ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΙΙ ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ. Καλλιρρόη Παπαδοπούλου ΤΕΑΠΗ/ΕΚΠΑ

Transcript

1 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΙΙ ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Καλλιρρόη Παπαδοπούλου ΤΕΑΠΗ/ΕΚΠΑ

2 Βιβλιογραφικές πηγές παρουσίασης Η παρουσίαση που ακολουθεί βασίζεται στην παρακάτω βιβλιογραφία: 1. Craig,J. & Baucum, D. (2007) Η Ανάπτυξη του Ανθρώπου. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση (Τόμος Α). 2. Feldman, R.S. (2009) Εξελικτική Ψυχολογία. Δια Βίου Μάθηση. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg (Τόμος Α) 3. Cole, M. & Cole, S. (2001) Η Ανάπτυξη των Παιδιών. Αθήνα: Gutenberg 4. Μαράτου, Ο. (2002) Οι Διαδρομές του Jean Piaget. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.

3 Βιβλιογραφικές πηγές παρουσίασης 5. Kουγιουμουτζάκης, Γ. (Eπιμέλεια Έκδοσης), (1995). Aναπτυξιακή ψυχολογία : παρελθόν, παρόν και μέλλον. Hράκλειο, Kρήτη: Πανεπιστημιακές Eκδόσεις Kρήτης 6. Salkind, N. (2004) Θεωρίες της Ανθρώπινης Ανάπτυξης. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη 7. Siegler, R. (2002) Πως Σκέφτονται τα Παιδιά. Αθήνα: Gutenberg

4 Γνωστική ανάπτυξη αντανακλαστικά και αντιληπτικές ικανότητες

5 Τα αντανακλαστικά Πρόκειται για οργανωμένες, ακούσιες αντιδράσεις που δεν είναι προϊόν μάθησης και εμφανίζονται αυτόματα ως αντίδραση σε ερεθίσματα. Τα αντανακλαστικά πιπιλίσματος και κατάποσης επιτρέπουν στο νεογέννητο να καταναλώσει τροφή. Άλλα αντανακλαστικά: Babinski (πατούσα) Moro Αναζήτηση (άγγιγμα στο μάγουλο) Βηματισμός Σύλληψη Βλεφαρισμός

6 Αισθητηριακή και Αντιληπτική ανάπτυξη Αίσθηση: η πρόσληψη ενός ερεθίσματος από ένα αισθητήριο όργανο. Αντίληψη: μια ενεργητική γνωστική διαδικασία με την οποία οργανώνονται και αποκτούν νόημα οι αισθητηριακές πληροφορίες.

7 Η μελέτη των αντιληπτικών ικανοτήτων στα βρέφη Η μέθοδος της εξοικείωσης: όταν τα βρέφη εξοικειώνονται με ένα ερέθισμα, τότε δείχνουν έλλειψη ενδιαφέροντος για το ερέθισμα αυτό. Επομένως, αν έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε ένα οικείο ερέθισμα και σε ένα νέο, θα επιλέξουν το νέο, εφόσον μπορούν να αντιληφθούν τη διαφορά. Η μέθοδος της προτίμησης: εάν ένα βρέφος περνάει περισσότερο χρόνο απασχολούμενο (π.χ. κοιτάζοντας) με ένα ερέθισμα αντί για ένα άλλο, η προτίμηση δηλώνει ότι αντιλαμβάνεται τις μεταξύ τους διαφορές και αντιδρά σε αυτές. Η έκπληξη: με την μέθοδο αυτή αξιολογούνται οι προσδοκίες και η μνήμη των βρεφών. Αντιδρούν με έκπληξη όταν δεν εκπληρώνονται οι προσδοκίες τους.

