CANCER E TRABALLO (II): DESENVOLVEMENTO LEXISLATIVO

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "CANCER E TRABALLO (II): DESENVOLVEMENTO LEXISLATIVO"

Transcript

1 Follas de N.º 11 AGOSTO 2009 CANCER E TRABALLO (II): DESENVOLVEMENTO LEXISLATIVO Autor: Francisco Javier Copa Rodríguez. Técnico Superior en Prevención de Riscos Laborais, Licenciado en Ciencias Químicas. Xefe do Equipo Técnico de Hixiene-Centro de Seguridade e Saúde Laboral da Coruña. INSTITUTO GALEGO DE SEGURIDADE E SAÚDE LABORAL AXENTES CANCERÍXENOS Axentes físicos canceríxenos As formas de enerxía que poden provocar cancro ou aumentan a probabilidade de que este se desenvolva son as radiacións ionizantes. Unha radiación consiste na propagación de enerxía en forma de ondas electromagnéticas ou partículas subatómicas a través do baleiro ou dun medio material. A radiación propagada en forma de ondas (Raios X, Raios UV, etc...) chámase radiación electromagnética, mentres que a radiación corpuscular é a radiación transmitida en forma de partículas subatómicas (partículas α, neutróns, etc...). Se a radiación transporta enerxía sufi ciente como para provocar ionización no medio que atravesa, dise que é unha radiación ionizante, en caso contrario fálase de radiación non-ionizante (unha radiación de lonxitude de onda igual ou inferior a 100 nm [1nm= 10-9m] considérase ionizante). Clases de radiacións ionizantes: Radiación α: ten natureza corpuscular, prodúcese ao desprenderse do núcleo 2 protóns e 2 neutróns, dando unha emisión de partículas positivas idénticas aos núcleos de Helio. A súa traxectoria é recta e debido a que son fortemente ionizantes teñen un alcance menor que outro tipo de radiacións (en sólidos é tipicamente dunhas micras [1µm= 10-6m]). Radiación β: tamén de natureza corpuscular, orixínase cando nunha reacción nuclear un neutrón se transforma nun protón e se emite un electrón [e-]. O alcance dunha radiación ß en sólidos é tipicamente duns milímetros, e no aire é dunhas decenas de centímetros. Radiación γ: de natureza electromagnética, similar aos raios X, polo que non posúe nin carga nin masa. 1 FP_11_gal.indd 1 07/09/09 14:37

2 profesionais no Sistema da Seguridade Social e establécense criterios para a súa notifi cación e rexistro. No grupo 6 veñen detalladas as doenzas profesionais causadas por axentes carcinoxénicos. Imaxe 1. Perigo de radiación ionizante Raios X: é semellante á radiación gamma pero prodúcese artifi cialmente nun tubo de baleiro a partir dun material que non ten radiactividade propia, polo que é fácil de controlar. Os raios X e gamma, ao non ter carga, non poden ser freados lentamente por ionización ao atravesar un material. Poden atravesar varios centímetros dun sólido, ou centos de metros de aire, sen sufrir ningún proceso nin afectar a materia que cruzan. Radiación de neutróns: xéranse en reaccións nucleares e o seu poder de penetración é enorme polo que só pode detelos unha grosa capa de formigón, auga ou parafi na. Efectos sobre a saúde: A exposición prolongada a radiacións ionizantes pode causar carcinoma de pel, leucemia e linfomas. Sobre todo naqueles postos de traballo nos que se manipulen substancias radioactivas e raios X. Entre os axentes máis importantes podemos destacar: amianto, aminas recendentes, arsénico e os seus compostos, benceno, berilio, di-cloro-metil-éter, cadmio, cloruro de vinilo, cromo VI e os seus compostos, hidrocarburos recendentes policíclicos (HAP), níquel e compostos, pó de madeiras duras, aminas heterocíclicas, nitrobenceno, ácido cianhídrico e cianuros Axentes biolóxicos carcinoxénicos Imaxe 3. Perigo de risco biolóxico Imaxe 2. Perigo de axente tóxico Axentes químicos carcinoxénicos Comprenden un gran número de compostos químicos incluídos, como xa se indicou, no documento publicado polo Instituto Nacional de Seguridade e Hixiene no Traballo (INSHT) sobre Límites de exposición profesional para axentes químicos. As principais actividades onde se manipulan axentes carcinóxenos pódense consultar no Real Decreto 1299/2006 polo que se aproba o cadro de doenzas Aínda que o cancro como doenza non se contaxia pero si existe evidencia de que algúns tumores no ser humano, poden ser causados por virus con capacidade para provocar contaxios entre distintos individuos. Entre as diversas formas en que os virus poden inducir cancro no ser humano atópase a da súa introdución ao material xenético da célula infectada, coa consecuente modifi cación do seu comportamento. Isto é o que ocorre con virus como o Epstein Barr, o virus da Hepatite B e o virus do Papiloma Humano. A infección con bacterias tamén pode favorecer o desenvolvemento de cancro como é o caso da Helicobacter pylori que é unha bacteria que infecta o mucus do epitelio estomacal humano e pode provocar cancro gástrico. Entre os fungos tamén existen axentes carcinoxénicos como o Aspergillus flavus pola súa capacidade de transformar en carcinóxenos a algunhas substancias que ingresan no noso organismo. As afl atoxinas son micotoxinas producidas por moitas especies do xénero de fungos aspergillus, os máis notables: Aspergillus flavus, Aspergillus niger e Aspergillus parasiticus, son tóxicas e carcinoxénicas para o home. 2 FP_11_gal.indd 2 07/09/09 14:37

3 ACTIVIDADES LABORALES DONDE SE MANIPULAN AGENTES CANCERÍGENOS agricultura: arsénico contido en praguicidas e fertilizantes. gandería: utilización de insecticidas arsenicais. alcatranado: barcos, estradas debido aos HAP residuais contenidos no alcatrán. despezamento de barcos: utilización de fibras de amianto como illantes. vernices e pinturas: utilización de disolventes que conteñen benceno e hidrocarburos clorados. caucho: emprego de aminas aromáticas como aceleradores e antioxidantes. madeira: nos anos 50 descríbese en Inglaterra a relación entre a exposición ao pó de madeiras duras e a incidencia de cancro nasal. Ademais do risco debido ao emprego vernices e tratamentos antimofo con cobre, cromo e arsénico (CCA). Praguicidas. metais: fundición de ferro, cobre e antimofo. Soldadura de aceiros inoxidables. Refinado de níquel polo proceso Mond. Baterías de níquel e cadmio. Litografías e catalizadores de cromo. Obtención de metais preciosos por cianuración. industria extractiva: exposición a gas radon radiactivo 222Ra, o seu precursor é o 238U. galvanotécnia: o principal risco constitúeo a utilización de cromo para cromados. peles e coiros: utilización de colorantes como a auramina. Conservación de peles con tratamentos de arsénico. Curtido de peles a cromo. vidro: aplicación de pinturas e vernices con Ni en cerámica e vidro. Utilización do cadmio na fusión e coado do vidro. Utilización de berilio para cristais e cerámicas altamente refractarias. plásticos: o risco deriva do emprego de colorantes que posúen aminas aromáticas. O emprego de Dicloro-metil-éter no tratamento de caucho vulcanizado. Produción e polimerización de cloruro de vinilo. Fabricación de plexiglás (acetonacianhidrina) con cianuros. industria química: fabricación de explosivos e celuloide con nitrobenceno. Utilización de reveladores (para-aminonenois) na industria fotográfica. Produción de gas cidade (HAP). Fabricación de electrodos e cables eléctricos. Operacións de destilación na industria do petróleo. COMO SE AVALÍA O RISCO? De acordo co disposto no artigo 3 do Real Decreto 39/1997, polo que se aproba o Regulamento dos Servizos de Prevención, identificados un ou máis riscos relacionados coa exposición a axentes canceríxenos ou mutáxenos durante o traballo, procederase, para aqueles que non poidan evitarse, a avaliar os mesmos determinando a natureza, o grao e a duración da exposición dos traballadores. Cando resulte necesaria a adopción de medidas preventivas estas irán encamiñadas a eliminar ou reducir o risco en orixe: mediante medidas de prevención en orixe, organizativas, de protección colectiva ou individual e de información e formación aos traballadores. De acordo co artigo 33 da Lei de Prevención de Riscos Laborais, o empresario deberá consultar aos representantes dos traballadores ou aos propios traballadores, en ausencia de representantes, acerca do procedemento de avaliación empregado. Cando a exposición é por radiacións ionizantes debemos ter en conta o indicado no Real Decreto 783/2001 Imaxe 4. Obtida da páxina web nos seus artigos 9. Límites de doses para traballadores expostos, no cal veñen especificados os límites de doses equivalentes en msv por ano oficial para traballadores expostos e artigo 11. Límite de doses para persoas en formación e estudantes. Tamén é de especial 3 FP_11_gal.indd 3 07/09/09 14:37

