ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΙΙΙ Ενίσχυση Ερευνητικών Ομάδων στο ΤΕΙ Λάρισας»

Transcript

1 ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΙΙΙ Ενίσχυση Ερευνητικών Ομάδων στο ΤΕΙ Λάρισας» ΥΠΟΕΡΓΟ 2 «Στελέχη Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής: Οι αναδυόμενοι ρόλοι τους στη σύγχρονη ψηφιακή οικονομία Επιστημονικός Υπεύθυνος: Ηλίας Σαντουρίδης Πακέτο Εργασίας: 2.3 «Σύγχρονες τάσεις στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στα πεδία Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής» Παραδοτέο: «Κεφάλαιο βιβλίου 4» Λάρισα, 28/9/2015 [1]

2 Εξαγωγή αποτελεσμάτων της Έρευνας Πεδίου στους Φοιτητές Στη συγκεκριμένη ενότητα θα περιγραφούν τα εξής: - Σχεδιασμός έρευνας και ανάπτυξη εργαλείου μέτρησης (δομημένου ερωτηματολογίου) - Έλεγχος εγκυρότητας των κλιμάκων μέτρησης (ανάδειξη της δομής της κλίμακας δεξιοτήτων και ικανοτήτων φοιτητών με τη χρήση των Μεθόδων Εξαγωγής Παραγόντων στη Διερευνητική & Επιβεβαιωτική Παραγοντική Ανάλυση) - Στατιστική επεξεργασία στοιχείων του ερωτηματολογίου και εξαγωγή συμπερασμάτων [2]

3 1. Σχεδιασμός έρευνας και ανάπτυξη εργαλείου μέτρησης 1.1. Βασικές αρχές ανάπτυξης ερωτηματολογίου Η κατασκευή εργαλείων μέτρησης στη μορφή ερωτηματολογίων αυτό-αναφοράς (selfreport questionnaires) στις κοινωνικές και συμπεριφοριστικές επιστήμες αποτελεί τη βάση για τη διερεύνηση κοινωνικών φαινομένων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Στην επιστημονική έρευνα για την επίλυση ενός συγκεκριμένου ερωτήματος σε ένα συγκεκριμένο θεωρητικό πλαίσιο, η κατασκευή εργαλείων μέτρησης συγκεκριμένων εννοιών/μεταβλητών (theoretical constructs) της θεωρίας κρίνεται απαραίτητη. Σύμφωνα με τον Borsboom (2008), στο πλαίσιο της θεωρίας των λανθανουσών μεταβλητών (latent variable theory) τα εργαλεία μέτρησης που αναπτύσσονται έχουν ως στόχο τη μέτρηση της σχετικής έννοιας μέσω των ερωτημάτων του ερωτηματολογίου (questionnaire items), τα οποία ερωτήματα αποτελούν τους έμμεσους δείκτες του φαινομένου προς διερεύνηση. Δεδομένου ότι οι απαντήσεις των συμμετεχόντων στις κοινωνικές έρευνες εμφανίζουν εγγενώς κάποιο ποσοστό σφάλματος, πρέπει να καταβάλλεται από τους ερευνητές κάθε προσπάθεια ελαχιστοποίησης του σφάλματος μέτρησης και αυτή η προσπάθεια ξεκινά από τη στιγμή της κατασκευής και επιλογής των κατάλληλων κλιμάκων μέτρησης στο ερωτηματολόγιο. Τα ερωτήματα του ερωτηματολογίου που μετρούν/προσδιορίζουν κάθε παράγοντα ή μεταβλητή που μετρείται από το ερωτηματολόγιο θεωρούνται οι έμμεσοι και ατελείς δείκτες της υπολανθάνουσας (μη παρατηρήσιμης) μεταβλητής (latent variable) που μετρά η κλίμακα του ερωτηματολογίου. Συνεπώς, αναμένονται υψηλές παραγοντικές φορτίσεις (factor loadings) που αντανακλούν υψηλές συσχετίσεις κάθε ενός ερωτήματος με τον υπολανθάνοντα παράγοντα που προσδιορίζουν. Άρα, απαιτείται κατά την ανάπτυξη του ερωτηματολογίου και συνεπώς, κατά την επιλογή των κλιμάκων μέτρησης, να επιλεγούν εκείνες οι ερωτήσεις που αποτελούν και τους ισχυρότερους δείκτες της υπολανθάνουσας μεταβλητής/παράγοντα προς διερεύνηση. Ειδικότερα, το ερωτηματολόγιου που απευθύνθηκε σε φοιτητές και αναπτύχθηκε για τη μέτρηση των δεξιοτήτων & ικανοτήτων που αναπτύσσουν στο πλαισιο του προγράμματος σπουδών στη Χρηματοοικονομική & Λογιστική, αποτελείται από τα εξής μέρη: [3]