8 Οπτική αντίληψη Τα νεογέννητα, έχουν σημαντικές οπτικές δεξιότητες και ικανότητα για οπτική αντίληψη Εστιάζουν καλύτερα σε αντικείμενα που βρίσκονται σε απόσταση από εκ. περίπου και δεν μπορούν να διακρίνουν λεπτομέρειες αντικειμένων που βρίσκονται πιο μακριά Ακολουθούν με το βλέμμα ένα κινούμενο αντικείμενο Είναι επιλεκτικά στο τι κοιτάζουν (περίπλοκα σχήματα, ανθρώπινο πρόσωπο) (Fanz, 1958, 1961, 1963) Αντιλαμβάνονται χρώματα Μιμούνται εκφράσεις του προσώπου από την αίθουσα του τοκετού.

9 Οπτική αντίληψη Από 2 εβδομάδων προτιμούν να κοιτάζουν το πρόσωπο της μητέρας τους σε φωτογραφία (απαραίτητη προϋπόθεση η επαρκής αλληλεπίδραση) (Carpenter, 1974, McFarlan, 1978) Μέχρι 6 μηνών, οι αντιληπτικές ικανότητες σχεδόν πλήρως αναπτυγμένες Στη συνέχεια, αλλαγές στον τρόπο που χειρίζονται τα αντιληπτικά δεδομένα (π.χ. τρόπος «σάρωσης» εικόνων για εντοπισμό ομοιοτήτων ή διαφορών) και αλλαγές που σχετίζονται με την ικανότητα προσοχής.

10 Οπτική αντίληψη Αντίληψη μορφής (πειράματα Fantz)

11 Οπτική αντίληψη Βάθος-Απόσταση Το να καταλαβαίνουμε ότι κάποια αντικείμενα είναι πιο κοντά και κάποια πιο μακριά είναι βασική πλευρά της οπτικής αντίληψης. Ακόμα και πολύ μικρά βρέφη, καταλαβαίνουν ότι ένα αντικείμενο κατευθύνεται προς αυτά και προσπαθούν να το αποφύγουν. Ως τους 5 μήνες, έχουν συντονίσει καλά την όραση με το άπλωμα του χεριού ώστε να πιάσουν ένα αντικείμενο.

12 Οπτική αντίληψη Βάθος-Απόσταση Ο «οπτικός γκρεμός» (Gibson & Walk, 1960) είναι μια πειραματική προσέγγιση για τη μελέτη της αντίληψης του βάθους από τα βρέφη.

13 Οπτική αντίληψη Βάθος-Απόσταση Βρέφη 6 μηνών +, αρνούνται να μπουσουλήσουν προς τον «γκρεμό» Μικρότερα βρέφη (που δεν μπουσουλάνε), όταν τοποθετούνται πάνω στον «γκρεμό» δείχνουν ενδιαφέρον (δηλ. το αντιλαμβάνονται) αλλά όχι δυσφορία. Όταν η μητέρα το παροτρύνει, το βρέφος μπορεί να διασχίσει τον «γκρεμό» όταν είναι ρηχός, όμως δεν θα το κάνει όταν η μητέρα δείχνει φόβο ή αναστάτωση (σύνδεση με «κοινωνική αναφορά»).

14 Ακοή και ακουστική αντίληψη Ακούνε τους ήχους και μόλις λίγα λεπτά μετά τη γέννηση στρέφουν το κεφάλι προς την πηγή του ήχου Διακρίνουν την ανθρώπινη φωνή από άλλους ήχους και την προτιμούν. Ορισμένα βρέφη από την ηλικία των δύο ημερών προτιμούν τη γλώσσα που ομιλείται γύρω τους από μια ξένη γλώσσα. Αναγνωρίζουν τη φωνή της μητέρας τους και την προτιμούν «Ακούνε τα έμβρυα μέσα στη μήτρα;» Επομένως, δεν είναι αναπτυγμένη μόνο η ακοή αλλά και η ακουστική αντίληψη.

