Ανάγνωση και τυφλότητα. Η ταχύτητα ανάγνωσης με την απτική μέθοδο Braille και την ακουστική Supernova Βασίλης Παπαδημητρίου

Transcript

1 Ανάγνωση και τυφλότητα. Η ταχύτητα ανάγνωσης με την απτική μέθοδο Braille και την ακουστική Supernova Βασίλης Παπαδημητρίου Αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα ένταξης Γυμνασίου Μαρμαρίου, κάτοχος μεταπτυχιακού στον Τομέα Ειδικής Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σταυρούλα Πολυχρονοπούλου Καθηγήτρια Ειδικής Αγωγής στο Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Αθηνών. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ταχύτητα ανάγνωσης είναι ένα καθημερινό πρόβλημα με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι οι τυφλοί μαθητές. Η έρευνα αυτή οδηγεί στην εξαγωγή συμπερασμάτων, για το ποιο μέσο βοηθά στην ανάγνωση μεγαλύτερης ποσότητας λέξεων ανά λεπτό και με ποιο μέσο εξοικονομείται περισσότερος χρόνος κατά τη διάρκεια ανάγνωσης του τυφλού μαθητή. Ως προϋποθέσεις για τη συμμετοχή στην έρευνα ήταν να είναι μαθητές άνω των 10 ετών, να έχουν φυσιολογική νοημοσύνη και να έχουν ολική τύφλωση σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Διασφαλίστηκε εξαρχής η ανωνυμία και οι τεθείσες ερωτήσεις δεν αφορούσαν προσωπικά δεδομένα. Η συμμετοχή τους ήταν εθελοντική και εκούσια. Προτιμήθηκε η διερευνητική περιγραφική στρατηγική διότι το αντικείμενο μελέτης είναι σχετικά καινούργιο και οι πληροφορίες για το συγκεκριμένο πεδίο στον ελληνικό χώρο είναι ελάχιστες, ενώ παράλληλα στόχος της έρευνας ήταν να καταδείξει και να παραστήσει τις εκφάνσεις του φαινομένου και όχι να ερμηνεύσει το φαινόμενο. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν την υπεροχή του ακουστικού Supernova έναντι του απτικού Braille ως ταχύτερο μέσο ανάγνωσης ενώ επιβεβαιώνεται η θεωρία που θέλει την ανάγνωση με τα δυο χέρια, κατά την οποία τα χέρια έχουν ξεχωριστές λειτουργίες χωρίζοντας μεταξύ τους το κείμενο, να είναι το προτεινόμενο μοντέλο ανάγνωσης για κείμενα Braille. Η έρευνα αυτή γίνεται το ερέθισμα για διεξοδικότερη έρευνα στο μέλλον. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: τυφλοί μαθητές, ταχύτητα ανάγνωσης, Braille, Supernova

2 0. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χρησιμότητα του συστήματος Braille για τους τυφλούς είναι αδιαμφισβήτητη, ωστόσο εκ κατασκευής πρόκειται για ένα αργό μέσο ανάγνωσης, με αποτέλεσμα συχνά να τους δυσαρεστεί. Στις μέρες μας, η ανάγκη για εξοικονόμηση χρόνου στρέφει τους τυφλούς μαθητές σε άλλα μέσα, όπως η χρήση λογισμικών ανάγνωσης οθόνης. Ένα τέτοιο λογισμικό είναι και το Supernova. Η εκτίμηση της ποσότητας λέξεων ανά λεπτό με τη μέθοδο Braille έχει γίνει αντικείμενο εκτενούς μελέτης στο εξωτερικό. Στο αγγλικό κυμαίνεται περίπου μεταξύ λέξεων/λεπτό, την ώρα που οι βλέποντες διαβάζουν λέξεις/λεπτό. Στην Ελλάδα μόνο ο Παπαδόπουλος σε μια αδημοσίευτη έρευνά του συνέκρινε τον αριθμό αναγνωσμένων λέξεων 24 ατόμων με σοβαρά προβλήματα όρασης και 24 βλεπόντων. Οι πρώτοι διάβαζαν με ρυθμό 38,41 λέξεις/λεπτό, ενώ οι βλέποντες με 139,55 λέξεις/λεπτό. Μέσω αυτής της σύγκρισης εύκολα διαπιστώνεται η βραδύτητα του Braille. Όπως θα παρουσιαστεί παρακάτω, η διαφορά αυτή μπορεί να μειωθεί σημαντικά, αν χρησιμοποιείται ως μέσο ανάγνωσης το Supernova. 1. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η παρούσα εργασία διερευνά το θέμα της ανάγνωσης σε σχέση με την τυφλότητα με δύο μέσα, το απτικό Braille και το ακουστικό Supernova και όμοια δεν έχει διεξαχθεί στον ελληνικό χώρο. Βασικός στόχος είναι να μετρηθεί η ποσότητα των λέξεων που αναγιγνώσκονται ανά λεπτό με τις δυο μεθόδους, ώστε να διαπιστωθεί ποια από τις δυο είναι η πιο συμφέρουσα για τους τυφλούς μαθητές. Το συγκεκριμένο θέμα εργασίας είναι σημαντικό γιατί αφορά ένα πρακτικό ζήτημα για τους τυφλούς μαθητές. Αποσκοπεί στο να βοηθήσει τυφλούς μαθητές και τους εκπαιδευτικούς να αναπτύξουν κατάλληλες τεχνικές και μεθόδους, ώστε να βελτιώσουν την ταχύτητα ανάγνωσης και ίσως σταθεί το έναυσμα για ευρύτερη εισαγωγή και χρήση του Supernova στο σχολείο και το σπίτι. Τα ερευνητικά ερωτήματα είναι: - ποια είναι η ταχύτητα ανάγνωσης με το σύστημα Braille και ποια με το Supernova; - Με ποιο από τα δυο μέσα ανάγνωσης αναγιγνώσκονται περισσότερες λέξεις ανά λεπτό;

3 - Ποιες είναι οι επιδόσεις των τυφλών μαθητών στο Braille ανάλογα με το προσωπικό τους στυλ ανάγνωσης; (χρήση χεριών) 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 2.1. Δείγμα Το αρχικό δείγμα ήταν 21 παιδιά, εκ των οποίων συμμετείχαν τα 17, 10 αγόρια και 7 κορίτσια, που φοιτούσαν ή εξυπηρετούνταν από τις παρακάτω σχολικές μονάδες ειδικής και γενικής εκπαίδευσης: ΚΕΑΤ: 11/12 Ειδικό Δημοτικό Σχολείο Τυφλών Καλλιθέας: 3/3 Τμήμα Ένταξης στο 3 ο Δημοτικό Μοσχάτου: 0/3 Μουσικό Γυμνάσιο-Λύκειο Αλίμου: 3/3 ΣΥΝΟΛΟ: 17/21 παιδιά Για την επιλογή του δείγματος προτιμήθηκε η κατά συστάδες τυχαία δειγματοληψία, παρ όλα τα μειονεκτήματα που τη συνοδεύουν, διότι η έρευνα αφορά ειδικό πληθυσμό και ήταν δύσκολη η επιλογή κάποιας περισσότερο ορθόδοξης δειγματοληπτικής μεθόδου. Η συγκεκριμένη μέθοδος εξασφάλιζε την εκτέλεση της έρευνας εντός ενός λογικού χρονικού διαστήματος, ενώ αποφεύχθηκε η ταλαιπωρία των μετεχόντων παιδιών, καθώς ήταν συγκεντρωμένα στους χώρους όπου διεξαγόταν η έρευνα. Επιπλέον η διασπορά των μαθητών σε όλη την επικράτεια, το κόστος των μετακινήσεων σε σχολεία της επαρχίας και η γραφειοκρατική διαδικασία για την εξασφάλιση όλων των ζητούμενων αδειών δεν επέτρεψαν την εφαρμογή μιας άλλης δειγματοληπτικής μεθόδου. Ως μειονέκτημα μπορεί να καταγραφεί το γεγονός πως το δείγμα είναι μικρότερο των 30 ατόμων. Επισημαίνεται, όμως, πως η έρευνα έγινε αποκλειστικά σε τυφλούς μαθητές που φοιτούν σε σχολεία της Αθήνας και είναι ηλικίας ετών, επομένως ήταν εξαρχής αναμενόμενο το δείγμα να μην είναι ευρύ και τηρουμένων των αντικειμενικών δυσκολιών μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητικό.

