P E S N I IVAN XEPAROSKI P ESNI SLIKI OD S O D I N A PROMENADA. Volja za misla SVETLO. Diskobol. Niobida na umirawe.

Transcript

1 IVAN XEPAROSKI P E S N I S O D I N A P ESNI SLIKI OD IZLO@BATA PROMENADA Volja za misla SVETLO Diskobol Niobida na umirawe Vozar Hipnos kralot na sonot Laokoonovata grupa PROMENADA Volja za misla SVETLO-TEMNO Triumf na smrtta Vitez, smrt i avol Melanholija Pogrebot na grofot od Orgaz

2 Tri gracii Alegorija na slikarstvoto PROMENADA Volja za misla LAZUR Bojniot brod Temerer Yvezdena no} Vrisok Jas i seloto Maski Kompozicija Crveniot koncert Petel PROMENADA Volja za misla ISKUSTVENI SLIKI Valpurgiska no} Ku~iwa i knigi Bo`icata na lovot pogre{no e imenuvana Qubovnata pesna na X. Aleksandar Paroski Varvarite kogo-gode ne ~ekaat E K L O G I EKLOGI-PATUVAWA Patuvaweto na cvet~eto-trevka Katalonija i svetosta na semejstvoto

3 I. Samo svetosta II. Samo svetosta III. Samo svetosta IV. Samo svetosta V. Samo svetosta Strastniot patuva~ki subjekt EKLOGI-GODI[NI MENI Son i sneg Pra{kata prolet na cvet~eto-trevka Letna no} Esenska razdelbena pesna EKLOGI-ISTO^NICI Bildungs - Biljarka Eshatolo{ka qubov Kinologijata i kineskata astrologija Tajnata na u~itelot po plivawe Na izvorot na branovite Toga{ i sega Ju`no od qubovta EKLOGI-NEMIRI Vesnicite pojasnuvaat I. "Nema{e nikakvi mra~ni predviduvawa" II. "Ako se poznavaat op{tite principi" III."Sovetskite partiski dokumenti" IV. "A nikoj ne mo`e{e da pretpostavi" EKLOGI-OP[TEWA Pre~ki vo vrskite

4 I. Mineralogijata na qubovta II. Anima vo animalizmot III. Fiziologijata na uvoto IV. No} vo operata V. Parafenomenite pomagaat VI. Teologijata i telefonijata VII. Ne{to kako epilog POST-RURALNI PESNI Poskok Mravki Gali~ka komarxiska pesna VEV^ANSKI DRAMSKI IGRI Gradewe na dramata Za scenografijata Za kostimografijata Za ulogite Za muzikata Za sociologijata na teatarot ^itawe poezija vo prevod Za re`ijata Na krajot - katarsa TRI RAZGOVORI SO KLIO

5 Sloevite na istorijata Istra`uvawe na istorijata Istoriskite preselbi na Ohridskite vodi SLIKI OD P R O M E N A D A VOLJA ZA MISLA Samo mislata dlaboka prostorot ne ja razgoluva. Vremeto patuva Slep patnik e toa vo se~ija duhovna praznina. S V E T L O DISKOBOL (spored skulpturata na Miron, V vek p.n.e.)

6 Tvrd zamav se ~eka da prekr{i nebo-kerber, teloto do besvest da go stegne cvrsto, strela da vitka, da razgoli mermer. [um se slu{a na dvi`ewe prvnesto. Poletuva diskot od stegnati prsti, no gr~ot go turka vo utroba `e{ka, go delka, go kr{i, do godot go brsti, poigruva molwa so zgme~ena ple{ka. Diskot e frlen, niz praznini leta, patuva dolgo, prostori meri peda po peda, premavnuva razum so brzina sveta, v dale~ini petici na misla ñ gleda. Natfrleno sé e - a nemo} e toa! NIOBIDA NA UMIRAWE (nepoznat avtor, V vek p.n.e.) Niz ple{kite se probiva, praznini veterot bara, odmazdata ja vpiva i veze krvava {ara. So kakva cel se vrzuva za stonogiot trka~?

7 Toj li }e ja ~uva pod yvezdeniot sa~ razgolenata snaga? Slu~ajnata harmonija se meri na vaga. Telesnata eufonija ne e ni~ija vina. ]e se plati kaznata, }e se goltne gor~inata, }e se uni{ti prikaznata za pitagorejcite {to bdeat skladot da ne se sotre. Tajnite sojuzi umeat da gi gonat. ]e se otne neboto i muzikata na sferite }e se razlo`i. ]e se razurne slikata, haosot }e se namno`i. Vrz vrvovi na streli kakofonijata igra balet. Nozete ñ se vo krv celi, neumorna e i vo nalet. Doa aa slavni gr~ki ma`i i postojano se stapisuvaa, postavuvaa podvi`ni stra`i i kon agorata kinisuvaa. ^etirinaeset par~iwa rastureni

8 kako da se sostavat vo edno? O~igledno telata bea spureni, no nedostiga{e ne{to vredno slikata da ja voobli~i. Edno su{testvo bez dom, {to na seni{te li~i, pla~e{e nad siot lom. Od sever vetrovi zaduvaa, so smrtta sklu~ija dogovor, snegulki po telata rasfrluvaa, snegot stanuva{e zelen lovor. VOZAR (spored sklupturata od Delfi, V vek p.n.e.) Bogovi isturaat od me{ini vino vrz prstenot na koj liniesti tragi od dvokolki se vre`uvaat. Zamelu{eni kowi i lu e se jazat kon vrvot bez zdiv. Do soleno telo kopje pat izoduva. Me~ presekuva so radost uzdi. Optegnato ja`e gran~iwa vo trk uspeva da skr{i lesno. Silen si kolku i {umot na zrno od proso {to vo voda pa a,

9 osamen pak kolku vrv od igla {to e. Sepak, racete ne ti zaigruvaat, vozaru, {to ispolnuva{ nebo: trevje mirisno dr`at cvrsto. Se ~uvstvuva{ li osamen, vo dvokolkata so skapoceni inkrustacii, vo delot od vremeto koga blagonaklonost od nesre}nite graba{? Kolku dostoinstvo vo telo smrtno! HIPNOS KRALOT NA SONOT (spored freska od Tarkvinija, nepoznat avtor, III-II vek p.n.e.) Crveni komuni na podot Kameleoni legnuvaat vrz niv Dnoto ja menuva bojata Kandinski oddaleku se smee Kade da se stapne koga boi Od pod noze otskoknuvaat Raka se protnuva niz Vratata - izvlekuva incest LAOKOONOVATA GRUPA (spored skulpturata na Polidor,

10 Atenodor i Agesander, I vek p.n.e.) Ne slu{ajte sovet na smrtno telo planina koga vi govori! I ova {to go velam kamen }e e belo, }e se sopnuva diskot od zagovori onamu kade ptici go vospevaat so izguben glas od intrigi. Ne }e gi skokne kowot onie {to se somnevaat ne }e preskokne ni nota ni kniga, kako zmiski }e se preslekuva kral, ostavaj}i nasekade razgoleni temeli. No i toa e dovolno da ne se najde Svetiot se bezpolezni koga ne postojat celi. Zmiite im gi ~istat u{ite na mom~iwata, no mo`no li e toa koga kako zadaveno snopje vo hramot golobradi le`at bor~iwata. Misla se spu{ti od planinata i frli kopje, povtorno smislata se krie vo pori, telototo koga gospodarski so masite pi{uva. No i mislata e la`na {tom stori vozduh kopjefrla~ot da ne vdi{uva. P R O M E N A D A VOLJA ZA MISLA

11 Samo mislata dlaboka prostorot ne ja razgoluva. Vremeto patuva. Slep patnik e toa vo se~ija duhovna praznina. S V E T L O - T E M N O TRIUMF NA SMRTTA (spored freskata na F.Traini, ) Tr~aat kowi spoulaveni po peso~nite oblaci za`areni. Vo o~ite spokojno im zasednal gre{niot svet. Razgolenosta na le{ovite omelu{enost kaj lu eto sozdava. Telata se raspa aat i nadvor od bezzabata rilka {to ra a. Sekoga{ }e postojat bilki za koi srebreni livadi }e mislat, }e postojat zlatnici zeleni -

12 zadovolstva da se kupat so niv. Otflete go toa, zaboravete deka sonceto e crveno i smrtta }e ve ponese vo `ivot! [to da se pravi? Dali da se vqubat vo crvenoto sonce ili vo srebrenite livadi? Bilkite sepak se su{at. Zaludo go strugate pergamentot, odgovorot ve}e vtisnat e edna{. Reagens alhemi~arot }e najde da gi osvetli va{ite pe{teri. Ko`ata se lupi {tom na sonce bez merka se izlo`uva!