15 Ακουστική αντίληψη μελέτες με έμβρυα Ακούνε τα έμβρυα μέσα στη μήτρα; Μαθαίνουν από εμπειρίες που προέρχονται έξω από τη μήτρα; (DeCasper & Spence, 1986) Συμπέρασμα πειραμάτων: Τα βρέφη, προσάρμοσαν το ρυθμό του πιπιλίσματος έτσι ώστε να ακούν φωνή της μητέρας τους και όχι κάποιας άλλης γυναίκας Τα βρέφη προσάρμοσαν το ρυθμό του πιπιλίσματος έτσι ώστε να ενεργοποιούν την ιστορία που διάβαζε η μητέρα τους κατά την εγκυμοσύνη! Δηλαδή ως έμβρυα είχαν ακούσει την ιστορία και η μάθηση που πραγματοποιήθηκε μέσα στη μήτρα επηρέαζε τους ήχους που έβρισκαν ικανοποιητικούς μετά τη γέννηση.

16 Οι άλλες αισθήσεις Όσφρηση Ικανότητα διαχωρισμού των οσμών κατά τη γέννηση Γεύση Ικανότητα διαχωρισμού των γεύσεων κατά τη γέννηση Προτιμούν τις γλυκές από τις ξινές γεύσεις Οι χαρακτηριστικές εκφράσεις του προσώπου που συνοδεύουν τις διάφορες γεύσεις μοιάζουν εντυπωσιακά με εκείνες των ενηλίκων όταν αντιμετωπίζουν τις ίδιες γεύσεις, απόδειξη ότι οι εκφράσεις αυτές είναι εγγενείς.

17 Οι άλλες αισθήσεις Αφή Αντίδραση στο άγγιγμα κατά τη γέννηση Θερμοκρασία Ευαισθησία στις αλλαγές της θερμοκρασίας κατά τη γέννηση Θέση Ευαισθησία στις αλλαγές θέσης κατά τη γέννηση

18 Διαισθητηριακή αντίληψη Πότε οι αισθήσεις συντονίζονται μεταξύ τους; Πότε π.χ. τα βρέφη καταλαβαίνουν ότι ένα αντικείμενο (οπτική αντίληψη) παράγει ένα συγκεκριμένο ήχο (ακουστική αντίληψη); Ότι μια φωνή και ένα πρόσωπο ανήκουν στο ίδιο άτομο; Ο συντονισμός αυτός μπορεί να είναι παρών και κατά τη γέννηση, σίγουρα όμως συντελείται νωρίς και ραγδαία. Παραδείγματα από έρευνες: Βρέφη 4 μηνών είδαν 2 ταινίες με ήχο που ταίριαζε μόνο στη μία. Τα βρέφη προτιμούσαν να κοιτάζουν την ταινία που ταίριαζε με τον ήχο (Kuhl & Meltzoff, 1988). Βρέφη 6 μηνών, μπορούν να ταιριάξουν ανδρικά και γυναικεία πρόσωπα με ανδρικές και γυναικείες φωνές 7 μηνών ταιριάζουν εκφράσεις προσώπου με φωνοποιήσεις Τα βρέφη έχουν από πολύ νωρίς αυτήν την ικανότητα, πάντα όμως τα μεγαλύτερα αποδίδουν καλύτερα: η ικανότητα αυτή αναπτύσσεται ραγδαία κατά τον πρώτο χρόνο. Σημαντική η εμπειρία και η ωρίμανση.

19 Ικανότητες μάθησης Κλασσική εξαρτημένη μάθηση (π.χ. ένα βρέφος που πεινάει σταματάει να κλαίει όταν η μητέρα το σηκώσει αγκαλιά διότι έχει συνδέσει την τροφή με την αγκαλιά) Συντελεστική μάθηση (συνεχίζει να πιπιλίζει με συγκεκριμένο ρυθμό για να ακούσει τη φωνή της μητέρας του) Εξοικείωση (μείωση του βαθμού αντίδρασης σ ένα ερέθισμα όταν αυτό παρουσιάζεται κατ επανάληψη).

