Αξιολόγηση μεταφρασμένων νευροψυχολογικών διαγνωστικών εργαλείων

Transcript

1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ Αξιολόγηση μεταφρασμένων νευροψυχολογικών διαγνωστικών εργαλείων Ελισάβετ Νεοφυτίδου Διδακτορική Διατριβή Θεσσαλονίκη 2018

2 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ Αξιολόγηση μεταφρασμένων νευροψυχολογικών διαγνωστικών εργαλείων Ελισάβετ Νεοφυτίδου Διδακτορική Διατριβή Επταμελής Εξεταστική Επιτροπή Ελένη Κασάπη Επιβλέπουσα, Μαγδαληνή Τσολάκη Μέλος συμβουλευτικής επιτροπής Γεώργιος Ευαγγελίδης Μέλος συμβουλευτικής επιτροπής Στέφανος Βλαχόπουλος Μέλος εξεταστικής επιτροπής Ελευθερία Δογορίτη Μέλος εξεταστικής επιτροπής Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Μέλος εξεταστικής επιτροπής Δέσποινα Μωραίτου Μέλος εξεταστικής επιτροπής Θεσσαλονίκη 2018 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 2

3 Στους γονείς μου Νεοφυτίδου Ελισάβετ 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα ΤΙΤΛΟΣ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 10 ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Δομή και κεφάλαια Το κοινωνικό ενδιαφέρον και η αξία της έρευνας Τα ερευνητικά ερωτήματα ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ-ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΑΣΙΩΝ Πρότυπα αξιολόγησης της ποιότητας μετάφρασης Σύνοψη Αξιολόγηση μεταφρασμένων νευροψυχολογικών δοκιμασιών- Ιστορική-κριτική ανασκόπηση Περιγραφή της Hamilton Depression Rating Scale Περίσταση του κειμένου-πηγή της Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) Λειτουργία του κειμένου-στόχου Κατάσταση του κειμένου-πηγή Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Σημασιολογία και λέξεις Αξιολόγηση της μετάφρασης Συμπέρασμα Περιγραφή της Mini Mental State Examination (MMSE) Περίσταση του κειμένου-πηγή της Mini Mental State Examination (MMSE) Λειτουργία του κειμένου-στόχου Κατάσταση του κειμένου-πηγή Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Σημασιολογία και λέξεις Αξιολόγηση της μετάφρασης Συμπέρασμα Περιγραφή της Geriatric Depression Scale (GDS) Περίσταση του κειμένου -πηγή της Geriatric Depression Scale (GDS) 62 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 4

5 Λειτουργία του κειμένου-στόχου Κατάσταση του κειμένου-πηγή Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Σημασιολογία και λέξεις Αξιολόγηση της μετάφρασης Συμπέρασμα Περιγραφή του Beck Anxiety Inventory (BAI) Περίσταση του κειμένου -πηγή του Beck Anxiety Inventory (BAI) Λειτουργία του κειμένου-στόχου Κατάσταση του κειμένου-πηγή Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Σημασιολογία και λέξεις Αξιολόγηση της μετάφρασης Συμπέρασμα Περιγραφή του Neuropsychiatric Inventory (NPI) Περίσταση του κειμένου -πηγή του Neuropsychiatric Inventory (NPI) Λειτουργία του κειμένου-στόχου Κατάσταση του κειμένου-πηγή Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Σημασιολογία και λέξεις Αξιολόγηση της μετάφρασης Συμπέρασμα Περιγραφή της Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status (RBANS) Περίσταση του κειμένου -πηγή της Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status (RBANS) Λειτουργία του κειμένου-στόχου Κατάσταση του κειμένου-πηγή Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Σημασιολογία και λέξεις Αξιολόγηση της μετάφρασης Συμπέρασμα Περιγραφή της Montreal Cognitive Assessment (MoCa) Περίσταση του κειμένου-πηγή της Montreal Cognitive Assessment (MoCa) Λειτουργία του κειμένου-στόχου Κατάσταση του κειμένου-πηγή Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Σημασιολογία και λέξεις Αξιολόγηση της μετάφρασης Συμπέρασμα 86 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 5

6 3.3. Προνοσηρή νοημοσύνη και Νοητικό Λεξικό Η πρώτη μεταφραστική προσαρμογή στα ελληνικά του πρότυπου Swedish Lexical Decision Test (SLDT) Περίσταση του κειμένου-πηγή της Swedish Lexical Decision Test (SLDT) Λειτουργία του κειμένου-στόχου της Δοκιμασίας της Προνοσηρής Ευφυίας Κατάσταση του κειμένου-πηγή Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Σημασιολογία και λέξεις Αξιολόγηση της μετάφρασης Συμπέρασμα ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Περιγραφή ερευνητικών στόχων Βασικές αρχές δόμησης της Δοκιμασίας Προνοσηρής Ευφυίας (πρώτη μεταφραστική προσαρμογή) Εναλλασσόμενες φάσεις ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας Αξιολόγηση της ποιότητας της πρώτης μεταφραστικής προσαρμογής στα ελληνικά Το ερευνητικό δείγμα Πρώτη μεταφραστική προσαρμογή-ανάλυση Αξιολόγηση της πρώτης μεταφραστικής προσαρμογής Αναδρομική αξιολόγηση της μεταφραστικής προσαρμογής Λειτουργικές ισοδυναμίες. Ποιοτική ανάλυση του περιεχομένου της δοκιμασίας (η πρώτη μεταφραστική προσαρμογή) Τα ερευνητικά εργαλεία της συγκριτικής αντιπαραθετικής αξιολόγησης Ανάλυση αποτελεσμάτων της συγκριτικής αντιπαραεθτικής αξιολόγησης Ανατροφοδότηση Η φάση της αξιολόγησης της ποιότητας της αναθεωρημένης προσαρμοσμένης δοκιμασίας Το ερευνητικό δείγμα Η ερευνητική διαδικασία Η αναθεωρημένη προσαρμοσμένη δοκιμασία Η κατασκευή και η μορφή της ηλεκτρονικής βάσης Ανάκτησης Πληροφορίας (από κείμενα προφορικού λόγου) Εκτίμηση Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού Περιγραφή της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού Διαδικασία διαμόρφωσης της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ) 128 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 6