13 VITEZ, SMRT I \AVOL (spored bakropisot na A. Direr, 1513) I gleda i znae vitezot stamen: bezlisna gora ne vramuva nade`. Pred nego smrtta na bel kow java, zad nego avol so likata stra{i, na pancirot zdivot go ~uvstvuva negov. Smramoruva telo strepereno seto, no stisnati usni ta`no se smeat. Zamokot e blisku, na slednoto brdo. Sé podolg e patot a vremeto te~e, gu{terica bega pred gletkata gadna, molk smrten naplastuva maki, i stignuva vedna{ do svetlosta siva. MELANHOLIJA (spored Direroviot bakropis od 1514) Se me{a miris so miris Rabesti tela na podot Plivaat vo naftalin Vernosta zadu{ena sé u{te ne e [ilec od lizgavi pipci

14 Zyuril vo lika ta blada Para temnina toj No zaludno e Kometa v dale~ina nikne Viso~inata opomenuva Klu~evi violinski na pojasot Kon skladot upatuvaat tie Pod nozete rasko{ prezren Vo vozduhot prostor fatil Molcite se gostat od bednata slika POGREBOT NA GROFOT OD ORGAZ (spored slikata na El Greko, 1586) Se rastegnal lavirintot duri do Toledo. Se la`e li, no seedno, izmamata te~e. Gletki vospriema izvetrean aceton. Kone~no trgnuvaat

15 po nego. Zazema pozicii pogodni za odbrana od sonceto. Pred negovite o~i, yidot meuresto igra. Opstojuva na bolni prsti na~nata ubavina. I voda ja odleva. Sni{tata }e gi urne `ivata siva. Slu{am li sega cvr~ewe na telo? TRI GRACII (spored Rubensovata slika od ) Muvlosan bil Modiqani {tom slikal Za{ileni `alobni `eni Otrovot dejstvuval silno Zaoblenosti razvlekuval A koski iznurnuvale lesno Mu razurnal nemu slepec Sre}a na lubenica so~na

16 Teloto sozdadeno ne e za posti: Kartezijanstvoto tvrdi taka Si sfatil toa qubovnik Na toga{ ispilena Elena I obilieto poteklo gluvaresto Od trite za blud podatlivi tela Zamislete zemjotres stroen Sred toj rasko{ i sre}a Tela vozbudlivo se tresat Satiri naokolu nigde Od gletkata da se sladat Kolku ednostavno e sevo ova: Sferi~nosta vpiva kopne`livi misli ALEGORIJA NA SLIKARSTVOTO (spored slikata na Vermer, 1667) [ahovskata umetnost bara sovr{eno sredeni misli, odli~no poznavawe na istorijata, zna~i, prijatelstvo so Klio, kanoni za sopstvenata polihimni~na versifikacija, sovr{eni biseri

17 nani`ani od Euterpa, figuri {to na scenata besprekorno glumat zagledani vo Talija. Na {ahovskata umetnost na pomo{ ñ pristigaat i drugite prekrasni podani~ki. Koj li gi pomni imiwata nivni? Sekako, latinite, ta neli TUM PECCET! Vo {ahovskata umetnost `iveat ubavite `eni. Muzi se tie razigrani {to skamenuvaat vreme, meridijani gazat i semirot vo ognena qubov go vpivaat. [ahistot na {tafelajot isprobuva varijanti, go otkriva jadroto na vidliviot svet. Svetlinata vrz stvarite i lu eto bosa igra menuet. Vo {ahot razumot sekoga{ e dolu - prikovan za crno-belite plo~i.

18 Me~tata prozorecot go preskoknuva, figurite gi osvetluva i lakot go zatega na vnatre{nosta nivna. Skladot na slikata go sozdava ti{inata. Slikarot i modelot se ve}e edno. P R O M E N A D A VOLJA ZA MISLA Samo mislata dlaboka prostorot ne ja razgoluva. Vremeto patuva. Slep patnik e toa vo se~ija duhovna praznina. L A Z U R BOJNIOT BROD TEMERER (spored slikata na Vilijam Tarner)

19 Od crvi izdup~eno Samo za {iroki edra Drvo gnilo slu`i. So ja`iwa `ilet vle~en Vrgliva voda mazni. Lesnotija go dvi`i. Crvenilo no}ta ja cedi. Kolera kako da se zeme Bez opa{ki sivi? Do vrba pristignuva Crn voin po voda [to ~ekori cvetno. YVEZDENA NO] (spored slikata na Van Gog, 1889) Neboto ne znae za nikotinsko truewe. Nave~er, gore, duzina dogor~iwa trepkaat. Disk preletuva temnina

20 i pali svetulki. Zadi{ana du{a ko`ni obetki obrabuva so pravta od dogor~iwata. Ednata obetka e vi{ok! VRISOK (spored litografijata na Edvard Munk, 1895) Prestravena voda po~na kako zmija da se vle~e, niz ton i zvuk ponira{e ve{to. Potna molwa se strkala niz nebo, se sviva{e vo sebe lesno. Led ja zede bez da seti, polarni igra~i {irea podnoktica.

21 JAS I SELOTO (spored slikata na Mark [agal, 1911) Kako {um {to ne molknuva, pred mislite opstojuva~i, zapiraat ~esto dale~inite. Niz brzacite tesni mislite se provlekuvaat, a dale~inite se gubat. MASKI (spored slikata na Emil Nolde, se zatskriva zad prevezot. Zajadruva uspokojuvawe. Dosta odlagawa! Prividnata mnogulikost treba da se overodostoi. Jatkasta praznina polna so {epoti na is~ekuvawa. Kone~no, mo`e li da se govori za toa mesto bez da se uni{ti

22 negovoto nebo, mozaikot da se rasturi? Atanor e propadnat, mirosuva nekade. KOMPOZICIJA (spored slikata na Pit Mondrijan, 1921) Dvi`ej}i go lewirot Odnosite gi menuva{. Sonuva{ vo foteqa udobna, Za{to slugata sre}ata Ti ja otkriva na terezija. Go voznemiruva{ Dionis Baraj}i kosmos. Borbata poroduva smirenost. Korabot plovi po liniite crni. Zo{to ja vramuva{ Svojata skladnost? Dozvoli iskrata so merka Da se pali i gasne, Oti taa sé u{te rodena ne e, I nema sila ve~no da gori! Timej e otkupen Za mina zlato. Ni crveno, ni `olto, ni sino

23 Svet ne sozdavaat. Beloto go vjavnuva sivoto, Crnoto vpiva~ pak e. Vo dale~ina crniot kvadrat Na bela osnova Tatkovski ~uvstva projavuva. CRVENIOT KONCERT (spored slikata na Raul Difi, 1946) Bulki niknat vo kristalnata sala. Publikata oslepuva od silinata nivna. Zvucite gi potkrevaat zdolni{tata. Neosetno krevaat i ne{to drugo, A sepak damite vo mislite se sami. Krugot e zatvoren, zapo~nuva dvi`eweto. Kristalot puka, podiumot se kr{i. Ostanuva samo Tarnerovoto nebo Tonovi piromanski da potpaluva, telo da razgoruva, strasti da cedi, vo edna misla sé da zbere: i razum i ~uvstvo i zvuk i boja. PETEL (spored skulpturata na Konstantin Branku{i, 1924/41)

24 Vo senkata na velikiot dab petelot nikoga{ ne }e propee. Glasot negov nema da podripne od sjajot na prekrasnoto telo. Gi gleda toj so voshit izvienite ~ove~ki granki mermeren bakne` kako tvorat. Gordelivec toj e i samec! Da se vodat koko{kite ne e voop{to lesno. Glasot treba da e silen, da mu pre~i duri i na gospod. "Mo`en li e Ahil so olovo i prav... Ilijada so pe~atarska presa", Mo`en li e petel, izlien vo bronza, so glasot yvonec predmeti da budi. Gordelivec toj e i samec! Koko{ki so radost vodi, Petel nad petlite!