20 Η ικανότητα για μίμηση Τα νεογέννητα μπορούν να μιμηθούν εκφράσεις του προσώπου ενός άλλου από πολύ νωρίς Η ικανότητα για μίμηση αποτελεί σημαντικό εφόδιο για τις μελλοντικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, αφού η αποτελεσματική κοινωνική αλληλεπίδραση βασίζεται εν μέρει στην ικανότητα να αντιδρούμε κατάλληλα στα ερεθίσματα που προσφέρουν οι άλλοι.

21 Η σημασία των πρώιμων ικανοτήτων Σημασία για γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη και ανάπτυξη δεσμού Αποτελούν τη βάση για τις αναπτυξιακές κατακτήσεις που θα ακολουθήσουν σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης Ικανότητες όπως η προσήλωση του βλέμματος στο πρόσωπο της μητέρας ή του πατέρα, η βλεμματική επαφή, η μίμηση εκφράσεων κλπ. είναι σημαντικές για την ανάπτυξη του συναισθηματικού συνδέσμου μεταξύ του βρέφους και αυτών που το φροντίζουν.

22 Γνωστική ανάπτυξη θεωρίες

23 Η θεωρία του Jean Piaget Τα στάδια ανάπτυξης Αισθητηριοκινητικό Προ-ενεργητική νόηση Συγκεκριμένες νοητικές ενέργειες Τυπική νόηση

24 Η θεωρία του Jean Piaget Τα στάδια ανάπτυξης Σταθερή σειρά και διαδοχή Επιμέρους στάδια δεν μπορούν να υπερπηδηθούν ή να παραληφθούν Ποιοτικώς διαφορετικά μεταξύ τους Τα μεταγενέστερα στηρίζονται στα γνωρίσματα των προηγούμενων Οικουμενικά/ Καθολικά

25 Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική νόηση Όπως είδαμε, τα βρέφη έρχονται στον κόσμο με σημαντικές αισθητηριακές, αντιληπτικές και κινητικές ικανότητες Τα πρώτα σχήματα αισθητηριοκινητικής συμπεριφοράς (ξεκινώντας από τα αντανακλαστικά) όπως το κοίταγμα, η οπτική παρακολούθηση, το πιπίλισμα, η λαβή, είναι η βάση για τη γνωστική ανάπτυξη Τα σχήματα των βρεφών διαμορφώνονται και τροποποιούνται με τη λειτουργία της προσαρμογής (αφομοίωση και συμμόρφωση)

26 Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική νόηση 1ο στάδιο: εξάσκηση αντανακλαστικών 2ο στάδιο: πρωτογενείς κυκλικές αντιδράσεις (1-4) 3ο στάδιο: δευτερογενείς κυκλικές αντιδράσεις και συμπεριφορά που αποβλέπει στη συνέχιση ενδιαφέροντος αποτελέσματος (4-8) 4ο στάδιο: συντονισμός σχημάτων και εφαρμογή σε νέες καταστάσεις (8-12) 5ο στάδιο: τριτογενείς κυκλικές αντιδράσεις και ανακάλυψη νέων μέσων με ενεργό πειραματισμό (12-18) 6ο στάδιο: εφεύρεση νέων μέσων μέσα από νοητικούς συνδυασμούς (18-24)

27 Η θεωρία του Jean Piaget Aισθητηριοκινητική νόηση Περιλαμβάνει τη σταδιακή πρόοδο από τα απλά αντανακλαστικά στις ατομικές συντονισμένες δράσεις (πρωτογενείς κυκλικές αντιδράσεις π.χ. πιπίλισμα δακτύλου) Στο ενδιαφέρον για το εξωτερικό περιβάλλον (δευτερογενείς κυκλικές αντιδράσεις) Στον σκόπιμο συνδυασμό δράσεων (αρχή σκόπιμης συμπεριφοράς π.χ. αφήνω ένα αντικείμενο για να πιάσω ένα άλλο)

