ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΩΝ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ, ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ και ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΩΣΤΙΝΑΚΗ ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Διαχρονική εξέλιξη της ποιοτικής κατάστασης των νερών του Θερμαικού κόλπου ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

2 ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI IDERDISCIPLINARY POSTGRADUATE MASTER PROGRAM ECOLOGICAL WATER QUALITY AND MANAGEMENT AT A RIVER BASIN LEVEL BY THE SCHOOLS OF BIOLOGY, GEOLOGY and CIVIL ENGINEERING DESPOINA KOSTINAKI BIOLOGIST POSTGRADUATE THESIS SPECIALIZATION Diachronic evolution of the status of water quality of Thermaikos Gulf THESSALONIKI

3 Tριμελής εξωστική επιτροπή: 1) Ιωάννης Κρεστενίτης, Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, ΑΠΘ, Επιβλέπων 2) Κωνσταντίνος Αλμπανάκης, Επίκουρος καθηγητής, Τμήμα Γεωλογίας, ΑΠΘ, Μέλος 3) Χαρίτων Χιντήρογλου, Καθηγητής, Τμήμα Βιολογίας, ΑΠΘ, Μέλος 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ-ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του διατμηματικού μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Οικολογική ποιότητα και διαχείριση υδάτων σε επίπεδο λεκάνης απορροής» των τμημάτων Βιολογίας, Γεωλογίας και Πολιτικών Μηχανικών. Επιβλέπων καθηγητής κ. Ιωάννης Κρεστενίτης του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, τον οποίο και θέλω να ευχαριστήσω για την ανάθεση της εργασίας και την εμπιστοσύνη που μου έδειξε, καθώς και την πολύτιμη βοήθειά του όποτε τη χρειαζόμουν. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω και τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής, τον κ. Κωνσταντίνο Αλμπανάκη, επίκουρο καθηγητή του τμήματος Γεωλογίας και τον κ Χαρίτων Χιντήρογλου, καθηγητή του τμήματος Βιολογίας για τις συμβουλές τους ώστε να διαμορφωθεί και διορθωθεί το κείμενο. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές του διατμηματικού μεταπτυχιακού προγράμματος που ο καθένας με τη συμβολή του μου προσέφερε χρήσιμες γνώσεις. Ένα ευχαριστώ θα ήθελα να πω και στην κ. Ζωή Κωνσταντίνου για τη βοήθειά της, καθώς και τον κ. Παναγιωτίδη για τα στοιχεία που έδωσε και χρησιμοποίησα. Επιπλέον θα ήθελα να ευχαριστήσω όλα τα παιδιά από το μεταπτυχιακό από το δικό μου, αλλά και προηγούμενα έτη που με βοήθησαν με τον τρόπο τους. Τέλος θα ευχαριστήσω την οικογένειά μου και πολύτιμα πρόσωπα και φίλους που με στήριξαν είτε έμπρακτα, είτε ψυχολογικά σε αυτή τη δύσκολη στιγμή της ζωής μου. 4

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα διπλωματική εργασία έγινε βιβλιογραφική αναζήτηση, ανάλυση και σύγκριση των μεθοδολογιών και δεικτών οικολογικής ποιότητας των παράκτιων υδάτων με βάση την Οδηγία 2000/60 ΕΚ κυρίως όσον αφορά τη Μεσόγειο Θάλασσα και μεθοδολογιών και δεικτών ευτροφισμού των παράκτιων υδάτων όσον αφορά κυρίως το Αιγαίο Πέλαγος. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα για την του όρμου και κόλπου της Θεσσαλονίκης από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) για τα και και εκτιμήθηκε η οικολογική ποιότητα και η τροφική κατάσταση των υδάτων με βάση τους δείκτες που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκαν κλίμακες ποιότητας με βάση τη χλωροφύλλη α και την αφθονία του φυτοπλαγκτού. Για την εκτίμηση του ευτροφισμού χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης Trophic index TRIX, κλίμακες με βάση τη χλωροφύλλη, τα θρεπτικά και την αφθονία του φυτοπλαγκτού. Η οικολογική ποιότητα ήταν για το διάστημα καλή και για το διάστημα κάτω της μέτριας ή μέτρια με βάση τη πρώτη κλίμακα της χλωροφύλλης α και ελλιπής το πρώτο διάστημα και μέτρια και κακή το δεύτερο με τη δεύτερη κλίμακα χλωροφύλλης α. Σε κάποιες περιπτώσεις φάνηκε πως η εσωτερική κυρίως και λιγότερο νοτιοδυτική είχαν κατώτερη οικολογική ποιότητα σε σχέση με την νοτιοανατολική. Με βάση την αφθονία του φυτοπλαγκτού κυμάνθηκε από ελλιπής μέχρι μέτρια το πρώτο διάστημα και μέτρια το δεύτερο. Η τροφική κατάσταση με βάση τα θρεπτικά ιόντα (νιτρικά, αμμωνία και ορθοφωσφορικά ιόντα) ήταν από ολιγότροφη μέχρι εύτροφη ανάλογα με το θρεπτικό. Η νοτιοδυτική είχε μια μεγαλύτερη τάση ευτροφισμού με βάση τα νιτρικά ιόντα. Η κλίμακα για τη Βόρεια και Βαλτική θάλασσα έδωσε καλή κατάσταση. Με βάση τα θρεπτικά και την χλωροφύλλη α η τροφική κατάσταση έγινε περισσότερο εύτροφη από το πρώτο διάστημα στο δεύτερο, ενώ με βάση την αφθονία του φυτοπλαγκτού έγινε λιγότερο εύτροφη. Επίσης η χλωροφύλλη α και η αφθονία του φυτοπλαγκτού έδειξαν πως η εσωτερική ήταν περισσότερο εύτροφη από τις υπόλοιπες. Ο δείκτης TRIX έδειξε κυρίως μεσότροφο χαρακτήρα, αλλά δεν υπήρξε κάποια σαφής αλλαγή από τη μια τη στην άλλη και ανάμεσα στις δύο χρονικές περιόδους. Το συμπέρασμα ήταν πως υπάρχουν πολλοί δείκτες οικολογικής ποιότητας και τροφικής κατάστασης των υδάτων και καλό θα ήταν να χρησιμοποιείται συνδυασμός αυτών για την καλύτερη εκτίμηση. Δηλαδή θα μπορούσαν να χρησιμοποιούνται κλίμακες που αναφέρονται στην ίδια παράμετρο, όπως π.χ. χλωροφύλλη α 5

6 και να γίνεται σύγκριση μεταξύ των αποτελεσμάτων αυτών, αλλά και διαφορετικές παράμετροι, όπως χλωροφύλλη α, θρεπτικά, μακροφύκη, βενθικά μακροασπόνδυλα κ.α. Λέξεις κλειδιά: Θερμαϊκός, Οικολογική ποιότητα, Ευτροφισμός, Παράκτια ύδατα, Οδηγία 2000/60 ΕΚ 6

7 SUMMARY The aim of this study was the search in literature, the analysis and the comparison of methodologies and indicators of ecological quality covered by the Directive 2000/60 EC of coastal waters notably the Mediterranean Sea and methodologies and indicators of eutrophication of coastal waters, particularly regarding the Aegean Sea. Then data from the area of bay and gulf of Thessaloniki from the Hellenic Centre of Marine Research for the periods and used for the evaluation of the ecological quality and trophic status of the waters with the indicators that could be used. Specifically for the evaluation of ecological quality used scales based on chlorophyll a and abundance of phytoplankton. To assess the eutrophication used the trophic index TRIX, scales based on chlorophyll a, nutrients and phytoplankton abundance. The ecological quality for the period was good and for was moderate and below of moderate for the first scale based on chlorophyll a and poor for and bad and moderate for for the second scale based on chlorophyll a. In many cases it appeared that the worst ecological quality was in the inner and southwestern regions. Based on abundance of phytoplankton ecological quality was poor to moderate for the first period and moderate for the second. The trophic status based on nutrients (ammonia, nitrate and orthophosphate) were from oligotrophic to eutrophic and it depended from the nutrient. The southwestern region had a greater tendency to eutrophication based on the nitrate. The scale for the North and Baltic Sea gave good condition. The nitrate and chlorophyll a gave western trophic status from the first period to the second. Trophic status with the scale based on phytoplankton was better from the first to the second period. Chlorophyll a and abundance of phytoplankton showed that the inner region was more eutrophic from the rest. TRIX index showed mainly mesotrophic character and there was not a great change between the regions and from the one period to the other. The conclusion was that there are many indicators of ecological quality and trophic status of waters they would be used in combination for better estimation. It could be used different scales for the same parameter and different parameters so as to be compared. Keywords: Thermaikos, ecological quality, eutrophication, coastal waters, Directive 2000/60 EC 7