4 interese o indicado no anexo II. Estimación de doses por exposición interna. Centrándonos especialmente no caso de axentes químicos canceríxenos, o artigo 3 do RD 665/1997 indícanos que: A avaliación deberá ter en conta especialmente: a. Toda posible vía de entrada ao organismo ou tipo de exposición, incluídas as que se produzan por absorción a través da pel ou que lle afecten a esta. b. Os posibles efectos sobre a seguridade ou a saúde dos traballadores especialmente sensibles a estes riscos. O artigo 4 do RD 665/1997 di que na medida que sexa tecnicamente posible, o empresario evitará a utilización no traballo de axentes canceríxenos ou mutáxenos, en particular mediante a súa substitución por unha substancia, un preparado ou un procedemento que, en condicións normais de utilización, non sexa perigoso ou que o sexa en menor grao para a saúde ou a seguridade dos traballadores. Por estes motivos o primeiro é intentar eliminar o axente canceríxeno do posto de traballo e, se isto non é posible, debemos avaliar o risco como se indica no Capítulo II artigo 3.5 do Real Decreto 374/2001, sobre a protección da saúde e seguridade dos traballadores contra os riscos relacionados cos axentes químicos durante o traballo: A avaliación dos riscos derivados da exposición por inhalación a un axente químico perigoso deberá incluír a medición das concentracións do axente no aire, na zona de respiración do traballador, e a súa posterior comparación co valor límite ambiental que corresponda, segundo o disposto no apartado anterior. O procedemento de medición utilizado deberá adaptarse, polo tanto, á natureza do devandito valor límite As medicións ás que se refiren os parágrafos anteriores non serán, non obstante, necesarias, cando o empresario demostre claramente por outros medios de avaliación que se logrou unha axeitada prevención e protección, de conformidade co disposto no apartado 1 deste artigo. A lista de Valores Límite Ambientais (VLA) atopámola na publicación do Instituto Nacional de Seguridade e Hixiene no Traballo (INSHT) sobre Límites de exposición profesional para axentes químicos. Tamén se pode consultar a través da súa páxina web: es/insht. A mostraxe pódese realizar mediante bombas de alto ou baixo caudal (Norma UNE-EN 1232:1997 Atmosferas no lugar de traballo. Bombas para a mostraxe persoal dos axentes químicos. Requisitos e métodos de ensaio) cun tubo específico para reter o composto a mostrear ou un filtro no caso de fibras de amianto ou po de madeiras duras. Tamén cun captador pasivo que non inclúe unha corrente forzada de aire (UNE-EN 838:1996 Atmosferas no lugar de traballo. Mostreadores pasivos por difusión para a determinación de gases e vapores. Requisitos e métodos de ensaio). No caso de traballar en atmosferas explosivas (por exemplo en mesturas de disolventes onde poida existir benceno) debemos ter en conta que a bomba cumpra coa Directiva 94/9/CE sobre aparellos e sistemas de protección para o seu uso en atmosferas potencialmente explosivas, e que sexa un aparello tipo II categoría 1 apto para o seu emprego en atmosferas explosivas debidas a mesturas de aire con gases, vapores ou néboas e mesturas de aire e po. Á hora de deseñar a nosa estratexia de mostraxe podemos utilizar a Norma UNE-EN 482:2007. Atmosferas no lugar de traballo. Requisitos xerais relativos ao funcionamento dos procedementos para a medición de axentes químicos e a Norma UNE-EN 689:1996. Atmosferas no lugar de traballo. Directrices para a avaliación da exposición por inhalación de axentes químicos para a comparación cos valores límite e estratexia da medición Métodos de análise en laboratorio Para elixir o método de análise empregado podemos recorrer ás técnicas propostas no INSHT ou calquera outra norma ou procedemento dun organismo de prestixio recoñecido que nos asegure que estamos diante dun método fiable: MTA/MA-032/A98. Determinación de vapores orgánicos en aire. Método de adsorción en carbón activo/cromatografía de gases. MTA/MA-012/A87. Determinación de cloruro de vinilo en aire. Método de adsorción en carbón activo/ Cromatografía de gases. MTA/MA-030/A92. Determinación de hidrocarburos recendentes (benceno, tolueno, etilbenceno, 4 FP_11_gal.indd 4 07/09/09 14:37

5 p-xileno, 1,2,4-trimetilbenceno) en aire. Método de adsorción en carbón activo/cromatografía de gases. MTA/MA-039/A00. Determinación de hidrocarburos recendentes policíclicos en aire. Método de captación en fi ltro e tubo adsorbente e detección fl uorimétrica/cromatografía líquida de alta resolución. MTA/MA-037/A96. Determinación de nitrobenceno en aire. Método de adsorción en gel de sílice/cromatografía de gases. MTA/MA-051/A04. Determinación de fi bras de amianto e outras fi bras en aire. Método do fi ltro de membrana / Microscopia óptica de contraste de fases. (Método multifi bra). MTA/MA-014/A88. Determinación de materia particulada (total e fracción respirable) en aire. Método gravimétrico. Cálculo do índice de exposición Para o cálculo do índice de exposición dividimos a concentración do axente no medio entre o seu Valor Límite Ambiental. No caso dun traballador que realiza diferentes tarefas dentro dunha xornada de traballo, a concentración media do axente calcúlase multiplicando a concentración do axente en ambiente pola duración de cada tarefa, e a suma divídese pola duración total de todas as tarefas. Mostréase un axente químico cun determinado VLA- ED ppm, nun posto de traballo cuxa tarefa diaria consta de varias operacións de diferente duración. CONCENTRACIÓN TAREFA DURACIÓN (min) (ppm) Tarefa 1 t 1 C 1 Tarefa 2 t 2 C 2 Resto t xornada 3 C 3 Calculamos a concentración media da xornada C t : C t = (t 1 xc 1 +t 2 xc 2 +t 3 xc3)/(t 1 +t 2 +t 3 ) ppm t 1 +t 2 +t 3 = 480 min. (8 h) Calculamos o índice de exposición I 1 : I 1 = C t /VLA-ED Segundo o resultado obtido, temos tres opcións (Norma UNE-EN 689:1996): Se o valor de I < 0,25, o risco é aceptable. Se o valor de I > 1, o risco é intolerable, e debe corrixirse a exposición no traballo. Se está 0,25 < I < 1, teremos que obter mostras para dúas xornadas de traballo máis e calcular os seus C8 e os seus I. Cos resultados dos tres índices de exposición temos que: Se I 1, I 2 e I 3 son menores de 0,25, o risco é aceptable. Se I 1, I 2 o I 3 son maiores de 1, o risco é intolerable. Se I 1, I 2 e I 3 son menores que 1 pero maiores que 0,25, teremos que calcular a media xeométrica (MG) dos tres índices para poder decidir. Se o valor obtido de MG é menor ou igual que 0,5, o risco é aceptable. Se o valor de MG é maior que 0,5 habería que volver calcular un novo índice de exposición. Esta metodoloxía que se basea nas probabilidades de superar o valor límite asumindo un determinado erro, normalmente a favor da fi losofía preventiva, non asegura cal é o valor da concentración media ambiental máis probable, senón que establece que, con gran probabilidade, superarase ou non o valor límite. Suponse que cada índice debe proceder dunha xornada diferente de mostraxe e que o proceso é repetitivo, isto é, que as condicións de traballo non varían substancialmente dunha xornada a outra. Hai que ter en conta que ningún valor límite nos asegura que non exista risco de contraer un cancro laboral polo que estes valores son indicativos do valor de risco a que está sometido o traballador pero non ofrecen un nivel de confi anza segura. Quen debe realizar a avaliación? No RD 39/1997. Regulamento dos servizos de prevención indícase: Artigo 11. A avaliación non poderá realizala nunca o empresario aínda que se trate de empresas de menos de 6 traballadores, debido a que a exposición a axentes 5 FP_11_gal.indd 5 07/09/09 14:37

