1. Παθητική -Ενεργητική ςφνταξη π.χ. «Ο Υπουργόσ όριςε το Γενικό Γραμματζα του υπουργείου του» «Ο Γενικόσ Γραμματζασ ορίςτθκε από τον Υπουργό»

Transcript

1 ΕΡΩΣΗΕΙ ΧΕΣΙΚΕ ΜΕ ΣΗ ΓΛΩΑ ΚΕΙΜΕΝΟΤ 1. Παθητική -Ενεργητική ςφνταξη π.χ. «Ο Υπουργόσ όριςε το Γενικό Γραμματζα του υπουργείου του» «Ο Γενικόσ Γραμματζασ ορίςτθκε από τον Υπουργό» Α. Παθητική ςφνταξη χρθςιμοποιείται όταν κζλουμε i. να δϊςουμε ζμφαςθ ςτθ δράςθ του Τ (ποκειμζνου) ii. να εξάρουμε το αποτζλεςμα τθσ ενζργειασ του Τ iii. να δϊςουμε ποικιλία ςτθν πλοκι του λόγου iv. να μθν αναφζρουμε το Τ ι επειδι το αγνοοφμε ι επειδι κζλουμε να το αποκρφψουμε ι γιατί δεν ενδιαφζρει o Το λογικό υποκείμενο δθλϊνεται ζμμεςα με τον προςδιοριςμό του ποιθτικοφ αιτίου. o Το ποιθτικό αίτιο παραλείπεται όταν: α) εννοείται εφκολα β) είναι άγνωςτο γ) δε κζλουμε να το δθλϊςουμε Β. Ενεργητική ςφνταξη i. τονίηουμε το Τ τθσ πράξθσ ii. εξαίρουμε το πρόςωπο ι το πράγμα που δρα Άςκηςη Μετατρζψτε ςτο άλλο είδοσ ςφνταξθσ Η κεοποίθςθ του χριματοσ παραλφει τισ θκικζσ αντιςτάςεισ και πυροδοτεί τθν κοινωνικι πακογζνεια. 2. Ρηματικό πρόςωπο / χρόνοσ / ζγκλιςη Α. Ρηματικό πρόςωπο Αϋ ενικό πρόςωπο: Εμφατικι παρουςίαςθ προςωπικισ κζςθσ. προςδίδει ςτο κείμενο τόνο προςωπικό / εξομολογθτικό εκφράηει προςωπικζσ εκτιμιςεισ / βιϊματα αποκτά αμεςότθτα εκφράηεται οικειότθτα / οι ςκζψεισ προβάλλονται εντονότερα και εναργζςτερα ςτον αναγνϊςτθ Ο ςυγγραφζασ διαφοροποιείται από τουσ υπόλοιπουσ. Βϋ ενικό πρόςωπο Προςδίδει αμεςότθτα και οικειότθτα ςτο λόγο, ηωντάνια, παραςτατικότθτα Χρθςιμεφει να γίνει ο λόγοσ πιο πειςτικόσ Δθμιουργεί αμεςότθτα ςτθν επικοινωνία με το δζκτθ. Κουβεντιαςτόσ τόνοσ. Γϋ ενικό Κακιςτά το μινυμα γενικόλογο Προςδίδει κακολικό κφροσ 1

2 Αποςταςιοποιεί το ςυγγραφζα από τθ ςυμμετοχι και τον κακιςτά αντικειμενικό παρατθρθτι Οι επιςθμάνςεισ φαίνονται αναμφιςβιτθτεσ και γενικϊσ αποδεκτζσ Αϋ πληθυντικό πρόςωπο: Χαρίηει οικείο τόνο ςτο λόγο, τον κάνει άμεςο Προςδίδει κακολικότθτα / ςυλλογικότθτα ςτο πρόβλθμα ςτο οποίο αναφζρεται κακϊσ ο ςυγγραφζασ ενςωματϊνει τον εαυτό του ςε ςφνολο και αποδζχεται απόψεισ που ανικουν ςτο ευρφ κοινό. υγγραφζασ και αναγνϊςτθσ ζχουν κοινι οπτικι γωνία δθμιουργεί αίςκθςθ οικειότθτασ (αμεςότθτα) ανάμεςα ςτον πομπό και το δζκτθ / απόδοςθ ςυλλογικισ ευκφνθσ Σονίηεται θ ανάγκθ δραςτθριοποίθςθσ των αρμόδιων φορζων Βϋ πληθυντικό πρόςωπο: Προςδίδει αμεςότθτα και οικειότθτα ςτο λόγο, ηωντάνια, παραςτατικότθτα, ςυναιςκθματικι προςζγγιςθ Χρθςιμεφει να γίνει ο λόγοσ πιο πειςτικόσ Δθμιουργεί αμεςότθτα ςτθν επικοινωνία με το δζκτθ. Κουβεντιαςτόσ τόνοσ. Γϋ πληθυντικό πρόςωπο: Υφοσ ςοβαρό και επίςθμο. Ρεαλιςτικι γραφι. Αντικειμενικότθτα. Εγκυρότθτα. Β. Ρηματικόσ χρόνοσ a) Οι παροντικοί χρόνοι (Ενεςτώτασ, Παρακείμενοσ): δίνουν αμεςότθτα, ηωντάνια, δραματικότθτα αφοφ παρουςιάηουν όςα λζγονται ςα να γίνονται τϊρα, ςαν να βρίςκονται ςε εξζλιξθ. b) Οι παρελθοντικοί χρόνοι (Παρατατικόσ, Αόριςτοσ, Υπερςυντζλικοσ): δίνουν ςτο λόγο βεβαιότητα. Παρουςιάηουν όςα λζγονται ωσ πραγματικά], ιδθ ότι ζχουν γίνει και ολοκλθρωκεί. c) Οι μελλοντικοί χρόνοι: μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν για να δθλϊςουν ευχι, αγωνία, ελπίδα