7 Ερευνητική προσέγγιση αξιολόγησης της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ) Ποιοτική προσέγγιση αξιολόγησης της ποιότητας της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ) Το ερευνητικό δείγμα Περιγραφική ανάλυση δεδομένων Ποιοτική αξιολόγηση των λέξεων της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ) Ποσοτική προσέγγιση αξιολόγησης της ποιότητας της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ) Το ερευνητικό δείγμα Ερευνητικά αποτελέσματα ΣΥΖΗΤΗΣΗ Συμπεράσματα Πλεονεκτήματα και περιορισμοί της έρευνας Περαιτέρω έρευνα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Πίνακες περιγραφικής αξιολόγησης πρωτογενούς και δευτερογενούς κειμένου εφτά νευροψυχολογικών εργαλείων Πίνακας 1: Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) Πίνακας 2: Mini Mental State Examination (MMSE) Πίνακας 3: Geriatric Depression Scale Πίνακας 4: Beck Anxiety Inventory (BAI) Πίνακας 5: Neuropsychiatric Inventory (NPI) Πίνακας 6: Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status (RBANS) Πίνακας 7: Montreal Cognitive Assessment (MoCa) Πίνακας 8: Swedish Lexical Decision Test Πίνακες-Εικόνες των ερευνητικών σταδίων Πίνακες των διαφόρων ερευνητικών σταδίων και των αποτελεσμάτων τους Πίνακας 1: Περιγραφική ανάλυση του δείγματος (Ν=60) ως προς τα δημογραφικά στοιχεία του φύλου, της ηλικίας, της εκπαίδευσης και της διάγνωσης Πίνακας 2: Περιγραφική ανάλυση των 56 λέξεων της Δοκιμασίας Προνοσηρής Ευφυΐας (στο πρότυπο του SLDT, η πρώτη μεταφραστική προσαρμογή) Πίνακας 3: Συνολική βαθμολογία των επιδόσεων του δείγματος στο ελληνικό Mini Mental (MMSE) και στη Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυΐας ως προς το εκπαιδευτικό επίπεδο (Ν=60) 232 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 7

8 Πίνακας 4: Συνολική βαθμολογία των επιδόσεων του δείγματος στο ελληνικό Mini Mental (MMSE) και στη Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυΐας ως προς τη διάγνωση (Ν=60) Πίνακας 5: Περιγραφική ανάλυση ορισμένων λέξεων της Δοκιμασίας Προνοσηρής Ευφυΐας Πίνακας 6: Έκδοση λογισμικού για την ανάπτυξη του αλγορίθμου Πίνακας 7: Περιγραφή ηλεκτρονικής βάσης Ανάκτησης Πληροφορίας από δεδομένα προφορικού λόγου Πίνακας 8: Παρουσίαση των λέξεων της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (Ν=56 λέξεις) Πίνακας 9: Περιγραφική Ανάλυση υπαρκτών λέξεων και μη υπαρκτών λέξεων της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού Πίνακας 10: Περιγραφική ανάλυση των λέξεων της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (βάσει της συχνότητας των απαντήσεων στην τρίβαθμη κατηγοριοποίηση) Πίνακας 11: Επιδόσεις του δείγματος (Ν=61 άτομα, μέσοι όροι και τυπική απόκλιση) στο Mini Mental (ελληνικά) και στην Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού ως προς το φύλο και την ηλικία Πίνακας 12: Επιδόσεις τους δείγματος (Μέσοι όροι και τυπική απόκλιση) στο Mini Mental και στην Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού ως προς το φύλο και την ηλικία) ως προς την εκπαίδευση Πίνακας 13: Επιδόσεις τους δείγματος (Μέσοι όροι και τυπική απόκλιση) στο Mini Mental και στην Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού ως προς τη διάγνωση Πίνακας 14: Αποτελέσματα ανάλυσης μονής διακύμανσης (one Way-ANOVA SPSS 23) της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού ως προς το φύλο, ηλικία, εκπαίδευση και διάγνωση Πίνακας 15: Παρουσίαση αποτελεσμάτων μονής διακύμανσης (one way ANOVA, SPSS 23) των μορφοσυντακτικών κατηγοριών των λέξεων (υπαρκτών και μη υπαρκτών) της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού ως προς το εκπαιδευτικό επίπεδο Πίνακας 16: Παρουσίαση αποτελεσμάτων μονής διακύμανσης (one way ANOVA, SPSS 23) των μορφοσυντακτικών κατηγοριών των λέξεων (υπαρκτών και μη υπαρκτών) της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού ως προς το ηλικιακό επίπεδο Εικόνες Εικόνα 1. Παρουσίαση των νοηματικών μονάδων στην ηλεκτρονική βάση Εικόνα 2: Εμφάνιση των λέξεων μεμονωμένα και σε νοηματική μονάδα Εικόνα 3: Διάγραμμα των εμφανίσεων των μοναδικών λέξεων Εικόνα 4:. Η αρχική σελίδα της διαδικτυακής εφαρμογής Εικόνα 5: Παρουσίαση λέξεων ανά συχνότητες Εικόνα 6: Παρουσίαση λέξεων σε νοηματικές μονάδες 245 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 8

9 7.3. Ερευνητικά εργαλεία για τη συγκριτική αντιπαραθετική αξιολόγηση Το Mini Mental State Examination στα ελληνικά Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυίας (Η πρώτη μετάφραση του Swedish Lexical Decision Test) Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού Αφηγήσεις φυσικών ομιλητών τρίτης ηλικίας Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Αφήγηση no Το περιεχόμενο της ηλεκτρονικής βάσης Ανάκτησης Πληροφορίας σε cd Αρχείο με τις λέξεις και τις επαναλήψεις τους Αρχείο με τις λέξεις και τις νοηματικές μονάδες Νεοφυτίδου Ελισάβετ 9