4 Το Πρώτο μέρος του ερωτηματολογίου περιλαμβάνει τα δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων στην έρευνα (π.χ. φύλο, ηλικία, εξάμηνο φοίτησης, μέσος όρος βαθμολογίας, αν εργάζεται, εισόδημα, εκπαιδευτικό επίπεδο γονέων). Το Δεύτερο μέρος περιλαμβάνει κλίμακες μέτρησης του βαθμού ικανοποίησης από τις σπουδές, καθώς και της αφοσίωσης των φοιτητών στο τμήμα σπουδών, που αναπτύχθηκαν σύμφωνα με εργαλεία που έχουν προταθεί στη βιβλιογραφία και ελεγχθεί για την αξιοπιστία τους (Basu & Cohen, 1994; Eisenberger et al 1997). Το Τρίτο μέρος περιελάμβανε σειρά μαθημάτων/θεμάτων (γνώσεων) όπως προέκυψε από τη βιβλιογραφική επισκόπηση, που θεωρούνται ότι πρέπει να περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα σπουδών των Τμημάτων της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης με ειδίκευση στη Χρηματοοικονομική & Λογιστική. Για παράδειγμα: Διαχείριση αλλαγής (Change management), Επιχειρηματικότητα (Entrepreneurship), Διαχείριση έργου (Project management), Διαπραγματεύσεις (Negotiation), Διαχείριση Πόρων (Resources management), Αναλυτική & κριτική σκέψη (Analytical & judgmental thinking), Λήψη αποφάσεων (Decision-making), Επαγγελματική συμπεριφορά (Professional demeanor), Πληροφορικά Συστήματα (Information system), Τεχνικές πωλήσεων (Salesmanship), Δίκαιο σχετικά με τις επιχειρήσεις (Business law)). Για την ανάπτυξη τηε συγκεκριμένης κλίμακας έγινε σύνθεση εργαλείων που έχουν προταθεί και εμπειρικά ελεγχθεί από άλλους ερευνητές (Lin, 2008; Supica et al 2010). Το Τέταρτο μέρος περιελάμβανε γενικές δεξιότητες και ικανότητες φοιτητών σε προπτυχιακό επίπεδο, όπως αναδεικνύονται στη βιβλιογραφία. Για παράδειγμα: Ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων για το ίδιο πρόβλημα, Παροχή προτάσεων βασισμένες σε εναλλακτικά σενάρια, Γνώση για τις νομικές διαδικασίες, Ερμηνεία νόμων και πολιτικών (κανονισμοί, προδιαγραφές, θεσμικό πλαίσιο), Αξιολόγηση συνεπειών νόμων και πολιτικών (κανονισμοί, προδιαγραφές, θεσμικό πλαίσιο), Συνειδητοποίηση του δημοσίου συμφέροντος & κοινωνικών θεμάτων, Πρόβλεψη ή εντοπισμός των νέων τάσεων που επιδρούν στην χρηματοοικονομική πολιτική, Ικανότητας αίσθησης του εύρους των ιδεών, θεμάτων και αντικρουόμενων οικονομικών, πολιτικών & κοινωνικών δυνάμεων παγκοσμίως, Απόκτηση εμπειρίας στην αναζήτηση και αξιολόγηση ποσοτικών δεδομένων, Ικανότητα διεξαγωγής έρευνας, εφαρμογής ορθολογικής σκέψης και κατανόησης κριτικής σκέψης. Για την ανάπτυξη των αντίστοιχων κλιμάκων μέτρησης [4]

5 των γενικών δεξιοτήτων και των ικανοτήτων έγινε σύνθεση εργαλείων που έχουν προταθεί και εμπειρικά ελεγχθεί από άλλους ερευνητές (Jiang et al., 2003; Martinez, 2008). Το Πέμπτο μέρος, αποτελείται από κλίμακες μέτρησης της συναισθηματικής νοημοσύνης (Emotional Intelligence), των αξιών ηθικής στο Τμήμα (value ethics), την αντιληπτή δικαιοσύνη (perceived justice), την υποστήριξη προς τους συναδέλφους τους στο Τμήμα (Citizenship Behavior/OCB), του άγχους, και τη σύγκλιση αξιών με το τμήμα, οι οποίες έχουν ελεγχθεί εμπειρικά από άλλους ερευνητές και έχει επιβεβαιωθεί η εγκυρότητά τους (Cable & Judge, 1996; Hunt, Wood & Chonko, 1989; Niehoff & Moorman, 1993; Teresa et al 2007; Turnley et al 2003; Wong & Law, 2002). Οι απαντήσεις δίδονταν σε 7-βάθμια κλίμακα Likert από το 1 (διαφωνώ απόλυτα) ως το 7 (συμφωνώ απόλυτα) Διαδικασία μετάφρασης Η πρωτότυπη αγγλική εκδοχή του ερωτηματολογίου μεταφράστηκε στην ελληνική γλώσσα ακολουθώντας τη διαδικασία back-translation. Δύο έμπειροι δίγλωσσοι μεταφραστές (μητρική γλώσσα τα αγγλικά) μετέφρασαν ανεξάρτητα την κλίμακα στην Ελληνική γλώσσα (forward translation). Και οι δύο εκδοχές συγκρίθηκαν και ενσωματώθηκαν σε μία εκδοχή, η οποία μεταφράστηκε αντίστροφα στην Αγγλική γλώσσα. Η αγγλική δεύτερη εκδοχή συγκρίθηκε με το πρωτότυπο ερωτηματολόγιο και συζητήθηκαν οι διαφορές και οι αποκλίσεις. [5]

