ΙΑ Ο Μάθημα 8: Εικόνες από το αρχαίο θέατρο

Transcript

1 ΙΑ Ο Μάθημα 8: Εικόνες από το αρχαίο θέατρο Το κείμενο που ακολουθεί βασίζεται κυρίως στη μελέτη της Ευρ. Κεφαλίδου, «Η Εικονολογία της Αττικής Τραγωδίας», στο: Α. Μαρκαντωνάτος& Υ. Σσαγγάλης (επιμ.), Αρχαία Ελληνική Τραγωδία Θεωρία και Πράξη, Αθήνα: Gutenberg, Κλασική Αρχαιολογία: Εισαγωγή στην Κλασική Αρχαιολογία. ύντομη επισκόπηση της αρχαίας ελληνικής τέχνης από τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους μέχρι το τέλος της ελληνιστικής περιόδου ( π.φ.) Πάνος Βαλαβάνης - Ευρυδίκη Κεφαλίδου

2 Σι ςϊκθκε από τα κείμενα του αρχαίου κεάτρου του 5 ου -4 ου αιϊνα; Mόνο 44 πλιρθ ζργα Αιςχφλοσ: ζγραψε περ. 90 τραγωδίεσ και ςατυρικά δράματα, γνωρίηουμε 79 τίτλουσ & αρκετά αποςπάςματα, ολόκλθρα ςϊκθκαν: 7 τραγωδίεσ οφοκλισ: ζγραψε πάνω από 100 τραγωδίεσ και ςατυρικά δράματα, γνωρίηουμε αρκετοφσ τίτλουσ και ζχουμε μικρά τμιματα από οριςμζνα, ολόκλθρα ςϊκθκαν:7 τραγωδίεσ Ευριπίδθσ: ζγραψε πάνω από 90 τραγωδίεσ και ςατυρικά δράματα, γνωρίηουμε αρκετοφσ τίτλουσ και ζχουμε μικρά τμιματα από οριςμζνα, ολόκλθρα ςϊκθκαν: 18 τραγωδίεσ και 1 ςατυρικό δράμα Μεγαλφτερθ απϊλεια: το ςατυρικό δράμα Αριςτοφάνθσ: ζγραψε περ. 40 κωμωδίεσ, ολόκλθρεσ ςϊκθκαν: 11 ϊηονται αρκετοί ςτίχοι από τα ζργα Δικτυουλκοί και Ιςθμιαςταί του Αιςχφλου, και πολφ περιςςότεροι ςτίχοι από το ζργο Ιχνευταί του οφοκλι (ςχεδόν το μιςό). Πλιρεσ ςϊκθκε μόνο ζνα, ο Κφκλωψ του Ευριπίδθ με κζμα εμπνευςμζνο από τθν Οδφςςεια.

3 Άλλεσ πθγζσ για το αρχαίο κζατρο (εκτόσ από τα ίδια τα κείμενα) 1) Ανάγλυφα 2) Επιγραφζσ 3) Ομοιϊματα κεατρικϊν μαςκϊν (αλλά κυρίωσ από τα ελλθνιςτικά χρόνια κε.) 4) Θεατρικά οικοδομιματα (όλα όμωσ είναι μεταγενζςτερα από τθν εποχι των τεςςάρων ςθμαντικϊν ποιθτϊν τθσ υςτεροαρχαϊκισ κλαςικισ εποχισ των οποίων ςϊηονται ζργα) 5) Εικονογραφία τθσ κεραμικισ

4 Η εικονογραφία τθσ κεραμικισ μασ βοθκάει ςτα εξισ: Α) κθνικι παρουςίαςθ αρχαίου κεάτρου: τραγωδία, κωμωδία, ςατυρικό δράμα, «φλφακεσ» υνίςταται ςε μια αλλθλουχία οπτικϊν και ακουςτικϊν εικόνων, οι οποίεσ εκτυλίςςονται ςτο ςυγκεκριμζνο πλαίςιο που ορίηεται από τθ ςκθνι και τθν ορχιςτρα του κεάτρου Β) τοιχεία για το περιεχόμενο χαμζνων κεατρικϊν ζργων:. τραγωδία, κωμωδία, ςατυρικό δράμα, «φλφακεσ»