10 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η συγκεκριμένη διατριβή αναφέρεται στην post-μεταφραστική αξιολόγηση 1 της ποιότητας μετάφρασης 2 δια της προσαρμογής (adaptation) 3 στην ελληνική νευροψυχολογικών δοκιμασιών που, συνήθως, ως ξενόγλωσσα εργαλεία, μεταφέρονται δια μεταφράσεων και προς το παρόν σπανίως προσαρμόζονται στην ελληνική γλώσσα και πραγματικότητα για τις ανάγκες της εκτίμησης νευροεκφυλιστικών ασθενειών. Η έρευνα εστίασε το ενδιαφέρον της στην αξιολόγηση της ποιότητας προσαρμογής μιας δοκιμασίας σε μία συγκεκριμένη κοινωνικά και γλωσσικά ομάδα υποκειμένων που εξετάζονταν για τις νοητικές και συναισθηματικές τους λειτουργίες σε διάφορες δομές για την άνοια. Η ερευνητική διαδικασία της αξιολόγησης της ποιότητας της προσαρμογής περιείχε εναλλασσόμενες φάσεις ποιοτικής και ποσοτικής προσέγγισης που ανέδειξαν τα προβλήματα 4 και τις δυσκολίες 5 κατά την πράξη μεταφραστικής προσαρμογής 6. Η post-μεταφραστική αξιολογική διαδικασία οδήγησε σε μία τελική φάση αξιολόγησης που συνέβαλε σε μία πιο αποτελεσματική και έγκυρη εκδοχή της μεταφραστικής προσαρμογής για την εκπλήρωση του λειτουργικού της σκοπού 7. Επρόκειτο για την επιτέλεση ενός κατάλληλου δευτερογενούς τοπικού εργαλείου που λάμβανε υπόψη την ελληνική πραγματικότητα γλωσσικά και εξωγλωσσικά (δημογραφικά) και είχε σκοπό την μέσω αυτού ανίχνευση του νοητικού λεξικού, και μάλιστα χωρίς αποκλίσεις υποκειμένων λόγω εκπαιδευτικών ιδιαιτεροτήτων. 1 Βλ. λήμμα <didactics of translation> και < post choice behaviour> στην Routledge Encyclopedia of Translation Studies (Baker, 1998, assisted by K. Malmkjaer). 2 Βλ <Übersetzung> στο λεξικό Terminologie de la Traduction. Translation Terminology του Delisle, Lee-Janke & Cormier (1999) σελ , όπου ο όρος περιγράφεται ως 1. "Zwischensprachlicher Transfer, bei dem der <Sinn> eines <Ausgangstextes> <interpretiert> und ein <Zieltext> verfasst und gleichzeitig - unter Berücksichtigung der inhärenten Kommunikationsparameter und im Rahmen der dem Übersetzer auferlegten <Vorgaben>- eine Entsprechungsbeziehumg zwischen den beiden hergestellt wird" και 2. "Bezeichnet nicht nur den Vorgang, sondern auch das Resultat (Syn. Äquivalent, Äquivalenz)", που σημαίνει κατά τη γράφουσα: 1. η μετάφραση αναφέρεται στη μεταξύ των γλωσσών μεταφορά, κατά την οποία ερμηνεύεται το νόημα ενός κειμένου - πηγή και διαμορφώνεται το κείμενο-στόχος και ταυτόχρονα δημιουργείται μία κατάλληλη σχέση ανάμεσα στα δύο κείμενα-λαμβάνοντας υπόψη τις υπάρχουσες παραμέτρους επικοινωνίας και μέσα στο πλαίσιο των ορίων που επιβάλλονται στο μεταφραστή και 2. η μετάφραση δε χαρακτηρίζει μόνο τη διαδικασία αλλά και το αποτέλεσμα (με συνώνυμους όρους το ισοδύναμο και την ισοδυναμία). 3 Βλ. <adaptation> που είναι συνώνυμο με <freie Übersetzung> (σημαίνει στα ελληνικά <ελεύθερη μετάφραση>), όπως εμφανίζεται στο λεξικό Terminologie de la Traduction Tranlation Terminology του Delisle, Lee-Janke & Cormier (1999), σελ Επίσης, στο ίδιο λεξικό ο όρος <adaptation> bezeichnet nicht nur den Vorgang, sondern auch das Resultat (Äquivalenz, Übernahme, wörtliche Übersetzung), το οποίο σημαίνει ότι ο όρος <προσαρμογή> δε χαρακτηρίζει μόνο τη διαδικασία, αλλά και το αποτέλεσμα αυτής [αναφέρεται και σε άλλους όρους, όπως την ισοδυναμία, την αποδοχή ως έχει, τη λεκτική μετάφραση (μεταφράζει η γράφουσα)], σελ Βλ. λήμμα <decision making translation> και τα προβλήματα είναι θεωρητικά και καθολικά 5 Οι δυσκολίες είναι ατομικές, υποκειμενικές. 6 Βλ. λήμμα < post choice behaviour> (βλ. υποσ. 1). 7 Λήμμα <Skopos theorie> [από το βιβλίο Terminologie de la Traduction. Tranlation Terminology του Delisle, Lee- Janke & Cormier (1999), σελ. 391]. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 10

11 Διαπιστώθηκε ότι η αξιολόγηση της ποιότητας της προσαρμογής και η διαδικασία μιας αναθεωρημένης προσαρμογής 8, υπό όρους κοινωνιο-γλωσσολογικούς, και με γλωσσικό υλικό προερχόμενο, κυρίως, από τον προφορικό λόγο, εκφερόμενο από τα ίδια τα υποκείμενα τρίτης ηλικίας λειτούργησε σε υποκείμενα, ήδη, με νοητικές διαταραχές, πιο αποτελεσματικά και χωρίς να επηρεαστεί από μεταβλητές, όπως το εκπαιδευτικό επίπεδο. Λέξεις κλειδιά: post-μεταφραστική αξιολόγηση ποιότητας, προσαρμογή, νευροψυχολογικές δοκιμασίες, κοινωνιο-γλωσσολογική προσέγγιση AΓΓΛΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ This dissertation refers to the post-translational quality assessment of adapted in Greek neuropsychological tools which, as foreign-language tools, are usually transferred and adapted to the Greek language and reality in order to assess neurodegenerative diseases. The research focused on the quality assessment of a adaptation of an inventory in a specific social and linguistic group of subjects that were examined for their mental and emotional functions in various centers for dementia. The research process used for assessing the quality of the adaptation included alternative phases of qualitative and quantitative approach that highlighted the problems and difficulties during the translational adaptation act. The post-translational assessment process led to a final evaluation phase that contributed to a version of the translational adaptation which was more effective and valid in fulfilling its functional purpose. It was about making a secondary local tool suitable for the Greek reality, taking into account the Greek reality in linguistic and extra-linguistic elements (demοgraphics) and detecting premorbid intelligence through this tool, without excluding subjects due to educational particularities. The adaption quality assessment and the process of revised adaption were conducted under socio-linguistic terms and by using linguistic material which was mainly derived from the spoken language expressed by the elderly subjects themselves, who, as a 8 Βλ. μια νέα μετάφραση, μία αναδρομική βελτιωμένη μετάφραση ενός κειμένου τελικό στάδιο <Τranslation quality assessment> των Williams & Chesterman, στο βιβλίο "The Map-A Beginner s Guide to Doing Research" (2002: 23). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 11

12 social group of subjects with old age traits, will be the ultimate recipients of the translation. It was found that the aforementioned assessment and process functioned more effectively with subjects already suffering cognitive disorders and they were not influenced by variables such as the educational level. Keywords: post-translational quality assessment, adaptation, neuropsychological tools, socio-linguistic approach Νεοφυτίδου Ελισάβετ 12