25 Potomok na grofot grozen, Alkibijadski ~uvstva deli. Qubov vnesuva me u perduvesti i me u zlatesti petli. P R O M E N A D A VOLJA ZA MISLA Samo mislata dlaboka prostorot ne ja razgoluva. Vremeto patuva Slep patnik e toa vo se~ija duhovna praznina. ISKUSTVENI SLIKI VALPURGISKA NO] Po`arot molkum ja rase~e temninata. Yvezdenata pra{ina,

26 od ognot semo}en, padna dolu. Neboto se stori ogledalo. Kupi{ta yvezdi ostanaa, istkajani vo ~erga, {arite da gi osvetluvaat. Prazninata nad glavite otvori novi vidici. [arite gi jaglenosaa, a metlite sé po~esto im pominuvaa preku svodot. Se istan~il toj dotamu ta {to pukna pod pritisokot na glednicite. Potem metlite, i sopstveni~kite nivni, gi zapaliv, Valpurga mi pomogna, pukna ne{to, se po~uvstvuvav sloboden i letnav. Lebdev vo nebitieto pritaeno. Pridvi`uvaj}i se - go pobivav Zenon. Kuglite odedna{ bezglavo se ra{trakaa

27 sozdavaj}i kupi{ta iskr{en politir. Noktite mi se storija izgrizeni do meso. Kako strav da sum videl golem! Se sozedov, ja is~etkav oblekata, i otkako go storiv toa po~nav od pra{inata da se oddale~uvam. I poubavo mi be{e. KU^IWA I KNIGI (VI poglavje od Grobnicata za Boris Davidovi~ na D. Ki{) Vi dade li dozvola nekoj? Ni{kata ja presekovte na zanesot so zabi. Du{ata, sepak, postoi, no Janusova stava ima. Raz`ileni br~ki na liceto - viska zasoln niz niv. Kadalnici obgrluvaat razum. Spoulavuva toj od ve~noto

28 dvi`ewe vo krug, i takov - za{emeten, trgnuva da osvojuva. No ~ove~koto su{testvo ne e kenotaf ve~en, i predznak za bezuspe{niot obid stanuva diskot {to plovi. Pozlatena lenta obvitkuva maslinesta draperija. ]e pozlati li i draperijata? Limoni dopreni od Mida se lizgaat po naborite. Ostatok na toa obvivawe se zlatnite bukvi na koricite od knigite, ili mislata udobno i besprekorno patuva koga silum se pozlatuva. BO@ICATA NA LOVOT POGRE[NO E IMENUVANA "Love seeketh not itself to please" W. Blake So vekovi strelav sigurno, vo svoja {uma si lovev mirno, ne tr~av po sé {to se dvi`i,

29 sre}no `iveev a imav i gri`i. No edna no}, pred moi o~i, bo`ica na lov so son se soo~i, zaspa sred mojata {uma, telo tivko ñ vtona vo uma. Na lakot moj strunata se skina pred taa ne`no zasvodena ubavina. Ne mo`ev ve}e lovec da bidam, ne sakav nitu da se obidam. No se slu~i ne{to ~udno: teloto dur' ne ñ be{e budno, ubavina dur' me goste{e obilno seme od zemja za'rti silno. I sfativ, mi rekoa na sonot nejzin slugi, "Bo`ica e taa, no pogre{no ja krstile drugi". Bo`ica {to `olt cvet treba da skine i vo drugo kralstvo da premine. Re{iv: cvet da ne zbere }e se boram, neka ostane ona {to si e, ve~no, glasno }e ja koram: "Nemoj Kora, Kora, ne, neee..."

30 Ne lovec no ~uvar }e se storam, }e bdeam vrz mladosta trepetno i koj znae vo ~ii {umi }e goram i kako sé }e svr{i vo vreme letno, No kolku se ~udni tie roditeli! Nikoga{ vistinsko ime ne ra aat, sozdadeno imenuvaat kako porobiteli a potem so deminutivi se ga aat. I razbla`uvaat i razne`nuvaat bez da znaat za gre{ka svoja, zaludno gre{kata ja ~uvaat bez oset za mislata moja. ]e znaat li da ja predupredat ako mene tamu me nema, se pla{am mirno da ne sedat `olto cve}e {tom trgne da zema? QUBOVNATA PESNA NA X. ALEKSANDAR PAROSKI Ako e taka kako {to e, nabli`uva moeto akme, i krajot na gradbite se gleda. Da maznam yidovi sega znam,

31 mistrija da miluvam ne mi e sram, ne se gri`am za Forin Ofis, pova`en mi e mese~niot popis: kolku cement vleguva vo kubik beton, a kolku vo eden ras{aluvan son? Pe~atam potpisi na ~ekovna kni{ka, vi{ok na vrednost sozdavam lesno, kru`no dvi`am privid - napolno ~esno! A v sobata `eni crtaat ku}a na paus i razgovaraat za Bauhaus. Vo zrela doba, sila nemam da zdrobam kamen, vo apogej, alhemija jalovo atakuva vrz kamen. Ah, kolku bolki mi zadava studeniloto tvoe! Sakam da pliva{ sred Golfskata struja, kamena doba da se stopi od ne`na aleluja. "Dojdi so mene, }e plovime kon bogati ostrovi!", znam, ti }e smekne{, tamu sé mnogu se topi, a zayidani du{i peat legnati pod mostovi. Vistina, ne mi se brza nikade mene. Ni ti ne brza{ da stigne{ negde. ]e trgneme edna{, ima vreme, ne mi se brza nikade mene. Sekako znae{ - `ivotot e konstrukcija, od drvo so crvci, od tekstil so molci,

32 potpira~ot pa a, pelenata se raspa a, na patot ni stojat pregladneti volci. Naselil v prsti stud i slana, gramatik Georgi mnogu stradal. Rabotel no}e, prepi{uval triod, sve}ite gi {tedel a nemal ni hrana. A {to znae{ ti za gramatik Georgi, za negovite maki no}ni te{ki, toj taka moral i znael zo{to: skapo se pla}a pridru`bata bo`ja! "Ne gradi zdanija no}e!" ti velam. "Ne precrtuvaj vo no}na doba!" Veli{: "Mo`am sonce da preselam no}e da mi sveti v soba". A v sobata `eni crtaat na paus i razgovaraat za Bauhaus. Vozovite docnat, kowite docnat, a i sredbite na{i zadocnuvaat. No {to ako edna{ i mugri zadocnat, {to ako ve~no ostane no}? Toga{ mora{ so lewirot v raka

33 ne ku}i tuku sonca da crta{, topovi na Avrora da ~eka{, i den da ~eka{ da dojde - za da dojde i son. Ne sonuvaj dewe drugarko-bo`ice! La`na e tvojata treta smena, no}ta e za qubov odredena. Nitu taka e kako {to e, nitu nabli`uva moeto akme, ni krajot na gradbite se gleda, o, kakva ~ove~ka e toa beda. A v sobata `eni crtaat na paus i razgovaraat za Bauhaus. Vo materijata ne `ivee nikoj, tamu sekoga{ vladee den, no}ta ja goltna gaden soj, da uni{ti sre}a predodreden. Ej, moj crta~u, smel precrtuva~u na Evklidovi dol`ini bez {irini, za hamer prilepen patuva~u, zaboravi da crta{, listovi skini! Ostani sam so Spinozinata Etika, bori se so nea da uni{ti{ {emi

34 na geometriska propedevtika i da urne{ definicii, aksiomi i teoremi. Tamu kaj {to saka{ da izbega{, iako cokuli oraat zemja sveta, tamu i limon i portokal cveta, za{to Bog se rodi tamu edna{. Sre}en ti pat, stopli si koski, vrelo e tamu i ognena topka pr`i, samo cvrsto telo mo`e da izdr`i koga mu miluvaat jadri boski. Kafeto ispi go, ispu{i ja cigarata, zemi go pod raka Spinoza, ne bidi glupava koza, ostavi go domot, izmolkni se od barata, otpatuvaj daleku ova leto, zaboravi na obvrski la`ni, zaboravi no}i prebdeani ta`ni, tamu, neka ti e sé ispolneto. A v sobata `eni crtaat na paus i razgovaraat za Bauhaus. A mo`am li jas da ~ekam sam, imam li sila sam da sedam? Sepak, polesno e koga ne si tuka