Ενεςτϊτασ δθλϊνει κάτι που γίνεται ςτο παρόν και βρίςκεται ςε εξζλιξθ κάτι που ςυμβαίνει διαχρονικά (γνωμικόσ ενεςτϊτασ: «ο ιλιοσ δφει») κάτι που αναμφιςβιτθτα κα ςυμβεί (αντί για Μζλλοντα: «ζρχεται») ηωντάνια ςτθν αφιγθςθ (ιςτορικόσ ενεςτϊτασ αντί για Αόριςτο) παραςτατικότθτα (αντί παρατατικοφ) Παρατατικόσ φανερϊνει κάτι που γινόταν ςτο παρελκόν εξακολουκθτικι, με διακοπι ι χωρίσ Μζλλοντασ τιγμιαίοσ: κάτι κα γίνει ςτο μζλλον και παρουςιάηεται ςυνοπτικά 2

3 Εξακολουκθτικόσ: κάτι κα γίνεται με διακοπι ι χωρίσ υντελεςμζνοσ: κάτι κα γίνει πριν από μια χρονικι ςτιγμι του μζλλοντοσ. Παρακείμενοσ: κάτι ζχει γίνει ςτο παρελκόν =, εξακολουκεί όμωσ να υπάρχει ςυντελεςμζνο και ςτο παρόν Τπερςυντζλικοσ: κάτι ιταν ςυντελεςμζνο πριν από μια χρονικι ςτιγμι του παρελκόντοσ Γ. Οι Ρηματικζσ εγκλίςεισ Οριςτική Τποτακτική Προςτακτική Συνοδεφεται από τα μόρια: να, ασ, και τουσ ςυνδζςμουσ: αν, όταν, πριν, μόλισ, να μθ, μιπωσ Φανερϊνει το Πραγματικό, το βζβαιο, (το δυνατό, το πικανό, ευχι, παράκλθςθ) Φανερϊνει κάτι το ενδεχόμενο ι επιθυμητό (κακϊσ και προτροπι, παραχϊρθςθ, ευχι, το δυνατό, το πικανό, απορία, προςταγι, απαγόρευςθ) Φανερϊνει τθν επικυμία ωσ Προςταγή, αλλά μπορεί να διατυπωκεί και ωσ προτροπι, απαγόρευςθ, παράκλθςθ, ευχι 3. Μακροπερίοδοσ - Μικροπερίοδοσ λόγοσ π.χ. * Ουςιαςτικό δικαίωμα και κακικον είναι ο ςεβαςμόσ του ανκρϊπου (πρόταςθ = περίοδοσ) * Ο ρατςιςμόσ γίνεται όπλο προπαγάνδασ για ζνα ζκνοσ και αμαυρϊνει τθν υπόλθψθ των άλλων εκνϊν. (δφο κφριεσ προτάςεισ) * Είναι πρόδθλο ότι θ πθγι του ρατςιςμοφ είναι θ άγνοια των πραγματικϊν χαρακτθριςτικϊν των ατόμων που ςυνκζτουν μιαν ανκρϊπινθ ομάδα (μια κφρια πρόταςθ και 2 δευτερεφουςεσ) Μικροπερίοδοσ λόγοσ: αυτόσ που αποτελείται από ςφντομεσ περιόδουσ. τθν περίπτωςθ αυτι κατά κανόνα αποφεφγεται θ υποτακτικι ςφνταξθ και προτιμάται ο παρατακτικόσ λόγοσ. Ο ςυγγραφζασ επιδιϊκει να εκφράςει τισ απόψεισ του με τρόπο ςαφή, λιτό, απζριττο. Μακροπερίοδοσ λόγοσ: αποτελείται από ςχοινοτενείσ και εκτεταμζνουσ περιόδουσ, αποτελοφμενεσ από πολλζσ κφριεσ και δευτερεφουςεσ προτάςεισ. Κφρια ςυντακτικι υποδομι είναι θ διαδοχικι υπόταξθ. Ο ςυγγραφζασ εκφράηει ςφνκετεσ και πολφπλοκεσ ςκζψεισ. Με τον τρόπο αυτό επιηθτεί να παρουςιάςει αναλυτικά τθ ςυλλογιςτικι του πορεία, τθν επιχειρθματολογία του, για να τθν καταςτιςει πειςτικι. ε ζνα κείμενο πλζκονται με ποικίλουσ τρόπουσ οι κφριεσ με τισ δευτερεφουςεσ και εκφράηουν διάφορεσ επιρρθματικζσ ςχζςεισ. Από το γράφοντα εξαρτάται πόςεσ, ποιεσ και ποφ κα χρθςιμοποιιςει δευτερεφουςεσ προτάςεισ. Οι ςχζςεισ όμωσ αυτζσ είναι δυνατό να εκφραςτοφν και με τθ χριςθ κφριων προτάςεων. π.χ.: Επειδι πάλιωςε το αυτοκίνθτο μου *αιτία+, το ποφλθςα >>> Πάλιωςε το αυτοκίνθτό μου και το ποφλθςα. Μετατροπή μακροπερίοδου λόγου ςε μικροπερίοδο >>> με τθν παράλειψθ των ςυνδζςμων που ειςάγουν δευτερεφουςεσ και τθ χριςθ διαρκρωτικϊν λζξεων ι τθ μετατροπι ςε μετοχζσ 3