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οδηγία 2000/60 ΕΚ Ελληνική Νομοθεσία Η Παράκτια Ζώνη Ευτροφισμός Σκοπός ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Μέθοδοι και δείκτες οικολογικής ποιότητας παράκτιων υδάτων με βάση την οδηγία 2000/60 ΕΚ Βενθικά μακροασπόνδυλα Φυτοπλαγκτό Λοιπή υδατική χλωρίδα Μακροφύκη Αγγειόσπερμα Φυτοπλαγκτό. Ένας δείκτης οικολογικής ποιότητας για τη Μεσόγειο Δείκτες ευτροφισμού ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Γενικά χαρακτηριστικά της ς μελέτης Ευτροφισμός και οικολογική ποιότητα στην μελέτης από παλαιότερες έρευνες Ευτροφισμός στον κόλπο της Θεσσαλονίκης Θρεπτικά Χλωροφύλλη α Αριθμός φυτοπλαγκτικών κυττάρων- Φυτοπλαγκτό Έρευνες που αφορούν άλλες παραμέτρους Οικολογική ποιότητα στον κόλπο της Θεσσαλονίκης

9 3.3. Τυπολογία παράκτιων υδάτων στην της Μεσογείου Δεδομένα ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ευτροφισμός στον κόλπο της Θεσσαλονίκης Οικολογική ποιότητα στον κόλπο της Θεσσαλονίκης ΣΥΖΗΤΗΣΗ /// Τροφική κατάσταση του κόλπου της Θεσσαλονίκης Οικολογική ποιότητα του κόλπου της Θεσσαλονίκης ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ.157 9

10 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Η Οδηγία 2000/60 ΕΚ Η Οδηγία 2000/60 ΕΚ θεσπίστηκε ύστερα από αναγνώριση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της ανάγκης δράσης για να αποφευχθεί η μακροπρόθεσμη επιδείνωση της ποιότητας και της ποσότητας των γλυκών υδάτων. Στόχος της Οδηγίας αυτής είναι η προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, μεταβατικών, παράκτιων και υπόγειων υδάτων και η επίτευξη μιας «καλής» κατάστασης για αυτά μέχρι το 2015 (άρθρα 1 και 4). Οι επιμέρους στόχοι της είναι (άρθρο 1): Η αποτροπή περαιτέρω επιδείνωσης, η προστασία και η βελτίωση της κατάστασης των υδάτινων οικοσυστημάτων, καθώς και αμέσως εξαρτωμένων από αυτά χερσαίων οικοσυστημάτων και υγροτόπων σε ότι αφορά τις ανάγκες τους σε νερό. Η προώθηση της βιώσιμης χρήσης του νερού βάση μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδάτινων πόρων. Η ενίσχυση της προστασίας και η βελτίωση του υδάτινου περιβάλλοντος, μεταξύ άλλων με ειδικά μέτρα για την αποφυγή των απορρίψεων, εκπομπών και διαρροών ουσιών προτεραιότητας και με την παύση ή τη σταδιακή εξάλειψή τους. Η διασφάλιση της προοδευτικής ρύπανσης των υπόγειων υδάτων και η αποτροπή της περαιτέρω μόλυνσής τους. Η συμβολή στο μετριασμό των επιπτώσεων από πλημμύρες και ξηρασίες. Σύμφωνα με το άρθρο 3, τα κράτη μέλη πρέπει να προσδιορίσουν τις επιμέρους λεκάνες απορροής ποταμού στο εθνικό τους έδαφος. «Λεκάνη απορροής ποταμού» σύμφωνα με την οδηγία είναι «η εδαφική έκταση από την οποία συγκεντρώνεται το σύνολο της απορροής μέσω σειράς ρεμάτων, ποταμών και, πιθανώς λιμνών και παροχετεύεται στη θάλασσα με ενιαίο στόμιο ποταμού, εκβολές ή δέλτα». Τα κράτη μέλη πρέπει να καταρτίσουν προγράμματα παρακολούθησης της κατάστασης των επιφανειακών υδάτων, όπου θα παρακολουθείται ο όγκος και η στάθμη ή ο ρυθμός ροής στο μέτρο που αφορά την οικολογική και χημική τους κατάσταση και οικολογικό τους δυναμικό, καθώς και η οικολογική τους κατάσταση και το οικολογικό τους δυναμικό. Στα υπόγεια ύδατα πρέπει να παρακολουθείται η χημική τους και η ποσοτική τους κατάσταση. Όπου υπάρχουν προστατευόμενες περιοχές πρέπει τα προγράμματα να συμπληρώνονται με τις προδιαγραφές που περιέχονται στην κοινοτική νομοθεσία με την οποία έχουν θεσπιστεί οι επιμέρους προστατευόμενες περιοχές (άρθρο 8). 10

11 Στη συνέχεια το κάθε κράτος μέλος θα λαμβάνει μέτρα προκειμένου να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι (άρθρο 4): Προστασία, αναβάθμιση και αποκατάσταση για όλα τα συστήματα επιφανειακών υδάτων με σκοπό την επίτευξη μιας «καλής» κατάστασης επιφανειακών υδάτων μέχρι το Προστασία, αναβάθμιση και αποκατάσταση για όλα τα συστήματα υπόγειων υδάτων, καθώς και διασφάλιση ισορροπίας μεταξύ άντλησης και ανατροφοδότησης των υπόγειων υδάτων με σκοπό την επίτευξη μιας «καλής» κατάστασης υπόγειων υδάτων μέχρι το Συμμόρφωση με όλα τα πρότυπα και τους στόχους για τις προστατευόμενες περιοχές μέχρι το 2015, εκτός κι αν προβλέπεται άλλως στην κοινοτική νομοθεσία με την οποία έχουν οριστεί οι προστατευόμενες περιοχές. Τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να καταρτίσουν σχέδια διαχείρισης των λεκανών απορροής ποταμού που βρίσκονται στην επικράτειά τους, τα οποία, καθώς και τις ενημερώσεις τους θα τα υποβάλλουν στην επιτροπή (άρθρο 13). Θα πρέπει μέχρι το έτος 2015 να εφαρμοστούν τα προγράμματα μέτρων και να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι. Η καινοτομία της Οδηγίας αυτής, είναι ότι η ποιότητα των υδάτων, εκτός της χημικής, μετράται πλέον και με οικολογικά ποιοτικά στοιχεία. Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να παρακολουθούν παραμέτρους ενδεικτικές της κατάστασης από κάποια προτεινόμενα ποιοτικά στοιχεία Η Ελληνική νομοθεσία Ο Νόμος 3199/2003 (ΦΕΚ 280/Α/ ) αναφέρεται στην προστασία και διαχείριση των υδάτων και είναι εναρμονισμένος με την οδηγία 2000/60 ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Αυτός ο νόμος: Εισάγει τους ορισμούς της Οδηγίας 2000/60 ΕΚ. Προβλέπει τη δημιουργία Κεντρικής Υπηρεσίας Υδάτων σε επίπεδο Ειδικής Γραμματείας στο Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε με στόχο την παύση της πολυδιάσπασης αρμοδιοτήτων. Προβλέπει την ανάκτηση κόστους των υπηρεσιών ύδατος στις διάφορες χρήσεις εισάγοντας το περιβαλλοντικό κόστος. Προβλέπει την ίδρυση της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων. Θέτει ως προτεραιότητα στη χρήση των υδατικών πόρων την ύδρευση. 11

12 Το Προεδρικό διάταγμα 51/2007 (ΦΕΚ 54/Α/ ) καθορίζει τα μέτρα και τις διαδικασίες για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60 ΕΚ. Η εθνική επιτροπή υδάτων με την απόφαση «Περί καθορισμού των Λεκανών Απορροής Ποταµών της χώρας και ορισµού των αρµόδιων Περιφερειών για τη διαχείριση και προστασία τους» όρισε 45 λεκάνες απορροής ποταμού, οι οποίες υπάγονται σε 14 Περιοχές Λεκανών Απορροής Ποταμού που αντιστοιχούν στα Υδατικά Διαμερίσματα (Απόφαση με Αρ. Πρωτ. 706 και ημερ.16/07/2010). Σύμφωνα με το Νόμο 1739/87 Άρθρο 1, παρ. 4 (ΦΕΚ 201 Α/ ), «Υδατικά διαμερίσματα είναι περιοχές οριοθετημένες μεταξύ τους από υδροκρίτες ή νησιωτικές περιοχές, που περιλαμβάνουν ολοκληρωμένα υδρογραφικά δίκτυα, με υδρολογικές συνθήκες κατά το δυνατόν όμοιες. Ο ελληνικός χώρος διαιρείται στα εξής 14 υδατικά διαμερίσματα: Δυτικής Πελοποννήσου (1), Βόρειας Πελοποννήσου (2), Ανατολικής Πελοποννήσου (3), Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (4) Ηπείρου (5), Αττικής (6), Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας (7), Θεσσαλίας (8), Δυτικής Μακεδονίας (9), Κεντρικής Μακεδονίας (10), Ανατολικής Μακεδονίας (11), Θράκης (12), Κρήτης (13) και Νησιών Αιγαίου (14)» (Εικόνα 1). Εικόνα Υδατικά διαμερίσματα της Ελλάδας (ΦΕΚ 201 Α/ ). 12

13 1.3. Η Παράκτια Ζώνη Ο παράκτιος χώρος είναι ένα ιδιόμορφο και ευαίσθητο οικοσύστημα που αποτελείται από τρία στοιχεία: τη θάλασσα, τη ξηρά και τον αέρα. Η ακτογραμμή είναι ο χώρος που αλληλεπιδρούν αυτά τα τρία στοιχεία μεταξύ τους (Κοκκώσης κ.ά. 2002). Σύμφωνα με την οδηγία 2000/60 ΕΚ παράκτια ύδατα είναι τα επιφανειακά ύδατα που βρίσκονται στην πλευρά της ξηράς μιας γραμμής, κάθε σημείο της οποίας βρίσκεται σε απόσταση ενός ναυτικού μιλίου προς τη θάλασσα από το πλησιέστερο σημείο της γραμμής βάσης από την οποία μετράται το εύρος των χωρικών υδάτων, και τα οποία, κατά περίπτωση, εκτείνονται μέχρι του απώτερου ορίου των μεταβατικών υδάτων. Στην παράκτια ζώνη αναπτύσσονται πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες γεγονός που τις καθιστά ιδιαίτερα σημαντικές για την ανάπτυξη και την ευημερία κάθε χώρας. Από την αρχαιότητα ακόμα αποτελούσε μέρος όπου κυριαρχούσε το εμπόριο και η παραγωγή διάφορων τροφίμων. Στην παράκτια όμως ζώνη εντάσσονται και πολλά παραγωγικά συστήματα, όπως οι λιμνοθάλασσες, οι θέσεις εισροής που υφίστανται την επίδραση της παλίρροιας, των αλυκών, οι εκβολές των ποταμών κ.α. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1999). Οι ανθρώπινες όμως δραστηριότητες προκαλούν τροποποιήσεις στη μορφολογία των ακτογραμμών και οι εκπομπές ρύπων καταστρέφουν τα ενδιαιτήματα και την ποιότητα του νερού. Η Ευρωπαϊκή παράκτια ζώνη έχει περίπου km μήκος και περίπου 200 εκατομμύρια ευρωπαίων κατοικούν μέσα σε απόσταση 50 km από τη θάλασσα (Stanners et al 1995). Το μήκος της ακτογραμμής της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης και αυτής των νησιών, είναι περίπου km. Η Ελλάδα παρουσιάζει μεγάλη αναλογία ακτογραμμής σε σχέση με το μέγεθός της, οπότε μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων και των κατοικήσιμων περιοχών βρίσκονται σε παράκτια ζώνη, δημιουργώντας πολλά προβλήματα στα οικοσυστήματα αυτής (Δημοπούλου κ.α. 2007). Για την αντιμετώπιση της υποβάθμισης της παράκτιας ζώνης το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο συμφώνησε στη δημιουργία της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιων Ζωνών (Integrated coastal zone management) ( Με τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την εφαρμογή στην Ευρώπη της ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών έγινε προσπάθεια η διαχείριση αυτή να βασίζεται στην διαχείριση ανά οικοσύστημα ώστε να παραμένει ακέραιο και βιώσιμο, στην αειφόρο εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της παράκτιας ζώνης, στην κλιματική αλλαγή, σε κατάλληλα και οικολογικώς υπεύθυνα μέτρα προστασίας των ακτών κ.ά. (2002/413/ΕΚ). 13

14 1.4. Ευτροφισμός Στην παρακολούθηση όμως της ποιότητας των υδάτων σημαντική παράμετρος είναι ο έλεγχος του ευτροφισμού ως παράγοντας που προέρχεται από ανθρωπογενούς προέλευσης δραστηριότητες. Ο ευτροφισμός ορίζεται η αύξηση της βιομάζας κυρίως των φυκών, η οποία είναι αποτέλεσμα της αύξησης των θρεπτικών που προκαλεί δυσμενείς επιπτώσεις σε ένα οικοσύστημα. Αναφέρεται κυρίως ως διαταραχή (Karydis 2009). Ο ευτροφισμός είναι πανευρωπαϊκά ένα μεγάλο πρόβλημα για τις κλειστές θάλασσες. Ο ευτροφισμός προκύπτει από διεργασίες που συμβαίνουν στη φύση και είναι απαραίτητες καθώς είναι απαραίτητες στην δημιουργία της πρωτογενούς παραγωγής. Μάλιστα υπάρχει μία συγκεκριμένη αναλογία αζώτου- φωσφόρου που ονομάζεται Redfield ratio και ισούται με 16:1, η οποία χρειάζεται για την καλύτερη ανάπτυξη του φυτοπλαγκτού. Όταν κάποιο από τα θρεπτικά μειώνεται, αλλάζει η αναλογία αυτή. Στα παράκτια νερά όταν δεν υπάρχει αρκετή πρωτογενής παραγωγή τις περισσότερες φορές υπάρχει περιορισμός αζώτου κι όταν δημιουργούνται προβλήματα ευτροφισμού οφείλονται κυρίως σε αύξηση ανθρωπογενούς προέλευσης αζώτου. Με την αύξηση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και εισροών θρεπτικών στο νερό η αναλογία 16:1 αλλάζει και συνήθως αυξημένη αναλογία προέρχεται από μείωση φωσφόρου. Έτσι η αύξηση των θρεπτικών, αλλά και η αλλαγή της αναλογίας δημιουργεί το φαινόμενο του ευτροφισμού. Η αύξηση της βιομάζας του φυτοπλαγκτού που αποτελεί κομμάτι του ευτροφισμού δημιουργεί μεγάλες ποσότητες οργανικού υλικού που πέφτει ως ίζημα στο πυθμένα και στη συνέχεια ανοξικές συνθήκες στο πυθμένα και στα κατώτερα στρώματα του νερού. Η βιομάζα του φυτοπλαγκτού απορροφά τμήμα της ηλιακής ακτινοβολίας ελλατώνοντας το φως που εισέρχεται στα κατώτερα στρώματα του νερού με αποτέλεσμα να μη μπορούν να αναπτυχθούν η πολυετής βλάστηση (Εuropean Communities 2009). Οπότε συνοπτικά ως αποτελέσματα του ευτροφισμού είναι η αυξημένη βιομάζα φυτοπλαγκτού, η μείωση οξυγόνου στο πυθμένα, η συχνότητα τοξικών ανθίσεων, η αύξηση της θολερότητας καταστροφή της αλυσίδας και η μείωση της βιοποικιλότητας (European Communities 2009). Στην Ευρώπη ξεκίνησαν διάφορες στρατηγικές για την μείωση του ευτροφισμού, όπως αυτή του Helsinki Commission (HELCOM) στη Βαλτική θάλασσα, του προγράμματος για την εκτίμηση και τον έλεγχο της ρύπανσης στη Μεσόγειο (The Programme for the Assessment and Control of Pollution in the Mediterranean region MED POL) στη Μεσόγειο θάλασσα και της συνεδρίασης του BUCHAREST Convention/Commission για τη Μαύρη θάλασσα (UNEP 2007). 14

15 Το European Environmental Agency (ΕΕΑ) (2006) δημοσίευσε πως υπάρχει πρόβλημα ευτροφισμού στις παράκτιες ζώνες της Μεσογείου. 15 παράκτιες χώρες αντιμετωπίζουν πρόβλημα μέσα στις οποίες ανήκει και η Ελλάδα. Οι αιτίες του ευτροφισμού στη Μεσόγειο είναι η αστικοποίηση στις παράκτιες περιοχές, οι αγροτικές καλλιέργειες, η ιχθυοκαλλιέργεια, η βιομηχανία κι ο τουρισμός (UNEP 2007) Σκοπός Ο σκοπός της παρούσας μελέτης χωρίζεται στους παρακάτω επιμέρους σκοπούς: Καταγραφή μετά από βιβλιογραφική έρευνα μεθοδολογιών και δεικτών οικολογικής ποιότητας και τροφικής κατάστασης παράκτιων υδάτων. Χρήση και σύγκριση μεθοδολογιών και δεικτών οικολογικής ποιότητας και τροφικής κατάστασης σε δεδομένα των υδάτων του κόλπου και του όρμου της Θεσσαλονίκης. Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων της ς μελέτης. Εκτίμηση της τροφικής κατάστασης των υδάτων της ς μελέτης. Σύγκριση αποτελεσμάτων διαφορετικών περιόδων μελέτης για την. 15

16 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής εργασίας έγινε βιβλιογραφική αναζήτηση, ανάλυση και σύγκριση μεθοδολογιών και δεικτών τόσο για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των παράκτιων υδάτων με βάση την οδηγία 2000/60 ΕΚ, όσο και για την εκτίμηση του ευτροφισμού των παράκτιων υδάτων Μέθοδοι και δείκτες οικολογικής ποιότητας παράκτιων υδάτων με βάση την οδηγία 2000/60 ΕΚ Η οδηγία 2000/60 ΕΚ προτείνει η εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των υδάτων να γίνεται με βάση όχι μόνο με φυσικοχημικά, αλλά και με βιολογικά και με υδρομορφολογικά ποιοτικά στοιχεία. Τα στοιχεία αυτά που αφορούν τα παράκτια ύδατα είναι καταγράφονται στο Παράρτημα. Η οδηγία προτείνει την εκτίμηση των τιμών των ποιοτικών στοιχείων με την κατάρτιση προγραμμάτων παρακολούθησης. Έγινε διαχωρισμός της Ευρώπης σε γεωγραφικές ομάδες με κοινούς τύπους υδάτων. Στη συνέχεια κάθε χώρα πρέπει ανάλογα με το εθνικά συστήματα παρακολούθησης και ταξινόμησης, τη διαθεσιμότητα των βιολογικών δεδομένων και το ποιοτικά στοιχείο να χρησιμοποιήσει διάφορες μεθόδους εκτίμησης των ποιοτικών στοιχείων για να εκτιμηθεί η οικολογική ποιότητα των υδάτων της και στη συνέχεια να γίνει διαβαθμονόμηση μεταξύ των κρατών (2008/915/ΕΚ). Παρακάτω γίνεται αναφορά σε δείκτες και μεθοδολογίες που εκτιμούν βιολογικά μόνο ποιοτικά στοιχεία, οπότε θα υπάρχει λόγος μόνο για οικολογική ποιότητα αντί για οικολογική κατάσταση, γιατί ο όρος οικολογική κατάσταση αναφέρεται τόσο στα βιολογικά, όσο και στα φυσικοχημικά και υδρομορφολογικά στοιχεία. Στην παρούσα εργασία η καταγραφή των μεθοδολογιών και δεικτών που αφορούν την οικολογική ποιότητα των παράκτιων υδάτων βασίστηκε στο κείμενο της άσκησης διαβαθμονόμησης (Carletti and Heiskanen 2009) που έγινε για τη διαβαθμονόμηση των μεθοδολογιών εκτίμησης της οικολογικής ποιότητας των παράκτιων και μεταβατικών υδάτων και αφορούσε όλα τα βιολογικά ποιοτικά στοιχεία που προτείνονται για τα παράκτια ύδατα (βενθικά μακροασπόνδυλα, φυτοπλαγκτό, λοιπή υδατική χλωρίδα). Οι ομάδες που συμμετείχαν ήταν αυτές της Βαλτικής ς, της Μαύρης θάλασσας, της Μεσογειακής ς και της ς του Βόρειου Ανατολικού Ατλαντικού. 16

17 Η καταγραφή των δεικτών που ακολουθεί γίνεται με βάση το βιολογικό στοιχείο και για κάθε βιολογικό στοιχείο με βάση την ομάδα όπου έγινε η διαβαθμονόμηση και όπου χρησιμοποιείται Βενθικά μακροασπόνδυλα Η οδηγία 2000/60 ΕΚ προτείνει ως βιολογικό ποιοτικό στοιχείο για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των παράκτιων υδάτων τη σύνθεση και την αφθονία των βενθικών μακροασπονδύλων. Όλες οι μέθοδοι που αναφέρονται στην άσκηση διαβαθμονόμησης για τα μεταβατικά και παράκτια νερά χρησιμοποιούνται σε μαλακά υποστρώματα (Carletti and Heiskanen 2009). Περιοχή Βαλτικής Θάλασσας Στην αυτή χρησιμοποιούνται ο Φιλανδικός δείκτης ΒΒΙ και ο Σουηδικός δείκτης ΒQI. BQI [Swedish multimetric Βiological Quality Index (soft sediment infauna)] Ο βιολογικός δείκτης BQI προτάθηκε από τον Rosenberg και τους συνεργάτες του (2004) για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων με βάση την οδηγία 2000/60 ΕΚ. Μελετάει τη σύνθεση της κοινωνίας και τις φυσικές διαταραχές στο περιβάλλον (Carletti and Heiskanen 2009). Δίνεται από τον τύπο: (1.1) όπου Ai n 10 ( ( xes50 0,05i )) x log( S 1) i 1 tota ΕS50 0,05 είναι η τιμή της ανεκτικότητας των βενθικών στη ρύπανση (πολύ ανθεκτικά=1, ανθεκτικά=5, ευαίσθητα=10 και πολύ ευαίσθητα=15) Ν είναι η αφθονία των ατόμων i είναι το κάθε είδος S είναι η αφθονία των taxa (Rosenberg et al. 2004, Carletti and Heiskanen 2009). Η κατηγοριοποίηση του δείκτη φαίνεται στον πίνακα

18 Πίνακας Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας σύμφωνα με το δείκτη BQI (Rosenberg et al. 2004). Table Ecological quality assessment according to the index BQI (Rosenberg et al. 2004). Οικολογική ποιότητα Δείκτης ΒQI (βάθος > 20m) Δείκτης BQI (βάθος 20m) Υψηλή 16 14,4 Καλή 14,0-16,0 10,8-14,4 Μέτρια 8,0-16,0 7,2-10,8 Ελλιπής 4,0-8,0 3,6-7,2 Κακή <4,0 < 3,6 O δείκτης αυτός διαχωρίζει τα ανθεκτικά από τα ευαίσθητα είδη και λαμβάνει υπόψη την αφθονία των ειδών και των ατόμων (Carletti and Heiskanen 2009). Το θετικό του δείκτη αυτού είναι ότι χρησιμοποιεί την σχετική αφθονία των ειδών οπότε δίνεται βάρος στα συχνότερα και σπανιότερα είδη (Rosenberg et al. 2004). Τα είδη παίρνουν τιμές από 1 μέχρι 15 ανάλογα με την ευαισθησία τους στη ρύπανση, όπου χαμηλές τιμές έχουν τα ανθεκτικά είδη και υψηλές τιμές τα ευαίσθητα. Χρησιμοποιώντας τον αριθμό των ειδών προσπαθεί να λάβει υπόψη την ποικιλότητα των ειδών που επηρεάζεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες (Rosenberg et al. 2004), έτσι ώστε η τιμή του δείκτη να αυξάνεται όταν υπάρχουν πάνω από 9 είδη στο δείγμα και να μειώνεται όταν υπάρχουν λιγότερα (Carletti and Heiskanen 2009). Ο αριθμός των ατόμων επηρεάζει το δείκτη κι αυτό λήφθηκε υπόψη γιατί σε περίπτωση που υπάρχουν λίγα άτομα και ανήκουν σε ευαίσθητα είδη η τιμή του δείκτη αυξάνεται χωρίς να υπάρχει απαραίτητα υψηλή οικολογική ποιότητα. Έτσι όταν τα άτομα σε ένα δείγμα είναι λιγότερα από 20 αυτό μειώνει την τιμή του δείκτη (Carletti and Heiskanen 2009). Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε υποπαραλιακά μαλακά υποστρώματα των εύκρατων και αρκτικών περιοχών. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί και στις κλειστές περιοχές της Μεσογείου και Βαλτικής θάλασσας αλλά πιθανόν να χρειάζεται περαιτέρω διαβαθμονόμηση λόγω των διαφορετικών ειδών που ζουν σε αυτές τις περιοχές (Rosenberg et al 2004). Ο δείκτης αυτός έχει το μειονέκτημα ότι η αναγνώριση των βενθικών μακροασπονδύλων πρέπει να γίνει σε επίπεδο είδους. Αυτό είναι μια δύσκολη και σχετικά αργή διαδικασία όταν δεν υπάρχει εμπειρία και οι κλείδες ταξινόμησης διαφέρουν από σε και από ομάδα σε ομάδα. Ακόμη κάποιοι οργανισμοί δεν αναγνωρίζονται εύκολα όταν είναι ανήλικα άτομα (Rosenberg et al. 2004). 18

19 Άλλα μειονεκτήματα του δείκτη είναι ότι χρειάζεται μεγάλο μέγεθος δεδομένων προκειμένου να υπολογιστεί και εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος για να έχει αξιόπιστο αποτέλεσμα (Carletti and Heiskanen 2009). BBI (Finish Brackish water Benthic Index) Ο δείκτης εκτίμησης της οικολογικής ποιότητας των νερών της Φιλανδίας με βάση τα βενθικά μακροασπόνδυλα για τα υφάλμυρα νερά ΒΒΙ, στηρίζεται στην άποψη πως η βιοποικιλότητα των οργανισμών είναι μεγαλύτερη όσο μεγαλώνει η απόσταση από την πηγή ρύπανσης (Pearson and Rosenberg 1978 από Carletti and Heiskanen 2009). Μοιάζει με τον Αγγλικό δείκτη (BMI) και τον Δανικό δείκτη (DKI Danish quality index), αλλά έχει το επιπλέον θετικό χαρακτηριστικό πως αναφέρεται και στα νερά της Βαλτικής (Perrus et al 2007 από Carletti and Heiskanen 2009). Η κατασκευή του μοιάζει με τον προσαρμοσμένο δείκτη στα νερά της Βαλτικής BQI (Biological Quality Index) (Rosenberg et al. 2004, Blomqvist et al. 2007), αλλά έχει επιπλέον ενσωματωμένα στοιχεία αφθονίας και βιοποικιλότητας. Χρησιμοποιεί τη σχετική αφθονία των ειδών που είναι σε διαφορετικό βαθμό ευαίσθητα στη ρύπανση. Η κατηγοριοποίηση των ειδών ως ευαίσθητα ή ανθεκτικά είναι η ίδια με αυτή του Σουηδικού δείκτη BQI (Rosenberg et al. 2004, Blomqvist et al. 2007). Οι ομάδες που υπάρχουν είναι αυτές των πολύ ανθεκτικών στη ρύπανση, των ανθεκτικών, των ευαίσθητων και των πολύ ευαίσθητων στη ρύπανση. Ο δείκτης ΒΒΙ δίνεται από τη σχέση: BBI = [(BQI/BQImax) + (H /H max)]/2 x [(1-1/Ν) + (1-1/S)]/2 όπου ΒQI είναι ο δείκτης ΒQI για την BQImax είναι η μέγιστη τιμή του δείκτη BQI για την Η είναι ο δείκτης Shannon-Weaver (Shannon-Weaver 1963) H max είναι η μέγιστη τιμή του δείκτη Shannon-Weaver Ν είναι η αφθονία των ατόμων S είναι η αφθονία των taxa στο σταθμό. Παίρνει τιμές από 0 μέχρι 1. Έχει συνεχείς τιμές και για το λόγο αυτό είναι κατάλληλος για περαιτέρω αναλύσεις και ταξινόμηση (Perrus et al 2007 από Carletti and Heiskanen 2009). 19

20 Ο δείκτης ΒΒΙ ενσωματώνει τα είδη της ς της Βαλτικής, καθώς και τους παράγοντες αφθονία και βιοποικιλότητα. Έτσι λαμβάνοντας υπόψη τέτοιους παράγοντες είναι πιο δύσκολο να δώσει λάθος αποτελέσματα, όπως όταν σε μια με χαμηλή οικολογική ποιότητα που πιθανόν να βρέθηκε κάποιο ευαίσθητο είδος τυχαία ή ευκαιριακά μπορεί να θεωρηθεί λανθασμένα καλής ποιότητας, κάτι που μπορεί να συμβεί με το δείκτη ΑΜΒΙ (Perus et al. 2007). Περιοχή Μαύρης Θάλασσας Οι δείκτες που χρησιμοποιούνται στην της Μαύρης Θάλασσας είναι ο δείκτης Shannon Weaver (Η ), ο δείκτης AMBI και ο δείκτης Μ-ΑΜΒΙ. Δείκτης ποικιλότητας Η (Shannon-Weaver 1963) Ο δείκτης της ποικιλότητας (Community diversity H ) συνδυάζει τον αριθμό των ειδών και τη σχετική αφθονία τους και μπορεί να σχετιστεί καλύτερα με τις υπόλοιπες ιδιότητες της κοινότητας και του περιβάλλοντος σε σύγκριση με τον S (αριθμός ειδών). O δείκτης Shannon-Weaver είναι δείκτης ποικιλότητας που χρησιμοποιείται ευρέως (Carletti and Heiskanen 2009). Αποτελεί έναν κατάλληλο δείκτη που εκτιμά της οικολογική ισορροπία στο περιβάλλον (Simboura and Zenetos 2002). Δίνει αρκετή αξία στο πλούτο της βιοποικιλότητας σε σχέση με άλλους δείκτες, αλλά δεν είναι πιο ευαίσθητος από τη συνολική αφθονία και βιομάζα στη ρύπανση και είναι πιο χρονοβόρος. Όσο αυξάνει η τιμή του τόσο τα είδη αντιπροσωπεύονται σε ισότιμο αριθμό, ενώ όσο η τιμή του μειώνεται τόσο κυριαρχούν λιγότερα είδη. Ο τύπος του είναι: H = S t i ni / n *ln(ni / n) Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας με το δείκτη H για κλειστούς κόλπους με λασπώδη ή αμμώδη πυθμένα από δεδομένα ελληνικών κόλπων (Simboura and Zenetos 2002). 20

21 Πίνακας Εκτίμηση οικολογικής ποιότητας των υδάτων σύμφωνα με το δείκτη H για κλειστούς κόλπους με λασπώδη ή αμμώδη πυθμένα από δεδομένα ελληνικών κόλπων (Simboura and Zenetos 2002). Table Ecological quality assessment of waters according to the index Η for enclosed bays with muddy or sandy bottoms from data from Greek bays (Simbboura and Zenetos 2002). Δείκτης H για κλειστούς Οικολογική ποιότητα κόλπους με λασπώδη ή Επίπεδο ρύπανσης αμμώδη πυθμένα Υψηλή > 5,0 Συνθήκες αναφοράς Καλή 4,0-5,0 Μεταβατικές ζώνες Μέτρια 3,0-4,0 Μέτρια ρύπανση Ελλιπής 1,5-3,0 Μεγάλη ρύπανση (Θερμαϊκός, Σαρωνικός κόλπος) Κακή 0,0-1,5 Πολύ μεγάλη ρύπανση με αζωικές συνθήκες (Θερμαϊκός κόλπος, Κόλπος Ελευσίνας) Ο δείκτης H δίνει καλή περιγραφή της περιβαλλοντικής δομής και των βιοτικών στοιχείων. Ο Η μπορεί ο συνδυασμός του δείκτη αφθονίας, δείκτη ομαλότητας, δεδομένων πανίδας, ώστε να γίνουν γνωστά τα ευκαιριακά είδη, να γίνει σαφής η δομή και σύνθεση της κοινωνίας. Παρόλα αυτά λόγω της επιρροής από εξωτερικούς παράγοντες (μέγεθος δείγματος, τύπος υποστρώματος), ο δείκτης είναι ακατάλληλος για την οικολογική κατάταξη του περιβάλλοντος με βάση τα βενθικά μακροασπόνδυλα. (Simboura and Zenetos 2002). ΑΜΒΙ (ΑZTI Marine Biotic Index) Ο AMBI (Borja et al. 2000) δημιουργήθηκε και χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των ακτών της Ευρώπης με βάση τα βενθικά μακροασπόνδυλα που ζουν στα μαλακά υποστρώματα. Βασίζεται στη διαφορετική ευαισθησία των οργανισμών στη ρύπανση. Οι οργανισμοί χωρίζονται σε 5 οικολογικές ομάδες ανάλογα με την ευαισθησία τους στη ρύπανση. Στο Group I ανήκουν οι οργανισμοί που είναι πολύ ευαίσθητοι στην οργανική ρύπανση και εμφανίζονται σε μη ρυπασμένα περιβάλλοντα (πρώτο στάδιο). Περιλαμβάνει κάποια ειδικά σαρκοφάγα και κάποιους σωληνοειδείς πολύχαιτους. Στο Group II ανήκουν οργανισμοί που είναι αδιάφοροι στην αύξηση της οργανικής ρύπανσης, βρίσκονται πάντα σε μικρές πυκνότητες και δεν εξαρτώνται από την εποχή. Μέσα σε αυτούς ανήκουν και κάποιοι λιγότερο ευαίσθητοι σαρκοφάγοι και αποικοδομητές. Στο Group III ανήκουν οι οργανισμοί 21

22 που αντέχουν σε μεγάλες ποσότητες οργανικής ρύπανσης. Υπάρχουν σε φυσιολογικές συνθήκες, αλλά αυξάνονται όταν η ρύπανση γίνεται πιο έντονη. Στο Group IV περιλαμβάνονται οι πρώτης τάξης ευκαιριακοί, όπως κάποιοι μικρού μεγέθους πολύχαιτοι και στο Group V περιλαμβάνονται οι δεύτερης τάξης ευκαιριακές ομάδες. Στην περίπτωση που δεν υπάρχει ρύπανση τα ευαίσθητα είδη αυξάνονται και μειώνονται τα ανθεκτικά είδη, ενώ αντίστοιχα μειώνονται τα ευαίσθητα και αυξάνονται τα ανθεκτικά όταν υπάρχει ρύπανση. Σε ένα σταθμό αφού αναγνωριστούν τα taxa γίνεται χρήση του τύπου: AMBI BC= [(0 x %GI) + (1.5 x %GII) + (3 x %GIII) + (4.5 x %GIV) + (6 x %GV)]/100 Ο AMBI BC παίρνει τιμές από 0 μέχρι 7, το 0 αντιστοιχεί σε μηδενική ρύπανση και το 7 σε αζωικές συνθήκες (Prior et al. 2004). Παρακάτω φαίνεται η οικολογική ποιότητα με βάση το δείκτη ΑΜΒΙ. Πίνακας Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων σύμφωνα με το δείκτη ΑΜΒΙ (Borja et al. 2000, 2003, Borja and Muxika 2003). Table Ecological quality assessment of waters according to the index ΑΜΒΙ (Borja et al. 2000, 2003, Borja and Muxika 2003). AMBI BC Επίπεδο διαταραχής στην Οικολογική ποιότητα 0,0-1,2 Χωρίς διαταραχή Υψηλή 1,2-3,3 Ελάχιστη διαταραχή Καλή 3,3-4,3 Μέτρια διαταραχή Μέτρια 4,3-5,0 Μέτρια διαταραχή Ελλιπής 5,0-5,5 Μεγάλη διαταραχή Ελλιπής 5,5-6,0 Μεγάλη διαταραχή Κακή 6,0-7,0 Πολύ μεγάλη διαταραχή Κακή O AMBI έχει το πλεονέκτημα ότι είναι σταθερός και δεν επηρεάζεται από την εποχικότητα, όταν βρίσκεται το περιβάλλον σε απουσία από ανθρωπογενείς πιέσεις (Salas et al. 2004, Reiss and Kröncke 2005 από Muxika et al. 2007). Η αξιοπιστία του εξαρτάται από το μέγεθος των δειγμάτων (Carletti and Heiskanen 2009). O AMBI μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλα τα παράκτια Ευρωπαϊκά νερά επειδή δεν εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος και μήκος και έχει δημιουργηθεί από περιβάλλοντα που 22

23 δεν έχουν κάποια ιδιαιτερότητα (Muxica et al. 2005) και επειδή αναγνωρίζονται συγκεκριμένα είδη (Carletti and Heiskanen 2009). Ανταποκρίνεται με τον ίδιο τρόπο σε διάφορες πιέσεις όπως ατοξικές συνθήκες που μπορεί να εμφανιστούν κάποια στιγμή, έργα στο περιβάλλον, ρύπανση από υδρογονάνθρακες, βυθοκόρηση και ιχθυοκλωβούς (Muxika et al. 2005). O δείκτης ΑΜΒΙ έχει κάποια προβλήματα όταν χρησιμοποιείται από μόνος του, όπως το ότι δεν σχετίζεται σημαντικά με κάποιες περιβαλλοντικές παραμέτρους που αφορούν τη ρύπανση (Muxika et al 2007). Επίσης δεν ανταποκρίνεται σε υδρομορφολογικές πιέσεις, όπως εξαγωγή άμμου. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε φυσικές διαταραχές και χαμηλή βιοποικιλότητα (Muxika et al 2005). Κάποια επιπλέον μειονεκτήματα του ΑΜΒΙ είναι ότι αν δεν έχουν χαρακτηριστεί σε κάποια από τις ομάδες το 10% των taxa τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα λάθους εκτίμησης (Prior et al 2004). Σύμφωνα με τους ερευνητές που δημιούργησαν το δείκτη BBI για τη Βαλτική θάλασσα που έχει υφάλμυρα νερά με χαμηλές τιμές αλατότητας, ο δείκτης AΜBI θεωρήθηκε ακατάλληλος για την εκείνη. Αυτό συνέβη γιατί πολλές περιοχές της Βαλτικής είχαν χαμηλή βιοποικιλότητα κάτι που καθιστά τον δείκτη ΑΜΒΙ ακατάλληλο να δώσει σωστά αποτελέσματα. Δεν ήταν δυνατή η εκτίμηση του δείκτη παρόλες τις προσπάθειες των ερευνητών. Ένα άλλο μειονέκτημα του ΑΜΒΙ είναι ότι σε περιπτώσεις που υπάρχει χαμηλή βιοποικιλότητα αλλά υψηλή αφθονία ειδών κι όταν κάποιο από αυτά είναι ευαίσθητο στη ρύπανση, δίνει υψηλή κατάσταση, ενώ κάτι τέτοιο μπορεί να μην ισχύει. Επιπλέον κάποια από τα taxa που υπάρχουν σε κάποιες περιοχές, όπως στη Βαλτική, δεν υπάρχουν στα είδη που ερευνά ο ΑΜΒΙ (Perus et al 2007). Μ-ΑΜΒΙ (Multivariate-AMBI) H ύπαρξη ενός μοναδικού βιοτικού δείκτη για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης σε όλες τις περιοχές δεν είναι εφικτό γιατί οι οργανισμοί δεν είναι με τον ίδιο τρόπο ευαίσθητοι στις διάφορες πιέσεις. Συνίσταται η ύπαρξη πολυπαραμετρικών μεθόδων που θα αλλάζουν από σε (Muxica et al. 2007). Ο Μultivariate AmBI (Μ-ΑΜΒΙ) είναι δείκτης που περιλαμβάνει το δείκτη ποικιλότητας Shannon, την αφθονία των taxa και τον ΑΜΒΙ με πολυπαραμετρικό τρόπο. Η χρήση πολυπαραμετρικής ανάλυσης μειώνει τις πολλές παραμέτρους σε λίγες και 23

24 σημαντικές. Έτσι είναι πιο κατανοητή σε αυτούς που πρέπει να πάρουν αποφάσεις για το περιβάλλον (Bald et al 2005 από Muxika et al 2007). Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η οικολογική ποιότητα του δείκτη με βάση τη διαβαθμονόμηση για τη Βόρεια Ατλαντική (Carletti and Heiskanen 2009). Πίνακας Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων σύμφωνα με το δείκτη Μ-ΑΜΒΙ (Carletti and Heiskanen 2009). Table Ecological quality assessment of waters according to the index Μ-ΑΜΒΙ (Carletti and Heiskanen 2009). Οικολογική ποιότητα Δείκτης Μ-ΑΜΒΙ Υψηλή 0,85 Καλή 0,55-0,85 Μέτρια 0,39-0,55 Ελλιπής 0,20-0,39 Κακή < 0,20 Περιοχή Μεσογείου Στην αυτή χρησιμοποιούνται οι δείκτες AMBI, M-AMBI, BENTIX, MEDOCC και ο συνδυασμός των δεικτών ΑΜΒΙ, Shannon Weaver, BQI και Trophic Index) για τη Γαλλία. ΒENTIX Ο δείκτης Bentix είναι βασισμένος στον δείκτη AMBI (Borja et al 2000). Η διαφορά του και το πλεονέκτημά του είναι ότι αντί για 5 οικολογικές ομάδες βενθικών μακροασπονδύλων έχει 2 ομάδες, μία ανθεκτικών και μία ευαίσθητων στη ρύπανση. Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται η δυσκολία που υπήρχε για την κατηγοριοποίηση των οργανισμών στις ομάδες, χωρίς να μειώνεται η σημαντικότητα. Έτσι υπάρχουν οι ομάδες GI, GII και GIII (Simboura and Zenetos 2002). Παρόλο που οι ομάδες GII (ανθεκτικά είδη και δεύτερης τάξης ευκαιριακά είδη) και GIII (πρώτης τάξης ευκαιριακά είδη) φαίνονται στον τύπο ως διαφορετικές, στην ουσία αντιπροσωπεύουν τα ανθεκτικά είδη (Carletti and Heiskanen 2009). Η ομάδα GI αντιστοιχεί στα ευαίσθητα είδη. Ο τύπος του δείκτη είναι: BENTIX = [(6 X %GI) + 2 X (% GII + % GIII)]/100 24

25 Ο δείκτης αυτός δημιουργήθηκε και διαβαθμονομήθηκε με τα δεδομένα της Ελλάδας και περιοχές της Μεσογείου. Ο δείκτης Bentix δίνει τιμές από 0 μέχρι 6. Στο 0 αντιστοιχεί η αζωική κατάσταση. Μεταξύ του 0 και του 2 δεν υπάρχουν τιμές γιατί αν η GI είναι 0 τότε ο δείκτης είναι 2. Όσο καλύτερη είναι η κατάσταση τόσο μεγαλύτερη είναι η τιμή. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η οικολογική ποιότητα που αντιστοιχεί σε κάθε τιμή του δείκτη (Simboura and Zenetos 2002). Πίνακας Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων σύμφωνα με το δείκτη Bentix (Simboura and Zenetos 2002). Table Ecological quality assessment of waters according to the index Bentix (Simboura and Zenetos 2002). Επίπεδο ρύπανσης Δείκτης BENTIX Οικολογική ποιότητα Χωρίς ρύπανση 4,5-6,0 Υψηλή Μικρή ρύπανση 3,5-4,5 Καλή Μέτρια ρύπανση 2,5-3,5 Μέτρια Μεγάλη ρύπανση 2,0-2,5 Ελλιπής Αζωικό 0,0 Κακή Ο δείκτης μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα μαλακά υποστρώματα. Σε λασπώδη όμως υποστρώματα κάποιες τιμές αλλάζουν: Η μέτρια κατάσταση από 2,5-3,5 είναι 2,5-3. Η καλή κατάσταση από 3,5-4,5 είναι 3-4. Και η υψηλή κατάσταση από 4,5-6 είναι > 4. O Bentix δημιουργήθηκε με βάση δεδομένα της Μεσογείου όπου η ποικιλία των βενθικών οργανισμών είναι μεγάλη και δεν επικρατεί κανένα είδος πάνω από 10% αφθονία. Επίσης είναι πολύ πιθανό σε μικρές διαταραχές να συνυπάρχουν ευαίσθητα και ευκαιριακά είδη, δίνοντας την εντύπωση της υψηλής οικολογικής ποιότητας. Επίσης η ισότιμη κλίμακα που υπάρχει μεταξύ της καλής και μέτριας κατάστασης, αλλά και το γεγονός ότι τα αδιάφορα είδη ταξινομούνται ως ευαίσθητα δίνουν μια καλή ερμηνεία της κατάστασης στη Μεσόγειο, όπου υπάρχουν πολλά είδη (Carletti and Heiskanen 2009). Ο δείκτης Bentix είναι ανεξάρτητος του μεγέθους του δείγματος και του υποστρώματος, οπότε είναι αρκετά εύρωστος (Simboura and Zenetos 2002). 25

26 MEDOCC (MEDiterranean OCCidental index) Ο MEDOCC είναι μια προσαρμογή για την της Δυτικής Μεσογείου, του δείκτη ΑΜΒΙ που αναφέρεται στην Ατλαντική ακτή. Ο δείκτης αυτός εξαρτάται από την οργανική ρύπανση, όπως και ο ΑΜΒΙ και οι διαφορές που έχει από αυτόν είναι: κάποια είδη μεταφέρθηκαν από ένα οικολογικό γκρουπ σε άλλο. Ο ΑΜΒΙ τα διαχωρίζει κυρίως με βάση τη βιογεωγραφική τους θέση αλλά είναι πιθανό να επηρεάζονται κι από άλλους παράγοντες (περιβαλλοντικούς και τη σχέση μεταξύ τους) (Rosenberg et al. 2004, Dauvin et al. 2007) επίσης θεωρήθηκε σκόπιμο στην άσκηση διαβαθμονόμησης να αλλάξουν κάποια είδη στα γκρουπ επειδή ανταποκρίνονται διαφορετικά στην οργανική ρύπανση για τις περιοχές του Ατλαντικού και της Μεσογείου αντί για 5 οικολογικές ομάδες δημιουργήθηκαν 4. Αυτές είναι τα ευαίσθητα είδη, τα αδιάφορα, τα ανθεκτικά και τα ευκαιριακά είδη. Με αυτό τον τρόπο μειώθηκε το πρόβλημα αναγνώρισης των πρώτης και δεύτερης τάξης ευκαιριακά είδη. Ο δείκτης MEDOCC δίνεται από τον τύπο: MEDOCC= [(0 x % EGI + 2 x %EGII + 4 x % EGIII +6 x % EGIV)]/100 όπου ΕGI, EGII, EGIII και EGV είναι οι ομάδες των οργανισμών. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η οικολογική ποιότητα με βάση τις τιμές του δείκτη MEDOCC, τιμές από 0 μέχρι 6, όπως αυτές προέκυψαν από μετρήσεις στην της Καταλονίας και στις Βαλεαρίδες νήσους (Carletti and Heiskanen 2009). Πίνακας Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων σύμφωνα με το δείκτη MEDOCC (Carletti and Heiskanen 2009). Table Ecological quality assessment of waters according to the index MEDOCC (Carletti and Heiskanen 2009). Δείκτης MEDOCC Οικολογική ποιότητα 0-1,6 Υψηλή 1,6-3,2 Καλή 3,2-4,77 Μέτρια 4,77-5,5 Ελλιπής 5,5-6 Κακή Τροφικός δείκτης Τi (Trophic Index) 26

27 Ο τροφικός δείκτης Τi εκτιμά την τροφική κατάσταση των ειδών και έτσι την κατάσταση του περιβάλλοντος με βάση τη οικολογική διαδοχή. Τα διαχωρίζει σε 4 κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο διατροφής τους και δίνεται από τον τύπο: 100 (0, n1 1, n2 2, n3 3, n4) IT= 100 3N όπου n1, n2, n3 και n4 είναι ο αριθμός των ειδών από κάθε ομάδα Ν είναι ο αριθμός των ειδών. Παίρνει τιμές από 0 μέχρι 100. Η τιμή 60 δείχνει περιβάλλον χωρίς διαταραχή με ίζημα χωρίς οργανικό υλικό. Τιμές δείχνουν περιβάλλον με μικρή διαταραχή και ίζημα με λίγο οργανικό υλικό. Δείγματα με τιμές <30 δείχνουν περιβάλλον με ίζημα γεμάτο με οργανικό υλικό, οπότε ο δείχτης αυτός εκτιμά την κατάσταση του περιβάλλοντος όσον αφορά το οργανικό υλικό του ιζήματος. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η οικολογική ποιότητα με βάση το δείκτη Τi για την Ranguedoc-Roussillon της Μεσογείου (Carletti and Heiskanen 2009). Πίνακας Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των υδάτων σύμφωνα με το δείκτη Τi (Carletti and Heiskanen 2009). Table Ecological quality assessment of waters according to the index Τi (Carletti and Heiskanen 2009). Τροφικός δείκτης IT Οικολογικά ποιότητα > 80 Υψηλή Καλή Μέτρια Ελλιπής 30 Κακή Περιοχή Βόρειοανατολικού Ατλαντικού Στην του βόρειο ανατολικού Ατλαντικού χρησιμοποιούνται οι δείκτες BEQI, M-AMBI, DKI, IQI, NQI, BQI και P-BAT. 27

28 ΙQI (Infaunal Quality Index) Ο IQI αποτελείται από τρεις δείκτες βενθικών μακροασπονδύλων, τον δείκτη ομαλότητας (Simpson s evenness), τον αριθμό των taxa και τον ΑΜΒΙ. Δίνεται από τον τύπο (Carletti and Heiskanen 2009): IQI = [(0.38 AMBI IQI )+ ( λ IQI )+ (0.54 S IQI 0.1) 0.4]/0.6 όπου AMBI IQI είναι η τιμή (1-ΑΜΒΙ/7) διαιρεμένη με τη μέγιστη τιμή στις συνθήκες αναφοράς για την 1-λ IQI είναι η τιμή του δείκτη ομαλότητας Simpson διαιρεμένη με τη μέγιστη τιμή στις συνθήκες αναφοράς για την S IQI είναι η αφθονία των taxa διαιρεμένη με τη μέγιστη τιμή στις συνθήκες αναφοράς για την DKI (Danish Quality Index) O Δανικός δείκτης DKI χρησιμοποιεί την ανθεκτικότητα/ευαισθησία των ειδών μέσω του δείκτη ΑΜΒI, τον δείκτη ποικιλότητας Shannon- Wiener (Shannon and Weaver 1963) και έναν παράγοντα που να αντισταθμίζει χαμηλές πυκνότητες και αριθμούς ειδών. Ο πολυμετρικός αυτός δείκτης χρησιμοποιεί τις παραπάνω μεταβλητές με το ίδιο βάρος και παίρνει τιμές από 0 μέχρι 1. Δίνεται από τον τύπο (Borja et al. 2007): DKI = [((1-(AMBI/7)) + (H /H max))/2 * ((1-(1/N)) + (1-(1/S)))/2] όπου ΑΜΒΙ είναι ο δείκτης ΑΜΒΙ Η είναι ο δείκτης Shannon-Weaver με βάση λογαρίθμου 2 Η max είναι η τιμή του δείκτη Η σε συνθήκες αναφοράς N είναι ο αριθμός των ατόμων S είναι ο αριθμός των taxa. BEQI (Benthic Ecosystem Quality Index) Ο δείκτης αυτός λαμβάνει υπόψη του την πυκνότητα, τη βιομάζα, την αφθονία των ειδών και τη σύνθεση της κοινωνίας. Η σύνθεση της κοινωνίας είναι πιο ευαίσθητος παράγοντας σε σχέση με την κατηγοριοποίηση των οργανισμών σε διάφορες ομάδες. Με το δείκτη αυτό το αποτέλεσμα δεν εξαρτάται μόνο από τον ευτροφισμό και την οργανική 28

29 ρύπανση, αλλά και από φυσικές διαταραχές και από εισαγωγή ξενικών ειδών (Carletti and Heiskanen 2009). Ο δείκτης που αναφέρεται παρακάτω δεν αποτελεί δείκτη που χρησιμοποιείται άμεσα αλλά μόνο έμμεσα μέσα από κάποιους δείκτες, όπως ο Μ-ΑΜΒΙ. Δείκτης αφθονίας (S) Ο δείκτης αφθονίας (species richness S) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση του περιβαλλοντικού στρες και της οικολογικής ποιότητας με κάποιες προϋποθέσεις: να υπάρχει καθορισμένο και συγκεκριμένο μέγεθος δειγματοληπτικής μονάδας (0,1 m 2 ). Όσον αυξάνεται το μέγεθος της δειγματοληπτικής μονάδας τόσο αυξάνεται και ο αριθμός των ατόμων τα δείγματα να μαζευτούν με την ίδια δειγματοληπτικό τρόπο (όργανο αρπαγής=0,1 m 2, άνοιγμα ματιού 0,5 mm). Όταν χρησιμοποιείται δίχτυ μικρότερου ανοίγματος ματιού, σαρώνονται 40% μεγαλύτερη ποσότητα οργανισμών τα δείγματα να είναι από τον ίδιο τύπο υποστρώματος να γίνει αναγνώριση των οργανισμών στο ίδιο ταξινομικό επίπεδο (Simboura and Zenetos 2002). Ο δείκτης αυτός και η διαβαθμονόμησή του διαφέρει από περιοχές με διαφορετικά υποστρώματα. Οι δείκτες αφθονίας εξαρτώνται από το τύπο του οικοσυστήματος και έχουν διαφορετικά όρια για κάθε τύπο. Επίσης το γεγονός ότι υπάρχει αφθονία ειδών δε σημαίνει απαραίτητα ίδια οικολογική κατάσταση για περιοχές που έχουν ίδιο αριθμό ειδών, τα είδη μπορεί να είναι διαφορετικά και να ζουν κάτω από διαφορετικές συνθήκες (π.χ. κάποια είδη ζουν σε χαμηλή κατάσταση, ενώ άλλα σε υψηλή οικολογική κατάσταση) (Perus et al. 2007). Στον πίνακα φαίνονται τα στοιχεία που χρησιμοποιεί ο κάθε δείκτης που προαναφέρθηκε για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας με βάση τα βενθικά μακροασπόνδυλα και γίνεται μια σύγκριση των δεικτών αυτών. 29