6 canceríxenos é unha das actividades contempladas no anexo I. Artigo 37. Unha das funcións dun Técnico Superior en Prevención de Riscos é a realización daquelas avaliacións de riscos cuxo desenvolvemento esixa: o establecemento dunha estratexia de medición para asegurar que os resultados obtidos caracterizan efectivamente a situación que se valora, ou unha interpretación ou aplicación non mecánica dos criterios de avaliación. Polo tanto é función dun Técnico Superior determinar a estratexia de mostraxe e a interpretación dos datos. Imaxe 5. Obtida da páxina web Enfermedades_Profesionales PREVENCIÓN E REDUCIÓN DA EXPOSICIÓN A primeira medida sempre será a substitución ou eliminación do axente canceríxeno do lugar de traballo. Se isto non fose posible o empresario debe garantir que a súa produción e utilización se leva a cabo nun sistema fechado, preferentemente a presión negativa, e prestando especial atención ás perdas de estanqueidade en puntos críticos. No caso de non ser tecnicamente posible un sistema fechado, o empresario garantirá que o traballador se atope sometido a uns valores do axente tan baixos como sexa tecnicamente posible, a razón disto atópase no efecto estocástico que presentan os axentes canceríxenos e mutáxenos polo que debemos utilizar unha relación exposición-probabilidade de efecto que permita deducir que canto mais baixa sexa a exposición, menor probabilidade hai de que se produza un cancro laboral. Ademais no artigo 5.5 do Real Decreto 665/1997 indícase que: Sempre que se utilice un axente canceríxeno ou mutáxeno, o empresario aplicaralle todas as medidas necesarias seguintes: 1) Limitar as cantidades do axente canceríxeno ou mutáxeno no lugar de traballo. 2) Deseñar os procesos de traballo e as medidas técnicas co obxecto de evitar ou reducir ao mínimo a formación de axentes canceríxenos ou mutáxenos. Imaxe 6. Obtida da páxina web 3) Limitar ao menor número posible os traballadores expostos ou que poidan estalo. 4) Evacuar os axentes canceríxenos ou mutáxenos en orixe, mediante extracción localizada ou, cando isto non sexa tecnicamente posible, por ventilación xeral, en condicións que non supoñan un risco para a saúde pública e o medio. 5) Utilizar os métodos de medición máis adecuados, en particular para unha detección inmediata de exposicións anormais debidas a imprevistos ou accidentes. 6 FP_11_gal.indd 6 07/09/09 14:37

7 6) Aplicar os procedementos e métodos de traballo máis adecuados. 7) Adoptar medidas de protección colectiva ou, cando a exposición non poida evitarse por outros medios, medidas individuais de protección. 8) Adoptar medidas hixiénicas, en particular a limpeza regular de solos, paredes e demais superficies. 9) Delimitar zonas de risco establecendo unha sinalización de seguridade e saúde adecuada, que inclúa a prohibición de fumar nestas zonas, e permitir o acceso só ao persoal que deba operar nelas, excluíndo os traballadores especialmente sensibles a estes riscos. 10) Velar para que todos os recipientes, envases e instalacións que conteñan axentes canceríxenos ou mutáxenos estean etiquetados de maneira clara e lexible, e colocar sinais de perigo claramente visibles, de conformidade coa normativa vixente na materia. 11) Instalar dispositivos de alerta para os casos de emerxencia que poidan ocasionar exposicións anormalmente altas. 12) Dispoñer de medios que permitan a almacenaxe, manipulación e transporte seguros dos axentes canceríxenos ou mutáxenos, así como para a recollida, almacenamento e eliminación de residuos, en particular mediante a utilización de recipientes herméticos etiquetados de maneira clara, inequívoca e lexible, e colocar sinais de perigo claramente visibles, de conformidade coa normativa vixente na materia. En canto á hixiene persoal o empresario debe facilitarlles aos traballadores roupa de protección axeitada, dispoñer de lugares separados para gardar a roupa de traballo e a roupa de vestir (para evitar a contaminación cruzada) e tamén de lugares para a almacenaxe adecuada dos equipos de protección. Os traballadores tamén dispoñerán de 10 minutos para o seu lavado persoal antes do xantar e ao finalizar a súa xornada laboral. O lavado e descontaminación da roupa de traballo é responsabilidade do empresario, e queda prohibido que os traballadores leven esta roupa para o seu domicilio, a roupa débese recoller en recipientes pechados e convenientemente etiquetados. LEMBRE Sempre que exista unha exposición a un axente canceríxeno ou mutáxeno, é responsabilidade do empresario a avaliación do risco. Ningún valor límite ambiental asegura que por debaixo deste non exista risco para o traballador, xa que non hai unha relación exposición-efecto, senón exposición-probabilidade de efecto. Ante un axente canceríxeno ou mutáxeno os principios de acción son: substituílo ou eliminalo. Se isto non é posible tecnicamente, encapsulalo nun sistema pechado e, en último recurso, reducir a súa concentración no ambiente ao valor máis baixo que tecnicamente sexa posible. Naquelas empresas onde exista exposición a axentes canceríxenos ou mutáxenos son de obrigado cumprimento todos os apartados incluídos no artigo 5.5 do Real Decreto 665/1997. O lavado e descontaminación da roupa de traballo é responsabilidade do empresario, e queda prohibido que os traballadores leven esta roupa para o seu domicilio. A roupa débese recoller en recipientes pechados e convenientemente etiquetados. Os equipos de protección individual empregados polos traballadores deben ser de categoría III, a máis alta protección, debido a que estamos ante un risco de consecuencias mortais e irreversibles. EMPLEO DE EQUIPOS DE PROTECCIÓN INDIVIDUAL (EPI) A Guía de desenvolvemento do Real Decreto 773/1997, relativo á utilización de equipos de protección individual indícanos que os equipos destinados a protexer contra riscos de consecuencias mortais ou irreversibles clasifícanse na Categoría III. Polo que calquera EPI, cando exista exposición a un axente canceríxeno ou mutáxeno, debe ter esta categoría. Obrigas do fabricante de equipos de protección individual: Estampará no seu produto unha marca de que é conforme coas esixencias esenciais de saúde e seguridade. Esta marcaxe componse dos seguintes elementos: 7 FP_11_gal.indd 7 07/09/09 14:37

8 As siglas CE seguidas dun número de catro díxitos para os equipos de categoría III. O número de catro díxitos é un código identifi cativo, no ámbito da Unión Europea, do organismo que leva a cabo o control do procedemento de control de calidade da produción seleccionado polo fabricante. Elaborará unha declaración na que certifi que que o EPI comercializado cumpre o disposto no real decreto co fi n de podela presentar na administración competente. Subministrará conxuntamente co equipo un folleto informativo no que se referirán e explicarán claramente os niveis de protección ofrecidos polo equipo, o mantemento e, de ser o caso, as substitucións necesarias. LEXISLACIÓN APLICABLE A indicada na Folla de prevención número 10, de xullo de 2009: CANCRO E TRABALLO I. Real Decreto 39/1997, polo que se aproba o Regulamento dos Servizos de Prevención. Real Decreto 773/1997, sobre disposicións mínimas de seguridade e saúde relativas á utilización polos traballadores dos equipos de protección individual. Real Decreto 1299/2006, polo que se aproba o cadro de enfermidades profesionais no Sistema da Seguridade Social e se establecen criterios para a súa notifi cación e rexistro. Directiva 94/9/CE, sobre aparatos de protección para uso en atmosferas potencialmente explosivas. REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS 1. Guía Técnica de desenvolvemento del Real Decreto 374/2001, sobre a protección da saúde e seguridade dos traballadores contra os riscos relacionados coos axentes químicos durante el traballo. Publicada polo INSHT. 2. Guía Técnica de desenvolvemento do Real Decreto 665/1997, sobre a protección dos traballadores contra os riscos relacionados coa exposición a axentes canceríxenos durante o traballo. Publicada polo INSHT. 3. Guía Técnica de desenvolvemento do Real Decreto 773/1997, sobre disposicións mínimas de seguridade e saúde relativas á utilización polos traballadores dos equipos de protección individual. Publicada polo INSHT Páxina web da Internacional Agency for Research on Cancer (IARC), pertencente á Organización Mundial da Saúde (OMS) Páxina web do National Cancer Institute (NCI), axencia principal do goberno federal dos Estados Unidos para a investigación e capacitación do cancro Páxina web da Asociación Española contra o Cancro. 8 FP_11_gal.indd 8 07/09/09 14:37

GUÍA PRÁCTICA DE NOVAS MEDIDAS DE LOITA CONTRA O PO DE SÍLICE. Directiva 2004/37/CE. co financiamento de:

GUÍA PRÁCTICA DE NOVAS MEDIDAS DE LOITA CONTRA O PO DE SÍLICE. Directiva 2004/37/CE. co financiamento de: GUÍA PRÁCTICA DE NOVAS MEDIDAS DE LOITA CONTRA O PO DE SÍLICE Directiva 2004/37/CE co financiamento de: edita: 1 CONTIDO 2 Descrición da guía...3 Obxecto e alcance...4 Estrutura da guía...5 A sílice e

Διαβάστε περισσότερα

Procedementos operatorios de unións non soldadas

Procedementos operatorios de unións non soldadas Procedementos operatorios de unións non soldadas Técnicas de montaxe de instalacións Ciclo medio de montaxe e mantemento de instalacións frigoríficas 1 de 28 Técnicas de roscado Unha rosca é unha hélice

Διαβάστε περισσότερα

Tema 3. Espazos métricos. Topoloxía Xeral,

Tema 3. Espazos métricos. Topoloxía Xeral, Tema 3. Espazos métricos Topoloxía Xeral, 2017-18 Índice Métricas en R n Métricas no espazo de funcións Bólas e relacións métricas Definición Unha métrica nun conxunto M é unha aplicación d con valores

Διαβάστε περισσότερα

EXERCICIOS AUTOAVALIABLES: RECTAS E PLANOS. 3. Cal é o vector de posición da orixe de coordenadas O? Cales son as coordenadas do punto O?

EXERCICIOS AUTOAVALIABLES: RECTAS E PLANOS. 3. Cal é o vector de posición da orixe de coordenadas O? Cales son as coordenadas do punto O? EXERCICIOS AUTOAVALIABLES: RECTAS E PLANOS Representa en R os puntos S(2, 2, 2) e T(,, ) 2 Debuxa os puntos M (, 0, 0), M 2 (0,, 0) e M (0, 0, ) e logo traza o vector OM sendo M(,, ) Cal é o vector de

Διαβάστε περισσότερα

EXERCICIOS DE REFORZO: RECTAS E PLANOS

EXERCICIOS DE REFORZO: RECTAS E PLANOS EXERCICIOS DE REFORZO RECTAS E PLANOS Dada a recta r z a) Determna a ecuacón mplícta do plano π que pasa polo punto P(,, ) e é perpendcular a r Calcula o punto de nterseccón de r a π b) Calcula o punto

Διαβάστε περισσότερα

Tema: Enerxía 01/02/06 DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA

Tema: Enerxía 01/02/06 DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA Tema: Enerxía 01/0/06 DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA Nome: 1. Unha caixa de 150 kg descende dende o repouso por un plano inclinado por acción do seu peso. Se a compoñente tanxencial do peso é de 735

Διαβάστε περισσότερα

Prevención de riscos laborais

Prevención de riscos laborais Prevención de riscos laborais Curso de capacitación para o desempeño de nivel básico XUNTA DE GALICIA Consellería de Traballo e Benestar Instituto Galego de Seguridade e Saúde Laboral (ISSGA) 2014 MÓDULO

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO 2011 MATEMÁTICAS II

PAU XUÑO 2011 MATEMÁTICAS II PAU XUÑO 2011 MATEMÁTICAS II Código: 26 (O alumno/a debe responder só os exercicios dunha das opcións. Puntuación máxima dos exercicios de cada opción: exercicio 1= 3 puntos, exercicio 2= 3 puntos, exercicio

Διαβάστε περισσότερα

Tema 1. Espazos topolóxicos. Topoloxía Xeral, 2016

Tema 1. Espazos topolóxicos. Topoloxía Xeral, 2016 Tema 1. Espazos topolóxicos Topoloxía Xeral, 2016 Topoloxía e Espazo topolóxico Índice Topoloxía e Espazo topolóxico Exemplos de topoloxías Conxuntos pechados Topoloxías definidas por conxuntos pechados:

Διαβάστε περισσότερα

Campaña de análise de Metais en aire ambiente no 2017

Campaña de análise de Metais en aire ambiente no 2017 Campaña de análise de Metais en aire ambiente no 2017 Pb Cd Ni As Este informe foi realizado pola Rede de Calidade do Aire de Galicia cos datos proporcionados polo Laboratorio de Medio Ambiente de Galicia,

Διαβάστε περισσότερα

ln x, d) y = (3x 5 5x 2 + 7) 8 x

ln x, d) y = (3x 5 5x 2 + 7) 8 x EXERCICIOS AUTOAVALIABLES: CÁLCULO DIFERENCIAL. Deriva: a) y 7 6 + 5, b) y e, c) y e) y 7 ( 5 ), f) y ln, d) y ( 5 5 + 7) 8 n e ln, g) y, h) y n. Usando a derivada da función inversa, demostra que: a)

Διαβάστε περισσότερα

Follas de RISCOS ELÉCTRICOS NO SECTOR NAVAL (I) INTRODUCIÓN

Follas de RISCOS ELÉCTRICOS NO SECTOR NAVAL (I) INTRODUCIÓN Follas de www.issga.es N.º 18 MARZO 2010 RISCOS ELÉCTRICOS NO SECTOR NAVAL (I) Introdución. Factores que determinan a enerxía eléctrica. Percorrido da corrente. Efectos fisiolóxicos. Autoría: Tipos de

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS

Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS PROBLEMAS M.H.S.. 1. Dun resorte elástico de constante k = 500 N m -1 colga unha masa puntual de 5 kg. Estando o conxunto en equilibrio, desprázase

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO 2010 MATEMÁTICAS II

PAU XUÑO 2010 MATEMÁTICAS II PAU XUÑO 010 MATEMÁTICAS II Código: 6 (O alumno/a deber responder só aos eercicios dunha das opcións. Punuación máima dos eercicios de cada opción: eercicio 1= 3 punos, eercicio = 3 punos, eercicio 3 =

Διαβάστε περισσότερα

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO Suplemento en lingua galega ao núm. 182 Venres 29 de xullo de 2016 Sec. I. Páx. 1 I. DISPOSICIÓNS XERAIS MINISTERIO DA PRESIDENCIA 7303 Real decreto 299/2016, do 22 de xullo, sobre a protección da saúde

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO 2012 MATEMÁTICAS II

PAU XUÑO 2012 MATEMÁTICAS II PAU Código: 6 XUÑO 01 MATEMÁTICAS II (Responder só aos exercicios dunha das opcións. Puntuación máxima dos exercicios de cada opción: exercicio 1= 3 puntos, exercicio = 3 puntos, exercicio 3= puntos, exercicio

Διαβάστε περισσότερα

XEOMETRÍA NO ESPAZO. - Se dun vector se coñecen a orixe, o módulo, a dirección e o sentido, este está perfectamente determinado no espazo.

XEOMETRÍA NO ESPAZO. - Se dun vector se coñecen a orixe, o módulo, a dirección e o sentido, este está perfectamente determinado no espazo. XEOMETRÍA NO ESPAZO Vectores fixos Dos puntos do espazo, A e B, determinan o vector fixo AB, sendo o punto A a orixe e o punto B o extremo, é dicir, un vector no espazo é calquera segmento orientado que

Διαβάστε περισσότερα

ESTUDO DE CONTAMINACIÓN ELECTROMAGNÉTICA

ESTUDO DE CONTAMINACIÓN ELECTROMAGNÉTICA ESTUDO DE CONTAMINACIÓN ELECTROMAGNÉTICA ESTUDO DE SOSTIBILIDADE AMBIENTAL, IMPACTO TERRITORIAL E PAISAXÍSTICO PLAN PARCIAL S-34-R FALCOA CONCELLO DE VIGO OUTUBRO 2012 20079P002R0 [índice] [1] INTRODUCIÓN...

Διαβάστε περισσότερα

RADIACIÓNS ÓPTICAS ARTIFICIAIS INCOHERENTES

RADIACIÓNS ÓPTICAS ARTIFICIAIS INCOHERENTES Nº 33 - www.issga.es FRANCISCO JAVIER COPA RODRÍGUEZ Técnico superior en Prevención de Riscos Laborais Instituto Galego de Seguridade e Saúde Laboral Edita: Instituto Galego de Seguridade e Saúde Laboral

Διαβάστε περισσότερα

Informe de Intercomparación do equipo automático de PM2,5 co método gravimétrico en aire ambiente en A Coruña no 2014 LMAG

Informe de Intercomparación do equipo automático de PM2,5 co método gravimétrico en aire ambiente en A Coruña no 2014 LMAG Informe de Intercomparación do equipo automático de PM2,5 co método gravimétrico en aire ambiente en A Coruña no 2014 LMAG Este informe foi realizado polo equipo de Calidade do Aire do Laboratorio de Medio

Διαβάστε περισσότερα

Rura s. prevención de riscos laborais. Curso de capacitación para o desempeño de nivel básico. Instituto Galego de Seguridade e Saúde Laboral

Rura s. prevención de riscos laborais. Curso de capacitación para o desempeño de nivel básico. Instituto Galego de Seguridade e Saúde Laboral Instituto Galego de Seguridade e Saúde Laboral http://issga.xunta.es PREVENCIÓN DE RISCOS LABORAIS Curso de capacitación para o desempeñeo de nivel básico Instituto Galego de Seguridade e Saúde Laboral

Διαβάστε περισσότερα

Ano 2018 FÍSICA. SOL:a...máx. 1,00 Un son grave ten baixa frecuencia, polo que a súa lonxitude de onda é maior.