4 2.2. Εργαλεία Η φύση του αντικειμένου έρευνας επέβαλλε τη συλλογή των εμπειρικών δεδομένων μέσω ενός αυτοσχέδιου μέσου, το οποίο εξυπηρετούσε αποκλειστικά το σκοπό της έρευνας, μιας και στην Ελλάδα δεν υπάρχουν σταθμισμένα κείμενα διαβαθμισμένης δυσκολίας. Δημιουργήθηκαν τρία κείμενα σε Braille και τρία κείμενα σε Supernova με περίπου ίσο αριθμό λέξεων. Ήταν διαβαθμισμένης δυσκολίας και ξεκινούσαν από το πιο εύκολο προς το πιο δύσκολο. Τα πρώτου επιπέδου είναι διασκευασμένα κείμενα από το βιβλίο «Θεοί και Ήρωες των αρχαίων Ελλήνων» του Κώστα Παπαδημητρίου. Το λεξιλόγιο προσαρμόστηκε ώστε να είναι κεκτημένο και από μαθητές της έκτης δημοτικού. Τα δευτέρου επιπέδου ελήφθησαν ως αποσπάσματα από το βιβλίο Νεοελληνικής Γλώσσας της Α Γυμνασίου. Τα τρίτου επιπέδου κείμενα είχαν το μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας. Ελήφθησαν ως αποσπάσματα από το βιβλίο Βιολογίας της Γ Γυμνασίου. Εξαιρουμένων των κειμένων πρώτου επιπέδου, τα υπόλοιπα επελέγησαν με τη λογική πως ήταν ήδη επιλεγμένα από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Ελλείψει σταθμισμένων κειμένων θεωρήθηκε η καλύτερη λύση. Η χορήγηση των κριτηρίων έγινε σε ατομική βάση. Η σχέση εμπιστοσύνης που είχε δημιουργηθεί μεταξύ των μαθητών και του ερευνητή στα πλαίσια προηγούμενων επαφών, πιστεύω πως συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία καλού κλίματος. Όλοι οι μαθητές ενημερώθηκαν αναλυτικά για το στόχο της έρευνας και συμφώνησαν να επιδείξουν ειλικρινή συμπεριφορά, ώστε να συμβάλουν στη συλλογή αξιόπιστων και χρήσιμων δεδομένων. Πριν από τη χορήγηση κειμένων, ρωτούσα τους μαθητές σχετικά με την εκπαίδευσή τους και το αντικείμενο της έρευνας (Παράβαλε Στοιχεία Έρευνας στο Παράρτημα). Τα κείμενα χορηγήθηκαν ανάλογα με το μέσο ανάγνωσης. Πρώτα διαβάζονταν τα τρία κείμενα σε Braille και έπειτα άκουγε τα άλλα τρία σε Supernova. Προτού ακούσει τα κείμενα του Supernova, άκουγε ένα εισαγωγικό κείμενο ώστε να επιλέξει την ταχύτητα στην οποία κατανοούσε τα κείμενα. Κάθε κείμενο χρονομετρούταν ξεχωριστά. Τα παιδιά διάβαζαν τα κείμενα με τη σειρά που τους χορηγούντο, από το ευκολότερο (Α1/Α2) στο δυσκολότερο (Γ1/Γ2). Για την διεκπεραίωση της εργασίας χρησιμοποιήθηκε η έκδοση 6.5 του Supernova στην αναβαθμισμένη μορφή του Το πρόγραμμα ήταν εγκατεστημένο σε φορητό υπολογιστή μοντέλου HP Pavilion. Χρησιμοποιήθηκε στην ένταση 70 της κλίμακας έντασης του Supernova 1-100, ενώ τα ηχεία ήταν στο 100% της απόδοσής τους.

5 Χρησιμοποιήθηκε η δεύτερη έκδοση του συνθέτη φωνής «Ορφέας» και από τις παρεχόμενες επιλογές του προγράμματος η συνθετική φωνή Dave στις προεπιλεγμένες της ρυθμίσεις. Η ανάγνωση του κειμένου έγινε γραμμή-γραμμή και όχι με τη χρήση εργαλείου συνοπτικής ανάγνωσης κειμένου. Η αναγγελία των σημείων στίξης ήταν ενεργοποιημένη ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Απευθυνθήκαμε αρχικά στο ΚΕΑΤ και στο Ειδικό Δημοτικό Σχολείο Τυφλών Καλλιθέας. Η επιστημονική διευθύντρια του ΚΕΑΤ μου παραχώρησε μια λίστα με τους καταγεγραμμένους μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου με ολική τύφλωση, οι οποίοι εξυπηρετούνται μέσω ΚΕΑΤ. Από τους 12 που ενημερώθηκαν, συναίνεσαν οι 11 και έλαβαν μέρος στην έρευνα εντός του ΚΕΑΤ κατόπιν συνεννόησης με την επιστημονική διευθύντρια στις 22 και 27 Μαρτίου (συμμετείχαν 7 και 2 παιδιά αντίστοιχα) και 25 Απριλίου 2007 (συμμετείχαν 2 παιδιά). Η έρευνα διεξαγόταν απογευματινές ώρες σε μια ήσυχη αίθουσα που παραχωρήθηκε. Το Ειδικό Δημοτικό Σχολείο Τυφλών Καλλιθέας το επισκέφτηκα στις 27 Μαρτίου. Η έρευνα έλαβε χώρα, σε αίθουσα που παραχωρήθηκε, την τελευταία ώρα του προγράμματος της ημέρας. Συμμετείχαν και τα τρία παιδιά που προτάθηκαν. Στη συνέχεια επισκέφτηκα το Τμήμα Ένταξης του 3ο Δημοτικού Μοσχάτου, όπου φοιτούσαν τρία τυφλά παιδιά της Ε Δημοτικού. Παραχωρήθηκε αίθουσα, ωστόσο η έρευνα τελικά δεν συνετελέσθη, διότι τα παιδιά ισχυρίστηκαν πως αδυνατούσαν να κατανοήσουν τη φωνή «Ορφέας» που χρησιμοποιείτο για την έρευνα στο Supernova, καθώς είχαν συνηθίσει να ακούν μια άλλη φωνή ονόματι «Σίμος». Προτιμήθηκε να μη διεξαχθεί η έρευνα για λόγους εγκυρότητας κα αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων. Τέλος, επισκέφτηκα το Μουσικό Γυμνάσιο-Λύκειο Αλίμου. Η έρευνα διεξήχθη στις 26 Απριλίου σε ώρες σχολείου και συμμετείχαν και τα τρία παιδιά που είχαν προταθεί ΑΝΑΛΥΣΗ: Στοιχεία SPSS Με βάση το μοντέλο Ανάγνωσης (κίνησης των χεριών), που χρησιμοποιούν οι συμμετέχοντες, δημιουργήθηκαν τρεις ομάδες: - Ομάδα 1-ανάγνωση με το ένα χέρι μόνο, δεξί ή αριστερό (3 άτομα στο δείγμα)