28 Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική νόηση Στον χειρισμό αυτών των δράσεων με σκοπό την παραγωγή επιθυμητών αποτελεσμάτων (μικρά πειράματα, εξερεύνηση μέσω δοκιμής και πλάνης)- τριτογενείς κυκλικές αντιδράσεις Στη νοητική αναπαράσταση (εσωτερική εικόνα ενός αντικειμένου ή γεγονότος από το παρελθόν) και τη συμβολική σκέψη. Χρήση νοητικών συνδυασμών και σκέψη πριν την πράξη. Μονιμότητα του αντικειμένου Έννοιες χώρου και χρόνου Εκ των υστέρων μίμηση

29 Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική νόηση Μονιμότητα του αντικειμένου: Η επίγνωση ότι τα αντικείμενα υπάρχουν στο χώρο και στο χρόνο ανεξάρτητα από το εάν τα βλέπουμε ή δρούμε με κάποιον τρόπο πάνω σε αυτά. Η έννοια της μονιμότητας του αντικειμένου διαμορφώνεται σταδιακά κατά το στάδιο της αισθητηριοκινητικής νόησης, μέσα από μια σειρά γνωστικών επιτευγμάτων Πρόκειται για πολύ σημαντικό επίτευγμα, που συνδέεται με τη γνωστική και κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού

30 Στάδιο Αντικείμενο Χώρος Χρόνος Αιτιότητα 1 Ο κόσμος είναι σειρά Αισθητηριοκινητική από εικόνες χωρίς περίοδος μονιμότητα Ατομικός και περιβαλλοντικός συνυπάρχουν αδιαφοροποίητοι Αντίληψη διάρκειας ορισμένων γεγονότων Δεν ξεχωρίζει ποια δραστηριότητά του προκαλεί αντιδράσεις από το περιβάλλον μήνες «ό,τι δεν φαίνεται δεν υπάρχει» πολλοί διαφορετικοί χώροι, όσοι και αντιληπτικά πεδία Όμως δεν αντιλαμβάνονται τη διαδοχή των γεγονότων μήνες Αναζητά με το βλέμμα αντικείμενα που μόλις έριξε και ψάχνει για μερικώς κρυμμένα αντικείμενα Συνδυάζονται διάφοροι χώροι και αρχίζει η δόμηση της έννοιας του χώρου, όπως π.χ. ο συνδυασμός όρασης και κίνησης για τη σύλληψη αντικειμένων. Αρχίζουν οι διαδοχικές πράξεις Οι σχέσεις αιτιότητας είναι «μαγικο-φαινομενικές», δεν αναγνωρίζεται η σχέση αιτίου-αποτελέσματος

31 Αισθητηριοκινητική περίοδος Στάδιο Αντικείμενο Χώρος Χρόνος Αιτιότητα Μήνες Εντοπίζει αντικείμενα που κρύβονται μπροστά του Τα αντικείμενα διατηρούν το σχήμα τους παρά τις μετακινήσεις στο χώρο Διαδοχικές πράξεις με στόχο Αρχίζει να αποδίδει στα εξωτερικά αντικείμενα δική τους βούληση Μήνες Αναζητά αντικείμενα εκεί που τα είδε τελευταία φορά Κατανοεί ότι τα αντικείμενα αλλάζουν θέσεις στο χώρο και μεταξύ τους Αντικειμενικές χρονικές σειρές με την επανάληψη και συστηματοποίηση των πράξεων Πιο αντικειμενικές σχέσεις αιτιότητας μεταξύ των πράξεων του παιδιού και του περιβάλλοντος ή μεταξ αντικειμένων Στην τελευταία θέση μετά από διαδοχικές μετακινήσεις και ψάχνει ενεργητικά για το αντικείμενο αν δεν το βρει Προβλέπει τη θέση μέσα στο χώρο και αναπαριστά νοητικά ακόμα και κρυφές μετακινήσεις Χρονικές σειρές αναπαριστώνται νοητικά, ανακαλεί γεγονότα και διαχωρίζει το χρόνο από την υποκειμενική εμπειρία Αντικειμενικές σχέσεις αιτιότητας με τη βοήθεια των αναπαραστάσεων

