ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ. Αναστασία Στρατηγέα Αναπλ. Καθηγ. Ε.Μ.Π.

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΠΜΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Υπεύθυνη Μαθήματος Αναστασία Στρατηγέα Αναπλ. Καθηγ. Ε.Μ.Π.

2 ΑΔΕΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς. 2

3 ΣΤΟΧΟΣ Η εμβάθυνση στη μέθοδο δομικής ανάλυσης για τη συστεμική προσέγγιση των χωρικών συστημάτων στο πλαίσιο μελετών σχεδιασμού 3

4 ΔΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ 1. Η Μέθοδος Δομικής Ανάλυσης 2. Εφαρμογή - Μοντέλο Δομικής Ανάλυσης MICMAC 4

5 1 Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 5

6 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 6

7 ΧΩΡΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Πολυπλοκότητα που εμπεριέχεται στη μελέτη των χωρικών συστημάτων Αλληλεπίδραση ανάμεσα στα επιμέρους στοιχεία των χωρικών συστημάτων ΧΩΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Αλληλεπιδράσεις κοινωνικών, οικονομικών & φυσικών μεταβλητών 7

8 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΘΟΔΟΥ Συστεμική προσέγγιση Συμμετοχική προσέγγιση 8

9 Η ΣΥΣΤΕΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το συγκεκριμένο Το ειδικό Γεγονότα Τάσεις ΔΟΜΗ Το συγκεκριμένο Το ειδικό (Lindgren και Bandhold, 2003) Το Γενικό Τη δομή Γεγονότα: προκύπτουν από παρατήρηση Τάσεις: σειρά γεγονότων, δομημένα σε πρότυπα Δομές: διακριτοί συνδυασμοί ομάδων τάσεων 9

10 Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ επικοινωνεί στο κοινό τα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών συμβάλλει στην απόκτηση πολύτιμης πληροφορίας για το σχεδιασμό προετοιμάζει το έδαφος για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή των πολιτικών 10

11 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Εντοπισμός ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ που επηρεάζουν την εξέλιξη του μελετώμενου συστήματος Ανάλυση ΣΧΕΣΕΩΝ μεταξύ των μεταβλητών Δημιουργία Πίνακα Δομικής Ανάλυσης με τις μεταβλητές (structural analysis matrix) Προσδιορισμός ΚΥΡΙΑΡΧΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ που είναι καθοριστικές για την εξέλιξη του συστήματος Μεγάλος αριθμός εφαρμογών σε διάφορα προβλήματα σε μικρο- και μακρο-επίπεδο 11

12 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Η επιλογή των μεταβλητών που περιγράφουν το μελετώμενο σύστημα αποτελεί προϊόν συμμετοχικής διαδικασίας Εμπλεκόμενοι: ειδικοί, κέντρα λήψης αποφάσεων, ομάδες συμφερόντων (stakeholders) 12

13 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ 1: υπάρχει άμεση σχέση επίδρασης-επιρροής μίας μεταβλητής σε μία άλλη 0: δεν υπάρχει άμεση σχέση επίδρασης-επιρροής Πίνακας Άμεσης Επίδρασης Επιρροής (Direct Influence Matrix) Άμεσες σχέσεις επίδρασης -επιρροής Boolean matrix Συνολικός αριθμός σχέσεων μεταξύ των A, B, C, D Πηγή παραδείγματος: EU (2003), Handbook of Knowledge Society Foresight, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. 13

14 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Το άθροισμα των γραμμών δείχνει την επιρροή μίας μεταβλητής στις υπόλοιπες του συστήματος Το άθροισμα των στηλών δείχνει την επίδραση που υφίσταται μία μεταβλητή από τις υπόλοιπες του συστήματος Άμεσες σχέσεις επίδρασης -επιρροής Η επιρροή που ασκούν (άθροισμα γραμμών) και η επίδραση που δέχονται (άθροισμα στηλών) οι μεταβλητές μπορούν να παρουσιαστούν σε ένα σύστημα καρτεσιανών συντεταγμένων, για την παραγωγή ενός ΧΑΡΤΗ επίδρασης επιρροής των μεταβλητών του συστήματος Πηγή παραδείγματος: EU (2003), Handbook of Knowledge Society Foresight, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions 14