6 - Ομάδα 2- ταυτόχρονη ανάγνωση και με τα δυο χέρια κατά την οποία το ένα χέρι ακολουθεί το άλλο (8 άτομα) - Ομάδα 3- ανάγνωση και με τα δυο χέρια κατά την οποία τα χέρια έχουν ξεχωριστές λειτουργίες χωρίζοντας μεταξύ τους το κείμενο (6 άτομα) Συχνότητα χρήσης του Supernova Τα δεδομένα κατατάχτηκαν σε μια κλίμακα Likert τεσσάρων σημείων ως εξής: - καθόλου= οι απαντήσεις «καθόλου» και «όχι τώρα» - λίγο= οι απαντήσεις «1 φορά την εβδομάδα» και «2 φορές την εβδομάδα» - μέτρια= οι απαντήσεις «3 φορές την εβδομάδα» και «4 φορές την εβδομάδα» - πολύ= «καθημερινά» Στην έρευνα συμμετείχαν 17 μαθητές με ολική τύφλωση. Οι συμμετέχοντες ήταν ηλικίας ετών (mean= 15,59, SD= 2.123), και καθημερινοί αναγνώστες της Braille. Βαθμίδα εκπαίδευσης 1) ΣΤ Δημοτικού (3 παιδιά) 2) Α Γυμνασίου (3) 3) Β Γυμνασίου (3) 4) Γ Γυμνασίου (1) 5) Α Λυκείου (2) 6) Β Λυκείου (4) 7) Γ Λυκείου (1) 2.5. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Σύγκριση αποτελεσμάτων για την ταχύτητα ανάγνωσης με το απτικό μέσο ανάγνωσης Braille και το ακουστικό Supernova Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται οι μέσοι όροι, οι τυπικές αποκλίσεις και η μέγιστη και ελάχιστη ταχύτητα ανάγνωσης για καθένα από τα τρία κείμενα, τόσο για την ανάγνωση μέσω του Supernova, όσο και για την ανάγνωση των μπράιγ κειμένων. Επίσης φαίνονται οι μέσοι όροι της ταχύτητας ανάγνωσης, οι τυπικές αποκλίσεις και η μέγιστη και ελάχιστη ταχύτητα ανάγνωσης και για τα τρία κείμενα.

7 Λέξεις ανά λεπτό N Minimu m Maximu m Mean Std. Deviation A_BRAILLE 17 30,30 131,80 74, ,42990 B_BRAILLE 17 27,30 137,10 70, ,25338 C_BRAILLE 17 19,60 118,10 57, ,11709 MEAN_BRAILL E 17 25,70 126,10 67, ,20656 A_SUPERNOVA ,06 31,115 B_SUPERNOVA 17 55,70 147,50 103, ,76496 C_SUPERNOVA 17 54,90 142,20 100, ,99871 MEAN_SUPERN OVA 17 60,80 158,40 111, ,60090 Πίνακας 1: Μέγιστη και ελάχιστη ταχύτητα ανάγνωσης κειμένων μέσω Braille και Supernova Ο μέσος όρος της ταχύτητας ανάγνωσης για τα τρία κείμενα Braille είναι λέξεις/λεπτό, ενώ ο μέσος όρος της ταχύτητας ανάγνωσης για τα τρία κείμενα Supernova είναι λέξεις/λεπτό. 120 SUPERNOVA BRAILLE Συστήματα ανάγνωσης Σχήμα Α: Μέσος όρος ταχύτητας ανάγνωσης κειμένων Braille και Supernova

8 Λέξεις ανά λεπτό στα κείμενα ΒRAILLE Η ταχύτητα ανάγνωσης της μπράιγ, είναι μεγαλύτερη για το κείμενο Α (74.04 λέξεις/λεπτό), μικρότερη για το κείμενο Β (70.85 λέξεις/λεπτό), ενώ μειώνεται ακόμη περισσότερο στο κείμενο Γ (57.38 λέξεις/λεπτό) A B Μ.Ο. Κειμένων 60 Γ Κείμενα BRAILLE Σχήμα Β: Μέσος όρος ταχύτητας ανάγνωσης για τα 3 κείμενα Braille και για κάθε κείμενο χωριστά Η ταχύτητα ανάγνωσης με το Supernova, είναι μεγαλύτερη για το κείμενο Α ( λέξεις/λεπτό), μικρότερη για το Β ( λέξεις/λεπτό), ενώ μειώνεται ελάχιστα κατά την ανάγνωση του κειμένου Γ ( λέξεις/λεπτό). Ο μέσος όρος της ταχύτητας ανάγνωσης για τα τρία κείμενα, είναι λέξεις/λεπτό.

9 Λέξεις ανά λεπτό στα κείμενα SUPERNOVA 140 A B Γ Μ.Ο. Κειμένων Κείμενα SUPERNOVA Σχήμα Γ: Μέσος όρος ταχύτητας ανάγνωσης για τα 3 κείμενα Supernova και για κάθε κείμενο χωριστά Διαπιστώνεται, επομένως, ότι το ακουστικό μέσο ανάγνωσης είναι ταχύτερο από το απτικό. Αυτή η σύγκριση επιβεβαιώνει τη βραδύτητα του συστήματος Braille ως μέσο ανάγνωσης και την υπεροχή του Supernova ως προς την εξοικονόμηση χρόνου. Άξιες αναφοράς θεωρούνται οι μεγάλες αποκλίσεις στις επιδόσεις των μαθητών τόσο στην ανάγνωση των τριών κειμένων Braille όσο και στην ακουστική ανάγνωση των τριών κειμένων Supernova. Ο μέσος όρος των λέξεων ανά λεπτό του χειρότερου αναγνώστη Braille ήταν 25,7 λέξεις το λεπτό, ενώ ο καλύτερος αναγνώστης Braille διάβασε κατά μέσο όρο 126,1 λέξεις το λεπτό. Στον αντίποδα, ο χειρότερος αναγνώστης στο Supernova διάβασε τα τρία κείμενα σε Supernova με μέση ταχύτητα 60,80 λέξεις το λεπτό, ενώ ο πιο γρήγορος διάβασε τα τρία κείμενα σε Supernova με μέση ταχύτητα 158,40 λέξεις το λεπτό Σύγκριση μέσης ταχύτητας ανάγνωσης Braille παρούσας έρευναςάλλων ερευνών Όσον αφορά τις μετρήσεις αποκλειστικά των κειμένων σε μορφή Braille, το τελικό αποτέλεσμα που δείχνει πως οι 17 μετέχοντες τυφλοί μαθητές-αναγνώστες της παρούσας έρευνας διαβάζουν με μέση ταχύτητα 67,42 λέξεις το λεπτό διαφέρει με τα αποτελέσματα της αδημοσίευτης έρευνας του Παπαδόπουλου (2004), ο οποίος βρήκε