6 2. Έλεγχος Εγκυρότητας 2.1. Ψυχομετρικές ιδιότητες κλίμακας μέτρησης- Διερευνητική και Επιβεβαιωτική παραγοντική ανάλυση Η εσωτερική συνοχή υπολογίστηκε ως τμήμα της διαδικασίας ανάλυσης αξιοπιστίας του εργαλείου. Η εσωτερική λοιπόν συνοχή καθορίστηκε από το δείκτη Cronbach s alpha. Η παραγοντική δομή της κλίμακας υπολογίστηκε με τη βοήθεια της Διερευνητικής Παραγοντικής Ανάλυσης (Explanatory Factor Analysis) μέσω της ορθογώνιας περιστροφής μέγιστης διακύμανσης (Varimax Rotation) και της μεθόδου μέγιστης διακύμανσης (principal components method). Επίσης έγινε έλεγχος σφαιρικότητας (Bartlett s test of sphericity, p< 0.05) και έλεγχος δειγματικής επάρκειας (Kaiser Meyer Olkin, KMO>0.5). Υιοθετώντας το κριτήριο του Kaizer, κάθε παράγοντας θα έπρεπε να έχει ιδιοτιμή (eigenvalue) μεγαλύτερη του 1.0. Ο δείκτης Cronbach s alpha υπολογίστηκε για κάθε κλίμακα/διάσταση, και οι τιμές που προέκυψαν ήταν όλες μεγαλύτερες του ορίου 0.70 που προτείνεται στη βιβλιογραφία (Spector, 1992; Nunnally, 1978). Η έννοια της αξιοπιστίας αναφέρεται στην έκταση, κατά την οποία ένα σύνολο μεταβλητών/ερωτήσεων είναι συνεπές, σε αυτό που στοχεύει να μετρήσει (Hair et al., 1995). Για τη διερεύνηση της δομικής εγκυρότητας της κάθε θεματικής ενότητας πραγματοποιήθηκε διερευνητική παραγοντική ανάλυση, η οποία εφαρμόζεται όταν η δομή του μοντέλου δεν είναι γνωστή ή προκαθορισμένη και χρησιμοποιούνται τα στοιχεία που συλλέχθηκαν για να την αποκαλύψουν (Timm, 2002). Για την πραγματοποίηση της παραγοντικής ανάλυσης και τον έλεγχο των αποτελεσμάτων, ακολουθήθηκε συγκεκριμένη διαδικασία και εξετάστηκαν οι προτεινόμενοι στη βιβλιογραφία δείκτες. Ειδικότερα: 1) Για την εξαγωγή των παραγόντων εφαρμόστηκε η μέθοδος της Ανάλυσης Βασικών Συνιστωσών (Principal Component Analysis) με Ορθογώνια Περιστροφή των αξόνων με τη μέθοδο Varimax, η οποία, κατά τους Sharma (1996) και Hair, Anderson, Tatham & Black, (1995), αποτελεί μία από τις δημοφιλέστερες μεθόδους ορθογώνιας περιστροφής. 2) Για τον έλεγχο της Συνολικής Δειγματικής Καταλληλότητας χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης K.M.O. (Kaiser- Mayer- Olkin), ο οποίος είναι ευρέως αναγνωρισμένος ως [6]

7 διαγνωστικό εργαλείο και οι τιμές του κυμαίνονται από 0 έως 1. Δεν υπάρχει στατιστικός έλεγχος για τις τιμές του δείκτη, αλλά οι Kaiser και Rice (1974) συνιστούν να γίνονται αποδεκτές τιμές μεγαλύτερες του ) Για περαιτέρω και πληρέστερη εξέταση της καταλληλότητας των δεδομένων για παραγοντική ανάλυση, έγινε ο έλεγχος Σφαιρικότητας του Bartlett (Bartlett s Test of Sphericity). Ο έλεγχος αυτός ελέγχει την ύπαρξη συσχετίσεων μεταξύ των μεταβλητών και παρέχει τη στατιστική πιθανότητα, ο πίνακας συσχετίσεων να περιέχει σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ, τουλάχιστον, κάποιων μεταβλητών. Υπολογίζεται με τη χρήση της χ2 κατανομής, ενώ η p-τιμή ελέγχου πρέπει να είναι σύμφωνη με το επιθυμητό επίπεδο σημαντικότητας, δηλ. συνήθως p< ) Για τον προσδιορισμό του αριθμού των παραγόντων έχουν αναπτυχθεί πολλά κριτήρια. Το πλέον δημοφιλές είναι το κριτήριο της ιδιοτιμής του Kaizer, (Eigenvalue), σύμφωνα με το οποίο επιλέγονται οι παράγοντες των οποίων η τιμή υπερβαίνει το 1 (Sharma, 1996). Ένα άλλο σημαντικό κριτήριο, για την επιλογή του πλήθους των παραγόντων, είναι το κριτήριο του ποσοστού της Διακύμανσης, το οποίο ερμηνεύουν οι παράγοντες. Δεν είναι ασυνήθιστο, μία λύση που υπολογίζει το 60% της συνολικής διακύμανσης (και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη λιγότερο) να θεωρείται ικανοποιητική (Hair et al., 1995). 5) Για τον έλεγχο της συνεισφοράς των μεταβλητών, στο σχηματισμό των παραγόντων, ελέγχθηκαν οι φορτίσεις (loadings) τους. Η σημαντικότητα των φορτίσεων, σε σταθερό επίπεδο σημαντικότητας, εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να ελέγχεται η τιμή της φόρτισης, σε συνδυασμό με το μέγεθος του δείγματος και το επίπεδο σημαντικότητας. Ενδεικτικά, με επίπεδο σημαντικότητας 5%, σε ένα δείγμα N 100 ατόμων, φόρτιση με απόλυτη τιμή 0,55 και άνω, θεωρείται σημαντική. Αντίστοιχα, σε δείγμα μεγαλύτερο των N>200 ατόμων, φόρτιση με απόλυτη τιμή 0,40 και άνω, θεωρείται επίσης σημαντική (Hair et al., 1995). Κατά τον Sharma (1996), υψηλή φόρτιση μιας μεταβλητής σε έναν παράγοντα δείχνει ότι υπάρχουν πολλά κοινά μεταξύ του παράγοντα και της μεταβλητής. Επειδή όμως δεν είναι καθορισμένη η έννοια της υψηλής τιμής, προτείνει όπως οι φορτίσεις είναι μεγαλύτερες του 0.60 αν και πολλοί ερευνητές χρησιμοποίησαν ως οριακό σημείο την τιμή [7]