30 Πίνακας Στοιχεία που χρησιμοποιούν οι δείκτες των βενθικών μακροασπονδύλων για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των παράκτιων υδάτων σύμφωνα με τους Carletti και Heiskanen (2009). Table Data that are used by the indicators of benthic macroinverterbrates to assess the ecological quality of coastal waters according to Carletti and Heiskanen (2009). Δείκτης Αφθονία ατόμων (Ν) Αφθονία taxa (S) Δείκτης ποικιλότητας Shannon Weaver (H ) ΒBI Ευαισθησία ομάδων + (μέσω του BQI) BQI S + H + + BENTIX + AMBI + M-AMBI + + ΜΕDOCC + Άλλα στοιχεία Δείκτης BQI Δείκτης ΑΜΒΙ Περιοχές όπου χρησιμοποιείται Φιλανδία, Βαλτική Εύκρατες, αρκτικές περιοχές Σουηδία, (Γαλλία) Βουλγαρία, Ρουμανία, (Γαλλία) Κύπρος, Ελλάδα, Ιταλία Βουλγαρία, Ρουμανία, Ιταλία. (Γαλλία) Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβενία Ισπανία (Καταλονία, Βαλεαρίδες) Τροφικές Τi + (Γαλλία) συνήθειες (Γαλλία): Οι δείκτες που αναφέρονται στη Γαλλία χρησιμοποιούνται και συνδυάζονται μεταξύ τους για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας. Οι δείκτες ΒΒΙ και BQI χρησιμοποιούν παρόμοια δεδομένα. Τα κοινά στοιχεία που χρησιμοποιούν είναι η αφθονία ατόμων, αφθονία των taxa, η ευαισθησία των ομάδων των ζώων στη ρύπανση. Ο δείκτης ΒΒΙ χρησιμοποιεί τον δείκτη ΒQI και επιπλέον την αφθονία taxa, την αφθονία των ατόμων και το δείκτη ποικιλότητας Shannon Weaver (H ). Χρησιμοποιώντας τα παραπάνω μπορεί να προσαρμοστεί περισσότερο στη της Βαλτικής. Ο δείκτης BQI χρησιμοποιείται σε εύκρατες και αρκτικές περιοχές. Ο δείκτης BENTIX χρησιμοποιεί τις ομάδες του ΑΜΒΙ, αλλά ενσωματώνει τις ευαίσθητες ομάδες σε μία. Αυτό είναι πλεονέκτημα γιατί απαιτεί λιγότερη δουλειά από τους ερευνητές. Ο δείκτης MEDOCC χρησιμοποιεί επίσης λιγότερες ομάδες από τον ΑΜΒΙ και είναι προσαρμοσμένος για την της Μεσογείου. Ο δείκτης Μ-ΑΜΒΙ ενσωματώνει την αφθονία των taxa και τον δείκτη Shannon Wiener εκτός από τον δείκτη ΑΜΒΙ. Για την της Ελλάδας ο καλύτερος δείκτης από αυτούς είναι πιθανόν ο BENTIX που είναι προσαρμοσμένος για την αυτή. 30

31 Φυτοπλαγκτό Οι παράμετροι του φυτοπλαγκτού που μπορούν να δείξουν την οικολογική ποιότητα μιας ς σύμφωνα με την οδηγία 2000/60 ΕΚ είναι η σύνθεση, η αφθονία και η βιομάζα. Η άσκηση διαβαθμονόμησης για τις χώρες της Ευρώπης πρότεινε κάποιες μετρικές για το φυτοπλαγκτό. Αυτές είναι (Carletti and Heiskanen 2009): Η βιομάζα του φυτοπλαγκτού μετρημένη σε συγκέντρωση χλωροφύλλης α. Όλες οι χώρες συμφώνησαν στη χρήση της χλωροφύλλης α ως μετρική για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας. Οι ομάδες του Βόρειο-Ανατολικού Ατλαντικού, της Μεσογείου και της Βαλτικής χρησιμοποιούν μεθόδους που βασίζονται στη χλωροφύλλη α. μόνο. Το κάθε γκρουπ, αλλά και ο κάθε διαφορετικός τύπος μέσα σε κάθε γκρουπ καθόρισαν διαφορετικά όρια. Όσον αφορά τη Μεσογειακή ομάδα γίνεται λόγος για τη μετρική αυτή στο κεφάλαιο 2.3. Η βιομάζα του φυτοπλαγκτού μετρημένη σε mg/m 3 Η βιομάζα του μετρημένη σε mg/m 3 αποφασίστηκε να είναι μετρική της Ρουμανίας και Βουλγαρίας της ομάδας της Μαύρης Θάλασσας. Αποφασίστηκε πως για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των νερών τα δείγματα φυτοπλαγκτού πρέπει να είναι σε μηνιαία συχνότητα από την επιφάνεια του νερού στην χρονική περίοδο τουλάχιστο μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου. Η εκτίμηση θα γίνεται σε εποχιακή βάση και για την εκτίμηση σε ετήσια βάση θα ισχύει η αρχή «ένα έξω όλα έξω». Μόνο η ομάδα του Βόρειο-Ανατολικού Ατλαντικού χρησιμοποιεί και διαφορετικές μετρικές. Αυτές είναι: Η αφθονία των κυττάρων των taxa του φυτοπλαγκτού Η αφθονία των κυττάρων των taxa και πιο συγκεκριμένα η συχνότητα με την οποία η αφθονία των κυττάρων των taxa ξεπερνάει ένα όριο αφθονίας που είναι περίπου 10 5 με 10 6 κύτταρα/l. Πολλά taxa έχουν μεγάλες αφθονίες κατά τη διάρκεια της παραγωγικής περιόδου (άνοιξη και φθινόπωρο). Αν παρόλα αυτά οι ανθίσεις ξεπερνούν κάποιο αριθμό και συχνότητα κατά τη παραγωγική περίοδο αυτό δεν αποτελεί σημάδι υγιούς συστήματος. 31

32 Επίσης οι ανθίσεις αναμένονται κατά την περίοδο της άνοιξης και του φθινοπώρου. Αν παρουσιάζονται κατά τις άλλες εποχές του έτους αυτό είναι μειονέκτημα. Ο αριθμός αυτός που αποτελεί το όριο της αφθονίας των taxa είναι διαφορετικός για κάθε. Το φυτοπλαγκτό χωρίζεται σε δύο γκρουπ στο μεγάλου μεγέθους πλαγκτό (μικροφυτοπλαγκτό, αλυσίδες και εύκολα αναγνωρίσιμα taxa) και μικρού μεγέθους φυτοπλαγκτό (νανοπλαγκτό, μικρομαστιγωτά και δύσκολα taxa). Όταν σε ένα δείγμα αναγνωρίζονται μεγάλα και μικρά taxa τότε η εκτίμηση θα πρέπει να γίνεται πρώτα για του μεγάλου μεγέθους taxa και αν αυτά ξεπερνούν σε αφθονία την προτεινόμενη τιμή, τότε θα συνεχίζεται και η εκτίμηση των μικρότερου μεγέθους taxa. Η συχνότητα με την οποία εμφανίζονται οι ανθίσεις καθορίζουν τα όρια της οικολογικής ποιότητας. Taxa που αποτελούν δείκτες Στη μετρική αυτή μετράται η συχνότητα των μηνών με την οποία παρουσιάζονται ανθίσεις του Phaeocystis (10 6 κύτταρα/l). Ανάλογα με τη συχνότητα καθορίζεται η ποιότητα. Για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας με βάση το φυτοπλαγκτό, θα ήταν προτιμώμενο να χρησιμοποιηθούν διάφορες μετρικές από τις παραπάνω και να συγκριθούν μεταξύ τους Λοιπή υδάτινη χλωρίδα Η οδηγία 2000/60 ΕΚ αναφέρει πως εκτός από τα βενθικά μακροασπόνδυλα και το φυτοπλαγκτό, καλό είναι να χρησιμοποιείται και η υπόλοιπη υδάτινη χλωρίδα, όπως πχ. τα μακροφύκη και τα αγγειόσπερμα, για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των παράκτιων υδάτων. Στο κείμενο της διαβαθμονόμησης για τα παράκτια και μεταβατικά ύδατα αναφέρονται δείκτες μακροφυκών και αγγειοσπέρμων. Αυτοί καταγράφονται παρακάτω Μακροφύκη Η διαβαθμονόμηση για τους δείκτες των μακροφυκών έγινε μόνο σε κάποιες χώρες των ομάδων της Μεσογείου και της ς του Βόρειου-Ανατολικού Ατλαντικού. Περιοχή Μεσογείου Όσον αφορά την ομάδα της Μεσογείου οι δείκτες που χρησιμοποιούνται είναι ο δείκτης ΕΕΙ της Ελλάδας και ο δείκτης Carlit της Ισπανίας. 32