15 ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΣΕ ΟΜΑΔΕΣ ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Θέσεις μεταβλητών A, B, C και D Ομάδα Ζ1: κυρίαρχες μεταβλητές καθοδηγούν την εξέλιξη του συστήματος Ομάδα Ζ2: υψηλή επίδραση & υψηλή επιρροή ασταθής πορεία Ομάδα Ζ3: εξαρτημένες μεταβλητές καθορίζονται από τις ομάδες μεταβλητών Ζ1 και Ζ2 Ομάδα Ζ4: αυτόνομη πορεία, ανεξάρτητη από αυτή του συστήματος Ομάδα Ζ5: η εκ των προτέρων γνώση της εξέλιξής τους δεν είναι εφικτή Ομάδα Ζ6: στο όριο της ομάδας Ζ1, μπορούν να εξελιχτούν σε αυτή Χάρτης άμεσης επίδρασης επιρροής μεταβλητών A, B, C και D Πηγή Παραδείγματος: EU (2003), Handbook of Knowledge Society Foresight, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. 15

16 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΟΜΑΔΑ Ζ1 Κινητήριες δυνάμεις για τη μελλοντική εξέλιξη του συστήματος Μπορούν να αφορούν στο εσωτερικό (μελετώμενο σύστημα) ή στο εξωτερικό περιβάλλον Μία μεταβολή τους έχει σημαντική επίπτωση στις λοιπές μεταβλητές του συστήματος και άρα στην εξέλιξή του Εργαλείο στα χέρια των σχεδιαστών για την καθοδήγηση του συστήματος προς επιθυμητές κατευθύνσεις 16

17 ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΗ άμεση (ευθεία) επίδραση επιρροή μεταξύ των μεταβλητών (direct influence / dependence) έμμεση (ή κρυφή ) επίδραση επιρροή μεταξύ των μεταβλητών δια μέσου μίας ενδιάμεσης μεταβλητής (indirect-hidden influence / dependence) εν δυνάμει άμεση επίδραση επιρροή - δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή, αλλά είναι πιθανή ή δυνατή σε μία μελλοντική κατάσταση του συστήματος (potential direct influence / dependence) εν δυνάμει έμμεση επίδραση επιρροή (potential indirect influence / dependence) 17

18 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΕΜΜΕΣΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ Μεταβλητή Β Μεταβλητή C Μεταβλητή Α Μεταβλητή D Οι έμμεσες σχέσεις επίδρασης - επιρροής υπολογίζονται από τις άμεσες σχέσεις - πίνακας άμεσων σχέσεων ή πίνακας δομικής ανάλυσης MDI (Matrix of Direct Influence) Χάρτης άμεσης επίδρασης επιρροής μεταβλητών A, B, C και D Πολλαπλασιασμός πίνακα MDI επί τον εαυτό του τόσες φορές, ώστε η εικόνα του χάρτη να εμφανίζει ένα σταθερό πρότυπο 18

19 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Στον πίνακα άμεσης επίδρασης/επιρροής (α), η επιρροή του Β στα A & D είναι 0 Στον πίνακα έμμεσης επίδρασης/επιρροής (β), η επιρροή του Β στα A & D είναι 1 Αποκαλύπτεται η έμμεση επιρροή της Β στις A και D μέσω της μεταβλητής C (α) (β) Συνολικός αριθμός σχέσεων μεταξύ των A, B, C, D Πηγή Παραδείγματος: EU (2003), Handbook of Knowledge Society Foresight, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. 19

20 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Η διερεύνηση των έμμεσων σχέσεων επίδρασης επιρροής είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση της εικόνας των σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών και την απόδοσή τους σε ένα ΧΑΡΤΗ με τη βοήθεια του οποίου μπορεί να διερευνηθεί ο ΡΟΛΟΣ των μεταβλητών για την ΕΞΕΛΙΞΗ του συστήματος που μελετάται 20