Ano 2018 FÍSICA. SOL:a...máx. 1,00 Un son grave ten baixa frecuencia, polo que a súa lonxitude de onda é maior. ABAU CONVOCAT ORIA DE SET EMBRO Ano 2018 CRIT ERIOS DE AVALI ACIÓN FÍSICA (Cód. 23) Elixir e desenvolver unha das dúas opcións. As solución numéricas non acompañadas de unidades ou con unidades incorrectas...

Διαβάστε περισσότερα

TRIGONOMETRIA. hipotenusa L 2. hipotenusa

TRIGONOMETRIA. hipotenusa L 2. hipotenusa TRIGONOMETRIA. Calcular las razones trigonométricas de 0º, º y 60º. Para calcular las razones trigonométricas de º, nos ayudamos de un triángulo rectángulo isósceles como el de la figura. cateto opuesto

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA

Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA PROBLEMAS DIOPTRIO PLANO 1. Un raio de luz de frecuencia 5 10 14 Hz incide, cun ángulo de incidencia de 30, sobre unha lámina de vidro de caras plano-paralelas de espesor

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA

Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA PROBLEMAS TERMOQUÍMICA 1. O nafaleno (C₁₀H₈) é un composto aromático sólido que se vende para combater a traza. A combustión completa deste composto para producir

Διαβάστε περισσότερα

INFORME ANUAL DA CALIDADE DO AIRE DE GALICIA

INFORME ANUAL DA CALIDADE DO AIRE DE GALICIA INFORME ANUAL DA CALIDADE DO AIRE DE GALICIA Data de peche da edición O contido deste documento de 171 páxinas, incluída a portada, reflicte os datos e conclusións no grao de coñecemento dispoñible con

Διαβάστε περισσότερα

EXERCICIOS DE ÁLXEBRA. PAU GALICIA

EXERCICIOS DE ÁLXEBRA. PAU GALICIA Maemáicas II EXERCICIOS DE ÁLXEBRA PAU GALICIA a) (Xuño ) Propiedades do produo de marices (só enuncialas) b) (Xuño ) Sexan M e N M + I, onde I denoa a mariz idenidade de orde n, calcule N e M 3 Son M

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO

Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO PROBLEMAS FASE GAS 1. A 670 K, un recipiente de 2 dm 3 contén unha mestura gasosa en equilibrio de 0,003 moles de hidróxeno, 0,003 moles de iodo e

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS

Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS Física P.A.U. VIBRACIÓNS E ONDAS 1 VIBRACIÓNS E ONDAS INTRODUCIÓN MÉTODO 1. En xeral: a) Debúxanse as forzas que actúan sobre o sistema. b) Calcúlase cada forza. c) Calcúlase a resultante polo principio

Διαβάστε περισσότερα

MATEMÁTICAS. (Responder soamente a unha das opcións de cada bloque temático). BLOQUE 1 (ÁLXEBRA LINEAL) (Puntuación máxima 3 puntos)

MATEMÁTICAS. (Responder soamente a unha das opcións de cada bloque temático). BLOQUE 1 (ÁLXEBRA LINEAL) (Puntuación máxima 3 puntos) 21 MATEMÁTICAS (Responder soamente a unha das opcións de cada bloque temático). BLOQUE 1 (ÁLXEBRA LINEAL) (Puntuación máxima 3 Dada a matriz a) Calcula os valores do parámetro m para os que A ten inversa.

Διαβάστε περισσότερα

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO Suplemento en lingua galega ao núm. 139 Luns 9 de xuño de 2014 Sec. I. Páx. 1 I. DISPOSICIÓNS XERAIS MINISTERIO DE INDUSTRIA, ENERXÍA E TURISMO 6084 Real decreto 337/2014, do 9 de maio, polo que se aproban

Διαβάστε περισσότερα

Química 2º Bacharelato Equilibrio químico 11/02/08

Química 2º Bacharelato Equilibrio químico 11/02/08 Química º Bacharelato Equilibrio químico 11/0/08 DEPARTAMENTO DE FÍSICA E QUÍMICA Nome: PROBLEMAS 1. Nun matraz de,00 litros introdúcense 0,0 10-3 mol de pentacloruro de fósforo sólido. Péchase, faise

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA

Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA Física P.A.U. ÓPTICA 1 ÓPTICA PROBLEMAS DIOPTRIO PLANO 1. Un raio de luz de frecuencia 5 10¹⁴ Hz incide cun ángulo de incidencia de 30 sobre unha lámina de vidro de caras plano-paralelas de espesor 10

Διαβάστε περισσότερα

A proba constará de vinte cuestións tipo test. As cuestións tipo test teñen tres posibles respostas, das que soamente unha é correcta.

A proba constará de vinte cuestións tipo test. As cuestións tipo test teñen tres posibles respostas, das que soamente unha é correcta. Páxina 1 de 9 1. Formato da proba Formato proba constará de vinte cuestións tipo test. s cuestións tipo test teñen tres posibles respostas, das que soamente unha é correcta. Puntuación Puntuación: 0.5

Διαβάστε περισσότερα

ESTRUTURA ATÓMICA E CLASIFICACIÓN PERIÓDICA DOS ELEMENTOS

ESTRUTURA ATÓMICA E CLASIFICACIÓN PERIÓDICA DOS ELEMENTOS Química P.A.U. ESTRUTURA ATÓMICA E CLASIFICACIÓN PERIÓDICA DOS ELEMENTOS ESTRUTURA ATÓMICA E CLASIFICACIÓN PERIÓDICA DOS ELEMENTOS CUESTIÓNS NÚMEROS CUÁNTICOS. a) Indique o significado dos números cuánticos

Διαβάστε περισσότερα

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO Suplemento en lingua galega ao núm. 304 Sábado 17 de decembro de 2016 Sec. I. Páx. 1 I. DISPOSICIÓNS XERAIS MINISTERIO DA PRESIDENCIA E PARA AS ADMINISTRACIÓNS TERRITORIAIS 11952 Real decreto 678/2016,

Διαβάστε περισσότερα

Física P.A.U. ELECTROMAGNETISMO 1 ELECTROMAGNETISMO. F = m a

Física P.A.U. ELECTROMAGNETISMO 1 ELECTROMAGNETISMO. F = m a Física P.A.U. ELECTOMAGNETISMO 1 ELECTOMAGNETISMO INTODUCIÓN MÉTODO 1. En xeral: Debúxanse as forzas que actúan sobre o sistema. Calcúlase a resultante polo principio de superposición. Aplícase a 2ª lei

Διαβάστε περισσότερα

Sistemas e Inecuacións

Sistemas e Inecuacións Sistemas e Inecuacións 1. Introdución 2. Sistemas lineais 2.1 Resolución gráfica 2.2 Resolución alxébrica 3. Método de Gauss 4. Sistemas de ecuacións non lineais 5. Inecuacións 5.1 Inecuacións de 1º e

Διαβάστε περισσότερα

Proxecto Financiado con Fondos FEDER

Proxecto Financiado con Fondos FEDER INFORME DA ASISTENCIA TÉCNICA: ESTUDO DE INTERCALIBRACIÓNS DE EQUIPOS DE PARTICULAS DA REDE DE CALIDADE DO AIRE DE GALICIA NA ZONA SUR/EIXO ATLÁNTICO DE GALICIA Proxecto Financiado con Fondos FEDER Este

Διαβάστε περισσότερα

ÓPTICA- A LUZ Problemas PAAU

ÓPTICA- A LUZ Problemas PAAU ÓPTICA- A LUZ Problemas PAAU XUÑO-96 CUESTION 2. opa Disponse de luz monocromática capaz de extraer electróns dun metal. A medida que medra a lonxitude de onda da luz incidente, a) os electróns emitidos

Διαβάστε περισσότερα

RADIACTIVIDADE. PROBLEMAS

RADIACTIVIDADE. PROBLEMAS RADIACTIVIDADE. PROBLEMAS 1. Un detector de radiactividade mide unha velocidade de desintegración de 15 núcleos/minuto. Sabemos que o tempo de semidesintegración é de 0 min. Calcula: a) A constante de

Διαβάστε περισσότερα

PAU Xuño Código: 25 FÍSICA OPCIÓN A OPCIÓN B

PAU Xuño Código: 25 FÍSICA OPCIÓN A OPCIÓN B PAU Xuño 00 Código: 5 FÍSICA Puntuación máxima: Cuestións 4 puntos ( cada cuestión, teórica ou práctica). Problemas 6 puntos ( cada apartado). Non se valorará a simple anotación dun ítem como solución

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO Código: 25 FÍSICA OPCIÓN A OPCIÓN B

PAU XUÑO Código: 25 FÍSICA OPCIÓN A OPCIÓN B PAU XUÑO 013 Código: 5 FÍSICA Puntuación máxima: Cuestións 4 puntos (1 cada cuestión, teórica ou práctica). Problemas 6 puntos (1 cada apartado). Non se valorará a simple anotación dun ítem como solución

Διαβάστε περισσότερα

Estudo ISSGA. Estudo da situación das empresas en parques empresariais galegos

Estudo ISSGA. Estudo da situación das empresas en parques empresariais galegos Estudo ISSGA Estudo da situación das empresas en parques empresariais galegos EQUIPO TÉCNICO: MANUEL ARMADA OYA JOSÉ REGA PIÑEIRO RAQUEL BLANCO SILVA TRABALLO DE CAMPO E INFORME PRELIMINAR: SERVIGUIDE

Διαβάστε περισσότερα

Lógica Proposicional. Justificación de la validez del razonamiento?

