οι αρχικές ενότητες περιλαμβάνουν δύο ή περισσότερα κείμενα που είναι γλωσσικά οικεία στα παιδιά και ένα γλωσσικά απαιτητικό κείμενο - η κωδικοποίηση αφορά πληροφορίες μη συναφείς με την εμπειρία. Η βαθύτερη κατανόηση των κειμένων αυτών απαιτεί μελέτη της γλώσσας και της πληροφοριακής οργάνωσης για να αναδειχθούν οι θέσεις του συγγραφέα, πώς δηλώνονται γλωσσικά και το πώς ο/η συγγραφέας τοποθετείται απέναντι σε ένα θέμα. Με ποιο τρόπο βοηθούνται οι μαθητές να διαβάσουν το κείμενο αυτό πέρα από την επιφάνεια, αναγνωρίζοντας τους ενδείκτες που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί; Στην αρχική ενότητα δεν προτείνονται συγκεκριμένες στρατηγικές.

16 Βασικοί ορισμοί Ως γλωσσικά απαιτητικά ονομάζουμε τα κείμενα στα οποία οι προτάσεις δεν απηχούν γεγονότα με τη σειρά που αυτά έχουν εξελιχθεί. Τα γλωσσικά απαιτητικά κείμενα στηρίζονται σε ονοματοποιήσεις και γραμματικές μεταφορές, σύνθετους (ονοματικούς και ρηματικούς) μηχανισμούς συνοχής κλπ.

17

18 Το είδος του μαθητή ως συγγραφέα που διαμορφώνεται στην αρχή του εγχειριδίου Να κατανοεί οδηγίες που αφορούν τη δόμηση παραγράφων ή τη σύνδεση προτάσεων με συνδέσμους και να τις ακολουθεί. Η παραγωγή γραπτού λόγου ισοδυναμεί με την παραγωγή παραγράφων. Η αξιολόγηση ενός γραπτού κειμένου συνδέεται με τη μελέτη συνδετικών στοιχείων. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

19

20

21

22 ΤΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΩΣ ΈΝΑ ΕΞΕΛΙΣΣΟΜΕΝΟ ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΩΝ Το κειμενικό αυτό σύμπαν αναπτύσσεται σταδιακά με τον ίδιο ή διαφορετικό τρόπο; Καθίσταται πιο συνεκτικό; Θα δείξω ότι η αύξηση της συνεκτικότητας στο επιφανειακό επίπεδο της αλληλεπίδρασης των δραστηριοτήτων - μιας ενότητας έχει ορισμένα ενδιαφέροντα αποτελέσματα μη συνεκτικότητα στο βαθύτερο επίπεδο. Φέρνει στην επιφάνεια διαφορετικές συλλήψεις της έννοιας της επικοινωνίας και σύγκρουση διαφορετικών ταυτοτήτων. Η ανάγνωση ορίζεται με έναν τρόπο εντοπισμός πληροφοριών αφενός, μέσα από συγκεκριμένες δραστηριότητες ενισχύεται ο αναγνώστης ως επιφανειακός αναγνώστης. Ταυτόχρονα μέσα από άλλες δραστηριότητες, η παραγωγή κειμένων απαιτεί έναν πιο διευρυμένο ορισμό της ανάγνωσης που ποτέ δεν έχει διδαχθεί επομένως, αξιολογείται ο επιφανειακός αναγνώστης ως αδύναμος αναγνώστης και αδύναμος συγγραφέας. Στην ίδια ενότητα κατασκευάζονται δύο διαφορετικές εγγράμματες ταυτότητες.