4 π.χ.: «Κι εδϊ τα ςτοιχεία τθσ ζρευνασ του ΕΒ είναι καταλυτικά, αφοφ αποδεικνφουν με τον πλζον αδιαμφιςβιτθτο τρόπο ότι οι κζςεισ εργαςίασ υπάρχουν, και μάλιςτα πολλζσ, αλλά δεν υπάρχουν οι ικανοί να τισ καταλάβουν». >>> «Κι εδϊ τα ςτοιχεία τθσ ζρευνασ του ΕΒ είναι καταλυτικά. Αποδεικνφουν με τον πλζον αδιαμφιςβιτθτο τρόπο αυτό, κζςεισ εργαςίασ υπάρχουν, και μάλιςτα πολλζσ χωρίσ όμωσ τθν φπαρξθ των ικανϊν να τισ καταλάβουν. Λειτουργικζσ και υφολογικζσ διαφορζσ Μικροπερίοδοσ λόγοσ: ζχει κακαρότθτα, αρμονία, προςδίδει γοργότερο ρυκμό, παραςτατικότθτα, ηωντάνια / ςυχνά αγχϊδθσ, αςκματικόσ και επιδιϊκει τθ μετάδοςθ των ςυναιςκθμάτων που βιϊνει ο πομπόσ. Μακροπερίδοσ λόγοσ: είναι δείγμα υψθλοφ πνευματικοφ επιπζδου του πομποφ, βοθκά το δζκτθ να αντιλθφκεί τισ διαπλοκζσ των εννοιϊν (ςφνκετο φφοσ) / προςδίδει ζμφαςθ, ζνταςθ ςτο λόγο, το κείμενο αποκτά δυναμικό ρυκμό / ενδζχεται όμωσ να δίνει βραδφτθτα, αςάφεια, να λειτουργεί παραπειςτικά κακιςτϊντασ αςαφι τα νοιματα και να καταςτρζφει τθν ευλυγιςία. 4. Ονοματικά - Ρηματικά ςφνολα: Λεκτικά ςφνολα είναι τα ςφνολα λζξεων μιασ πρόταςθσ που δζνονται πιο ςτενά μεταξφ τουσ απ' ό,τι με άλλεσ λζξεισ και ζτςι ςχθματίηουν ομάδεσ ι ςυςτιματα. Είναι τεςςάρων ειδϊν: Ι. Ονοματικά (Ο), δθλαδι αυτά ςτα οποία θ βαςικι λζξθ είναι όνομα. Αυτά διακρίνονται: α) ςε απλά, που αποτελοφνται από μια μόνο λζξθ - όνομα. π.χ. Η τθλεόραςθ ενθμερϊνει. β) ςε αναπτυγμζνα, που αποτελοφνται από μια λζξθ - όνομα ςυμπλθρωμζνθ από ομοιόπτωτο ι ετερόπτωτο προςδιοριςμό. π.χ. Η δορυφορικι τθλεόραςθ αναπτφχκθκε ραγδαία τα τελευταία Χρόνια. 2. Ρηματικά (Ε), ςτα οποία θ βαςικι λζξθ είναι ριμα. Αυτά διακρίνονται: α) ςε απλά, που αποτελοφνται από ζνα ριμα αμετάβατο ι από ζνα ριμα μεταβατικό και το αντικείμενό του ι ζνα ριμα ςυνδετικό και το κατθγοροφμενό του. π.χ. Οι θκικζσ αξίεσ αντζχοφν (Ρ) Ο τφποσ ψυχαyωyεί τον άνκρωπο. (Ρ + Α) Η τθλεόραςθ προςφζρει γνϊςει. ςεον άνκρωπο (Ρ + Α + Α) Οι εξελίξεισ ςτο χϊρο τθσ επιςτιμθσ είναι ραγδαίεσ (Ρ + Κ) β) ςε αναπτυγμζνα, που αποτελοφνται από ζνα ριμα, ζναν από τουσ κφριουσ όρουσ του (Α ι Κ) και κάποιον ι κάποιουσ προςδιοριςμοφσ, δικοφσ του ι των όρων του. π.χ. Οι μεγάλεσ ζννοιεσ, κεμζλια των θβικϊν αξιϊν, άντεξαν χιλιάδεσ χρόνια τϊρα. 3. Επιρρηματικά, που αποτελοφνται από ζνα ι περιςςότερα επιρριματα. π.χ. Ο πολιτιςμόσ και θ καλλιζργεια τθσ ανκρωπότθτασ πάνω ςε τοφτον τον πλανιτθ είναι αδιάςειςτα δεμζνα. 4. Εμπρόθετα, που αποτελοφνται από εμπρόκετουσ προςδιοριςμοφσ. π.χ. Ξεφφγαμε από τθ φφςθ και παραδοκικαμε ςτον άνκρωπο, αλλάξαμε αφζντθ, με τθν ελπίδα πωσ ο όμοιόσ μασ κα ιταν ανκρωπινότεροσ. Λάκοσ' θμείωςθ: Σα επιρρθματικά και εα εμπρόκετα ςφνολα είναι κατά κανόνα μζρθ του ρθματικοφ ςυνόλου τθσ πρόταςθσ. 4

5 Η χρήςη των ονοματικϊν ςυνόλων αποδίδει το μόνιμο, το γενικό, το διαχρονικό και αφηρημζνο και όχι το ςυγκεκριμζνο και παροδικό. Κατά ςυνζπεια, θ δυνατότθτα του πομποφ να ανάγεται από το ςυγκεκριμζνο ςτο κακολικό και να xχρθςιμοποιεί ςε εκτεταμζνο βακμό ονοματικά ςφνολα, αντί για ρθματικά ςφνολα εξαρτάται από τθ διανοθτικι δφναμι του και το αναβιβαςμζνο επίπεδό του. Πζραν αυτοφ, θ ςυχνι χριςθ ονοματικϊν ςυνόλων δείχνει ότι πρόκειται για επίςημη επικοινωνιακή περίςταςη. Η χρήςη των ρηματικϊν ςυνόλων περιγράφει τισ ςυγκεκριμζνεσ πράξεισ που δθλϊνουν τα ριματα που χρθςιμοποιοφνται. Ζτςι, θ κυριαρχία ρθματικϊν ςυνόλων δείχνει ότι ο πομπόσ απευκφνεται ςε ζνα λιγότερο καλλιεργημζνο κοινό και, γι αυτό, επιδιϊκει τθν αμεςότθτα τθσ επικοινωνίασ. Απ τθν άλλθ, μπορεί, επίςθσ, να μθ διακζτει το υψθλό μορφωτικό επίπεδο, με ςυνζπεια να αδυνατεί να αναχκεί ςτο γενικό και να εμμζνει ςτο ςυγκεκριμζνο. Σζλοσ. θ κυριαρχία ρθματικϊν ςυνόλων ςυνθκίηεται, ανεξάρτθτα από το επίπεδο του πομποφ ι του δζκτθ ςε επικοινωνιακζσ περιςτάςεισ τησ καθημερινότητασ. π.