35 i koga veruvam vo la`na nauka. VARVARITE KOGO-GODE NE ^EKAAT "A sega {to }e stane so nas bez varvarite? Tie sepak bea za nas re{enie nekakvo." K. Kavafis "Na{iot Bog e semo}en, so ogneni streli spr`uva sé {to vo nego ne veruva. Na{iot Bog gospodari so sene{tata vo semirot. Zatoa za sudbina ne znaeme, od breg na breg plivame, i vo bo`estva se kapime. No neblagodarni ne sekoga{ prinesuvame {tom zavet sme dale i otkako Bog }e ne spasi." Taka varvarite mu govorele na Prokop Cezareecot, a toj, opiten na pero, pobrzal niv da gi smesti, iako neznabo`ci, vo istorijata

36 {to uslu`no ja zapi{uval potajno pekaj}i po slava i po azna {to so nea odat. A na sever, kraj Baltikot, eden drug samoka`an istorik, ponizen biograf i bdeja~ vrz `ivot na slaven um - Oton Bamber{ki, zapi{al poinakva povest vrzana za varvarskite obi~ai. "Koga bogopokorniot misioner Sv. Bernard stignal kaj varvarite gorej}i od `elba niv da gi preobrati, idolite nivni da gi sotre, rekite da gi presu{i a samovilite da gi zadavi, vo siot svoj zanes, so verba deka negoviot, vistinskiot i edinstven Bog e so nego, zapo~nal onaka bosonog i bedno oble~en da propoveda. Uka`uval toj deka e sluga na vistinskiot Bog, tvorecot na neboto i na zemjata, i deka od nego samiot e ispraten niv da gi spasi od grevovite.

37 No, zaludno sé bilo - varvarite ne mu veruvale. Duri po~nale da go ismevaat: kako mo`e toj kutriot, neugleden, gol, bos i za `alewe voop{to glasnik da bide na vrhoven Bog {to slaven e i poln so bogatstva sekakvi." Sekako bele{kive pou~ni na vrvnite zapi{uva~i mnogu pomognale ponatamu! Od niv, site {to da ~itaat i da mislat znaele, lesno mo`ele da nau~at: Varvarite oset za ubavina imaat, kogo-gode i kakvi-gode sakaturi `elno tie ne do~ekuvaat. Treba niv da gi izmamime, da se promenime treba ubavo, obleka od zlato istkaena, treba da oble~eme, pomalku }e treba da zboruvame, no, verojatno, sevo ova povtorno ne }e e dovolno - za{to za varvarite nie

38 ne sme kojznae kakvo re{enie! E K L O G I E K L O G I - P A T U V A W A PATUVAWETO NA CVET^ETO-TREVKA Pred da sleta vrz neis{tirkano belite prostirki na damne{nite sliki cvet~eto-trevka, zaboraveno, gi minuva{e dnite me u stranicite na Odnovite bukoliki. Lesno e da se sfati kako do{lo tamu! Iladnici mo`nosti se nudat: verojatno mravka so maka go zavle~kala potamu od zaboravot na decata {to se budat? Iznikna li od lesniot son na sekojdnevieto, da ne se protna niz otvorot na patosot naopaku prepovtoruvaj}i go voznesenieto? Vaka e: pristigna po smrtno-prugornite pateki na lososot! Me u ezerata i rekite Gutemberg te presuva{e, no ti `ivo ostana, so rumeni od stud prsti.

39 Za tajnata sredba teloto svoe go ~uva{e, uporno odbiva{e Line da te pokrsti. Znam, ti ~eka{e vrz gradite da padne{ na onoj {to ti dari smisla i du{a, kako bebe saka{e da spie{, v son da ogladne{, i vinoto vo srceto kako vrie da go slu{a{. Ti uspea! Silna kako dren e teleologijata! Na gradite cvet~eto-trevka privlekuva bakne`i: se zdru`uvaat erotikata i ekologijata. I po dve decenii cve}eto nostalgi~no mo`e da razne`i. A ako pri doteruvawe me u rebrata na ~e{elot star go zdogleda{ cvet~eto-trevka kako se krie, znaj sigurno: tvojata kosa za nego bila no}en bar, so gostin eden - Dionis go vikaa - svesta {to ja pie. Sovladaj go teteraveweto ogledaloto da ne te seti deka sno{ti si go umrel Dionisa od vikawe turi, dozvoli mu na cvet~eto-trevka i vo mrakot da sveti, melanholi~no da né potseti na Potisoci i Buri. KATALONIJA I SVETOSTA NA SEMEJSTVOTO I

40 Samo svetosta Na semejstvoto Me stra{i sega. Nasekade sveti Pogledi me sledat. Mi se nasmevnuvaat: Od krenatite race, Od oblekata vo Sredinata na krugot, Od nozete {to Sledat stari pravila. Sé premnogu revnosno Me sovetuva: "Ne baraj go ovde Svoeto cvet~e-trevka - Svetosta na semejstvoto Tancuva vo sardanata." II Samo svetosta Na semejstvoto Me stra{i sega. Nasekade sveti Pogledi me sledat. Me so`aluvaat: [arenite vrvovi, Prazninata od

41 Sredi{teto na Nedovr{enata katedrala, Duhot na Gaudi, Topliot mermer Od skazni ispilen. Sé {to me opkru`uva Sovr{eno nasetuva: "Ne e ovde so tebe Tvoeto cvet~e-trevka - Svetosta na semejstvoto Se see od Sagrada Familia." III Samo svetosta Na semejstvoto Me stra{i sega. Nasekade sveti Pogledi me sledat. Milosrdie me lazi: Od krenatite raspetija, Od Crnata Bogorodica [to so vekovi Ven~ava mladi du{i, Od spokojot na Katalonskoto svetili{te. Sé e svrteno Protiv mene.

42 Svet glas me posetuva: "Ne se drznuvaj Ovde da misli{ za Svoeto cvet~e-trevka - Svetosta na semejstvoto Osamnuva vo Montserat." IV Samo svetosta Na semejstvoto Me stra{i sega. No nikade sveti Pogledi ne me sledat. Qubov se razleva: Od krenatiot jarbol Na ~ij vrv Spokojno plovi Kaj~eto na Gala, Od Sindbadovite Zaskitani jajca Sneseni vrz domot Na osameniot Salvador. Slamkata na spasot Mi se podava sama: "Samo ovde mo`eme Da sme zaedno so Moeto cvet~e-trevka -

43 Svetosta na semejstvoto Se raspa a vo Figueras." V Samo svetosta Na vqubenosta Me ispolnuva sega. Nikoj ne me sledi Dodeka {etam po Rambla, I sé me potsetuva Na moeto cvet~e-trevka. U{te samo da mo`am Da ja isturkam od Mislite poslednata janya: "A {to ako qubovta i semejstvoto se sovmesni?" STRASTNIOT PATUVA^KI SUBJEKT Koga re{en nekade da otpatuvam razmisluvam za odbirot na najdobroto prevozno sredstvo, nu`no zapa am vo aporii... Vozovite premnogu me potsetuvaat na zastarena tekstilna fabrika,

44 a vrzanosta za {inite me osakatuva: mi gi zema otklonite i strani~nite dvi`ewa. Avtomobilite semanti~ki gi preziram, mo`ebi zatoa {to ne go sakam nitu boreweto vo gr~ko-rimski stil, a ottamu i jazi~no sportskiot melan`: αυτοσ - mobilis. Avionite ne me privlekuvaat za{to odli~no ja poznavam gr~kata mitologija, iako, li~no, sekoga{ so dol`en respekt sum se odnesuval kon Ikaroviot potfat. Da se odi pe{ po svetot nostalgi~no e i ta`no, pe{ daleku ne se stignuva - samo do prvite pluskavici! Verojatno i poradi sevo ova najsakano prevozno sredstvo si mi Ti, qubov moja rastitelna: spokoen sum koga patuvam kon tebe, koga slobodno se dvi`am vrz tebe, koga bezbedno sletuvam vo tebe, i strastno so tvoeto telo zaskituvam po svetot.

