ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ Υ ΡΑΥΛΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΒΑΓΙΩΝΑ Γ. ΗΜΗΤΡΑ Πολιτικός Μηχανικός ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ιδακτορική διατριβή που υποβάλλεται στο Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2004

2 Στην οικογένεια µου

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 1.1 ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ- ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η σηµερινή κρίση του νερού ιαχείριση υδατικών πόρων, περιβάλλον και ανάπτυξη Βιώσιµη διαχείριση υδατικών πόρων Οδηγία 2000/60/ΕΕ της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το νερό ΑΡΧΕΣ ΙΑΝΟΜΗΣ ΝΕΡΟΥ Κριτήρια διανοµής ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ιαχείριση της ζήτησης σε διάφορους οικονοµικούς τοµείς Εργαλεία και κινητήριοι παράγοντες για τη διαχείριση της ζήτησης ιαχείριση της ζητησησ του νερου ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η διαδικασία της ολοκληρωµένης διαχείρισης των υδατικών πόρων ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Ο ρόλος της εκτίµησης των προγραµµάτων εξοικονόµησης του νερού Αξιοπιστία των µεθόδων εκτίµησης Επιλογή κατάλληλων δεδοµένων και µεθόδων για την εκτίµηση των προγραµµάτων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 2.1 ΤΟ ΝΕΡΟ ΩΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΓΑΘΟ ΑΙΤΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΟΧΗ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΑΞΙΑ- ΚΟΣΤΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Το πραγµατικό κόστος του νερού Αξία του νερού Η τιµή του νερού ΥΠΕΡΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΥΠΟΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ - ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟΧΟΙ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΟΡΘΗΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ Σταθερή χρέωση Φθίνων κλιµακωτό τιµολόγιο Αυξανόµενο κλιµακωτό τιµολόγιο Εποχιακά τιµολόγια νερού Σταθερή και µεταβλητή χρέωση Τιµολόγηση µε βάση την οριακή τιµή ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ; ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Οικιακό τιµολόγιο Βιοµηχανικό τιµολόγιο...42

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Επαγγελµατικό τιµολόγιο Εφαρµογή καινούργιας τιµολογιακής πολιτικής Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝ ΥΑΣΜΕΝΗ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗ ΝΕΡΟΥ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Ιστορική αναδροµή υο παραδείγµατα για την κατανόηση της έννοιας της ελαστικότητας Μορφές ελαστικότητας...51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Υ ΡΕΥΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 3.1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ύδρευση από το Χορτιάτη Η ύδρευση από το Ρεντζίκι Η ύδρευση από το Λεµπέτ Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από το Ίδρυση του Ο.Υ.Θ.- Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από το Ο µεταπολεµικός Ο.Υ.Θ Σύντοµη µατιά στα επόµενα χρόνια µέχρι σήµερα ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΙΚΤΥΟΥ Υ ΡΕΥΣΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Πηγές υδροληψίας ίκτυο αγωγών Υ ΡΑΓΩΓΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Υδραγωγείο Αραβησσού Υδραγωγείο Καλοχωρίου Υδραγωγείο Σίνδου...61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΝΕΡΟΥ 4.1 ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΑΦΟΡΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΙΑΦΟΡΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ηµοτική χρήση νερού Οικιακή χρήση νερού Εµπορική χρήση του νερού Βιοµηχανική χρήση του νερού ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Συµπεράσµατα από την ερευνα των ερωτηµατολογιων που αφορουν στην οικιακη χρηση (2000) Κοινωνικά χαρακτηριστικά του δείγµατος...71

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κατοικία Κατανάλωση νερού Ποιότητα νερού Υδατική οικονοµία Προβλήµατα νερού Τιµολόγηση και εξοικονόµηση νερού Έργα ύδρευσης Παράπονα από την Ε.Υ.Α.Θ Συµπεράσµατα από την συγκριση των δυο ερευνων βασει ερωτηµατολογιων Προτασεις από την ερευνα των ερωτηµατολογιων Ερµηνεία των αποτελεσµατων από την εφαρµογη µοντέλων ευρεσης της καµπύλης ζήτησης του νερού Συµπεράσµατα από την εφαρµογη µοντέλων ευρεσης της καµπύλης ζήτησης του νερου...85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΩΝ- ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΙΣ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ 5.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ Πλήθος ερωτηθέντων Κατανοµή του δείγµατος Μεθοδολογία Χρόνος συλλογής των στοιχείων Έλεγχος πληρότητας και ορθότητας ερωτηµατολόγιων Μέθοδος επεξεργασίας δεδοµένων ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΝΕΡΟΥ Υ ΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΑΡΑΠΟΝΑ ΑΠΟ ΕΥΑΘ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΩΝ ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΥΑΘ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΣΤΙΣ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Το δείγµα Στοιχεία που προέκυψαν από το ερωτηµατολόγιο Στοιχεία που προέκυψαν από άλλες πηγές Στοιχεία που προέκυψαν από την Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης Ανάπτυξη του οικονοµικού µοντέλου Ερµηνεία των αποτελεσµάτων...113

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΚΑΜΠΥΛΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΧΡΗΣΗ 6.1 Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΝΕΡΟΥ - ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟ ΩΝ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ Συµπερασµατική εξαγωγή του χρόνου ιµεταβλητά µοντέλα Το µοντέλο της κατά κεφαλήν κατανάλωσης νερού Η µέθοδος του µοναδιαίου συντελεστή χρήσης Πολυπαραµετρικά µοντέλα Πολυπαραµετρικά µοντέλα απαιτήσεων Οικονοµετρικά µοντέλα ζήτησης ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΤΟΜΕΑ Προερχόµενη ζήτηση για έναν παράγοντα της παραγωγικής διαδικασίας Στατιστική εκτίµηση των συναρτήσεων ζήτησης του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα Μηχανικό οικονοµικό µοντέλο για την εύρεση της καµπύλης ζήτησης του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΣΤΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΩΣ ΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΟ Ελαχιστοποίηση του κόστους Μεγιστοποίηση του κέρδους Ελαχιστοποίηση του κόστους: Μεγιστοποίηση του κέρδους: ΕΜΠΕΙΡΙΚΕΣ ΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ ΖΗΤΗΣΗΣ Σύγκριση ελαστικοτήτων µεταξύ συναρτήσεων ζήτησης υπό συνθήκη και συναρτήσεων µη υπό συνθήκη Σύγκριση ελαστικοτήτων µεταξύ µακροπρόθεσµης και βραχυπρόθεσµης εκδοχής ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΕΥΡΕΣΗΣ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΙΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ 7.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ Πλήθος ερωτηθέντων Μεθοδολογία Χρόνος συλλογής στοιχείων Μέγεθος δείγµατος - Έλεγχος πληρότητας και ορθότητας αυτού Μέθοδος επεξεργασίας δεδοµένων ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ...157

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΝΕΡΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΓΙΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΥΑΘ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΣΤΑΣΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΥΑΘ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 8.1 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΤΙΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΩΝ Μεταβλητή αριθµού των εργαζοµένων Μεταβλητή είδους παραγωγής Μεταβλητή - Νερό ως βασικό στοιχείο το νερό στην παραγωγική διαδικασία Σταθερή κατανάλωση Μεταβλητή συµµετοχής του κόστους νερού στο κόστος παραγωγής Μεταβλητή εφαρµογής ανακύκλωσης Μεταβλητή ποσοστού νερού που χρησιµοποιείται από την ανακύκλωση Μεταβλητή χαρακτηρισµού βιοµηχανίας ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΙΑΧΡΟΝΙΚΑ, Μεταβλητή αριθµού των εργαζοµένων Μεταβλητή είδους παραγωγής Μεταβλητή - Νερό ως βασικό στοιχείο το νερό στην παραγωγική διαδικασία Σταθερή κατανάλωση Μεταβλητή συµµετοχής του κόστους νερού στο κόστος παραγωγής Μεταβλητή εφαρµογής ανακύκλωσης Μεταβλητή ποσοστού νερού που χρησιµοποιείται από την ανακύκλωση Μεταβλητή χαρακτηρισµού βιοµηχανίας ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΙΣΩΣΕΩΝ Mοντέλο τυχαίων επιδράσεων (random effects model) Έλεγχος ύπαρξης ενδογενών µεταβλητών...212

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 8.5 ΚΑΜΠΥΛΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ Ανάπτυξη των οικονοµικών µοντέλων για το σύνολο των βιοµηχανιών Στοιχεία που προέκυψαν από το ερωτηµατολόγιο Στοιχεία που προέκυψαν από την Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης Οικονοµικό µοντέλο ζήτησης του νερού για το σύνολο των βιοµηχανιών (Μοντέλο Α), πριν την τελευταία αλλαγή του τιµολογίου Οικονοµικό µοντέλο ζήτησης του νερού για το σύνολο των βιοµηχανιών (Μοντέλο Β), µετά την τελευταία αλλαγή του τιµολογίου Οικονοµικό µοντέλο ζήτησης του νερού (Μοντέλο Γ) για τις βιοµηχανίες που το νερό δεν αποτελεί βασικό στοιχείο, πριν την αλλαγή του τιµολογίου Οικονοµικό µοντέλο ζήτησης του νερού (Μοντέλο ) για τις βιοµηχανίες που το νερό δεν αποτελεί βασικό στοιχείο, µετά την αλλαγή του τιµολογίου Οικονοµικό µοντέλο ζήτησης του νερού (Μοντέλο E) για τις βιοµηχανίες τροφίµων και αναψυκτικών, πριν την αλλαγή του τιµολογίου Οικονοµικό µοντέλο ζήτησης του νερού (Μοντέλο Ζ) για τις βιοµηχανίες τροφίµων και αναψυκτικών, µετά την αλλαγή του τιµολογίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 9.1 ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΓΙΑ ΤΙΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΠΟΥ ΕΝ ΕΧΟΥΝ ΒΑΣΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΟ ΝΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΣΥΝΟΨΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ & ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 10.1 ΣΥΝΟΨΗ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΟΥ Η διαχείριση της ζήτησης του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα Στάδια βήµατα διδακτορικής διατριβής Συµβολή στο επιστηµονικό πεδίο της διαχείρισης των υδατικών πόρων ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Συµπεράσµατα ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΜΕΛΕΤΗ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...305

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ EXTENDED SUMMARY ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...329

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Νερό αρχή των πάντων κατά τον Θαλή τον Μιλήσιο και ένα από τα τέσσερα βασικά στοιχεία κατά τον Αριστοτέλη. Η Γη είναι ένας πλανήτης κεντηµένος µε το νερό, που αποτελεί πολύτιµο µέσο ζωής για το Γαλάζιο Πλανήτη. Το νερό συµµετείχε σε όλα τα στάδια της ανάπτυξης του πλανήτη και κινείται αέναα µε διάφορες αµφιέσεις, εναλλασσόµενο στις τρεις καταστάσεις του µεταξύ ουρανού και γης. Η σηµασία του νερού για τη ζωή και ως συστατικού του παγκόσµιου οικοσυστήµατος γίνεται συνεχώς σαφέστερη. Αναµφισβήτητα, είναι ένας πόρος που όχι µόνο καλύπτει βασικές ανάγκες για τον ανθρώπινο πληθυσµό και αποτελεί το κλειδί για την ανάπτυξη. εδοµένων των πολυάριθµων και αυξανόµενων πιέσεων στους υδατικούς πόρους, έχει ζωτική σηµασία να ληφθούν µέτρα που θα αντιµετωπίσουν αποτελεσµατικά τα προβλήµατα και ταυτόχρονα θα εξασφαλίστούν οι πόροι αυτοί για τις επόµενες γενιές. Η διαχείριση των υδατικών πόρων, σύµφωνα µε τις αρχές που θέτει η Βιώσιµη Ανάπτυξη, αποτελεί µια αναγκαιότητα. Με την παραδοχή των αρχών αυτών στην υδατική πολιτική, η διαχείριση της ζήτησης αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Η διαχείριση της ζήτησης προσανατολίζεται στη χρήση οικονοµικών εργαλείων, τεχνολογιών εξοικονόµησης νερού και εκστρατειών ενηµέρωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης των καταναλωτών. Αντικείµενο της διατριβής αυτής αποτελεί η ανάπτυξη διαφορετικών πολιτικών διαχείρισης της ζήτησης του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα µε τη χρήση οικονοµικών και κοινωνικοπολιτικών τεχνικών, µε σκοπό την εξοικονόµηση του νερού. Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά τον επιβλέποντα καθηγητή µου, καθηγητή του Τµήµατος Πολιτικών Μηχανικών, Τοµέα Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ, κ. Γ. Μυλόπουλο για τη συνεχή καθοδήγηση του, τις πολύτιµες συµβουλές του και τις εύστοχες παρατηρήσεις του σε όλη τη διάρκεια εκπόνησης της διατριβής αυτής. Θεωρώ υποχρέωση µου να ευχαριστήσω και τα άλλα δυο µέλη της επιτροπής µου, τους καθηγητές κ.. Τολίκα και κ. Κ. Κατσιφαράκη για τις ορθές παρατηρήσεις τους καθώς και το χρόνο που διέθεσαν για τη σωστή εξέλιξη της διατριβής αυτής. Ένα µεγάλο ευχαριστώ οφείλω στην Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης (Ε.Υ.Α.Θ) και ιδιαίτερα στον κ. Παρτσάλη Παντελή, ο οποίος διέθεσε ανιδιοτελώς πολύ από το χρόνο του για να µου χορηγήσει στοιχεία καταναλώσεων από τα αρχεία της Ε.Υ.Α.Θ, χωρίς τα οποία η παρούσα έρευνα δεν θα ήταν εφικτή. ΒΑΓΙΩΝΑ ΗΜΗΤΡΑ, πολιτικός µηχανικός I

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ευχαριστώ ιδιαίτερα όλους τους συναδέλφους, οι οποίοι συνετέλεσαν στη διαµόρφωση ενός δηµιουργικού εργασιακού κλίµατος. Στην οικογένεια µου οφείλω το µεγαλύτερο ευχαριστώ για τη συνεχή παρότρυνση και την ποικιλόµορφη συµπαράστασή της, χωρίς τα οποία η ολοκλήρωση της διατριβής αυτής θα ήταν αδύνατη. Ευχαριστώ όλα τα µέλη της επιτροπής µου για την καλή τους διάθεση και το χρόνο που διέθεσαν. ΒΑΓΙΩΝΑ ΗΜΗΤΡΑ, πολιτικός µηχανικός II

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΒΗΣ Το νερό είναι αναγκαίο για την ίδια τη ζωή, αλλά και πρωταρχικής σηµασίας για ένα πλήθος σηµαντικών δραστηριοτήτων του ανθρώπου. Η αύξηση του πληθυσµού της γης, αυξάνει και τις συνολικές απαιτήσεις σε νερό, ενώ συγχρόνως η αλλαγή των συνηθειών διαβίωσης και η τεχνολογική ανάπτυξη προκαλούν αύξηση και των κατά κεφαλήν αναγκών σε νερό. Η σηµερινή κρίση του νερού οφείλεται στην αποτυχία θεώρησης του ως αγαθού πρώτης ανάγκης που βρίσκεται σε ανεπάρκεια. Η αντιµετώπιση του προβλήµατος αυτού µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε την ορθολογικότερη χρήση των υπαρχόντων αποθεµάτων σε συνδυασµό µε τη διαχείριση της ζήτησης του νερού. Σύµφωνα µε τις αρχές της Βιώσιµης Ανάπτυξης, η Οικονοµία και Περιβάλλον βρίσκονται σε µια δυναµική αλληλοσυσχέτιση, αφού η οικονοµική ανάπτυξη στηρίζεται στο περιβάλλον και ταυτόχρονα η κατάσταση του περιβάλλοντος εξαρτάται από την οικονοµική ανάπτυξη. Με την παραδοχή των αρχών αυτών στην υδατική πολιτική, η διαχείριση της ζήτησης αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Η διαχείριση της ζήτησης προσανατολίζεται στη χρήση οικονοµικών εργαλείων, τεχνολογιών εξοικονόµησης νερού και εκστρατειών ενηµέρωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης των καταναλωτών. Η διδακτορική διατριβή ασχολείται µε τη διαχείριση της ζήτησης του νερού στον τοµέα της ύδρευσης και πιο συγκεκριµένα στο βιοµηχανικό τοµέα. Ο βιοµηχανικός τοµέας παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες και σύµφωνα µε διεθνή βιβλιογραφία παρουσιάζει τα µεγαλύτερα περιθώρια εξοικονόµησης νερού (90%). Ο σκοπός είναι: Η ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν τη ζήτηση του νερού Η εύρεση της ελαστικότητας της ζήτησης του νερού Η πρόβλεψη της µελλοντικής ζήτησης ως αποτέλεσµα της εφαρµογής εναλλακτικών πολιτικών διαχείρισης της ζήτησης Τα στάδια που ακολουθήθηκαν είναι τα εξής: Συλλογή πληροφοριών και πρωτογενών δεδοµένων µε επιτόπου έρευνα ερωτηµατολογίων στις βιοµηχανίες. Στο ερωτηµατολόγιο εξετάστηκαν τα χαρακτηριστικά των βιοµηχανιών, η χρήση του νερού, οι τεχνικές ΒΑΓΙΩΝΑ ΗΜΗΤΡΑ, πολιτικός µηχανικός III

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ εξοικονόµησης νερού, η τιµολογιακή πολιτική καθώς και η στάση των καταναλωτών απέναντι στην ΕΥΑΘ και σε ζητήµατα εξοικονόµησης νερού. Χρήση τεχνολογιών πληροφορικής (στατιστικά προγράµµατα spss 10.0 και Stata) για την καταχώρηση, ανάλυση και διαχείριση των δεδοµένων. ιερεύνηση κοινωνικών και οικονοµικών παραµέτρων που επηρεάζουν τη βιοµηχανική χρήση του νερού όπως η τιµή του νερού, το είδος παραγωγής, ο αριθµός των εργαζοµένων, η εφαρµογή µεθόδων ανακύκλωσης, η προθυµία των καταναλωτών να πληρώσουν(wtp) κ.α. Εύρεση των µεταβλητών που επηρεάζουν την κατανάλωση του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα και µελέτη της επίδρασης κάθε µιας µεταβλητής ξεχωριστά στην κατανάλωση. ιαχωρισµός των βιοµηχανιών σ αυτές που έχουν βασικό στοιχείο το νερό (56%) και σ αυτές που δεν υπεισέρχεται σαν κύριο συστατικό στην παραγωγική διαδικασία (44%). Από την πρώτη κατηγορία µελετάται η κατηγορία τροφίµων και αναψυκτικών, η οποία είναι υψηλής κατανάλωσης. Μελέτη των µεταβλητών που επηρεάζουν την κατανάλωση του νερού σε κάθε κατηγορία ξεχωριστά Εύρεση της ελαστικότητας της ζήτησης του νερού για το σύνολο των βιοµηχανιών, για τις βιοµηχανίες που παρουσιάζουν υψηλή κατανάλωση (31%) καθώς και για κάθε επιµέρους κατηγορία Πρόβλεψη της µελλοντικής ζήτησης του νερού στο βιοµηχανικού τοµέα µε βάση εναλλακτικά σενάρια τιµολογιακής πολιτικής στις εξής κατηγορίες: Στο σύνολο των βιοµηχανιών Στο θεωρητικό µοντέλο απεικόνισης των βιοµηχανιών που δηµιουργήθηκε από την αλλαγή στη βάση των δεδοµένων της µεταβλητής της συµµετοχής του κόστους του νερού στην παραγωγική διαδικασία µε κριτήριο τη σηµαντική µείωση στην κατανάλωση κατά το Στις βιοµηχανίες που δεν έχουν βασικό στοιχείο το νερό ΒΑΓΙΩΝΑ ΗΜΗΤΡΑ, πολιτικός µηχανικός IV

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΒΗΣ Η διδακτορική διατριβή αποτελείται από 10 κεφάλαια τα οποία αναπτύσσονται επιγραµµατικά παρακάτω. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται οι αιτίες της σηµερινής κρίσης του νερού, η έννοια της διαχείρισης των υδατικών πόρων, η έννοια της βιώσιµης διαχείρισης των υδατικών πόρων και οι σηµαντικοί σταθµοί για την ανάπτυξη της. Αναφέρονται οι αρχές διανοµής νερού και οι µύθοι της διαχείρισης του νερού. Αναπτύσσεται η διαχείριση της ζήτησης σε διάφορους οικονοµικούς τοµείς, η διαχείριση της ζήτησης του νερού, η σηµασία της ολοκληρωµένης διαχείρισης της ζήτησης του νερού και πραγµατοποιείται η εκτίµηση των προγραµµάτων εφαρµογής της διαχείρισης της ζήτησης του νερού. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται η έννοια του νερού ως οικονοµικό αγαθό και συνδέεται µε την έννοια της εξοικονόµησης του νερού. Πραγµατοποιείται ο διαχωρισµός του κόστους και της αξίας του νερού. Γίνεται αναφορά στις αιτίες για τις οποίες γίνεται άστοχη κοστολόγηση του νερού, παρουσιάζονται οι επιδράσεις που έχει η υποτιµολόγηση, η υπερτιµολόγηση και η βιώσιµη τιµολόγηση στους καταναλωτές και στις εταιρείες ύδρευσης, παρουσιάζονται τα συστήµατα τιµολόγησης νερού και γίνεται µια συγκεκριµένη αναφορά στα τιµολόγια του νερού στις διάφορες χρήσεις για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Τέλος, αναλύεται η έννοια τα ελαστικότητας της ζήτησης του νερού. Στο τρίτο κεφάλαιο καταγράφεται ο τρόπος διαχείρισης της προσφοράς και της ζήτησης του νερού για ύδρευση στο πολεοδοµικό συγκρότηµα της Θεσσαλονίκης από από τα παλιά χρόνια µέχρι και σήµερα. Στο τέταρτο κεφάλαιο πραγµατοποιείται ο προσδιορισµός των διαφόρων χρήσεων του νερού και η αναφορά των πιθανών επεξηγηµατικών µεταβλητών για τις διάφορες αστικές χρήσεις του νερού (οικιακή, βιοµηχανική, δηµοτική και εµπορική). Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στα κυριότερα συµπεράσµατα ερευνών που έχουν πραγµατοποιηθεί στο παρελθόν (1995 και 2000) στον οικιακό τοµέα στην πόλη της Θεσσαλονίκης και καταθέτονται προτάσεις. Στο πέµπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έρευνα που πραγµατοποιήθηκε σε µια οµάδα αστικών καταναλωτών, αυτή των ξενοδοχείων. Αναλύονται τα γενικά χαρακτηριστικά του δείγµατος, η χρήση του νερού, ζητήµατα εξοικονόµησης και τιµολόγησης νερού και η στάση των καταναλωτών απέναντι στην ΕΥΑΘ. Αναπτύσσεται µοντέλο που ερµηνεύει την κατανάλωση του νερού µε τη µέθοδο των τυχαίων επιδράσεων (random-effects model). Σαν µεταβλητές στο µοντέλο ΒΑΓΙΩΝΑ ΗΜΗΤΡΑ, πολιτικός µηχανικός V