5 Η τζχνθ των αγγειογράφων ιταν ταπεινι, τα προϊόντα τουσ πωλοφνταν κυρίωσ για τθν πρακτικι τουσ χριςθ, το υλικό τουσ όμωσ ο ψθμζνοσ πθλόσ- είναι ουςιαςτικά άφκαρτο ςτο χρόνο. Οι αγγειογράφοι ιταν βεβαίωσ χειροτζχνεσ αλλά και ζμπειροι δθμιουργοί γραπτϊν εικόνων. Θ δουλειά τουσ αποτελεί μάλλον μοναδικό φαινόμενο ςτθν παγκόςμια ιςτορία τθσ τζχνθσ, διότι χάρθ ς αυτιν διαςϊκθκαν εκατοντάδεσ χιλιάδεσ παραςτάςεισ, που αφενόσ αντανακλοφν πολλζσ όψεισ τθσ κακθμερινισ ηωισ και αφετζρου απεικονίηουν μια πλθκϊρα μυκολογικϊν επειςοδίων. Από τθν άλλθ πλευρά, το αρχαίο κζατρο, μζςα από μια αλλθλουχία οπτικϊν και ακουςτικϊν εικόνων, πραγματεφεται μυκολογικά επειςόδια ι επειςόδια τθσ κακθμερινότθτασ (κωμωδία) ςυνδυαςμζνα με μορφζσ του μφκου. Οι εικόνεσ και οι μφκοι του αρχαίου κεάτρου ζχουν επθρεάςει τισ εικόνεσ και τουσ μφκουσ των αγγειογράφων που δροφςαν τθν ίδια εποχι ςτθν ίδια πόλθ. Χρθςιμοποιοφμε το ζργο των αγγειογράφων προκειμζνου να ανακτιςουμε ζνα τουλάχιςτον μζροσ από το χαμζνο περιεχόμενο και κζαμα του αρχαίου κεάτρου.

6 ΠΡΟΟΧΗ: Οι αγγειογράφοι δεν διάβαηαν τα κεατρικά κείμενα αλλά μποροφςαν να παρακολουκοφν τουσ κεατρικοφσ αγϊνεσ μαηί με τουσ άλλουσ ςυμπολίτεσ τουσ. Βεβαίωσ δεν πιγαιναν ςτθν παράςταςθ ζχοντασ το μπλοκ του ςκιτςαρίςματοσ ςτο χζρι, επομζνωσ εάν ικελαν να αποτυπϊςουν μια ςκθνι ι ζνα μοτίβο από μια κεατρικι παράςταςθ που τουσ ζκανε εντφπωςθ, ζπρεπε απλϊσ να το κρατιςουν ςτθ μνιμθ τουσ και να το ςχεδιάςουν αργότερα, όςο πιο καλά μποροφςαν και όςο πιο πιςτά ικελαν. Αλλά: πόςα πράγματα μπορεί να κυμάται ζνασ άνκρωποσ που βλζπει δεκάδεσ παραςτάςεισ μζςα ςε λίγεσ μζρεσ (παραςτάςεισ τισ οποίεσ μάλλον δεν κα ξαναδεί ποτζ), ειδικά μάλιςτα αν δεν κάκεται ςε καλι κζςθ αλλά βρίςκεται 70 ι 100 μζτρα μακριά από τθ ςκθνι.