45 EKLOGI - GODI[NI MENI SON I SNEG I Katautro vo bawata, Se rasonuvam dolgo: So studena voda Go pliskam liceto. Na patot kon Zamokot Ne razgovaram so Neizmetenite ulici, Plukanicite na trotoarite, Neproyirno valkanite glazuri Na avtobuskite pol`avi, Real-socijalisti~kata pot Od pod pazuvite na pat-al-nicite. Svesno po pat zadremuvam, Procesot e avtomatiziran, Kataden vo Zamokot Neizmien i zaspan pristignuvam. II

46 Samo edna{ vo godinata Sosema zaboravam Da go izmijam Svoeto zaspano lice: Prviot sneg me budi A jas vo Jordanija sum I sre}en me kapat Topli sveti vodi. PRA[KATA PROLET NA CVET^ETO-TREVKA [to e Pra{kata prolet Nasproti proletta vo "Praga"? [to e bu~avata na tenkovite Sporedena so {epotewata na du{ecite? [to e pravta zad `eleznite gasenici Za isu{eniot vozduh vo grlata? [to e stutkanosta na studentskite du{i Pred minijaturata od hotelskata soba? Ni{to`na e pepelta na Palah Kraj zapretaniot `ar vo na{ite tela! Ni{to`en e Pulemët Kala{nikov TankôvìŸĺ Sred na{eto zaemno precizno zastreluvawe!

47 Svenatata Pra{ka revolucija Mo`e samo da koleni~i vo "Praga" Pred mirizlivoto cvet~e-trevka I na{ata razviorena telesna evolucija! LETNA NO] variatio con A. Sidran Sa no} Sre}en Vo neboto Gledam I ni{to Ni{to Ne posakuvam Da razberam ESENSKA RAZDELBENA PESNA Da se bide pod {iroka strea i veterot da ne go zakosuva do`dot, da se izbega od mrazot {to se {iri i kopne`ot po toplina da se sledi...

48 Sekoga{ na esen preselbite zapo~nuvaat, vsadeni od nikogo, isti za razli~ni lu e, iako beskrajno dolgo podgotvuvani nespremni naj~esto né nao aat. Kartonskite kutii i starite kuferi lesno se polnat so sitni ostatoci od `ivotot {to ostanal nedovr{en. Nate`nuva prekinatoto zaedni{tvo vrz predmetite spakuvani na brzina. Sé pote{ki i pote{ki stanuvaat tie, transportot se uslo`nuva a dvi`eweto kon toplite prostori zabaveno te~e. Domot ra a beskrajno obilie od nepotrebni predmeti na esen, dare`livo bilo minatoto, zatoa i preselbata e tegobna. EKLOGI - ISTO^NICI BILDUNGS-BILJARKA Trevi spiralno se dvi`at Okolu osamenoto cvet~e-trevka.

49 Treba so niv da sum prijatel, Za{to vireeme vrz ista uma. Pedologijata e na{ata pedagogija. Severniot veter gi raspostila Godinite na vzaemnoto u~ewe [to né vrzuvaat za semejstvoto. ]e se smeeme zaedno so trevite Za da ne izumime deka sme pla~ele, A potem, koga u~eweto }e zavr{i, Za trevite }e bideme samo plevel. ESHATOLO[KA QUBOV Oda nebeska Vrel do`d Istura vrz Na{ite tela: O, da! O, da! Se mitarime... Ritamot né kreva, Pre~ista Bogomajko, Otade Svetoto Trojstvo.

50 KINOLOGIJATA I KINESKATA ASTROLOGIJA (za rodenite 1958) Koga na{ite Prezreani lica ]e stanat Helenska draperija Koga na{ite Prezreani tela ]e stanat Nenamesten krevet ]e pelte~ime li Za qubovta? U~eni kinolozi Patemno uka`uvaa: [ar-pei ku~iwata Se verni `ivotni. TAJNATA NA U^ITELOT PO PLIVAWE Jas, u~itelot po plivawe,

51 nepliva~i {to podu~uvam sred brzacite na Leta - prekrasen razrabotiv pothod! Nesomneni se moite rezultati: {tom vodata edna{ }e se vkusi neusetno neukosta se zaborava - kako nikoj nikoga{ da ne bil nepliva~! Peperutki neramnoto ogledalo go dopiraat, vo nego se vpivaat, ili pak lesno se odbivaat - ednite odat nagore a drugite nadolu! Stanuvaat sovr{eni pliva~i, i ednite i drugite du{i, vo podvodieto i vo nadvodieto sega ja veli~aat mojata slava. No osnovnata lekcija ne se osmeluvav da im ja prenesam na podu~enite - od dlabokoto dno na qubovta seopfatno nadoa a Rekata-Zaborav! NA IZVOROT NA BRANOVITE

52 Nikoga{ ne }e vidam pogolemi branovi od onie zdogledani vo detstvoto koga prvpat go setiv moreto na pla`ite vo Borik. Pomnam: gi seev o~ite vrz siniloto {to igra{e zaedno so vetrot i pred mene se sozdava{e slika na reka {to protekuva me u pesokot i neboto. TOGA[ I SEGA Istorijata na na{ata drevna utopija dolgo me~tae{e da izleze od zamokot na zborovite. Zapisite na mladiot gimnazijalec denes se ve}e dale~no minato. A sega, novite du{evnosti, od zatvorot na teloto, so mo}ta na stvarnosta, zastarenosta na qubovta

53 tvrdoglavo ja opovrgnuvaat. Toga{, mitot go oformuva{e pravopisot na qubovta, a sega, nepoznati zborovi od re~nikot na plotnosta, za nas, sé pomalku ima.

54 OD QUBOVTA Ju`no od qubovta carstvoto na decata po kralski par peka. Za~nuvaweto ve}e se slu~ilo vo nekoj sé pooddale~en grad. Se}avawata se sve`i: kako cve}iwata na prolet vo Praga. Zarodi{ot se smestil vo topli odai. Go gree Katalonskoto sonce so blagosta na angelot od Kurbinovo. Ju`no od qubovta, so dete v race, kralskiot par pristignuva vo carstvoto na decata. EKLOGI - NEMIRI

55 VESNICITE POJASNUVAAT I Nema{e nikakvi mra~ni predviduvawa Vo stariot i slaven kineski horoskop: Ovaa godina treba{e da bide harmoni~na, Spokojna i rodna, vistinska godina na zmijata. Nikade nitu zbor za nemiri, carski borbi I brutalni presmetki me u oponentite. Osobeno ne vo vremeto koga lipite cutat, I ne na plo{tadot na "Nebeskiot mir". Nitu Kung-fu-ce, pred dvaeset i {est veka, Sreduvaj}i ja starata "Pesnarka" ("[i King"), Ne gi uzna stravotnite ubistva [to trebaa da se slu~at vo idninata. Inaku, kako da se sfatat stihovite Od pesnata za "Umorniot vojnik"? "Bi sakal pod steblo da legnam, da po~inam, i carski vojnik da ne bidam pove}e." II "Ako se poznavaat op{tite principi Na dvi`eweto na yvezdite, Ako se predvidat pomra~uvawata Na mese~inata i na sonceto, Ako se izvr{i popis na yvezdite,

56 I ako se utvrdi dejstvoto Na nivnoto zra~ewe Vrz najsakanite Alahovi sinovi, Toga{ }e mo`e so sigurnost da se doznae Vremeto na soedinuvaweto so Alaha." Ovie misli gi dobli`uva{e do sebe, Vo 823 godina od Muhamedoviot d kon Medina, Sultanot Ulug Beg Mirza, Vnukot na Velikiot Timur, Gledaj}i kako majstorite gi krevaat Yidovite na nebeskata posmatra~nica, Toa Samarkandsko dalekuvidno oko. Ne mu pomognaa na Ulug Beg silnite spravi, Zaludni bea astrolabite i alt-azimutite, Zaluden be{e kvadrantot pogolem od kupolata Na Carigradskata Sveta Sofija, ne uspea toj Da go vidi vremeto na sopstvenoto soedinuvawe. Zgora na toa, ne go odbele`a nitu krajot Na mesecot {eval od Alahovata 1409 godina ({to inovernite }e ja smetaat za 1989 godina), Kako vreme predvideno za soedinuvawe, Za preselba vo xeenet na ramnosilniot istovernik, Ne sultanot, ami ajatolahot Ruholah Homeini. Slabi se rezultatite na islamskata astronomija Koga stanuva zbor za predviduvaweto na smrtta! No za uteha na nevernicite ni vo smrtno-opasnite "Satanski stihovi" na Salman Ru`di

57 Ne be{e nitu naseten, nitu navesten ovoj traur! III Sovetskite partiski dokumenti Strogo ja sankcioniraat Odgovornosta za neizvr{uvawe Na postavenite zada~i. No koj mo`e{e da pretpostavi, Od partiskite lu e, deka takov Propust e storen pri gradeweto (Ili odr`uvaweto) na Uralskiot Gasovod, i deka tamu gasot Slobodno si istekuva i se {iri, Ne mislej}i na {alavite vozovi Polni so deca i mlade` I so stihisko vkrsteni sudbini. Koj mo`e{e da si zamisli Deka sovetskite stameni vozovi ]e posakaat da gi izvi{at Kon neboto du{ite na najmilite. Ottamu ne treba ni da za~uduva Zo{to Blez Sandrar ne go zagatna Ven~avaweto me u vozovite i zemniot gas Vo "Prozata za Transsibirskata `eleznica I za Francuzinka"!