χ. Η παραγωγι πυρθνικισ ενζργειασ / ςυμβαδίηει με τθν παραγωγι πλουτωνίου. Πώσ μετατρζπουμε μια ρηματική φράςη ςε ονοματική; Για να μετατρζψουμε μία ρθματικι φράςθ ςε ονοματικι, αντικακιςτοφμε το ριμα με ομόρριηο ουςιαςτικό που δθλϊνει τθν ενζργεια ι το αποτζλεςμα τθσ ενζργειασ του ριματοσ. Παράλλθλα, επιφζρουμε κατ οποιαδιποτε αλλαγι είναι απαραίτθτθ: π.χ. ςυλλζγω ξζνα γραμματόςθμα >>> θ ςυλλογι ξζνων γραμματοςιμων αποςτζλλω προςκλιςεισ ςτουσ καλεςμζνουσ >>> θ αποςτολι προκλιςεων ςτουσ καλεςμζνουσ το δάςοσ κάθκε >>> τα κάψιμο του δάςουσ Πώσ μετατρζπουμε μια ονοματική φράςη ςε ρηματική; Για να μετατρζψουμε μία ονοματικι φράςθ ςε ρθματικι, αντικακιςτοφμε το ουςιαςτικό με ομόρριηο ριμα, επιφζροντασ και οποιαδιποτε αλλαγι είναι απαραίτθτθ. Προςζχουμε θ νζα φράςθ να εκφράηει το ίδιο νόθμα: π.χ. θ ςυγκζντρωςθ των κατοίκων >>> ςυγκεντρϊνονται οι κάτοικοι ι ςυγκεντρϊνουν τουσ κατοίκουσ θ ψιφιςθ του νομοςχεδίου από τθ Βουλι >>> το νομοςχζδιο ψθφίςτθκε (ι ψθφίηεται) από τθ Βουλι ΠΡΟΟΧΗ!!! Η εναλλαγι ονοματικϊν και ρθματικϊν ςυνόλων μασ βοθκάει πολφ όταν κζλουμε να βάλουμε τίτλο ςε άρκρο??! 5. Αναφορική ή ποιητική λειτουργία τησ γλϊςςασ Αναφορική λειτουργία: Η γλϊςςα απευκφνεται ςτθ λογική του δζκτθ και αποςκοπεί ςτθν πληροφόρηςή του. Ο πομπόσ χρθςιμοποιεί λζξεισ ι φράςεισ με τθν κυριολεκτικι τουσ ςθμαςία. Η πράξθ τθσ επικοινωνίασ αναφζρεται ςτον πραγματικό κόςμο ι ςτθν αντίλθψθ που ζχουμε γι αυτόν Ποιητική λειτουργία Η γλϊςςα απευκφνεται ςτο ςυναίςθημα και αποςκοπεί ςτθ διζγερςθ ςυναιςκθμάτων με ςυγκινηςιακά φορτιςμζνο λόγο. Ο πομπόσ χρθςιμοποιεί λζξεισ ι φράςεισ με τθ μεταφορική τουσ ςθμαςία, εικόνεσ, παρομοιϊςεισ κλπ. 5

6 Σθν προςοχι του δζκτθ δεν τον ελκφει τόςο θ πλθροφορία που φζρνει το μινυμα, όςο το ίδιο το μινυμα και θ μορφι που παίρνει: ιχοι λζξεων, επανάλθψθ, μζτρο, ομοιοκαταλθξία, ρυκμόσ. Παραδείγματα Δήλωςη-Συνυποδήλωςη Πικρόσ καφζσ-πικρά δάκρυα, ςκλθρι πζτρα-ςκλθρι καρδιά, το φωσ του ιλιου-το φωσ τθσ γνϊςθσ Αναφορική λειτουργία τησ γλώςςασ Το ςχολείο οφείλει να παρζχει ςτουσ νζουσ επαγγελματικό προςανατολιςμό, πλθροφόρθςθ για τα επαγγζλματα και τισ ανάγκεσ τθσ αγοράσ εργαςίασ. Ποιητική λειτουργία τησ γλώςςασ «Μζςα όμωσ ς αυτό το μεταβατικό και ρευςτό τοπίο λάμπει θ ελπίδα ότι ο άνκρωποσ κα τικαςεφςει τον εαυτό του και κα χρθςιμοποιιςει τθ νζα γνϊςθ, για να ηεςτακεί και όχι να αυτοπυρπολθκεί» 6. ημεία ςτίξησ Γενικά: Σα ς.ς. ςτο γραπτό λόγο αντικακιςτοφν τα φωνολογικά μζςα του προφορικοφ λόγου (παφςθ, ςυνεχι λόγο, γριγορο και αργό ρυκμό, κφμανςθ, ανζβαςμα ι κατζβαςμα τθσ φωνισ). Ουςιαςτικά τα ς.ς. υποκαθιςτοφν το ρόλο τησ ανθρώπινησ φωνήσ και αποτελοφν μζςο ςχολίου του πομποφ ςε όςα γράφει. Σα ς.