7 Ωζηόζν: νξηζκέλνη αγγεηνγξάθνη κπνξεί λα κελ πεξηνξίδνληαλ ζην ξόιν ηνπ ζεαηή αιιά λα ζπκκεηείραλ ελεξγά ζηε δηνλπζηαθή γηνξηή, ζην πιαίζην ηεο νπνίαο παξνπζηάδνληαλ νη παξαζηάζεηο. Σηαηηζηηθά ηνπιάρηζηνλ, θάζε αγγεηνγξάθνο πνπ ήηαλ Αζελαίνο πνιίηεο, είρε αξθεηέο πηζαλόηεηεο λα είλαη έλαο από ηνπο 500 άλδξεο ηωλ δηζπξακβηθώλ ρνξώλ ή αθόκε θη έλαο από ηνπο 120 άλδξεο ηωλ θωκηθώλ ρνξώλ. Θα κπνξνύζε επίζεο, ιόγω ηεο εηδηθόηεηαο ηνπ, λα ζπλεξγάδεηαη κε ηνλ σκευοποιό ηνπ ζεάηξνπ, πνπ ήηαλ ππεύζπλνο (ηνπιάρηζηνλ από ην ηέινο ηνπ 5νπ αηώλα) γηα ηα θνζηνύκηα ηνπ ρνξνύ θαη ηωλ ππνθξηηώλ, ηηο κάζθεο θαη ηα άιια ρξεηώδε ηωλ παξαζηάζεωλ. Άξα, νξηζκέλνη αγγεηνγξάθνη κπνξεί λα κελ είλαη απινί ζεαηέο αιιά λα ήηαλ ζε ζέζε λα παξαθνινπζήζνπλ από πην θνληά ηα δξώκελα, ην παξαζθήλην θαη ηελ πξνεηνηκαζία ηεο γηνξηήο, ηηο πξόβεο ηνπ ρνξνύ θαη ηωλ ππνθξηηώλ ή ηελ εηνηκαζία ηωλ θνζηνπκηώλ θαη ηωλ καζθώλ. Εμάιινπ, αθόκε θη αλ ππνζέζνπκε όηη νη αγγεηνγξάθνη δελ πήγαηλαλ πνηέ ζην ζέαηξν, επηζθέπηνληαλ ζίγνπξα ηελ αγνξά θαη ηα ηεξά θαη κπνξνύζαλ εθεί λα δνπλ θαη λα πεξηεξγαζηνύλ ηνπο δωγξαθηθνύο πίλαθεο θαη ηα ππόινηπα αλαζήκαηα πνπ ζπλήζηδαλ λα αθηεξώλνπλ νη ληθεηέο ηωλ ζεαηξηθώλ αγώλωλ.

8 Πϊσ γίνεται ο ςυςχετιςμόσ κειμζνων και εικόνων; Για να επεξεργαςτοφμε το πολυάρικμο υλικό τθσ αγγειογραφίασ αναπτφξαμε μια μζκοδο που βαςίηεται ςτθ χριςθ όςο το δυνατόν αυςτθρϊν εικονογραφικϊν κριτθρίων. Κακορίςαμε ςυγκεκριμζνα εικονογραφικά μοτίβα και ςχιματα, τα οποία χρθςιμοποιοφμε ωσ ενδείξεισ για τθν αναγνϊριςθ του κεατρικοφ χαρακτιρα μιασ αγγειογραφίασ.

9 Τα θεαηπικά μοηίβα ηηρ αγγειογπαθίαρ μποπεί να διασυπιζηούν ζε: (Α) άκεζα και (Β) έκκεζα. Α. Άκεζα ζεαηξηθά κνηίβα Άμεζα μοηίβα είναι όζα έσοςν ενηελώρ πποθανή θεαηπική καηαγυγή. Τα μοηίβα αςηά απκούν, από μόνα ηοςρ, για να μεηαδώζοςν ζηον θεαηή/αγοπαζηή ηος αγγείος ηο μήνςμα όηι ο αγγειογπάθορ δημιούπγηζε ηη ζςγκεκπιμένη εικόνα έσονηαρ ζςνειδηηά ςπότη ηος ηο θέαηπο. Τα μοηίβα αςηά είναι ηα εξήρ: α) Η απεηθόληζε ηνπ ζεαηξηθνύ ζθεληθνύ νηθνδνκήκαηνο. β) Η απεηθόληζε ηεο ζεαηξηθήο κάζθαο. γ) Η απεηθόληζε ηεο ζεαηξηθήο ζηνιήο. δ) Η παξνπζία επηγξαθήο(-ωλ) πνπ παξαπέκπνπλ ζην ζέαηξν: νλόκαηα εζνπνηώλ, ιέμεηο από δηαιόγνπο ή ρνξηθά, ηίηινη, θιπ.