8 6) Ένα άλλο σημαντικό σημείο, για τη γενίκευση του μοντέλου, είναι η σταθερότητά του, η οποία κατά κύριο λόγο εξαρτάται από το μέγεθος του δείγματος και το πλήθος των παρατηρήσεων ανά μεταβλητή. Για καλύτερα και περισσότερο αξιόπιστα αποτελέσματα, οι Hair et al. (1995) προτείνουν, κατ ελάχιστο, μια αναλογία 10 παρατηρήσεων ανά μεταβλητή, αν και άλλοι ερευνητές προτείνουν, κατ ελάχιστο, 20 παρατηρήσεις ανά μεταβλητή. Τα αποτελέσματα της παραγοντικής ανάλυσης, ανά θεματική ενότητα, παρουσιάζονται στους επόμενους πίνακες. Πίνακας 1: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα της ικανοποίησης από τις σπουδές (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Ερώτημα 1 0,827 Ερώτημα 2 0,788 Ερώτημα 3 0,781 Ερώτημα 4 0,680 Ιδιοτιμή 2,400 % διακύμανσης 59,996 Cronbach s α 0,78 Πίνακας 2: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα της αφοσίωσης στο Τμήμα σπουδών (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Ερώτημα 1 0,883 Ερώτημα 2 0,879 Ερώτημα 3 0,873 Ερώτημα 4 0,821 Ιδιοτιμή 2,989 % διακύμανσης 74,713 Cronbach s α 0,89 [8]

9 Πίνακας 3: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα της Συναισθηματικής Νοημοσύνης (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Παράγοντας -2 Παράγοντας -3 Παράγοντας -4 Ερώτημα 1 0,966 Ερώτημα 2 0,917 Ερώτημα 3 0,852 Ερώτημα 4 0,680 Ερώτημα 5 0,900 Ερώτημα 6 0,851 Ερώτημα 7 0,841 Ερώτημα 8 0,692 Ερώτημα 9 0,942 Ερώτημα 10 0,793 Ερώτημα 11 0,776 Ερώτημα 12 0,476 Ερώτημα 13 0,891 Ερώτημα 14 0,859 Ερώτημα 15 0,700 Ερώτημα 16 0,701 Ιδιοτιμή 6,664 1,314 1,142 1,076 % διακύμανσης 47,602 9,383 8,155 7,685 % διακύμανσης αθροιστικά 47,602 56,985 65,140 72,825 Cronbach s α 0,89 0,82 0,84 0,77 Πίνακας 4: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα της δικαιοσύνης στο Τμήμα (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Ερώτημα 1 0,846 Ερώτημα 2 0,820 Ερώτημα 3 0,639 Ερώτημα 4 0,611 Ερώτημα 5 0,513 Ιδιοτιμή 2,434 % διακύμανσης 48,677 Cronbach s α 0.75 [9]

10 Πίνακας 5: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα του Άγχους (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Παράγοντας -2 Ερώτημα 1 0,833 Ερώτημα 2 0,815 Ερώτημα 3 0,754 Ερώτημα 4 0,740 Ερώτημα 5 0,736 Ερώτημα 6 0,711 Ερώτημα 7 0,851 Ερώτημα 8 0,768 Ερώτημα 9 0,748 Ερώτημα 10 0,720 Ιδιοτιμή 4,046 1,947 % διακύμανσης 40,459 19,465 % διακύμανσης αθροιστικά 40,459 59,924 Cronbach s α 0,86 0,78 Πίνακας 6: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα της συμπεριφοράς αλληλεγγύης προς τους συναδέλφους στο Τμήμα (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Ερώτημα 1 0,842 Ερώτημα 2 0,825 Ερώτημα 3 0,806 Ερώτημα 4 0,795 Ερώτημα 5 0,727 Ερώτημα 6 0,559 Ιδιοτιμή 3,509 % διακύμανσης 58,486 Cronbach s α 0.85 [10]

11 Πίνακας 7: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα της Γνώσης/Μαθημάτων (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Παράγοντας -2 Παράγοντας -3 Παράγοντας -4 Παράγοντας -5 Ερώτημα 1 0,931 Ερώτημα 2 0,897 Ερώτημα 3 0,821 Ερώτημα 4 0,809 Ερώτημα 5 0,697 Ερώτημα 6 0,674 Ερώτημα 7 0,635 Ερώτημα 8 0,617 Ερώτημα 9 0,490 Ερώτημα 10 0,834 Ερώτημα 11 0,738 Ερώτημα 12 0,631 Ερώτημα 13 0,624 Ερώτημα 14 0,619 Ερώτημα 15 0,600 Ερώτημα 16 0,584 Ερώτημα 17 0,556 Ερώτημα 18 0,451 Ερώτημα 19 0,811 Ερώτημα 20 0,763 Ερώτημα 21 0,747 Ερώτημα 22 0,730 Ερώτημα 23 0,708 Ερώτημα 24 0,452 Ερώτημα 25 0,789 Ερώτημα 26 0,709 Ερώτημα 27 0,698 Ερώτημα 28 0,504 Ερώτημα 29 0,819 Ερώτημα 30 0,702 Ερώτημα 31 0,608 Ερώτημα 32 0,472 Ιδιοτιμή 13,420 2,677 1,796 1,300 1,071 % διακύμανσης 41,938 8,365 5,614 4,061 3,346 % διακύμ.αθρ. 41,938 50,303 55,916 59,978 63,324 Cronbach s α 0,92 0,90 0,88 0,83 0,79 Παράγοντας -1 Πίεση & διαχείριση κινδύνου - Pressure & risk management, Παράγοντας -2 Στρατηγικές & εξωστρεφείς ικανότητες - Strategic-extrovert skills, Παράγοντας -3 Δεξιότητες λογιστικής-χρηματοοικονομικής- [11]

12 Accounting skills, Παράγοντας -4 Ορθολογική λήψη απόφασης-rational decision making, Παράγοντας -5 Τεχνολογικές δεξιότητες - Technlogical skills Πίνακας 8: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα των Γενικών Δεξιοτήτων (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Παράγοντας -1 Παράγοντας -2 Ερώτημα 1 0,918 Ερώτημα 2 0,894 Ερώτημα 3 0,845 Ερώτημα 4 0,776 Ερώτημα 5 0,757 Ερώτημα 6 0,749 Ερώτημα 7 0,746 Ερώτημα 8 0,738 Ερώτημα 9 0,703 Ερώτημα 10 0,612 Ερώτημα 11 0,543 Ερώτημα 12 0,540 Ερώτημα 13 0,450 Ερώτημα 14 0,915 Ερώτημα 15 0,828 Ερώτημα 16 0,810 Ερώτημα 17 0,803 Ερώτημα 18 0,749 Ερώτημα 19 0,709 Ερώτημα 20 0,589 Ιδιοτιμή 11,440 1,246 % διακύμανσης 57,200 6,231 % διακύμανσης αθροιστικά 57,200 63,432 Cronbach s α 0,95 0,91 Γενικές δεξιότητες, Παράγοντας -2 Ανάλυσης δεδομένων & νομικές δεξιότητες Πίνακας 9: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα της σύγκλισης αξιών του ατόμου με το Τμήμα (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Ερώτημα 1 0,857 Ερώτημα 2 0,853 Ερώτημα 3 0,835 Ιδιοτιμή 2,160 % διακύμανσης 71,990 [12]

13 Cronbach s α 0.81 Πίνακας 10: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα των Ικανοτήτων (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Παράγοντας -2 Παράγοντας -3 Παράγοντας -4 Ερώτημα 1 0,918 Ερώτημα 2 0,783 Ερώτημα 3 0,760 Ερώτημα 4 0,760 Ερώτημα 5 0,745 Ερώτημα 6 0,736 Ερώτημα 7 0,724 Ερώτημα 8 0,718 Ερώτημα 9 0,699 Ερώτημα 10 0,669 Ερώτημα 11 0,640 Ερώτημα 12 0,628 Ερώτημα 13 0,593 Ερώτημα 14 0,587 Ερώτημα 15 0,578 Ερώτημα 16 0,536 Ερώτημα 17 0,890 Ερώτημα 18 0,843 Ερώτημα 19 0,718 Ερώτημα 20 0,658 Ερώτημα 21 0,541 Ερώτημα 22 0,485 Ερώτημα 23 0,848 Ερώτημα 24 0,828 Ερώτημα 25 0,808 Ερώτημα 26 0,735 Ερώτημα 27 0,610 Ερώτημα 28 0,807 Ερώτημα 29 0,795 Ερώτημα 30 0,585 Ερώτημα 31 0,567 Ερώτημα 32 0,487 Ιδιοτιμή 17,215 1,602 1,267 1,046 % διακύμανσης 53,796 5,005 3,960 3,268 % διακύμανσης αθροιστικά 53,796 58,801 62,761 66,029 [13]

14 Cronbach s α 0,95 0,89 0,89 0,88 Πίνακας 11: Ανάλυση αξιοπιστίας, Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα της ηθικής στο Τμήμα (φορτίσεις) Παράγοντας -1 Παράγοντας -2 Ερώτημα 1 0,930 Ερώτημα 2 0,901 Ερώτημα 3 0,740 Ερώτημα 4 0,928 Ερώτημα 5 0,676 Ιδιοτιμή 2,601 1,055 % διακύμανσης 52,021 21,108 % διακύμανσης αθροιστικά 52,021 73,129 Cronbach s α 0,83 0,73 Επιπροσθέτως, διεξήχθη επιβεβαιωτική (Confirmatory Factor Analysis, CFA) μέσω του στατιστικού πακέτου LISREL, για τις κλίμακες των δεξιοτήτων, ικανοτήτων και γνώσεων, ώστε να προκύψει η μοντελοποίηση των δομικών εξισώσεων. Έτσι, προέκυψε ένα μοντέλο βασισμένο στην πληροφορία της διερευνητικής ανάλυσης η οποία εκφράζεται με τη μορφή υπολανθάνουσων μεταβλητών. Η μοντελοποίηση των δομικών εξισώσεων αποκαλύπτει τις σχέσεις μεταξύ των υπολανθάνουσων μεταβλητών, δηλαδή τη σχέση των παραγόντων της κλίμακας. Σχετικά με την κλίμακα ικανοτήτων, υιοθετήθηκε ένα 1 ου βαθμό μοντέλο, με τις ερωτήσεις που δίνουν καλύτερους συνολικά δείκτες εγκυρότητας (πίνακας 12). [14]