10 Λέξεις ανά λεπτό στην Ελληνική BRAILLE σε δείγμα 24 ατόμων με σοβαρά προβλήματα όρασης μέση ταχύτητα 34,81 λέξεις το λεπτό (βλ. σχήμα Δ). Η διαφορά αυτή στα αποτελέσματα πιθανόν να οφείλεται στο γεγονός πως οι μετέχοντες στην παρούσα έρευνα ήταν όλοι μαθητές ηλικίας ετών (μέσος όρος ηλικίας 15,59 έτη), οι οποίοι χρησιμοποιούν όλοι ανεξαιρέτως το σύστημα Braille καθημερινά, ενώ και οι ηλικίες που επελέγησαν να απαρτίζουν το δείγμα αντιστοιχούν σε τάξεις υψηλού επιπέδου (Στ Δημοτικού ως και Γ Λυκείου). Στον αντίποδα, το δείγμα του Παπαδόπουλου εκτεινόταν σε άτομα ηλικίας 6-68 ετών, συμμετείχαν δηλαδή από τη μια πλευρά μικροί και συνεπώς άπειροι μαθητές και από την άλλη πολλοί μεγάλοι σε ηλικία, οι οποίοι ενδεχομένως να μην έχουν καθημερινή ή έστω συχνή επαφή με το Braille Παρούσα έρευνα Έρευνα Παπαδόπουλου Αποτελέσματα ερευνών Σχήμα Δ: Μέση ταχύτητα ανάγνωσης Braille στις έρευνες Παπαδημητρίου και Παπαδόπουλου Σε μια άλλη έρευνά του ο Παπαδόπουλος συνέκρινε την ταχύτητα ανάγνωσης μεταξύ 24 ατόμων με σοβαρά προβλήματα όρασης και 24 βλεπόντων ηλικίας 8-40 ετών. Οι βλέποντες διάβαζαν 139,55 λέξεις το λεπτό. Όπως προαναφέρθηκε η ταχύτητα ανάγνωσης των μετεχόντων με το σύστημα Braille στην έρευνα αυτή ήταν 67,42 λέξεις το λεπτό. Αν γίνει δεκτός αυτός ο αριθμός ως αντιπροσωπευτικός της μέσης ταχύτητας ανάγνωσης βλεπόντων στην Ελλάδα, διαπιστώνεται πως οι τυφλοί αναγνώστες Braille του δείγματος είναι περίπου 2 φορές πιο αργοί από τους βλέποντες αναγνώστες. Και αυτή η σύγκριση επιβεβαιώνει τη βραδύτητα του συστήματος Braille ως μέσο ανάγνωσης.

11 Λέξεις ανά λεπτό Μια άλλη ενδιαφέρουσα σύγκριση που μπορεί να γίνει είναι αυτή μεταξύ των αποτελεσμάτων για την ταχύτητα ανάγνωσης μέσω του συστήματος Supernova και την ταχύτητα ανάγνωσης των βλεπόντων. Οι μεν τυφλοί «διάβαζαν» τα δοθέντα κείμενα με μέση ταχύτητα 111,89 λέξεις το λεπτό, ενώ οι βλέποντες στην έρευνα του Παπαδόπουλου με 139,55 λέξεις το λεπτό. Με άλλα λόγια, η ταχύτητα ανάγνωσης με το Supernova φαίνεται να πλησιάζει σημαντικά τη μέση ταχύτητα ανάγνωσης των βλεπόντων αναγνωστών και δείχνει να είναι πιο συμφέρουσα για το διάβασμα των τυφλών παιδιών (βλ. σχήμα Ε) Τυφλοί SUPERNOVA Βλέποντες Τυφλοί BRAILLE Σύγκριση τυφλών - βλεπόντων Σχήμα Ε: Σύγκριση μεταξύ ταχύτητας ανάγνωσης τυφλών με το Braille και το Supernova και ταχύτητας ανάγνωσης βλεπόντων Στο αγγλικό Braille σύμφωνα με την ξενόγλωσση βιβλιογραφία, η μέση ταχύτητα ανάγνωσης διαφέρει από ερευνητή σε ερευνητή και κυμαίνεται περίπου από λέξεις το λεπτό. Αν δεχτούμε ως αντιπροσωπευτικό αριθμό τις 100 λέξεις το λεπτό, διαπιστώνεται πως η ανάγνωση στο αγγλικό Braille είναι πιο γρήγορη από την ανάγνωση στο ελληνικό (βλ. σχήμα ΣΤ). Ως μέτρο σύγκρισης μπορεί, επίσης, να ληφθεί και η έρευνα των Knowlton&Wetzel (1996), στην οποία οι μετέχοντες διάβαζαν με προφορική ανάγνωση, όπως έγινε και στην παρούσα έρευνα. Οι Knowlton&Wetzel βρήκαν πως οι τυφλοί αναγνώστες του δείγματός τους διάβαζαν με μέση ταχύτητα ανάγνωσης 135,9 λέξεις το λεπτό. Δεδομένου του γεγονότος πως σε αυτή την έρευνα οι τυφλοί διάβαζαν 67,42 λέξεις το λεπτό, εξάγεται το συμπέρασμα πως το αγγλικό Braille είναι σχεδόν δυο φορές πιο γρήγορο από το

12 Αποτελέσματα ερευνών ελληνικό. Ο Παπαδόπουλος υποθέτει πως αυτή η διαφορά μπορεί να οφείλεται στη δομή της ελληνικής γλώσσας, την έλλειψη συντομεύσεων στην ελληνική Braille, στην ποιότητα εκπαίδευσης των αναγνωστών και τη συχνότητα χρήσης της Braille ως μέσο ανάγνωσης (Παπαδόπουλος,2005) M.O. ερευνών στην Αγγλική BRAILLE 'Ερευνα Knowlton&Wetzel Έρευνα Παπαδόπουλου Παρούσα έρευνα Σύγκριση Ελληνικής - Αγγλικής BRAILLE Σχήμα ΣΤ: Ταχύτητα ανάγνωσης τυφλών και βλεπόντων με βάση την ελληνική και αγγλική έρευνα Συσχέτιση μεταξύ ταχυτήτων ανάγνωσης στα τρία κείμενα Braille και παράγοντες που επηρεάζουν την ταχύτητα ανάγνωσης Braille και Supernova Ένα στοιχείο που πρόκυψε από την ανάλυση και αξίζει να τονιστεί, είναι ότι οι ταχύτητες ανάγνωσης στα τρία μπράιγ κείμενα παρουσιάζουν μεταξύ τους μια πολύ υψηλή θετική συσχέτιση. Συγκεκριμένα, η ταχύτητα ανάγνωσης στο κείμενο Α παρουσιάζει μια υψηλή θετική συσχέτιση με την ταχύτητα ανάγνωσης στο κείμενο Β (r= 0.984, p<0.01), αλλά και με την ταχύτητα ανάγνωσης στο κείμενο Γ (r= 0.897, p<0.01). Ομοίως, η ταχύτητα ανάγνωσης στο κείμενο Β παρουσιάζει μια υψηλή θετική συσχέτιση με την ταχύτητα ανάγνωσης στο κείμενο Γ (r= 0.930, p<0.01). Πέρα από τον υπολογισμό των μέσων όρων και των συσχετίσεων της ταχύτητας ανάγνωσης στα τρία κείμενα, προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε περαιτέρω, εάν υπάρχουν παράγοντες που επηρεάζουν την ταχύτητα ανάγνωσης. Για τον λόγο αυτό υπολογίστηκαν οι συντελεστές συσχέτισης (Person ή Spearman), μεταξύ της

13 ταχύτητας ανάγνωσης και διαφόρων παραγόντων (δημογραφικών στοιχείων, μοντέλο κίνησης των χεριών, συχνότητα χρήσης, κτλ). Σύμφωνα με την ανάλυση προέκυψαν τα εξής αποτελέσματα: Η ταχύτητα ανάγνωσης της μπράιγ δεν παρουσιάζει συσχέτιση με την ηλικία (υπολογίστηκε partial correlations, με την προσθήκη της βαθμίδας εκπαίδευσης και τα έτη χρήσης της μπράιγ), με την ηλικία της τύφλωσης, την ηλικία έναρξης της μπράιγ και τα έτη χρήσης της μπράιγ (υπολογίστηκε partial correlations, με την προσθήκη της βαθμίδας εκπαίδευσης). Το τελευταίο αποτέλεσμα ήταν αναμενόμενο, καθώς όλοι οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούν την μπράιγ καθημερινά (όπως δήλωσαν) για τουλάχιστον 5 χρόνια (το λιγότερο). Η ταχύτητα ανάγνωσης της μπράιγ δεν σχετίζεται με το εάν η μπράιγ χρησιμοποιείται ως βασικό μέσο ανάγνωσης. Η ταχύτητα ανάγνωσης με τη χρήση του supernova δεν παρουσιάζει συσχέτιση με την ηλικία, την ηλικία τύφλωσης, τη βαθμίδα εκπαίδευσης και την ηλικία έναρξης της χρήσης του λογισμικού ανάγνωσης οθόνης. Επίσης, δεν σχετίζεται με το εάν το supernova χρησιμοποιείται ως βασικό μέσο ανάγνωσης. Η ταχύτητα ανάγνωσης της μπράιγ παρουσιάζει μια θετική συσχέτιση (r= 0.572, p<0.05) με τη βαθμίδα εκπαίδευσης των συμμετεχόντων (υπολόγισα partial correlations, με την προσθήκη της ηλικίας και τα ετών χρήσης της μπράιγ). Επιπλέον, αξίζει να τονίσουμε ότι η βαθμίδα εκπαίδευσης των συμμετεχόντων σχετίζεται θετικά με την ταχύτητα ανάγνωσης και των τριών κειμένων. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται μια υψηλή θετική συσχέτιση μεταξύ της βαθμίδας εκπαίδευσης και της ταχύτητας ανάγνωσης στο κείμενο Α (r s = Spearman s rho= 0.830, p<0.01), της βαθμίδας εκπαίδευσης και της ταχύτητας ανάγνωσης στο κείμενο Β (r s = 0.850, p<0.01) και της βαθμίδας εκπαίδευσης και της ταχύτητας ανάγνωσης στο κείμενο Γ (r s = 0.893, p<0.01). Η ταχύτητα ανάγνωσης με τη χρήση του supernova, παρουσιάζει μια θετική συσχέτιση με τα έτη χρήσης του λογισμικού ανάγνωσης οθόνης (r= 0.484, p<0.05), καθώς επίσης και με τη συχνότητα χρήσης του λογισμικού (r= 0.571, p<0.05) Σύγκριση αποτελεσμάτων για την ταχύτητα ανάγνωσης με το απτικό μέσο ανάγνωσης Braille και το ακουστικό Supernova ανάλογα με το «μοντέλο» ανάγνωσης

14 Λέξεις ανά λεπτό Για την ανάγνωση του συστήματος Braille υπάρχουν τέσσερα μοντέλα: η ανάγνωση με το δεξί χέρι μόνο, η ανάγνωση με το αριστερό χέρι μόνο, η ταυτόχρονη ανάγνωση και με τα δυο χέρια κατά την οποία το ένα χέρι ακολουθεί το άλλο και η ανάγνωση με τα δυο χέρια κατά την οποία τα χέρια έχουν ξεχωριστές λειτουργίες χωρίζοντας μεταξύ τους το κείμενο. Στην παρούσα έρευνα χάριν διευκόλυνσης δημιουργήθηκαν τρία μοντέλα: η ανάγνωση με ένα χέρι μόνο (πρώτο μοντέλο), η ταυτόχρονη ανάγνωση και με τα δυο χέρια κατά την οποία το ένα χέρι ακολουθεί το άλλο (δεύτερο μοντέλο) και η ανάγνωση με τα δυο χέρια κατά την οποία τα χέρια έχουν ξεχωριστές λειτουργίες χωρίζοντας μεταξύ τους το κείμενο (τρίτο μοντέλο). Από αυτή την έρευνα βρέθηκε πως τα τρία άτομα που διάβασαν με το ένα χέρι μόνο (πρώτο μοντέλο) διαβάζουν με ταχύτητα 57,10 λέξεις το λεπτό (Min= 48.20, Max= 71.50). Τα οκτώ άτομα που διάβασαν σύμφωνα με το δεύτερο μοντέλο είχαν μέση ταχύτητα ανάγνωσης που έφτασε τις 44,39 λέξεις το λεπτό (Min=25.70, Max= 71.60). Τα έξι άτομα που χρησιμοποίησαν το τρίτο μοντέλο ανάγνωσης διαβάζουν με μέση ταχύτητα ανάγνωσης 103,30 λέξεις το λεπτό (Min=58, Max=126.1) Τρίτο μοντέλο Πρώτο μοντέλο Δεύτερο μοντέλο 20 0 Μοντέλα ανάγνωσης στο BRAILLE Σχήμα Ζ: Ταχύτητα ανάγνωσης ανάλογα με το μοντέλο ανάγνωσης «χρήση χεριών» Πέρα από τον υπολογισμό των μέσων όρων για τα τρία μοντέλα ανάγνωσης, διερευνήσαμε εάν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές στις ταχύτητες ανάγνωσης των συμμετεχόντων που χρησιμοποιούν αυτά τα τρία μοντέλα. Η

15 Εφαρμογή του ANOVA έδειξε ότι η ταχύτητα ανάγνωσης της μπράιγ εξαρτάται από το μοντέλο ανάγνωσης που χρησιμοποιούν οι συμμετέχοντες (F= , df=16, p<0.01). Η εφαρμογή των Post Hoc test, έδειξε ότι η ταχύτητα ανάγνωσης των ατόμων που χρησιμοποιούν το τρίτο μοντέλο (σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση που έκανα) παρουσιάζει στατιστικά σημαντική διαφορά, σε σχέση με την ταχύτητα ανάγνωσης των συμμετεχόντων που χρησιμοποιούν το πρώτο και το δεύτερο μοντέλο ανάγνωσης. Ωστόσο, η ταχύτητα ανάγνωσης των ατόμων που χρησιμοποιούν το δεύτερο μοντέλο, δεν παρουσιάζει στατιστικά σημαντική διαφορά, σε σχέση με την ταχύτητα ανάγνωσης των συμμετεχόντων που χρησιμοποιούν το πρώτο μοντέλο. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας: Επιβεβαιώνεται η βραδύτητα του συστήματος Braille ως μέσο ανάγνωσης και η υπεροχή του Supernova ως προς την εξοικονόμηση χρόνου. Προτείνεται η ευρύτερη διάδοση και χρησιμοποίηση του Supernova από τους τυφλούς μαθητές στο σχολείο και το σπίτι, ώστε να εξοικονομούν χρόνο. Συγκεκριμένα, το σύστημα ανάγνωσης Supernova προτείνεται να χρησιμοποιείται σε μεγαλύτερες τάξεις (ιδιαίτερα στις τελευταίες τάξεις του λυκείου) και εφόσον οι τυφλοί μαθητές έχουν ήδη φτάσει σε ικανοποιητικό επίπεδο γνώσης του συστήματος Braille, καθώς ο όγκος της διδασκόμενης ύλης απαιτεί διάβασμα με εξοικονόμηση όσο το δυνατό περισσότερου χρόνου. Επιπλέον συνίσταται η χρησιμοποίηση του μόνο ως υποστηρικτικού μέσου στις πρώτες τάξεις του σχολείου, διότι προέχει η εκμάθηση της γραφής και ανάγνωσης του απτικού συστήματος Braille. Σε αυτή την έρευνα διαπιστώθηκε η υπεροχή του τρίτου μοντέλου ανάγνωσης. Όσοι διάβασαν σύμφωνα με το τρίτο μοντέλο βρέθηκαν να είναι 2,3 φορές πιο γρήγοροι από αυτούς που χρησιμοποιούν στην ανάγνωσή τους το δεύτερο μοντέλο. Αυτή η διαπίστωση συμβαδίζει με τη θεωρία που θέλει την ανάγνωση με τα δυο χέρια, κατά την οποία τα χέρια έχουν ξεχωριστές λειτουργίες χωρίζοντας μεταξύ τους το κείμενο, να είναι το προτεινόμενο μοντέλο ανάγνωσης για κείμενα Braille. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας συμπεραίνεται πως το καλύτερο μοντέλο ανάγνωσης της Braille δεν παρουσιάζει συσχέτιση με την ηλικία, με την ηλικία εμφάνισης της τύφλωσης, την ηλικία έναρξης και τα έτη χρήσης του Braille. Επίσης, η ταχύτητα ανάγνωσης της Braille δε σχετίζεται με το αν η Braille χρησιμοποιείται ως βασικό μέσο ανάγνωσης. Αντίστοιχα, η ταχύτητα ανάγνωσης με τη χρήση του