13 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η έρευνα εντάσσεται στο πεδίο της μεταφρασεολογίας με έμφαση στην αξιολόγηση του δευτερογενούς προϊόντος προσαρμογής στην ελληνική σε μία συγκεκριμένη κοινωνικά και γλωσσικά ομάδα υποκειμένων που είναι οι αποδέκτες του. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα αφορά μία post-μεταφραστική αξιολόγηση της ποιότητας ενός προϊόντος διαγλωσσικής και διαπολιτισμικής μεταφοράς μεταξύ δύο διαφορετικών γλωσσικών και πολιτισμικών συστημάτων, της ελληνικής και της σουηδικής, το οποίο χρησιμοποιείται από αποδέκτες τους επαγγελματίες υγείας και τους χρήστες των υπηρεσιών υγείας. Το εγχείρημα αυτό σηματοδοτήθηκε από την ανάδειξη των μεταφραστικών δυσκολιών στην πρώτη πράξη προσαρμογής του πρότυπου και πρωτότυπου σουηδικού εργαλείου λεξιλογικής απόφασης (SLDT), οι οποίες προέρχονταν από τις γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές των δύο διαφορετικών γλωσσικών συστημάτων. Οι γλωσσικές ασυμμετρίες και η αδυναμία γλωσσικής ισοδυναμίας σε επίπεδο κατά λέξη μετάφρασης οδήγησαν την έρευνα στο να εξελίσσεται μεταξύ ποσοτικής και ποιοτικής ερευνητικής προσέγγισης προκειμένου να αξιολογείται post-μεταφραστικά αλλά και με διαδικασία γενικής ψυχομετρικής στάθμισης, μέχρις ότου να παραχθεί ένα λειτουργικό βάσει της μεταφραστικής εντολής 9 του νευροψυχολογικό εργαλείο. Το τελικό προσαρμοσμένο στην ελληνική εργαλείο κατά την άποψη της συγκεκριμένης ερευνητικής ομάδας, ως ένα κατάλληλο παράδειγμα διαγλωσσικής και διαπολιτισμικής μεταφοράς, καθορίστηκε και ανασηματοδοτήθηκε από το ελληνικό πολιτισμικό και γλωσσικό πλαίσιο αναφοράς, το οποίο μάλιστα στην πορεία θα αποτελέσει ένα ουσιαστικό σημείο αναφοράς και κοινωνικό τόπο συνάντησης και χρήσης από τους τελικούς αποδέκτες του. Φάνηκε ότι το τελικό μεταφραστικό παράδειγμα με το ελληνικό πολιτισμικό και πραγματολογικό πλαίσιο αναφοράς εκπλήρωσε τον λειτουργικό του στόχο που είναι: α. η δυναμικά προσαρμοσμένη στους/στις εξεταζόμενους/ες επαγγελματική χρήση του στον τομέα της εκτίμησης νευροεκφυλιστικών ασθενειών, στο βαθμό που μπορούν να εκτιμηθούν μέσω 9 Η ελληνική ομάδα από το Κέντρο Ημέρας για την Άνοια "Αγία Ελένη" (ως Translator) πήρε συγκεκριμένες οδηγίες από την σουηδική ομάδα (Autor) που κατασκεύασε το SLDT για το πως να μεταφέρουν τη δεδομένη δοκιμασία στην ελληνική γλώσσα, χωρίς ωστόσο να τους έχει παραδοθεί το περιεχόμενο της σουηδικής δοκιμασίας (τα μικροκειμενικά γλωσσικά στοιχεία ήταν επιλογή της ελληνικής ομάδας που μετέφερε τη δοκιμασία στα ελληνικά) παρά μόνον οι κατασκευαστικές οδηγίες της δοκιμασίας που καθόριζαν, κυρίως και πρωτίστως, το μακροκειμενικό πλαίσιο και τη λειτουργία της δοκιμασίας (Makrokontext; macrocontext (βλ. λεξικό Delisle et al. σελ ). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 13

14 δομημένων νευροψυχολογικών εργαλείων. Άρα, θα είναι χρήσιμο και χρονικά οικονομικό καθώς θα καλύπτει τις ανάγκες πρόληψης και κατάλληλης υποστηρικτικής παρέμβασης και β. η άμεση, επιτυχής πρόσληψη του περιεχομένου του από τους/τις εξεταζόμενους/ες αναλόγως των νοητικών τους λειτουργιών, και δίχως σημαντικές αποκλίσεις λόγω ορισμένων δημογραφικών τους γνωρισμάτων, όπως είναι η εκπαιδευτική τους κατάσταση. Η όλη πορεία της διατριβής από την αρχή της ως το τελικό επιθυμητό ερευνητικό στάδιο ήταν για μένα μία ενδιαφέρουσα πορεία απρόσμενης μάθησης και αναζήτησης σε επιστημονικά πεδία με ξεχωριστό ενδιαφέρον αλλά διαφορετικά από τα πεδία της πρωθύστερης εκπαιδευτικής-πανεπιστημιακής μου αφετηρίας/κατάρτισης και εν συνεχεία της επαγγελματικής μου πορείας στο χώρο των κλινικών ψυχολογικών εφαρμογών. Εφαλτήριο και πρόκληση για την εμπλοκή μου σε ένα νέο για μένα ερευνητικό πεδίο, όπως είναι η εφαρμοσμένη μεταφρασεολογία και κυρίως ο ρόλος της στον τομέα της νευροψυχολογικής εκτίμησης νευροεκφυλιστικών ασθενειών, στάθηκε α. η έμφαση στο ρόλο της γλώσσας σε σχέση με τη μη διαφορική εκτίμηση προβλημάτων στο νοητικό λεξικό, και β. η διεπιστημονικότητα και η σύμπλευση διαφορετικών επιστημονικών αντικειμένων προκειμένου να μελετηθεί και να αξιολογηθεί η ποιότητα διαγλωσσικής και διαπολιτισμικής μεταφοράς εργαλείων λεξιλογικής απόφασης, τα οποία χρησιμοποιούνται, διαρκώς, στην ιατρική και ψυχολογική κοινότητα με απώτερο στόχο να παραχθούν κατάλληλα εργαλεία εκτίμησης προς όφελος της νευρολογικής και νευροψυχολογικής κοινότητας που ερευνά και παρεμβαίνει για τη διαφορική ανίχνευση νευροεκφυλιστικών νοσημάτων με επίδραση στο λόγο. Κατά την προσωπική μου άποψη, είναι σημαντικό να δοθεί ιδιαίτερη επιστημονική βαρύτητα στο πεδίο της αξιολόγησης της ποιότητας διαγλωσσικής και διαπολιτισμικής μεταφοράς νευροψυχολογικών εργαλείων, αλλά και στην αναζήτηση ευέλικτων, εύχρηστων και αποτελεσματικών πρακτικών μεταφραστικής μεταφοράς με στόχο τη διαχείριση των δυσκολιών ως προς τη γλωσσική μεταφορά των εργαλείων και την ενίσχυση της λειτουργικότητάς τους. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 14

15 Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους/ες όσους/ες με βοήθησαν και με υποστήριξαν σε αυτή την ερευνητική μου προσπάθεια. Οι ευχαριστίες μου απευθύνονται σε όλα τα μέλη της συμβουλευτικής επιτροπής. Πρωτίστως, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την κύρια επιβλέπουσα, καθηγήτρια Μεταφρασεολογίας, κ. Ελένη Κασάπη για την υπομονετική καθοδήγησή της σε όλα τα επιστημονικά και ερευνητικά βήματα που ήταν απαραίτητα για την αποτελεσματικότητά μου ως ερευνήτρια στο πεδίο της εφαρμοσμένης μεταφρασεολογίας, καθώς και για τη συστηματική και ουσιαστική επικοινωνία και εποπτεία αυτής της έρευνας σε όλη τη διάρκειά της. Οι ιδιαίτερες ευχαριστίες μου, απευθύνονται στη συνεπιβλέπουσα της εργασίας μου, την καθηγήτρια Νευρολογίας κ. Μάγδα Τσολάκη που με ενίσχυσε καθοριστικά στο εγχείρημά μου όχι μόνο με τις υποδείξεις της και με τη βοήθειά της ως προς την προσέγγιση του ερευνητικού μου δείγματος αλλά και με τη δυνατότητα έκφρασης που μου παραχώρησε σε σημαντικές επιστημονικές συναντήσεις προκειμένου να ανακοινωθούν σταδιακά τα ευρήματα της έρευνάς μου. Ευχαριστώ, θερμά, τον συνεπιβλέποντα της εργασίας μου τον καθηγητή Εφαρμοσμένης Πληροφορικής κ. Γεώργιο Ευαγγελίδη που προώθησε καθοριστικά την έρευνά μου μέσω των παρεμβάσεων του από το εργαστήριο της Εφαρμοσμένης Πληροφορικής, και φυσικά τον κ. Παύλο Πόνο, ειδικό της πληροφορικής και υποψήφιο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ο οποίος βοήθησε με τις ειδικές του γνώσεις στην κατασκευή της ηλεκτρονικής βάσης για την ανάκτηση των γλωσσικών δεδομένων που συνέλεξα από τις αφηγήσεις των φυσικών ομιλητών τρίτης ηλικίας με στόχο να διαμορφώσω ένα βέλτιστο παράδειγμα μετάφρασης εργαλείων. Ακόμη, ευχαριστώ όλα τα μέλη της εφταμελούς επιτροπής, τον κ. Στέφανο Βλαχόπουλο, καθηγητή ΤΕΙ Ηπείρου, την κ. Ελευθερία Δογορίτη, αναπληρώτρια καθηγήτρια ΤΕΙ Ηπείρου, και τον κ. Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, αναπληρωτή καθηγητή ΑΠΘ, και την κ. Δέσποινα Μωραίτου, επίκουρη καθηγήτρια ΑΠΘ για το γόνιμο διάλογο που ανέπτυξε και προώθησε με αφορμή την παρούσα εργασία. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους/ες όσους/ες συμμετείχαν ή υποστήριξαν τη διεξαγωγή της έρευνας και κυρίως τους/τις συμμετέχοντες που διέθεσαν λίγο από τον πολύτιμο χρόνο τους στο να απαντήσουν σε ότι τους ζητήθηκε και αποτέλεσαν το Νεοφυτίδου Ελισάβετ 15