15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ υπεισέρχονται η τιµή του νερού, ο αριθµός των δωµατίων, η ύπαρξη πισίνας, η ύπαρξη εξωτερικών χώρων πρασίνου και η κατηγορία στην οποία αυτό ανήκει. Στο έκτο κεφάλαιο πραγµατοποιείται η εκτίµηση των µεθόδων πρόβλεψης της κατανάλωσης, η εκτίµηση των συναρτήσεων ζήτησης του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα και αναπτύσσεται η οικονοµική θεωρία της ζήτησης του νερού ως εισερχόµενο. Γίνεται επίσης και αναφορά στη µεθοδολογία και τα αποτελέσµατα των µελετών που έχουν πραγµατοποιηθεί διεθνώς στο βιοµηχανικό τοµέα. Στο έβδοµο κεφάλαιο περιγράφεται αναλυτικά η έρευνα των ερωτηµατολογίων που πραγµατοποιήθηκε στις βιοµηχανίες της Θεσσαλονίκης. Εξετάζονται αναλυτικά τα χαρακτηριστικά των βιοµηχανιών, η χρήση του νερού στις βιοµηχανίες, οι τεχνικές εξοικονόµησης νερού, η τιµολογιακή πολιτική καθώς και η στάση των καταναλωτών απέναντι στην ΕΥΑΘ και σε ζητήµατα εξοικονόµησης νερού και προκύπτουν πολύτιµα συµπεράσµατα. Στο όγδοο κεφάλαιο γίνεται έλεγχος ορισµένων µεταβλητών σε σχέση µε την κατανάλωση διαχρονικά (µεταβλητή αριθµού εργαζοµένων, µεταβλητή που δηλώνει το είδος παραγωγής, το αν το νερό είναι βασικό στοιχείο στην παραγωγική διαδικασία, τη σταθερή κατανάλωση, τη συµµετοχή του κόστους του νερού στο κόστος παραγωγής, την εφαρµογή ανακύκλωσης, το ποσοστό του νερού από ανακύκλωση και το χαρακτηρισµό της βιοµηχανίας). Για το σύνολο των βιοµηχανιών αναπτύσσεται ένα µοντέλο που περιλαµβάνει σαν µεταβλητές την τιµή του νερού, τον αριθµό των εργαζοµένων, το είδος παραγωγής, το αν το νερό είναι βασικό στοιχείο στην παραγωγική διαδικασία, τη συµµετοχή του κόστους του νερού στο κόστος παραγωγής και την εφαρµογή ανακύκλωσης. Στη συνέχεια οι βιοµηχανίες διαχωρίζονται σ αυτές που το νερό αποτελεί βασικό στοιχείο και σ αυτές που δεν αποτελεί κύριο συστατικό. ηµιουργείται για τις βιοµηχανίες που δεν έχουν βασικό στοιχείο το νερό µοντέλο που περιέχει ως µεταβλητές που επηρεάζουν την κατανάλωση, την τιµή του νερού, τον αριθµό των εργαζοµένων, τη σταθερή κατανάλωση, τη συµµετοχή του κόστους του νερού στο κόστος παραγωγής και την εφαρµογή ανακύκλωσης. Τέλος, για τις βιοµηχανίες τροφίµων και αναψυκτικών αναπτύσσεται µοντέλο που ερµηνεύει την κατανάλωση και περιέχει την τιµή του νερού, τον αριθµό των εργαζοµένων, τον παράγοντα της τεχνολογίας και την εφαρµογή ανακύκλωσης. Όλα τα µοντέλα αναπτύχθηκαν µε τη µέθοδο των τυχαίων επιδράσεων (random effects model) και µε τη βοήθεια του στατιστικού προγράµµατος Stata. Στο ένατο κεφάλαιο δηµιουργούνται εναλλακτικά σενάρια πρόβλεψης µελλοντικής κατανάλωσης του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα στην πόλη της Θεσσαλονίκης µε τη βοήθεια του µοντέλου IWR-MAIN Water Demand Analysis Suite. Εφαρµόζονται µε βάση τα µοντέλα που αναπτύχθηκαν στο προηγούµενο κεφάλαιο διάφορα σενάρια τιµολογιακής πολιτικής και εξετάζεται η µελλοντική εξέλιξη της κατανάλωσης για τα έτη 2005 και Γίνονται παρατηρήσεις ακόµα για το πώς θα διαµορφωθεί η ΒΑΓΙΩΝΑ ΗΜΗΤΡΑ, πολιτικός µηχανικός VI

16 ΕΙΣΑΓΩΓΗ κατανάλωση µελλοντικά σε περιπτώσεις που κάποιες µεταβλητές που περιέχονται στα µοντέλα αλλάξουν. Το δέκατο κεφάλαιο περιέχει τη σύνοψη του διδακτορικού. Γίνεται αναφορά στη σηµασία της διαχείρισης των υδατικών πόρων και ειδικότερα στο βιοµηχανικά τοµέα και στους περιορισµούς που καθιστούν την εφαρµογή της διαχείρισης των υδατικών πόρων στον τοµέα αυτό ιδιαίτερα δύσκολη. Παρουσιάζονται τα κυριότερα συµπεράσµατα της έρευνας και γίνονται προτάσεις για την αξιοποίηση και εφαρµογή της ολοκληρωµένης µεθοδολογίας που αναπτύχθηκε στη διατριβή. Στο τέλος της διατριβής παρατίθεται η βιβλιογραφία που χρησιµοποιήθηκε και ένα παράρτηµα µε τα ερωτηµατολόγια που χρησιµοποιήθηκαν για την έρευνα του βιοµηχανικού τοµέα και των ξενοδοχειακών µονάδων στην πόλη της Θεσσαλονίκης. ΒΑΓΙΩΝΑ ΗΜΗΤΡΑ, πολιτικός µηχανικός VII

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 1.1 ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ- ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Αν και περισσότερο από τα δύο τρίτα της επιφάνειας της γης καλύπτονται από νερό, η ποσότητα εκείνη που στην πραγµατικότητα είναι διαθέσιµη για τη συντήρηση της ζωής στον πλανήτη είναι ένα πολύ µικρό µέρος της συνολικής ποσότητας του νερού της γης. Συγκεκριµένα, το γλυκό νερό, καλύπτει µόνον το 2.6% της συνολικής ποσότητας του νερού στον πλανήτη και το υπόλοιπο 97.4% είναι το αλµυρό θαλασσινό νερό [Τολίκας 1999]. Αλλά και αυτή ακόµη η µικρή ποσότητα του γλυκού νερού δεν είναι ολόκληρη διαθέσιµη. Το 69% από αυτήν βρίσκεται παγιδευµένο σε παγετώνες στους δύο πόλους, καθώς και σε µόνιµο χιόνι στις κορυφές των βουνών, ενώ το υπόλοιπο µοιράζεται µεταξύ υπόγειου νερού σε ποσοστό 30%, επιφανειακού νερού ποταµών και λιµνών, νερού υγροτόπων, ελών ή ακόµη και νερού σε µορφή ατµοσφαιρικής υγρασίας. Η Αειφόρος ή αλλιώς Βιώσιµη Ανάπτυξη για το Περιβάλλον προβάλλει ως αρχή τη διατήρηση και τη συνέχιση της ζωής στον πλανήτη. Σύµφωνα µε αυτήν, η συνολική ποσότητα του διαθέσιµου γλυκού νερού γίνεται ακόµη µικρότερη. Το νερό δηλαδή στο οποίο θα πρέπει να προσβλέπει η ανθρωπότητα µακροπρόθεσµα, είναι ένα ακόµη µικρότερο τµήµα του συνόλου, καθώς αποτελεί ένα µικρό µόνο µέρος των συνολικών αποθεµάτων του γλυκού νερού και είναι αυτό που αντιστοιχεί στα ανανεώσιµα αποθέµατα του νερού στη γη. Το νερό για να συνεχίσει και στο µέλλον να συντηρεί τη ζωή, δεν θα πρέπει να καταναλώνεται µε ρυθµούς ταχύτερους από τους ρυθµούς της ετήσιας ανανέωσής του στο πλαίσιο του υδρολογικού κύκλου. 1.2 Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Οι αιτίες της κρίσης του νερού διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα και από περιοχή σε περιοχή ανάλογα µε τις φυσικές, οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε περιοχή µελέτης. Η συστηµατικότερη όµως προσέγγιση θα µπορούσε να αναγνωρίσει την ύπαρξη κοινών χαρακτηριστικών, που µπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής [Μυλόπουλος 2000]: Σε µακροχρόνια κλίµακα, η συνολική ποσότητα του νερού που είναι διαθέσιµη σε κάθε χώρα της γης, είναι περίπου σταθερή. Το πεπερασµένο των υδατικών πόρων κάθε χώρας είναι η κύρια αιτία ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 1

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 εξάντλησης των µονίµων πέραν των ανανεώσιµων αποθεµάτων σε πολλές περιπτώσεις, (π.χ άντληση από βαθείς υδροφορείς στη Μέση Ανατολή), γεγονός που είναι αντίθετο µε τη λογική της βιώσιµης διαχείρισης του νερού και πρόκειται να δηµιουργήσει οξύτατα προβλήµατα στο εγγύς µέλλον. Ο Πίνακας 1 δείχνει την εξέλιξη του πληθυσµού και των ανανεώσιµων εσωτερικών κατά κεφαλήν υδατικών αποθεµάτων σε επιλεγµένες χώρες. Μέχρι σήµερα έχουν ήδη αξιοποιηθεί ή βρίσκονται ήδη στο στάδιο της αξιοποίησης κατά τεκµήριο οι τεχνικά ευκολότεροι και οικονοµικά συµφερότεροι υδατικοί πόροι. Το αποτέλεσµα της παρατήρησης αυτής είναι ότι το κόστος ανάπτυξης νέων υδατικών πόρων στο εξής θα είναι σηµαντικά µεγαλύτερο σε πραγµατικές τιµές σε σχέση µε το παρελθόν. Ο παράγοντας αυτός της αύξησης του κόστους των υδραυλικών έργων δεν έχει ακόµη αντιµετωπιστεί σοβαρά, αν και προβλέπεται να αποτελέσει σηµαντικό περιοριστικό παράγοντα στη µελλοντική ανάπτυξη πολλών χωρών, µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, ιδίως αν ληφθούν υπόψη οι διαρκείς οικονοµικοί περιορισµοί τόσο από εσωτερικούς, όσο και από εξωτερικούς πόρους, αποτέλεσµα της σηµερινής διεθνούς οικονοµικής πραγµατικότητας Το νερό είναι απαραίτητο για την ίδια τη ζωή, αλλά και πρωταρχικής σηµασίας για ένα µεγάλο πλήθος εξόχως σηµαντικών δραστηριοτήτων του ανθρώπου, ξεκινώντας από την ύδρευση και την παραγωγή τροφής, µέχρι τη βιοµηχανική ανάπτυξη και την παραγωγή ενέργειας. Η αύξηση του πληθυσµού της γης, αυξάνει και τις συνολικές απαιτήσεις σε νερό, ενώ συγχρόνως η αλλαγή των συνηθειών διαβίωσης και η τεχνολογική ανάπτυξη προκαλούν αύξηση και των κατά κεφαλήν αναγκών σε νερό Πίνακας 1.1: Εξέλιξη του πληθυσµού και των ανανεώσιµων εσωτερικών κατά κεφαλήν υδατικών αποθεµάτων σε επιλεγµένες χώρες ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΚΑΤΑ ΚΑΤΑ ΕΤΗΣΙΑ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΚΕΦΑΛΗ ΚΕΦΑΛΗ ΧΩΡΑ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΙΑΘΕΣΙ- ΙΑΘΕΣΙ- Υ ΑΤΙΚΑ ΝΕΡΟΥ ΜΟΤΗΤΑ ΜΟΤΗΤΑ ΙΑΘΕΣΙΜΑ ΝΕΡΟΥ ΝΕΡΟΥ ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 2

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 (εκατοµµύρια κ.µ.) (Χιλιάδες) (κ.µ) (Χιλιάδες) (κ.µ) (Χιλιάδες) (κ.µ) Αλγερία Αίγυπτος Αυστραλία ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΚΑΤΑ ΚΑΤΑ ΕΤΗΣΙΑ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΚΕΦΑΛΗ ΚΕΦΑΛΗ ΧΩΡΑ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΙΑΘΕΣΙ- ΙΑΘΕΣΙ- Υ ΑΤΙΚΑ ΝΕΡΟΥ ΜΟΤΗΤΑ ΜΟΤΗΤΑ ΙΑΘΕΣΙΜΑ ΝΕΡΟΥ ΝΕΡΟΥ Βρετανία Γαλλία Γερµανία Ελλάδα Η.Π.Α Ινδία Ισπανία Ισραήλ Ιταλία Καναδάς Κίνα Κουβέιτ Μπαχρέιν Ολλανδία Σ. Ενωση (πρώην) Τουρκία Σ. Αραβία ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 3

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ο τοµέας της επιστήµης, ο οποίος ασχολείται µε τη διευθέτηση του ισοζυγίου προσφοράς και ζήτησης του νερού στη γη ορίζεται ως διαχείριση υδατικών πόρων. Η ιαχείριση των Υδατικών Πόρων έχει ως στόχο την αξιοποίηση του διαθέσιµου υδατικού δυναµικού και την ικανοποίηση των πάσης φύσεως αναγκών σε νερό. Συνεπώς, η ιαχείριση των Υδατικών Πόρων δεν εξαντλείται στην παραδοσιακή επιστηµονική περιοχή της εκτίµησης της φυσικής προσφοράς του νερού µε την εκπόνηση υδατικών ισοζυγίων σε επίπεδο υδρολογικών λεκανών, ούτε όµως και στο σχεδιασµό των υδραυλικών έργων για τη διευθέτηση και αξιοποίηση των διαθέσιµων υδατικών αποθεµάτων. Η ιαχείριση των Υδατικών Πόρων επεκτείνεται και καλύπτει περιοχές που φθάνουν µέχρι τη µελέτη και την εκτίµηση των κοινωνικών και των οικονοµικών παραγόντων και συνθηκών που διαµορφώνουν τη ζήτηση του νερού, αντιµετωπίζοντας µε τον τρόπο αυτόν σφαιρικά και ολοκληρωµένα τον κύκλο προσφορά και ζήτηση του νερού. Η ιαχείριση των Υδατικών Πόρων λαµβάνει δυο διαστάσεις: τη φυσική και την κοινωνικοοικονοµική. Η φυσική διάσταση αναφέρεται στην φυσική προσφορά του νερού στη γη και παραπέµπει στον κύκλο των παραδοσιακών επιστηµών που ασχολούνται µε το νερό, όπως η Υδρολογία, η Υδρογεωλογία, η Υπόγεια Υδραυλική, τα Υδραυλικά Έργα κλπ. Η κοινωνικοοικονοµική διάσταση αφορά στους κοινωνικούς και οικονοµικούς παράγοντες και στις συνθήκες που διαµορφώνουν τη ζήτηση του νερού. Σύµφωνα µε τον ορισµό της, η ιαχείριση των Υδατικών Πόρων από τη στιγµή που σχετίζεται µε τη φυσική προσφορά και διαθεσιµότητα του νερού στη γη, αποτελεί µια περιβαλλοντική επιστήµη και δραστηριότητα, µια και το νερό είναι ένας από τους σηµαντικότερους φυσικούς πόρους και µια και οι υδατικοί πόροι είναι από τα σπουδαιότερα περιβαλλοντικά συστήµατα. Από την άλλη πλευρά, η ιαχείριση των Υδατικών Πόρων, αποτελεί µια επιστήµη και µια δραστηριότητα που σχετίζεται άµεσα και µε τη διαδικασία της ανάπτυξης. Είναι γνωστό σήµερα άλλωστε ότι η ανάπτυξη επηρεάζεται άµεσα και συσχετίζεται απόλυτα µε τη διαθεσιµότητα και την κατανοµή των φυσικών πόρων και συνεπώς και του νερού. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 4

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ως επιστήµη του περιβάλλοντος λοιπόν, µε ταυτόχρονη και απ ευθείας αναφορά στην οικονοµική ανάπτυξη, η ιαχείριση των Υδατικών Πόρων δεν µπορεί παρά να σχετίζεται άµεσα µε τις σύγχρονες αντιλήψεις και τις αρχές της Βιώσιµης Ανάπτυξης για το Περιβάλλον. Το ερώτηµα λοιπόν που τίθεται σήµερα για τη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων, αφορά στη συµβατότητα των στόχων της προστασίας του περιβάλλοντος και της οικονοµικής ανάπτυξης. Με την έννοια αυτή, η βιωσιµότητα των υδατικών αποθεµάτων, συναρτάται απόλυτα από την επίτευξη του διπλού στόχου της προστασίας και της διαχρονικής συντήρησης των υδατικών συστηµάτων αφενός, και της ικανοποίησης των αναγκών σε νερό και συνεπώς και της οικονοµικής ανάπτυξης αφετέρου. 1.4 ΒΙΩΣΙΜΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Η σηµερινή εποχή χαρακτηρίζεται από την πίεση των συχνά αδιέξοδων περιβαλλοντικών προβληµάτων και µπορεί να χαρακτηριστεί και ως η εποχή της αναζήτησης εναλλακτικών επιστηµονικών, τεχνολογικών, οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτικών προσανατολισµών, στην κατεύθυνση της βιώσιµης ανάπτυξης. Της επίτευξης δηλαδή, τόσο του στόχου της ανάπτυξης και της προόδου, όσο και της προστασίας του περιβάλλοντος και της διαχρονικής συντήρησης της ζωής στη γη. Ο στόχος της Βιώσιµης ιαχείρισης των Υδατικών Πόρων υλοποιείται σε µια περιοχή, µόνον όταν η οικονοµική ανάπτυξη στηρίζεται διαχρονικά στην αξιοποίηση των ανανεώσιµων υδατικών αποθεµάτων, διασφαλίζοντας µ αυτόν τον τρόπο την προστασία και τη διατήρηση του µόνιµου υδατικού δυναµικού. Ο επαναπροσδιορισµός της υδατικής πολιτικής σύµφωνα µε την παραδοχή και τις αρχές της Βιώσιµης Ανάπτυξης, προϋποθέτει σύµφωνα µε τη διεθνή βιβλιογραφία, την υιοθέτηση και υλοποίηση των τεσσάρων βασικών αρχών που ακολουθούν [ASCE 1998]: Ενιαία και ολοκληρωµένη αντιµετώπιση των τεχνικών, οικονοµικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραµέτρων της διαχείρισης των υδατικών πόρων. Η προσέγγιση αυτή, ευρισκόµενη στην κατεύθυνση της ολιστικής θεώρησης των περιβαλλοντικών συστηµάτων, έρχεται να αντικαταστήσει την παραδοσιακή, όσο και αναποτελεσµατική πολιτική της αποσπασµατικής διαχείρισης του νερού. Αστικές, αγροτικές, βιοµηχανικές, ενεργειακές, ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 5

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 τουριστικές και λοιπές δραστηριότητες και χρήσεις του νερού αντιµετωπίζονται ενιαία εντός των φυσικών ορίων της υδρολογικής λεκάνης και του υδατικού διαµερίσµατος. Συγχρόνως, µε την ολοκληρωµένη διαχείριση των υδατικών συστηµάτων, δεν υφίσταται πλέον η αναχρονιστική, όσο και τεχνητή διαφοροποίηση και ανεξάρτητη θεώρηση των ποσοτικών από τις ποιοτικές παραµέτρους. ιαχείριση της ζήτησης, αντί της ζηµιογόνου περιβαλλοντικά, αλλά και αδιέξοδης οικονοµικά πολιτικής της διαχείρισης της προσφοράς του νερού. Η λογική της εγκατάλειψης των πηγών του νερού κάθε φορά που αυτές εξαντλούνται ή υποβαθµίζονται και η αναζήτηση διαρκώς νέων υδατικών πόρων αντικαθίσταται από την οικονοµικά αποδοτικότερη και συγχρόνως περιβαλλοντικά φιλικότερη πολιτική της διαχείρισης της ζήτησης του νερού, η οποία όπως συνηθίζεται να λέγεται, αποτελεί την πιο φθηνή εναλλακτική λύση για την ικανοποίηση των υδατικών αναγκών. Όπως εξάλλου παρατηρεί και ο Falkenmark, η αντιµετώπιση των απαιτήσεων του νερού σε όλα τα επίπεδα της ζωής προσανατολίζεται στη διαχείριση της ζήτησης και όχι στη διαχείριση της προσφοράς του νερού [Frey,1993]. Οικονοµική θεώρηση του νερού, και κοστολόγησή του σύµφωνα µε την πλήρη αξία του, η οποία αντανακλά την αξία της πλέον πολύτιµης εναλλακτικής ή δυνητικής χρήσης του. Αδυναµία εφαρµογής αυτής της αρχής, το οποίο σηµαίνει αντιµετώπιση του νερού είτε ως κοινωνικού αγαθού που πρέπει να παρέχεται δωρεάν, είτε ως χαµηλής αξίας ανανεώσιµου φυσικού πόρου, έχει οδηγήσει σε αναποτελεσµατικότητα, καθώς και σε σπάταλη και περιβαλλοντικά καταστροφική διαχείριση του νερού. Αποκεντρωµένη διαχείριση των υδατικών πόρων µε την ένταξη και συµµετοχή στην όλη διαδικασία των τελικών χρηστών του νερού, εκπροσώπων δηλαδή όλων των συναρµόδιων και άµεσα ενδιαφερόµενων τοπικών και κοινωνικών φορέων, καθώς και ανάµειξη και εµπλοκή και του ιδιωτικού τοµέα. Το παραδοσιακό, συγκεντρωτικό, διαρθρωµένο σε τοµείς ανάλογα µε τη χρήση του νερού, διοικητικό σύστηµα διαχείρισης, αντικαθίσταται από ένα σύγχρονο, αποκεντρωµένο και βασισµένο στη συµµετοχική προσέγγιση σύστηµα. Η διαχείριση του νερού θα πρέπει να γίνεται στο κατώτατο δυνατό διοικητικό επίπεδο, σε άµεση συσχέτιση και µε τη διαχείριση των χρήσεων γης. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 6

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Πίνακας 1.2: Σηµαντικοί σταθµοί για την βιώσιµη διαχείριση των υδατικών πόρων ΣΤΑΘΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ BRUNDTLAND 1987 ΚΟΠΕΓΧΑΓΗ 1991 ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ Εµφάνιση για πρώτη φορά της έννοιας Αειφόρος Ανάπτυξη ως κεντρική παραδοχή για την επανατοποθέτηση της σχέσης του ανθρώπου µε το περιβάλλον και ως προαπαιτούµενο για τον επαναπροσδιορισµό της διαδικασίας της ανάπτυξης Αναγνώριση του νερού ως οικονοµικού αγαθού ιαχείριση νερού στο χαµηλότερο δυνατό επίπεδο Συνολική προσέγγιση όλων των παραµέτρων που χαρακτηρίζουν το νερό ΟΥΒΛΙΝΟ 1992 Συµµετοχή όλων των χρηστών Ενδυνάµωση του ρόλου των γυναικών Αναγνώριση του νερού ως οικονοµικού αγαθού ΡΙΟ ΝΤΕ ΤΖΑΝΕΙΡΟ 1992 Επαναπροσδιορισµός της αναπτυξιακής στρατηγικής των κρατών στην κατεύθυνση των αρχών της Βιώσιµης Ανάπτυξης Συµφωνία χρηµατοοικονοµικής βοήθειας σε τριτοκοσµικές χώρες. Μεταφορά τεχνολογίας. ιαπίστωση της στασιµότητας των πράξεων που οδηγούν στην επίτευξη της Βιώσιµης Ανάπτυξης. Προτεραιότητα στην ολοκληρωµένη διαχείριση των υδατικών πόρων, την διανοµή, προστασία και χρήση τους. ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ 1997 Συµφωνία για χρηµατοοικονοµική βοήθεια κυρίως για τις τριτοκοσµικές χώρες. Ανάπτυξη διαλόγου µεταξύ των ανεπτυγµένων και των αναπτυσσόµενων χωρών. Προώθηση σχεδίων υποστήριξης µιας ολοκληρωµένης διαχείρισης των υδατικών πόρων για την εξάλειψη της φτώχειας. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 7

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΑΡΙΣΙ 1998 ηµιουργία κοινού δικτύου για µεταφορά και ανταλλαγή πληροφορίας. ιαχείριση πληροφορίας Ολοκλήρωση περιβάλλοντος Ανάπτυξης Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΟΗΕ Ένταξη διαχείρισης υδατικών πόρων στην Εθνική οικονοµία ιεθνής συνεργασία κρατών Συντονισµός µεταξύ φορέων (κράτος) και ιδρυµάτων. Ίδρυση ενός συστήµατος ελέγχου των δραστηριοτήτων για το Παγκόσµιο Όραµα για το Νερό (World Water Vision) ΧΑΓΗ 2000 Ενεργοποίηση πολιτικών πρωτοβουλιών για την χρηµατοδότηση της προστασίας και αξιοποίησης των υδατικών πόρων ηµιουργία ιεθνούς Επιτροπής για το νερό, την ειρήνη και την ασφάλεια Προώθηση συνεργασίας και συντονισµένης δράσης ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ Ο ΗΓΙΑ 2000/60 Θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τοµέα της πολιτικής των υδάτων Προστασία των επιφανειακών, υπόγειων, παράκτιων και διακρατικών νερών των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οδηγία 2000/60/ΕΕ της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το νερό. Οι Ευρωπαϊκές πολιτικές για το νερό και το περιβάλλον, µπορούν να χωριστούν σε τρεις περιόδους. Η πρώτη περίοδος περιλαµβάνει τα τρία πρώτα περιβαλλοντικά προγράµµατα ( ). Κατά τη χρονική περίοδο αυτή, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είχε καµία υποχρέωση για την επιβολή ρυθµίσεων που να αφορούν στο περιβάλλον, παρά µόνο αναφερόταν στις περιοχές που επηρέαζαν τους κύριους σκοπούς της Κοινότητας. Έτσι η οδηγία για το Περιβάλλον είχαν ως σκοπό να διασφαλίσουν τις αρχές της προστασίας της Υγείας και της εναρµόνισης των Περιβαλλοντικών ρυθµίσεων για την αποφυγή της διατάραξης της αγοράς. Μ αυτόν τον τρόπο η Κοινότητα βαθµιαία ανέπτυξε µια επιτυχηµένη δηµόσια εικόνα και µια ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 8

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ανταγωνιστική πολιτική στον τοµέα του Περιβάλλοντος, µε τις οδηγίες για το νερό να διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στη διαδικασία αυτή [Richardson,1997]. Η δεύτερη περίοδος (4 ο Πρόγραµµα στήριξης, ) περιλαµβάνει τη συνθήκη του Μάαστριχ και την έναρξη ενός Ευρωπαϊκού ιαγωνισµού για µια κοινή πολιτική Περιβάλλοντος. Σ αυτήν την περίοδο δόθηκε έµφαση στον έλεγχο της µόλυνσης και στην προστασία του Περιβάλλοντος. Η τρίτη και τελευταία φάση, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη(5 ο Πρόγραµµα Στήριξης, και 6 ο Πρόγραµµα Στήριξης από εδώ και πέρα) χαρακτηρίζεται από εξελίξεις κυρίως στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Οι λέξεις κλειδιά γι αυτήν την περίοδο είναι οι ιδέες της βιώσιµης ανάπτυξης και ολοκληρωµένης διαχείρισης. Η Ευρωπαϊκή Οδηγία θέτει καινούργιους στόχους όσον αφορά στην κατάσταση των νερών των κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εισάγει νέα µέσα και µεθόδους για την επίτευξη των στόχων αυτών. Ο γενικός στόχος είναι µια καλή κατάσταση, για όλα τα νερά(επιφανειακά, υπόγεια, παράκτια). Τα µέσα για την επίτευξη των στόχων είναι η οργάνωση και ο σχεδιασµός σε επίπεδο λεκάνης απορροής και η εφαρµογή πλήθους µέτρων ελέγχου µόλυνσης και όπου είναι απαραίτητο, ακόµα πιο αυστηρών από τα µέτρα που ήδη υπάρχουν και ρυθµίζουν την ποιότητα του νερού και τη µόλυνση. Ο σκοπός της Ευρωπαϊκής Οδηγίας είναι η θέσπιση πλαισίου για την προστασία των επιφανειακών, υπόγειων, παράκτιων και διακρατικών νερών των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης το οποίο: Να αποτρέπει την περαιτέρω επιδείνωση, να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση των υδάτινων οικοσυστηµάτων καθώς και των άµεσα εξαρτώµενων από αυτά χερσαίων οικοσυστηµάτων και υγροτόπων σε ό,τι αφορά στις ανάγκες τους σε νερό Να προωθεί την βιώσιµη διαχείριση του νερού βάσει µακροπρόθεσµου και ολοκληρωµένου σχεδιασµού προστασίας των διαθέσιµων υδατικών πόρων Να αποσκοπεί στην ενίσχυση της προστασίας και τη βελτίωση του υδάτινου περιβάλλοντος, µεταξύ άλλων µε ειδικά µέτρα για την προοδευτική µείωση των απορρίψεων, εκποµπών και διαρροών ουσιών προτεραιότητας και µε την παύση ή τη σταδιακή εξάλειψη των ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 9

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 απορρίψεων, εκποµπών και διαρροών των επικίνδυνων ουσιών προτεραιότητας Να διασφαλίζει την σταδιακή µείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων και να αποτρέπει την περαιτέρω ρύπανσή τους Να συµβάλλει στον µετριασµό των επιπτώσεων από πληµµύρες και ξηρασίες Η Ευρωπαϊκή Οδηγία συµβάλει µε αυτόν τον τρόπο: στην εξασφάλιση επαρκούς παροχής επιφανειακού και υπόγειου νερού καλής ποιότητας που απαιτείται για τη βιώσιµη, και δίκαιη χρήση του νερού σε σηµαντική µείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων στην προστασία των χωρικών και θαλάσσιων υδάτων στην επίτευξη των στόχων των σχετικών διεθνών συµφωνιών, συµπεριλαµβανοµένων εκείνων που αποσκοπούν στην πρόληψη και την εξάλειψη της ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος, µε κοινοτική δράση για την παύση ή τη σταδιακή εξάλειψη των απορρίψεων, εκποµπών και διαρροών επικίνδυνων ουσιών προτεραιότητας, µε απώτατο στόχο να επιτευχθούν συγκεντρώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον οι οποίες, για µεν τις φυσικώς απαντώµενες ουσίες να πλησιάζουν το βασικό φυσικό επίπεδο, για δε τις τεχνητές συνθετικές ουσίες να είναι σχεδόν µηδενικές. Σύµφωνα µε το άρθρο 9 της παραπάνω οδηγίας της Ευρωπαϊκής Οδηγίας, τα κράτη µέλη λαµβάνουν υπόψη την αρχή της ανάκτησης του κόστους των υπηρεσιών ύδατος, συµπεριλαµβανοµένου του κόστους για το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, λαµβάνοντας υπόψη την οικονοµική ανάλυση που διεξάγεται σύµφωνα µε την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει. Μέχρι το 2010, τα κράτη µέλη πρέπει να εξασφαλίσουν ότι οι πολιτικές τιµολόγησης του ύδατος παρέχουν κατάλληλα κίνητρα στους χρήστες για να χρησιµοποιούν αποτελεσµατικά τους υδάτινους πόρους και κατά συνέπεια συµβάλλουν στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της παρούσας οδηγίας. Ταυτόχρονα, προβλέπεται οικονοµική ανάλυση για κάθε είδος χρήσεων ύδατος, διακρινοµένων, τουλάχιστον σε βιοµηχανία, νοικοκυριά και γεωργία, στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών ύδατος, λαµβάνοντας πάντα υπόψη την αρχή ο ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 10

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ρυπαίνων πληρώνει. Στον πίνακα που παρατίθεται παρακάτω, παρουσιάζονται οι ενέργειες που πρόκειται να πραγµατοποιηθούν µέχρι το Η Ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο για το Νερό περιλαµβάνει άρθρο µε στόχο την ενθάρρυνση της ενεργού συµµετοχής όλων των ενδιαφεροµένων (χρηστών) σε όλα τα επίπεδα διαχείρισης των υδάτων. Σύµφωνα, λοιπόν, µε το άρθρο 14, τα κράτη µέλη, οφείλουν, για κάθε περιοχή της λεκάνης απορροής ποταµού, να δηµοσιεύσουν και να θέσουν στη διάθεση του κοινού χρονοδιάγραµµα και πρόγραµµα εργασιών για την εκπόνηση οποιουδήποτε σχεδίου, ενδιάµεση επισκόπηση την σηµαντικών ζητηµάτων διαχείρισης των υδάτων και αντίγραφο του Προσχεδίου ιαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταµού, έτσι ώστε το κοινό να είναι σε θέση να παρέµβει µε διάφορες παρατηρήσεις. Πίνακας 1.3: Χρονοδιάγραµµα εργασιών στο πλαίσιο ένταξης µε την Ευρωπαϊκή Οδηγία ΧΡΟΝΟ ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Οικονοµική ανάλυση χρήσεων νερού Εκτίµηση υφιστάµενης ανάκτησης κόστους Πιθανές αποκλίσεις από τους στόχους Εκτίµηση κόστους απαιτούµενων µέτρων για περιορισµό αποκλίσεων Προσδιορισµός επιπτώσεων στην ανάκτηση κόστους υπηρεσιών Προσδιορισµός µέτρων και κόστους εφαρµογής Ανάλυση οικονοµικής αποδοτικότητας µέτρων Παρουσίαση σχεδίων διαχείρισης λεκανών απορροής Πρόγραµµα µέτρων για κάθε λεκάνη απορροής και κόστος ηµοσίευση σχεδίων διαχείρισης Επανάληψη κάθε 6 χρόνια Πολιτικές τιµολόγησης του νερού Κατάλληλη συµβολή χρήσεων στην ανάκτηση κόστους Εφαρµογή των µέτρων Επανεξέταση επιπτώσεων Επίτευξη καλής ποιότητας νερών 1.5 ΑΡΧΕΣ ΙΑΝΟΜΗΣ ΝΕΡΟΥ Οι υδατικοί πόροι που αποτελούν το επιφανειακό νερό (συµπεριλαµβανοµένου και του νερού των πληµµυρών), το υπόγειο και µε τη βοήθεια της προηγµένης ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 11

28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 τεχνολογίας το αφαλατωµένο νερό, είναι ένα βασικό εισερχόµενο για πολλούς και διάφορους οικονοµικούς (δηµοτικούς, αστικούς, βιοµηχανικούς, αγροτικούς και περιβαλλοντολογικούς) τοµείς. Με τη ραγδαία αύξηση του πληθυσµού, τη βελτίωση σε όλα τα επίπεδα ζωής, ο ανταγωνισµός για τις σπάνιες πηγές του πολύτιµου αυτού πόρου- του νερού, γίνεται ολοένα και εντονότερος. Κρίνεται λοιπόν απαραίτητο να πραγµατοποιηθεί µια δίκαιη και ορθή κατανοµή αυτού του αγαθού στις διάφορες χρήσεις του. Οι οικονοµικές αποφάσεις θα πρέπει να λαµβάνονται µε βάση δυο πολύ σηµαντικά κριτήρια - την επάρκεια και την ισότητα. Η επάρκεια αναφέρεται στο ποσό της αφθονίας που µπορεί να παραχθεί από µια δεδοµένη πηγή, ενώ η ισότητα ασχολείται µε την κατανοµή του πόρου ανάµεσα στους τοµείς και τους ανθρώπους Κριτήρια διανοµής Τα κριτήρια διανοµής νερού είναι τα εξής: Ευκαµψία στην κατανοµή των παροχών, έτσι ώστε ο πόρος να µπορεί να µετακινηθεί από χρήση σε χρήση, από µέρος σε µέρος, καθώς η ζήτηση µεταβάλλεται Ασφάλεια του χρόνου «µίσθωσης» από τους αρχικούς χρήστες. Η ασφάλεια δεν συγκρούεται µε την ευκαµψία όσο υπάρχει ένα απόθεµα του πόρου διαθέσιµο για να καλύψει τη µη αναµενόµενη ζήτηση Πραγµατικό κόστος ευκαιρίας που ορίζει ότι το νερό χρεώνεται στους καταναλωτές ώστε η ζήτηση και οι εξωτερικές επιρροές να εσωτερικοποιούνται. Αυτό επιτρέπει στη διανοµή να ερµηνεύσει τις περιβαλλοντικές χρήσεις µε µη εµπορεύσιµη αξία Προβλεψιµότητα του αποτελέσµατος από τη διαδικασία διανοµής έτσι ώστε ο καλύτερος τρόπος διανοµής να υλοποιηθεί και η αβεβαιότητα, ιδιαίτερα στο κόστος διεκπεραίωσης, να ελαχιστοποιηθεί. Ισότητα της διαδικασίας διανοµής πρέπει να γίνει αντιληπτή από τους πιθανούς χρήστες, αποδεικνύοντας ότι η ίση ευκαιρία ξεκινά από τη χρήση του πόρου από κάθε ενδεχόµενο χρήστη Πολιτική και κοινωνική αποδοχή ότι η διανοµή εξυπηρετεί αξίες και σκοπούς και έτσι να γίνεται αποδεκτή από διάφορες κοινωνικές τάξεις ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 12

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Υπάρχουν και δυο επιπλέον κριτήρια [Winpenny] ύναµη, έτσι ώστε ο τρόπος διανοµής να αλλάζει κάποια υπάρχουσα δυσάρεστη κατάσταση όπως η υποβάθµιση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, η µόλυνση των επιφανειακών νερών. ιοικητική επιτευξιµότητα και βιωσιµότητα, έτσι ώστε να είναι δυνατό να εφαρµοστεί ο µηχανισµός διανοµής και να είναι εφικτή η συνέχιση και το θετικό αποτέλεσµα της πολιτικής. 1.6 ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η διαχείριση της ζήτησης του νερού απαιτεί διαρκή έλεγχο και επανεξέταση των παραδοχών και των µεθόδων. Πολλές παραδοσιακές απόψεις µπορεί να διατηρούν την ισχύ τους και τη χρησιµότητα τους, αλλά µερικές στερούνται λογικής βάσης. Ανάµεσα σε αυτές επικρατούν και πέντε µύθοι της διαχείρισης του νερού, οι οποίοι αναλύονται παρακάτω : Το νερό είναι µια αναγκαιότητα Πολλές φορές υποστηρίζεται ότι το νερό δεν είναι οικονοµικό αγαθό όπως πολλά άλλα αγαθά. Θεωρείται ότι είναι µοναδικό γιατί είναι τόσο άµεσα απαραίτητο στη ζωή. Σύµφωνα µε αυτό το επιχείρηµα, οι οικιακές χρήσεις του νερού, αν όχι όλες οι αστικές χρήσεις, ρυθµίζονται µε βάση τις ανάγκες των ανθρώπων. Αυτοί ανταποκρίνονται ελάχιστα, αν όχι καθόλου, στα οικονοµικά κίνητρα ή σε διάφορες άλλες παρεµβάσεις. Αν αυτό ίσχυε στην πραγµατικότητα, ότι το νερό είναι µια αναγκαιότητα, τότε ο ρόλος της διαχείρισης της ζήτησης του νερού θα µειωνόταν δραστικά. Η τιµή του νερού θα ήταν ένα αναποτελεσµατικό εργαλείο διαχείρισης, αφού όλοι οι χρήστες θα ήταν υποχρεωµένοι να πληρώνουν οποιαδήποτε τιµή προκειµένου να αποκτήσουν το απαραίτητο αυτό αγαθό για τη ζωή. Η εξοικονόµηση του νερού θα περιοριζόταν στο να αναζητά και να εµποδίζει τη σπατάλη του νερού, η οποία ορίζεται στα πλαίσια των βλαβών δικτύου και διαρροών. Η διαχείριση της ζήτησης θα µπορούσε να εφαρµοστεί σε ορισµένες χρήσεις, όπως για παράδειγµα το πότισµα των κήπων και του πρασίνου, διαδικασίες που δεν υποστηρίζουν την ανθρώπινη ζωή. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 13

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Όπως και οι υπόλοιποι µύθοι του αστικού νερού, αυτός στηρίζεται σε µια λανθασµένη ερµηνεία και κατανόηση. Είναι αναµφίβολα σωστό ότι το νερό αποτελεί µια αναγκαιότητα για τη ζωή. Εκείνο που δεν είναι αναγκαίο είναι η αστική παροχή νερού. Είναι δυνατόν να διατηρηθεί η ζωή και µε την απουσία δικτύου παροχής νερού. Η ποσότητα του νερού που είναι καθηµερινά απαραίτητη για τη διατήρηση της ζωής, µπορεί να συλλεχθεί από τους ανθρώπους, από τα ποτάµια, τις λίµνες, τα πηγάδια. Βέβαια για να γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει πολλά δισεκατοµµύρια άνθρωποι να ξοδεύουν πολύ χρόνο για την κάλυψη των υδατικών τους αναγκών. Η παροχή του νερού µέσα από τα δίκτυα ύδρευσης καθώς και η ύπαρξη των εταιρειών ύδρευσης, είναι απαραίτητα για την εξασφάλιση ποιότητας ζωής και όχι για την ίδια τη ζωή. Από τη στιγµή που το νερό συνεισφέρει στο είδος της ζωής που κάθε άνθρωπος ακολουθεί, είναι αναµενόµενο ότι αλλαγές στη διαθεσιµότητα του νερού θα επιφέρουν αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Με αυτή τη λογική, το νερό δε διαφέρει σε τίποτα από τα άλλα οικονοµικά αγαθά. Είναι σίγουρα πιο απαραίτητο από το φαγητό, την ενδυµασία, τη στέγη, τα οποία υπακούν στους φυσικούς νόµους της οικονοµίας. Ο µύθος της κατά κεφαλήν χρήσης Όσο οι προσεγγίσεις για το σχεδιασµό και την ανάπτυξη της παροχής νερού αλλάζουν, τόσο αλλάζουν και οι µέθοδοι για την πρόβλεψη της µελλοντικής ζήτησης του νερού. Παλαιότερα, η µελλοντική ζήτηση του νερού καθοριζόταν από τον πληθυσµό µιας περιοχής και από την κατά κεφαλήν χρήση του νερού. Η προσέγγιση αυτή όµως µπορεί να οδηγήσει σε λανθασµένα συµπεράσµατα, αφού πέρα από τον πληθυσµό διαθέτει πολύ λίγα χαρακτηριστικά που καθορίζουν τη χρήση του νερού. Επιπρόσθετα η κατά κεφαλή χρήση του νερού δεν είναι επαρκές µέσο για όλες τις χρήσεις του νερού που συµβαίνουν σε µια κοινωνία [Dzielgielewski, B and Opitz]. Η αδυναµία να συµπεριλάβει στις εκτιµήσεις της αυτή η µέθοδος ορισµένα στοιχεία πολύ βασικά όπως το εισόδηµα, τα χαρακτηριστικά του σπιτιού, την ανάµειξη της βιοµηχανίας, την τιµή του νερού, µπορεί να οδηγήσει σε υπερεκτίµηση της ζήτησης του νερού. Εδώ και κάποια χρόνια, οι ερευνητές που ασχολούνται µε τη µελέτη της ζήτησης του νερού, έχουν αρχίσει να συνυπολογίζουν τα κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά των πληθυσµών, τις εποχιακές και κλιµατολογικές αλλαγές και άλλα στοιχεία στη ζήτηση του νερού. Οι καταναλωτές του νερού δεν ανταποκρίνονται στις αλλαγές των τιµών. Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι καταναλωτές του νερού δεν ανταποκρίνονται στις αλλαγές των τιµών. Πολλές ερµηνείες έχουν δοθεί προκειµένου να τεκµηριωθεί αυτή ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 14

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 η άποψη. Η πρώτη είναι αυτή που αναφέρθηκε και προηγουµένως, ότι δηλαδή το νερό αποτελεί µια αναγκαιότητα και δεν είναι ένα απλό οικονοµικό αγαθό. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι η χρήση του νερού αποτελεί µια συνήθεια, όπου οι καταναλωτές δεν εξετάζουν και δεν αναλύουν τις δραστηριότητες για τις οποίες καταναλώνουν το νερό. Σύµφωνα µε την άποψη αυτή κάποια αλλαγή στην τιµή του νερού δε θα επιφέρει καµία αλλαγή στην κατανάλωση του νερού αυτών των χρηστών που δεν συνδέουν συνειδητά τις καθηµερινές δραστηριότητες ρουτίνας µε τη χρήση του νερού. Μια ακόµα άποψη που επικρατεί είναι ότι οι καταναλωτές θα µπορούσαν να ανταποκρίνονται στην τιµή του νερού, δεν το κάνουν όµως για διάφορους λόγους. Ένας από τους λόγους είναι το πολύ µικρό ποσοστό που κατέχει ο λογαριασµός του νερού αναφορικά µε τα συνολικά έξοδα του σπιτιού και η δυσκολία να προσδιοριστούν ακριβώς οι ειδικές αλλαγές της χρήσης του νερού µε τις αλλαγές στο συνολικό κόστος του νερού. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από προσωπικές παρατηρήσεις στις αλλαγές χρήσεις του νερού στο πέρασµα του χρόνου. Έχει παρατηρηθεί ότι αυξήσεις στην τιµή του νερού έχουν συντελέσει σε αυξήσεις, αντί για µειώσεις στην κατανάλωση. Τέτοιες παρατηρήσεις βέβαια αποτυγχάνουν στο να συµπεριλάβουν κάποια χαρακτηριστικά όπως η αύξηση του πληθυσµού, η οικονοµική ευηµερία και οι αλλαγές του καιρού. Η πιο ευθεία αντιµετώπιση σε αυτήν την άποψη είναι η απάντηση, ότι οι αλλαγές στην τιµή του νερού επιφέρουν αλλαγές στην κατανάλωση. Όταν συλλεχθούν όλα τα απαραίτητα στοιχεία και τα κατάλληλα δεδοµένα γίνεται φανερή η επιρροή της τιµής στην κατανάλωση. Μια έρευνα που έγινε το 1984 [Boland et al. 1984] και η οποία περιείχε πάνω από 50 έρευνες δηλώνει την πιθανότητα της επιρροής της τιµής. Σίγουρα η ευαισθησία της χρήσης του νερού σε σχέση µε τη µεταβολή της τιµής διαφέρει ουσιαστικά από έρευνα σε έρευνα, καµία έρευνα όµως δεν υποστηρίζει ότι κάποια αλλαγή στην τιµή δε θα επιφέρει αλλαγή στην κατανάλωση. Από το 1984 και µετά έχουν γίνει πολλές έρευνες, οι οποίες καταλήγουν στο ίδιο συµπέρασµα. εν υπάρχει δηλαδή καµία βιβλιογραφική αναφορά η οποία να δηλώνει ότι η τιµή του νερού δεν επηρεάζει την κατανάλωση του σε αστικό επίπεδο. Ο µύθος της υπερβολικής χρήσης νερού για το πότισµα εξωτερικών χώρων Υπάρχει µια διαδοµένη αντίληψη ότι η µεγάλη κατανάλωση του νερού σε οικιακές χρήσεις οφείλεται στο υψηλό ποσοστό του νερού που καταναλώνεται για την κάλυψη των αναγκών άρδευσης των κήπων (εξωτερικές χρήσεις). Αυτό αποτελεί έναν ακόµα µύθο αφού σύµφωνα µε έρευνα που έχει πραγµατοποιηθεί στην Καλιφόρνια [Kiefer and Dziegielewski, 1991], το 60% του δείγµατος των σπιτιών δήλωνε ότι χρησιµοποιεί µικρότερη ποσότητα µικρότερη από αυτήν που αγρονοµικά απαιτείται. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 15