ς. δθλϊνουν τα ακόλουκα: Η ΓΡΑΜΜΑΣΙΚΟ-ΤΝΣΑΚΣΙΚΗ ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΗ ΣΙΞΗ Σελεία (.) Χξεζηκνπνηείηαη γηα λα δειώζεη: - ην ηέινο πεξηόδνπ - ζύληκεζε ιέμεσλ - ζπληνκνγξαθίεο Άνω ηελεία ( ) Σεκεηώλεηαη γηα λα δειώζεη: - ην ηέινο εκηπεξηόδνπ Η εκηπεξίνδνο έρεη κελ λνεκαηηθή απηνηέιεηα, όρη όκσο θαη νινθιεξσκέλν λόεκα. Γηα λα νινθιεξσζεί, είλαη απαξαίηεην θαη ην ηκήκα ηνπ ιόγνπ πνπ αθνινπζεί. Διπλή ηελεία (:) Χξεζηκνπνηείηαη γηα: - λα εηζαγάγεη παξάζεκα - λα εηζαγάγεη θαηάινγν ζηνηρείσλ - λα εηζαγάγεη γλσκηθό, παξνηκία θ.η.ι. - λα ζπλδέζεη πξνηάζεηο από ηηο νπνίεο ε δεύηεξε επεμεγεί ηελ πξώηε ή είλαη απνηέιεζκα ηεο πξώηεο - λα γίλεη δηάθξηζε κεηαμύ ζέκαηνο θαη ζρνιίνπ ζε θείκελα επηγξακκαηηθνύ ραξαθηήξα Κόμμα (,) Είλαη ίζσο ην ζπρλόηεξν ζεκείν ζηίμεο θαη ρξεζηκνπνηείηαη: - ζε αζύλδεην ζρήκα - ζηελ αξρή θαη ην ηέινο παξελζεηηθήο πξόηαζεο - πξηλ θαη κεηά ηελ θιεηηθή πξνζθώλεζε - ζηελ παξάζεζε θαη ηελ επεμήγεζε - ζηηο δεπηεξεύνπζεο επηξξεκαηηθέο πξνηάζεηο εθηόο από ηηο εηδηθέο, ηηο ελδνηαζηηθέο, ηηο πιάγηεο εξσηεκαηηθέο θαη ηηο βνπιεηηθέο (όηαλ όκσο απηέο ρξεζηκνπνηνύληαη σο επεμεγήζεηο, ηόηε ην θόκκα κπνξεί λα ζεκεησζεί) 6

7 Παύλα (-) Χξεζηκνπνηείηαη γηα λα δειώζεη: - ηελ ελαιιαγή πξνζώπσλ ζην δηάινγν - ην δηάζηεκα κεηαμύ δπν νξίσλ - ηελ έλσζε ζηνηρείσλ - ηε δηάδεπμε Διπλή παύλα (- -) Χξεζηκνπνηείηαη γηα: - ηελ νξηνζέηεζε παξελζεηηθώλ ζρνιίσλ Τα ζρόιηα απηά είλαη επεμεγεκαηηθά ή ζπκπιεξσκαηηθά θαη ζεσξνύληαη αξθεηά ρξήζηκα ώζηε λα ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηα γξαθόκελα. Παπενθέζειρ ( ) και Αγκύλερ ([ ] { } < >) Σεκεηώλνληαη γηα λα ζπκπεξηιάβνπλ: - παξαπνκπέο - πεγέο παξαζεκάησλ - επεμεγεκαηηθά ζηνηρεία - ζρόιην πνπ επεμεγεί ή ζπκπιεξώλεη αιιά είλαη επνπζηώδεο H ΣΙΞΗ Ω ΥΟΛΙΟ Θαςμαζηικό (!) Ωο ζρόιην ρξεζηκνπνηείηαη γεληθά γηα λα δώζεη έκθαζε ζην ζπλαίζζεκα. Εηδηθόηεξα, γηα λα δειώζεη: - ζαπκαζκό - έθπιεμε - εηξσλεία - απνξία - ακθηζβήηεζε - απνθαζηζηηθόηεηα - αλεζπρία - γηα λα ππνγξακκηζηεί ε εληύπσζε από θάηη απίζηεπην αιιά θαη ακθηβνιία, ππεξβνιή, πάζνο, θόβν, πόλν, ραξά, ειπίδα, θ.ά. Παπαδείγμαηα: α) θαςμαζμόρ: Εμαηξεηηθή ε εξκελεία ηνπ ξόινπ! β) έκπληξη: Καλέλαο ππεύζπλνο δε ζθέθηεθε όηη ηέηνηεο παξαγσγηθέο δξαζηεξηόηεηεο ζα πξνθαιέζνπλ πξνβιήκαηα ζην θπζηθό πεξηβάιινλ! Όηαλ ην ζαπκαζηηθό βξίζθεηαη εληόο παξελζέζεσλ ζην εζσηεξηθό ηεο πξόηαζεο, δειώλεη έθπιεμε ζε ζρέζε κε έλα από ηα ζηνηρεία ηνπ κελύκαηνο. Οη απνθάζεηο ιήθζεθαλ δηα βνήο (!) ζην Σπλέδξην ηνπ θόκκαηνο. γ) ειπωνεία: Φαίλεηαη πσο θαλέλαο Γεξκαλόο πνιίηεο δε γλώξηδε ηελ ύπαξμε ζηξαηνπέδσλ ζπγθέληξσζεο! Σπνπδαίνο πνιηηηθόο!!! δ) αποπία: Τη παξάμελε ζπκπεξηθνξά! ε) αμθιζβήηηζη: Πηζηεύεηο θη εζύ ηέηνηα πξάγκαηα! ζη) αποθαζιζηικόηηηα: Θέισ γξάκκαηα! Απνθξίζεθε ν κηθξόο απζόξκεηα, κεραληθά, ρσξίο λα ζθεθηεί ηη έιεγε κε ην ίδην πάληα αθαηξεκέλν θαη παξάμελν ύθνο*. δ) ανηζςσία: Από ηελ εθπνκπή ξύπσλ όκσο, θηλδπλεύνπλ θαη νη ππαίζξηεο αξραηόηεηεο! ε) για λα ςπογπαμμιζηεί η ενηύπωζη από κάηι απίζηεςηο : Καη όκσο, ν πνιίηεο ζπρλά, εθιακβάλεη σο αιεζηλό ην ςεπδέο, όηαλ απηό πξνβάιιεηαη σο ηέηνην από ηα ΜΜΕ! Με ηελ απιή ζπληαθηηθή ηνπ ρξήζε ην ζαπκαζηηθό ζεκεηώλεηαη: - ύζηεξα από επηθσλήκαηα ή επηθσλεκαηηθέο θξάζεηο - ζε πξνζηαθηηθέο