16 ερευνητικό μου δείγμα. Ευχαριστώ, εγκάρδια, τους/τις υπεύθυνους/ες συντονιστές/στριες των Κέντρων Ημέρας για την Άνοια, την κ. Κουντή στην "Αγία Ελένη" και τον κ. Γιαλαουζίδη στον "Άγιο Ιωάννη". Φυσικά δεν ξεχνώ ποτέ τους/τις εργαζόμενους/ες επαγγελματίες των ειδικοτήτων της ψυχολογίας, φυσικής αγωγής και πληροφορικής, που συνάντησα στους χώρους εργασίας τους και αποδέχτηκαν υπομονετικά την παρουσία μου κατά τη διάρκεια της εργασίας τους προκειμένου να προσεγγίσω το ερευνητικό μου δείγμα και τους/τις ευχαριστώ, ιδιαίτερα, για τη συμβολή τους και την πολύτιμη βοήθειά τους. Τέλος, είμαι ευγνώμων για την οικογένεια μου και ευχαριστώ θερμά τους γονείς, τον αδελφό μου Δημήτρη, την Ολυμπία και τον αγαπημένο μου ανιψιό Γιώργο, καθώς και τον συμπαραστάτη μου, στενό φίλο Νίκο για το ότι απλά υπάρχουν στη ζωή μου. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 16

17 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2.1. Δομή και κεφάλαια Στη συγκεκριμένη ενότητα θα συζητηθούν οι μορφές των ερευνητικών φάσεων και τα αποτελέσματα κάθε επιμέρους ερευνητικής φάσης προκειμένου να εκτιμηθεί και να αξιολογηθεί επαρκώς και αποτελεσματικά η μεταφραστική πράξη πρωτότυπου και πρότυπου ξενόγλωσσου εργαλείου λεξιλογικής απόφασης. Η έρευνα αυτή επιδίωκε να εξετάσει υποθέσεις και ερωτήματα, που συζητήθηκαν σε πλήθος συνεδρίων σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας διερευνήσεως αυτών. Παρακάτω παρατίθεται η σχετική βιβλιογραφία, στην οποία αναφέρονται η μεθοδολογία και τα αποτελέσματα από διάφορες φάσεις της ερευνητικής διαδικασίας που παρουσιάστηκαν σε διάφορες επιστημονικές συναντήσεις αντί του colloquium που ακόμα δεν ενεργοποιήθηκε στο Τμήμα Ιταλικής του Α.Π.Θ για τους διδακτορικούς ερευνητές: Νεοφυτίδου, Ε. (2015). Μορφοσυντακτικές κατηγορίες του νοητικού λεξικού SLDT στα ελληνικά και η σχέση τους με την προνοσηρή νοημοσύνη. Journal of the Hellenic Society of Nuclear Medicine, Supplement, Proceedings of the 9th Panhellenic Interdisciplinary Conference of Conference of Alzheimer's Disease and Related Disorders and 1st Mediterranean Conference on Neurodegenerative Diseases May 2015, Νεοφυτίδου, Ε. & Κασάπη, Ε. (2015). Η αξιολόγηση της μετάφρασης και η λειτουργικότητα στην ελληνική ενός μεταφρασμένου διαγνωστικού εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού: Η περίπτωση του SLDT σε ελληνικό πληθυσμό. Ανακοίνωση στην 5η Συνάντηση Εργασίας Ελληνόφωνων Μεταφρασεολόγων που διοργανώθηκε από τον Τομέα Μετάφρασης του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ, στις 21, 22 και 23 Μαΐου 2015, Θεσσαλονίκη. Πρακτικά δημοσιευμένα στο διαδικτυακό τόπο Νεοφυτίδου, Ε. & Κασάπη, Ε. (2015). Η αξιολόγηση και η χρησιμότητα ενός μεταφρασμένου διαγνωστικού εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού: Η περίπτωση του SLDT σε ελληνικό πληθυσμό. Ανακοίνωση στο 15ο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας στη Λευκωσία, Η Ψυχολογία στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο, Κύπρος Μαΐου Νεοφυτίδου, Ε, Πόνος, Π., Τσολάκη, Μ. & Ευαγγελίδης Γ. (2016). Η διεπιστημονική κατασκευή διαγνωστικού εργαλείου εξέτασης νοητικού λεξικού ατόμων τρίτης ηλικίας. 37η Ετήσια Συνάντηση του Τομέα Γλωσσολογίας, Α.Π.Θ, Θεσσαλονίκη Μαΐου Νεοφυτίδου, Ε., Πόνος, Π., Ευαγγελίδης, Γ., Τσολάκη, Μ., Κουντή, Φ., Πόπτση, Ε. & Κασάπη, Ε. (2016). Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην εκτίμηση των γνωστικών λειτουργιών των εν δυνάμει νοσούντων από άνοια και στην έγκαιρη υποστήριξή τους. Ανακοίνωση στην Επιστημονική Διημερίδα "Φροντίζοντας αυτούς που φροντίζουν" Μαρτίου Πανελλήνιο Ινστιτούτο Νευροεκφυλιστικών νοσημάτων και Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών, Θεσσαλονίκη. Πρακτικά σε CD της διημερίδας. Νεοφυτίδου, Ε., Πόνος, Π., Ευαγγελίδης, Γ., Τσολάκη, Μ. & Κασάπη, Ε. (2016). Διεπιστημονική έρευνα και κατασκευή διαγνωστικών εργαλείων προνοσηρής νοημοσύνης. Ανακοίνωση στο 11ο Management of International Business and Economics Systems (MIBES), TEI Κρήτης, Ιουνίου Νεοφυτίδου Ελισάβετ 17