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Το 40% δήλωνε ότι καταναλώνει µεγαλύτερη από την απαιτούµενη ποσότητα για να καλύψει τις ανάγκες. Ο µέσος όρος του δείγµατος των σπιτιών έδινε ένα έλλειµµα 40 γαλονιών την ηµέρα (περίπου 180lt), ποσό µικρότερο της θεωρητικής απαίτησης. Τα αποτελέσµατα αυτά δείχνουν ότι οι καταναλωτές δεν υπερπότιζαν τους κήπους τους. Η εξοικονόµηση οδηγεί σε αρνητικές οικονοµικές επιπτώσεις για την εταιρεία ύδρευσης. Οι εταιρείες ύδρευσης εξυπηρετούν κοινωνικούς στόχους που σχετίζονται µε τη λογική διαχείριση των πηγών του νερού φροντίζοντας ταυτόχρονα να παραµένουν βιώσιµες σαν επιχειρήσεις. Η εξοικονόµηση του νερού µπορεί να προωθεί τη διαχείριση των πηγών από τη µια πλευρά, όµως οι εταιρείες ύδρευσης, όπως πολλοί υποστηρίζουν, κινδυνεύουν να επωµιστούν ζηµίες. Υποστηρίζεται ότι τα οικονοµικά προβλήµατα µπορεί να εξαλειφθούν µόνο µε ουσιαστικές αυξήσεις στις τιµές του νερού. Από την πλευρά των εταιρειών ύδρευσης, εξοικονόµηση σηµαίνει χαµηλότερο κόστος (οφέλη) και µειωµένες αποδοχές (κόστος). Με το πέρασµα του χρόνου τα οφέλη θα ξεπεράσουν το κόστος και αυτό θα σηµαίνει ότι η εταιρεία θα βρεθεί σε καλύτερη οικονοµική κατάσταση, σαν αποτέλεσµα της εξοικονόµησης. Αν αυτό δεν αληθεύει, κάποιος µπορεί να εκφράσει τις αµφιβολίες του για το σχεδιασµό του προγράµµατος εξοικονόµησης. Μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί στον οικονοµικό σχεδιασµό. Γενικά οι χρεώσεις του νερού οφείλουν να είναι χαµηλές µε ή χωρίς την επιβολή µέτρων εξοικονόµησης. Αν η εξοικονόµηση ξεκινήσει πρώτη και µετά προσαρµοστεί το τιµολόγιο, οι καταναλωτές θα θεωρήσουν ότι η προσπάθεια τους για εξοικονόµηση οδήγησε στις υψηλότερες τιµές. Εποµένως οι τιµές πρέπει να θέτονται πριν την εφαρµογή οποιουδήποτε προγράµµατος εξοικονόµησης. Από την πλευρά των καταναλωτών πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η εφαρµογή κάποιου προγράµµατος εξοικονόµησης είτε συνοδεύεται από αύξηση της τιµής του νερού είτε όχι, δεν αποτελεί κάποιο σηµαντικό επιπρόσθετο οικονοµικό φορτίο. Ένας τυπικός καταναλωτής µπορεί µεν να πληρώνει παραπάνω για µια µικρή ποσότητα νερού, ο συνολικός όµως λογαριασµός θα είναι µικρότερος. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 16

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΣΕ ΙΑΦΟΡΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ Σε άλλους τοµείς οικονοµικής δραστηριότητας όπως είναι οι βιοµηχανίες ενέργειας (ηλεκτρικό ρεύµα, αέριο καύσιµο, πετρέλαιο) έχουν εφαρµοστεί κατά περιόδους διάφορες τεχνικές διαχείρισης της ζήτησης του καταναλωτή. Οι τεχνικές αυτές µπορεί να περιέχουν διάφορα στοιχεία όπως δεδοµένα περιθώρια επάρκειας, κέντρα εξυπηρέτησης ενέργειας τα οποία θα παρέχουν στους χρήστες διάφορες συµβουλές, διάφορες µηχανές που εξοικονοµούν ενέργεια, επιχορηγήσεις για την προµήθεια τεχνολογικών συστηµάτων χαµηλής ενεργειακής κατανάλωσης, αφύπνιση, ενηµέρωση και εκπαίδευση του κοινού. Τα οικονοµικά µέτρα περιλαµβάνουν συχνούς ελέγχους τιµών και οικονοµικά κίνητρα για τους καταναλωτές. Γενικότερα, όµως πρέπει να ληφθούν πολλοί παράγοντες υπ όψιν για µια επιτυχηµένη διαχείριση της ζήτησης και αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι πολλές φορές ένα πρόγραµµα διαχείρισης της ζήτησης µπορεί να επιφέρει αρνητικά αποτελέσµατα στα οικονοµικά π.χ µιας εταιρείας µέσω µείωσης των πωλήσεων της και αντίστροφα. Τα διαφορετικά µέτρα διαχείρισης της ζήτησης µπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής : Με το είδος του κινήτρου 1. Νοµική υποχρέωση (υποχρεωτική χρήση συγκεκριµένων τεχνολογιών). 2. Οικονοµικά κίνητρα ( συστήµατα τιµολόγησης, συνεχώς εξελισσόµενη τιµολογιακή πολιτική, επιχορηγήσεις για επενδύσεις εξοικονόµησης νερού). 3. Πληροφόρηση, κινητοποίηση (ενηµερωτικές καµπάνιες, εκπαίδευση καταναλωτών, προγράµµατα που να ενισχύουν την περιβαλλοντική συνείδηση) Με το είδος των εργαλείων που χρησιµοποιούνται 1. Βελτίωση υποδοµής (βελτίωση δικτύου και περιορισµός των διαρροών) 2. Μέτρα που δεν έχουν σχέση µε την υποδοµή (εκπαίδευση, ενηµέρωση, τιµολόγηση) τα οποία βέβαια µπορεί να καταλήξουν και σε βελτίωση της υποδοµής Με το χρονικό ορίζοντα ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 17

34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Επείγοντα µέτρα 2. Μεσοπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα µέτρα Από τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά του συστήµατος παροχής νερού 1. υνατότητα παροχής 2. υνατότητα αποθήκευσης 3. Εσωτερικά και εξωτερικά συστήµατα µεταφοράς και διανοµής νερού Από την ύπαρξη οντοτήτων αποφασισµένων να εκτελέσουν τα µέτρα 1. ηµόσιες υπηρεσίες και φορείς (π.χ πρωτοβουλίες µεταξύ των εταιρειών ύδρευσης) 2. Τελικοί χρήστες Από την ύπαρξη οντοτήτων που προωθούν τη διαχείριση της ζήτησης 1. ιεθνείς συµφωνίες 2. Νοµοθεσίες και στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης 3. Εθνικές νοµοθεσίες και ρυθµίσεις 4. Τοπικές και περιφερειακές πρωτοβουλίες Από τον τοµέα όπου τα µέτρα εφαρµόζονται 1. Αστική χρήση 2. Βιοµηχανική χρήση 3. Αγροτική χρήση Αξίζει να σηµειωθεί πως η χρήση του νερού και κατ επέκταση η ζήτηση αυτού εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τους τοµείς και διαφέρει σηµαντικά ανάµεσα στους παραπάνω τοµείς Εργαλεία και κινητήριοι παράγοντες για τη διαχείριση της ζήτησης. Υπάρχει ένα πλήθος περιβαλλοντικών, οικονοµικών και κοινωνικών παραγόντων που δίνει κίνητρο στους υπευθύνους και τα υψηλόβαθµα στελέχη των εταιρειών ύδρευσης για να ξεκινήσουν και να εφαρµόσουν στρατηγικές διαχείρισης της ζήτησης. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 18

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Οικονοµικά : Το γεγονός ότι το νερό στοιχίζει, µπορεί να αποτελέσει κίνητρο για τη µείωση της ζήτησης Ρυθµιστικά : Η νοµοθεσία, ιδιαίτερα στο βιοµηχανικό τοµέα απαιτεί την καλύτερη δυνατή διαθέσιµη τεχνολογία για τον περιορισµό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων Περιβαλλοντικό προφίλ για ανταγωνιστικούς λόγους : Αυτός είναι κυρίως ένας παράγοντας στο βιοµηχανικό τοµέα, όπου µια ανταγωνιστική θεώρηση µπορεί να αποκτηθεί µε την επένδυση στην περιβαλλοντική διαχείριση Περιβαλλοντική συνείδηση : Πολλές φορές οι καταναλωτές αισθάνονται την ευθύνη να βελτιώσουν και να προστατέψουν το περιβάλλον Βιωσιµότητα : Περιβαλλοντική ισορροπία της προσφοράς και της ζήτησης 1.8 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Ο όρος διαχείριση της ζήτησης του νερού µπορεί να ορισθεί µε διάφορους τρόπους. Σ αυτό το σηµείο αξίζει να διευκρινιστεί ότι στην προκειµένη περίπτωση µε τον όρο διαχείριση της ζήτησης, εννοείται η εφαρµογή πολιτικών και µέτρων µε σκοπό τον έλεγχο και τη ρύθµιση της ποσότητας του νερού που χρησιµοποιείται από τους διάφορους χρήστες. Το πρώτο βήµα της διαχείρισης της ζήτησης του νερού είναι ο καθορισµός της ποσότητας του νερού που αναλογεί σε κάθε κατηγορία χρηστών[mohamed AS et al,2000] Η ιδέα της διαχείρισης της ζήτησης του νερού γενικά αναφέρεται σε κινήσεις οι οποίες έχουν σαν σκοπό να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις σε νερό µε ένα µικρότερο ποσό διαθέσιµων πηγών. Η διαχείριση της ζήτησης του νερού µπορεί να θεωρηθεί σαν µέρος πολιτικών εξοικονόµησης νερού, το οποίο σε ευρύτερη έννοια περιγράφει πρωτοβουλίες που έχουν σκοπό την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και µιας πιο λογικής χρήσης των πηγών νερού. Σύµφωνα µε την παραδοχή της Βιώσιµης Ανάπτυξης, το περιβάλλον θεωρείται σήµερα ως η βάση του οικονοµικού συστήµατος, µε την έννοια ότι η ανάπτυξη στηρίζεται στα φυσικά αποθέµατα της γης. Συγχρόνως, γίνεται κοινή αντίληψη πλέον ότι η εκµετάλλευση των φυσικών πόρων έχει σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, καθώς αποτελεί µορφή επέµβασης σ' αυτό, συχνά βίαιη και µε µη αντιστρεπτά αποτελέσµατα. Σύµφωνα µε τη νέα αντίληψη, αναγνωρίζεται πλέον ότι Οικονοµία και Περιβάλλον βρίσκονται σε µια δυναµική αλληλοσυσχέτιση, αφού η οικονοµική ανάπτυξη στηρίζεται στο περιβάλλον και ταυτοχρόνως η κατάσταση του περιβάλλοντος εξαρτάται από την οικονοµική ανάπτυξη. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 19

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Στο πνεύµα αυτό, η οικονοµική ανάπτυξη λαµβάνει πλέον υπόψη της σε πρώτη προτεραιότητα τις περιβαλλοντικές δυνατότητες και τις οικολογικές παραµέτρους, αλλά και από την άλλη πλευρά η Περιβαλλοντική ιαχείριση χρησιµοποιεί οικονοµικές µεθόδους και εφαρµόζει οικονοµική πολιτική προκειµένου να γίνει περισσότερο αποδοτική και αποτελεσµατική. Η έµφαση στη διαµόρφωση ισοζυγίων προσφοράς και ζήτησης του νερού, αντί της µονόπλευρης τακτικής της διαχείρισης της προσφοράς, ανάγει σήµερα τη διαχείριση της ζήτησης, (Demand Management), σε κορυφαία προτεραιότητα της Βιώσιµης Ανάπτυξης. Η διαχείριση της ζήτησης του νερού δεν έχει σαν µοναδικό στόχο, να µειώσει την κατανάλωση του νερού. Ένας ερευνητής οφείλει να θεωρήσει τους στόχους που καθορίζουν το κατάλληλο επίπεδο εξοικονόµησης νερού και τις επενδύσεις που χρειάζονται για να επιτευχθεί το επίπεδο αυτό [Mohamed.A.S.]. Υπολογίζεται διεθνώς ότι η ζήτηση σε νερό αυξάνεται τρεις φορές πιο γρήγορα απ' ό,τι ο πληθυσµός της γης. Συγχρόνως η συνολική ποσότητα του νερού που διαθέτει κάθε χώρα παραµένει στο χρόνο περίπου σταθερή. Γίνεται λοιπόν φανερό το περιβαλλοντικό, αλλά και οικονοµικό αδιέξοδο της πολιτικής της µονότονης και συστηµατικής αναζήτησης διαρκώς νέων υδατικών αποθεµάτων προς αξιοποίηση. Οι υδατικοί πόροι είναι ούτως ή άλλως πεπερασµένοι και αργά ή γρήγορα θα εξαντληθούν. Όσον αφορά το κόστος εκµετάλλευσης κάθε νέου κυβικού µέτρου νερού από την άλλη πλευρά, αυτό υπολογίζεται σήµερα από τη ιεθνή Τράπεζα ότι θα στοιχίζει στο εξής τρεις φορές περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν. Οι διαπιστώσεις αυτές δίνουν το µέτρο της ανάγκης του επαναπροσδιορισµού των αρχών και των µεθόδων της διαχείρισης των υδατικών πόρων από τη λογική της διαχείρισης της προσφοράς, σε εκείνη της διαχείρισης της ζήτησης, µε έµφαση στη χρήση και εφαρµογή οικονοµικών κινήτρων και µεθόδων. Η διαχείριση της ζήτησης προσανατολίζεται στη χρήση οικονοµικών εργαλείων, τεχνολογιών εξοικονόµησης νερού και εκστρατειών ενηµέρωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης των καταναλωτών [Sauri, 2003]. Αυτός είναι ένας ιδιαίτερα αποτελεσµατικός τρόπος ελέγχου των χρήσεων και προσανατολισµού των αναγκών στην κατεύθυνση της εξοικονόµησης και της προστασίας του νερού. Οι ανάγκες σε νερό δεν θεωρούνται πλέον δεδοµένες και τα υδατικά αποθέµατα ανεξάντλητα, αλλά αντίθετα, η προσπάθεια έχει στόχο την προσαρµογή των αναγκών στα διαθέσιµα υδατικά αποθέµατα. Για τη σωστή εφαρµογή ενός συστήµατος διαχείρισης της ζήτησης, θα ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 20

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 πρέπει να είναι διαθέσιµο ένα σύστηµα διαχείρισης πληροφοριών, το οποίο να περιέχει δεδοµένα που να αφορούν τις συνδέσεις των καταναλωτών, την υποδοµή του δικτύου καθώς και ειδικές πληροφορίες των καταναλωτών[gumbo et al. 2003]. Η αντιµετώπιση του νερού ως οικονοµικού αγαθού, η κοστολόγηση του σύµφωνα µε την πλήρη αξία του, η αναγνώριση των κοινωνικών παραµέτρων που επηρεάζουν και διαµορφώνουν τη ζήτηση του νερού και η αξιοποίηση και εφαρµογή οικονοµικών εργαλείων και µεθόδων, έχουν ως στόχο τη διαµόρφωση και την προσαρµογή της ζήτησης του νερού στις πραγµατικές δυνατότητες των υδατικών αποθεµάτων, όπως αυτά οριοθετούνται στο πλαίσιο του υδρολογικού κύκλου και εντός των υδρολογικών λεκανών, αποτελώντας έτσι τις κορυφαίες επιλογές της Βιώσιµης ιαχείρισης των Υδατικών Πόρων. 1.9 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ. Ο ρόλος της ζήτησης του νερού στα σχέδια µιας εταιρείας ύδρευσης είναι φανερός και σηµαντικός, πιθανόν περισσότερο σήµερα από ότι παλαιότερα. Οι µελλοντικές ανάγκες για νερό θα πρέπει να εκτιµηθούν και οι κατασκευές καινούργιων έργων ύδρευσης να πραγµατοποιηθούν ανάλογα. Παρόλο που η ζήτηση του νερού από πάντα συµπεριλαµβανόταν ενστικτωδώς στα σχέδια των εταιριών ύδρευσης, τα µοντέλα και οι µέθοδοι σχεδιασµού έχουν εξελιχθεί σε τέτοιο βαθµό που αναγνωρίζουν την αξία της ανάλυσης της ζήτησης. Η αξία αυτών των εργαλείων έχει αυξηθεί αναλογικά µε την αξία των υδατικών πόρων. Ένας ερευνητής οφείλει να γνωρίζει τι απαιτείται για την εφαρµογή ενός προγράµµατος διαχείρισης της ζήτησης του νερού, πότε να το εφαρµόσει καθώς και πώς να επιλέξει και να κινητοποιήσει τους αρµόδιους φορείς να το εφαρµόσουν [Mwendera et al.,2003]. Ένα ολοκληρωµένο σύστηµα διαχείρισης υδατικών πόρων περιλαµβάνει τα ακόλουθα κυριότερα σηµεία [Ξένος,2002]: Η επιτυχής ανάπτυξη και διαχείριση των υδατικών πόρων απαιτεί ευρύτερες οργανωτικές και θεσµικές αλλαγές, µε πιο συγκεντρωτική διαχείριση σε σχέση µε τις υφιστάµενες τµηµατικές προσεγγίσεις. Τα πρότυπα κα οι αξίες που αφορούν στο νερό πρέπει να συντονίζονται στο πλαίσιο ενός ευρύτερου κοινωνικού σχεδιασµού. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 21

38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Το κάθε προτεινόµενο σύστηµα υδατικών πόρων, ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάλυσης του, πρέπει να ανταποκρίνεται στις συγκεκριµένες πολιτισµικές ιδιαιτερότητες της δεδοµένης περιοχής. Όσο µεγαλύτερο είναι το πεδίο του συστήµατος ύδρευσης και όσο λεπτοµερέστερη είναι η ανάλυση, τόσο υπάρχει ανάγκη για πολυπλοκότερες ρυθµίσεις και εποµένως τόσο περισσότερη ανάγκη υπάρχει για καλύτερο σχεδιασµό και συντονισµό των διαφορετικών κέντρων εξουσίας. Τα σύγχρονα µέσα σχεδιασµού, δίνουν µια έµφαση στην πρόβλεψη µε µεγαλύτερη λεπτοµέρεια και την καλύτερη δυνατή προσέγγιση στην επικινδυνότητα και αβεβαιότητα. Ο σύγχρονος σχεδιασµός επίσης υιοθετεί την αντίληψη της διαχείρισης της ζήτησης, σύµφωνα µε την οποία η κατανάλωση του νερού δεν είναι καθορισµένη και αµετάβλητη. Η ζήτηση του νερού είναι εύπλαστη και ότι ο χειρισµός των τρόπων χρήσης νερού µπορεί να βελτιώσει την επάρκεια και την αποτελεσµατική χρήση των υδατικών πόρων Η διαδικασία της ολοκληρωµένης διαχείρισης των υδατικών πόρων. Η διαδικασία της ολοκληρωµένης διαχείρισης των υδατικών πόρων (Integrated Resource Planning, IRP) µπορεί να χωριστεί στα εξής επτά βασικά βήµατα [Beecher 1995]. Βήµα 1 : Εκτίµηση της ζήτησης του νερού και των αναγκών παροχής νερού. Βήµα 2: Καθορισµός των βασικών σκοπών της ίδιας της διαδικασίας. Βήµα 3: Αναγνώριση και καθορισµός των δυνατών εναλλακτικών πηγών. Βήµα 4: Συνδυασµός και συντονισµός των δυνατών εναλλακτικών πηγών για την κατασκευή διαφόρων σεναρίων και µεθοδολογιών που να καλύπτουν τις συνολικές απαιτήσεις. Βήµα 5: Επιλογή του κατάλληλου σεναρίου που καλύτερα ικανοποιεί τους αρχικούς σκοπούς και τα κριτήρια εκτίµησης. Βήµα 6: Εφαρµογή του σχεδίου. Βήµα 7: Εκτίµηση της διαδικασίας που ακολουθήθηκε µε βάση αυτή τη φορά τα αποτελέσµατα που προέκυψαν. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 22

39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Έχει αποδειχθεί ότι ο συνδυασµός της ολοκληρωµένης διαχείρισης υδατικών πόρων και η εφαρµογή του σχεδιασµού µε βάση το ελάχιστο κόστος είναι αποτελεσµατικός για τη διαχείριση της ζήτησης του νερού [White et al. 2002] ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ. Πολλά µέτρα εξοικονόµησης λαµβάνονται προκειµένου να αποφευχθεί η αλόγιστη χρήση του νερού και προκειµένου να παροτρυνθούν οι καταναλωτές να χρησιµοποιούν το νερό µε προσοχή. Η οικονοµική θεώρηση των διάφορων σεναρίων νερού θεωρείται απαραίτητη για τη δικαιολόγηση των ιδιωτικών και δηµόσιων εξόδων πάνω στην εξοικονόµηση νερού. Σε περιοχές, όπου αυτά τα προγράµµατα λαµβάνουν χώρα µε σχετικά µικρό κόστος καθώς επίσης και εκεί όπου αυτά τα θέµατα αποτελούν αποκλειστικά δηµόσια υπόθεση δεν γίνεται αντιληπτή η ανάγκη να εκτιµηθεί η αποτελεσµατικότητα τους. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι σε περιόδους οικονοµικών δυσκολιών, η εφαρµογή τέτοιων προγραµµάτων διακόπτεται και µπορεί να ξαναζωντανέψει µόνο όταν µια µεγάλη αύξηση των τιµολογίων του νερού θα προκαλέσει πλήθος τηλεφωνηµάτων καταναλωτών που διαµαρτύρονται Ο ρόλος της εκτίµησης των προγραµµάτων εξοικονόµησης του νερού. Όταν τα προγράµµατα εξοικονόµησης νερού λαµβάνονται σαν µέρος µακροπρόθεσµων προγραµµάτων διαχείρισης νερού, η ανάγκη για την εκτίµηση τους είναι τόσο σηµαντική όσο η ανάγκη για το σχεδιασµό µιας καινούργιας γεώτρησης ή ενός καινούργιου δικτύου. Τα έξοδα και η εφαρµογή τους, θα πρέπει να είναι γνωστά πριν πραγµατοποιηθούν οι βασικές επενδύσεις. Η βεβαιότητα της εξοικονόµησης του νερού θα πρέπει να προσδιοριστεί για να διασφαλιστεί ο συνυπολογισµός της διαχείρισης της ζήτησης ανάµεσα στις διαφορετικές εναλλακτικές λύσεις της ολοκληρωµένης διαχείρισης των υδατικών πόρων. Καµία εταιρεία ύδρευσης δε θα ξόδευε ένα σηµαντικό ποσό χρηµάτων για την κατασκευή µίας γεώτρησης για παράδειγµα, αν προηγουµένως δεν είχε υπολογιστεί το ποσό του νερού που θα µπορούσε αυτή να παρέχει. Το κόστος για την εκτίµηση των προγραµµάτων εξοικονόµησης νερού, δεν είναι πολύ διαφορετικό από το κόστος για το σχεδιασµό καινούργιων προγραµµάτων παροχής νερού. Τα αρµόδια άτοµα για την λήψη αποφάσεων είναι, όπως εξάλλου είναι λογικό πολύ απρόθυµα να επενδύσουν χρήµατα σε µεγάλα προγράµµατα εξοικονόµησης νερού, αν το αποτέλεσµα είναι αβέβαιο. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 23

40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Πριν προχωρήσει κανείς στη λεπτοµερή αναφορά των αναγκών και των στόχων της εκτίµησης προγραµµάτων, θεωρείται σκόπιµο να γνωρίζει κανείς τι ακριβώς είναι η εκτίµηση ενός προγράµµατος. Επειδή ένα πρόγραµµα είναι ένα συνδυασµένο σύνολο ενεργειών που πρέπει να πραγµατοποιηθούν, η εκτίµηση του είναι µια µεθοδική και λεπτοµερής εξέταση που καθορίζει αν το σχέδιο του προγράµµατος εφαρµογής ακολουθήθηκε και ποιο ήταν το αποτέλεσµα. Μ αυτόν τον τρόπο η εκτίµηση ενός προγράµµατος, µπορεί να οριστεί σαν µια έρευνα, η οποία προσπαθεί να απαντήσει µια σειρά από ερωτήσεις που αφορούν στην εφαρµογή του προγράµµατος. Η επιτυχία ή η αποτυχία ενός προγράµµατος µπορεί να καθοριστεί µε πολλούς τρόπους. Για παράδειγµα, ένα πρόγραµµα εξοικονόµησης νερού στην οικιακή χρήση µπορεί να αποτύχει να επιφέρει εξοικονόµηση νερού, αλλά µπορεί να συντελέσει στη δηµιουργία καλών σχέσεων µεταξύ των αρµόδιων φορέων και των καταναλωτών, κερδίζοντας έτσι την υποστήριξη του κοινού σε κάποιο επόµενο πρόγραµµα εξοικονόµησης νερού. Μ αυτόν τον τρόπο, οι ερωτήσεις που θα πρέπει να απαντηθούν από ένα πρόγραµµα εκτίµησης, θα πρέπει να αναφέρονται σε διάφορες επιδράσεις που µπορεί το πρόγραµµα να έχει στη χρήση του νερού, στα έξοδα, στην ανταπόκριση των καταναλωτών και σε άλλα αποτελέσµατα. Οι πιο κρίσιµες ερωτήσεις σε ένα πρόγραµµα εκτίµησης είναι : Μείωσε η εφαρµογή του προγράµµατος την κατανάλωση του νερού; Πόση µείωση της κατανάλωσης νερού επιτεύχθηκε; Πόσο ήταν το πραγµατικό κόστος του προγράµµατος; Συνεχίστηκε η αλλαγή στην κατανάλωση του νερού και µετά την εφαρµογή του προγράµµατος; Πόσοι καταναλωτές πήραν µέρος στο πρόγραµµα; Ήταν οι διαδικασίες εφαρµογής επαρκείς; Ποιοι ήταν οι λόγοι για τη µη εφαρµογή ή την απόρριψη του προγράµµατος; Το επίπεδο της αβεβαιότητας που περιβάλλει τα αποτελέσµατα οποιοδήποτε προγράµµατος εξοικονόµησης, θα πρέπει να είναι γνωστά σε αυτόν που το σχεδιάζει, έτσι ώστε να µπορούν να εφαρµοστούν εναλλακτικά προγράµµατα. Μια λεπτοµερής εξέταση των εµπειρικών αποδείξεων των επιτυχηµένων µεθόδων εξοικονόµησης ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 24