Επωηημαηικό (;) Ωο ζρόιην, κπνξεί λα δειώλεη: - πξνβιεκαηηζκό - πξνηξνπή - εηξσλεία - ακθηζβήηεζε ηεο αμηνπηζηίαο κηαο ζέζεο - ακθηβνιία - δηαηύπσζε ξεηνξηθήο εξώηεζεο (εξώηεζεο δειαδή ηεο νπνίαο ε απάληεζε είλαη απηνλόεηε) - πξόζεζε ηνπ γξάθνληνο λα αθππλίζεη ηνλ αλαγλώζηε αιιά θαη γηα λα δείμεη απεηιή, λα πξνθαιέζεη ην ελδηαθέξνλ, λα δώζεη παξαζηαηηθόηεηα. Παπαδείγμαηα: α) πποβλημαηιζμό: Γηαηί άξαγε επηιέρηεθε κηα εηθόλα σο αθόξκεζε θαη όρη έλα θείκελν; β) πποηποπή: Δελ πξέπεη νη λένη λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγεηηθά ζηηο θνηλσληθέο δηαδηθαζίεο; γ) ειπωνεία: Τέηνηα αλαζθάιεηα ληώζνπκε πηα σο εζληθό ζύλνιν; δ) αμθιζβήηηζη ηηρ αξιοπιζηίαρ μιαρ θέζηρ: Είλαη παηρλίδη ε δσή; ε) αμθιβολία: Ο θαηάιιεινο(;) άλζξσπνο ζηελ θαηάιιειε ζέζε. Όηαλ ην εξσηεκαηηθό βξίζθεηαη εληόο παξελζέζεσλ ζην εζσηεξηθό ηεο πξόηαζεο, δειώλεη ακθηβνιία / ακθηζβήηεζε ζε ζρέζε κε έλα από ηα ζηνηρεία ηνπ κελύκαηνο. 7

8 ζη) διαηύπωζη πηηοπικήρ επώηηζηρ: Δελ έρεη πηα απνδείμεη ε δσή πώο ε ηερλνινγία έρεη ην πξόζσπν ηνπ Ιαλνύ; δ) ππόθεζη ηος γπάθονηορ να αθςπνίζει ηον αναγνώζηη: Δελ είλαη θαηξόο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε όηη ε βιάβε ζην θπζηθό πεξηβάιινλ είλαη παξάιιεια θαη εζηθή βιάβε; Αποζιωπηηικά ( ) Ωο ζρόιην ν γξάθσλ ηα ρξεζηκνπνηεί γηα λα δειώζεη: - θάπνην ππνλννύκελν ην νπνίν πξέπεη λα ζπκπεξάλεη ν αλαγλώζηεο - ζηηγκηαία παύζε ηεο αλάγλσζεο πξηλ από έλα ζηνηρείν ηνπ κελύκαηνο ζην νπνίν πξέπεη ν αλαγλώζηεο λα εζηηάζεη ηελ πξνζνρή ηνπ - ζπγθίλεζε - ληξνπή - δηζηαγκό - απεηιή - πξνβιεκαηηζκό Παπαδείγμαηα: α) θάπνην ςπονοούμενο ην νπνίν πξέπεη λα ζπκπεξάλεη ν αλαγλώζηεο: Παξά ηα όζα είραλ αλαθνηλσζεί, ν ππνπξγόο δελ παξαβξέζεθε ζηε ζπλάληεζε ησλ ζπλδηθαιηζηώλ β) ζηηγκηαία παύζη ηεο αλάγλσζεο ππιν από έλα ζηοισείο ηνπ κελύκαηνο ζην νπνίν πξέπεη ν αλαγλώζηεο να εζηιάζει ηην πποζοσή ηνπ: Γιώζζα είλαη νιόθιεξνο ν ιαόο ζύκθσλα κε ηνπο Φιακαλδνύο. γ) ζςγκίνηζη: Μέζα ζηελ πηθξή κνλαμηά ηεο θπιαθήο, έθεξε μάθλνπ ζην κπαιό ηνπ ηνπο πνιηηηθνύο θξαηνύκελνπο άιισλ επνρώλ θη έλησζε παξάμελα ζπληξνθεπκέλνο γηα ιίγν. δ) νηποπή: Σηελ επνρή ηεο θαηαλάισζεο, ην κέηξν, θύξηα θηινζνθηθή αξρή ησλ αξραίσλ Ειιήλσλ, καο είλαη πηα νισζδηόινπ μέλν ηη λα πεη πηα θαλείο; ε) διζηαγμό: Η αηνκηθή αληίζηαζε λαη, λα εξσνπνηείηαη, αιιά όρη λα ηεξνπνηείηαη. ζη) απειλή: Λύκαηα, θπηνθάξκαθα, ζθνππίδηα ν πνιηηηζκόο καο πνιηνξθείηαη αζθπθηηθά από ηα ίδηα ηνπ ηα απνξξίκκαηα. δ) πποβλημαηιζμό: Ο ληόπηνο ηνπξίζηαο αληηκεησπίδεηαη από ηελ ηνπξηζηηθή βηνκεραλία ξαηζηζηηθά Ειζαγωγικά () Ωσ ςχόλιο, χρθςιμοποιοφνται δθλϊνοντασ: - αποςταςιοποίθςθ του γράφοντοσ από τα γραφόμενα - μεταφορικι χριςθ μιασ λζξθσ του κειμζνου - ζμφαςθ - αμφιςβιτθςθ - ειρωνεία Παραδείγματα: α) αποζηαζιοποίηζη του γράφοντοσ από τα γραφόμενα, απαξίωςθ μιασ ζννοιασ: Περιοριςμζνα «κζρδθ» άφθςε ςτο λαό μασ θ μεταναςτευτικι πολιτικι που ακολοφκθςε ωσ τϊρα. β) μεηαθοπική σπήζη μιασ λζξθσ του κειμζνου: Γερι «γροκιά» δζχτθκε ο ακλθτιςμόσ προχκζσ τθν Κυριακι από τθ δράςθ ταραχοποιϊν ςτοιχείων ςτα γιπεδα. γ) έμθαζη: Αρχίηω τθν κάκε μζρα μου προφζροντασ τθ λζξθ «Ελευκερία». δ) αμθιζβήηηζη: Ζτςι, οι ντόπιοι