32 Μίμηση Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική περίοδος Σύμφωνα με τον Piaget, η μίμηση είναι ένα περίπλοκο σύνολο σχημάτων συμπεριφοράς και, επομένως, τα βρέφη είναι ικανά να μιμηθούν νέες πράξεις μετά τους 9 μήνες. και εμφανίζεται προς το τέλος του 2 ου έτους. Η χρονικά διαφοροποιημένη (ή εκ των υστέρων) μίμηση (δηλαδή η μίμηση μιας πράξης που συνέβη πριν από ώρες ή μέρες) απαιτεί ακόμα πιο σύνθετες γνωστικές ικανότητες

33 Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική περίοδος Κυριότερα επιτεύγματα της περιόδου αυτής είναι Ο συντονισμός αισθητηριακών, αντιληπτικών και κινητικών σχημάτων πρώτα στο επίπεδο της συμπεριφοράς και κατόπιν στο επίπεδο της νοητικής δραστηριότητας Στο τέλος της περιόδου αυτής το παιδί αποκτά συνείδηση του εαυτού του σαν μια ξεχωριστή οντότητα σ έναν κόσμο που αποτελείται από σταθερά, εξωτερικά αντικείμενα

34 Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική περίοδος Κυριότερα επιτεύγματα της περιόδου αυτής είναι Δομεί δηλαδή την πραγματικότητα με βάση τις έννοιες της μονιμότητας του αντικειμένου, του χώρου, του χρόνου και της αιτιότητας Όλα αυτά οδηγούν σε νέο τρόπο σκέψης, με κύριο χαρακτηριστικό τη δυνατότητα για συμβολική αναπαράσταση

35 Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική περίοδος Συμβολική αναπαράσταση Αναφέρεται στην ικανότητα των παιδιών να οπτικοποιήσουν ή να σκεφτούν με άλλον τρόπο κάτι που δεν είναι πραγματικά παρόν. Αναφέρεται στη χρήση μιας λέξης, εικόνας, χειρονομίας ή άλλου συμβόλου για την αναπαράσταση παρελθόντων ή παρόντων αντικειμένων, γεγονότων, εμπειριών, εννοιών (Craig & Baucum, 2007, τόμος α, σελ. 336) Προάγγελοι της συμβολικής αναπαράστασης στη βρεφική ηλικία είναι πράξεις όπως π.χ. το να ανοιγοκλείνουν το στόμα πριν φτάσει το κουτάλι ή το μπιμπερό, να κουνάνε το χέρι ακόμα και όταν έχει πέσει η κουδουνίστρα κλπ. Απόδειξη της αναπτυσσόμενης ικανότητας για συμβολική αναπαράσταση είναι η προσποίηση Η γλώσσα είναι το κατεξοχήν σύστημα συμβολικής αναπαράστασης

36 Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 1. Τα ευρήματα σχετικά με τις ικανότητες των βρεφών, μπορούν να ερμηνευτούν και με άλλους τρόπους. π.χ. Η αποτυχία σε δοκιμασίες μονιμότητας του αντικειμένου μπορεί να μην οφείλεται στην μη ύπαρξη των απαραίτητων γνωστικών δομών (σχήμα), αλλά στο ότι οι δοκιμασίες απαιτούν άλλες ικανότητες που δεν έχουν τα παιδιά.

37 Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 2. Υποτίμηση του συναισθηματικού παράγοντα στην ανάπτυξη της νόησης. α. Δεν ασχολήθηκε συστηματικά με τη μελέτη του θέματος αυτού β. Παρ όλα αυτά, υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές στη συναισθηματική πλευρά των νοητικών λειτουργιών σε διάφορα έργα του. Ο Piaget θεωρούσε ότι το συναίσθημα και η νόηση αποτελούν αδιαχώριστες πλευρές κάθε αισθητηριοκινητικής ή συμβολικής πράξης. Δεν υπάρχει συμπεριφορά που να προέρχεται μόνο από το συναίσθημα χωρίς γνωστική συνιστώσα, ούτε και το αντίστροφο. Το συναίσθημα όμως, δεν δημιουργεί νέες δομές όπως κάνει η νόηση.