58 IV A nikoj ne mo`e{e da pretpostavi, Duri ni najbliskite {to gi poznavaa, Deka istiot toj den, daleku od domot, Ottrgnati od site svetski slu~uvawa, Dve tela i dve du{i }e pla~at i }e se smeat, ]e mislat deka }e mo`at sé da storat I }e znaat deka sé }e bide kako {to e, ]e se}avaat deka ne{to nezemno stasuva, A duri sledniot den }e doznaat Od vesnicite * deka nivniot nemir Bitno vlijael vrz mirot vo svetot! * Vesnicite od 06.$# 1989 objavija {to se slu~ilo prethodniot den vo svetot: masakrot na studentite na plo{tadot Tjen An Men (plo{tad na 'Nebeskiot mir') vo Peking; smrtta na Homeini; i te{kata soobra}ajna nesre}a na dvata patni~ki voza vo Zad-Uralskiot region na SSSR.

59 EKLOGI - OP[TEWA I. PRE^KI VO VRSKITE: MINERALOGIJATA NA QUBOVTA "Vo kizi~kiot pritanej be{e so~uvan kamenot begalec koj im slu`el kako kotva na Argonautite. Toj ottamu is~eznuval tolku ~esto, {to trebalo da go zalevaat so olovo". R. Kajoa: "Kamewa" Hera i Atena, sekoja pooddelno, na son im prozborea na Arg i Jason: "Za gradeweto na Argo odberete gi najvisokite borovi od Pelion vo Pegasa. Vodata i ognot nemo}ni }e bidat pred silinata na korabot od borovina." No, samo za sebe ja za~uvaa tajnata na moreplovnata la a: qubov mo`e taa da razgoruva me u herojskite kamewa na Helada (i Lemnoskite `eni {to

60 mirisi milni ne poznavaa). Od kamewata vqubeni vo Argo samo eden najsre}en be{e - onoj {to vo utrobata na la ata do borovinata se vpiva{e, onoj {to ne dava{e vetrovi da si podigruvaat so ve~nata negova qubov, kamenot-kotva smrtno privrzan za svojot svet korab. A koga vo Arkton hrabriot Heraklo gi pogubi {estorakite xinovi - sinovi na majkata Gea - mudriot Jason od gnevot da gi spasi na razbesnetata majka bestra{nite ma`i, ja posveti Argovata kamen-kotva vo hramot na Atena vo Kizik: tamu da sedi, da ne plovi niz vodi, i poblisku da e do Majka si. Qubovta na kamenot-kotva ostana tajna za sé {to e `ivo, iako ni rastopenoto olovo ne stana pre~ka za kamenot begalec.

61 II. PRE^KI VO VRSKITE: ANIMA VO ANIMALIZMOT Zavet davam: - ]e osnovam red na Sv. Jeronim! (Ako takov ve}e ne postoi na svetov! ) Sekako toj bestra{en ma` né zadol`i site nas, vo pe{teri so divi `ivotni `ivee{e vo sloga i ni{to, ni{to, ne go spre~uva{e da op{ti so Boga. ]e se posvetam na prou~uvaweto na vzaemnite odnosi me u yverovite - za{to ne znam {to li pravat tie koga tu ite rikawa qubovta im ja gazat i iskonskata prirodna vrska ne ja pazat. ]e se preselam vo osameni planini, }e {etam niz iskasapeni {umi i niz livadi so sovr{eno iskubani perja, ta`en so mene }e odi, nebare e zoolog, stariot Brem, denes, vsu{nost, paleontolog. Zatoa }e navra}am, nolens-volens, vo gradskata zoolo{ka gradina - iako iznudeno i ta`no re{enie e toa: izborot e stesnet a neprirodnite uslovi nudat mo`nosti vo golemi gre{ki da se vplovi. No jas moram edna{ zasekoga{ da nau~am

62 kako `ivotnite go ostrat sluhot i kako vzaemno se naslu{nuvaat - koga tajnite qubovni razgovori drugi bitija i sobitija im gi popre~uvaat. III. PRE^KI VO VRSKITE: FIZIOLOGIJATA NA UVOTO Plodni se tvoite istra`uvawa ploden italijanski anatomu! Heruvimski fanfari te pottiknaa me u zvuci, mirisi i vkusovi trubi sovr{eni da iznao a{. Prekrasen nau~nik, velat poznava~ite, be{e ti Evstahije Bartolomej, ploden vo sekoj pogled, za vistini vistinski borben sin pre~ki na neukost {to urnuva. Da ne be{e tvojata truba, prijatna atmosfera {to sozdava i pritisokot {to go namaluva te{ko deka ritamot }e go fatev na zborovite {to kraj mene tancuvaa. Zborovi-kov~esti ~ekreci se vrtea,

63 Zborovi-~ekani lamarina svivaa, Zborovi-nakovalni udarite gi vpivaa, Zborovi-uzengii naslon za zvukot davaa, Zborovi-tapani vnatre{ni salvi sozdavaa. Sepak, seto srebro i zlato na trubata ne go zaveduva govorot na gromot, gluvost nekoja gi kine vrskite, gluvar~iwata {kolkata do vrv ja ispolnuvaat, zvu~nata okeanska qubov do mene ne dopira. IV. PRE^KI VO VRSKITE: NO] VO OPERATA Lakot na grloto ñ se zatega, nozete ñ se podra{ireno-stabilni, racete, pak, vkle{teno-podvi`ni, gradite i stomakot: daveni~ko-nadueni. Iznurnuva nespokojno pesnata na sirenata, po planktonite se jazi prugore, no jagula na patot gi razni{uva skalilata i glasot propa a povtorno vo dlabo~inite. Kakva burna no} vo operata! Slavnata Saloma go gubi glasot pred o~ite na iljadnata publika

64 i glavata na qubeniot Jovan. V. PRE^KI VO VRSKITE: PARAFENOMENITE POMAGAAT Za setilata cvrsto prikovani, so starinski klamfi spoeni, nemiri nosat od vreme na vreme - mo}ite natprirodni se rastroeni. ]e moram edna{ da zapo~nam okultnite ve{tini da gi u~am, mo`ebi tajnite sili so sebe gi nosam: jas, heroj {to magare javam - a magare baram! "Magariwata `iveat dolgo. Nikoj mrtvo magare ne videl..." Zatoa vo ova na{e svinsko vreme dovolna e Kumovata slama za siv~o i za mene. Pri pre~ki vo vrskite parafenomenite se spasot, }e mi spomo`at soyvezdijata do tebe da dopre glasot.