21 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΓΙΑ εμβάθυνση στο μελετώμενο σύστημα έλεγχο σταθερότητας (stability) ταξινόμηση των διαφόρων μεταβλητών με βάση το ρόλο τους στη ΣΣ μελλοντική εξέλιξη του συστήματος Οργάνωση/ερμηνεία υποκειμενικής γνώσης που συλλέγεται, χρήσιμης για τη διατύπωση υποθέσεων μελλοντικής εξέλιξης του συστήματος ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ Δέσμευση εμπλεκομένων στη συμμετοχική διαδικασία Πλούτος συζητήσεων - ποικιλία διαφορετικών απόψεων 21

22 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ στη μεγαλύτερη εμβάθυνση του υπό μελέτη συστήματος στην εμβάθυνση στη λειτουργία του συστήματος και τις σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μεταβλητών στην οργάνωση και ταξινόμηση απόψεων και ιδεών στη δημιουργία κοινής γλώσσας και αλληλοκατανόησης μεταξύ των εμπλεκομένων μερών 22

23 ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Υποκειμενικός προσδιορισμός μεταβλητών Υποκειμενικός προσδιορισμός σχέσεων αλληλεπίδρασης άρση αδυναμίας με τη συμμετοχική προσέγγιση προσδιορισμός σχέσεων από ομάδα εμπλεκομένων 23

24 2 ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ TO ΜΟΝΤΕΛΟ MICMAC 24

25 Σημαντικές αλλαγές στην παγκόσμια σκηνή Ανάγκη για μία προσέγγιση στα προβλήματα και τις εξελίξεις όχι μόνο αντίδρασης (reaction) ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ LIPSOR ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ αλλά κυρίως προληπτικής δράσης (pro-action) ΑΝΑΓΚΗ προοπτικής διερεύνησης των διαφόρων φαινομένων και ενεργού δράσης για τη διαχείρισή τους 25

26 ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ LIPSOR ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ Extrapolators: το μέλλον αποτελεί προέκταση του παρελθόντος - μπορεί να προβλεφθεί από την προβολή παρελθουσών τάσεων - forecasting Ανάλυση Προτύπων: το μέλλον αποτελεί κυκλική επανάληψη παρελθόντων γεγονότων και τάσεων μελέτη προτύπων του παρελθόντος - συμπεράσματα για τη μελλοντική εξέλιξη των μελετώμενων συστημάτων Ανάλυση Στόχων των Actors: το μέλλον μπορεί να προβλεφθεί από τη μελέτη των στόχων των κυρίαρχων κέντρων λήψης αποφάσεων και των ομάδων συμφερόντων, οι οποίοι καθορίζουν τις μελλοντικές εξελίξεις-τάσεις - συμπεράσματα σε σχέση με τις μελλοντικές εξελίξεις 26

27 ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ LIPSOR ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ Counter Punchers: το μέλλον είναι αποτέλεσμα σειράς απρόσμενων και απρόβλεπτων γεγονότων. Η διερεύνησή του απαιτεί συνεχή παρατήρηση των τάσεων και γεγονότων, καθώς και παρακολούθηση των τεχνολογικών και κοινωνικών μεταβολών - ανάγκη ευελιξίας απέναντι σε αυτά Intuitors - το μέλλον: Είναι προϊόν σύνθεσης και αλληλεπίδρασης ενός ιδιαίτερα σημαντικού αριθμού παραγόντων, τάσεων, τυχαίων γεγονότων και δράσεων ατόμων και ομάδων της κοινωνίας ΔΕΝ υπάρχει κάποια τεχνική ικανή να προβλέψει την εξέλιξή του Ο μόνος τρόπος προσέγγισης είναι η εμβάθυνση σε κάθε είδους πληροφορία η οποία, σε συνδυασμό με την προσωπική διαίσθηση, μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη κατανόηση και διείσδυση σε μελλοντικές καταστάσεις 27