10 ΑΜΕΑ ΘΕΑΣΡΙΚΑ ΜΟΣΙΒΑ α) Η απεηθόληζε ηνπ ζεαηξηθνύ ζθεληθνύ νηθνδνκήκαηνο. Πολύ συχνή σε αγγεία του 4 ου αι. π.χ. κατασκευασμένα στην Κάτω Ιταλία

11 Σο ενδιαφζρον είναι ότι ςε όλα ςχεδόν τα ςκθνικά οικοδομιματα τθσ κατωιταλιωτικισ αγγειογραφίασ του 4ου αι. π.χ., όπωσ και ςτθν αττικι οινοχόθ που είδαμε ςτθν αρχι, εκτυλίςςονται κωμικζσ ι παρατραγικζσ ςκθνζσ («Φλφακεσ»).

12 Οι «Φλφακεσ», δθλ. οι κουτςομπόλθδεσ, ιταν ζνα είδοσ ιλαροτραγωδίασ (φάρςα, burlesque) που αναπτφχκθκε ςτθ Μεγάλθ Ελλάδα τον 4ο αι. και 3ο αι. π.χ. Ζχουν ςωκεί μόνο τίτλοι και μικρά αποςπάςματα ζργων, ςτα οποία φαίνεται ότι αναμιγνφονταν μυκολογικά επειςόδια με μορφζσ μεμονωμζνων κεϊν αλλά και με χαρακτιρεσ ι καταςτάςεισ από το ςτοκ τθσ αττικισ κωμωδίασ (π.χ. ο δοφλοσ, ο μάγειροσ, ο κυμωμζνοσ γζροσ, κλπ.).. κακϊσ και αυτοςχεδιαςμοφσ ι και διάφορα ακροβατικά. Γνωρίηουμε τα ονόματα μόνο 5 ςυγγραφζων: Ρίνκων, κίρασ, Βλαίςοσ, ωπάτθρ, Θρακλείδθσ.

13 Με το ςκθνικό οικοδόμθμα τθσ τραγωδίασ ςυνδζονται πολφ λίγεσ παραςτάςεισ που χρονολογοφνται γφρω ςτο 330 π.χ. και βρίςκονται ςε ςικελικά αγγεία, ςυνεπϊσ απθχοφν τθ ςκθνικι παρουςίαςθ τθσ τραγωδίασ ςτον ςυγκεκριμζνο χϊρο και τθν ςυγκεκριμζνθ περίοδο.

14 Θ εξζδρα μοιάηει με χαμθλι ξφλινθ πλατφόρμα, επάνω ςτθν οποία ςτθρίηονται 4 διακοςμθμζνοι λευκοί κίονεσ. Δεν είναι βζβαιο εάν οι κίονεσ αυτοί είναι πραγματικοί ι αποτελοφν τμιμα του ηωγραφιςμζνου τοίχου τθσ ςκθνισ. ε κάκε περίπτωςθ το υλικό τουσ κα ιταν το ξφλο, επιηωγραφιςμζνο για να μιμείται τον λίκο. τα διάχωρα που ςχθματίηονται ανάμεςα ςτουσ κίονεσ ςτζκουν οι θκοποιοί, που ζχουν εφλογα ταυτιςτεί με ςυγκεκριμζνα πρόςωπα από τον Οιδίποδα Τφραννο του οφοκλι.

15 ΑΜΕΑ ΘΕΑΣΡΙΚΑ ΜΟΣΙΒΑ β) Απεηθόληζε ηεο ζεαηξηθήο κάζθαο Οι μάςκεσ τθσ τραγωδίασ και οι μάςκεσ των υποκριτϊν του ςατυρικοφ δράματοσ απεικόνιηαν ςυνικωσ φυςιολογικά ανκρϊπινα πρόςωπα, Οι περιςςότεροι αγγειογράφοι προτιμοφν να εικονίςουν αυτζσ τισ μάςκεσ ακουμπιςμζνεσ ςτο ζδαφοσ ι ςτα χζρια ενόσ ανκρϊπου ι ακόμθ κρεμαςμζνεσ ςε ζναν υποκετικό τοίχο.