38 Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 3. Νεότερα δεδομένα από την έρευνα με νεογέννητα και βρέφη δείχνουν ότι τα βρέφη έχουν σημαντικές ικανότητες, όπως αντιληπτικές προσδοκίες, ενώ μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς και της δραστηριότητάς τους είναι επικοινωνιακή. Αντιληπτικές κατηγορίες και προσδοκίες: ακόμα και πολύ μικρά βρέφη έχουν την ικανότητα για αντιληπτική ανάλυση (διαχωρίζουν και οργανώνουν πληροφορίες, εντοπίζουν διαφορές και ομοιότητες: π.χ. διακρίνουν πρόσωπα και φωνές ανδρών και γυναικών, καταλαβαίνουν τη διαφορά όταν κοιτάζουν 2 ή 3 αντικείμενα (Mandler, 1992)). Δεν έχουν βέβαια εννοιολογική γνώση αλλά χρησιμοποιούν αντιληπτικές ενδείξεις όταν παρατηρούν αντικείμενα. Ο Piaget έδωσε μεγάλη σημασία στις ενέργειες και τις πράξεις των βρεφών πάνω σε αντικείμενα. Τα βρέφη όμως δεν μαθαίνουν μόνο ενεργώντας αλλά και παρατηρώντας αφού είναι ικανά να επιλέγουν, να ταξινομούν και να οργανώνουν τις αισθητηριακές πληροφορίες.

39 Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική Το θέμα της μίμησης: σύμφωνα με τον Piaget, κατά το πρώτο στάδιο η μίμηση εξελίσσεται σταδιακά από «αντανακλαστική» σε «χρονικά διαφοροποιημένη», η οποία προϋποθέτει τη δυνατότητα δημιουργίας νοητικής αναπαράστασης. Τα ευρήματα για νεογνική μίμηση όμως, έχουν οδηγήσει σε αντιπαράθεση ως προς την πορεία της και τους μηχανισμούς που εμπλέκονται στη νοητική ανάπτυξη. Η ικανότητα για νεογνική μίμηση προϋποθέτει ενδο-αισθητηριακό συντονισμό ήδη στη γέννηση, κάτι που έχει οδηγήσει ορισμένους να συμπεράνουν ότι η μίμηση δεν υπάγεται στους ίδιους νόμους με τη γνωστική ανάπτυξη, όπως υποστήριξε ο Piaget.

40 Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 4. Ο ρόλος του κοινωνικού περιβάλλοντος α. Συνήθης άποψη και κριτική στη θεωρία του Piaget είναι ότι εστιάστηκε αποκλειστικά στο άτομο και δεν ασχολήθηκε με το κοινωνικό περιβάλλον της ανάπτυξης του παιδιού. β. Ο Piaget δεν ασχολήθηκε συστηματικά με το να διερευνήσει και να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο το κοινωνικό περιβάλλον συμμετέχει στην ατομική ανάπτυξη. Αναγνώρισε όμως τη συμβολή του και έδωσε σημασία στις σχέσεις με συνομηλίκους που χαρακτηρίζονται από ισοτιμία και αμοιβαιότητα. Η επιρροή του κοινωνικού περιβάλλοντος προσδιορίζεται ως προς τη δια-προσωπική συναλλαγή. Οι κοινωνικές διεργασίες όμως, σύμφωνα με τον Piaget, υπακούουν στις ίδιες αρχές οι οποίες διέπουν τη λειτουργία σε ατομικό επίπεδο, δηλαδή υπάρχει ένα οικουμενικό σύνολο αρχών που διέπουν τη νοημοσύνη, όπως και αν εκφράζεται.

41 Από τη θεωρία του Piaget Αφετηρία άλλων προσεγγίσεων στη γνωστική ανάπτυξη 1. Προσεγγίσεις που διατηρούν τις βασικές θέσεις και με διάφορες τροποποιήσεις προσπαθούν να ενσωματώσουν τα νέα δεδομένα.