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 νερού, η κοινωνική αποδοχή των µέτρων εξοικονόµησης και άλλες επιρροές της εξοικονόµησης θα αυξήσει το επίπεδο εµπιστοσύνης µεταξύ των αρµόδιων υπηρεσιών για την παροχή νερού. Είναι σηµαντικό να αναγνωριστούν τα οικονοµικά, τα πολιτικά και τα διοικητικά κίνητρα πίσω από κάθε πρόγραµµα εκτίµησης. Σε περιπτώσεις όπου τα κίνητρα δεν είναι λογικά, είναι δύσκολο να διατηρηθεί η επιστηµονική αντικειµενικότητα για την εφαρµογή της εκτίµησης. Εξάλλου, εκτιµήσεις οι οποίες αποτυχαίνουν να φτάσουν τα δεδοµένα της αντικειµενικότητας, έχουν µακροπρόθεσµα αντίστροφες και αρνητικές συνέπειες σε οποιαδήποτε µελλοντική προσπάθεια για την εφαρµογή σεναρίων εξοικονόµησης, αφού έχει ήδη κλονιστεί η εµπιστοσύνη του κοινού στις ικανότητες της εταιρείας για τη λήψη αποφάσεων Αξιοπιστία των µεθόδων εκτίµησης Ο προσδιορισµός της αξιοπιστίας µιας µεθόδου αποτελεί το πιο σηµαντικό στάδιο στην ανάπτυξη µιας διαδικασίας εκτίµησης. Ο σχεδιασµός µιας κατάλληλης µεθόδου εκτίµησης, προάγει την εγκυρότητα των αποτελεσµάτων και προσδίδει στον αναλυτή, τις µέγιστες δυνατές πληροφορίες µαζί µε τους περιορισµούς του προγράµµατος εκτίµησης. Σε περίπτωση που η µέθοδος εκτίµησης είναι ελαττωµατική, είναι αδύνατο να εξαχθούν λογικά συµπεράσµατα και σηµαντικά αποτελέσµατα από τα δεδοµένα. Ένας έγκυρος και ορθός σχεδιασµός θα εξασφαλίσει καθοριστικές απαντήσεις στις σχετικές ερωτήσεις της έρευνας. Η ικανότητα να γενικεύονται τα ευρήµατα µιας συγκεκριµένης έρευνας και σε άλλα προγράµµατα, ή ακόµα και σε άλλες κατηγορίες καταναλωτών, εξαρτάται από το πόσο ο σχεδιασµός εκτίµησης είναι ικανός να αποµονώνει και να ελέγχει : (1) τα χαρακτηριστικά του προγράµµατος που εκτιµάται, (2) τα χαρακτηριστικά της οµάδας των καταναλωτών που εξετάζεται και (3) την επιρροή των εξωτερικών παραγόντων όπως ο καιρός, η ξηρασία και η µεταβολή των τιµών. Μια διαδικασία εκτίµησης µπορεί να επηρεαστεί από πολλούς παράγοντες. Παράγοντες που µπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την εσωτερική και εξωτερική εγκυρότητα των σχεδίων εκτίµησης, περιλαµβάνουν : ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 25

42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Προηγούµενες καταστάσεις ή αλλαγές στο περιβάλλον που περιβάλλει το πρόγραµµα. 2. Ωριµότητα που προκαλείται από την αλλαγή της συµπεριφοράς στη διάρκεια του χρόνου αυτών που λαµβάνουν µέρος στην έρευνα. 3. Στρατηγική µεροληψία, η οποία προκύπτει, όταν αυτοί που συµµετέχουν, γνωρίζουν ότι εξετάζονται. 4. Χρήση οργάνων ή επιρροή της αλλαγής ρύθµισης του οργάνου που µετρά. 5. Παλινδρόµηση στο µέσο που προκύπτει όταν επιλέγεται το δείγµα µε βάση ακραία µέτρα 6. Στατιστική απόκλιση αυτό-επιλογής, όταν η συµµετοχή στο πρόγραµµα είναι εθελοντική. 7. Πιθανή απώλεια του ποσοστού του δείγµατος, όταν αυτοί που συµµετέχουν στην έρευνα, για κάποιο λόγο αποσύρονται από την έρευνα Επιλογή κατάλληλων δεδοµένων και µεθόδων για την εκτίµηση των προγραµµάτων. Η επιλογή κατάλληλων δεδοµένων και µεθόδων για την εκτίµηση των προγραµµάτων, εξαρτάται από ειδικές και συγκεκριµένες µετρήσεις που απαιτούνται. Για παράδειγµα, η ανάλυση παλινδρόµησης χρονοσειρών συνολικών δεδοµένων µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να εκτιµήσει είτε µεγάλα ποσά εξοικονόµησης σε µακροσκελή προγράµµατα είτε τα συνδυασµένα αποτελέσµατα εξοικονόµησης όλων των ενεργειών εξοικονόµησης στην περιοχή µελέτης. Αν οι εκτιµήσεις εξοικονόµησης νερού που ανταποκρίνονται σε συγκεκριµένα µέτρα εξοικονόµησης είναι επιθυµητές, τότε δεδοµένα όπως προηγούµενοι λογαριασµοί καταναλωτών είναι απαραίτητοι. Η επιθυµητή αξιοπιστία των εκτιµήσεων θα επηρεάσει ακόµα και την επιλογή των δεδοµένων και των µεθόδων ανάλυσης. Γενικά, η ανάλυση των συγκεντρωτικών δεδοµένων παρέχει λιγότερο αξιόπιστες εκτιµήσεις από αυτές που προέρχονται από την ανάλυση των δεδοµένων του επιπέδου καταναλωτή. Οι τεχνικές εκτιµήσεις και οι στατιστικές συγκρίσεις είναι σχετικά ανέξοδες και σχετικά εύκολο να χρησιµοποιηθούν. Ωστόσο, αυτές οι τεχνικές βασίζονται σε άκαµπτες προϋποθέσεις, οι οποίες πολλές φορές καταπατούνται. Η πολλαπλή ανάλυση παλινδρόµησης παρουσιάζεται πιο εφαρµόσιµη, επειδή ακριβώς το πλήθος ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 26

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 των πληροφοριών που η µέθοδος χρησιµοποιεί, είναι ικανοποιητική για να εξηγήσει τη διαφοροποίηση µεταξύ των καταναλώσεων σε κάθε κατηγορία µελέτης. Τελικά, ο συνδυασµός των στατιστικών µεθόδων και των µηχανικών εκτιµήσεων, επιτρέπει στους ερευνητές να επικυρώσουν και να επαληθεύσουν τα µέτρα εξοικονόµησης νερού. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 27

44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ 2.1 ΤΟ ΝΕΡΟ ΩΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΓΑΘΟ Το νερό, επειδή ακριβώς υπόκειται στο νόµο της προσφοράς και της ζήτησης, έχει µια οικονοµική αξία σε όλες τις ανταγωνιστικές του χρήσεις, κάτι το οποίο πρέπει να γίνει αποδεκτό, προκειµένου να γίνει εφικτή η εκτίµηση της πραγµατικής του αξίας. Στο συνέδριο του ουβλίνου για το νερό και το Περιβάλλον [ICWE,1992] εξάλλου, έγινε κοινά αποδεκτό, ότι το νερό πρέπει να θεωρηθεί ως οικονοµικό αγαθό. Το κόστος του καθαρισµού του νερού, το κόστος απορρύπανσης και αποκατάστασης των υδατικών συστηµάτων που έχουν υποβαθµιστεί, καθώς και το κόστος µεταφοράς του σε περιπτώσεις εξάντλησης των τοπικών υδατικών αποθεµάτων, υπενθυµίζουν ότι η κάθε είδους επέµβαση στους υδατικούς πόρους, υπόκειται στους νόµους της οικονοµίας. Το κόστος για κάθε καινούργιο έργο αξιοποίησης υδατικών πόρων, είναι δυο µε τρεις φορές µεγαλύτερο από το αντίστοιχο κόστος του αµέσως προηγούµενου έργου, του έργου δηλαδή που αστόχησε λόγω εξάντλησης ή υποβάθµισης των υδατικών αποθεµάτων [Winpenny,1994] Το νερό αποτελεί έναν από τους βασικότερος φυσικούς πόρους, αφού µπορεί να χρησιµοποιηθεί για πολλαπλές χρήσεις, από την πόση µέχρι και τη δηµιουργία άλλων αγαθών. Για τον υπολογισµό της αξίας του νερού, ο συνυπολογισµός όλων αυτών των χρήσεων είναι απαραίτητος. Ένα τυπικό δείπνο για τέσσερα άτοµα, απαιτεί 3000 γαλόνια (13,5m 3 ) νερού για να προετοιµαστεί. Ένα ποτήρι νερό σε ένα εστιατόριο, χρειάζεται άλλα δυο ποτήρια νερό για να πλυθεί. Το νερό που χρησιµοποιείται για πόση από ένα άτοµο µέσα σε µια εβδοµάδα, συµπίπτει µε το νερό που χρησιµοποιείται από κάποιον για ένα ντους. Για την παραγωγή ενός βαρελιού µπύρας, χρειάζονται 1500 (6,75m 3 ) γαλόνια νερού. Επιπλέον το νερό έχει χαρακτηριστικά τόσο ενός ανανεώσιµου όσο και ενός µη ανανεώσιµου πόρου. Το νερό απλά ανακυκλώνεται µέσω του υδρολογικού κύκλου. Η συνολική παροχή παραµένει σταθερή και αµετάβλητη. Ωστόσο επειδή ακριβώς το νερό κινείται, έχει τα χαρακτηριστικά του µη ανανεώσιµου πόρου, στις διάφορες περιοχές. Η αναγνώριση της οικονοµικής αξίας του νερού έχει συστηµατικά υποβαθµιστεί µέχρι σήµερα σε όλον τον κόσµο, µε την υποτιµολόγηση ή ακόµη και µε τη δωρεάν παροχή του στις περισσότερες περιπτώσεις. Το γεγονός αυτό δε βοήθησε καθόλου στη διαδικασία εκτίµησης και αξιολόγησης της πραγµατικής αξίας του νερού. Οι ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 28

45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 κύριοι χρήστες του νερού, αυτοί δηλαδή που καταναλώνουν τις µεγαλύτερες ποσότητες νερού, πληρώνουν ελάχιστα ή και καθόλου µε αποτέλεσµα τόσο τη σπατάλη του νερού όσο και την ποιοτική υποβάθµισή του, αφού η ακολουθούµενη πολιτική δεν συµβάλλει στην εκτίµηση της πραγµατικής αξίας του νερού. Επιπρόσθετα, η πρακτική αυτή οδηγεί σε µεγάλη κοινωνική αδικία, αφού στρέφεται σε βάρος όσων αναγκάζονται να πληρώσουν για να έχουν πρόσβαση σε καλής ποιότητας νερό. Η υποτίµηση της αξίας του νερού έχει οδηγήσει ακόµα σε παροχή χαµηλών υπηρεσιών µεταφοράς, καθαρισµού και διανοµής του, καθώς οι πολίτες δε δέχονται να πληρώσουν για τη βελτίωση των υπηρεσιών αυτών [Serageldin,1995]. Η αντιµετώπιση του νερού ως οικονοµικού αγαθού, δεν είναι συνώνυµη ούτε µε κατακόρυφες αυξήσεις στα τιµολόγια µε αρνητικές σε ό,τι αφορά στην κοινωνική αποδοχή των µέτρων επιπτώσεις, ούτε µε µονεταριστικές πρακτικές µε αποκλειστικό σκοπό τη συγκέντρωση επιπλέον εσόδων για την κάλυψη των ελλειµµάτων της δηµοσιονοµικής πολιτικής. Το πραγµατικό κόστος του νερού θα πρέπει να υπολογίζεται ακόµα και σε περιπτώσεις κρατικών ή άλλων µορφών επιδοτήσεων, ανεξάρτητα από την οικονοµική πολιτική που θα ασκηθεί. 2.2 ΑΙΤΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΤΟΧΗ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Οι παράγοντες που οδήγησαν στην άστοχη αντιµετώπιση του νερού ήταν: Ο κοινωνικός χαρακτήρας του νερού. Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωµα να κάνει χρήση του τόσο πολύτιµου αυτού πόρου, του νερού. Η παραδοχή αυτή αποτέλεσε το θεµέλιο στην πρόσβαση σε νερό καλής ποιότητας και ικανής ποσότητας, όλων των κατοίκων του πλανήτη χωρίς οικονοµικούς, κοινωνικούς ή άλλους αποκλεισµούς. Από την άλλη πλευρά, η θεώρηση αυτή στάθηκε εµπόδιο στην αναγνώριση της πραγµατικής αξίας του νερού, οδηγώντας σε σπάταλη χρήση και αλόγιστη ποιοτική υποβάθµιση. Ένα κοινωνικό αγαθό είναι δύσκολο να έχει µια τιµή που να ικανοποιεί όλους τους χρήστες και έτσι η κοινωνική θεώρηση του νερού, έρχεται σε αντίφαση µε την προσπάθεια κοστολόγησης του. Η σχέση Περιβάλλοντος και Οικονοµίας της αγοράς. Για την οικονοµική αξιολόγηση και την κοστολόγηση ενός αγαθού θεωρείται απαραίτητο το αγαθό να περάσει άµεσα από τη διαδικασία της αγοράς. Το νερό δεν έχει περάσει από το στάδιο αυτό. Η απάντηση σ αυτό το πρόβληµα δίνεται από τη ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 29

46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 σύγχρονη Οικονοµική του Περιβάλλοντος, µε την εφαρµογή µεθόδων έµµεσης κοστολόγησης και ενδεχόµενης αξιολόγησης [Sarokin et al,1993] Η συστηµατική υποεκτίµηση του κόστους του νερού. Υπολογίστηκε ότι η µοναδιαία τιµή του νερού κατά µέσο όρο καλύπτει µόνο το 1/3 του πλήρους κόστους της παροχής του. Η υποεκτίµηση των περιβαλλοντικών παραγόντων. Στη διαµόρφωση της τελικής τιµής του νερού, αγνοείται ένας πολύ σηµαντικός παράγοντας που είναι ο περιβαλλοντικός. Το κόστος, για παράδειγµα της µελλοντικής αποκατάστασης ενός υδατικού συστήµατος δεν υπολογίζεται κατά τη διαδικασία υποβάθµισής του. 2.3 ΑΞΙΑ- ΚΟΣΤΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Το ερώτηµα πόσο υψηλή πρέπει να είναι η τιµή του νερού και ποιος είναι ο αντίκτυπος της τιµολόγησης του νερού, είναι κάτι το οποίο έχει απασχολήσει πολλούς. Για να απαντηθεί η ερώτηση αυτή είναι απαραίτητο να διερευνηθούν οι έννοιες κόστος και αξία του νερού Το πραγµατικό κόστος του νερού. Σύµφωνα µε την οικονοµική θεωρία, η τιµή ενός αγαθού ή µιας υπηρεσίας, πρέπει να είναι τουλάχιστον τόσο υψηλή όσο το κόστος παροχής αυτού του αγαθού. Η βιώσιµη και επαρκής χρήση του νερού απαιτεί η τιµολόγηση του να περιέχει όχι µόνο το κόστος παροχής, αλλά και το περιβαλλοντικό κόστος, το κόστος ευκαιρίας και το εξωτερικό οικονοµικό κόστος [Rogers et al,1998]. Πιο συγκεκριµένα στην κοστολόγηση του νερού σύµφωνα µε την πλήρη αξία του θα πρέπει να συµπεριλαµβάνονται τα εξής κόστη [Jonch-Clausen,1994]: Άµεσο κόστος, µε τη µορφή του κόστους κεφαλαίου, εργατικών και διοίκησης. Κόστος ευκαιρίας, µε τη µορφή της αξίας της περισσότερο πολύτιµης εναλλακτικής χρήσης του νερού Περιβαλλοντικό κόστος, διαφυγόντα δηλαδή κέρδη και οφέλη εξαιτίας της ρύπανσης και της εν γένει υποβάθµισης του νερού, αλλά και το κόστος της αποκατάστασης, του καθαρισµού που συνδέεται µε αυτά. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 30

47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Κόστος επικινδυνότητας, το κόστος δηλαδή της ενδεχόµενης αποτυχίας των επενδύσεων και των έργων λόγω συνθηκών αβεβαιότητας και διακινδύνευσης. Ωστόσο, ο ορισµός του κόστους του νερού σύµφωνα µε τον παραπάνω ορισµό, θα µπορούσε να θεωρηθεί υπερβολικός, επειδή περιέχει το κόστος ευκαιρίας το οποίο, σύµφωνα µε την άποψη πολλών αποτελεί πλεονασµό. Πολλές χώρες και πόλεις στον κόσµο, παρείχαν το νερό εντελώς δωρεάν, χωρίς χρέωση, αφενός γιατί το θεωρούταν βασική ανάγκη και αφετέρου γιατί αποτελούσε µια φθηνή και άφθονη πηγή. Με το πέρασµα του χρόνου όµως, τόσο η αύξηση του πληθυσµού, όσο και η εξέλιξη της τεχνολογίας, οδήγησε σε µια αναθεώρηση της βασικής αντίληψης. Ο µοναδικός τρόπος για να διασφαλιστεί πρόσβαση του καθενός σε µια τόσο βασική ανάγκη όπως το νερό, είναι να γίνεται λογική και ορθή χρήση αυτού. Ο καλύτερος τρόπος για τη διαχείριση του νερού είναι η κατάλληλη τιµολόγηση αυτού και η επιβολή των κατάλληλων τιµολογίων έτσι ώστε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες διαφορετικών κοινωνικών, πολιτικών και οικονοµικών επιπέδων. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να προωθηθεί η ισότητα, η επάρκεια και η βιωσιµότητα στον τοµέα της ύδρευσης. Η τιµολόγηση του νερού είναι η πιο εύκολη για να την κατανοήσει κανείς, η πιο δύσκολη όµως για να εφαρµοστεί πρακτικά Αξία του νερού Η αξία του νερού για το χρήστη, µπορεί να οριστεί σαν το µέγιστο χρηµατικό ποσό που είναι διατεθειµένος να πληρώσει για την ποσότητα του νερού που καταναλώνει[macgreyor,2000]. Είναι φανερό ότι η διανοµή του νερού είναι ελκυστική, όταν η πλήρη αξία του νερού ξεπερνά το ολικό κόστος. Ο καθορισµός της αξίας και του κόστους είναι αυτό ακριβώς που απαιτείται στην οικονοµική ανάλυση. Από τη στιγµή που λαµβάνεται η απόφαση να πραγµατοποιηθεί η διανοµή του νερού µε οικονοµική βάση, το επόµενο βήµα είναι να αποφασιστεί µε ποιόν τρόπο θα χρηµατοδοτηθεί αυτή η διανοµή [Savenije et al.,2002]. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 31

48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Πίνακας 2.1: Κόστος και αξία υπηρεσιών νερού Κόστος και Αξία Υπηρεσιών Νερού Περιβαλλοντικό κόστος Φυσική αξία Εξωτερικό οικονοµικό κόστος Κόστος Φυσικών πόρων Κοινωνική αξία Συνολική Αξία Κόστος ευκαιρίας Συνολικό Κόστος Αξία έµµεσων χρήσεων Οικονοµική αξία Κόστος κεφαλαίου Αξία επιστροφής Κόστος Λειτουργίας Συντήρησης Κόστος Προσφοράς Αξία χρήσης Η τιµή του νερού. Στα παλαιότερα χρόνια, οι διάφορες εταιρείες ύδρευσης, θεωρούσαν τη ζήτηση του νερού ως δεδοµένη και διαχειριζόταν την προσφορά του, σχεδιάζοντας υδραυλικά έργα. Έτσι υπολογίζοντας το κόστος των έργων αυτών, εκτιµούσαν και την αντίστοιχη απαιτούµενη τιµή για να καλυφθεί το κόστος αυτό [Beecher et al.1994]. Στη σηµερινή εποχή, η προσοχή έχει σε πολλές χώρες στραφεί σε εκείνη την τιµή του νερού που ενθαρρύνει την ιδέα της βιωσιµότητας. Η «βιώσιµη» τιµή του νερού, είναι εκείνη η τιµή του νερού, η οποία έχει τους εξής στόχους [Beecher et a.1999]: 1. Αντανακλά την πλήρη αξία και εποµένως προκαλεί επαρκή παραγωγή και κατανάλωση 2. Προάγει τη βελτιστοποίηση ή καταφεύγει σε λύσεις για την παροχή νερού, που έχουν, όσο το δυνατό µικρότερη τιµή 3. Επιτυγχάνει τη δίκαιη κατανοµή στο πλαίσιο της εφαρµογής ορθής τιµολογιακής πολιτικής που να είναι ανεκτή 4. Προωθεί τη µακροπρόθεσµη βιωσιµότητα της χρήσης του νερού. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 32

49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΥΠΕΡΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΥΠΟΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ - ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΝΕΡΟΥ. Είναι γενικά αποδεκτό πως µια ορθή τιµή οποιουδήποτε αγαθού, οδηγεί τους καταναλωτές να καταναλώνουν και τους παραγωγούς να παράγουν την κατάλληλη ποσότητα για το αγαθό. Οι τιµές, οι οποίες είναι πολύ χαµηλές, µπορεί να οδηγήσουν σε υποπαραγωγή ή υπερκατανάλωση, ενώ τιµές που είναι πολύ υψηλές σε υπερπαραγωγή ή υποκατανάλωση. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι επιδράσεις που έχουν η υποτιµολόγηση, η υπερτιµολόγηση και η βιώσιµη τιµολόγηση, τόσο στην εταιρεία ύδρευσης, όσο και στον καταναλωτή. Πίνακας 2.2: Τιµολόγηση και επάρκεια Τιµολόγηση Επιδράσεις στην εταιρία Επιδράσεις στους καταναλωτές Υποτιµολόγηση Θέτει σε κίνδυνο την οικονοµική δυνατότητα, µειώνοντας τις αποδοχές Πιο χαµηλούς λογαριασµούς νερού ηµιουργεί τάσης υπερκατανάλωσης, οι οποίες µπορεί µακροπρόθεσµα να οδηγήσουν σε έλλειψη νερού Μπορεί να οδηγήσει σε αναβολή απαραίτητων εξόδων. Μεγαλώνει την ανάγκη για παροχή Μπορεί να υποκινείται από πολιτικούς λόγους και να είναι δύσκολο να ξεπεραστεί. Επιτρέπει επιχορηγήσεις σε άλλες υπηρεσίες Υψηλούς λογαριασµούς νερού Ενισχύει την οικονοµική δυνατότητα ιαβρώνει την ποιότητα ζωής επειδή, Υπερτιµολόγηση βραχυπρόθεσµα χωρίς αιτία περιορίζει την κατανάλωση Βιώσιµη τιµολόγηση Είναι επικίνδυνη για την οικονοµική ανάπτυξη µακροπρόθεσµα, επειδή ακριβώς διαταράσσει τη ζήτηση Επιβεβαιώνει την οικονοµική Μπορεί να είναι αλλά και να µην είναι δυνατότητα οικονοµικά ανεκτή Ενθαρρύνει τη διαχρονική ίνει ένα κατάλληλο στίγµα τιµής, διατήρηση του συστήµατος προκαλώντας χρήση, που βασίζεται σε ιευκολύνει τις λογικές αποφάσεις τιµή, η οποία αντικατοπτρίζει το κόστος σχετικά µε τις µελλοντικές ανάγκες υπηρεσιών. Μειώνει την ανάγκη για εξωτερικές επιχoρηγήσεις. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 33