16 Supernova δεν παρουσιάζει συσχέτιση με την ηλικία, την ηλικία τύφλωσης, τη βαθμίδα εκπαίδευσης και την ηλικία έναρξης της χρήσης του λογισμικού ανάγνωσης οθόνης. Επίσης, δεν συσχετίζεται με το εάν το Supernova χρησιμοποιείται ως βασικό μέσο ανάγνωσης. Η ταχύτητα ανάγνωσης του Braille παρουσιάζει μια θετική συσχέτιση με τη βαθμίδα εκπαίδευσης του τυφλού μαθητή. Συμπεραίνεται λοιπόν ότι οι αναγνώστες της Braille διαβάζουν μεγαλύτερη ποσότητα λέξεων ανά λεπτό όσο μεγαλώνουν και φοιτούν σε μεγαλύτερες τάξεις. Η ταχύτητα ανάγνωσης με τη χρήση του Supernova παρουσιάζει μια θετική συσχέτιση με τα έτη χρήσης του λογισμικού ανάγνωσης οθόνης. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για την ολοκλήρωση της έρευνας, καίρια ήταν η συμβολή του Βαγγέλη Αυγουλά, ο οποίος χειριζόταν το Supernova μέσω ενός φορητού υπολογιστή. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ξενόγλωσση Abner G. H. and Lahm E. A. (2002), Implementation of Assistive Technology with Students Who Are Visually Impaired: Teachers' Readiness, Journal of Visual Impairment & Blindness 96 no Cavendish R. (2002), Death of Louis Braille: January 6th, 1852, History Today 52 no1 54 Clark C.M., Herzberg T.S., Stough L.M. (2004), Teaching and Assessing the Appropriateness of Uncontracted Braille, Journal of Visual Impairment & Blindness 98 no Cobb R. (2005), Assessing the attainment of children with visual impairment in public tests and examinations, International Congress Series Volume 1282 September 2005, Pages Corn A. L. and Koenig A. J. (2002), Literacy for Students with Low Vision: A Framework for Delivering Instruction, Journal of Visual Impairment & Blindness 96 no Corn A. L. and Wall R. S. (2002), Training and Availability of Braille Transcribers in the United States, Journal of Visual Impairment & Blindness 96 no Craig C.J., DePriest L., Harnack K. (1997), Teachers' Perspectives on Selecting Literacy Media for Children with Visual Impairments, Journal of Visual Impairment & Blindness Drezek W. (1999), Emergent Braille Literacy with Move, Touch, Read, Journal of Visual Impairment & Blindness 93 no Goddard M. (2004), Access Through Technology, Library Journal (1976) Net Connect 2-6 Kef S., Dekovic M. (2004), The role of parental and peer support in adolescents well-being: a comparison of adolescents with and without a visual impairment, Journal of Adolescence Volume 27, Issue 4, Pages

17 Knowlton M., Wetzel R. (1996), Braille Reading Rates as a Function of Reading Tasks, Journal of Visual Impairment & Blindness v90 p Koenig A.J., Farrenkopf C. (1997), Essential Experiences to Undergird the Early Development of Literacy, Journal of Visual Impairment & Blindness v91 p14-24 Koenig A.J. and Holbrook M. C. (2000), Ensuring High-Quality Instruction for Students in Braille Literacy Programs, Journal of Visual Impairment & Blindness 94 no Lamb G. (1996), Beginning Braille: A Whole Language-based Strategy, Journal of Visual Impairment & Blindness v90 p184-9 Layton C.A., Koenig A.J. (1998), Increasing Reading Fluency in Elementary Students with Low Vision through Repeated Readings, Journal of Visual Impairment & Blindness 92 no Lewis R.B., Doorlag D.H. (1999), Teaching special students in general education classrooms, 5 th edition, 1999,1995 by Prentice Hall, Inc., Simon and Schuster/ A Viacom Company, Upper Saddle River, New Jersey Patillo S.T., Heller K.W., Smith M. (2004), The Impact of a Modified Repeated-Reading Strategy Paired with Optical Character Recognition on the Reading Rates of Students with Visual Impairments, Journal of Visual Impairment & Blindness 98 no Simσn C., Huertas J.A. (1998), How Blind Readers Perceive and Gather Information Written in Braille, Journal of Visual Impairment & Blindness 92 no Solntseva L. I. (2001), The Lowering of the Success Rate of Intellectual Activity and School Learning Among Vision-Impaired Children, Russian Education and Society 43 no Steinman B. A., LeJeune B. J, Kimbrough., B. T. (2006), Developmental Stages of Reading Processes in Children Who Are Blind and Sighted, Journal of Visual Impairment & Blindness 100 no Su Joseph C., Uslan Mark M. and Schnell B. K. (1999), A review of Supernova Screen Magnification Program for Windows, Journal of Visual Impairment & Blindness 93 no Taylor J. M. (2004), Serving Blind Readers in a Digital Age, Am Libr 35 no11 Trent S.D., Truan M.B. (1997), Speed, Accuracy, and Comprehension of Adolescent Braille Readers in a Specialized School, Journal of Visual Impairment & Blindness v91 p Truan M.B., Trent S.D. (1997), Impact of Adolescents' Adjustment to Progressive Vision Loss on Braille Reading Skills: Case Studies, Journal of Visual Impairment & Blindness v91 p301-8 Wells-Jensen S. (2005), The Braille International Phonetic Alphabet and other options: The blind Student in the phonetics classroom, Journal of the International Phonetic Association 35/2 Wetzel R. and Knowlton M. (2000), A Comparison of Print and Braille Reading Rates on Three Reading Tasks, Journal of Visual Impairment & Blindness 94 no Wetzel R. and Knowlton M. (2006), Studies of Braille Reading Rates and Implications for the Unified English Braille Code, Journal of Visual Impairment & Blindness 100 no