42 Από τη θεωρία του Piaget Αφετηρία άλλων προσεγγίσεων στη γνωστική ανάπτυξη 2. Προσεγγίσεις που διατηρούν τη θέση ότι τα παιδιά δομούν τη γνώση μέσω ενεργής συμμετοχής και ότι η κατανόηση περνάει μέσα από σειρά διακριτών αλλαγών, αλλά υποστηρίζουν ότι οι αλλαγές αυτές, δηλαδή τα στάδια της ανάπτυξης της γνώσης περιορίζονται σε εξειδικευμένους τομείς, με δική τους λογική και περιεχόμενο, όπως π.χ. οι κοινωνικές σχέσεις, τα μαθηματικά κλπ. Έτσι, μπορεί να υπάρχει μικρή αντιστοιχία ανάμεσα στο επίπεδο ανάπτυξης που παρουσιάζει ένα παιδί σε μια κατάσταση και σε αυτό μιας άλλης. Ο Case π.χ., πιστεύει ότι πρέπει να διαχωρίσουμε τις γενικές από τις ειδικές πλευρές της σκέψης των παιδιών, να κατανοήσουμε ακριβώς το είδος της γνώσης που απαιτεί κάθε πεδίο, και να σχεδιάσουμε ειδικές δοκιμασίες ώστε να εξετάσουμε τη γνώση των παιδιών στο συγκεκριμένο πεδίο.

43 Από τη θεωρία του Piaget Αφετηρία άλλων προσεγγίσεων στη γνωστική ανάπτυξη 3. Προσεγγίσεις επεξεργασίας πληροφοριών Έννοιες όπως τα ποιοτικώς διαφορετικά στάδια και οι λειτουργίες όπως αφομοίωση, συμμόρφωση, εξισορρόπηση χρειάζεται να γίνουν περισσότερο κατανοητές. Χρειάζεται να αναπτυχθούν συγκεκριμένες υποθέσεις για το τι συμβαίνει όταν ένα άτομο λύνει ένα πρόβλημα, επιλέγει ενός είδους συμπεριφορά κλπ. και να γίνει λεπτομερής ανάλυση των διαδικασιών που λαμβάνουν χώρα σε αυτές τις περιπτώσεις. Χρειάζεται να διερευνηθεί το θέμα των σταδίων: η ανάπτυξη ως συνεχής διαδικασία ανάπτυξης επιμέρους λειτουργιών π.χ. μνήμη, αντίληψη, προσοχή, ή ως ασυνεχής στο πλαίσιο σταδίων αλλά σε συγκεκριμένους τομείς γνώσης και συγκεκριμενοποιώντας τους μηχανισμούς μετάβασης από στάδιο σε στάδιο.

44 Από τη θεωρία του Piaget Αφετηρία άλλων προσεγγίσεων στη γνωστική ανάπτυξη 4. Κοινωνικο-γνωστική σύγκρουση π.χ. Doise, Mugny, Perrez-Clermont Η κοινωνική αλληλεπίδραση, κυρίως στο πλαίσιο συμμετρικών σχέσεων, αποτελεί πηγή γνωστικής σύγκρουσης. Οι κοινωνικής προέλευσης διακανονιστικές ρυθμίσεις παρεμβαίνουν αιτιολογικά στη γνωστική ανάπτυξη (κοινωνική σήμανση)

45 Άλλες προσεγγίσεις στη γνωστική (και όχι μόνο) ανάπτυξη Κοινωνικοπολιτισμική θεωρία Vygotsky Η κοινωνικοπολιτισμική εμπειρία διαμορφώνει τις ψυχολογικές λειτουργίες Η θεωρία της διυποκειμενικότητας (Trevarthen) Το εγγενώς κοινωνικό βρέφος-πρωτογενής και δευτερογενής διυποκειμενικότητα) Οικοσυστημική προσέγγιση (Bronferbrenner) Τα πολλαπλά επίπεδα αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον