Ανάπτυξη υποδείγματος Heckman για τον προσδιορισμό του βαθμού της υιοθέτησης του προγράμματος μείωσης της νιτρορύπανσης γεωργικής προέλευσης

Transcript

1 Ανάπτυξη υποδείγματος Heckman για τον προσδιορισμό του βαθμού της υιοθέτησης του προγράμματος μείωσης της νιτρορύπανσης γεωργικής προέλευσης Ειρήνη Γιοβανοπούλου *, Ευάγγελος Παπαναγιώτου **, Στέφανος Νάστης *** * Διδάκτορας Αγροτικής Οικονομίας, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας, Γεωπονική Σχολή, Α.Π.Θ, Τ.Κ , Θεσσαλονίκη, e-mal: rgova@agro.auth.gr, egovanopoulou@ate.gr ** Καθηγητής Α.Π.Θ., Εργαστήριο Γεωργικής Οικονομικής Έρευνας, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας, Γεωπονική Σχολή, Α.Π.Θ, Τ.Κ , Θεσσαλονίκη, e-mal: papanag@agro.auth.gr, ***Λέκτορας Α.Π.Θ., Εργαστήριο Γεωργικής Οικονομικής Έρευνας, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας, Γεωπονική Σχολή, Α.Π.Θ, Τ.Κ , Θεσσαλονίκη, e-mal: snasts@agro.auth.gr Περίληψη Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να διερευνήσει ποιοι παράγοντες καθορίζουν την απόφαση των γεωργών να εντάξουν ένα μέρος της γεωργικής τους εκμετάλλευσης στο αγροτοπεριβαλλοντικό μέτρο μείωσης της νιτρορύπανσης γεωργικής προέλευσης. Η λήψη της παραπάνω απόφασης είναι μια διαδικασία που λαμβάνει χώρα σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο ο γεωργός αποφασίζει αν θα υιοθετήσει το μέτρο και σε δεύτερο στάδιο αποφασίζει σχετικά με το βαθμό της υιοθέτησης, δηλαδή σχετικά με το ποσό της έκτασής του που θα εντάξει στο μέτρο. Για την εκτίμηση του εμπειρικού υποδείγματος χρησιμοποιείται το υπόδειγμα Heckman, το οποίο διορθώνει το σφάλμα μεροληψίας που προκύπτει από το γεγονός ότι οι αποφάσεις των δύο σταδίων συνδέονται μεταξύ τους. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων παρέχει χρήσιμες πληροφορίες, διαχωρίζοντας τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την υιοθέτηση του αγροτοπεριβαλλοντικόυ μέτρου από εκείνους που επηρεάζουν το βαθμό της υιοθέτησης. Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας προτείνονται περισσότερο αποτελεσματικά μέτρα πολιτικής, περισσότερο επιθυμητά από τους γεωργούς, που θα στοχεύουν σε πιο συγκεκριμένους αγροτοπεριβαλλοντικούς στόχους. Λέξεις κλειδιά: αγροτοπεριβαλλοντικά προγράμματα, νιτρορύπανση, οικονομετρική ανάλυση, υιοθέτηση, προσδιοριστικοί παράγοντες Abstract Why do farmers choose to partcpate n agr-envronmental programmes and how do they choose the amount of land they allocate to such programmes? Ths paper examnes the determnant factors nfluencng farmers adopton of the EU-fnanced agr-envronmental Ntrate Reducton Programme (NRP) n Greece and the extent of the programme s adopton,

2 n terms of land allocaton. The decson to adopt the NRP s modeled as a two-step procedure. Frst, farmers decde weather to partcpate n the agr-envronmental programme and second, the extent of partcpaton s determned. We employ Heckman s self-selecton bas correcton model to derve unbased estmates. Based on farm level data, we develop the profle of farmers who choose to adopt the agr-envronmental programme and the characterstcs of ther farms. The results of the analyss provde valuable polcy nsghts decomposed nto the man factors determnng frst, the adopton of the agr-envronmental programme and second, the extent of adopton. By decomposng the determnng factors, polcy makers can employ ths nformaton to desgn more effectve agr-envronmental programmes, more desrable to farmers and more targeted towards specfc envronmental and agrcultural development goals. Key-words: agr-envronmental schemes, ntrate polluton, econometrc analyss, adopton, determnant factors Εισαγωγή Κατά τη διάρκεια των περασμένων δεκαετιών η γεωργική παραγωγή βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη χρήση γεωργικών λιπασμάτων, στοχεύοντας στην αύξηση του παραγόμενου προϊόντος και την αύξηση των γεωργικών εισοδημάτων. Ωστόσο η υπερβολική χρήση λιπασμάτων οδήγησε στη μείωση της βιοποικιλότητας και προκάλεσε περιβαλλοντικά προβλήματα. Ειδικότερα, η υπέρμετρη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων προκάλεσε τη νιτρορύπανση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων. Η κατανόηση της σοβαρότητας του προβλήματος και των διαστάσεων που έλαβε αύξησε το ενδιαφέρον των πολιτών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε) για την προστασία των υδάτων και του εδάφους από τις γεωργικές δραστηριότητες. Στα πλαίσια αυτού του ενδιαφέροντος εκδόθηκε η Οδηγία 91/676, η οποία εφαρμόστηκε με διαφορετικό τρόπο στα διάφορα κράτη μέλη, μέσω των αγροτοπεριβαλλοντικών προγραμμάτων που εφάρμοσε κάθε ένα από αυτά. Όσον αφορά τη χώρα μας, το 1995 άρχισε να εφαρμόζεται το πρώτο αγροτοπεριβαλλοντικό πρόγραμμα μείωσης της νιτρορύπανσης γεωργικής. Η εφαρμογή του έγινε στα πλαίσια της απόφασης Ε.Ε (95) / (European Commson, 2002). Στόχος του ήταν μείωση της απορροής νιτρικών από των αγροτικό τομέα και η προστασία των υδάτων και του εδάφους. Το παραπάνω πρόγραμμα ήταν πιλοτικό κι εφαρμόστηκε δοκιμαστικά στην Περιφέρεια της Λάρισας. Στη συνέχεια, το πιλοτικό πρόγραμμα τροποποιήθηκε και η εφαρμογή του επεκτάθηκε και σε άλλες περιοχές της χώρας, μέσω του

3 Εγγράφου Προγραμματισμού Αγροτικής Ανάπτυξης με την ονομασία Μέτρο 3.5 «Μέτρο για την προστασία των υδάτων από την νιτρορύπανσης γεωργικής προέλευσης». Κύριο χαρακτηριστικό του Μέτρου 3.5 είναι η εθελοντική του φύση, εξαιτίας της οποίας η υιοθέτησή του και η εφαρμογή του από τους γεωργούς δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη. Ωστόσο, η επιτυχία του μέτρου και η μείωση της νιτρορύπανσης από πηγές γεωργικής προέλευσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη υιοθέτησή του από πολλούς γεωργούς και από την εφαρμογή του σε ένα μεγάλο ποσοστό στρεμμάτων των γεωργικών εκμεταλλεύσεών τους. Από πολιτικής σκοπιάς είναι χρήσιμη η γνώση σχετικά με τη στάση και τη συμπεριφορά των γεωργών απέναντι στα αγροτοπεριβαλλοντικά μέτρα έτσι ώστε να σχεδιαστούν τα καταλληλότερα που θα ικανοποιούν σε μεγάλο βαθμό τις προσδοκίες των γεωργών και θα υιοθετηθούν από αυτούς. Στόχος της εργασίας είναι η διερεύνηση των παραγόντων που καθορίζουν την απόφαση των γεωργών να εντάξουν ένα μέρος της γεωργικής τους εκμετάλλευσης στο Μέτρο 3.5. Η λήψη της παραπάνω απόφασης είναι μια διαδικασία που λαμβάνει χώρα σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο ο γεωργός αποφασίζει αν θα υιοθετήσει το μέτρο και στο δεύτερο αποφασίζει σχετικά με το βαθμό της υιοθέτησης, δηλαδή σχετικά με το ποσό της έκτασής του που θα εντάξει σε αυτό. Για την εκτίμηση του εμπειρικού υποδείγματος χρησιμοποιείται το υπόδειγμα Heckman, το οποίο διορθώνει το σφάλμα μεροληψίας που προκύπτει από το γεγονός ότι οι αποφάσεις των δύο σταδίων συνδέονται μεταξύ τους (Γιοβανοπούλου, 2010). Η παρούσα εργασία χωρίζεται σε πέντε ενότητες. Στην επόμενη ενότητα παρουσιάζεται η μεθοδολογία της ανάλυσης. Στην ενότητα 3 παρουσιάζονται τα δεδομένα της έρευνας και στην ενότητα 4 αναλύονται τα αποτελέσματα της οικονομετρικής ανάλυσης. Τέλος, στην ενότητα 5 παρουσιάζονται συμπεράσματα και κάποιες προτάσεις πολίτικης. Μεθοδολογία Θεωρητικό υπόβαθρο Προκειμένου να δημιουργηθεί το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας γίνονται δύο υποθέσεις (Γιοβανοπούλου, 2010). Η πρώτη υπόθεση είναι ότι στόχος του κάθε γεωργού είναι η μεγιστοποίηση μιας πολυκριτηριακής συνάρτησης χρησιμότητας, η οποία συμπεριλαμβάνει τόσο το κέρδος που προκύπτει από τη γεωργική δραστηριότητα όσο και τις παράπλευρες συνέπειες που σχετίζονται με την εν λόγο γεωργική δραστηριότητα (όπως π.χ. τη διάβρωση του εδάφους και τη ρύπανση των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτων) (Ur, 1997). Η χρήση της πολυκριτηριακής συνάρτησης χρησιμότητας παρουσιάζει πλεονεκτήματα έναντι της απλής, καθώς η δεύτερη λαμβάνει υπόψη της μόνο το κέρδος. Αντίθετα, η

4 πολυκρητιριακή συνάρτηση χρησιμότητας λαμβάνει υπόψη της κι άλλους οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, δίνοντας τη δυνατότητα ο γεωργός να επιλέξει την γεωργική πρακτική που θα εφαρμόσει λαμβάνοντας υπόψη του τις εναλλακτικές οικονομικές και περιβαλλοντικές επιλογές (Keeney and Raffa, 1976). Η δεύτερη υπόθεση είναι ότι ο γεωργός αποστρέφεται τον κίνδυνο. Όπως επισημαίνει ο Nowak (1992), οι περισσότεροι γεωργοί είναι απρόθυμοι να αλλάξουν την εφαρμοζόμενη (παραδοσιακή) γεωργική πρακτική, διότι η εφαρμογή της εμπεριέχει τον ελάχιστο κίνδυνο αβεβαιότητας (rsk). Στην παρούσα εργασία ο γεωργός, γνωρίζοντας ότι η εφαρμογή του Μέτρου 3.5 θα αποφέρει περιβαλλοντικά οφέλη αλλά ταυτόχρονα θα οδηγήσει σε μείωση του κέρδους (καθώς η μειωμένη χρήση λιπασμάτων θα μειώσει την παραγωγή) πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στα δύο. Είτε να συνεχίσει να καλλιεργεί παραδοσιακά εφαρμόζοντας την ήδη εφαρμοζόμενη και γνωστή σε αυτόν γεωργική πρακτική (επιλογή Τ: tradtonal), είτε στο να αρχίσει να καλλιεργεί πιο φιλικά στο περιβάλλον, υιοθετώντας ένα νέο αγροτοπεριβαλλοντικό μέτρο (επιλογή Α: adopton) σε ολόκληρη ή σε τμήμα της γεωργικής του εκμετάλλευσης. Η παραπάνω επιλογή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον κίνδυνο τον οποίο είναι διατεθειμένος να αναλάβει, ο οποίος είναι στενά συνδεδεμένος με τη μείωση του κέρδους του. Υποθέτουμε ότι η χρησιμότητα που αποκομίζει ο γεωργός από την εφαρμογή του Μέτρου 3.5 δίνεται από την παρακάτω σχέση (εξίσωση 1): U U[π(x), L /L, Z]. (1) Όπου, π είναι η συνάρτηση κέρδους, L A /L ο λόγος της έκτασης που ο γεωργός εντάσσει στο μέτρο και Ζ είναι ένα διάνυσμα που περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά του γεωργού και της γεωργικής εκμετάλλευσης. Αν υποθέσουμε ότι η συνάρτηση χρησιμότητας είναι μια γραμμική συνάρτηση (εξίσωση 2), θα μπορούσε να πάρει την παρακάτω μορφή: U* β x ε (2) αν U*>0, τότε α=1 αν U* 0, τότε α=0 Η παραπάνω εξίσωση αποτελείται από ένα μη στοχαστικό όρο βx κι από έναν στοχαστικό όρο ε (σφάλμα), όπου ε ~N(0, 1). Το U* είναι μια ψευδομεταβλητή, η οποία δεν μπορεί να παρατηρηθεί και παίρνει την τιμή α = 1 όταν ο γεωργός υιοθετεί το Μέτρο 3.5 και την τιμή 0 όταν δεν το υιοθετεί. Εκείνο που μπορεί να παρατηρηθεί εναλλακτικά είναι η A

5 υιοθέτηση ή όχι του Μέτρο 3.5. Έτσι, αν, U* > 0 τότε ο γεωργός θα αποφασίσει να υιοθετήσει το Μέτρο 3.5 (α=1), ενώ αν U* 0 θα αποφασίσει να μην το υιοθετήσει (α=0). Οι παράγοντες που επηρεάζουν την υιοθέτηση του Μέτρου 3.5 προσδιορίζονται με την εφαρμογή της παλινδρομικής ανάλυσης (regresson analyss). Λόγω της φύσης της εξαρτημένης μεταβλητής, διχοτομική (bnary), αναπτύσσεται ένα υπόδειγμα οριακά εξαρτημένων μεταβλητών (lmted dependent varable model). Η πιθανότητα της υιοθέτησης P =Pr(α=1) δίνεται από την εξίσωση (3), (Gugarat, 1995): P Pr( 1) Pr( U * 0) Pr( x β 0) Pr( x β) (3) 1 ( x β) 1 ( x ) 1 e 2 2 t 2 d( t) Για την ερμηνεία του β εκτιμάται ο λόγος της μερική παράγωγου της πιθανότητας Pr(α= 1) ως προς το x, ως εξής (εξίσωση 4): Pr{α 1} Ex x k = xk x (4) Όσον αφορά το βαθμό της υιοθέτησης το θεωρητικό πλαίσιο της ανάλυσης είναι παρόμοιο. Και σε αυτή την περίπτωση χρησιμοποιείται η υπόθεση της μεγιστοποίησης μιας πολυκριτηριακής συνάρτησης χρησιμότητας. Σύμφωνα με τους Zlberman et al. (1999), η αναμενόμενη χρησιμότητα από την εφαρμογή του Μέτρο 3.5, δεδομένου ότι ο γεωργός το έχει υιοθετήσει, εξαρτάται από το μέγεθος της έκτασης της εκμετάλλευσής του (L A *) που εντάσσει στο αγροτοπεριβαλλοντικό μέτρο. Αυτό συμβαίνει επειδή τα περιβαλλοντικά οφέλη, για παράδειγμα η προστασία του εδάφους, και ο αναμενόμενος κίνδυνος από την εφαρμογή του Μέτρου 3.5 είναι άμεσα συνδεδεμένα με το μέγεθος της έκτασης που εντάσσεται στο μέτρο. Η αναμενόμενη χρησιμότητα δίνεται από την εξίσωση (5): E [U A ]=E [U A (π(x), L A */L, Z)], f L A *>0 (5) E [U A ]=E [U A ( π(x),0,z)], f L A * = 0 Συνεπώς, υπό την υπόθεση ότι το μέγεθος της έκτασης που εντάσσει ο γεωργός στο Μέτρο 3.5 είναι L A *, η συνάρτηση χρησιμότητας παίρνει την παρακάτω μορφή (εξίσωση 6): U A (π(x), L A */L,Z) (6) Υποθέτουμε ότι υπάρχει μια εσωτερική λύση L A */L, για την οποία ο λόγος της έκτασης που εντάσσει ο γεωργός στο Μέτρο 3.5 προς τη συνολική έκταση της εκμετάλλευσής του, μεγιστοποιεί την αναμενόμενη χρησιμότητα. Έστω ότι η μεγιστοποίηση της χρησιμότητας στην εξίσωση 5 επιτυγχάνεται στο σημείο L A :

6 Umax= [π(x), L A /L, Z] (7) Η εσωτερική λύση για την έκταση L A * προκύπτει από την επίλυση του προβλήματος μεγιστοποίησης της χρησιμότητας (εξίσωση 8): L A */L= L A /L, f L A > 0 (8) L A *= 0, f L A = 0 Για την απλοποίηση του προβλήματος, θεωρείται ότι η εξίσωση της υιοθέτησης και της έκτασης της υιοθέτησης που εντάσσει ο γεωργός στο Μέτρο 3.5 είναι γραμμικές, με παραμέτρους (β και γ) και όρους σφάλματος ε και u, αντίστοιχα, και ότι οι πίνακες X και Z περιέχουν τις μεταβλητές που επηρεάζουν υιοθέτηση και την έκτασή της, αντίστοιχα. Στην παρούσα εργασία αναπτύσσεται ένα υπόδειγμα Heckman. Σύμφωνα με το υπόδειγμα Heckman σε πρώτη φάση ο γεωργός αποφασίζει αν θα υιοθετήσει (ή όχι) το Μέτρο 3.5 (selecton equaton) και αν η απάντησή είναι θετική, σε δεύτερη φάση αποφασίζει σχετικά με το ποσό της έκτασης της γεωργικής του εκμετάλλευσης που θα εντάξει σε αυτό (result equaton). Ο περιορισμός της θετικής απάντησης του πρώτου σταδίου, προκειμένου να είναι δυνατή η μέτρηση της έκτασης της υιοθέτησης στο δεύτερο αποτελεί τη συνθήκη κυριαρχίας του πρώτου σταδίου (frst domnance condton). Αυτός ο περιορισμός μπορεί να προκαλέσει σφάλμα μεροληψίας (sample selecton bas), αν οι παράγοντες που επηρεάζουν τον βαθμό της υιοθέτησης (την έκταση που εντάσσει ο γεωργός στο μέτρο) επηρεάζουν και την απόφαση της υιοθέτησης. Το σφάλμα μεροληψίας οφείλεται στο γεγονός ότι για τον καθορισμό των παραγόντων που επηρεάζουν το βαθμό της υιοθέτησης, λαμβάνονται υπόψη μόνο οι γεωργοί που έχουν υιοθετήσει το αγροτοπεριβαλλοντικό μέτρο. Δηλαδή, τα δεδομένα που αφορούν το βαθμό της υιοθέτησης προέρχονται μόνο από γεωργούς που έχουν υιοθετήσει το Μέτρο 3.5, προκαλώντας σφάλμα μεροληψίας (Madalla, 1983). Σύμφωνα με το υπόδειγμα Heckman (Heckman s specfcaton) οι όροι σφάλματος των δύο σταδίων συσχετίζονται μεταξύ τους και επιπλέον η απόφαση της υιοθέτησης κυριαρχεί επί του βαθμού της υιοθέτησης. Η κυριαρχία συνεπάγεται ότι η μηδενική υιοθέτηση είναι αποτέλεσμα της αρνητικής απόφασης για υιοθέτηση και όχι το αποτέλεσμα του μηδενικής έκτασης που εντάσσει ο γεωργός στο Μέτρο 3.5. Η υιοθέτηση του Μέτρου 3.5 δίνεται από τις εξής εξισώσεις (9): f w>0, then α=1 f w 0, then α=0 όπου ε~ν (0,1). w β x ε (9)

7 Η έκταση της υιοθέτησης δίνεται από την εξίσωση (10): y = γ z +u (10) f y = γ z +u, then γ z +u >0 f y =0, then γ z +u 0 όπου u~ν (0,1). Υποθέτουμε ότι οι όροι σφάλματος ε και u ακολουθούν κανονική κατανομή με 1 ε,u~ν(0,b), όπου Β= 2, ρ είναι ο συντελεστής συσχέτισης και σ το τυπικό σφάλμα. Εξαιτίας της συσχέτισης μεταξύ των δύο όρων σφάλματος, είναι σαν λείπει ένας σημαντικός παράγοντας από την εξίσωση του βαθμού της υιοθέτησης (omtted varable bas). Για το λόγο αυτό υπολογίζεται στο πρώτο στάδιο ο αντίστροφος λόγος του Mll (nverse Mll s rato), ο οποίος στη συνέχεια εισέρχεται ως προσδιοριστικός παράγοντας στην εξίσωση του βαθμού της υιοθέτησης (εξίσωση αποτελέσματος). E w / y 0 Ew / x z Eu / x z ( u) where Αρχικά εκτιμάται η εξίσωση (9) με χρήση του υποδείγματος Probt και στη συνέχεια εκτιμάται το λ (nverse Mll s rato), το οποίο εισέρχεται στην εξίσωση (10) καταλήγοντας στην παρακάτω εξίσωση (12) : y = γ z +δα+aλ+v (12) Η παραπάνω εξίσωση (12) εκτιμάται με τη χρήση ενός υποδείγματος ελαχίστων τετραγώνων (OLS model). Ο όρος aλ διορθώνει το σφάλμα μεροληψίας, το δ εκτιμά την επιρροή της υιοθέτησης και το α αντιπροσωπεύει την υιοθέτηση του μέτρου. (11) Δεδομένα Για την συγκέντρωση των δεδομένων της έρευνας πραγματοποιήθηκε πρωτογενής έρευνα, σε 125 γεωργικές εκμεταλλεύσεις του Ν. Λάρισας, την καλλιεργητική περίοδο Η επιλογή των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που συμμετείχαν στην έρευνα έγινε τη μέθοδο της απλής τυχαίας δειγματοληψίας (62 από τις εκμεταλλεύσεις εφάρμοζαν το Μέτρο 3.5 και 63 όχι) (πίνακας 1) (Γιοβανοπούλου, 2010). Για την διεξαγωγή της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια. Η επιλογή των μεταβλητών που συμπεριλήφθηκαν στα ερωτηματολόγια, προκειμένου να αντληθούν οι απαραίτητες πληροφορίες βασίστηκε τόσο στη βιβλιογραφία, όσο και στις ιδιαιτερότητες του

8 Μέτρου 3.5. Σύμφωνα με τους Prokopy et al. (2008) οι ανεξάρτητες μεταβλητές οι οποίες επηρεάζουν την υιοθέτηση μιας αγροτοπεριβαλλοντικής πρακτικής μπορούν να διαχωριστούν σε τέσσερεις βασικές κατηγορίες: ικανότητα, συμπεριφορά, ενημέρωση και χαρακτηριστικά γεωργικής εκμετάλλευσης. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει μεταβλητές που αναφέρονται στα χαρακτηριστικά των γεωργών που επηρεάζουν την ικανότητά τους να υιοθετήσουν τις αγροτοπεριβαλλοντικές πρακτικές. Η δεύτερη συμπεριλαμβάνει μεταβλητές που αναφέρονται στην ενημέρωση των γεωργών, τόσο για τα υπάρχοντα προβλήματα όσο και για τις εφαρμοζόμενες αγροτοπεριβαλλοντικές πρακτικές. Η τρίτη περιλαμβάνει μεταβλητές που σχετίζονται με τη στάση των γεωργών απέναντι στο περιβάλλον, καθώς και με τη γενικότερη συμπεριφορά τους και η τέταρτη μεταβλητές που προσδιορίζουν τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά του δείγματος Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του δείγματος; Χαρακτηριστικό Σύνολο δείγματος Συμμετέχοντες στο πρόγραμμα Μη συμμετέχοντες Άντρες Γυναίκες Ηλικία Έγγαμοι Άγαμοι Πηγή: Στοιχεία έρευνας Προκειμένου να αναπτυχθεί το υπόδειγμα της έρευνας, ελήφθησαν υπόψη μεταβλητές από τις τέσσερεις προαναφερόμενες κατηγορίες μεταβλητών. Συνολικά εξετάστηκε η επιρροή 26 μεταβλητών. Η υπόθεση ότι κάποιες από τις μεταβλητές μπορεί να επηρεάζουν την απόφαση της υιοθέτησης, αλλά όχι το βαθμό της, ήταν δύσκολο να ελεγχτεί. Για το λόγο αυτό θεωρήθηκε ότι όλες είναι δυνατό να επηρεάζουν και τις δύο αποφάσεις (Γιοβανοπούλου, 2010). Η τελική επιλογή των μεταβλητών οι οποίες περιλαμβάνονται στο υπόδειγμα (πίνακας 2), έγινε με χρήση του κριτηρίου AIC 1 (Akake Informaton Crteron). 1 Το κριτήριο AIC είναι ένας δείκτης προσαρμογής μια εξίσωσης που βασίζεται στις αθροίσεις των τετραγώνων καταλοίπων (RRS). Υπολογίζεται από την συνάρτηση πιθανοφάνειας σύμφωνα με τη σχέση: 2LL 2k Akake Informaton Crteron (AIC) =, n n n RSS όπου, LL= 1 ln(6,28) ln 2 n. Προκειμένου, να γίνει επιλογή των μεταβλητών που θα συμπεριληφθούν στο υπόδειγμα, εκτιμώνται εναλλακτικές εξειδικεύσεις του υποδείγματος και για κάθε μια από αυτές, υπολογίζεται το AIC. Τελικά επιλέγεται η εξειδίκευση που δίνει χαμηλότερες τιμές για το κριτήριο αυτό. Το κριτήριο αυτό είναι αυστηρότερο από το συνηθισμένο R 2, του οποίου η τιμή αυξάνεται καθώς προστίθενται νέες μεταβλητές στην εξίσωση (Χάλκος, 2006).