16 Οριςμζνοι αγγειογράφοι κζλθςαν να εικονίςουν μαςκοφόρα πρόςωπα και γι αυτό επινόθςαν ζνα απλό αλλά ενδεικτικό εικονογραφικό μοτίβο, το οποίο βαςίηεται ςτθν εξισ λεπτομζρεια: επειδι ςυνικωσ ςτα αγγεία τα πρόςωπα εικονίηονται ςε προφίλ, οι ηωγράφοι επεκτείνουν τθ γραμμι του πθγουνιοφ, ζτςι ϊςτε να κολλάει ςτο αυτί και να δθλϊνει ζτςι τθν παρυφι τθσ μάςκασ.

17 Κοιτάηοντασ ςυνολικά τισ μάςκεσ που εικονίηουν φυςιολογικά ανκρϊπινα πρόςωπα, (μζχρι το τζλοσ του 5ου αι. π.χ.) παρατθροφμε ότι το μζγεκόσ τουσ είναι ελάχιςτα μεγαλφτερο από το φυςικό, ακριβϊσ για να ςκεπάηουν το κεφάλι, τα μάτια ζχουν φυςιολογικό μζγεκοσ και το ςτόμα είναι ελαφρϊσ ανοιχτό, χωρίσ όμωσ να χάςκει. Σα μαλλιά παρουςιάηουν αρκετι ποικιλία: ελεφκερα, με ταινία ι διάδθμα, ςε κότςο ι όλα μαηεμζνα ςε σάκκο.

18 Ενϊ οι παλαιότερεσ μάςκεσ τθσ αγγειογραφίασ ζχουν μάλλον ουδζτερα χαρακτθριςτικά, οι νεότερεσ μάςκεσ, από τα τζλθ του 5ου και τισ αρχζσ 4ου αιϊνα π.χ. κε. Δθλϊνουν ζντονα τα χαρακτθριςτικά του προςϊπου: ρυτίδεσ, ςυνοφρυωμζνα πρόςωπα κλπ. Παρατθροφμε ακόμθ και τα δόντια που λείπουν από το ςτόμα του γθραιοφ Παπποςιλθνοφ ςτο αγγείο του Ηωγράφου του Προνόμου.

19 τθν κατωιταλιωτικι αγγειογραφία του 4ου αι. π.χ. ςυναντοφμε μάςκεσ τραγικϊν υποκριτϊν, όπωσ αυτι ςτο όςτρακο από αγγείο που βρζκθκε ςτον Σάραντα.

20 ΑΜΕΑ ΘΕΑΣΡΙΚΑ ΜΟΣΙΒΑ γ) Η απεηθόληζε ηεο ζεαηξηθήο ζηνιήο (ελδύκαηα, ππνδήκαηα θαη αμεζνπάξ ππνθξηηώλ θαη ρνξνύ) Εφκολα αναγνωρίηονται οι ςτολζσ ςατφρων που φοροφςαν τα μζλθ του Χοροφ ςτα ςατυρικά δράματα περιηϊματα (ςορτςάκια) με προςαρμοςμζνο φαλλό και ουρά.

21 κακϊσ και θ ςτολι του Παπποςιλθνοφ, δθλαδι του κορυφαίου του Χοροφ των ςατφρων = είναι ο λεγόμενοσ μαλλωτόσ χιτϊν ολόςωμοσ, με τοφφεσ μαλλιοφ = τρίχωμα (μπορεί να τον φοροφν και οι ςάτυροι)

22 Σα μζλθ των τραγικϊν χορϊν και οι υποκριτζσ τθσ τραγωδίασ και του ςατυρικοφ δράματοσ φοροφςαν τα ροφχα που ιταν χαρακτθριςτικά τθσ εκνικισ τουσ προζλευςθσ, τθσ κοινωνικισ τουσ κατάςταςθσ ι του επαγγζλματόσ τουσ. υνεπϊσ εάν φοροφν και τισ μάςκεσ και δεν φαίνεται θ λεπτομζρεια του πθγουνιοφ (ιδίωσ ςε γενειοφόρεσ μορφζσ) είναι δφςκολο -αν όχι αδφνατονα ξεχωρίςουμε τα ενδφματά τουσ από τα ενδφματα τθσ κακθμερινισ ηωισ ι από εκείνα που παραδοςιακά φοροφν οι μυκολογικζσ και οι άλλεσ μορφζσ.