15 Πίνακας 12: Επιβεβαιωτική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα των Ικανοτήτων (Κανονικοποιημένοι συντελεστές μεταβλητών, φορτίσεις και σφάλματα, δείκτες εγκυρότητας) V10(23) =.678*F E10 V3 (25) =.783 F E3 V9 (28) =.785*F E9 V4 (29) =.819*F E4 V12 (31) =.812*F E12 V14 (32) =.804*F E14 V7 (33) =.824*F E7 V13(34) =.810*F E13 V8 (36) =.751*F E8 V15 (38) =.784*F E15 V22 (13) =.655*F E22 V23(15) =.765*F E23 V20(17) =.752*F E20 V21 (18) =.823*F E21 V19 (20) =.761 F E19 V25(1) =.674 F E25 V29 (3) =.794*F E29 V30 (4) =.851*F E30 V28(6) =.787*F E28 V33 (8) =.859*F E33 V31(9) =.759 F E31 V32 (10) =.717*F E32 Δείκτες εγκυρότητας (fit- indices) CHI-SQUARE = , DF=203 ( /203 =2.25), p< BENTLER-BONETT NORMED FIT INDEX =.917 BENTLER-BONETT NON-NORMED FIT INDEX =.945 COMPARATIVE FIT INDEX (CFI) =.952 BOLLEN (IFI) FIT INDEX =.952 MCDONALD (MFI) FIT INDEX =.685 LISREL GFI FIT INDEX =.887 LISREL AGFI FIT INDEX =.859 ROOT MEAN-SQUARE RESIDUAL (RMR) =.067 STANDARDIZED RMR =.034 ROOT MEAN-SQUARE ERROR OF APPROXIMATION (RMSEA) = % CONFIDENCE INTERVAL OF RMSEA (.054,.068) Σχετικά με την κλίμακα δεξιοτήτων, υιοθετήθηκε ένα 1 ου βαθμό μοντέλο, με τις ερωτήσεις που δίνουν καλύτερους συνολικά δείκτες εγκυρότητας (πίνακας 13). [15]

16 Πίνακας 13: Επιβεβαιωτική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα των Δεξιοτήτων (Κανονικοποιημένοι συντελεστές μεταβλητών, φορτίσεις και σφάλματα, δείκτες εγκυρότητας) V2 (15) =.796*F E2 V1 (16) =.759 F E1 V3 (17) =.789*F E3 V8 (18) =.785*F E8 V10 (19) =.785*F E10 V4 (21) =.823*F E4 V5 (22) =.791*F E5 V11 (23) =.714*F E11 V7 (24) =.749*F E7 V19 (2) =.668*F E19 V18 (5) =.762*F E18 V16 (7) =.696 F E16 V21 (9) =.761*F E21 V24 (10) =.814*F E24 V12 (11) =.783*F E12 V23 (13) =.723*F E23 Δείκτες εγκυρότητας (fit- indices) CHI-SQUARE = , DF = 103 ( /103 =2.92), p< BENTLER-BONETT NORMED FIT INDEX =.920 BENTLER-BONETT NON-NORMED FIT INDEX =.937 COMPARATIVE FIT INDEX (CFI) =.946 BOLLEN (IFI) FIT INDEX =.946 MCDONALD (MFI) FIT INDEX =.745 LISREL GFI FIT INDEX =.898 LISREL AGFI FIT INDEX =.865 ROOT MEAN-SQUARE RESIDUAL (RMR) =.076 STANDARDIZED RMR =.035 ROOT MEAN-SQUARE ERROR OF APPROXIMATION (RMSEA) = % CONFIDENCE INTERVAL OF RMSEA (.066,.086) Σχετικά με την κλίμακα γνώσεων/μαθημάτων, υιοθετήθηκε ένα 1 ου βαθμό μοντέλο, με τις ερωτήσεις που δίνουν καλύτερους συνολικά δείκτες εγκυρότητας (πίνακας 14). [16]

17 Πίνακας 14: Επιβεβαιωτική Παραγοντική Ανάλυση για την κλίμακα των γνώσεων/μαθημάτων (Κανονικοποιημένοι συντελεστές μεταβλητών, φορτίσεις και σφάλματα, δείκτες εγκυρότητας) V6 (28) =.742*F E6 V2 (42) =.800 F E2 V3 (44) =.809*F E3 V4 (45) =.709*F E4 V15 (4) =.763*F2 V12 (6) =.716*F2 V11(9) =.712 F2 V21 (23) =.767*F3 V23 (24) =.808*F3 V20 (25) =.810*F3 V19 (26) =.769 F3 V22 (29) =.679*F3 V26 (10) =.767*F4 V27 (11) =.880*F4 V25 (12) =.777 F E E E E E E E E E E E25 V30 (34) =.698*F5 V29 (35) =.763 F5 V31 (47) =.656*F5 V41 (15) =.501 F1 V42 (36) =.727*F1 V43 (37) =.658*F1 V44 (38) =.821*F E E E E E E E4 Δείκτες εγκυρότητας (fit- indices) CHI-SQUARE = DF=125 ( /125 = 2.38), p<.00000) BENTLER-BONETT NORMED FIT INDEX =.910 BENTLER-BONETT NON-NORMED FIT INDEX =.933 COMPARATIVE FIT INDEX (CFI) =.945 BOLLEN (IFI) FIT INDEX =.945 MCDONALD (MFI) FIT INDEX =.773 LISREL GFI FIT INDEX =.914 LISREL AGFI FIT INDEX =.882 ROOT MEAN-SQUARE RESIDUAL (RMR) =.104 STANDARDIZED RMR =.042 ROOT MEAN-SQUARE ERROR OF APPROXIMATION (RMSEA) = % CONFIDENCE INTERVAL OF RMSEA (.055,.074) Συνεπώς, οι κλίμακες που υιοθετήθηκαν παρουσιάζουν υψηλό επίπεδο εγκυρότητας, όπως αποδεικνύεται από τη χρήση σειράς δεικτών, και συνεπώς μπορούν να υιοθετηθούν για περαιτέρω στατιστική επεξεργασία με στ χο τη διερεύνηση σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών προς ανάλυση. [17]