9 Σύμφωνα με το κριτήριο αυτό εκτιμώνται εναλλακτικές εξειδικεύσεις του υποδείγματος και τελικά επιλέγεται η εξειδίκευση που δίνει τις χαμηλότερες τιμές (Gugarat,1995). Πίνακας 2. Αποτελέσματα στατιστικής Αποτελέσματα στατιστικής Μεταβλητή Ορισμός Μέσος όρος Τυπική απόκλιση Ηλικία Η ηλικία του γεωργού Εκπαίδευση Η εκπαίδευση του γεωργού Γνώση προβλημάτων νιτρικών στην περιοχή Η γνώση του γεωργού για τα υπάρχοντα περιβαλλοντικά προβλήματα στην περιοχή Χαμηλό ποσό Η αντίληψη του γεωργού ότι το ποσό της επιδότησης παρεχόμενης επιδότησης είναι χαμηλό Επιδότηση Η επιδότηση που λαμβάνει ο γεωργός για την εφαρμογή του Μέτρου 3.5 Συμμετοχή σε Ή συμμετοχή του γεωργού σε οργανώσεις με οικονομικές οργανώσεις κύριος στόχο το κέρδος, πχ αγροτικό συνεταιρισμό, ομάδα παραγωγών. Καινοτομία Αναφέρεται στην προθυμία του γεωργού να εφαρμόζει νέες γεωργικές πρακτικές Περιβαλλοντικός στόχος Η σημασία που δίνει ο γεωργός στη προστασία του περιβάλλοντος Πληροφόρηση Η πρόσβαση του γεωργού σε πληροφόρηση Μη επιλέξιμη έκταση Η γεωργική έκταση που πληροί τις προϋποθέσεις για να ενταχθεί στο μέτρο μείωσης της νιτρορύπανσης Κίνδυνος Αναφέρεται στην προθυμία των γεωργών να αναλαμβάνουν ρίσκο Πηγή: Στοιχεία έρευνας Τελικά, για τις δύο εξισώσεις έχουμε: (Εξίσωση επιλογής) Υιοθέτηση= f(ηλικία, φύλο, οικογενειακή κατάσταση, εκπαίδευση, πληροφόρηση, γνώση προβλήματος νιτρικών, χαμηλό ποσό επιδοτήσεων, συμμετοχή σε οικονομικές οργανώσεις, αναμενόμενη κερδοφορία, διαθέσιμο γεωργικό εισόδημα, κίνδυνος, περιβαλλοντικός στόχος, νεωτεριστής) (Govanopoulou et al, 2011) (Εξίσωση αποτελέσματος) Ενταγμένη έκταση = f(επιδοτήσεις, ηλικία, φύλο, οικογενειακή κατάσταση, εκπαίδευση, πληροφόρηση, γνώση προβλήματος νιτρικών, χαμηλό ποσό επιδοτήσεων, συμμετοχή σε οικονομικές οργανώσεις, αναμενόμενη κερδοφορία, διαθέσιμο γεωργικό εισόδημα, μη επιλέξιμες εκτάσεις, κίνδυνος, νεωτεριστής, περιβαλλοντικός στόχος) (Govanopoulou et al, 2011).