23 Αλλαγι ςτθ κεατρικι ςτολι ςτα τζλθ του 5ου αι. π.χ. το αγγείο του Ηωγράφου του Προνόμου οι υποκριτζσ, ο αυλθτισ Πρόνομοσ και θ γυναίκα που κάκεται ςτθν άκρθ τθσ κλίνθσ του Διονφςου και κρατά μάςκα, φοροφν εντυπωςιακοφσ καταςτόλιςτουσ χιτϊνεσ, που φτάνουν ωσ το ζδαφοσ ι ωσ τα γόνατα (όπωσ του υποκριτι που υποδφεται τον Θρακλι, βλ. δεξιά).

24 Σα κεατρικά υποδιματα είναι μπότεσ που φτάνουν περίπου ωσ τθ μζςθ τθσ γάμπασ και δεν ζχουν κορδόνια, αλλά είναι αρκετά φαρδιζσ ϊςτε να φοριοφνται από πάνω, ςαν τισ ςθμερινζσ γαλότςεσ. Θ μφτθ τουσ αναςθκϊνεται με χαρακτθριςτικό τρόπο, ίςωσ για να διευκολφνεται θ κινθτικότθτα των ατόμων που τα φοροφν και να μθν ςκοντάφτουν τθν ϊρα τθσ κεατρικισ παράςταςθσ. Θα πρζπει να ταυτιςτοφν με τουσ γνωςτοφσ από τα κείμενα κοθόρνους, μπότεσ από μαλακό δζρμα, ίδιεσ και για τα δφο πόδια, (δεν είχαν ςόλεσ διαφορετικοφ ςχιματοσ για το δεξί και αριςτερό πόδι). Οι μπότεσ αυτζσ εξελίχκθκαν με τθν πάροδο των χρόνων. το αγγείο του Η. του Προνόμου είναι ςτολιςμζνεσ με ανκζμια και δζνουν με κορδόνια.

25 ΠΟΛΤ ΗΜΑΝΣΙΚΟ!!!! Ελικωτόσ κρατιρασ του Ζωγράφου του Προνόμου, γφρω ςτο 400 π.χ. Θεατρικόσ κίαςοσ (και Διόνυςοσ-Αριάδνθ) Εδϊ φοροφν τισ ςτολζσ και τισ μάςκεσ του ςατυρικοφ δράματοσ:

26

27 ΑΜΕΑ ΘΕΑΣΡΙΚΑ ΜΟΣΙΒΑ δ) Επηγξαθέο ζρεηηθέο κε ην ζέαηξν Παιδί: επιγραφή ΣΡΑΓΩΔΟ

28 ΕΤΡΙΠΙΔΟΤ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ Επιγραφι ςε ελλθνιςτικό ανάγλυφο ςκφφο

29 Β. Έκκεζα ζεαηξηθά κνηίβα Χξεζηκνπνηνύκε ηνλ όξν έκκεζα γηα λα ραξαθηεξίζνπκε νξηζκέλα εηθνλνγξαθηθά κνηίβα θαη ζρήκαηα, θαζώο θαη νξηζκέλεο νκάδεο παξαζηάζεωλ πνπ δελ έρνπλ κελ νθζαικνθαλή ζεαηξηθή πξνέιεπζε αιιά παξέρνπλ ελδείμεηο ηθαλέο λα νδεγήζνπλ ζε εύινγεο ππνζέζεηο γηα ηνλ ζπζρεηηζκό ηνπο κε ηε ζθεληθή παξνπζίαζε ελόο ζεαηξηθνύ έξγνπ..

30 ΕΜΜΕΣΑ ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ (επηινγή ηωλ ζεκαληηθόηεξωλ) α) Η απεικόνιςθ ομαδικϊν ορχθςτικϊν κινιςεων που εκτελοφνται από ομοιόμορφα ντυμζνεσ ι μεταμφιεςμζνεσ μορφζσ. β) Η αλλαγι ςτθ ςυνικθ εικονογραφικι απόδοςθ ενόσ μυκολογικοφ κζματοσ ι θ ειςαγωγι ενόσ μυκολογικοφ κζματοσ ςτθν εικονογραφία, τθν ίδια εποχι που γνωρίηουμε ότι παρουςιάςτθκε ζνα κεατρικό ζργο, το οποίο πραγματεφεται τον ίδιο μφκο. γ) Η απεικόνιςθ μορφϊν ςε αςυνικιςτουσ ρόλουσ.