Lógica Proposicional. Justificación de la validez del razonamiento? Proposicional educción Natural Proposicional - 1 Justificación de la validez del razonamiento? os maneras diferentes de justificar Justificar que la veracidad de las hipótesis implica la veracidad de la

Διαβάστε περισσότερα

FÍSICA OPCIÓN 1. ; calcula: a) o período de rotación do satélite, b) o peso do satélite na órbita. (Datos R T. = 9,80 m/s 2 ).

FÍSICA OPCIÓN 1. ; calcula: a) o período de rotación do satélite, b) o peso do satélite na órbita. (Datos R T. = 9,80 m/s 2 ). 22 Elixir e desenrolar unha das dúas opcións propostas. FÍSICA Puntuación máxima: Problemas 6 puntos (1,5 cada apartado). Cuestións 4 puntos (1 cada cuestión, teórica ou práctica). Non se valorará a simple

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA

Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA Química P.A.U. TERMOQUÍMICA 1 TERMOQUÍMICA PROBLEMAS TERMOQUÍMICA 1. Para o proceso Fe 2O 3 (s) + 2 Al (s) Al 2O 3 (s) + 2 Fe (s), calcule: a) A entalpía da reacción en condicións estándar e a calor desprendida

Διαβάστε περισσότερα

IX. ESPAZO EUCLÍDEO TRIDIMENSIONAL: Aplicacións ao cálculo de distancias, áreas e volumes

IX. ESPAZO EUCLÍDEO TRIDIMENSIONAL: Aplicacións ao cálculo de distancias, áreas e volumes IX. ESPAZO EUCLÍDEO TRIDIMENSIONAL: Aplicacións ao cálculo de distancias, áreas e volumes 1.- Distancia entre dous puntos Se A e B son dous puntos do espazo, defínese a distancia entre A e B como o módulo

Διαβάστε περισσότερα

b) Segundo os datos do problema, en tres anos queda a metade de átomos, logo ese é o tempo de semidesintegración.

b) Segundo os datos do problema, en tres anos queda a metade de átomos, logo ese é o tempo de semidesintegración. FÍSICA MODERNA FÍSICA NUCLEAR. PROBLEMAS 1. Un detector de radioactividade mide unha velocidade de desintegración de 15 núcleos min -1. Sabemos que o tempo de semidesintegración é de 0 min. Calcula: a)

Διαβάστε περισσότερα

Lógica Proposicional

Lógica Proposicional Proposicional educción Natural Proposicional - 1 Justificación de la validez del razonamiento os maneras diferentes de justificar Justificar que la veracidad de las hipótesis implica la veracidad de la

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES PROBLEMAS ÁCIDO/BASE DÉBIL 1. Unha disolución de amonuíaco de concentración 0,01 mol/dm³ está ionizada nun 4,2 %. a) Escribe a reacción de disociación e calcula

Διαβάστε περισσότερα

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO Suplemento en lingua galega ao núm. 79 Xoves 1 de abril de 2010 Sec. I. Páx. 1 I. DISPOSICIÓNS XERAIS MINISTERIO DE TRABALLO E INMIGRACIÓN 5296 Real decreto 404/2010, do 31 de marzo, polo que se regula

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO 2011 MATEMÁTICAS II

PAU XUÑO 2011 MATEMÁTICAS II PAU XUÑO 2011 MATEMÁTICAS II Código: 26 (O alumno/a debe responder só os exercicios dunha das opcións. Puntuación máxima dos exercicios de cada opción: exercicio 1= 3 puntos, exercicio 2= 3 puntos, exercicio

Διαβάστε περισσότερα

NÚMEROS COMPLEXOS. Páxina 147 REFLEXIONA E RESOLVE. Extraer fóra da raíz. Potencias de. Como se manexa k 1? Saca fóra da raíz:

NÚMEROS COMPLEXOS. Páxina 147 REFLEXIONA E RESOLVE. Extraer fóra da raíz. Potencias de. Como se manexa k 1? Saca fóra da raíz: NÚMEROS COMPLEXOS Páxina 7 REFLEXIONA E RESOLVE Extraer fóra da raíz Saca fóra da raíz: a) b) 00 a) b) 00 0 Potencias de Calcula as sucesivas potencias de : a) ( ) ( ) ( ) b) ( ) c) ( ) 5 a) ( ) ( ) (

Διαβάστε περισσότερα

Inecuacións. Obxectivos

Inecuacións. Obxectivos 5 Inecuacións Obxectivos Nesta quincena aprenderás a: Resolver inecuacións de primeiro e segundo grao cunha incógnita. Resolver sistemas de ecuacións cunha incógnita. Resolver de forma gráfica inecuacións

Διαβάστε περισσότερα

Exercicios de Física 03b. Ondas

Exercicios de Física 03b. Ondas Exercicios de Física 03b. Ondas Problemas 1. Unha onda unidimensional propágase segundo a ecuación: y = 2 cos 2π (t/4 x/1,6) onde as distancias se miden en metros e o tempo en segundos. Determina: a) A

Διαβάστε περισσότερα

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO Suplemento en lingua galega ao núm. 57 Martes 8 de marzo de 2011 Sec. I. Páx. 1 I. DISPOSICIÓNS XERAIS MINISTERIO DE INDUSTRIA, TURISMO E COMERCIO 4292 Real decreto 138/2011, do 4 de febreiro, pola que

Διαβάστε περισσότερα

NÚMEROS REAIS. Páxina 27 REFLEXIONA E RESOLVE. O paso de Z a Q. O paso de Q a Á

NÚMEROS REAIS. Páxina 27 REFLEXIONA E RESOLVE. O paso de Z a Q. O paso de Q a Á NÚMEROS REAIS Páxina 7 REFLEXIONA E RESOLVE O paso de Z a Q Di cales das seguintes ecuacións se poden resolver en Z e para cales é necesario o conxunto dos números racionais, Q. a) x 0 b) 7x c) x + d)

Διαβάστε περισσότερα

Código: 25 PAU XUÑO 2014 FÍSICA OPCIÓN A OPCIÓN B

Código: 25 PAU XUÑO 2014 FÍSICA OPCIÓN A OPCIÓN B PAU XUÑO 2014 Código: 25 FÍSICA Puntuación máxima: Cuestións 4 puntos (1 cada cuestión, teórica ou práctica). Problemas 6 puntos (1 cada apartado). Non se valorará a simple anotación dun ítem como solución

Διαβάστε περισσότερα

EXERCICIOS DE REFORZO: SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS

EXERCICIOS DE REFORZO: SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS EXERCICIOS DE REFORZO: SISTEMAS DE ECUACIÓNS LINEAIS. ) Clul os posiles vlores de,, pr que triz A verifique relión (A I), sendo I triz identidde de orde e triz nul de orde. ) Cl é soluión dun siste hooéneo

Διαβάστε περισσότερα

CUESTIÓNS DE SELECTIVIDADE RELACIONADOS CO TEMA 4

CUESTIÓNS DE SELECTIVIDADE RELACIONADOS CO TEMA 4 CUESTIÓNS DE SELECTIVIDADE RELACIONADOS CO TEMA 4 2013 C.2. Se se desexa obter unha imaxe virtual, dereita e menor que o obxecto, úsase: a) un espello convexo; b)unha lente converxente; c) un espello cóncavo.