10 Η εκτίμηση των υποδειγμάτων έγινε με χρήση του στατιστικού πακέτου Stata 10. Για την αξιοπιστία του ελέγχου των στατιστικών υποθέσεων, ακόμη και στην περίπτωση που το δείγμα εμφανίζει ετεροσκεδαστικότητα, χρησιμοποιήθηκε το ανθεκτικό τυπικό σφάλμα (robust standard errors) αντί του τυπικού σφάλματος (standard errors) (Πίνακες 3 και 4). Η χρήση του ανθεκτικού τυπικού σφάλματος αποτελεί, σύμφωνα με τον Whte, μέθοδο διόρθωσης των αποκλίσεων από τις βασικές υποθέσεις του τυπικού σφάλματος (Gujarat, 1995). Αποτελέσματα οικονομετρικής ανάλυσης Τα εμπειρικά αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι η υιοθέτηση του Μέτρου 3.5 επηρεάζεται, επηρεάζεται, στατιστικώς σημαντικά, θετικά από, την εκπαίδευσή του γεωργού, τη γνώση του για την ύπαρξη κάποιου προβλήματος νιτρορύπανσης στην περιοχή, την αντίληψη για το μέγεθος των επιδοτήσεων, την προθυμία του να εφαρμόζει νέα προγράμματα και από το αν ο κύριος στόχος του γεωργού είναι η προστασία του περιβάλλοντος. Ενώ, επηρεάζεται, στατιστικώς σημαντικά, αρνητικά από την ηλικία του γεωργού και την συμμετοχή του σε οικονομικές οργανώσεις (Πίνακας 3). Πίνακας 3. Αποτελέσματα εξίσωση επιλογής: Υιοθέτηση Μέτρου 3.5 Εξίσωση υιοθέτησης Μεταβλητή Συντελεστής Ανθεκτικό τυπικό σφάλμα Ηλικία 1,406 (0,630) ** Εκπαίδευση 1,215 (0,691) ** Γνώση προβλημάτων 2,477 (0,756) *** νιτρικών στην περιοχή Χαμηλό ποσό -3,311 (1,107) *** επιδότησης Συμμετοχή σε -2,069 (0,764) *** οικονομικές οργανώσεις Καινοτομία 3,177 (0,893) *** Περιβαλλοντικός στόχος 1,066 (0,656) * Πηγή: Στοιχεία έρευνας * Στατιστική σημαντικότητα 10 %, ** Στατιστική σημαντικότητα 5 %, *** Στατιστική σημαντικότητα 1 % Όσον αφορά το ποσοστό της έκτασης που εντάσσει ο γεωργός στο Μέτρο 3.5, αυτό επηρεάζεται, στατιστικώς σημαντικά, θετικά από το ποσό των επιδοτήσεων που λαμβάνει ο γεωργός, από την ύπαρξη πληροφόρησης σχετικά με το Μέτρο 3.5 και τις λεπτομέρειες εφαρμογής του και από τον αν ο κύριος στόχος του γεωργού είναι η προστασία του περιβάλλοντος. Ενώ επηρεάζεται, στατιστικώς σημαντικά, αρνητικά από την αντίληψη του γεωργού ότι το μέγεθος των επιδοτήσεων είναι χαμηλό, από την τάση του γεωργού να

11 αποφεύγει τον κίνδυνο-αβεβαιότητα και τέλος από την κατοχή μη επιλέξιμων γεωργικών εκτάσεων ( Πίνακας 4). Πίνακας 4. Εξίσωση αποτελέσματος: Έκταση υιοθέτησης Μέτρου 3.5 Εξίσωση έκτασης υιοθέτησης Μεταβλητή Συντελεστής Ανθεκτικό τυπικό σφάλμα Επιδοτήσεις 0,126 (0,136) ** Περιβαλλοντικός στόχος 10,140 (2,262) *** Πληροφόρηση 26,511 (3,676) *** Χαμηλό ποσό επιδότησης -14,420 (5,313) *** Μη επιλέξιμη έκταση -19,660 (2,387) *** Κίνδυνος - 17,509 (2,577) *** Καινοτομία -0,074 (3,043) *** Πηγή: Στοιχεία έρευνας * Στατιστική σημαντικότητα 10 %, ** Στατιστική σημαντικότητα 5 %, *** Στατιστική σημαντικότητα 1 % Η εκτίμηση του υποδείγματος Heckman παρουσιάζει μόνο τη θετική ή αρνητική σχέση μεταξύ των ανεξάρτητων και των εξαρτημένων μεταβλητών. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να εκτιμηθεί το οριακό αποτέλεσμα της ανεξάρτητης πάνω στην εξαρτημένη μεταβλητή (margnal effect). Ο πιο σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την υιοθέτηση είναι η αντίληψη των γεωργών ότι το πόσο των παρεχόμενων επιδοτήσεων, για την εφαρμογή του Μέτρου 3.5, είναι χαμηλό. Ειδικότερα, η αντίληψη ότι το πόσο των παρεχόμενων επιδοτήσεων είναι χαμηλό μειώνει την πιθανότητα υιοθέτησης κατά 131 % (Πίνακας 5). Ο δεύτερο από σειράς σημαντικότητας παράγοντας που επηρεάζει την υιοθέτηση είναι η προθυμία των γεωργών να εφαρμόζουν νέες γεωργικές πρακτικές Ο παράγοντας αυτός αυξάνει κατά 126% την πιθανότητα της υιοθέτησης. Ο τρίτος παράγοντας είναι η γνώση των γεωργών για την ύπαρξη κάποιου προβλήματος νιτρορύπανσης στην περιοχή. Αυτός ο παράγοντας αυξάνει κατά 98%. Την πιθανότητα της υιοθέτησης. Σύμφωνα με τους Ervn and Ervn (1982) οι γεωργοί οι οποίοι είναι ενημερωμένοι για τα προβλήματα νιτρορύπανσης στην περιοχή αντιλαμβάνονται την υποβαθμισμένη ποιότητα των εδαφών και των υδάτων και συνεπώς είναι πιθανότερο να υιοθετήσουν ένα αγροτοπεριβαλλοντικό μέτρο. Ο επόμενος σε σειρά σημαντικότητας παράγοντας που επηρεάζει τηn υιοθέτηση του Μέτρου 3.5 είναι η συμμετοχή των γεωργών σε οικονομικές οργανώσεις, η οποία μειώνει κατά 82% την πιθανότητα της υιοθέτησης. Θεωρώντας ότι η συμμετοχή των γεωργών σε οικονομικές οργανώσεις (π.χ αγροτικούς συνεταιρισμούς και ομάδες παραγωγών) είναι μια μορφή δικτύωσης, θα περίμενε κανείς να υπάρχει θετική σχέση μεταξύ συμμετοχής σε οικονομικές οργανώσεις και υιοθέτησης. Καθώς, σύμφωνα με τους Belknap and Saupe (1988) and Norrs and Bate (1987),