18 3. Στατιστική επεξεργασία στοιχείων του ερωτηματολογίου και εξαγωγή συμπερασμάτων 3.1. Φυσιογνωμία του δείγματος των φοιτητών Το δείγμα αποτέλεσαν φοιτητές που βρίσκονται στο τελευταίο έτος σπουδών, από τρία Τμήματα Χρηματο-οικονομικής & Λογιστικής, που ανήκουν σε 3 διαφορετικά ΑΕΙ. Το δομημένο ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε στην αρχή εργαστηριακών μαθημάτων στο γνωστικό πεδίο της χρηματοοικονομικής & λογιστικής. Συλλέχθηκαν 334 ερωτηματολόγια, από τα οποία 323 ήταν επαρκώς συμπληρωμένα, και χρησιμοποιήθηκαν στις περαιτέρω αναλύσεις. Στον πίνακα 12, συνοψίζονται τα κυριότερα δημογραφικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων στην έρευνα και στο ιστόγραμμα (σχήμα 1), παρουσιάζεται η κατανομή των φοιτητών ως προς τη βαθμολογία τους. Σχήμα 1. Κατανομή των συμμετεχόντων στην έρευνα σχετικά με το μέσο όρο βαθμολογίας [18]

19 Πίνακας 12: Φυσιογνωμία του δείγματος Ποσοστό* (%) Φύλο Πόσες ώρες βρίσκεται στην σχολή κατά μέσο όρο Άνδρες 49,2 έως 4 ώρες 48,6 Γυναίκες 50,8 Από 4-6 ώρες 31,3 Οικογενειακή >6 ώρες 17,6 κατάσταση Άγαμος/η 96,0 Εργασία Έγγαμος/η 2,5 Φοιτητές που εργάζονται 32,8 Διαζευγμένος/η <1% Φοιτητές που δεν εργάζονται 58,5 Εκπαίδευση Επαγγελματική κατάσταση Γενικό Λύκειο 76,8 Εργαζόμενος 32,8 ΕΠΑ.Λ. 16,7 Άνεργος 58,5 Τεχνικό Λύκειο <1% Ελεύθερος επαγγελματίας 2,8 Έτος Σπουδών Μορφή εργασίας για τους Εργαζόμενους φοιτητές 1 ο έτος - Πλήρης Απασχόληση 10,5 (25,6%) 2 ο έτος - Μερική Απασχόληση 23,8 (57,9%) 3 ο έτος 52,6 Σύμβαση Ορισμένου Χρόνου 6,8 (16,5%) 4 ο έτος 23,2 Σύνολο Μηνιαίων Αποδοχών Μεγαλύτερα έτη 22,7 έως ,2 Αριθμός ,4 μαθημάτων που χρωστούν Κανένα 10, ,9 έως 5 37, , ,3 >800 2, ,3 Επίπεδο εκπαίδευσης Γονέα (Πατέρα/Μητέρας) > 20 1,5 Βασικές γνώσεις 32,5/25,1 Φορές την Λύκειο 43,0/49,5 εβδομάδα έρχονται στο Τμήμα 1 μέρ/εβδ 24,8 Πτυχίο ΑΕΙ 20,7/20,4 2 μέρ./εβδ 18,9 Μεταπτυχιακό 1,5/3,1 3 μέρ./εβδ 29,7 Διδακτορικό 0,9/0,3 4 μέρ./εβδ 16,4 > 5 μέρ./εβδ 5,6 * Το ποσοστό πιθανώς να μην αθροίζει συνολικά σε 100%, λόγω κάποιων μη συμπληρωμένων ερωτηματολογίων [19]

20 3.2. Πολλαπλή παλινδρόμηση (multiple regression analysis) Για τη διερεύνηση της σύνδεσης (επίδραση) πολλαπλών μεταβλητών (ανεξάρτητες μεταβλητές) με το αποτέλεσμα (εξαρτημένη μεταβλητή, υιοθετήθηκε η πολλαπλή παλινδρόμηση. Η σύνδεση της εξαρτημένης μεταβλητής με τις ανεξάρτητες είναι της μορφής: y= a+ b 1 *x 1 + b 2 * x 2 + b n * x n Οι ανεξάρτητες μεταβλητές μπορούν να ομαδοποιηθούν σε δύο ομάδες, τις μεταβλητές ελέγχου (δημογραφικά χαρακτηριστικά, δηλ., φύλο, ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, εκπαίδευση, έτος σπουδών, αριθμός χρωστούμενων μαθημάτων, συχνότητα παρακολούθησης, εργαζόμενοι φοιτητές, επίπεδο εκπαίδευση γονέα) και τις υπόλοιπες ανεξάρτητες μεταβλητές [μαθήματα/γνώσεις (5 παράγοντες), γενικές δεξιότητες (2 παράγοντες), ικανότητες (4 παράγοντες), συναισθηματικό νοημοσύνη (4 παράγοντες), άγχος (2 παράγοντες), δικαιοσύνη, αλληλεγγύη προς τους άλλους φοιτητές, σύγκλιση ατομικών και συλλογικών αξιών, ηθική διοίκηση(2 παράγοντες)]. Ειδικότερα, τα δύο μοντέλα που ελέχθησαν για την παρούσα έρευνα είναι τα κάτωθι: A. Εξαρτημένη μεταβλητή η ικανοποίηση των φοιτητών από τις σπουδές: ικανοποίηση = a+ b 1 * (μεταβλητές ελέγχου) + b 2 * x 2 + b n * x n Διαπιστώνεται ότι R 2 =0,286 το οποίο σημαίνει ότι το 28,6% της διακύμανσης της εξαρτημένης μεταβλητής ερμηνεύεται από τις ανεξάρτητες μεταβλητές. Συνεπώς, το συνολικό μοντέλο επιβεβαιώνεται, καθώς είναι στατιστικά σημαντικό επίπεδο σημαντικότητας p <0,001. Ειδικότερα, από τις ανεξάρτητες μεταβλητές διαπιστώθηκε στατιστικά σημαντική θετική σύνδεση με τα μαθήματα/γνώσεις που συνδέονται με τις δεξιότητες χρηματοοικονομικής & λογιστικής, με τις γενικές δεξιότητες που συνδέονται με την ανάλυση δεδομένων και τη νομική, και με το βαθμό σύγκλισης των ατομικών αξιών με τις αξίες του Τμήματος. Καμία μεταβλητή ελέγχου δεν αποδείχθηκε να έχει στατιστικά σημαντική σχέση με την ικανοποίηση των φοιτητών. B. αφοσίωση = a+ b 1 * (μεταβλητές ελέγχου) + b 2 * x 2 + b n * x n Διαπιστώνεται ότι R 2 =0,499 το οποίο σημαίνει ότι το 49,9% της διακύμανσης της εξαρτημένης μεταβλητής ερμηνεύεται από τις ανεξάρτητες μεταβλητές. Συνεπώς, το [20]