65 VI. PRE^KI VO VRSKITE: TEOLOGIJATA I TELEFONIJATA "Koj ima uvo, neka ~ue." (Otkrovenie 13.9.) 192 Koj mo`e svetot da go {titi, poredokot da go ~uva od farisei, srebroqupci, razvratnici i sadukei, ako ne Ti - so o~ite ognen plamen, 1 so nozete v`aren bakar, vo ustata {to dr`i{ me~ so ostrici dve? 193 Koj mo`e po`arite da gi zape~ati na sedumte gromovi, 2 {tom progovorat so svoite glasovi vo hor, i koj mo`e ~etvrtata gnevna ~a{a 3 da ja zgasne otkako vrz sonceto }e se izlie, ako ne Ti - Sedr`itelu bel kow {to java{? 194 Koj mo`e bolesta na smrt 4 da ja lekuva, 1 (Otkr ) 2 (Otkr. 10.4) 3 (Otkr )

66 da gi isceruva i gubavite i slepite, da gi spasuva i besnite i mese~arite, da gi uspokojuva i izmorenite i obremenetite, ako ne Ti - prv i velik lekaru mo}en, {to itno pomaga{, duri i vo sabotite. 185 Koj mo`e da znae od koga te~e vremeto i denovite {to kako dim 5 se raznesuvaat, i koj mo`e vistinskiot ~as da go uznae na postanokot na neboto i na zemjata, ako ne Ti - {to si po~etok i kraj 6 i sekoga{ {to to~no vladee{ so minlivoto vreme. 188 Koj mo`e seznaen da e na svetov, bezbrojni podatoci da pomni, koj mo`e soznanija da ima za sozdavaweto duri i na novoto nebo, novata zemja i noviot Erusalim 7, siot od zlato i jaspis, Ako ne Ti - temelna informaciska Alfa i Omego? 8 4 (Jovan 11.4.) 5 (Psalmi ) 6 (Otkr. 1.8.) 7 (Otkr. 21.) 8 (Otkr. 1.8.)

67 Ah ti - Agnecu svet, kade i da se svrtam, koj broj i da go zavrtam qubopitno, Ti mi se javuva{ - za da me popre~i{! Ne bidi tolku qubomoren, ne skokaj vo liniite, ne gi kini vrskite, dozvoli mi, Te molam, spokojno da razgovaram so qubenata!

68 VII. PRE^KI VO VRSKITE: NE[TO KAKO EPILOG Dobar gotva~ dobro gi izme{al liniite na raznite vkusovi. Dolgoprst prefinet pokerxija sovr{eno gi pome{al broevite. Istorijata na ludiloto od dobata na klasi~nite vrski caruva vo telefonskata centrala: haos, glasovna agonija, kakofonija! Koj mo`e da me spomo`i sega - pari~kite, dve linii {to spojuvaat, da gi povrzam so pismo i glava? Nikoj! Sam }e treba da go storam toa! A {to ako ne uspeam tvojot glas da go razla~am od muzikata na sferite, {to ako kosmosot nesredeno se razlee so site {umovi niz slu{alkata vo mene? Toga{ }e ja zatnam slu{alkata so guma za xvakawe, na ulica }e istr~am, i dolgo, dolgo }e tr~am,

69 duri do slednata naselba }e stignam - od onaa strana na Voinstveniot Bulevar. Kone~no, doma }e ti dojdam i tivko, tivko... na uvo }e ti {epotam, a nikoj da ne mi pre~i, ne{ta {to po telefon ne mo`at da se ka`at, na primer: milo mi e {to te gledam, a i dopirot mi zna~i! POST-RURALNI PESNI POSKOK Se ispru`il poskok na selskiot asfalt. Ja vpiva proletnata toplina {to pod nego Tlee. Od krivinata avtomobil izletuva i go preletuva cvrstoto telo. Pr{lenite ne dodr`uvat. Sekoga{ koga misli{ deka teloto ne{to

70 mo`e da go zgree krajot se nabli`uva. MRAVKI Rastr~ani po nevarosanite tenki stebla vo vi{nikot, mravkite go imaa izodeno julskiot pat kon zrelite planinski vi{ni. Go baraa najmaloto otstapuvawe od sferi~nosta za tamu da zapo~nat so dup~eweto. Kolku li im e vkusen slatko-kiselkastiot sok? Od blagosta ja dobivaat taa tolku potrebna sila, ottamu ide i mravjata rabotlivost, a kiselosta se koristi kako pripomo{ pri la~eweto na mravjata kiselina. Sovr{ena mravja prerabotka

71 na prirodnite sokovi. I ~ovek ~estopati od mnogu rabota dobiva ~ir na `eludnikot! GALI^KA KOMARXISKA PESNA No}nite gosti i no}nite doma}ini so ~asovi se ve}e edno. Sano} javaat na isti dotrajani kowi, vo visoki sedla grbot {to go potpiraat, so pogledi vtren~eni vo o~ite na `rtvite. I samite `rtvi, no gordi na bojnoto pole. Vistinski asovi - so asovi vo racete, gospodarat so no}ta. Mudrosta na igrata ja spoznale, vo te`ok boj so Tito i Goce nad glavite,

72 so ukradenite sabja i krst na Pulevski, v race i na ~elo, gospodarat so crnite lisja i detelini, gospodarat so crvenite dijamanti i srca. Asovi nad asovite, site pitomci na orlovski gnezda, vzaemno se mamat! Letniot hazard sekoga{ e najprivle~en, ta kratko e letoto i nabrgu sé }e se rasturi! Rano pretpladne, dolgoto javawe vo no}ta vrz starite stol~iwa od skaj privr{uva so broewe na stadata vo svoite novi ko`eni pari~nici. A sobirokot sekoga{ e ramen na nula. Nekolku stada se namalile, ama edno ve{to i sre}no

73 mnogu se zgolemilo. Blaze si mu na stopanot! VEV^ANSKI DRAMSKI IGRI GRADEWE NA DRAMATA Bi sakal da mo`am komedija da napi{am, eh, koga bi mo`el svetot da go nasmeam! Postapno ja prebaruvav Poetikata na Aristotel, tajnite mesta gi lovev. Gi kolnev angelite i avolite: ednite za{to skri{no smeata ja krenaa v nebo, drugite za{to javno ja protonaa v zemja. Bez smeewe komedija nema, i `alen sum jas komediograf {tom ne gi otkriv poukite poeti~ki na u~itelot velik. Zatoa polesno }e mi bide

74 da se obidam vo tragedijata. Na planot na umot teoriski ne{tata tamu mnogu se pojasni. Stariot Stagiranin, kako sekoj dobar majstor, ubavo gi odbral site potrebni za gradba materijali. Cvrsti temeli na prikaznata - tragi~ni lica nalik na kameni ili tuleni yidovi. Junak na tragedijata - raskrilen paja`inesto ko' ~atija kostenova. Sé se toa karakteri mazni na sovr{eno malterisanite sobi. Stravot i `alta ku}ata ja tresat, a nea sepak ja krasi fasada ubava - ah! {to }e pravev bez nea, od kade milini }e crpev da ne postoe{e taa - t.n. tragi~na katarsa. Dovolno sum u~en za da znam: tragedijata e

75 podra`avawe na edno zavr{eno i celo dejstvo! No stravot ottamu i ide: dejstvoto {to vo mojata drama jas go podra`avam ne e ni zavr{eno, ni celo. Zgora na toa, jas i ne sum nekoj dramski avtor, no zatoa dobro ja vladeam selskata dramaturgija. Sepak, ~uvstvuvam deka }e bide toa dobra drama. Mo`ebi zatoa {to na misloven plan koreni }e vle~e od Tales Miletjaninot - a toj, se znae, u~e{e: praosnova na sene{toto e vodata. Bi sakal da mo`am komedija da napi{am, eh, koga bi mo`el svetot da go nasmeam! No, ne mo`am. Stvarnosta me sili mimeti~en tragi~ar da bidam.

76 ZA SCENOGRAFIJATA (naznaki i razrabotka) Naznaki: Ambientalna pretstava. Vra}awe kon prirodata. Ekolo{ka ramnote`a. Scenata ne se stilizira. Realisti~ko scenografsko re{enie. Kolektivno gradewe i za~uvuvawe na scenata. Sudiri me u statistite na otvorena scena. Ni{to ne se podrazbira. Sé e javno i sé e jadno! Razrabotka: Od pastoralna scena se preminuva na tragi~ni scenski dejstva. Intervenciite vo prostorot odnapred se smisleni. Scenata treba da se razurne. Kolektiven deus ex machina vo vid na `eni i deca

77 ja popre~uva aktivnosta na scenskite rabotnici. Tie se nervozni i za~udeni: ne mo`at da ja izvr{at zada~ata {to im ja zadal re`iserot. A scenata mora da se ras~isti za da zapo~ne novata pretstava. Akterite i statistite ne ja napu{taat scenata. So`iveani se so ulogite. Scenskite rabotnici, isto taka. Publikata, vo globalnoto kosmi~ko selo, so posredstvo na mediumite, ja sledi najdolgata tragi-komi~na pretstava na svetot. Nad Vev~ani Rimjanite ja trasirale Via Egnatia. Dobro {to ne napravile i golem akvadukt. Da ima{e - }e nema{e drama! ZA KOSTIMOGRAFIJATA

78 Dobriot kostimograf trgnuva od izvorite. Tamu gi nao a i maskite i koturnite: so niv scenata ja osvojuva. Sé drugo e nebitno: dali akterite imaat na sebe moderni kostumi, ili akterkite nosat na raka {ieni zabani, dali mladinata e vo Levi's farmerki, ili bebiwata vo Pampers peleni! Za scenskite rabotnici - nema somnenie - siniot kostum odnapred e propi{an. Imaat tie i rekviziti, no toa izleguva od delokrugot na kostimografijata. Scenata e osvoena. Anti~kata maska stanuva vasili~arska sakatura: patosot stanuva magija.