31 ΕΜΜΕΑ ΘΕΑΣΡΙΚΑ ΜΟΣΙΒΑ α) Η απεικόνιςθ ομαδικϊν ορχθςτικϊν κινιςεων που εκτελοφνται από ομοιόμορφα ντυμζνεσ ι μεταμφιεςμζνεσ μορφζσ

32 ΕΜΜΕΑ ΘΕΑΣΡΙΚΑ ΜΟΣΙΒΑ β) Η αλλαγι ςτθ ςυνικθ εικονογραφικι απόδοςθ ενόσ μυκολογικοφ κζματοσ ι θ ειςαγωγι ενόσ μυκολογικοφ κζματοσ τθν ίδια εποχι που γνωρίηουμε από τισ γραπτζσ πθγζσ ότι παρουςιάςτθκε ζνα κεατρικό ζργο, το οποίο πραγματεφεται τον ίδιο μφκο Λίγο μετά τα μζςα του 5ου αιϊνα π.χ. πζντε αγγειογράφοι ειςάγουν ςχεδόν ταυτόχρονα το κζμα τθσ Ανδρομζδασ. Ζχουν πολλά κοινά εικονογραφικά μοτίβα: θ Ανδρομζδα φορά ανατολίτικα ροφχα (αναξυρίδεσ, κάνδυν, κοκόρνουσ, τιάρα) και δζνεται ςε ξφλινουσ παςςάλουσ.

33 ΕΤΑΙΩΝ ΚΑΛΟ ΑΙΦΤΛΟ Ο Ευαίων, ο γιος του Αισχύλου είναι όμορφος! Πικανόν πρόκειται για τον Ευαίωνα, γιο του ποιθτι Αιςχφλου, που ιταν και ο ίδιοσ άνκρωποσ του κεάτρου (ποιθτισ ι υποκριτισ ι και τα δφο). Επομζνωσ, θ επιγραφι που ςυνοδεφει τθ ςυγκεκριμζνθ απεικόνιςθ τθσ Ανδρομζδασ μπορεί να είναι μία επιπλζον παραπομπι ςτο κζατρο.

34 Η Ιϊ, ο Άργοσ και ο Ερμισ ςτθν αττικι εικονογραφία, ζωσ το 450 π.χ. Αλλαγι ςτον τρόπο απεικόνιςθσ ενόσ κζματοσ

35 Μια αλλαγι ςυμβαίνει ςτθν απεικόνιςθ του επειςοδίου τθσ Ιοφσ γφρω ςτo 450 π.χ. και εξισ: θ Ιϊ εικονίηεται πλζον ςαν μια κανονικι κοπζλα που φζρει μικρά κζρατα (ι και αυτιά) αγελάδασ. Σο ενδιαφζρον είναι ότι λίγο πριν από αυτι τθν αλλαγι διδάχκθκε ο Προμηθεφς Δεσμώτης του Αιςχφλου (πικανόν ςτθ δεκαετία π.χ.), όπου θ μεταμορφωμζνθ Ιϊ εικονίηεται επί ςκθνισ (ςτ ), και όπωσ λζει θ ίδια, θ μορφι τθσ ζχει αλλάξει και είναι πλζον κεραςφόρα. Είναι λοιπόν πικανό ότι θ αλλαγι του τρόπου απεικόνιςθσ τθσ Ιοφσ ςτθν εικονογραφία απθχεί ίςωσ τθ κεατρικι τθσ παρουςία, δθλαδι τθν εμφάνιςι τθσ με μια μάςκα που ζφερε κζρατα αγελάδασ και θ οποία κα ζκανε εντφπωςθ ςτουσ ακθναίουσ αγγειογράφουσ

36 ΕΜΜΕΣΑ ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ: γ) Η απεικόνιςθ μορφϊν ςε αςυνικιςτουσ ρόλουσ Σο κριτιριο αυτό χρθςιμοποιείται ςυνικωσ ςτθν ζρευνα των ςχζςεων μεταξφ τθσ εικονογραφίασ και τθσ κωμωδίασ ι του ςατυρικοφ δράματοσ. Πρόκειται για μορφζσ ανκρϊπων ι ςατφρων που δεν ζχουν κάποια προφανι μεταμφίεςθ, αλλά επιδίδονται ομαδικά ςε ιδιόρρυκμεσ ι παράδοξεσ ενζργειεσ. Εάν, επιπλζον, κάνουν τισ ίδιεσ ι παρόμοιεσ κινιςεισ, υποδθλϊνεται πικανόν μια χορογραφία