12 οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζει θετικά την υιοθέτηση νέων γεωργικών πρακτικών. Ωστόσο, αυτό δεν αποδεικνύεται στην παρούσα εργασία, δυναμώνοντας την άποψη του Agbamu (1995) ότι η κοινωνική δικτύωση δεν συνδέεται πάντοτε θετικά με την υιοθέτηση νέων γεωργικών πρακτικών. Για παράδειγμα, αν η διάχυση της πληροφορίας είναι ατελής, τότε η κοινωνική δικτύωση δεν επηρεάζει θετικά την υιοθέτηση. Επιπλέον, οι Traore et al. (1998) βρήκαν ότι η συμμετοχή των γεωργών σε ομάδες παραγωγών δεν συνδέεται θετικά με την υιοθέτηση νέων αγροτοπεριβαλλοντικών πρακτικών. Πίνακας 5. Οριακά αποτελέσματα Εξίσωσης υιοθέτησης Εξίσωση υιοθέτησης Μεταβλητή Οριακό αποτέλεσμα Ανθεκτικό τυπικό σφάλμα Χαμηλές επιδοτήσεις -1,310 (0,389) *** Καινοτομία 1,257 (0,288) *** Γνώση προβλημάτων 0,980 (0,256) *** νιτρικών στην περιοχή Συμμετοχή σε οικονομικές 0,818 (0,288) *** οργανώσεις Ηλικία 0,556 (0,244) ** Εκπαίδευση 0,481 (0,243) ** Περιβαλλοντικός στόχος 0,422 (0,985) ** Πηγή: Στοιχεία έρευνας * Στατιστική σημαντικότητα 10 %, ** Στατιστική σημαντικότητα 5 %, *** Στατιστική σημαντικότητα 1 % Ο πέμπτος, σε σημαντικότητα, παράγοντας που επηρεάζει την υιοθέτηση είναι η ηλικία των γεωργών. Οι μικρότερης ηλικίας αγρότες έχουν αυξημένη πιθανότητα κατά 56%, να υιοθετήσουν μια νέα αγροτοπεριβαλλοντική πρακτική. Αυτό το συμπέρασμα είναι σε απόλυτη συμφωνία με τα ευρήματα της βιβλιογραφικής ανασκόπησης, όπου επανειλημμένα έχει αποδειχτεί η θετική σχέση μεταξύ νεαρής ηλικίας και υιοθέτησης (Featherstone and Goodwn, 1993; Badu-Forson, 1999; Lapar and Padney, 1999; Soule et al., 2000; Bekele and Drake, 2003). Ο επόμενος παράγοντας που επηρεάζει την υιοθέτηση είναι η εκπαίδευση, η αύξηση της οποίας αυξάνει κατά 48% την πιθανότητα της υιοθέτησης. Το παραπάνω αποτέλεσμα ήταν αναμενόμενο, καθώς οι γεωργοί που έχουν ολοκληρώσει περισσότερα χρόνια σχολικής εκπαίδευσης μπορούν να προσαρμοστούν ευκολότερα στις νέες τεχνολογίες και είναι ικανότεροι στο να συνδυάσουν αποτελεσματικά τις διαθέσιμες πληροφορίες (Caswell et al., 2001). Τέλος, αν ο κύριος στόχος του γεωργού είναι η προστασία του περιβάλλοντος, η πιθανότητα της υιοθέτησης είναι αυξημένη κατά 42 %. Όσον αφορά του παράγοντες που επηρεάζουν το βαθμό της υιοθέτησης είναι (Πίνακας 6) η δυνατότητα πρόσβασης σε πληροφορίες και η ποιότητα των πληροφοριών

13 αυτών. Η πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με το αγροτοπεριβαλλοντικό μέτρο μείωσης της νιτρορύπανσης γεωργικής και τις λεπτομέρειες γα την εφαρμογή του προγράμματος αυξάνουν το βαθμό της υιοθέτησης κατά 26 %. Επιπλέον, η προθυμία των γεωργών να προστατεύουν το περιβάλλον αυξάνει κατά 10 % το βαθμό της υιοθέτησης. Από την άλλη η ύπαρξη μη επιλέξιμης έκτασης μειώνει κατά 20% το βαθμό της υιοθέτησης. Επιπλέον, ο κίνδυνος που συνδέεται με την υιοθέτηση της νέας αγροτοπεριβαλλοντικής πρακτικής μειώνει κατά 18% το βαθμό της υιοθέτησης. Τέλος, το χαμηλό ποσό των παρεχόμενων επιδοτήσεων μειώνει κατά 14% το βαθμό της υιοθέτησης. Πίνακας 6. Οριακά αποτελέσματα Εξίσωση έκτασης της υιοθέτησης Εξίσωση έκτασης υιοθέτησης Μεταβλητή Οριακό αποτέλεσμ α Πηγή: Στοιχεία έρευνας Ανθεκτικό τυπικό σφάλμα Πληροφόρηση 26,511 (3,676) *** Περιβαλλοντικός στόχος 10,140 (2,262) *** επιδοτήσεις 0,127 (0,076) ** Μη επιλέξιμη έκταση -19,659 (2,386) *** Κίνδυνος -17,508 (2,577) *** Χαμηλό ποσό επιδότησης -14,420 (5,313) *** * Στατιστική σημαντικότητα 10 %, ** Στατιστική σημαντικότητα 5 %, *** Στατιστική σημαντικότητα 1 % Συζήτηση-Συμπεράσματα Η χρηματοδότηση μέσω επιδοτήσεων, αν και έχει περιοριστεί λόγω της οικονομικής κρίσης, εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα λιγοστά εισοδήματα των γεωργών. Τώρα περισσότερο από ποτέ κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για σωστή διαχείριση και κατανομή των γεωργικών επιδοτήσεων. Πρέπει να σχεδιαστεί το κατάλληλο πρόγραμμα ώστε, να αξιοποιηθούν οι διαθέσιμοι κοινοτικοί πόροι ειδικότερα στον τομέα της αγροτοπεριβαλλοντικής ανάπτυξης. Η μελέτη της υιοθέτησης του αγροτοπεριβαλλοντικού μέτρου μείωσης της νιτρορύπανσης γεωργικής προέλευσης, στην παρούσα εργασία, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι διαφορετικοί είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την υιοθέτηση του μέτρου και διαφορετικοί οι παράγοντες που επηρεάζουν το βαθμό της υιοθέτησης. Συνεπώς απαιτείται διπλή προσπάθεια, ώστε να επιτευχθούν και οι δύο επιδιώξεις, δηλαδή η αύξηση της υιοθέτηση και η αύξηση του βαθμού της. Καταρχήν, προκειμένου να αυξηθεί η υιοθέτηση του αγροτοπεριβαλλοντικού μέτρου, πρέπει να εντοπιστούν οι νεωτεριστές γεωργοί. Όπως προέκυψε από τα αποτελέσματα της έρευνας, η προθυμία υιοθέτησης νέων γεωργικών πρακτικών είναι ο σημαντικότερος