18 Νεοφυτίδου, Ε., Πόνος, Π., Ευαγγελίδης, Γ., Τσολάκη, Μ. & Κασάπη, Ε. (2016). Διεπιστημονική έρευνα και κατασκευή διαγνωστικών εργαλείων προνοσηρής νοημοσύνης. On-line Practical Research in Innovative Management & Entrepreneurship (Prime), 9 (2), Νεοφυτίδου, E., Κουντή, Φ., Πόπτση, Ε., Τσολάκη, Μ. & Κασάπη, Ε. (2017). Η αξιολόγηση και η χρησιμότητα μιας νέας δοκιμασίας νοητικού λεξικού σε άτομα με ήπια νοητική διαταραχή (MCI). Ανακοίνωση στο 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), Θεσσαλονίκη 2-5 Φεβρουαρίου Νεοφυτίδου, Ε., Τσολάκη, Μ, Ευαγγελίδης, Γ. & Κασάπη, Ε. (2017). Η παρουσίαση δοκιμασίας λεξιλογικής απόφασης βασισμένη σε εξόρυξη προφορικών γλωσσικών δεδομένων. Ανακοίνωση στο 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), Θεσσαλονίκη 2-5 Φεβρουαρίου Νεοφυτίδου, Ε., Κασάπη, Ε., Τσολάκη, Μ. & Ευαγγελίδης, Γ. (2017). SLDT-Ελληνική δοκιμασία προνοσηρής νοημοσύνης και data mining: δύο σύγχρονα διαπολιτισμικά εργαλεία εξέτασης νοητικού λεξικού. Ανακοίνωση στο 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), Θεσσαλονίκη 2-5 Φεβρουαρίου Κασάπη, Ε., Κουντή, Φ., Νεοφυτίδου, Ε., & Τσολάκη, Μ. (2017). Μεταφραστικές στρατηγικές για την οικειοποίηση ξενόγλωσσων τεστ ανίχνευσης άνοιας. Ανακοίνωση στο 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), Θεσσαλονίκη 2-5 Φεβρουαρίου Kassapi, E., Neofytidou, E., & Tsolaki, M. (2017). Diasemiotic translation of neuro-diagnostic tools into Greek. intercultural translation intersemiotic, 6 (2), Η εργασία περιλαμβάνει εφτά κεφάλαια. Το πρώτο εμπεριέχει τον πρόλογο με μία σύντομη αναφορά για το αντικείμενο της παρούσας έρευνας και την παράθεση ευχαριστιών σε όσους συνέβαλλαν στη διεκπεραίωση αυτής της προσπάθειας. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο κοινωνικό ενδιαφέρον που πλαισιώνει τη συγκεκριμένη ερευνητική προσπάθεια καθώς και την επιστημονική και κοινωνική αξία της έρευνας. Θα τεθούν, ακόμα, τα ερευνητικά ερωτήματα που απασχόλησαν την έρευνα και καθόρισαν το βασικό σχεδιασμό της και τα διάφορα στάδια της διαδικασίας της. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται μία ιστορική και θεωρητική περιγραφή των προτύπων αξιολόγησης της μεταφραστικής ποιότητας των νευροψυχολογικών εργαλείων ανίχνευσης, όπου θα συζητηθούν το πλαίσιο, οι συνθήκες και οι ιδιαιτερότητες ή οι μεταφραστικές δυσκολίες, οι οποίες προκύπτουν στη μεταφραστική πράξη στο πεδίο των νευροψυχολογικών εργαλείων ανίχνευσης και τις οποίες ο μεταφραστής καλείται να αντιμετωπίσει με αποτελεσματικότητα και με τον πλέον βέλτιστο τρόπο. Στο ίδιο κεφάλαιο διατυπώνεται η θεωρητική περιγραφή συγκεκριμένων Νεοφυτίδου Ελισάβετ 18

19 μεταφρασμένων νευροψυχολογικών εργαλείων και κριτικής σύγκρισης μεταξύ των πρωτοτύπων και των μεταφρασμάτων σύμφωνα με το πρότυπο αξιολόγησης της μετάφρασης, που περιγράφει η Mary Snell-Hornby στο βιβλίο της "Translation Studies. An Integrated Approach" (2006). Έτσι, με τον τρόπο αυτό θα γίνει η περιγραφή 10 οκτώ μεταφρασμένων νευροψυχολογικών δοκιμασιών, όπως είναι οι Hamilton Depression Rating Scale, Mini Mental State Examination, Geriatric Depression Scale, Beck Anxiety Inventory, Neuropsychiatric Inventory, Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status, Montreal Cognitive Assessment καθώς και στο τέλος του κεφαλαίου θα συζητηθεί κριτικά με τον ίδιο προαναφερόμενο τρόπο αξιολόγησης η ελληνική μεταφραστική μεταφορά δια της προσαρμογής του σουηδικού πρότυπου και πρωτότυπου εργαλείου του "Swedish Lexical Decision Test" που είναι και ο βασικός άξονας για την αξιολόγηση και την έρευνα για την εκτίμηση της ποιότητας μετταφραστικής μεταφοράς του στα ελληνικά. Επιπλέον, στο τρίτο κεφάλαιο συμπεριλαμβάνεται και μία θεωρητική αναφορά των εννοιών της προνοσηρής νοημοσύνης και του νοητικού λεξικού ως κύριες νευροψυχολογικές μεταβλητές, τις οποίες ανιχνεύουν τα εργαλεία, πρωτότυπα ή μεταφρασμένα, προς αποσαφήνισή τους. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται το μεθοδολογικό μέρος της διατριβής, όπου αναλύονται με λεπτομέρεια τα ερευνητικά στάδια για την αξιολόγηση της ποιότητας της μεταφραστικής μεταφοράς. Συγκεκριμένα περιγράφονται οι ερευνητικοί στόχοι, οι βασικές αρχές δόμησης της ελληνικής προσαρμογής εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού και ακολουθεί η περιγραφή και συζήτηση των εναλλασσόμενων φάσεων ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας που αφορούν την αξιολόγηση της ποιότητας της μεταφρασμένης στα ελληνικά νευροψυχολογικής δοκιμασίας σε διάφορες ερευνητικές φάσεις ελέγχου, ανατροφοδότησης και αναθεωρημένης προσαρμογής (revision ) 11 του ερευνητικού εργαλείου με τελικό στόχο την περιγραφή και εκτίμηση της τελικής διαδικασίας διαμόρφωσης του νέου εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού. Στο ίδιο 10 Βλ. λήμμα <descriptive translation studies> στην Baker, Μ (1998). Routledge Encyclopedia of Translations Studies, αναθεωρημένη έκδοση το Όπως εμφανίζεται στα γερμανικά από το λεξικό " Terminologie de la traduction, Translation Terminology, Terminología de la Traducción, Terminologie der Übersetzung", των Delisle, Lee-Janke & Cormier, 1999, σελ. 385, όπου οι συγγραφείς Albrecht, Gerzymisch-Arbogast & Lee-Janke περιγράφουν την <revision> ως εξής: "Sorgfältige, vergleichende Überprüfung einer <Übersetzung> mit dem entsprechenden <Ausgangtext>. Ziel den Revision ist es, die Korrektheit der Sinnentsprechungen zu überprufung und die Qualität der Formulierungen zu verbessern"[δηλαδή η αναθεώρηση αφορά μια προσεκτική, συγκριτική εξέταση μιας μετάφρασης με το αντίστοιχο πρωτογενές κείμενο. Σκοπός της αναθεώρησης είναι να εξεταστεί η καταλληλότητα των αντίστοιχων νοημάτων και να βελτιώσει την ποιότητα των διατυπώσεων (η μετάφραση έγινε από τη γράφουσα)]. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 19