28 Δομική Ανάλυση Μέθοδος MICMAC Workshops Ανάλυση των Actors Mέθοδος MACTOR Απόψεις ειδικών -Μέθοδος SMIC PROB-EXPERT Μορφολογική Ανάλυση Μέθοδος MORPHOL Διατύπωση Προβλήματος Το προς εξέταση Σύστημα Προσδιορισμός Κυρίαρχων Μεταβλητών Στρατηγικοί Στόχοι Συστήματος Στόχοι των Actors Βασικές υποθέσεις - Προσδιορισμός Πιθανών Μελλοντικών Καταστάσεων Προσδιορισμός Εξέλιξης Κυρίαρχων Υποσυστημάτων (όλες οι πιθανές μελλοντικές καταστάσεις) ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ LIPSOR Μέθοδος MORPHOL Μέθοδος MULTIPOL Ομάδα Σεναρίων Αξιολόγηση Σεναρίων Μέτρα Πολιτικής Κριτήρια επιλογής - αποκλεισμού 28

29 ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ MICMAC Αποτελεί μέρος του συμμετοχικού μοντέλου σχεδιασμού σεναρίων LIPSOR Έχει ως στόχο του την εμβάθυνση στη φύση των μεταβλητών που περιγράφουν ένα σύστημα και τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ αυτών Συμβάλλει στη διερεύνηση των δυνατών υποθέσεων για την εξέλιξη του μελετώμενου συστήματος Μπορεί να αποτελέσει τη βάση για τη δόμηση εναλλακτικών σεναρίων, στηριγμένων στην κατάλληλη αξιοποίηση των κυρίαρχων μεταβλητών 29

30 ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ MICMAC Βάση για τη μελέτη ενός (χωρικού) συστήματος ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ Εξετάζει τις μεταβλητές που αφορούν τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον Διερεύνηση / ταξινόμηση μεταβλητών με βάση το ρόλο τους στην εξέλιξη του συστήματος 30

31 ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΙΙ Διεθνείς Εξελίξεις Κλιματική αλλαγή Οικονομική κρίση ΙΙ Παγκόσμια Τουριστική Αγορά Tour operators Ι ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Περιοχή Μελέτης Ανταγωνιστικοί προορισμοί Πολιτική αστάθεια - κρίσεις Δημογραφικές εξελίξεις Πρότυπα τουριστικής κατανάλωσης Ι: Η τουριστική δραστηριότητα (Τ.Δ.) στην περιοχή μελέτης εσωτερικό περιβάλλον ΙΙ: Η Τ.Δ. στην παγκόσμια τουριστική αγορά εξωτερικό περιβάλλον ΙΙΙ: Το διεθνές περιβάλλον μέσα στο οποίο ασκείται η Τ.Δ. - εξωτερικό περιβάλλον 31

32 ΜΟΝΤΕΛΟ MICMAC CROSS IMPACT ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΣΣ Συστηματική ανάλυση όλων των σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών του εσωτερικού περιβάλλοντος του υπό μελέτη συστήματος και του (ευρύτερου) εξωτερικού περιβάλλοντός του 32

33 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ MICMAC Η δομική ανάλυση πραγματοποιείται από ομάδα: ειδικών στο υπό εξέταση θέμα εξωτερικών συμβούλων ΣΣ stakeholders ΣΤΟΧΟΣ Ο προσδιορισμός των ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ του συστήματος που είναι καθοριστικές για τη μελλοντική του εξέλιξη Αποτελεί εργαλείο ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ για: τη μελέτη ενός συστήματος την ανάπτυξη νέων ιδεών ΣΣ 33

34 ΜΟΝΤΕΛΟ MICMAC ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Δημιουργία Πίνακα Δομικής Ανάλυσης - πληροφορίαείσοδος στο μοντέλο δομικής ανάλυσης MICMAC Oι μεταβλητές του πίνακα είναι αυτές που θεωρούνται κρίσιμες / έχουν ρόλο στην εξέλιξη του συστήματος Οι μεταβλητές αναφέρονται σε στοιχεία του εσωτερικού (υπό μελέτη σύστημα) και του εξωτερικού περιβάλλοντος Τα στοιχεία του πίνακα αντικατοπτρίζουν τις σχέσεις επίδρασης - επιρροής μεταξύ των μεταβλητών 34