23 Α. Εισαγωγικά κείμενα: Κείμενο 1 Κείμενο 2 Κείμενο 3 Κείμενο 4 Ερωτήσεις κατανόησης Ερωτήσεις κατανόησης Ερωτήσεις κατανόησης Ερωτήσεις κατανόησης Β 1. Γραμματική Β 2. Γ. Δ 1. Κειμενικές Δραστηριότητες Κείμενο 5 Κείμενο 6 Κείμενο 7 Κείμενο 8 Ασκήσεις Ασκήσεις Ασκήσεις Ασκήσεις Δ 2. Άλλες κειμενικές δραστηριότητες Ε. Λεξιλόγιο Στ. Δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου Κείμενο εκτός εγχειριδίου

24 Η διαμόρφωση του αδύναμου αναγνώστη ΔΟΜΗ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ: Η ΓΡΑΦΗ ΩΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΔΙΑΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Η ενότητα αποτελείται από περισσότερα του ενός γλωσσικά απαιτητικά κείμενα. Οι δραστηριότητες ανάγνωσης των αρχικών κειμένων λειτουργούν με τη συγκεκριμένη έννοια της κατανόησης: εντοπισμός επιφανειακών πληροφοριών. Η δραστηριότητα παραγωγής κειμένου προφορικού ή γραπτού - απαιτεί μια μικρή αλληλεπίδραση με ένα κείμενο της ενότητας. Ένα από τα εισαγωγικά κείμενα αξιοποιείται ως μαθησιακός πόρος ή πλαίσιο για την παραγωγή συνεχούς λόγου.

25 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

26

27

28 Η διατύπωση του εγχειριδίου υπονοεί / θεωρεί ότι η υλοποίηση της δραστηριότητας αυτής απαιτεί στρατηγικές που τα παιδιά ήδη κατέχουν μέσα από προηγούμενες ενότητες: να εντοπίσουν συγκεκριμένες πληροφορίες και να μεταφέρουν αυτές σε έναν συμμαθητή τους. Ουσιαστικά, ωστόσο, η επιτυχής υλοποίηση της δραστηριότητας αυτής απαιτεί ένα διαφορετικό τύπο εγγράμματου υποκειμένου διαφορετικό από αυτόν που διαμορφώθηκε μέχρι στιγμής. Το συγκεκριμένο κείμενο στο οποίο τα παιδιά καλούνται να ανατρέξουν είναι ένα γλωσσικά απαιτητικό κείμενο για μαθητές/-τριες Β Γυμνασίου. Το λεξιλόγιο αποτελεί έκφραση επιστημονικού γραμματισμού των φυσικών επιστημών. Η παραγωγή του κειμένου απαιτεί εξοικείωση με μια άλλη προσέγγιση των κειμένων να έχουν αναπτύξει στρατηγικές ανάγνωσης γλωσσικά απαιτητικών κειμένων, να γνωρίζουν άλλους λεξιλογικούς όρους που να απλοποιούν το επιστημονικό ύφος λόγου αλλά να αποδίδουν τα νοήματα, να συνθέσουν πληροφορίες από άλλες πηγές κλπ. Τις στρατηγικές αυτές δεν τις διδάσκει το εγχειρίδιο.

29 Ως αποτέλεσμα, ο επιφανειακός αναγνώστης ο αναγνώστης που έμενε στην επιφάνεια του κειμένου - και μπορούσε να εντοπίζει συγκεκριμένες πληροφορίες μέσα από μια τέτοια δραστηριότητα μετατρέπεται σε αδύναμο ομιλητή/-τρια, μια και πρέπει να έχει στη διάθεσή του/της ένα μεγαλύτερο εύρος στρατηγικών για να προσεγγίσει το κείμενο, να συνδυάσει τις πληροφορίες του κειμένου με τους επιστημονικούς όρους που οι εικόνες προτείνουν και να δημιουργήσει ένα κατανοητό στο συμμαθητή του κείμενο. Ίσως το κείμενο αυτό, για να είναι κατανοητό, να πρέπει να συνδυαστεί με ένα σχεδιάγραμμα της διαδικασίας που ακολουθήθηκε για να δημιουργηθεί ο Ήλιος.

30 Αναπλαισίωση πληροφοριών (recontextualization). Η υλοποίηση της δραστηριότητας εισάγει μια νέα στρατηγική αναπλαισίωση των πληροφοριών ενός κειμένου. Η αναπλαισίωση γίνεται σε ένα γλωσσικά απαιτητικό κείμενο που πρέπει να προσεγγιστεί ως ολότητα. Οι πληροφορίες χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενός κειμένου επεξήγησης στο ίδιο κειμενικό είδος με το αρχικό κείμενο.