21 συνολικό μοντέλο επιβεβαιώνεται, καθώς είναι στατιστικά σημαντικό επίπεδο σημαντικότητας p <0,001. Ειδικότερα, από τις ανεξάρτητες μεταβλητές διαπιστώθηκε στατιστικά σημαντική θετική σύνδεση με τα μαθήματα/γνώσεις που συνδέονται με τις δεξιότητες χρηματοοικονομικής & λογιστικής, με τις γενικές δεξιότητες που συνδέονται με την ανάλυση δεδομένων και τη νομική, τη συναισθηματική νοημοσύνη και με το βαθμό σύγκλισης των ατομικών αξιών με τις αξίες του Τμήματος. Καμία μεταβλητή ελέγχου δεν αποδείχθηκε να έχει στατιστικά σημαντική σχέση με την ικανοποίηση των φοιτητών. Είναι αξιοσημείωτο ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική αρνητική σύνδεση μεταξύ του αριθμού των μαθημάτων που χρηστά ένας φοιτητής και την αφοσίωση, συναισθηματική δέσμευση με το Τμήμα. [21]

22 Βιβλιογραφία Basu P. & Cohen, J. (1994), Learning To Learn In The Accounting Principles Course: Outcome Assessment Of An Integrative Business Analysis Project, Journal of Accounting Education, 12, 4, Borsboom, D. (2008). Latent variable theory. Measurement: Interdisciplinary Research and Perspective, 6, Cable D.M. & Judge T.A. (1996) Person Organization Fit, Job Choice Decisions, and Organizational Entry, Organizational Behavior And Human Decision Processes,67, 3, Eisenberger, R., Cummings, J., Armeli, S. and Lynch, P. (1997), Perceived organizational support, discretionary treatment, and job satisfaction, Journal of Applied Psychology, 82 (5), Hair, F., Anderson, R., Tatham, R., & Black, W. (1995), Multivariate Data Analysis with Readings, 4th Ed, London, Prentice-Hall International. Hunt SD, Wood VR, Chonko LB. (1989), Corporate ethical values and organizational commitment in marketing. Journal of Marketing; (July) 53, Jiang J.J., Klein G., Van Slyke C., Cheney P., (2003), Notes And Short Papers: A Note on Interpersonal and Communication Skills for IS Professionals: Evidence of Positive Influence, Decision Sciences, 34, 4, Kaiser, H. F., & Rice, J. (1974). Little Jiffy, MARK VI, Educational and Psychological Measurement, 34, Lin Z.J., (2008), A factor analysis on knowledge and skill components of accounting education: Chinese case, Advances in Accounting, incorporating Advances in International Accounting, 24, Martinez M., (2008), Competencies and Higher Education Policy Analysts, Educational Policy, 22, 5, September, Niehoff BP, Moorman RH. (1993), Justice as a mediator of the relationship between methods of monitoring and organizational citizenship behavior. Academy of Management Journal, 36, Nunally, J. C. (1978). Psychometric Theory, 2nd ed., McGraw- Hill, New Delhi. Sharma, S. (1996). Applied Multivariate Techniques, Willey, New York. Spector, P. E. (1992). Summated rating scale construction: An Introduction, in Quantitative Applications in the Social Sciences, p.34, Sage, Beverly Hills CA. Supica Z.T., Bjegovicb V., Marinkovic J., Milicevica M.S., Vasicd V. (2010), Hospital management training and improvement in managerial skills: Serbian experience, Health Policy, 96, Teresa M., Ramírez G. and Landero Hernández R. (2007) Factor Structure of the Perceived Stress Scale (PSS) in a Sample from Mexico, The Spanish Journal of Psychology, 10, 1, Timm, N. (2002). Applied Multivariate Analysis, Springer- Verlag, New York. Turnley, W. H., Bolino, M. C., Lester, S. W., & Bloodgood, J. M. (2003). The impact of psychological contract fulfilment on the performance of in-role and organizational citizenship behaviors. Journal of Management, 29,2, Wong C.S. & Law K.S., (2002) The effects of leader and follower emotional intelligence on performance and attitude: An exploratory study, The Leadership Quarterly, 13, [22]