50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤΟΧΟΙ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΟΡΘΗΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Κάθε τρόπος τιµολόγησης ανταποκρίνεται σε έναν ειδικό στόχο. Το καλύτερο σύστηµα τιµολόγησης για µια κοινωνία, είναι εκείνο που διασφαλίζει την καλύτερη ισορροπία µεταξύ των στόχων που είναι σηµαντικοί για µια κοινωνία [Boland, 1997].Το κατάλληλο τιµολόγιο, οφείλει να αποσκοπεί στη διαχείριση της ζήτησης, να διευκολύνει την οικονοµική ανάπτυξη, να προωθεί την κοινωνική ευηµερία και ισότητα, να δηµιουργεί αποδοχές και να βελτιώνει την επάρκεια της παροχής νερού [Potter,1994]. Ο στόχος µιας ορθής τιµολογιακής πολιτικής, µπορεί να είναι ένας συνδυασµός των ακόλουθων στοιχείων [Monasinghe,1992]: 1. Να διανέµει τις πηγές µε επάρκεια µεταξύ των διαφόρων τοµέων της οικονοµίας και µεταξύ του ίδιου του τοµέα. 2. Να ικανοποιεί την αντίληψη της ισότητας και την ικανότητα να πληρώνουν οι καταναλωτές και ιδιαίτερα αυτοί που δεν έχουν οικονοµική δυνατότητα. 3. Να αυξάνει τις αποδοχές ώστε να καλύπτουν τις οικονοµικές απαιτήσεις για την παροχή των υπηρεσιών. 4. Να επιχορηγεί ιδιαίτερες περιοχές ώστε να προωθείται η ανάπτυξη. 5. Να λαµβάνει υπ όψιν του τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής και του πληθυσµού. Μια πετυχηµένη τιµολογιακή πολιτική οφείλει να καλύπτει τις προσδοκίες τόσο των καταναλωτών όσο και των εταιρειών ύδρευσης, οι οποίες είναι υπεύθυνες για την παροχή νερού. Οι πρώτοι επιθυµούν υψηλή ποιότητα νερού και µια ανεκτή και σταθερή τιµή, ενώ οι δεύτερες αποσκοπούν στην κάλυψη των εξόδων τους και στην απόκτηση ενός σταθερού επιπέδου εσόδων. Ασφαλώς, κανένα σύστηµα τιµολόγησης δεν µπορεί να καλύψει όλες τις απαιτήσεις και να εκπληρώσει πλήρως όλους τους στόχους. Οι στόχοι που διαφορετικά συστήµατα τιµολόγησης µπορούν να πετύχουν είναι οι εξής: Να µεγιστοποιούν την επαρκή διανοµή νερού Να αποφέρει έσοδα στις εκάστοτε Εταιρίες Ύδρευσης Να προάγουν την εξοικονόµηση του νερού Να εφαρµόζονται εύκολα ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 34

51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Να περιέχουν σχετικά χαµηλές χρεώσεις Να περιέχουν το περιβαλλοντικό κόστος Να µην έρχονται σε αντιπαράθεση µε άλλες κυβερνητικές πολιτικές Να ανταποκρίνονται στην καλή ποιότητα, αξιοπιστία και συνεχή λειτουργία του δικτύου Να ποικίλλουν ανάλογα µε την ποσότητα κατανάλωσης Να λαµβάνουν υπ όψιν τη διακύµανση της ζήτησης σε εποχιακές περιόδους, αλλά και σε καθηµερινές ώρες αιχµής Να γίνονται εύκολα αντιληπτά από τους καταναλωτές, να τα θεωρούν δίκαια και η χρέωση να είναι ισότιµη µεταξύ των διαφορετικών τάξεων των καταναλωτών. 2.6 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ Η δοµή των τιµολογίων νερού, ποικίλλει από εταιρεία σε εταιρεία αλλά γενικά περιέχει τρία στοιχεία. Πρώτα από όλα λαµβάνει υπόψη την κλάση και το είδος των καταναλωτών που εξυπηρετεί η εταιρεία ύδρευσης, εγκαθιστά τη συχνότητα των λογαριασµών και τέλος αναγνωρίζει τις χρεώσεις και τη δοµή των χρεώσεων. Τα συστήµατα τιµολόγησης που υπάρχουν, είναι τα ακόλουθα και παρακάτω ακολουθεί µια σύντοµη ανάλυση τους: 1. Σταθερή χρέωση 2. Φθίνον κλιµακωτό τιµολόγιο. 3. Αύξον κλιµακωτό τιµολόγιο 4. Εποχιακή χρέωση 5. Πάγια και µεταβλητή χρέωση 6. Τιµολόγηση µε βάση την οριακή τιµή Σταθερή χρέωση Ο τρόπος αυτός τιµολόγησης περιλαµβάνει µια σταθερή τιµή µονάδας για όλες τις µετρούµενες µονάδες του νερού που καταναλώνονται. Μπορεί να εφαρµοστεί σε όλες τις τάξεις των καταναλωτών (οικιακοί, βιοµηχανικοί, εµπορικοί). Μια εταιρεία ύδρευσης είναι σκόπιµο να εφαρµόζει τέτοια χρέωση όταν: Οι οµάδες των καταναλωτών παρουσιάζουν τα ίδια χαρακτηριστικά κατανάλωσης(και κυρίως ζήτησης). ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 35

52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η εφαρµογή διαφορετικών τιµολογίων( µε διαφορετικές τιµές) ανά µονάδα πελατών ή υπηρεσιών είναι ανεπιθύµητη λόγω υποστήριξης της έννοιας της ισότητας. Η απλότητα και η κατανόηση του τρόπου τιµολόγησης από τον πελάτη, θεωρείται πρωταρχικής σηµασίας. εδοµένα της κατανάλωσης και των χρεώσεων των καταναλωτών, αλλά και δεδοµένα που αφορούν στην ποιότητα των υπηρεσιών, είτε δεν υπάρχουν, είτε είναι δύσκολο να αποκτηθούν. Ένα από τα βασικά πλεονεκτήµατα της µεθόδου αυτής, είναι ότι είναι απλή, τόσο στην κατανόηση της όσο και στην εφαρµογή της. Θεωρείται ότι προάγει την ισότητα και διευκολύνει την εξοικονόµηση. Σε γενικές γραµµές επιφέρει σταθερές αποδοχές σε µια εταιρεία ύδρευσης, ειδικά συγκρινόµενη µε το αύξον κλιµακωτό τιµολόγιο. Η µετάβαση όµως από ένα τέτοιο τιµολόγιο ή άλλα πιο πολύπλοκα ακόµη σε τιµολόγια σταθερής χρέωσης, µπορεί να επιφέρει βραχυπρόθεσµη αστάθεια στα έσοδα Φθίνων κλιµακωτό τιµολόγιο. Το φθίνον κλιµακωτό τιµολόγιο είναι αυτό στο οποίο, η τιµή της µονάδας κάθε επόµενης διαδοχικής κλάσης, χρεώνεται χαµηλότερα από ότι οι προηγούµενες. Μια εταιρεία ύδρευσης είναι σκόπιµο να εφαρµόζει αυτού του είδους την τιµολόγηση, όταν: Μια απλή δοµή τιµολογίου εφαρµόζεται σε όλες τις τάξεις των καταναλωτών Οι καταναλωτές που ανήκουν στην ίδια κατηγορία, έχουν ποικίλες χρήσεις νερού και επίπεδα ζήτησης(π.χ. µια τάξη περιέχει µικρούς και µεγάλους βιοµηχανικούς καταναλωτές) Τα κόστη του συστήµατος πέφτουν µε την αυξανόµενη χρήση. Οικονοµικοί λόγοι επιβάλλουν το κίνητρο της τιµής, προκειµένου να παραµείνουν οι µεγάλης κατανάλωσης καταναλωτές στο σύστηµα. Το σύστηµα αυτό της τιµολόγησης είναι απλό για τον καταναλωτή να το αντιληφθεί και για την εταιρεία ύδρευσης να το διαχειριστεί. Βέβαια, για µια εταιρεία ύδρευσης, η οποία δεν εφαρµόζει ήδη κάποιο σύστηµα τιµολόγησης, είναι δύσκολο να το εφαρµόσει. Αν και σαν σύστηµα τιµολόγησης, αντιβαίνει στις αρχές της εξοικονόµησης, επιφέρει σταθερές αποδοχές στην εταιρεία ύδρευσης που το εφαρµόζει. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 36

53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Αυξανόµενο κλιµακωτό τιµολόγιο. Είναι το τιµολόγιο στο οποίο επικρατεί η αυξανόµενη χρέωση για την αυξανόµενη κατανάλωση. Ενώ είναι ένα από τα πολυπλοκότερα συστήµατα για το σχεδιασµό, παρέχει µια ευελιξία στον ορισµό των τιµών. Είναι σκόπιµο να εφαρµόζεται όταν η εταιρεία ύδρευσης: Μπορεί να διαχωρίσει τις διάφορες τάξεις για κοστολόγηση. Επιθυµεί να δώσει στίγµα για υψηλότερες τιµές. Έχει τη δυνατότητα να σχεδιάσει κλιµάκια χρέωσης, λαµβάνοντας υπόψη και καθορίζοντας την ποσότητα του νερού που καταναλώνεται ανά κλιµάκιο και τις πιθανές ανταποκρίσεις της ζήτησης στις διάφορες επιβολές χρεώσεων. Είναι γενικά δύσκολο να σχεδιαστεί και να εφαρµοστεί και διατρέχει τον κίνδυνο να προωθήσει την ανισότητα. Ωστόσο θεωρείται ένα από τα συστήµατα που προάγουν την εξοικονόµηση του νερού και εφαρµόζεται σε πολλές χώρες[liu JU et al,2003] Εποχιακά τιµολόγια νερού. Τα εποχιακά τιµολόγια νερού, είναι αυτά στα οποία η χρέωση ποικίλλει κάθε χρονική περίοδο. Ο σκοπός των τιµολογίων αυτών, είναι να ταιριάξουν την τιµή και την ανάκτηση του κόστους µε τα συστήµατα ζήτησης. ίνουν µ αυτόν τον τρόπο, ένα οικονοµικό κίνητρο στους καταναλωτές να µειώσουν την κατανάλωση τους κατά τη διάρκεια περιόδων αιχµής. Αυξηµένη ζήτηση του νερού, εµφανίζεται κυρίως τους καλοκαιρινούς µήνες, εξαιτίας της άρδευσης. Υπάρχουν όµως και περιπτώσεις όπου σε κάποιες περιόδους, εµφανίζεται αύξηση του πληθυσµού λόγω κάποιας εκδήλωσης. Στην πόλη της Θεσσαλονίκης, τέτοιο παράδειγµα αποτελεί ο µήνας Σεπτέµβριος, όπου η ιεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, έχει ως αποτέλεσµα την προσέλευση πλήθους πελατών, µε αποτέλεσµα την ιδιαίτερη αύξηση της κατανάλωσης τη συγκεκριµένη χρονική περίοδο. Μια εταιρεία ύδρευσης, είναι σκόπιµο να εφαρµόσει εποχιακά τιµολόγια όταν: Υπάρχει βασική διακύµανση στη ζήτηση µεταξύ περιόδων αιχµής και µηαιχµής Περιορίζεται η δυναµικότητα της εξαιτίας των εποχιακών ζητήσεων Το σύστηµα δέχεται εποχιακές διακυµάνσεις στον αριθµό και στον τύπο των καταναλωτών που εξυπηρετούνται. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 37

54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η εφαρµογή των εποχιακών τιµολογίων είναι δύσκολο να εφαρµοστεί. Ακόµα υπάρχει µεγάλη πιθανότητα να θέσει σε κίνδυνο τις αποδοχές των εταιρειών ύδρευσης. Μακροπρόθεσµα όµως, ο τρόπος αυτός τιµολόγησης µειώνει το κόστος του νερού για όλους τους καταναλωτές Σταθερή και µεταβλητή χρέωση. Ο τρόπος αυτός τιµολόγησης µπορεί να πάρει πολλές µορφές. Σ αυτού του είδους την τιµολόγηση, υπάρχει ένα µέρος του τιµολογίου, το πάγιο, το οποίο παραµένει αµετάβλητο και σταθερό, οποιαδήποτε και να είναι η ποσότητα της κατανάλωσης του νερού. Τα τρία πιο συνηθισµένα είδη σταθερών χρεώσεων που χρησιµοποιούν οι εταιρείες ύδρευσης είναι τα εξής: 1. Χρεώσεις των υπηρεσιών και των καταναλωτών: Το ποσό είναι το ίδιο για όλους τους καταναλωτές ή ακόµα µπορεί να σχεδιαστεί για κάθε µια τάξη καταναλωτών ξεχωριστά. 2. Χρεώσεις µε βάση το µέγεθος: Είναι µια σταθερή τιµή, η οποία αυξάνει ανάλογα µε το µέγεθος του σωλήνα της ύδρευσης. Είναι φανερό ότι για τον υπολογισµό τέτοιο είδους χρεώσεων, απαιτούνται παραπάνω στοιχεία. 3. Ελάχιστες χρεώσεις: Είναι µια σταθερή χρέωση, η οποία περιλαµβάνει τη χρέωση για την ελάχιστη ποσότητα του νερού που διανέµεται, ανεξάρτητα από το αν αυτό το νερό χρησιµοποιείται ή όχι. Το µέρος του τιµολογίου που περιλαµβάνει τη µεταβλητή χρέωση, αποτελεί το µέρος που καλύπτει το µέρος της κατανάλωσης του νερού και µπορεί να πάρει οποιαδήποτε από τις µορφές των τεσσάρων τιµολογίων που αναλύθηκαν παραπάνω. Γενικά, αποτελεί δύσκολο σύστηµα τιµολόγησης και µια εταιρεία ύδρευσης που το εφαρµόζει, οφείλει να εξισορροπήσει πολλούς σκοπούς. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 38

55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τιµολόγηση µε βάση την οριακή τιµή. Από µια θεωρητική άποψη, αποτελεί το σύστηµα εκείνο κοστολόγησης το οποίο στέλνει ακριβώς τα µηνύµατα της τιµολογιακής πολιτικής στους καταναλωτές. Ωστόσο το σύστηµα αυτό της τιµολόγησης αντιµετωπίζει κάποιες δυσκολίες στη εφαρµογή του, αφού είναι πολύπλοκο και πολλές φορές ακατόρθωτο να ευρεθεί η οριακή τιµή του νερού. Η εκτίµηση του οριακού κόστους του νερού, είναι µια διαδικασία, η οποία περιλαµβάνει προβλέψεις του µελλοντικού κόστους και κατανάλωσης. Ο υπολογισµός της οριακής τιµής του νερού, περιλαµβάνει την πρόβλεψη του κόστους ευκαιρίας, του λειτουργικού κόστους και της ζήτησης του νερού για κάποιο µελλοντικό διάστηµα. Μπορεί να ποικίλλει µε το χρόνο και το χώρο, όπου εφαρµόζεται. Τα πλεονεκτήµατα του συστήµατος αυτού είναι: Οι χρεώσεις βασίζονται σε κόστη τα οποία είναι µελλοντικά σχεδιασµένα. Αν βασίζονται σε ρεαλιστικές τιµές, οι χρεώσεις δίνουν ορθά σήµατα για την ορθολογική διαχείριση των πηγών του συστήµατος. Οι χρεώσεις βασίζονται σε τιµές που σχετίζονται µε το µελλοντικό σχεδιασµό. Ωστόσο έχει και κάποια µειονεκτήµατα, τα οποία αφορούνε στις εταιρείες ύδρευσης, οι οποίες εφαρµόζοντας ένα τέτοιο σύστηµα τιµολόγησης, µπορεί να µην λαµβάνουν τις αποδοχές που θα επιθυµούσαν ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ; Αν η τιµολόγηση του νερού, θεωρείται ως ένα κατάλληλο εργαλείο για την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων, τότε οι καταναλωτές κρίνεται σκόπιµο να ανταποκρίνονται στα σήµατα των τιµών. Το ερώτηµα που εύλογα τίθεται είναι ποια είναι εκείνη η τιµή του νερού που οι καταναλωτές θα αρχίσουν να προσέχουν πόσο νερό θα καταναλώνουν. Σύµφωνα µε την οικονοµική θεωρία, η οριακή τιµή είναι εκείνη η οποία θεωρείται οδηγός. Πως όµως καθορίζεται η οριακή τιµή και είναι οι καταναλωτές σε θέση να γνωρίζουν την τιµή αυτή; Συνήθως, η κλίµακα στην οποία οι καταναλωτές ανήκουν αποτελεί γι αυτούς την οριακή τιµή [Howe,1992]. Για παράδειγµα, σε ένα κλιµακωτό τιµολόγιο το οποίο, στην πρώτη κλίµακα χρεώνει τους καταναλωτές που ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 39

56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ξοδεύουν ως και 3000 γαλόνια (13,5 m 3 ) µε $1,5 και αυτούς που καταναλώνουν από 3000 (13,5 m 3 ) µέχρι και γαλόνια (45 m 3 ) µε $2,0, η οριακή τιµή για έναν καταναλωτή που ξοδεύει 8000 γαλόνια (36 m 3 ) είναι $2,0. Πολλές έρευνες, έχουν δείξει ότι οι καταναλωτές, δε γνωρίζουν την οριακή τιµή του νερού [Nieswiadomy και Molina,1991]. Ενώ πολλές έρευνες υποστηρίζουν ότι η οριακή τιµή θα έπρεπε να χρησιµοποιείται όταν κλιµακωτά τιµολόγια υπάρχουν, οι Foster και Beattie, υποστηρίζουν ότι η οριακή τιµή δε βρίσκει εφαρµογή στην περίπτωση της τιµολόγησης του νερού. Θεωρούν ότι πολλοί λίγοι θα συγκέντρωναν τις πληροφορίες που απαιτούνται για να εφαρµόσουν µοντέλο απόφασης, σύµφωνα µε την οριακή τιµή και πιστεύουν ότι η µέση τιµή είναι η αυτή στην οποία ανταποκρίνονται οι καταναλωτές. Ο τρόπος µε τον οποίο οι οικονοµολόγοι σκέφτονται για τα οικονοµικά αγαθά, δεν εφαρµόζεται για το νερό. Για παράδειγµα, όταν ένας καταναλωτής πηγαίνει σε κάποιο µαγαζί προκειµένου να αγοράσει ένα αγαθό, η επιλογή του είναι ξεκάθαρη, γιατί ακριβώς µπορεί να υπολογίσει εάν είναι ή όχι διατεθηµένος να αγοράσει ακόµα µια µονάδα του προϊόντος. Μπορεί να αποφασίσει εάν θα αγοράσει µια ή περισσότερες µονάδες του προϊόντος και να υπολογίσει την αξία πριν την αγορά. Στην περίπτωση του νερού όµως, ο λογαριασµός, έρχεται µετά τη χρήση και ο καταναλωτής δε γνωρίζει την οριακή τιµή για κάθε χρήση αλλά ούτε και την ποσότητα που χρησιµοποιεί κάθε φορά, αφού η µέτρηση δεν είναι εύκολη. Επιπλέον, µε τους λογαριασµούς του νερού δεν παρέχονται πληροφορίες που να βοηθούν στη λήψη αποφάσεων, αφού µπορεί να αναγράφεται η ποσότητα του νερού που καταναλώνεται, δεν παρέχονται όµως πληροφορίες για τη δοµή των τιµολογίων και τις χρεώσεις. Οι καταναλωτές, σίγουρα δε λαµβάνουν αποφάσεις, σύµφωνα µε την οριακή τιµή και τη µέση τιµή. Η µόνη πληροφορία που έχουν, είναι η συνολική ποσότητα του νερού που καταναλώνουν και η πιθανή αντίδραση σε κάποιον αυξηµένο λογαριασµό, θα είναι ο περιορισµός της κατανάλωσης για τον επόµενο, αντίδραση όµως η οποία, δεν επηρεάζει την προηγούµενη κατανάλωση. Στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης, αξίζει να σηµειωθεί ότι τα τελευταία δυο χρόνια η Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης, έχει ξεκινήσει να αποστέλνει µαζί µε το λογαριασµό του νερού και το ισχύον τιµολόγιο. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 40

57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Οικιακό τιµολόγιο Η τιµολόγηση του νερού για αστική χρήση είχε ενιαία µορφή µε σταθερό πάγιο για τα πέντε κυβικά κατανάλωσης το µήνα, πριν τι Από το 1979 και µετά εφαρµόστηκε το αύξον κλιµακωτό τιµολόγιο, το οποίο ισχύει µέχρι και σήµερα. Από το 1979 µέχρι το 1995 το κλιµακωτό τιµολόγιο αποτελούταν από 3 κλίµακες, ενώ από το 1995 και µετά µέχρι και σήµερα αυτό αποτελείται από 6 κλίµακες. Στον παρακάτω πίνακα, παρουσιάζονται οι αλλαγές και οι κλίµακες του οικιακού τιµολογίου από το 1985 µέχρι και το Πίνακας 2.3: ιάρθρωση του οικιακού τιµολογίου από το 1985 µέχρι το 2001 Κατανάλωση euros το Κατανάλωση σε euros το Χρονολογία σε κυβικά κυβικό Χρονολογία κυβικά κυβικό 12/9/ εώς 5 0,059 10/8/ εώς 5 0,22 6 εώς 15 0,088 6 εώς 15 0, και άνω 0, εώς 30 0,543 10/6/ εώς 5 0,07 31 εώς 50 0,734 6 εώς 15 0, εώς 101 1, και άνω 0, και άνω 1,467 4/5/ εώς 5 0,112 7/9// εώς 5 0,226 6 εώς 15 0,17 6 εώς 15 0, και άνω 0, εώς 30 0,561 28/12/ εώς 5 0, εώς 50 0,76 6 εώς 15 0, εώς 101 1, και άνω 0, και άνω 1,52 19/3/ εώς 5 0,158 9/2/ εώς 10 0,22 6 εώς 15 0, εώς 30 0, και άνω 0,34 31 εώς 60 0,44 5/3/ εώς 5 0,17 61 εώς 120 0,88 6 εώς 15 0, εώς 180 1, και άνω 0, και άνω 3,521 3/10/ εώς 5 0,204 6 εώς 15 0, και άνω 0,437 ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 41

58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Βιοµηχανικό τιµολόγιο Το βιοµηχανικό τιµολόγιο είχε ενιαία µορφή µέχρι το Φεβρουάριο του 2001, όπου εφαρµόστηκε για πρώτη φορά το κλιµακωτό τιµολόγιο. Στον επόµενο πίνακα παρουσιάζονται οι αντίστοιχες χρεώσεις του βιοµηχανικού τιµολογίου. Το βιοµηχανικό τιµολόγιο ξεκίνησε από 0,056 ευρώ το 1985 και έφτασε στα 0,229 ευρώ στις αρχές του 2001 και πριν την εφαρµογή του κλιµακωτού τιµολογίου, παρατηρείται δηλαδή µια αύξηση 409%. Από το 2001 το τιµολόγιο µετατράπηκε σε κλιµακωτό µε δύο κλίµακες. Η πρώτη κλίµακα, αφορά στις βιοµηχανίες που καταναλώνουν µέχρι 500 κ.µ το µήνα και χρεώνονται 0,44 ευρώ ανά κ.µ, ενώ η δεύτερη, στις βιοµηχανίες που καταναλώνουν πάνω από 501 κ.µ το µήνα και πάνω και χρεώνονται 0,733 ευρώ ανά κ.µ. Χρέωση νερού σε euros /12/85 6/10/88 5/4/89 12/28/89 3/19/91 3/5/92 10/3/92 8/10/95 11/1/95 13/12/1996 9/7/98 2/8/01 Χρονολογία ιάγραµµα 2.1: Εξέλιξη του βιοµηχανικού τιµολογίου από το 1985 µέχρι το 2001 Από το βιοµηχανικό τιµολόγιο, εξαιρείται η βιοµηχανία ΕΚΟ, η οποία χρεώνεται µε διαφορετικό τρόπο. Από το 1979 µέχρι το 1985 η τιµή του νερού υπολογιζόταν µε βάση µαθηµατικό τύπο. Από το 1985 µέχρι το Φεβρουάριο του 2001 εφαρµόζεται η σταθερή χρέωση ανεξαρτήτως κατανάλωσης, η οποία ξεκινά από 0,044 ευρώ ανά κυβικό και φτάνει µέχρι 0,182 ευρώ ανά κυβικό µέτρο νερού Επαγγελµατικό τιµολόγιο Το επαγγελµατικό τιµολόγιο, ξεκίνησε να εφαρµόζεται από 1/1/1997 µε τιµή 0,587 ευρώ ανά κυβικό, ανεξαρτήτως κατανάλωσης. Το χρονικό διάστηµα 1/9/1998 και µέχρι 8/2/2001, η τιµή του ήταν 0,607 ευρώ και από 9/2/2001 µετά από απόφαση των ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 42