18 Wolffe K.E., Candela T., Johnson G. (2003), Wired to Work: A Qualitative Analysis of Assistive Technology Training for People with Visual Impairments, Journal of Visual Impairment & Blindness 97 no Wormsley D.P. (1996), Reading Rates of Young Braille-Reading Children, Journal of Visual Impairment & Blindness v90 p Ελληνική Βλάχου Α. (2005), Διαμόρφωση πολιτικής για την πρώιμη εκπαιδευτική στήριξη των μαθητών με ειδικές ανάγκες και ειδικότερα των μαθητών με προβλήματα όρασης στο Εκπαίδευση και Τύφλωση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου- Σιδέρη, Η. Σπανδάγου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κολιάδης Ε. (2002), Γνωστική Ψυχολογία Γνωστική Νευροεπιστήμη και Εκπαιδευτική Πράξη, Αθήνα: αυτοέκδοση. Κουρουπέτρογλου Γ. & Φλωριάς Ε. (2003), Επιστημονικά σύμβολα κατά Braille στον Ελληνικό χώρο. Εφαρμογή σε Συστήματα Πληροφορικής για τους Τυφλούς, Αθήνα: ΚΕΑΤ. Κουρουπέτρογλου Γ.Θ. (2005), Οι Τεχνολογίες Πληροφορικής στην ενταξιακή εκπαίδευση των τυφλών μαθητών στο Εκπαίδευση και Τύφλωση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Η. Σπανδάγου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κουτάντος Δ.Ι. (2005), Η Εκπαίδευση Παιδιών και Νέων με Μειωμένη Όραση, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Κρουσταλάκης Γ.Σ. (2005), Παιδιά με Ιδιαίτερες Ανάγκες (Στ έκδοση), Αθήνα: αυτοέκδοση. Λιοδάκης Δ. (2000), Εκπαιδευτικά Προγράμματα για τυφλούς, Αθήνα: Ατραπός. Λιοδάκης Δ., Τυφλών εκπαίδευση: διδακτικές προσεγγίσεις στο Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια Λεξικό, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Μπαμπινιώτης Γ. (2002), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Β έκδοση), Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε. Πάικος Π., Όραση, οπτική αντίληψη, ελαττώματα όρασης στο Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια Λεξικό, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Παπαδάτος Γ. (2005), Θέματα Μαθησιακών Δυσκολιών και Δυσλεξίας, Αθήνα: αυτοέκδοση. Παπαδόπουλος Κ.Σ. (2005), Τύφλωση και Ανάγνωση. Διαβάζοντας με την αφή, Θεσσαλονίκη: Ζήτη. Πολυχρονοπούλου Σ. (2003), Παιδιά και Έφηβοι με Ειδικές Ανάγκες και Δυνατότητες. Σύγχρονες Τάσεις Εκπαίδευσης και Υποστήριξης (τόμος Α ), Αθήνα: αυτοέκδοση. Πόρποδας Κ. (2002), Η Ανάγνωση, Πάτρα: Ταχυεκτυπώσεις-Γραβάνης Ε.Π.Ε. Ράπτου Α. (2005), Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών: χθες, σήμερα, αύριο στο Εκπαίδευση και Τύφλωση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Η. Σπανδάγου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Στασινός Δ.Π. (1991), Η ειδική εκπαίδευση στην Ελλάδα. Αντιλήψεις, θεσμοί και πρακτικές, Κράτος και ιδιωτική πρωτοβουλία ( ), Αθήνα: Gutenberg.

19 Χιουρέα Ρ. (1998), Εισαγωγή στην Εκπαίδευση των Τυφλών στην Ελλάδα, Αθήνα: Λύχνος. Aitken S. (2004), Πρόσβαση μέσω της τεχνολογίας στο H. Mason & S. McCall, Παιδιά και νέοι με προβλήματα όρασης: η πρόσβαση στην εκπαίδευση (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου- Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου-Ντέρου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Arter C. (a) (2004), Δεξιότητες ακρόασης στο H. Mason & S. McCall, Παιδιά και νέοι με προβλήματα όρασης: η πρόσβαση στην εκπαίδευση (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου- Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου-Ντέρου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Arter C. (b) (2004), Αγγλική γλώσσα στο H. Mason & S. McCall, Παιδιά και νέοι με προβλήματα όρασης: η πρόσβαση στην εκπαίδευση (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου- Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου-Ντέρου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Batusic M. (2005), Η υποστηρικτική τεχνολογία στην παραγωγή επιστημονικών εγγράφων για τυφλούς χρήστες στο Εκπαίδευση και Τύφλωση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Η. Σπανδάγου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Bonacorso A., de Vita F., Natoli I., Sassi M.L.,Τα προκαταρκτικά για την εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής Braille. Διδακτικό Οδοιπορικό (μετάφραση-επιμέλεια Η. Τουτούλης), Αθήνα: ΚΕΑΤ. Cobb R. (2004), Μαθησιακές δεξιότητες στο H. Mason & S. McCall, Παιδιά και νέοι με προβλήματα όρασης: η πρόσβαση στην εκπαίδευση (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου- Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου-Ντέρου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Hodapp R. M. (2005), Αναπτυξιακές θεωρίες και αναπηρίες. Νοητική καθυστέρηση, αισθητηριακές διαταραχές και κινητική αναπηρία (επιστημονική επιμέλεια-εισαγωγή Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Η. Σπανδάγου), Αθήνα: Μεταίχμιο. Kirkwood R. (2004), Ο έφηβος στο H. Mason & S. McCall, Παιδιά και νέοι με προβλήματα όρασης: η πρόσβαση στην εκπαίδευση (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου-Ντέρου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Lowenfeld B. (1996), Τα τυφλά παιδιά μας (μετάφραση-επιμέλεια Η. Τουτούλης), Αθήνα: ΚΕΑΤ. Mason H.& Arter C. (2004), Η προετοιμασία των ανάγλυφων διαγραμμάτων στο H. Mason & S. McCall, Παιδιά και νέοι με προβλήματα όρασης: η πρόσβαση στην εκπαίδευση (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου-Ντέρου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. McCall S. (2004), Η εξέλιξη του εγγραματισμού μέσω της αφής στο H. Mason & S. McCall, Παιδιά και νέοι με προβλήματα όρασης: η πρόσβαση στην εκπαίδευση (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Ε. Ντεροπούλου-Ντέρου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Millar S. (2005), Ανάγνωση και χωρική γνώση μέσω της αφής και κίνησης στο Εκπαίδευση και Τύφλωση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου- Σιδέρη, Η. Σπανδάγου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Roe J (2005), Η διδασκαλία γραφής και ανάγνωσης με τη χρήση της μεθόδου Braille σε ενταξιακά πλαίσια στο Εκπαίδευση και Τύφλωση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου-Σιδέρη, Η. Σπανδάγου), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

20 Warren D.H. (2005), Τύφλωση και Παιδί (επιστημονική επιμέλεια Α. Ζώνιου-Σιδέρη και Π. Καραγιάννη), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Παρακάτω πρόκειται να διαβάσεις τρία κείμενα με διαφορετικά θέματα το καθένα μια μόνο φορά. Αυτό που θέλω από εσένα είναι να το διαβάσεις δυνατά, με ακρίβεια και όσο πιο γρήγορα μπορείς. Καλή επιτυχία! Κείμενο Α1 Παρακάτω ακολουθεί ο πασίγνωστος μύθος της Αρετής και της Κακίας, στην οποία πρωταγωνιστής ήταν ο Ηρακλής. Τον θυμάσαι; Όταν ήταν ακόμα στον Κιθαιρώνα ο Ηρακλής, κάθισε να ξεκουραστεί σε ένα μέρος, από όπου ξεκινούσαν δυο δρόμοι. Ο ένας πήγαινε προς την κορυφή του βουνού. Ήταν δύσκολος, ανηφορικός και όσο πήγαινε στένευε περισσότερο. Ο άλλος ήταν πολύ πλατύς, κατηφορικός και έβγαζε σε μια καταπράσινη κοιλάδα. Κοιτάζοντας τους δυο δρόμους ο Ηρακλής σκεφτόταν πως η δύναμη είναι κακό πράγμα, αν δεν τη χρησιμοποιεί σωστά ο άνθρωπος. Τότε τον πήρε ο ύπνος. Όταν σηκώθηκε, αντίκρισε δυο νέες γυναίκες να τον πλησιάζουν. Η μια φορούσε πλούσιο φόρεμα και φανταχτερά στολίδια. Έλαμπαν τα χρυσαφικά πάνω της και την έκαναν όμορφη. Η άλλη ήταν απλά ντυμένη, χωρίς στολίδια και η μορφή της ήταν σεμνή και σοβαρή. Κείμενο Β1 Έχεις σκεφτεί ποτέ πώς νιώθει ένας δάσκαλος πριν μπει στην τάξη; Πάρε μια γεύση από το παρακάτω κείμενο.