31 Ένα επιπλέον παράδειγμα.

32

33

34 Αναπλαισίωση μέσα από διακειμενικότητα Τα παιδιά καλούνται να δημιουργήσουν ένα κειμενικό σύμπαν, να επεξεργαστούν κείμενα με ποικίλες γλωσσικές απαιτήσεις, να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές στον τρόπο που οι συγγραφείς προσεγγίζουν ένα θέμα, να εντοπίσουν τι αναδεικνύουν και τι αφήνουν υπονοούμενο, Να ιεραρχήσουν τις πληροφορίες με τρόπο που να εκφράσουν τη δική τους φωνή τη δική τους στάση απέναντι στο θέμα μέσα από διαπραγμάτευση (μερική, ολική αποδοχή, έμμεση αποδοχή κλπ.) των στάσεων των άλλων.

35 Ενώ οι αρχικές ενότητες απαιτούν δραστηριότητες που αφορούν επιμέρους σημεία του κειμένου χωρίς να αναδειχθεί ο ρόλος τους ως στρατηγικών καθώς και άλλων στρατηγικών για τη διαπραγμάτευση των κειμένων, στις τελευταίες ενότητες τα παιδιά καλούνται να αξιοποιήσουν στρατηγικές για την επεξεργασία των κειμένων ως ολοτήτων προθέσεων, γλωσσικών δομών και οργάνωσης. Η όλη διαδικασία γίνεται για να κατακτήσουν τις στρατηγικές κι όχι για να εκφράσουν τη φωνή τους για ένα θέμα που τους/τις απασχολεί.

36 Σε δύο διαφορετικά σημεία της ίδιας ενότητας απαιτούνται δύο διαφορετικές ταυτότητες αναγνωστών. Για την κατανόηση των εισαγωγικών κειμένων απαιτείται ο επιφανειακός αναγνώστης για την παραγωγή κειμένων από τα παιδιά ο κριτικός αναγνώστης. Δεδομένου ότι συνυπάρχουν, μας οδηγεί στο να υποθέσουμε ότι για το εγχειρίδιο μεταξύ των δύο αυτών ταυτοτήτων δεν υπάρχει ποιοτική διαφορά. Διαφορετικά, θα έπρεπε να δημιουργηθούν μονοπάτια μετάβασης μαθησιακές τροχιές από την επιφάνεια ενός κειμένου στην κριτική διερεύνηση των νοημάτων ενός κειμένου. Η αδυναμία να ανταποκριθεί στη δραστηριότητα ερμηνεύεται με βάση τη λογική του ελλείμματος στις κειμενικές του ικανότητες. Το έλλειμμα στην κειμενική χρήση της γλώσσας στην παραγωγή αποτελεσματικών κειμένων - κατασκευάζεται μέσα από τη μη συνεκτική υφή που διέπει τις στρατηγικές που οι επιμέρους δραστηριότητες καλλιεργούν.

37 Μονοπάτια μετάβασης Αλλαγή στον τρόπο σύλληψη της έννοιας του κειμένου. Η παραγωγή κειμένων απαιτεί έναν διαφορετικό τρόπο ανάγνωσης αλληλεπίδρασης με τα κείμενα. ΑΛΛΑΓΗ στις ΣΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙ ΝΟΗΜΑΤΟΣ: Να αναγνωρίσουν τη μερικότητα των νοημάτων των κειμένων, να προσεγγίσουν τα κείμενα ως ιστορικές και κοινωνικές οντότητες, ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΈΝΟΥ: Να επικεντρωθούν στο πώς ο συγγραφέας χρησιμοποιεί γλωσσικά στοιχεία, πώς οργανώνει τις πληροφορίες, ποιες πληροφορίες αναδεικνύει, ποιες δεν αναφέρει και την κοινωνική τους λειτουργία της προφορικότητας, της μείξης στοιχείων, της παραπομπής σε πηγές κλπ. Η παραγωγή κειμένου απαιτεί δεξιότητες πέρα από την συνοχή και την παραγραφοποίηση. ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ. Πώς ο συγγραφέας συμμετέχει σε ένα διάλογο με άλλους. Ποιες κοινωνικές θέσεις εκφράζει.

38 Στο νέο πλαίσιο προτείνουμε Ικανότητα κριτικής ανάγνωσης της ενότητας από τους/τις εκπαιδευτικούς. Αναδιάρθρωση της ενότητας με την επιλογή και την προσθήκη κειμένων που έχουν νόημα για τους μαθητές/-τριες. Κατάκτηση στρατηγικών επεξεργασίας νοημάτων άρα ολόκληρων κειμένων. Η επεξεργασία νοείται ως μια επικοινωνιακή διαδικασία τοποθέτησης των αναγνωστών ως κοινωνικών υποκειμένων απέναντι στα κείμενα, που εκφράζουν ιδεολογία. Τα παιδιά μαθαίνουν ότι τα κείμενα εκφράζουν μια στάση από τον συγγραφέα απέναντι σε ένα ζήτημα. Μέσα από την αντιπαράθεση αυτή καλλιεργείται ο προφορικός τους λόγος. Αντιπαραθετική μελέτη απλούστερων και πιο σύνθετων γλωσσικά κειμένων για τη σταδιακή κατανόηση νέων γλωσσικά πιο απαιτητικών - τρόπων κωδικοποίησης νοημάτων και ανάδυση των στρατηγικών αυτών μέσα από κείμενα και θέματα που έχουν νόημα για τα παιδιά.

39 Λογοτεχνία, θέατρο ως μέσο κατάκτησης στρατηγικών αναπλαισίωσης ΑΝΑΠΛΑΙΣΊΩΣΗ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Ως ανταπόκριση στη λογοτεχνία, το θέατρο παρέχει στα παιδιά ευκαιρίες να γίνουν θεατρικοί ήρωες, καθώς επίσης και κριτικοί, καθώς οικοδομούν και αξιολογούν διαφορετικές ερμηνείες των βιβλίων που διάβασαν. Καθώς διάφοροι μαθητές παίρνουν τους διάφορους ρόλους, ακούν με ποιον τρόπο είναι δυνατό οι άλλοι να κατάλαβαν μια κατάσταση, μια σκηνή, και στη συνέχεια αρχίζουν να εκτιμούν τα ενδεχόμενα πολλαπλά νοήματα της γλώσσας (Bakhtin, 1981, Halliday, 1978). Λαμβάνουν υπόψη τους τις οπτικές γωνίες που φέρνουν και παίρνουν από το κείμενο διάφοροι αναγνώστες-ηθοποιοί (Rosenblatt, 1978). Επιπλέον, οι μαθητές συνειδητοποιούν με μεγαλύτερη σαφήνεια τις κοινωνικές διαστάσεις της λογοτεχνίας, δηλαδή, αρχίζουν να εκτιμούν τις προσδοκίες της αμοιβαιότητας ή του διαλόγου μεταξύ των αναγνωστών και των συγγραφέων του γραπτού λόγου (Cazden, Nystrand, 1986, 1987, Nystrand & Wiemelt, Wells, 1998).

40 Φροντιστηριακά μαθήματα Προτείνουνε αλλαγή από το μεταβιβαστικό μοντέλο που σχετίζεται απλώς και μόνο στην ενίσχυση της γλωσσικής ικανότητας των μαθητών/-τριών. Τα φροντιστηριακά μαθήματα μπορεί να νοηθούν ως πλαίσια ενδυνάμωσης της φωνής του μαθητή ως πλαίσια όπου ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές/τριες αποδομούν την ταυτότητα του αδύναμου αναγνώστη και συγγραφέα που κατασκευάστηκε στην τάξη. Η ενδυνάμωση της φωνής των μαθητών/-τριών Ρομά δεν μπορεί να γίνει παρά μέσα από την κατανόηση των σχέσεων εξουσίας που κρύβουν οι δραστηριότητες του εγχειριδίου και τα σχόλια του/της εκπαιδευτικού (π.χ. ασαφές επιχείρημα).