59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Υπουργών Εθνικής Οικονοµίας και Μακεδονίας Θράκης αυξήθηκε σε 0,734 ευρώ, το οποίο ισχύει µέχρι σήµερα Εφαρµογή καινούργιας τιµολογιακής πολιτικής Η νέα τιµολογιακή πολιτική της ΕΥΑΘ, που εφαρµόζεται από , έχει ως στόχο την εξασφάλιση της εύλογης απόδοσης των επενδύσεων της ΕΥΑΘ ΑΕ και την ανάκτηση του λειτουργικού κόστους, την εξοικονόµηση νερού µε τον περιορισµό της σπατάλης και τη διασφάλιση του καθολικού δικαιώµατος παροχής ύδρευσης µε τη µείωση του τιµολογίου χρέωσης για τη βασική κατανάλωση, η οποία θεωρείται 10κ.µ ανά τετράµηνο. Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου προβλέπεται αναπροσαρµογή των τιµολογίων ύδρευσης σε ετήσια βάση την επόµενη πενταετία, γίνεται σταδιακή αύξηση του ποσοστού χρέωσης της χρήσης υπονόµου επί της ισχύουσας τιµής πώλησης νερού και υπάρχει διάρθρωση της κλίµακας χρέωσης µε προοδευτική αύξηση για µεγαλύτερα επίπεδα κατανάλωσης. Για το 2002 θα υπάρξει µεσοσταθµική αύξηση 3% στις τιµές ύδατος επί των συνολικών εσόδων του 2001 της πηγής αυτής. Τα προβλεπόµενα έσοδα από πωλήσεις ύδατος για το 2002, φθάνουν στο ύψος των ευρώ. Τα αντίστοιχα έσοδα του 2001 ήταν ευρώ. Τα επιπλέον έσοδα θα προέλθουν από την αύξηση στην τιµή κατά 3%, την εφαρµογή της νέας τιµολογιακής πολιτικής, το 2002, όλο το χρόνο, έναντι οκταµήνου για το 2001 και από νέους καταναλωτές. Η µεσοσταθµική αύξηση θα κατανεµηθεί στο σύνολο των νοικοκυριών ενώ για την επόµενη πενταετία δεν θα επιβληθεί αύξηση στα τιµολόγια της ΕΚΟ, των βιοµηχανιών, του ΟΛΘ και των επαγγελµατιών, για την αποφυγή αρνητικών επιπτώσεων στο κόστος των προϊόντων τους. Τα έσοδα από τις πωλήσεις του ύδατος καλύπτουν το 60% περίπου του συνολικού κύκλου εργασιών της ΕΥΑΘ. Οι τιµές του ύδατος για το , (σε σύγκριση µε το 2001) θα είναι οι εξής: Πίνακας 2.4: Συγκριτικός πίνακας χρεώσεων οικιακού τιµολογίου για τα έτη Κλίµακα χρεώσεως σε τετράµηνη βάση κ.µ. 0,22 0,24 0,26 0,30 0,33 0, κ.µ. 0,35 0,37 0,40 0,43 0,47 0, κ.µ. 0,44 0,46 0,48 0,52 0,55 0, κ.µ. 0,88 0,90 0,92 0,96 0,99 1,00 ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 43

60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ κ.µ. 1,76 1,86 1,94 2,01 2,12 2, κ.µ. και άνω 3,52 3,62 3,70 3,77 3,88 4,03 Οι τιµές του ύδατος για τις λοιπές κατηγορίες καταναλωτών θα είναι έως το 2006 οι εξής: Πίνακας 2.5: Πίνακας χρεώσεων υπόλοιπων αστικών χρήσεων για τα έτη Βιοµηχανίες κ.µ. µηνιαίως 0, κ.µ. και άνω 0,73 ΕΚΟ & ΕΛ Α ανεξάρτητα από την κατανάλωση ΟΛΘ ανεξάρτητα από την κατανάλωση Επαγγελµατίες ανεξάρτητα από την κατανάλωση ηµόσιο & ΟΤΑ ανεξάρτητα από την κατανάλωση Ενίσχυση δικτύων ΟΤΑ ανεξάρτητα από την κατανάλωση 0,35 0,88 0,73 0,44 0, Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝ ΥΑΣΜΕΝΗ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗ ΝΕΡΟΥ Η ορθή και σωστή τιµολόγηση του νερού, αποτελεί έναν τρόπο διαχείρισης των υδατικών πόρων. Η επιβολή υψηλών τιµών βέβαια, χωρίς την ταυτόχρονη προστασία του υπόγειου υδροφορέα δεν επαρκεί για τη διαχείριση του τόσο σηµαντικού πόρου, όπως είναι το νερό. Αν το νερό που διανέµεται από ένα δίκτυο ύδρευσης, τιµολογηθεί σύµφωνα µε την πλήρη αξία του, χωρίς να υπάρξουν αντίστοιχες ρυθµίσεις για τους άλλους τρόπους παροχής νερού, οι καταναλωτές θα εκµεταλλευτούν τους τελευταίους σε µεγάλο βαθµό. Επιπλέον, θα πρέπει να υπάρχει κατάλληλη τιµολόγηση του νερού που αποχετεύεται. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 44

61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Σύµφωνα µε την ολιστική θεώρηση του νερού, οι αρµόδιοι φορείς που ασχολούνται µε το νερό, οφείλουν να συνεργαστούν και να επιβάλουν ένα ολοκληρωµένο σύστηµα τιµολόγησης, το οποίο θα επιτρέπει την ορθολογιστική χρήση του πόρου. Ένα ολοκληρωµένο σύστηµα τιµολόγησης, περιλαµβάνει την τιµολόγηση του νερού ύδρευσης, την τιµολόγηση του νερού της αποχέτευσης, τις επιπρόσθετες χρεώσεις, τις χρεώσεις για τη χρήση γεωτρήσεων από τις βιοµηχανίες κυρίως και τις χρεώσεις για την απευθείας απόθεση των αποβλήτων στο περιβάλλον. υστυχώς όµως, στις περισσότερες χώρες υπάρχει ένα µεγάλο κενό µεταξύ της ιδέας της ολοκληρωµένης διαχείρισης των υδατικών πόρων και του πώς αυτή η διαχείριση και πολιτική θα µπορούσε να εφαρµοστεί πραγµατικά. Στην πράξη, τις περισσότερες φορές, η διαχείριση των υδατικών πόρων πραγµατοποιείται µόνο όταν πρόκειται να ληφθούν κάποια έκτατα µέτρα για την πρόληψη σοβαρών επιπτώσεων και δεν αποβλέπει στην ικανοποίηση µακροπρόθεσµων στόχων. Μερικά παραδείγµατα χωρών που χρεώνονται τη χρήση γεωτρήσεων είναι το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Τσεχία, η Γαλλία, η Γερµανία, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, το Μεξικό, η Νορβηγία, η Πολωνία, η Ισπανία, η Αυστραλία και η Μεγάλη Βρετανία [OECD,1999a]. Η χρέωση εξαρτάται από το αν είναι ή όχι η χρήση υδροβόρα. Αν µια εταιρεία ύδρευσης, κοστολογήσει το νερό σύµφωνα µε την πλήρη αξία του, τότε όλοι οι καταναλωτές θα στραφούν στη χρήση γεωτρήσεων, ειδικά αν το κόστος αυτών είναι µικρό. Θα πρέπει, λοιπόν, να υπάρξει αντίστοιχη τιµολόγηση και του νερού των γεωτρήσεων, ώστε να µην καταφεύγουν οι καταναλωτές και κυρίως οι βιοµηχανικοί στη λύση αυτή. Ένα άλλο σηµείο που πρέπει να επισηµανθεί όταν γίνεται λόγος για ολοκληρωµένη τιµολόγηση του νερού, είναι η χρέωση του νερού της αποχέτευσης. Συνήθως αυτό αποτελεί ένα σταθερό και µικρό µέρος της τιµής του νερού της ύδρευσης και δε χρεώνεται ανάλογα µε την ποσότητα του. Η τιµολόγηση του σύµφωνα µε την ποσότητα που ξοδεύεται, θα αποτελέσει κίνητρο για τους καταναλωτές να εξοικονοµήσουν νερό, να οδηγηθούν στην επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση του νερού και στην υιοθέτηση πιο καθαρών διαδικασιών παραγωγής. Η χρέωση για την απόθεση των αποβλήτων αφορά κυρίως στους εµπορικούς και βιοµηχανικούς καταναλωτές, οι οποίοι έχουν ένα µεγάλο εύρος εισερχόµενων αγαθών και τεχνολογίας που προκαλεί τους φόρτους αποβλήτων, σε αντίθεση µε τους οικιακούς καταναλωτές, οι οποίοι µπορούν να κάνουν πολύ λίγα για να αλλάξουν τη σύνθεση των αποβλήτων τους. Σε χώρες όπου η τιµολόγηση του νερού της αποχέτευσης αυξήθηκε σηµαντικά, οι βιοµηχανικοί καταναλωτές, βρίσκουν ότι το δηµόσιο σύστηµα αποχέτευσης δεν είναι ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 45

62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 πλέον αποτελεσµατικό από οικονοµικής άποψης και έτσι επιλέγουν την επεξεργασία των αποβλήτων, την επαναχρησιµοποίηση και την ανακύκλωση, που αποτελούν πιο οικονοµικές µεθόδους [OECD,1999b]. Τέτοιες επιλογές επηρεάζουν τη διαδικασία παραγωγής, περιορίζοντας ταυτόχρονα και την κατανάλωση του νερού Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Μια πολύ σηµαντική ερώτηση, η οποία πρέπει να απαντηθεί πρίν γίνει οποιαδήποτε προσπάθεια τιµολόγησης νερού, είναι Τι σηµαίνει εξοικονόµηση νερού; Εξοικονόµηση νερού είναι οποιαδήποτε ωφέλιµη µείωση είτε της κατανάλωσης νερού είτε των απωλειών νερού [Baumann]. Απαραίτητη θεωρείται η ανάλυση της παραπάνω πρότασης. Μείωση : Μείωση στην ποσότητα του νερού που καταναλώνεται, λαµβάνει χώρα όταν εφαρµόζεται κάποια µέθοδος διαχείρισης του νερού για κάποιο χρονικό διάστηµα, συγκρινόµενη πάντα µε το επίπεδο κατανάλωσης του νερού που θα ήταν αναµενόµενη, αν αυτή η µέθοδος δεν εφαρµοζότανε. Αξίζει να σηµειωθεί ότι µια µείωση στην κατανάλωση για κάποιο χρονικό διάστηµα, µπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της κατανάλωσης σε κάποια άλλη χρονική στιγµή. Ωφέλιµη : Μια µείωση της κατανάλωσης του νερού είναι ωφέλιµη, αν το άθροισµα όλων των ωφέλιµων αποτελεσµάτων που προκύπτουν από την εφαρµογή της µεθόδου διαχείρισης των υδατικών πόρων, ξεπερνά το σύνολο των αντίθετων αποτελεσµάτων που προκύπτουν από την εφαρµογή. Η ωφέλιµη εξοικονόµηση προκύπτει όταν τα ολικά οφέλη της εξοικονόµησης του νερού υπερβούν το ολικό κόστος που συνεπάγεται η εφαρµογή της [William et al.,1985]. Κατανάλωση νερού: Το νερό, το οποίο για κάποιο λόγο διαχωρίζεται ή φυσικά απορρέει από την παραγωγή έτσι ώστε να µην είναι είτε προσωρινά είτε µόνιµα διαθέσιµο για άλλες χρήσεις, θεωρείται κατανάλωση νερού. Οι χρήσεις του νερού, θεωρούνται ανταγωνιστικές εξ ορισµού. Καµία χρήση δεν µπορεί να αυξηθεί χωρίς τη µείωση, µε κάποιον τρόπο, και τη διαθεσιµότητα της παροχής για άλλες χρήσεις. Απώλειες νερού: Η ποσότητα νερού, η οποία δεν είναι πλέον διαθέσιµη για κατανάλωση θεωρείται σαν ποσότητα νερού που χάνεται. Αν το νερό αυτό για παράδειγµα, µετριέται στη επιφάνεια µιας δεξαµενής, τότε οι απώλειες περιλαµβάνουν, τόσο την εξάτµιση όσο και τις απώλειες από την αποθήκευση, τη µεταφορά και τη διανοµή. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 46

63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι η εξοικονόµηση του νερού που ορίζεται εδώ δεν είναι µια καινούργια ή διαφορετική τεχνική διαχείρισης των υδατικών πόρων. Οι τεχνικές εξοικονόµησης είναι ένα ειδικό υποσύνολο από τεχνικές, οι οποίες συντελούν στην επαρκή διαχείριση των υδατικών πόρων. Στην πραγµατικότητα, οι βέλτιστες τεχνικές εξοικονόµησης, δεν είναι παγκόσµιες και έτσι η παροχή, η διανοµή και η κατανάλωση νερού, χαρακτηρίζονται από πολλές αστοχίες της αγοράς. Ανάµεσα στις επιθυµητές τεχνικές διαχείρισης που µπορούν να προταθούν από έναν ερευνητή, είναι και αυτές που περιλαµβάνουν µειώσεις στην κατανάλωση του νερού και αυτές οι τεχνικές ορίζονται σαν εξοικονόµηση του νερού ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Η ελαστικότητα της ζήτησης του νερού, µετρά την ευαισθησία της χρήσης του νερού σε σχέση µε την τιµή του νερού και αφού ελέγξει την επιρροή διαφόρων παραγόντων, οι οποίοι µπορούν να τροποποιήσουν τη ζήτηση του νερού, όπως το εισόδηµα και ο καιρός. Η ελαστικότητα της ζήτησης αντικατοπτρίζει την αλλαγή της χρήσης σε σχέση µε τις αλλαγές των τιµών. Η εκτίµηση της ελαστικότητας της ζήτησης του νερού είναι πολύ σηµαντικό στοιχείο για την κατασκευή της δοµής ενός τιµολογίου. Η ελαστικότητα της τιµής, αν οριστεί µαθηµατικά, είναι η αναλογία του ποσοστού µεταβολής στη χρήση του νερού προς το ποσοστό µεταβολής της τιµής. Πιο συγκεκριµένα η ελαστικότητα ορίζεται σαν: µεταβολ ήστηχρ ήση πραγµατικ όεπίπεδοχρ ήσης e = µεταβολ ήστηντιµ ή πραγµατικ όεπίπεδοτιµ ής Επειδή υπάρχει µια αντίστροφη σχέση µεταξύ τιµής και χρήσης νερού, η ελαστικότητα της τιµής παίρνει αρνητικές τιµές. Για παράδειγµα µια ελαστικότητα 0.30, σηµαίνει ότι µια αύξηση 10% της τιµής του νερού θα προκαλέσει πτώση στη χρήση του νερού 3 %. Αν η κατανάλωση του νερού ανταποκρίνεται σχετικά στις µεταβολές της τιµής του νερού, η ζήτηση χαρακτηρίζεται σαν ελαστική στην τιµή (price-elastic) και οι µεταβλητές της ελαστικότητας της τιµής έχουν τιµές που ξεπερνούνε τη µονάδα κατά απόλυτη τιµή ( για παράδειγµα 1.20). Αντίθετα, αν η κατανάλωση του νερού δεν ανταποκρίνεται σχετικά στις µεταβολές της τιµής του νερού, η ζήτηση χαρακτηρίζεται σαν ανελαστική στην τιµή (price-inelastic) και οι ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 47

64 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 µεταβλητές της ελαστικότητας της τιµής έχουν τιµές που δεν ξεπερνούνε τη µονάδα κατά απόλυτη τιµή ( για παράδειγµα 0.2). Μια σηµαντική λειτουργία της τιµής είναι η παραγωγή των εσόδων για την εταιρεία της ύδρευσης. Το εάν η αύξηση της τιµής θα προκαλέσει περισσότερες ή λιγότερες αποδοχές, εξαρτάται από την ανταπόκριση των καταναλωτών στις αυξήσεις των τιµών. Οι οικονοµολόγοι αποκαλούν αυτήν την ανταπόκριση, ελαστικότητα της τιµής της ζήτησης του καταναλωτή για νερό. Υπάρχει µια µεγάλη βιβλιογραφική αναφορά που αφορά στην ελαστικότητα της ζήτησης του νερού σε οικιακό, βιοµηχανικό και αγροτικό επίπεδο. Η κοινή οµολογία είναι ότι η ζήτηση του νερού είναι ανελαστική σε οικιακό και βιοµηχανικό επίπεδο, ενώ σε αγροτικό είναι ελαστική. Για ανελαστικές ζητήσεις, αν η τιµή αυξηθεί, τότε θα αυξηθούν και οι αποδοχές για την εταιρεία ύδρευσης, ενώ για ελαστικές ζητήσεις, µια αύξηση στην τιµή θα προκαλέσει µείωση των αποδοχών. Με τις παραπάνω εξηγήσεις, γίνεται φανερό ότι η γνώση της ελαστικότητας της ζήτησης, αποτελεί έναν πολύ σηµαντικό παράγοντα στο σχεδιασµό των οικονοµικών ενεργειών µιας εταιρείας ύδρευσης Ιστορική αναδροµή Περισσότερες από 100 µελέτες πάνω στην επίδραση της τιµής στη ζήτηση του νερού έχουν πραγµατοποιηθεί τις τελευταίες 3 δεκαετίες. Οι περισσότερες από αυτές επικεντρώνονται είτε στην οικιακή χρήση είτε στις δηµόσιες χρήσεις, ενώ ελάχιστες είναι αυτές που επικεντρώνονται σε βιοµηχανικές και εµπορικές χρήσεις. Τα κυριότερα συµπεράσµατα από τις προηγούµενες έρευνες είναι τα ακόλουθα: Η ζήτηση του νερού στους κυβερνητικούς καταναλωτές είναι ανελαστική στην τιµή. Η ελαστικότητα στην οικιακή κατανάλωση συµπεριφέρεται όπως και αυτή που αφορά στις δηµόσιες χρήσεις, εκτός από τις περιπτώσεις που η πρώτη χωρίζεται σε εξωτερικές και εσωτερικές χρήσεις, όπου στην πρώτη περίπτωση (outdoor uses) η ζήτηση είναι περισσότερο ελαστική στην τιµή από τη δεύτερη. Η ελαστικότητα εµφανίζεται να ποικίλλει θετικά µε τα επίπεδα των τιµών. Ανταποκρίνεται δηλαδή περισσότερο στα υψηλότερα επίπεδα τιµών από ότι στα χαµηλότερα. Επιπρόσθετες µελέτες που έχουν πραγµατοποιηθεί δείχνουν την επιρροή της ελαστικότητας στον καθορισµό της κατάλληλης τιµολογιακής πολιτικής. Παρακάτω τονίζονται τα κυριότερα σηµεία: ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 48

65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η χρέωση των ακάθαρτων νερών µπορεί να επηρεάσει τα αποτελέσµατα της ελαστικότητας Η πάγια χρέωση επηρεάζει την κατανάλωση του νερού Κάθε κατηγορία καταναλωτών αντιδρά διαφορετικά στη µεταβολή των τιµών. Η ελαστικότητα της ζήτησης διαφέρει σηµαντικά ανάµεσα στις διάφορες τάξεις καταναλωτών. Τα συστατικά της οικιακής ζήτησης έχουν διαφορετικές ευαισθησίες στις αλλαγές της τιµής. Η κατανάλωση το καλοκαίρι είναι πιο ευαίσθητη από ότι το φθινόπωρο, τόσο βραχυπρόθεσµα όσο και µακροπρόθεσµα. Η ζήτηση του νερού ποικίλει µεταξύ περιόδων αιχµής και µη. Η κατανάλωση κατά τη διάρκεια των περιόδων αιχµής είναι πιο ευαίσθητη στις αλλαγές τιµών από ότι σε περιόδους µη αιχµής Τα κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά επηρεάζουν την ανταπόκριση των καταναλωτών στις αλλαγές των τιµών Η ενηµέρωση και εκπαίδευση των καταναλωτών επηρεάζει την ελαστικότητα της ζήτησης. Ένας σηµαντικός παράγοντας είναι η αλλαγή στις πραγµατικές τιµές του νερού. Η κατανάλωση επηρεάζεται περισσότερο από τις αυξήσεις στην πραγµατική τιµή του νερού, προσαρτηµένη στα αποτελέσµατα του πληθωρισµού, από τις αυξήσεις στις ονοµαστικές τιµές υο παραδείγµατα για την κατανόηση της έννοιας της ελαστικότητας Για την καλύτερη κατανόηση της σηµασίας της ελαστικότητας στο σχεδιασµό τιµολογίων, δυο υποθετικά παραδείγµατα παρουσιάζονται παρακάτω. Τα παραδείγµατα αφορούν σε µια εταιρεία ύδρευσης η οποία έχει αντικαταστήσει το φθίνον κλιµακωτό τιµολόγιο το οποίο εφάρµοζε µε ένα τιµολόγιο σταθερής χρέωσης. Το παράδειγµα αναφέρεται σε οικιακούς καταναλωτές και σε ένα µεγάλο βιοµηχανικό καταναλωτή. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 49

66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η περίπτωση των οικιακών καταναλωτών Για τους οικιακούς καταναλωτές, υποτέθηκε ότι η µετάβαση από το φθίνον κλιµακωτό τιµολόγιο, σε σταθερής χρέωσης τιµολόγιο περιλαµβάνει µια αύξηση κατά 30% στις τιµές. Υπό την εφαρµογή του φθίνοντος κλιµακωτού τιµολογίου, υποτέθηκε ότι οι οικιακοί καταναλωτές αποφέρουν ένα ποσό των ευρώ των συνολικών ετήσιων εσόδων για την εταιρεία ύδρευσης ανά χρονιά. Μια ανάλυση της ζήτησης για την εταιρεία ύδρευσης δείχνει ότι µακροπρόθεσµα η ελαστικότητα για τους οικιακούς καταναλωτές θα είναι περίπου Το αποτέλεσµα της υιοθέτησης µιας ενιαίας χρέωσης θα επιφέρει µια µείωση της οικιακής κατανάλωσης κατά 6%. εδοµένου ότι οι οικιακοί καταναλωτές αποδίδουν το ποσό των ευρώ, η εταιρεία ύδρευσης δεν µπορεί να υποθέσει ότι οι τα έσοδα της θα αυξηθούν σε ευρώ, µια αύξηση 30%. Με ένα παράγοντα ελαστικότητας 0.2, τα έσοδα που επιφέρουν οι οικιακοί καταναλωτές, θα έπρεπε σίγουρα να είναι µεγαλύτερα από ευρώ, αλλά να πέφτουν κάτω από ευρώ. Η ελαστικότητα των εσόδων είναι 1-0,2=0,8. Τα έσοδα εποµένως της εταιρείας θα αυξηθούν κατά 8% ( ευρώ). Εάν η ελαστικότητα της τιµής δεν ενσωµατωθεί στη διαδικασία τιµολόγησης, µπορεί οποιαδήποτε αλλαγή της τιµολογιακής πολιτικής να µην επιφέρει την επιθυµητή αύξηση των εσόδων της Εταιρείας. Η περίπτωση του µεγάλου βιοµηχανικού καταναλωτή Για τους µεγάλους καταναλωτές, έχει υποτεθεί ότι µια µετακίνηση από το φθίνων κλιµακωτό τιµολόγιο, στη σταθερή χρέωση, έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση κατά 60% στις τιµές για αυτή την κατηγορία των καταναλωτών. Κάτω από την εφαρµογή του φθίνοντος κλιµακωτού τιµολογίου, έχει υποτεθεί ότι σε αυτήν την περίπτωση αποδίδεται ένα ποσό των ευρώ των συνολικών ετήσιων αποδοχών της εταιρείας. Η ανάλυση της ζήτησης για την εταιρεία ύδρευσης δείχνει ότι µακροπρόθεσµα η ελαστικότητα για τους βιοµηχανικούς καταναλωτές θα είναι περίπου Το αποτέλεσµα της εφαρµογής της ενιαίας χρέωσης, είναι µια µείωση της χρήσης του νερού κατά 30%. εδοµένου ότι ο µεγάλος αυτός καταναλωτής, κανονικά έδινε το ποσό των ευρώ στα ετήσια έσοδα της εταιρείας, και πάλι η εταιρεία ύδρευσης δεν µπορεί να υποθέσει ότι αυτά θα αυξηθούν κατά 60% και θα φτάσουν το ποσό των ευρώ. Με βάση µια δεδοµένη ελαστικότητα, µπορεί να υποτεθεί ότι τα έσοδα θα ξεπεράσουν τα ευρώ αλλά θα πέσουν κάτω από ευρώ. Αν η ελαστικότητα της τιµής, η οποία επηρεάζει την κατανάλωση του νερού ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 50