37 Τπάρχουν πολλζσ απεικονίςεισ αυκεντικϊν ςατφρων που καταπιάνονται με δραςτθριότθτεσ που δεν αρμόηουν ςτον παραδοςιακό τουσ ρόλο ωσ πλαςμάτων τθσ άγριασ φφςθσ και του αχαλίνωτου ενςτίκτου. υνικεισ αςχολίεσ μυκικϊν ςατφρων: πίνουν, ετοιμάηουν κραςί, παρενοχλοφν τισ μαινάδεσ, ςυνοδεφουν τον Διόνυςο και άλλα ςυναφι.

38 Εδϊ λ.χ. ζχουμε ςατφρουσ που φοροφν κανονικά ροφχα, και μάλιςτα ςτολιςμζνα, κρατοφν ςκιπτρα, κάκονται ςτθ ςειρά ςε πολυτελι κακίςματα ςαν να ςυνεδριάηουν. και μία ςφίγγα!!

39 άτυροι και Προμθκζασ (;) χζςθ με Προμηθέα Πυρφόρο Αιςχφλου ;

40 ΠΡΟΟΧΗ: 1) ε αςφαλζσ ζδαφοσ κινοφμαςτε μόνο όταν ςυγκρίνουμε τισ εικόνεσ με τα ςωηόμενα κείμενα. Αντικζτωσ, επιςφαλισ είναι κάκε ςυςχετιςμόσ με τραγωδίεσ, κωμωδίεσ ι ςατυρικά δράματα που ζχουν χακεί και είναι γνωςτζσ μόνο από τουσ τίτλουσ ι, ζςτω, και από κάποια αποςπάςματα. Ωςτόςο, ακόμθ και αυτοί οι χαλαροί ςυςχετιςμοί ζχουν ενδιαφζρον διότι ςυμβάλουν ςτθν ζρευνα. αλλά μπορεί τελικά να είναι χωρίσ νόθμα. 2) Οι περιςςότεροι αγγειογράφοι προτιμοφν να εικονίηουν τουσ ίδιουσ τουσ μφκουσ παρά τισ επί ςκθνισ αναπαραςτάςεισ τουσ. 3) Εμείσ διαβάηουμε παράλλθλα τισ εικόνεσ και τα κείμενα, χωρίσ να επιδιϊκουμε να ανακαλφψουμε ζνα κείμενο πίςω από κάκε εικόνα. Αναγνωρίηουμε όμωσ ότι ο μόνοσ λόγοσ που καταλαβαίνουμε, όςο γίνεται, αυτό που διαδραματίηεται ςτισ εικόνεσ είναι επειδι ζχουμε τα κείμενα.

41 υχνά ζχουμε τθν αίςκθςθ ότι θ κεατρικι εικονογραφία των αγγείων ζχει τόςθ ςχζςθ με τισ κεατρικζσ παραςτάςεισ όςθ ζχει ςιμερα θ αφίςα ενόσ κεατρικοφ ζργου με το ίδιο το ζργο.. Όμωσ, είμαςτε τυχεροί που ςϊκθκαν ζςτω αυτζσ οι «αφίςεσ».

42 «Όζν ππάξρνπλ αξραηνιόγνη πνπ δελ παληθνβάιινληαη από ηα αξραία ειιεληθά θαη ηα ιαηηληθά, θαη θιαζηθνί θηιόινγνη πνπ δελ ζεωξνύλ όηη νη εηθνλνγξαθηθέο καξηπξίεο είλαη κηα εθλεπξηζηηθή παξελόριεζε, ζα είλαη αλνηρηή γη απηνύο ε κεγάιε πξόθιεζε ηεο ππέξβαζεο ηωλ απζαίξεηωλ δηαρωξηζηηθώλ γξακκώλ». Seeberg 2002, 74