79 Sé e mo`no i sé e stvarno: ma`i preoble~eni vo `eni, popovi vo antihristi, majstori vo kapitalisti. Maskata na scenata liceto ne go sokriva, naprotiv, taa podzemnoto go razotkriva. Maskata na scenata i vo svetot vladee, misterii i kultovi krie, ta`ni arlekini krasi i voini od ~atali ~uva. Koturnite, pak, akterite do neboto gi krevaat, pravat od oblaci da gledaat vrz zemniot mete`. Kralevi na scenata, so sueta polni, se per~at pred svetot {to vtren~eno gleda. ZA ULOGITE

80 Od aspekt na faktorot-~ovek, podelbata na ulogite najva`na e vo teatarot. Iako na scena site se isti: i nositelite na glavnite ulogi i slu~ajno sobranite epizodisti. Sekoja li~na inicijativa na akterite strogo im se zabranuva. Na kolektivnata igra glumcite treba da ñ se podredat. No ne treba da go izgubat nitu ~uvstvoto za improvizacija! Te{ki zada~i glumcite dobivaat, spasot go baraat vo suetata svoja, denovi na scenata mo`at da minat srodeni so ulogite te{ki - samo da znaat deka nekoj gi gleda, na igrata ñ se voshituva i silno im aplaudira. ^uden soj se tie sojtarii: na scena site se sigurni, duri i koga gi plukaat i domati im frlaat v lice,

81 samo da znaat deka ima dobra podelba na ulogite. Toga{ pretstavata e vistinski praznik - so leb i vino. Zgora na toa, akterite nikoj ne mo`e da gi razuveri deka samite ja re`iraat dramata: Kojznae, mo`ebi se vo pravo! ZA MUZIKATA Tragi~nite drami denes se tonalni. I li~nite i op{testvenite. No i porano site sre}ni semejstva bea tonalni na ist, a atonalni na razli~en na~in. Muzikata i dramata klasi~no se qubat, edinkata i op{testvoto, i denes, za isti su{tini se spre~kuvaat.

82 Od duhot na muzikata se rodi tragi~nata drama, duhovniot nemir na edinkata op{testvenite "vagoni" gi vle~e. Vo ovaa zemja odite se poto~ni od voznite redovi, a budnosta se zamenuva so peeweto. Duhot edine~en spokoen e i ~ist. [to deka muzikata iskonski vo du{ite pee, {to deka teloto od stravovi go ~uva! [enberg ili [tokhauzen, mo`ebi Kejx, ili pak Pro{ev, kakva muzika da se odbere za Vev~anskata drama? Ofenbah ubavi prikazni da raska`uva umee, no na{ite akteri go sledat duhot na bitovata drama, folklorot go neguvaat i komitski glasno peat: "Od Bitola do Vev~ani

83 sé sardisano..." ZA SOCIOLOGIJATA NA TEATAROT Op{testveniot `ivot se gradi vrz "vistinit" aksiomatski sistem. Teatarskata stvarnost tvori `ivoti od son, od sistemot go `iveeme ili `ivurkame, teatarot go gledame ili si odime. I op{testvoto i teatarot, tie gozbi za teloto i duhot, né hranat so raznovidni jadewa: ponekoga{ sme siti, naj~esto mnogu gladni. Tokmu e taka vo svetov - nasekade spontani teatralizacii: ven~avawa i razvodi, rodendenski torti, sportska prognoza, igri na loto, sekojdnevno po ulici paradiraat podvi`ni novogodi{ni elki. A {to da se prepovtori za starite sveti teatarski igri?

84 Lu eto vo niv vnatre{nata ekstaza gi nosi, i kako Isus po vodata odat tie bosi. Liturgii se peat, kambani bijat (nekoj od sever i orguli donel - no nikoj ne znae da sviri), po pistata {etaat crnorisci i klasi~no-ve~noto go reklamiraat. No najva`na e op{testvenata teatralizacija. So nea se potvrduva postoeweto svoe, prevrati se pravat istoriski, zanesni govori se dr`at, sve~eni sednici se dirigiraat, masovni recitali se podgotvuvaat. Re`iseri i koreografi, kostimografi i scenografi podgotvuvaat defilea i paradi, ceremonijal-majstori se gri`at za dobar priem, slika, kameri i mikrofoni. Sociologijata na teatarot e novosozdadena disciplina, sé u{te sebesi se bara i zatoa od korenite svoi trgnuva. So nea polesno se sfa}a

85 sli~nosta na teatarskata igra so op{testvenite teatralizacii. Kone~no, elejski e da se tvrdi: "sé e edno i edno i sé"! Vo selata dramskiot amaterizam so godini cuti iako tradicija nema. No amaterizmot e povidliv {tom }e izleze na otvorena scena. ^ITAWE POEZIJA VO PREVOD Na Stenford Univerzitetot - vo Kalifornija, edna `ena go ~ita Blejk preveden na makedonski. Vo Vev~ani, Zapadna Makedonija, na eden drug Univerzitet, selski u~itel go ~ita istiot toj prevod. Taa pove}e se zadr`uva nad "Pesnite na nevinosta" a toj gi prou~uva "Pesnite na iskustvoto".

86 Dobroto i zloto sekoga{ zaedno odat. Istori~ar na umetnosta od Filozofskiot fakultet vo Skopje, potreben e sega: stvarnosta da ja skameni vo protoumetni~ki pravec nare~en prosto: neo-maniheizam. Evklid podu~uva{e: koga dve oddale~eni to~ki }e se spojat se dobiva prava (dol`ina bez {irina). Sepak, pravata ne e ve}e prava - po~nuva lesno da vibrira. Naelektrizirana e silno i kako ja`e za sportuvawe trgnuva ramnomerno da kru`i vo prostorot, od Vev~ani do Stenford, a zemjinata topka vo ritam, so sudni maki, potskoknuva. Najte{ka disciplina: ritmi~ka - elektri~na - gimnastika.

87 ZA Vo grade`ni{tvoto re`ijata so rabotnicite samuva. Ne e taa ni tro{ok ni rashod, re`ijata e sekoga{ sopstvena re`ija, poprosto ka`ano taa e na~in na `iveewe na grade`noto pretpriemawe. Bogatstvo e da raboti{ vo sopstvena re`ija. Vo takviot koncept site se re`iseri: edni se cvrsti no sitni, katadnevno re`iraat "na malo", ima troa pogolemi, tie go re`iraat raboteweto na re`iserite "na sitno", no tuka se i re`iserite za masovki specijalisti, krupni ribi {to rip~iwa goltaat. Prepoln e grade`ot so re`ii, re`iskite ~asovi postojano te~at. Eden post-marksisti~ki teatrolog, na seminarot po re`ija, odr`a predavawe pod naslov:

88 "Za umetnosta na re`ijata". Predavaweto ima{e i podnaslov: "Najuspe{na re`ija e onaa {to ne se ~uvstvuva kako re`ija". Takvata re`ija, spored zborovite na prviot diskutant (re`iser-teoreti~ar) e kako dupkata na evrekot: ni{to e, praznina e, dupka e, no bez ni{toto, bez prazninata, bez dupkata - nema evrek! Plodna rasprava se razvi potem: se povikuvaa na pomo{ Arto i Grotovski, surovi i siroma{ni disputi se vodea, re`ijata vo centarot na terenot ja frlija, ja prefrlaa od eden vo drug kaznen prostor, a ne setija ni malku: re`ijata zapo~na diskusiite nivni da gi re`ira! NA KRAJOT - KATARSA Vo "gradot ubav koj pak }e nikne" (Pikolomini) sekojdnevni pra{awa se mno`at: Nezagorena hrana ima li za ru~ek? Nautro, vo gradot sé spie.