67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 για τον µεγάλο καταναλωτή, δεν ενσωµατωθεί στο σχηµατισµό του τιµολογίου, θα έχει πάλι ως αποτέλεσµα µια σηµαντική µείωση των εσόδων για την εταιρεία ύδρευσης Μορφές ελαστικότητας Σηµειακή ελαστικότητα : Υπολογίζει την ελαστικότητα της ζήτησης σε ένα δεδοµένο σηµείο της καµπύλης ζήτησης. Ορίζεται από την εξίσωση E d =dq/dp * P/Q Τοξοειδής ελαστικότητα : Υπολογίζει τη µέση ελαστικότητα µεταξύ δυο σηµείων στην καµπύλη ζήτησης. Χρησιµοποιεί τη µέση τιµή και τη µέση ποσότητα, προκειµένου να µην έχει δυο τιµές η ελαστικότητα ανάλογα µε το αν η τιµή αυξάνεται ή µειώνεται(κίνηση από το Β στο Α ή από το Α στο Β). Ορίζεται από την εξίσωση E d =dq/dp * P µεσ /Q µεσ ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 51

68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Υ ΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 3.1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Υ ΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η επιλογή της θέσης της Θεσσαλονίκης από τον ιδρυτή της, υπαγορεύτηκε από τα σηµαντικά πλεονεκτήµατα που εξασφάλιζε η γεωγραφική της θέση. Από τη πρώτη µέρα της ιδρύσεως της αποτελεί κυρίαρχο πόλο ανάπτυξης σ ολόκληρο το Βορειοελλαδικό χώρο, µε παγκόσµια προβολή και ακτιοβολία[ταµιωλάκης]. Το βασικότερο πλεονέκτηµα ήταν το πλούσιο υδατικό δυναµικό της περιοχής που τροφοδοτούσε διαρκώς τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα της. Στην ύπαρξη του άφθονου νερού στη γη οφείλονταν και η πλούσια βλάστηση της πόλης. εν είναι τυχαίο εξάλλου το γεγονός ότι τον 1 ο π.χ αιώνα, ο Έλληνας γεωγράφος και περιηγητής Στράβωνας οριοθέτησε την πόλη της Θεσσαλονίκης αναφορικά µε τα σηµαντικότερα ποτάµια και χείµαρρους που την περιέβαλαν. Το υπόγειο νερό έδινε τη δυνατότητα στους πρώτους κατοίκους της πόλης να υδρεύονται ανοίγοντας πηγάδια µικρού βάθους. Ο τρόπος αυτός της ύδρευσης διατηρήθηκε µέχρι το 17 ο αιώνα. Η ανάπτυξη όµως της πόλης και η ταυτόχρονη συγκέντρωση όλο και µεγαλύτερου αριθµού κατοίκων, δηµιούργησε αυξηµένες ανάγκες ύδρευσης που δεν µπορούσαν να καλυφθούν από το νερό των πηγαδιών. Συνεπώς χρειάστηκε να µεταφερθεί νερό στην πόλη απ έξω, κυρίως από τα γύρω βουνά που είχαν πηγές µε τρεχούµενο νερό. Ένα άλλο εξίσου σηµαντικό πλεονέκτηµα, που και πάλι εξασφάλιζε η θέση της Θεσσαλονίκης ήταν ότι το νερό αυτό των πηγών µπορούσε να µεταφερθεί µέσα στη πόλη µε φυσική ροή, λόγω της υψοµετρικής διαφοράς. Τα ακόλουθα τρία σηµεία είναι αυτά που έφερναν κυρίως νερό στην πόλη. Α. Οι πηγές του Χορτιάτη, στους πρόποδες του οποίου ήταν κτισµένη η Θεσσαλονίκη. Β. Οι πηγές του Ρετζικίου, που ανήκει στον ίδιο ορεινό όγκο. Γ. Οι πηγές του Λεµπέτ(σηµερινή Σταυρούπολη), η οποία βρισκόταν στη βορεινή πεδιάδα της πόλης. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 52

69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ύδρευση από το Χορτιάτη. Το υδραγωγείο του Χορτιάτη είναι από τα πιο γνωστά υδραγωγεία. Κατασκευάστηκε στις αρχές του 4 ου αιώνα µ.χ και οι βασικές πηγές βρίσκονται στους πρόποδες του βουνού, σε υψόµετρο µέτρα και από εκεί µε κτιστό κανάλι ορθογωνικής διατοµής 25 Χ 50, επιχρισµένο εσωτερικά µε κουρασάνι έφθανε στη πόλη µε φυσική ροή και κατέληγε στην περιοχή του Επταπυργίου. Η διαδροµή αυτή, παρέµεινε η ίδια για 1500 χρόνια. Από αυτές τις πηγές υδροδοτούνταν το ανατολικό τµήµα της πόλης. Το υδραγωγείο που κατασκευάστηκε για τη µεταφορά του νερού από τις πηγές του Χορτιάτη, είναι έργο της Ρωµαϊκής εποχής και πιθανότατα το κατασκεύασε ο Γαλέριος. Η χρονολόγηση αυτού του έργου είναι επιστηµονικά αποδεδειγµένη και δεν αληθεύουν οι ισχυρισµοί των Βυζαντινών ή των Τούρκων για δική τους κατασκευή. Το κανάλι του υδραγωγείου, λείψανα του οποίου σώζονται µέχρι και σήµερα, ξεκινούσε από τις πηγές, βόρεια από το σηµερινό χωριό Χορτιάτη και κατηφορίζοντας περνούσε πάνω από την υδατογέφυρα του χωριού. Στην υδατογέφυρα αυτή διακρίνουµε, σήµερα, τρία διαδοχικά στρώµατα. Το κάτω, που είναι και το παλιότερο, και πάνω από αυτό, ακολουθούν το Βυζαντινό και το Τούρκικο. Η συνεχής ανακαίνιση της γέφυρας, όλα αυτά τα χρόνια, είχε σαν σκοπό την καλύτερη απόδοση του υδραγωγείου. Το νερό τότε αποτελούσε όχι µόνο σηµαντικό αγαθό για την συντήρηση της ζωής αλλά και µέσο οικονοµικής ανάπτυξης, µε αποτέλεσµα ο αρµόδιος για τη χρήση και λειτουργία του υδραγωγείου να είναι άτοµο εξέχουσας δύναµης τόσο κατά τη Ρωµαϊκή όσο και κατά τη Βυζαντινή περίοδο. Από το υδραγωγείο του Χορτιάτη, υδροδοτούνταν οι δηµόσιες κρήνες, τα δηµόσια λουτρά και οι νερόµυλοι που χρησιµοποιούσαν οι βιοτεχνίες ως κινητήρια δύναµη. Η επινοικίαση και η χρήση των νερόµυλων καθοριζόταν µε αυτοκρατορικά διατάγµατα Οι πηγές του Χορτιάτη από τα παλιά χρόνια µέχρι σήµερα έδιναν πάντοτε την ίδια ποσότητα νερού, η οποία αυξοµειωνόταν ανάλογα µε την εποχή και τη φυσική κατάσταση του υδραγωγείου Η ύδρευση από το Ρεντζίκι. Οι πηγές του Ρεντζικίου βρίσκονται στον ορεινό όγκο του Χορτιάτη πάνω από το σηµερινό χωριό Ρεντζίκι σε υψόµετρο 350 µέτρα, βορειοανατολικά της Θεσσαλονίκης, εκεί πού είναι η εκκλησία της Αγίας Τριάδας. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 53

70 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Το υπόγειο νερό της περιοχής δηµιουργούσε πλούσια βλάστηση που χάριζε µεγάλη οµορφιά στο γύρω τοπίο γι αυτό το λόγο, οι Τούρκοι το ονόµασαν «Ουρουντζουκ», που σηµαίνει παράδεισος. Τα νερό µαζευόταν από υδροµαστευτικές στοές, οι οποίες είναι διαπερατά υπόγεια κανάλια σε µικρό βάθος µέσα στο υδροφόρο στρώµα. Το νερό από εκεί διοχετευόταν σε κτιστό κανάλι 32 Χ 40 εκατοστά σκεπασµένο µε πέτρινες πλάκες και επιχρισµένο εσωτερικά αλλά και σε ορισµένα σηµεία λαξευµένο στην πέτρα, αφού όλη η διαδροµή του ήταν στο βουνό. Το νερό έµπαινε στην πόλη από τη Ληταία πύλη, µε κεντρική δεξαµενή στον χώρο της Μονής των ώδεκα Αποστόλων. Σύµφωνα µε κάποιες µαρτυρίες η κατασκευή του έργου πρέπει να είναι Βυζαντινή ή και πιο παλιά ακόµη. Συνεπώς το υδραγωγείο αυτό είναι µάλλον παλιότερο από του Χορτιάτη που ήταν Ρωµαϊκό. Η τελευταία µεγάλη συντήρηση πραγµατοποιήθηκε από το ήµο Θεσσαλονίκης το 1918, µε σκοπό τη βελτίωση των υποδοµών ύδρευσης της πόλης Η ύδρευση από το Λεµπέτ. Οι πηγές του Λεµπέτ(Σταυρούπολη), βρισκόταν αριστερά από τις σηµερινές εγκαταστάσεις- γεωτρήσεις της Ε.Υ.Α.Θ., στο 6 ο χιλιόµετρο της οδού Λαγκαδά σε υψόµετρο 55 µέτρων και υδροδοτούσαν το δυτικό τοµέα της πόλης, όπως και οι πηγές του Ρεντζικίο, σε αντίθεση µε τις πηγές του Χορτιάτη που υδροδοτούσαν τον ανατολικό τοµέα. Το νερό συγκεντρωνόταν σε µια υδροµαστευτική στοά, απ την οποία δεν φαίνεται, σήµερα τίποτα απολύτως, γιατί έχει οικοδοµηθεί όλη η περιοχή και από εκεί διοχετευόταν σε υδραγωγείο. Ο αγωγός του νερού έµπαινε στην πόλη από κάποιο σηµείο του δυτικού µέρους των τειχών της πόλης και κατέληγε στην κιστέρνα της Μονής των ώδεκα Αποστόλων. Ο αγωγός ήταν ένα κτιστό κανάλι απύθµενο, δηλαδή χωρίς κτιστό πυθµένα, διαστάσεων 35 Χ 50 εκατοστών καλυµµένο από πάνω από πέτρινες πλάκες. µε µήκος 3000 µέτρα. Η υδροληψία από το Λεµπέτ διακόπηκε πιθανόν τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας αλλά τον 16 ο αιώνα, ο βεζίρης και µπεηλέρπεης της Ρούµελης Μακµπούλ Ηβραϊµ Πασά, επισκεύασε το υδραγωγείο, προκειµένου να καλύψει την απότοµη πληθυσµιακή αύξηση της Θεσσαλονίκης µε την εγκατάσταση χιλιάδων Εβραίων από την Ισπανία και τη βορειανατολική Ευρώπη, που δηµιούργησε προβλήµατα υδροδότησης. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 54

71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από το Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους το 1912, τα τρία υδραγωγεία (Χορτιάτη, Ρετζικίου, Λεµπέτ) περιήλθαν στην κυριότητα τού ήµου που ήταν αρµόδιος για την εκµετάλλευση και συντήρηση τους ως το Το 1918 η αρχική πορεία του υδραγωγείου του Ρεντζικίου άλλαξε καθώς στον Α παγκόσµιο πόλεµο καταστράφηκε η υδατογέφυρα που µετέφερε το νερό απέναντι και έτσι ο ήµος αναγκάστηκε ν αλλάξει τη θέση αλλά ταυτόχρονα βελτίωσε τη πορεία του υδραγωγείου δηµιουργώντας ευθεία γραµµή. Ταυτόχρονα αρχίζει ένα πρόγραµµα ανακαινίσεων και βελτίωσης των υπόλοιπων υδραγωγείων. Το 1919 το ηµοτικό Συµβούλιο αποφασίζει για πρώτη φορά την χλωρίωση του νερού για την αποστείρωση του πόσιµου νερού. Αξίζει να σηµειωθεί ότι την περίοδο αυτή, ανοίχτηκαν πολλές γεωτρήσεις, προκειµένου να καλυφθούν οι συνεχώς αυξανόµενες ανάγκες σε νερό. Το 1922, τα προβλήµατα οξύνθηκαν, επειδή η πόλη δέχτηκε χιλιάδες πρόσφυγες από τη Μ. Ασία. Για την αύξηση του παρεχόµενου νερού, ο ήµος τοποθέτησε στις υπάρχουσες γεωτρήσεις αντλητικά συγκροτήµατα, άνοιξε καινούργιες γεωτρήσεις και αντικατέστησε το απλό κανάλι µεταφοράς µε σιδηροσωλήνες. Σηµαντική θεωρείται η πρόταση να µεταφερθεί νερό στη Θεσσαλονίκη από το Όµπαρ, τη σηµερινή Αραβυσσό, την οποία έκανε εκείνη την εποχή το ηµοτικό Συµβούλιο. Ο ήµος για να καλύψει τις ανάγκες υδροδότησης αγόραζε νερό από την Βελγική Εταιρεία. Το 1929 η Βελγική Εταιρεία πουλήθηκε στην Γαλλική ιδιωτική πολυεθνική Energie Industrielle, οι οποίοι ονόµασαν την εταιρεία τους Societe de Distribution des eaux de Thessaloniki Ε..Υ.Θ. (Εταιρεία ιανοµής Υδάτων Θεσσαλονίκης). Η νέα εταιρεία ενδιαφέρθηκε για την πλήρη κάλυψη των υδρευτικών απαιτήσεων της πόλης και µέχρι το 1939 έκανε αρκετές προσπάθειες να βελτιώσει το εξωτεικό υδραγωγείο Ίδρυση του Ο.Υ.Θ.- Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από το Το προνόµιο της ξένης εταιρείας, έληξε τον Ιούνιο του 1939 και έτσι έπρεπε είτε να ανανεωθεί η σύµβαση είτε να εξαγοραστεί η εταιρεία από το Ελληνικό ηµόσιο. Προκειµένου να σταµατήσει η εκµετάλλευση, αποφασίστηκε η εξαγορά της εταιρείας. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 55

72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Με τον ιδρυτικό νόµο του Οργανισµού Ύδρευσης Θεσσαλονίκης (1569/4.3.39) άρχισε η απογραφή των περιουσιακών στοιχείων της Ε..Υ.Θ και υπογράφηκε σύµβαση αγοροπωλησίας µεταξύ του ηµάρχου και του εκπροσώπου της εταιρείας. Έτσι ο νεοσύστατος φορέας Ο.Υ.Θ. είχε πλέον την ευθύνη για την υδροδότηση της Θεσσαλονίκης και επανδρώθηκε µε το ήδη υπάρχον εργατικό, επιστηµονικό και διοικητικό προσωπικό των δύο προηγούµενων φορέων, το οποίο είχε γνώση της κατάστασης που επικρατούσε. Οι εγκαταστάσεις και τα δίκτυα που παρέλαβε ο Ο.Υ.Θ. βρισκόταν σε δραµατική κατάσταση, αφού τα δίκτυα διανοµής είχαν κατασκευαστεί από σιδεροσωλήνες πολύ µικρής διατοµής ενώ οι συνδέσεις τους είχαν γίνει πληµµελώς. Η όλη κατάσταση δηµιούργησε ένα τεράστιο οικονοµικό βάρος στο νέο φορέα που έγινε ακόµη χειρότερο από τον πόλεµο που ακολούθησε σχεδόν αµέσως και που στέρησε τον Ο.Υ.Θ. από σηµαντικό αριθµό προσωπικού που αναγκάστηκε να επιστρατευτεί. Έτσι ο Ο.Υ.Θ. βρέθηκε σε αδιέξοδο και σε µεγάλη οικονοµική δυσκολία στα χρόνια του πολέµου που ακολούθησαν µέχρι το και ήταν αδύνατον να προβεί σε οποιοδήποτε βελτίωση των εγκαταστάσεων ύδρευσης Ο µεταπολεµικός Ο.Υ.Θ. Η περίοδος µετά τον πόλεµο συνέχιζε να ήταν άσχηµη για τον Ο.Υ.Θ. Οι υπεύθυνοι του Ο.Υ.Θ. άρχισαν µια προσπάθεια για την ανασυγκρότηση και επάνδρωσή του. Τα προβλήµατα όµως ήταν πολλά, καθώς πολλοί από τους υπαλλήλους που γυρνούσαν από το πόλεµο ήταν ταλαιπωρηµένοι µε αποτέλεσµα να έχουν µικρή αποδοτικότητα. Η τιµή του νερού την εποχή αυτή ήταν 40 δραχµές το κυβικό και στο τέλος του χρόνου µετά από συνεχείς αυξήσεις έφθασε τις 300 δραχµές δείχνοντας το ρυθµό αύξησης του τιµάριθµου και τις επιπτώσεις του πληθωρισµού στους κατοίκους. Παρ όλες τις προσπάθειες που γίνονταν, η λειψυδρία µάστιζε τους κατοίκους. Η έλλειψη νερού από πηγές, η έλλειψη δικτύων διανοµής, η αδυναµία επισκευής και αντικατάστασης µηχανών καθώς και η απότοµη πληθυσµιακή αύξηση και η αδυναµία των κατοίκων να ανταποκριθούν στα υψηλά τιµολόγια, αποτελούν τα κύρια αίτια της λειψυδρίας. Αλλά και στον τεχνικό τοµέα, υπήρχαν σοβαρότατα προβλήµατα, όσον αφορά στην αγορά µηχανηµάτων αλλά και στις συνθήκες εργασίας του προσωπικού. Η απόκτηση ενός δανείου ύψους δραχµές συνετέλεσε στη χρηµατοδότηση έργων επείγουσας ανάγκης, τα οποία ανακούφισαν την πόλη, χωρίς όµως να επιλύσουν το πρόβληµα νερού. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 56

73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Σύντοµη µατιά στα επόµενα χρόνια µέχρι σήµερα Τα επόµενα χρόνια για τον Ο.Υ.Θ. είναι ένας διαρκής αγώνας για να µπορέσει να ανταποκριθεί στην αυξηµένη ζήτηση νερού. Το νέο κτιστό υδραγωγείο Καλοχωρίου- εντροποτάµου έφερνε το νερό που έδιναν οι γεωτρήσεις Καλοχωρίου για την προώθηση των νερών προς το Κεντρικό Αντλιοστάσιο Σφαγείων (Κ.Α.Σ.) που έδωσε ιδιαίτερη βοήθεια και λειτουργεί ακόµη και σήµερα. Στην δεκαετία του 50 ηλεκτροδοτήθηκαν σταδιακά οι γεωτρήσεις Καλοχωρίου που κινούνταν µε ντιζελοµηχανές και κατασκευάστηκε το κεντρικό αντλιοστάσιο Καλοχωρίου για την προώθηση των νερών του Κ.Α.Σ. Στην ίδια δεκαετία τελείωσε και το έργο του Νάρρες στον Γαλλικό ποταµό που κατασκευάστηκε µε σκοπό να υδροδοτήσει το βιοµηχανικό συγκρότηµα ESSO-PAPPAS. Όµως έλλειπε η µεγάλη πηγή. Η µεγάλη δεκαετία του άρχισε µε την µελέτη για την µεταφορά νερών από την Αραβησσό που η ολοκλήρωση του έργου αυτού έλυσε το πρόβληµα της ύδρευσης για αρκετά χρόνια. Σήµερα λειτουργεί η Ε.Υ.Α.Θ, Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης, µετά την ενοποίηση των Ο.Υ.Θ και Ο.Α.Θ το Νοέµβριο του Τα σηµερινά προβλήµατα ανεπάρκειας σε πόσιµο νερό, πρόκειται να καλυφθούν µε τη µεταφορά νερού από τον ποταµό Αλιάκµονα. Η επάρκεια νερού στη Θεσσαλονίκη θα εξασφαλισθεί οριστικά µε την περάτωση του έργου της ύδρευσής της από τον ποταµό Αλιάκµονα, π/υ 30 δις δραχµών, το οποίο κατασκευάζεται από το ΥΠΕΧΩ Ε, µε χρηµατοδότηση 85% από την ΕΕ. Τα πρώτα κυβικά µέτρα νερού έφτασαν στο διυλιστήριο περί τα µέσα του Για το λόγο αυτό, η ΕΥΑΘ, έχει αποδυθεί σ' έναν αγώνα δρόµου ώστε να ετοιµάσει τις εγκαταστάσεις της δικής της ευθύνης για να µπορέσει να διαχειριστεί το νερό µε ορθολογικό τρόπο, ώστε να φτάνει για όλους τους κατοίκους, φυσικά χωρίς σπατάλες. Μακροπρόθεσµα από τον Αλιάκµονα θα φθάνουν στο πολεοδοµικό συγκρότηµα κυβικά µέτρα νερού, τα οποία αναµένεται να καλύψουν τις ανάγκες, µαζί µε τις προβλεπόµενες επεκτάσεις του, για τα επόµενα 20 τουλάχιστον χρόνια. ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 57

74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Σχήµα 3.1 : Σχηµατική απεικόνιση του τρόπου µεταφοράς νερού από τον ποταµό Αλιάκµονα 3.2 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΙΚΤΥΟΥ Υ ΡΕΥΣΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Πηγές υδροληψίας. Το νερό της Θεσσαλονίκης είναι πηγαίο (πηγές Αραβησσού) και υπόγειο (περιοχής Σίνδου, Νάρρες, Ελεούσας, Ν. Χαλκηδόνας). Η συνολική παροχή των πηγών υδροληψίας κυµαίνεται µεταξύ των και m 3 νερού την ηµέρα, για χρονικές περιόδους µε πολύ λίγες ή συνήθεις βροχοπτώσεις αντίστοιχα ίκτυο αγωγών. Το δίκτυο αγωγών µεταφοράς και διανοµής νερού διακρίνεται σε εξωτερικό και εσωτερικό. Εξωτερικό δίκτυο. Το δίκτυο των αγωγών αυτών συνολικού µήκους µέτρων περίπου, που µεταφέρει το νερό από τις πηγές υδροληψίας µέχρι την πόλη της Θεσσαλονίκης, δηλαδή στα αντλιοστάσια Καλοχωρίου, ενδροποτάµου, Βι.Πε.Θ. και ιαβατών, βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση. Οι υπάρχοντες αγωγοί µεταφοράς νερού των ΗΜΗΤΡΑ ΒΑΓΙΩΝΑ, πολιτικός µηχανικός 58