Διαβάστε περισσότερα

ELECTROTECNIA. BLOQUE 1: ANÁLISE DE CIRCUÍTOS (Elixir A ou B) A.- No circuíto da figura determinar o valor da intensidade na resistencia R 2

ELECTROTECNIA. BLOQUE 1: ANÁLISE DE CIRCUÍTOS (Elixir A ou B) A.- No circuíto da figura determinar o valor da intensidade na resistencia R 2 36 ELECTROTECNIA O exame consta de dez problemas, debendo o alumno elixir catro, un de cada bloque. Non é necesario elixir a mesma opción (A ou B ) de cada bloque. Todos os problemas puntúan igual, é dicir,

Διαβάστε περισσότερα

MATEMÁTICAS. PRIMEIRA PARTE (Parte Común) ), cadradas de orde tres, tales que a 21

MATEMÁTICAS. PRIMEIRA PARTE (Parte Común) ), cadradas de orde tres, tales que a 21 PRIMEIRA PARTE (Parte Común) (Nesta primeira parte tódolos alumnos deben responder a tres preguntas. Unha soa pregunta de cada un dos tres bloques temáticos: Álxebra Lineal, Xeometría e Análise. A puntuación

Διαβάστε περισσότερα

Exercicios de Física 04. Óptica

Exercicios de Física 04. Óptica Exercicios de Física 04. Óptica Problemas 1. Unha lente converxente ten unha distancia focal de 50 cm. Calcula a posición do obxecto para que a imaxe sexa: a) real e tres veces maior que o obxecto, b)

Διαβάστε περισσότερα

MOSTRAS DE AUTOCONTROL DOS OPERADORES LÁCTEOS, BASE DA SÚA GARANTÍA DE PRODUCIÓN DE LEITE SEGURO. EXPERIENCIA DO LIGAL COAS PROBAS DE SCREENING E

MOSTRAS DE AUTOCONTROL DOS OPERADORES LÁCTEOS, BASE DA SÚA GARANTÍA DE PRODUCIÓN DE LEITE SEGURO. EXPERIENCIA DO LIGAL COAS PROBAS DE SCREENING E MOSTRAS DE AUTOCONTROL DOS OPERADORES LÁCTEOS, BASE DA SÚA GARANTÍA DE PRODUCIÓN DE LEITE SEGURO. EXPERIENCIA DO LIGAL COAS PROBAS DE SCREENING E CONFIRMACIÓN Mª Luisa Barreal López_Directora Técnica LIGAL

Διαβάστε περισσότερα

SERVICIO DE PREVENCIÓN DE RISCOS LABORAIS

SERVICIO DE PREVENCIÓN DE RISCOS LABORAIS NORMAS DE SEGURIDADE NA MANIPULACIÓN DE INSTALACIÓNS ELÉCTRICAS NORMAS DE SEGURIDADE NA MANIPULACIÓN DE INSTALACIÓNS ELÉCTRICAS PERIGOS DA ELECTRICIDADE: Os principais perigos que presenta a electricidade

Διαβάστε περισσότερα

ISBN

ISBN ISBN 84-453-4023-9 9 7 8 8 4 4 5 3 4 0 2 3 3 Calidade do aire en Galicia 2000-2002 Colección Técnica Medio Ambiente CONSELLERÍA DE MEDIO AMBIENTE Dirección Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental Santiago

Διαβάστε περισσότερα

1 La teoría de Jeans. t + (n v) = 0 (1) b) Navier-Stokes (conservación del impulso) c) Poisson

1 La teoría de Jeans. t + (n v) = 0 (1) b) Navier-Stokes (conservación del impulso) c) Poisson 1 La teoría de Jeans El caso ás siple de evolución de fluctuaciones es el de un fluído no relativista. las ecuaciones básicas son: a conservación del núero de partículas n t + (n v = 0 (1 b Navier-Stokes

Διαβάστε περισσότερα

PLAN PARCIAL DO SECTOR DE SOLO URBANIZABLE S-80-R MACAL, VIGO

PLAN PARCIAL DO SECTOR DE SOLO URBANIZABLE S-80-R MACAL, VIGO PLAN PARCIAL DO SECTOR DE SOLO URBANIZABLE S-80-R MACAL, VIGO ESTUDO DE CONTAMINACIÓN ELECTROMAGNÉTICA Vigo, decembro de 2.010 Versión corrixida ÍNDICE I. INTRODUCIÓN...3 II. OBXECTO DO ESTUDIO...3 III.

Διαβάστε περισσότερα

PAAU (LOXSE) Xuño 2002

PAAU (LOXSE) Xuño 2002 PAAU (LOXSE) Xuño 00 Código: FÍSICA Elixir e desenvolver unha das dúas opcións propostas. Puntuación máxima: Problemas 6 puntos (1,5 cada apartado). Cuestións 4 puntos (1 cada cuestión, teórica ou práctica).

Διαβάστε περισσότερα

Το ίκτυο Βιβλιοθηκών του Τµήµατος Κοινωνικού Έργου της Caja Madrid. La Red de Bibliotecas de Obra Social Caja Madrid

Το ίκτυο Βιβλιοθηκών του Τµήµατος Κοινωνικού Έργου της Caja Madrid. La Red de Bibliotecas de Obra Social Caja Madrid Το ίκτυο Βιβλιοθηκών του Τµήµατος Κοινωνικού Έργου της Caja Madrid La Red de Bibliotecas de Obra Social Caja Madrid Το ίκτυο Βιβλιοθηκών αποτελεί τµήµα ενός Χρηµατοπιστωτικού Φορέα που προορίζει ποσοστό

Διαβάστε περισσότερα

Resorte: estudio estático e dinámico.

Resorte: estudio estático e dinámico. ESTUDIO DO RESORTE (MÉTODOS ESTÁTICO E DINÁMICO ) 1 Resorte: estudio estático e dinámico. 1. INTRODUCCIÓN TEÓRICA. (No libro).. OBXECTIVOS. (No libro). 3. MATERIAL. (No libro). 4. PROCEDEMENTO. A. MÉTODO

Διαβάστε περισσότερα

Guía Formativa Máis información: Cursos de Prevención de Riesgos Laborales. Cursos de prevención de riesgos laborales

Guía Formativa Máis información:  Cursos de Prevención de Riesgos Laborales. Cursos de prevención de riesgos laborales j Máis información: www.mugatra.com Guía Formativa 2016 Cursos de Prevención de Riesgos Laborales Cursos de prevención de riesgos laborales Cursos de prevención de riesgos laborales 1. PRESENTACIÓN Páx.

Διαβάστε περισσότερα

PROBLEMAS E CUESTIÓNS DE SELECTIVIDADE

PROBLEMAS E CUESTIÓNS DE SELECTIVIDADE PROBLEMAS E CUESTIÓNS DE SELECTIVIDADE O KMnO en presenza de H SO transforma o FeSO en Fe (SO ), formándose tamén K SO, MnSO e auga: a) Axusta a reacción molecular. b) Cantos cm de disolución de KMnO 0,5

Διαβάστε περισσότερα

LUGARES XEOMÉTRICOS. CÓNICAS

LUGARES XEOMÉTRICOS. CÓNICAS LUGARES XEOMÉTRICOS. CÓNICAS Páxina REFLEXIONA E RESOLVE Cónicas abertas: parábolas e hipérboles Completa a seguinte táboa, na que a é o ángulo que forman as xeratrices co eixe, e, da cónica e b o ángulo

Διαβάστε περισσότερα

Profesor: Guillermo F. Cloos Física e química 1º Bacharelato O enlace químico 3 1

Profesor: Guillermo F. Cloos Física e química 1º Bacharelato O enlace químico 3 1 UNIÓNS ENTRE ÁTOMOS, AS MOLÉCULAS E OS CRISTAIS Até agora estudamos os átomos como entidades illadas, pero isto rara vez ocorre na realidade xa que o máis frecuente é que os átomos estea influenciados

Διαβάστε περισσότερα

Catálogodegrandespotencias

Catálogodegrandespotencias www.dimotor.com Catálogogranspotencias Índice Motores grans potencias 3 Motores asíncronos trifásicos Baja Tensión y Alta tensión.... 3 Serie Y2 Baja tensión 4 Motores asíncronos trifásicos Baja Tensión

Διαβάστε περισσότερα

Código: 25 XUÑO 2014 PAU FÍSICA OPCIÓN A OPCIÓN B

Código: 25 XUÑO 2014 PAU FÍSICA OPCIÓN A OPCIÓN B PAU Código: 25 XUÑO 204 FÍSICA Puntuación máxima: Cuestións 4 puntos ( cada cuestión, teórica ou práctica). Problemas 6 puntos ( cada apartado). Non se valorará a simple anotación dun ítem como solución

Διαβάστε περισσότερα

Panel lateral/de esquina de la Synergy. Synergy πλαϊνή σταθερή πλευρά τετράγωνης καμπίνας. Rohová/boční zástěna Synergy

Panel lateral/de esquina de la Synergy. Synergy πλαϊνή σταθερή πλευρά τετράγωνης καμπίνας. Rohová/boční zástěna Synergy Instrucciones de instalación Suministrar al usuario ADVERTENCIA! Este producto pesa más de 19 kg, puede necesitarse ayuda para levantarlo Lea con atención las instrucciones antes de empezar la instalación.

Διαβάστε περισσότερα

Puerta corredera de la Synergy Synergy Συρόμενη πόρτα Posuvné dveře Synergy Porta de correr da Synergy

Puerta corredera de la Synergy Synergy Συρόμενη πόρτα Posuvné dveře Synergy Porta de correr da Synergy Instrucciones de instalación Suministrar al usuario ADVERTENCIA! Este producto pesa más de 19 kg, puede necesitarse ayuda para levantarlo Lea con atención las instrucciones antes de empezar la instalación.