35 ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Εσωτερικό περιβάλλον Εξωτερικό περιβάλλον Ε1 Ε2 Ε3 Ε8 Ε9 Εn Εσωτερικό περιβάλλον Εξωτερικό περιβάλλον Ε1 Ε2 Ε3 Ε8 E9 Εn ΣΣ 35

36 ΜΟΝΤΕΛΟ MICMAC ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η μελέτη των σχέσεων αυτών οδηγεί σε συμπεράσματα σχετικά με το ποιες μεταβλητές είναι κυρίαρχες για την εξέλιξη του συστήματος ΣΣ Προσδιορισμός ΚΥΡΙΑΡΧΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ μελετώμενου συστήματος 36

37 ΣΤΑΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΜΟΝΤΕΛΟΥ MICMAC ΣΤΑΔΙΟ 1: Καθορισμός μεταβλητών ΣΣ ΣΤΑΔΙΟ 2: Περιγραφή σχέσεων επίδρασης επιρροής μεταξύ των μεταβλητών Ταξινόμηση μεταβλητών ΣΤΑΔΙΟ 3: Σύγκριση επιμέρους ταξινομήσεων ΣΤΑΔΙΟ 4: Προσδιορισμός κυρίαρχων μεταβλητών 37

38 ΣΤΑΔΙΟ 1 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Καταγράφονται οι μεταβλητές του συστήματος και του ευρύτερου περιβάλλοντός του, που θεωρείται ότι μπορεί να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή του ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ Συστηματική εμβάθυνση στο υπό μελέτη σύστημα Συλλογή πληροφορίας μέσω workshops - συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων ομάδων Κατάλογος με τις σημαντικές μεταβλητές (εσωτερικό εξωτερικό περιβάλλον συστήματος) Μέγιστος αριθμός : μεταβλητές 38

39 ΣΤΑΔΙΟ 1 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Πλήρης και σαφής περιγραφή μεταβλητών Μελέτη προηγούμενων μεταβολών του συστήματος και των μεταβλητών που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο σε αυτές Τάσεις μεταβολής των μεταβλητών αυτών 39

40 ΣΤΑΔΙΟ 2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΧΕΣΕΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ επιχειρεί να προσδιορίσει τις σχέσεις μεταξύ των μεταβλητών που καθορίστηκαν στο Στάδιο 1 με τη βοήθεια ενός πίνακα διπλής εισόδου, του πίνακα δομικής ανάλυσης (structural analysis matrix) ΣΣ Ο πίνακας δομικής ανάλυσης συμπληρώνεται με τη βοήθεια ομάδας ειδικών και κέντρων λήψης αποφάσεων 40

41 ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΠΙΝΑΚΑ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΜΟΝΤΕΛΟΥ MICMAC Η συμπλήρωση του πίνακα δομικής ανάλυσης γίνεται με ποιοτικό τρόπο Για κάθε ζεύγος μεταβλητών τίθεται το ΕΡΩΤΗΜΑ: Υπάρχει σχέση ευθείας επίδρασης μεταξύ των μεταβλητών i και j; ΝΑΙ ΟΧΙ direct influence P 0 όπου: 1: χαμηλή επίδραση 2: μέτρια επίδραση 3: υψηλή επίδραση P: πιθανή επίδραση (potential influence) Για n μεταβλητές n(n-1) ερωτήσεις 41

42 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΙΝΑΚΑ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Μεταβλητές Μεταβλητές V 1 V 2 V 3 V n ΣΥΝΟΛΟ V V P 4 V 3 2 P 3 5 V n ΣΥΝΟΛΟ : χαμηλή επίδραση 2: μέτρια επίδραση 3: υψηλή επίδραση P: πιθανή επίδραση Συμπλήρωση Πίνακα Δομικής Ανάλυσης κατά σειρές ΕΡΩΤΗΣΗ: υπάρχει σχέση άμεσης επίδρασης της μεταβλητής V 1 στη μεταβλητή V 2, V 3,, V n? 42