21 Θέλω να αναφερθώ σε αυτόν τον παράλογο πανικό που άρχιζε τρεις ημέρες πριν αρχίσουν κάθε χρόνο τα μαθήματα με τον καθιερωμένο αγιασμό. Μου καρφωνόταν η ιδέα πως από την πρώτη ημέρα θα βρισκόταν εκείνος ο διαβολικός, ανελέητος μαθητής που θα μου υπέβαλλε την τρομερή ερώτηση που δε θα μπορούσα να απαντήσω! Περνούσαν τα χρόνια, έρχονταν μεταξύ άλλων χαρισματικά παιδιά, συχνά δε μπορούσα να απαντήσω σε κάποια ερώτηση, έμαθα ωριμάζοντας να λέω «θα το κοιτάξω και θα σου απαντήσω αύριο ή δεν το έχω σκεφτεί», αλλά ο πανικός κάθε χρόνο εκεί. Προσπαθώντας να εξηγήσω αυτό το άγχος λογικά, κατέληξα πως, επειδή υπήρξα προκλητικός ως μαθητής και έφερνα τους δασκάλους μου σε δύσκολη θέση με τις απίθανες ερωτήσεις μου, φοβόμουν πως κάποιο ζιζάνιο θα ερχόταν να μου ανταποδώσει τις προκλήσεις. Κείμενο Γ1 Τώρα διάβασε κάτι διαφορετικό και εξίσου ενδιαφέρον Το μόριο του RNA είναι μονόκλωνο και για να σχηματιστεί χρειάζονται μόρια φωσφορικού οξέος, μόρια σακχάρου (ριβόζη) και οι αζωτούχες βάσεις, αδενίνη, ουρακίλη, γουανίνη και κυτοσίνη. Μια από αυτές τις αζωτούχες βάσεις μαζί με ένα μόριο σακχάρου, τη ριβόζη, και ένα μόριο φωσφορικού οξέος δομούν ένα ριβονουκλεοτίδιο του RNA. Σε μερικούς ιούς, όπως είναι ο ιός του AIDS, το γενετικό υλικό είναι RNA. Παρακάτω πρόκειται να ακούσεις τρία κείμενα μέσω του συστήματος ανάγνωσης Supernova. Από εσένα θέλω να ακούσεις με προσοχή λέξη προς λέξη αυτά τα κείμενα και να κατανοείς τι λένε. Κείμενο Α2 Σίγουρα θα έχεις ακούσει και διαβάσει για τον γενναίο Ηρακλή. Μάθε την ιστορία της γέννησής του.

22 Ήρθε ο καιρός και ύστερα από τρομερούς πόνους η Αλκμήνη γέννησε δυο αγοράκια, τον Ιφικλή και τον Ηρακλή. Έμαθε αμέσως τα σχέδια της Ήρας, που ήθελε να αφανίσει τον Ηρακλή, και πρόσταξε να πάρει το νεογέννητο μια δούλα της και να τον πάει στον κάμπο, για να μη μπορεί να τον βρει. Εκεί στην εξοχή συνάντησε το μικρό ολομόναχο να κυλιέται και να παίζει πάνω στα χορτάρια η Αθηνά. Το πήρε στην αγκαλιά της, το ανέβασε στον Όλυμπο και παρακάλεσε την Ήρα να το θηλάσει. Εκείνη, χωρίς να ξέρει ποιο ήταν το μωρό, δέχτηκε. Ο μικρός Ηρακλής όμως ήταν πολύ ζωηρός και σκανταλιάρης. Μια μέρα η Ήρα θύμωσε και τον πέταξε από τον Όλυμπο στη γη. Η Αθηνά ξαναμάζεψε τον Ηρακλή και τον πήγε στη μητέρα του την Αλκμήνη, για να τον αναθρέψει. Κείμενο Β2 Σήμερα το περιβάλλον απειλείται όσο ποτέ άλλοτε από τη ρύπανση που προκαλούν οι άνθρωποι. Μάθε πώς ξεκίνησε αυτό. Οι σημερινοί άνθρωποι καταναλώνουν πολλούς από τους φυσικούς πόρους τόσο γρήγορα που η φύση δε μπορεί να τους ξαναδημιουργήσει. Επιπλέον, όπως χρησιμοποιούμε αυτούς τους πόρους, ρυπαίνουμε το περιβάλλον. Η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε δεν ήταν πάντα έτσι. Για χιλιάδες χρόνια, οι περισσότεροι άνθρωποι ζούσαν σε μικρά χωριά με τρεχούμενο νερό, κατανάλωναν λίγα πράγματα ικανοποιώντας τις βασικότερες ανάγκες τους και δε ρύπαιναν το περιβάλλον, γιατί ανακύκλωναν σχεδόν τα πάντα και χρησιμοποιούσαν σχεδόν αποκλειστικά ανανεώσιμους πόρους. Η αλλαγή ήρθε πριν δυο αιώνες, όταν σε κάποιες χώρες συντελέστηκε η βιομηχανική επανάσταση. Ανακάλυψαν πρώτα τον ατμό και έπειτα τον ηλεκτρισμό δημιουργώντας μηχανές με δύναμη πολύ μεγαλύτερη από τα ζώα. Με αυτές τις μηχανές έφτιαξαν περισσότερα, καλύτερα και φθηνότερα προϊόντα βελτιώνοντας τη ζωή τους. Κείμενο Γ2 Τώρα άκουσε κάτι διαφορετικό και εξίσου ενδιαφέρον

23 Το ενδοπλασματικό δίκτυο είναι ένα σύστημα μεμβρανών, που σχηματίζουν αγωγούς, οι οποίοι σε ορισμένα τμήματα της εξωτερικής τους επιφάνειας φέρουν μικρούς σφαιρικούς σχηματισμούς, τα ριβοσώματα, τα οποία υπάρχουν και στο κυτταρόπλασμα. Στα ριβοσώματα γίνεται η σύνθεση των πρωτεϊνών. Πολλές φορές, για να πάρουν οι πρωτεΐνες την τελική μορφή τους, περνούν διαμέσου του ενδοπλασματικού δικτύου στο σύστημα Γκόλτζι, το οποίο είναι σύνολο πεπλατυσμένων μεμβρανικών κυστιδίων. ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ηλικία Ηλικία τύφλωσης Έτη επίσημης εκπαίδευσης Ηλικία έναρξης ανάγνωσης: Braille Supernova Βαθμίδα εκπαίδευσης Πόσο συχνά χρησιμοποιεί α)braille β) Supernova Στυλ ανάγνωσης με χέρια Ποιο προτιμάς: Braille ή Supernova;

24 Χρόνος: Braille Α1 Β1 Γ1 Supernova A2 Β2 Γ2