20 κεφάλαιο θα παρουσιαστούν και θα αναλυθούν τα αποτελέσματα των ποιοτικών και ποσοτικών ερευνητικών φάσεων. Το πέμπτο κεφάλαιο εμπεριέχει την τελική συζήτηση των αποτελεσμάτων όλης της ερευνητικής αναζήτησης για την αξιολόγηση της ποιότητας μεταφρασμένης στα ελληνικά νευροψυχολογικής δοκιμασίας, καθώς και μία σύντομη αναφορά των πλεονεκτημάτων, των ερευνητικών περιορισμών αλλά και προτάσεων για ευρύτερη έρευνα στο πεδίο της μετάφρασης νευροψυχολογικών δοκιμασιών λεξιλογικής απόφασης καθώς και της ενδεχόμενης πρωτότυπης κατασκευής τους. Το έκτο κεφάλαιο περιέχει τη βιβλιογραφία της συγκεκριμένης διατριβής. Μετά το τέλος της βιβλιογραφίας παρατίθενται το έβδομο κεφάλαιο με τα παραρτήματα με όλους τους πίνακες-εικόνες από το μεθοδολογικό μέρος των αποτελεσμάτων, των μεταφρασμένων εργαλείων που αξιολογήθηκαν στο θεωρητικό μέρος, και των κύριων νευροψυχολογικών εργαλείων που χρησιμοποιήθηκαν στη βασική έρευνα αξιολόγησης. Επίσης, παρατίθενται οι πλήρεις αφηγήσεις/ημι-δομημένες συνεντεύξεις των υποκειμένων που αποτέλεσαν το λεξιλογικό υλικό για την βάση Ανάκτησης Πληροφορίας από γλωσσικά δεδομένα προφορικού λόγου, που αναπτύχθηκε για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας αλλά και τα αρχεία που περιγράφουν το περιεχόμενο της ηλεκτρονικής ανάκτησης γλωσσικών δεδομένων. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 20

21 2.2. Το κοινωνικό ενδιαφέρον και η αξία της έρευνας Η ποσοτική αύξηση του πληθυσμού αλλά και η γήρανσή του σε παγκόσμιο επίπεδο συνδέεται με τη συχνότητα εμφάνισης διαφόρων συνδρόμων και ασθενειών, όπως είναι τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα και συγκεκριμένα η άνοια που είναι, πλέον, ένα σύγχρονο πρόβλημα δημόσιας υγείας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat 12 παρουσιάζονται τα εξής στοιχεία: "ο πληθυσμός της ΕΕ-28 από την 1η Ιανουαρίου 2015 εκτιμάται σε Οι νέοι (0-14 ετών) αποτελούν το 15,6% του πληθυσμού της ΕΕ-28, ενώ τα άτομα ηλικίας 15 έως 64 ετών που εργάζονται αντιπροσώπευαν το 65,6% του πληθυσμού. Τα ηλικιωμένα άτομα (ηλικίας 65 ετών και άνω) ανέρχονται σε 18,9% (διαπιστώνεται μια αύξηση 0,4% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος και αύξηση 2,3% σε σύγκριση με 10 χρόνια νωρίτερα). Το υψηλότερο ποσοστό των νέων στο σύνολο του πληθυσμού των κρατών μελών της ΕΕ το 2015 παρατηρήθηκε στην Ιρλανδία (22,1%), ενώ το χαμηλότερο ποσοστό καταγράφηκε στη Γερμανία (13,2%). Όσον αφορά το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω στο σύνολο του πληθυσμού, η Ιταλία (21,7%), η Γερμανία (21,0%) και η Ελλάδα (20,9%) είχαν τα υψηλότερα ποσοστά, ενώ η Ιρλανδία είχε το χαμηλότερο ποσοστό (13,0%)". Διαπιστώνεται, λοιπόν, "μία γήρανση του πληθυσμού ως μία μακροπρόθεσμη τάση που ξεκίνησε πριν από αρκετές δεκαετίες στην Ευρώπη. Η τάση αυτή είναι ορατή στην ηλικιακή μεταβολή και διάρθρωση του πληθυσμού και αντανακλάται σε μια αύξηση των ηλικιωμένων ατόμων σε συνδυασμό με μια μείωση του ποσοστού των ατόμων που είναι σε ηλικία εργασίας στο σύνολο του πληθυσμού. Το ότι αυξάνεται το ποσοστό των ηλικιωμένων ατόμων σχετίζεται με την αύξηση της μακροζωίας επειδή το προσδόκιμο της ζωής έχει αυξηθεί εδώ και δεκαετίες και αποτελεί μία εξέλιξη που συχνά αναφέρεται ως "γήρανση στην κορυφή" του πληθυσμού. Εκτός αυτού, συνδέεται εδώ και πολλά χρόνια και με τα χαμηλά επίπεδα γονιμότητας, γεγονός που οδηγεί σε μείωση του ποσοστού των ατόμων νεαρής ηλικίας στο σύνολο του πληθυσμού ("γήρανση στο κάτω μέρος" της πυραμίδας) και είναι παρατηρήσιμο μεταξύ του Παράθεση στοιχείων από τον ιστότοπο (21/3/2017). 13 Τα στοιχεία προέρχονται από (21/3/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 21