43 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΙΝΑΚΑ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Μεταβλητές V 1 V 2 V 3 V n ΣΥΝΟΛΟ Μεταβλητές V V P 4 V 3 2 P 3 5 V n ΣΥΝΟΛΟ Άθροισμα σειράς: επίδραση μιας μεταβλητής στο σύνολο των μεταβλητών του συστήματος (direct influence) Άθροισμα στήλης: εξάρτηση μιας μεταβλητής από τις υπόλοιπες μεταβλητές του συστήματος (direct dependence) 43

44 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΙΝΑΚΑ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Οι εμπειρικές μελέτες δείχνουν ότι στη μελέτη ενός συστήματος μία σωστή προσέγγιση στην παρουσίαση των σχέσεων των μεταβλητών αποκαλύπτει 20-25% σχέσεις ευθείας αλληλεπίδρασης (Godet, 2001) 44

45 ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Ως προς την Την επιρροή τους στο σύνολο των υπόλοιπων μεταβλητών (direct influence) Την επίδραση που υφίστανται από τις υπόλοιπες μεταβλητές του συστήματος (direct dependence) Αποτελέσματα με μορφή Χάρτη άμεσης επίδρασης - επιρροής Γραφήματος άμεσης επίδρασης - επιρροής Ιεραρχικής κατάταξης μεταβλητών συστήματος 45

46 ΧΑΡΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ/ΕΠΙΡΡΟΗΣ 46

47 ΧΑΡΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ/ΕΠΙΡΡΟΗΣ Εξάρτηση Η αντίδραση του συστήματος σε μία μεταβολή των κυρίαρχων μεταβλητών μπορεί να προβλεφθεί Σταθερότητα συστήματος Επιρροή Εξάρτηση Η αντίδραση του συστήματος σε μία μεταβολή των κυρίαρχων μεταβλητών ΔΕΝ μπορεί να προβλεφθεί Ασταθές σύστημα Επιρροή (Arcade και άλλοι, 2009) 47

48 ΓΡΑΦΗΜΑ ΑΜΕΣΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ/ΕΠΙΡΡΟΗΣ 48

49 ΙΕΡΑΡΧΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ 1. Άμεση Ταξινόμηση (Direct classification) MICMAC Ευαισθησία στο εξωτερικό περιβάλλον Έμμεση Ταξινόμηση (Indirect classification) MICMAC Ευαισθησία στο εξωτερικό περιβάλλον 10. Τεχνολογική εξέλιξη Προβλήματα του τόπου χωροθέτησης 26. Πυρηνικό ατύχημα Πυρηνικό ατύχημα 32. Προβλήματα τόπου χωροθέτησης Τεχνολογική εξέλιξη

50 MICMAC ΣΤΑΔΙΟ 3 Σύγκριση επιμέρους ιεραρχήσεων μεταβλητών άμεση επίδραση - επιρροή (direct influence / dependence) εν δυνάμει άμεση επίδραση - επιρροή (direct potential influence / dependence) έμμεση επίδραση - επιρροή (indirect influence / dependence) εν δυνάμει έμμεση επίδραση - επιρροή (potential indirect influence / dependence) 50

51 MICMAC ΣΤΑΔΙΟ 4 Πολύτιμες πληροφορίες για το ρόλο των μεταβλητών στη μελλοντική εξέλιξη του συστήματος ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΥΡΙΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ Επιβεβαιώνεται η σημαντικότητα κάποιων μεταβλητών Αποκαλύπτεται η σημαντικότητα μεταβλητών που, μέσα από την πλάγια επίδρασή τους, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του συστήματος, ο οποίος δεν είναι εμφανής από την άμεση ταξινόμηση 51

52 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Η δομική ανάλυση συμβάλλει: στη μεγαλύτερη εμβάθυνση του υπό μελέτη συστήματος στον εντοπισμό των κρίσιμων μεταβλητών για την εξέλιξή του στην οργάνωση και ταξινόμηση απόψεων και ιδεών στη δημιουργία κοινής γλώσσας και αλληλοκατανόησης μεταξύ των εμπλεκομένων μερών 52

53 MICMAC - ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ Εμβάθυνση στη λειτουργία του συστήματος και τις σχέσεις επίδρασης - επιρροής μεταξύ μεταβλητών Αδυναμία ΣΣ Υποκειμενικός προσδιορισμός των μεταβλητών Υποκειμενικός προσδιορισμός σχέσεων αλληλεπίδρασης 53