14 παράγοντας που επηρεάζει την υιοθέτηση και οι νεωτεριστές γεωργοί είναι πρόθυμοι να υιοθετήσουν νέα προγράμματα. Επιπλέον, το σύνολο των γεωργών πρέπει να ενημερώνονται για τα περιβαλλοντικά προβλήματα της γύρω περιοχής και να καταβάλλονται προσπάθειες προκειμένου να αυξηθεί η περιβαλλοντική τους συνείδηση. Περαιτέρω, πρέπει να οργανώνονται σεμινάρια, ώστε να εκπαιδεύονται οι γεωργοί σε θέματα σχετικά με αγροτοπεριβαλλοντικά προγράμματα. Τα σεμινάρια πρέπει να απευθύνονται κυρίως σε άτομα νεαρής ηλικίας, καθώς όπως προέκυψε τα άτομα αυτά έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα για εφαρμογή νέων αγροτοπεριβαλλοντικά προγραμμάτων. Δεύτερον, πρέπει να ληφθούν οι κατάλληλες δράσεις ώστε να αυξηθεί ο βαθμός της υιοθέτησης. Καταρχήν, είναι κρίσιμη η παροχή πληροφοριών στου γεωργούς σχετικά με το αγροτοπεριβαλλοντικό μέτρο μείωσης της νιτρορύπανσης γεωργικής προέλευσης. Αυτό απαιτεί την συμμέτοχη τόσο των δημόσιων υπηρεσιών γεωργικών εφαρμογών όσο και των ιδιωτών γεωπόνων, ώστε να μειωθεί ο αναμενόμενος κίνδυνος που θα έχουν να αντιμετωπίσουν οι γεωργοί από την εφαρμογή του νέου αγροτοπεριβαλλοντικού μέτρου. Τέλος, το μέτρο πρέπει να επεκταθεί, ώστε να είναι περισσότερες οι επιλέξιμες περιοχές που θα έχουν τη δυνατότητα να ενταχθούν στο μέτρο, καθώς η μη επιλεξιμότητα των περιοχών είναι ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά την υιοθέτηση του αγροτοπεριβαλλοντικού μέτρου μείωσης της νιτρορύπανσης γεωργικής προέλευσης. Βιβλιογραφία Agbamu, J. U. (1995). Analyss of farmers characterstcs n relaton to adopton of sol management practces n the Ikorodu area of Ngera. Jpn. J. of Trop. Agrc. 39(4): Badu-Forson, J. (1999). Factors nfluencng adopton of land-enchasng technology n the Sahel:lessons from a case study n Nger. Agrc. Econ. 20(3): Bekele, W., Drake, L. (2003). Sol and water conservaton decson behavour of subsstence farmers n the Eastern Hghlands of Ethopa: a case study of the Hunde-Lafto area. Ecol. Econ. 46(3): Belknap, J., Saupe, W. E. (1988). Farm famly resources and the adopton of no-plow tllage n Southwestern Wsconsn. N. Cent. J. of Agrc. Econ. 10(1): Caswell, Μ., Fugle, K., Ingram, C., Jans, S., Kascak, C. (2001). Adopton of Agrcultural Producton Practces: Lessons Learned from the U.S department of Agrculture Area Studes Prodject, edted by E.R.S. Resource Economcs Dvson: US Department of Agrculture.

15 Γιοβανοπούλου Ειρήνη, (2010). Διερεύνηση παραγόντων υιοθέτησης αγροτοπεριβαλλοντικών μέτρων στην Ελλάδα. Διδακτορική Διατριβή, Α.Π.Θ. Govanopoulou E., Nasts S., Papanagotou E. (2011). Modelng farmer partcpaton n agrenvronmental Ntrate Polluton Reducng schemes. Ecol. Econ. 70 : European Commsson, (2002). 407 fnal report from the Commsson: Implementaton of Councl Drectve 91/676/EEC concernng the protecton of waters aganst polluton caused by ntrates from agrcultural sources, Brussels, Ervn, C.A., Ervn, D.A. (1982). Factors affectng the use of sol conservaton practces: hypotheses, evdence, and polcy mplcatons. L. Econ. 58(3): Featherstone, A. M., Goodwn, B. K. (1993). Factors nfluencng a farmers decson to nvest n long term conservaton mprovements. L. Econ.69(1): Gujarat, D. Ν. (1995). Basc Econometrcs, thrd ed. McGraw-Hll, Inc., New York. Keeney, R. L., Raffa, H. (1976). Decsons wth multple objectves. Wley, New York. Lapar, A. L., Padney, S. (1999). Adopton of sol conservaton: the case of the Phlppne uplands. Agrc. Econ. 21(3): Maddala G. S. (1983) Lmted Dependent and Qualtve varables n Econometrcs. Cambrdge Unversty Press, Cambrdge. Norrs, P. E., Bate, S. S. (1987). Vrgna farmers sol conservaton decsons: An applcaton of tobt analyss. South. J. of Agrc. Econ. 19(1): Nowak, P.J. (1987). The adopton of conservaton technologes: economc and dffuson explanatons. Rural Socol. 42: Prokopy, L. S., Floress, K., Klotthor-Wnkauf, D., Baumgart-Getz, A. (2008). Determnants of agrcultural best management practce adopton: Evdence from lterature. J.of Sol and Water Conserv. 63(5): Soule, J. M., Tegene, A., Webe, K. D. (2000). Land tenure and the adopton of sol conservaton practces. Am. J. of Agrc. Econ. 82(4): Traore N., Landry, R. Amara, N., On farm adopton Conservaton practces: the role of farm and farmer characterstcs, percepton and health hazards. L. Econ. 74(1): Ur, N. D. (1997). Conservaton tllage and nput use. Envron. Geol. 29(3-4): Zlberman, D., Templeton, S. R., Khanna, M. (1999). Agrculture and the envronment: an economc perspectve wth mplcatons for nutrton. Food Polcy 24(2-3):