Διαβάστε περισσότερα

DISPOÑO CAPÍTULO I. Disposicións xerais

DISPOÑO CAPÍTULO I. Disposicións xerais Proxecto do Decreto /2015, do de, polo que se establece o currículo do ciclo formativo de grao superior correspondente ao título de técnico superior en Deseño e Xestión da Produción Gráfica. O Estatuto

Διαβάστε περισσότερα

Volume dos corpos xeométricos

Volume dos corpos xeométricos 11 Volume dos corpos xeométricos Obxectivos Nesta quincena aprenderás a: Comprender o concepto de medida do volume e coñecer e manexar as unidades de medida do S.M.D. Obter e aplicar expresións para o

Διαβάστε περισσότερα

EQUILIBRIO QUÍMICO PROBLEMAS FASE GAS

EQUILIBRIO QUÍMICO PROBLEMAS FASE GAS Química P.A.U. EQUILIBRIO QUÍMICO 1 EQUILIBRIO QUÍMICO PROBLEMAS FASE GAS 1. A 670 K, un recipiente de 2 dm³ contén unha mestura gasosa en equilibrio de 0,003 moles de hidróxeno, 0,003 moles de iodo e

Διαβάστε περισσότερα

DOG Núm. 63 Venres, 30 de marzo de 2012 Páx

DOG Núm. 63 Venres, 30 de marzo de 2012 Páx DOG Núm. 63 Venres, 30 de marzo de 2012 Páx. 11267 I. DISPOSICIÓNS XERAIS CONSELLERÍA DE TRABALLO E BENESTAR DECRETO 99/2012, do 16 de marzo, polo que se regulan os servizos sociais comunitarios e o seu

Διαβάστε περισσότερα

CALCULO DA CONSTANTE ELASTICA DUN RESORTE

CALCULO DA CONSTANTE ELASTICA DUN RESORTE 11 IES A CAÑIZA Traballo de Física CALCULO DA CONSTANTE ELASTICA DUN RESORTE Alumno: Carlos Fidalgo Giráldez Profesor: Enric Ripoll Mira Febrero 2015 1. Obxectivos O obxectivo da seguinte practica é comprobar,

Διαβάστε περισσότερα

Resolución R 5/2014 Prezo do visado do proxecto de edificación

Resolución R 5/2014 Prezo do visado do proxecto de edificación Resolución R 5/2014 Prezo do visado do proxecto de edificación Pleno: D. Francisco Hernández Rodríguez, presidente D. Fernando Cachafeiro García, vocal En Santiago de Compostela, a 11 de setembro de 2014.

Διαβάστε περισσότερα

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES

Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES Química P.A.U. ÁCIDOS E BASES 1 ÁCIDOS E BASES PROBLEMAS ÁCIDO/BASE DÉBIL 1. Unha disolución de amoníaco de concentración 0,01 mol/dm 3 está ionizada nun 4,2 %. a) Escriba a reacción de disociación e calcule

Διαβάστε περισσότερα

PAU Setembro 2010 FÍSICA

PAU Setembro 2010 FÍSICA PAU Setembro 010 Código: 5 FÍSICA Puntuación máxima: Cuestións 4 puntos (1 cada cuestión, teórica ou práctica). Problemas 6 puntos (1 cada apartado). Non se valorará a simple anotación dun ítem como solución

Διαβάστε περισσότερα

Expresións alxébricas

Expresións alxébricas Expresións alxébricas Contidos 1. Expresións alxébricas Que son? Como as obtemos? Valor numérico 2. Monomios Que son? Sumar e restar Multiplicar 3. Polinomios Que son? Sumar e restar Multiplicar por un

Διαβάστε περισσότερα

QUÍMICA EXERCICIOS RESOLTOS. Segundo Curso de Bacharelato. Manuela Domínguez Real

QUÍMICA EXERCICIOS RESOLTOS. Segundo Curso de Bacharelato. Manuela Domínguez Real QUIMICA º BACHARELATO QUÍMICA Segundo Curso de Bacharelato Manuela Domínguez Real 1ª Edición Setembro 003 003 Manuela Domínguez Real 003 BAÍA Edicións Polígono de Pocomaco, ª Avda. Parcela G18 Nave posterior

Διαβάστε περισσότερα

Métodos Matemáticos en Física L4F. CONDICIONES de CONTORNO+Fuerzas Externas (Cap. 3, libro APL)

Métodos Matemáticos en Física L4F. CONDICIONES de CONTORNO+Fuerzas Externas (Cap. 3, libro APL) L4F. CONDICIONES de CONTORNO+Fuerzas Externas (Cap. 3, libro Condiciones de contorno. Fuerzas externas aplicadas sobre una cuerda. condición que nos describe un extremo libre en una cuerda tensa. Ecuación

Διαβάστε περισσότερα

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO

BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO Suplemento en lingua galega ao núm. 215 Sábado 4 de setembro de 2010 Sec. I. Páx. 1 I. DISPOSICIÓNS XERAIS MINISTERIO DE INDUSTRIA, TURISMO E COMERCIO 13704 Real decreto 1088/2010, do 3 de setembro, polo

Διαβάστε περισσότερα

A circunferencia e o círculo

A circunferencia e o círculo 10 A circunferencia e o círculo Obxectivos Nesta quincena aprenderás a: Identificar os diferentes elementos presentes na circunferencia e o círculo. Coñecer as posicións relativas de puntos, rectas e circunferencias.

Διαβάστε περισσότερα

PROXECTO CURRICULAR DO CENTRO. CS de AUTOMOCIÓN

PROXECTO CURRICULAR DO CENTRO. CS de AUTOMOCIÓN PROXECTO CURRICULAR DO CENTRO CS de AUTOMOCIÓN 1 ÍNDICE 1 INTRODUCCIÓN... 4 1.1 RELACIÓN DO CICLO FORMATIVO CO SECTOR PRODUCTIVO.... 4 1.2 PERFIL PROFESIONAL DO TECNICO SUPERIOR EN AUTOMOCIÓN DE VEHÍCULOS...

Διαβάστε περισσότερα

CONSELLERÍA DE CULTURA, EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA

CONSELLERÍA DE CULTURA, EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA DOG Núm. 148 Venres, 5 de agosto de 2016 Páx. 34723 I. DISPOSICIÓNS XERAIS CONSELLERÍA DE CULTURA, EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA DECRETO 96/2016, do 19 de maio, polo que se establece o currículo

Διαβάστε περισσότερα

Introdución á análise numérica. Erros no cálculo numérico

Introdución á análise numérica. Erros no cálculo numérico 1 Introdución á análise numérica. Erros no cálculo numérico Carmen Rodríguez Iglesias Departamento de Matemática Aplicada Facultade de Matemáticas Universidade de Santiago de Compostela, 2013 Esta obra

Διαβάστε περισσότερα

Resistencia de Materiais. Tema 5. Relacións entre tensións e deformacións

Resistencia de Materiais. Tema 5. Relacións entre tensións e deformacións Resistencia de Materiais. Tema 5. Relacións entre tensións e deformacións ARTURO NORBERTO FONTÁN PÉREZ Fotografía. Ponte Coalbrookdale (Gran Bretaña, 779). Van principal: 30.5 m. Contido. Tema 5. Relacións

Διαβάστε περισσότερα

PAU XUÑO 2010 MATEMÁTICAS II

PAU XUÑO 2010 MATEMÁTICAS II PAU XUÑO 010 MATEMÁTICAS II Código: 6 (O alumno/a deber responder só aos eercicios dunha das opcións. Puntuación máima dos eercicios de cada opción: eercicio 1= 3 puntos, eercicio = 3 puntos, eercicio

Διαβάστε περισσότερα

Exercicios de Física 02a. Campo Eléctrico

Exercicios de Física 02a. Campo Eléctrico Exercicios de Física 02a. Campo Eléctrico Problemas 1. Dúas cargas eléctricas de 3 mc están situadas en A(4,0) e B( 4,0) (en metros). Caalcula: a) o campo eléctrico en C(0,5) e en D(0,0) b) o potencial

Διαβάστε περισσότερα

A proba consta de vinte cuestións tipo test. As cuestións tipo test teñen tres posibles respostas, das que soamente unha é correcta.

A proba consta de vinte cuestións tipo test. As cuestións tipo test teñen tres posibles respostas, das que soamente unha é correcta. Páxina 1 de 8 1. Formato da proba Formato A proba consta de vinte cuestións tipo test. As cuestións tipo test teñen tres posibles respostas, das que soamente unha é correcta. Puntuación Puntuación: 0.50

Διαβάστε περισσότερα