54 ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ MICMAC ΔΕΔΟΜΕΝΑ Ο κατάλογος των μεταβλητών με την περιγραφή τους (variables) Ο αριθμός των επαναλήψεων που θα κάνει η εφαρμογή (calculation parameters) Ο πίνακας άμεσης επίδρασης - επιρροής των μεταβλητών (Matrix of Direct Influence - MDI) 54

55 ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ MICMAC Από τον πίνακα άμεσης επίδρασης επιρροής MDI, υπολογίζονται: ο πίνακας άμεσης εν δυνάμει επίδρασης - επιρροής MPDI (Matrix Potential Direct Influence) ο πίνακας έμμεσης επίδρασης - επιρροής MII (Matrix of Indirect Influence) Από τον πίνακα άμεσης εν δυνάμει επίδρασης - επιρροής MPDI υπολογίζεται: ο πίνακας έμμεσης εν δυνάμει επίδρασης - επιρροής MPII (Matrix of Potential Indirect Influence) MDI MPDI MII MPII 55

56 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΠΡΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ 1. Πίνακας άμεσης επίδρασης (MDI) 2. Πίνακας έμμεσης επίδρασης (MII) 3. Πίνακα άμεσης εν δυνάμει επίδρασης (MPDI) 4. Πίνακας έμμεσης εν δυνάμει επίδρασης (MPII) 56

57 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Για κάθε πίνακα δίνονται: Τα αθροίσματα κατά σειρές και στήλες, από τα οποία συμπεραίνεται η ιεράρχηση των μεταβλητών ως προς την επίδραση επιρροή που εμφανίζουν στις λοιπές μεταβλητές Σύνολα στοιχείων του πίνακα με τιμές 0, 1, 2 και 3 Πλήθος μη μηδενικών στοιχείων του κάθε πίνακα Χάρτες και γραφήματα πινάκων Η εμβάθυνση στην πληροφορία αυτή οδηγεί στον προσδιορισμό των κυρίαρχων μεταβλητών του υπό μελέτη συστήματος 57

58 Η μεταβλητή V 5 (άθροισμα σειράς = 49) ιεραρχείται πρώτη στην κατάταξη ως προς την επιρροή της στις υπόλοιπες μεταβλητές Η μεταβλητή V 48 (άθροισμα στήλης = 50) ιεραρχείται πρώτη στην κατάταξη ως προς την επίδραση που υφίσταται από το σύνολο των μεταβλητών ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Α/Α ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΑΘΡΟΙΣΜΑ ΓΡΑΜΜΩΝ ΑΘΡΟΙΣΜΑ ΣΤΗΛΩΝ 1 Αστικοποίηση Οργάνωση διεθνών αγορών Ζήτηση σε τρόφιμα Μεταναστευτικά ρεύματα Αγορά εργασίας Εσοδα Κίνηση κεφαλαίων Συστήματα αγροτικής παραγωγής Σύνολα

59 ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Από τα αθροίσματα των γραμμών και των στηλών των τεσσάρων πινάκων εξάγονται συμπεράσματα σε σχέση με: Άθροισμα γραμμών: οι μεταβλητές ιεραρχούνται με βάση την επιρροή τους πάνω στις υπόλοιπες μεταβλητές Άθροισμα στηλών: οι μεταβλητές ιεραρχούνται με βάση την επίδραση που υφίστανται από το σύνολο των υπόλοιπων μεταβλητών 59

60 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ EU (2003), Handbook of Knowledge Society Foresight, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. Godet, M. (2001), Creating Futures: Scenario Planning as a Strategic Management Tool, Economica. Lindgren M. and H. Bandhold (2003), Scenario Planning: The Link between Future and Strategy, Palgrave Macmillan. Arcade, J., Godet, M., Meunier, F. και Roubelat, F. (2009), Structural Analysis with the MICMAC,Method and Actors Strategy with the MACTOR Method, in Glenn C. J. and Gordon, T. (Eds.), Futures Research Methodology Version 3.0, ISBN , pp

61 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ΕΜΠ» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του υλικού Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους 61