πλθκυςμοί ς αυτζσ τισ χϊρεσ του πλανιτθ, ζπεςαν κφματα τθσ απλθςτίασ των «πολιτιςμζνων» λευκϊν. ε) ειρωνεία : Ο υπεφκυνοσ ζφταςε ςτο χϊρο με τθ «ςυντροφιά» αςτυνομικϊν δυνάμεων. Άνω και κάηω ηελεία: όταν παρουςιάηουμε τα λόγια κάποιου άλλου, όταν κάνουμε απαρίκμθςθ, επεξιγθςθ, αιτιολόγθςθ Η δηπιή ηειεία κπαίλεη γηα λα δείμεη ηε ζηελή ζρέζε κεξώλ ηνπ ιόγνπ πνπ ηα ρσξίδεη. Απηό γίλεηαη: α) Εμππόρ από ηα λόγια πος αναθέπονηαι καηά λέξη και πος κλείνονηαι ζε ειζαγωγικά: Ο Χξηζηόο είπε: «ἀγαπᾶηε ηνύο ἐρζξνύο ὑκῶλ». β) Εμππόρ από μια απαπίθμηζη, μια επμηνεία, ένα επακόλοςθο: Καη ην απνηέιεζκα: έραζε όια ηνπ ηα ιεθηά. Τν απζηεξώο θξνπξνύκελν κέιινλ / θη ε αξπαγή ηνπ ζην ηέινο / απ απηό: / Τν αλώθειν. [Τύρε θνηλή, Κηθή Δεκνπιά] γ) Έπειηα από ππόηαζη πος αναθέπει γνωμικό, παποιμία: Η παξνηκία ιέεη: άθνπγε πνιιά θαη ιέγε ιίγα. 8

9 Παπένθεζη / Διπλή Παύλα: για να παραπζμψουμε, να εξθγιςουμε ι να ςυμπλθρϊςουμε όςα προθγοφνται Η παπένθεζη σπηζιμεύει για να πεπικλείζει και ν απομονώζει λέξη ή θπάζη ολόκληπη πος επεξηγεί ή ζςμπληπώνει ηα λεγόμενα αλλά και πος μποπεί να παπαληθθεί: Η βάξθα (αθόκα ηξέκω πνπ ην ζπκάκαη) ρηύπεζε μαθληθά ζηελ μέξα. Ωζηόζο, ό,ηι πεπικλείεηαι ζηην παπένθεζη μποπεί να δίνει μια επιπλέον πληποθοπία ή να λειηοςπγεί ωρ ζσόλιο, κάποηε ειπωνικό: Καη ηη θξηθηή ε κέξα πνπ ελδίδεηο, / (ε κέξα πνπ αθέζεθεο θ ελδίδεηο), / θαη θεύγεηο νδνηπόξνο γηα ηα Σνύζα, / θαη πεαίλεηο ζηνλ κνλάξρελ Aξηαμέξμε / πνπ επλνϊθά ζε βάδεη ζηελ απιή ηνπ, / θαη ζε πξνζθέξεη ζαηξαπείεο θαη ηέηνηα. [Η Σαηξαπεία, Καβάθεο] Μέζα ζε παπένθεζη αναγπάθονηαι ζςσνά οι παπαπομπέρ: Τν γξάκκα ἀπνθηείλεη, ην δε πλεῦκα δωνπνηεί, είπε ν Παύινο (Πξνο Κνξηλζίνπο Β 3.6). Η παπένθεζη μποπεί ν ακολοςθεί ή και να έσει καηόπιν ηηρ άλλη ζηίξη, ιδίωρ κόμμα. Μπνξεί θαη λ αξρίδεη κε θεθαιαίν. Η ηειεία κπαίλεη πξηλ θιείζεη ε παξέλζεζε, όηαλ ε παξέλζεζε αξρίδεη κε θεθαιαίν. Κάποηε σπηζιμοποιούμε ηην οπθογώνια παπένθεζη πος λέγεηαι και αγκύλερ [ ], ηδίσο ζ επηζηεκνληθέο κειέηεο ή όηαλ ηύρεη λα ρξεηαζηεί κηα λέα παξέλζεζε κέζα ζε κηα άιιε ήδε αξρηληζκέλε: Τν εξσηεκαηηθό γηαηί (αθόκε θαη όηαλ βξίζθεηαη ζε πιάγην ιόγν, αλ θαη ηόηε ν ηόλνο είλαη αιιηώηηθα ρξσκαηηζκέλνο [πξβι. γηαηί έθπγε; θαη δελ θαηαιαβαίλσ γηαηί έθπγε]), δηαθνξεηηθό από ην αηηηνινγηθό γηαηί. 7. Η φνδεςη των Προτάςεων: Παρατακτική - Τποτακτική π.χ. 1. «ζνασ αςτόσ ξεκίνθςε με μια βαλίτςα αναμνιςεων ςτο χζρι, γφριςε χϊρεσ μακρινζσ και πολιτείεσ άγνωςτεσ, μάηεψε ακριβό υλικό και ςυνταγζσ» 2. «Θαφμαςα τον Παρκενϊνα και ςτθν κάκε του κολϊνα βρικα τον χρυςό κανόνα» 3. «Η ενεργι παρουςία των μειονοτιτων ςτθν ελλθνικι κοινωνία διατάραξε λοιπόν τα τελευταία χρόνια τθν ωσ τότε κυρίαρχθ εικόνα τθσ αρμονικισ εκνικισ ομοιογζνειασ και ζκεςε επιτακτικά πλζον το ηιτθμα τθσ ςυνφπαρξθσ διαφορετικϊν εκνοπολιτιςμικϊν ομάδων» 4. «Γιατί, όχι μόνο οι Ζλλθνεσ, από τθν αυγι τθσ ιςτορίασ τουσ, απλϊκθκαν ακτινωτά ς' ολόκλθρο το μεςογειακό χϊρο και πζραν αυτοφ με τισ αρχαίεσ αποικίεσ, τισ νεότερεσ παροικίεσ και τθν κατά καιροφσ επεκτατικι πολιτικι των διαφόρων πολιτικϊν ςχθματιςμϊν του ελλθνιςμοφ, αλλά και οι διάφοροι λαοί τθσ Δφςθσ και τθσ Ανατολισ κατζκλυςαν κατά καιροφσ πρόςκαιρα ι μονιμότερα τον ελλθνικό χϊρο» 5. «Εάν κοιτάξετε τισ εικόνεσ των ελλθνικϊν ναϊν και τα αγάλματά τουσ, κα δείτε και μόνοι ςασ πόςο λεπτι και γεμάτθ αλθκινι ομορφιά ιταν θ τζχνθ των Ελλινων» 6. «Ο ελλθνικόσ χϊροσ ςτισ γεωγραφικζσ, οικονομικζσ, κοινωνικζσ και πνευματικζσ του δομζσ αποτζλεςε πάντα ς' ολόκλθρθ τθν ιςτορία του ζναν οριακό χϊρο ανάμεςα ςε δφο ξεχωριςτοφσ κόςμουσ ανατολικό και δυτικό που δεν ζμειναν ποτζ ςτεγανά κλειςτοί» 7. «Είναι ςυχνά δφςκολο για τον Αγγλοςάξονα ταξιδευτι να καταλάβει πϊσ μία χϊρα που μοιάηει ποτιςμζνθ ωσ το μεδοφλι από τθ βυηαντινι παράδοςθ τθσ ορκοδοξίασ, παράδοςθ 9

10 καταφανζςτατθ ςτισ εκκλθςίεσ και των μικρότερων χωριϊν ι ςτα μοναςτιρια που ςτεφανϊνουν τισ πιο απόμερεσ βουνοπλαγιζσ, μπορεί να αφινεται με τζτοια εγκατάλειψθ ςτισ γιινεσ απολαφςεισ» Ζνα ςφνολο από προτάςεισ, που είναι ςχετικζσ μεταξφ τουσ ωσ προσ το νόθμα, μποροφν: o Eίτε να παρατίθενται απλϊσ θ μια κοντά ςτθν άλλθ χωρίσ ςυνδετικζσ λζξεισ τότε ζχουμε ςχιμα αςφνδετο (παράδ. 1). o Eίτε να παρατάςςονται θ μια μετά τθν άλλθ ωσ ιςότιμα ςτοιχεία του λόγου και να ςυνδζονται με τουσ παρατακτικοφσ ςυνδζςμουσ *ςυμπλεκτικοί (και, οφτε, μιτε), διαηευκτικοί (ι, είτε-είτε), αντικετικοί (αλλά, όμωσ,...) ςυμπεραςματικοί (λοιπόν, επομζνωσ...)] τότε ζχουμε παρατακτική ςφνδεςη (παραδ. 2, 3, 4) o Eίτε να πλζκονται αξεδιάλυτα μεταξφ τουσ, ζτςι ϊςτε κάποιεσ προτάςεισ να μεταβάλλονται ςε μζρθ μιασ άλλθσ πρόταςθσ και να ςυνδζονται με αυτιν με διάφορεσ ςυνδετικζσ λζξεισ (π.χ. με τουσ υποτακτικοφσ ςυνδζςμουσ αλλά και με αναφορικζσ λζξεισ, ερωτθματικζσ αντωνυμίεσ και μόρια, μιπωσ, ποιοσ, πότε, για να, ϊςτε, όταν, εάν, όπωσ) τότε ζχουμε υποτακτική ςφνδεςη (παραδ. 5, 6, 7) Παρατακτικά μποροφν να ςυνδζονται μεταξφ τουσ: είτε κφριεσ προτάςεισ με άλλεσ κφριεσ προτάςεισ είτε δευτερεφουςεσ προτάςεισ με άλλεσ δευτερεφουςεσ προτάςεισ Με υποτακτική ςφνδεςη μποροφν να ςυνδζονται: μία ι περιςςότερεσ δευτερεφουςεσ προτάςεισ με μία κφρια πρόταςθ μία ι περιςςότερεσ δευτερεφουςεσ προτάςεισ με μία άλλθ δευτερεφουςα πρόταςθ Χρήςη είδουσ Ο παρατακτικόσ λόγοσ είναι καταρχιν λιτόσ, απλόσ, γοργόσ, κοφτόσ, ωςτόςο, ςυχνά δυςχεραίνει το δζκτθ να ςυλλάβει ςε βάκοσ το μινυμα. Η υπόταξη είναι πυκνόσ λόγοσ, κακιςτά το φφοσ ςφνθετο και αποτελεί δείγμα υψηλοφ πνευματικοφ επιπζδου, ενϊ προςδίδει πειςτικότητα ςτισ απόψεισ μασ. Ωςτόςο, μερικζσ φορζσ το φφοσ του κειμζνου γίνεται δυςνόθτο ενϊ ενδζχεται να μαρτυρεί και μια τάςθ επιδειξιομανίασ εκ μζρουσ του πομποφ. H υποτακτικι ςφνδεςθ μπορεί να είναι θ πιο κατάλλθλθ για να εκφράςει ςφνθετεσ λογικζσ ςυςχετίςεισ και, ςυνικωσ, δίνει τθν εντφπωςθ ότι πρόκειται για λόγο περιςςότερο οργανωμζνο και επεξεργαςμζνο. π.χ. «Ο ςυγγραφζασ υπαινίςςεται τθν πολιτεία. Η πολιτεία είναι θ οριςτικά χαμζνθ, εδϊ και ςαράντα χρόνια, για τον ελλθνιςμό τθσ πρωτεφουςασ τθσ Ιωνίασ. Μια από τισ λαϊκζσ ςυνοικίεσ τθσ ονοματίηει και ο τίτλοσ του μυκιςτοριματοσ». «Όςοι πάλι πιςτεφουν πωσ ελευκερία χωρίσ νόμοσ δεν είναι ελευκερία, πικανϊσ νομίηουν ότι ο άνκρωποσ δεν μπορεί να ςυγκρατιςει τον εαυτό του και να επιβλθκεί ςτα πάκθ του, με αποτζλεςμα να κάνει κακό ςτουσ άλλουσ και ςτον εαυτό του». 10