22 Με τη γήρανση του πληθυσμού συνδέεται άμεσα η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης της άνοιας. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ 14 o συνολικός αριθμός των ατόμων με άνοια αναμένεται να διπλασιάζεται κάθε 20 χρόνια, σε 65,7 εκατομμύρια το 2030 και σε το Βέβαια η παγκόσμια αναφορά της Alzheimer Disease International το 2015 σημειώνει ότι η αύξηση του αριθμού ατόμων με άνοια παγκοσμίως ανέρχεται το 2050 σε Σχετικά με την κατάσταση των νοσούντων από άνοια στην Ελλάδα η έκθεση της Παγκόσμιας Εταιρείας Alzheimer-ADI αναφέρει ότι το 2015 υπήρχαν άτομα με άνοια και ότι αναμένεται ο αρθμός των νοσούντων να αυξηθεί το 2050 σε άτομα 16 και από το δελτίο τύπου της Ελληνικής Εταιρείας Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών για τον εορτασμό παγκόσμιας ημέρας Νόσου Alzheimer Στο πλαίσιο αυτό είναι χαρακτηριστικές οι σχεδιασμένες οδηγίες και εκθέσεις για τις πολιτικές διαχείρισης της νόσου και των συνεπειών της, που έχουν επανειλημμένα αναπτύξει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας 18, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και οι διεθνείς οργανώσεις Alzheimer. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω: "2004: Kyoto Declaration (ADI) 2006: Paris Declaration (AE) 2008: Alzheimer s Disease Charter (ADI) 2009: European Alzheimer Initiative (EU) 2012: WHO Report Dementia: A public health priority 2013: Global Dementia Charter I can live well with dementia (ADI)" 19. Η Ευρωβουλή, το 2011, υιοθέτησε το ψήφισμα «Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τη νόσο Alzheimer και τις άλλες άνοιες», όπου κηρύσσεται η άνοια ως «ευρωπαϊκή προτεραιότητα». Στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο δίνεται η παρότρυνση προς τα κράτη (22/3/2017)] 15 παράθεση στοιχείων από (26/7/2017) 16 Παράθεση στοιχείων από τον ιστότοπο 17 Όπως αναρτήθηκε στον ιστότοπο (22/3/2017). 19 Όλα τα στοιχεία προέρχονται από τον ιστότοπο (21/3/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 22

23 μέλη να αναπτύξουν ειδικές εθνικές στρατηγικές προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ιατρικές και κοινωνικές επιπτώσεις της άνοιας 20. Ακόμη σε ευρωπαϊκό επίπεδο και συγκεκριμένα στη σύνοδο των G8 στο Λονδίνο το 2013 συζητήθηκε και υπογράφτηκε η δέσμευση για διεύρυνση των προσπαθειών για καταπολέμηση της άνοιας για όλες τις χώρες. Επισημάνθηκε ακόμη και η παρότρυνση να αναλάβουν όλες οι χώρες ενέργειες για τη διαχείριση του φορτίου της νοσηρότητας της άνοιας και, κυρίως, του οικονομικού φορτίου της. Για αυτό προτάθηκε η αύξηση των εθνικών χρηματοδοτήσεων για την άνοια στα επίπεδα του 1% του εθνικού κόστους για κάθε χώρα μέσα στην επόμενη 10ετία και στο πλαίσιο της πρόληψης ιδρύθηκε το World Dementia Council προκειμένου να καλυφθούν διάφοροι στόχοι σε παγκόσμιο επίπεδο 21. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ το οικονομικό βάρος για την άνοια είναι τεράστιο και περιλαμβάνει το "τυπικό κόστος" (π.χ. την ιατρική περίθαλψη, κοινωνική και κοινοτική φροντίδα) και το άτυπο κόστος που αφορά τη φροντίδα από συγγενείς στο σπίτι, και την έλλειψη εισροής εισοδήματος. Στην Αγγλία το κόστος για την "επίσημη βοήθεια" (<formal care>) εκτιμάται στο δισεκατομμύριο ή σε US$ ανά ασθενή ενώ στις ΗΠΑ το κόστος ανέρχεται σε 100 δισεκατομμύρια US$ το έτος για ασθενείς με διάφορες μορφές άνοιας (World Health Organization, 2006, NEUROLOGICAL DISORDERS public health challenges, σελ ). Για τον ελλαδικό χώρο, σύμφωνα με στοιχεία της Alzheimer Europe, υπολογίστηκε ότι ο αριθμός των ατόμων με άνοια στην Ελλάδα το 2012 ήταν Αυτό αντιπροσώπευε στην Ελλάδα το 1,77% του συνολικού πληθυσμού των ανθρώπων. Ο αριθμός των ανθρώπων με άνοια ως ποσοστό του πληθυσμού στην Ελλάδα ήταν λίγο υψηλότερο σε σχέση με το μέσο όρο της 1,55% της ΕΕ. Σύμφωνα με την Alzheimer Ελλάς, υπάρχουν περίπου άνθρωποι που ζουν με άνοια, αλλά ωστόσο δεν έχουν διαγνωστεί 23. Όσον αφορά τη χώρα μας υπάρχει ένα σημαντικό έλλειμμα καταγραφής αναφορών και δεδομένων για την εμφάνιση της νόσου, αλλά και κάθε είδους σχεδιασμού σχετικά με τη σύγχρονη αυτή επιδημία. Ωστόσο αναφέρονται έρευνες που δείχνουν την 20 (21/3/2017) (21/3/2017). 22 Ανακτήθηκε από (22/3/2017). 23 Τα στοιχεία ανακτήθηκαν από The-prevalence-of-dementia-in-Europe/Greece (21/3/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 23

24 αύξηση του ποσοστού της άνοιας σε συνάρτηση με την αύξηση της ηλικίας σε ελληνικό πληθυσμό, όπως η έρευνα των Tsolaki, Fountoulakis, et al. (1999) σε 380 ηλικιωμένα άτομα που ζόσαν στην Πυλαία Θεσσαλονίκης προκειμένου να διερευνηθεί η σχέση της ηλικίας με νευρολογικές διαταραχές. Η επιδημιολογική έρευνα των Tsolaki, Kakoudaki, et al. (2014) είχε ως σκοπό να προσφέρει ερευνητικά δεδομένα για την Ήπια Νοητική Διαταραχή και να καθορίσει τα ποσοστά εμφάνισης της Ήπιας Νοητικής Διαταραχής σε άτομα πάνω από 65 ετών σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Μια μεγάλη επιδημιολογική μελέτη αναφέρεται από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Αιγινήτειο Νοσοκομείο σε συνεργασία με την Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συναφών Διαταραχών Αθηνών με σκοπό να συγκεντρωθούν δεδομένα και να καταγραφθούν για πρώτη φορά στην Ελλάδα η συχνότητα της Νόσου Αλτσχάιμερ, άλλων λοιπών μορφών άνοιας, της Ήπιας Νοητικής Διαταραχής και άλλων σχετιζόμενων νευρολογικών ασθενειών (Αγγειακά Εγκεφαλικά, Τρόμος, νόσος Πάρκινσον κ.λ.π.) και να μελετηθεί η επίδραση των διατροφικών συνηθειών αλλά και άλλων πιθανών προστατευτικών παραγόντων ή παραγόντων κινδύνου για τη νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες συνοδές νευρολογικές παθήσεις 24. Επιπλέον, η έρευνα των Tsolaki, Gkioka, et al. (2017) στην προσπάθεια να καλύψει το κενό των ευρημάτων για την Ήπια Νοητική Διαταραχή επιδίωξε να διερευνήσει την εμφάνιση της Άνοιας, της Ήπιας Νοητικής Διαταραχής και της κατάθλιψης στον ελληνικό πληθυσμό και να αναδείξει την εξάρτηση της Ήπιας Νοητικής Διαταραχής από γεωγραφικές περιοχές, συνήθειες διατροφής και τρόπου ζωής. Η αξία της παρούσας έρευνας έγκειται στο ότι προσδοκά να συμβάλλει μέσω της αξιολόγησης της ποιότητας των μεταφρασμένων εργαλείων στο ερευνητικό πεδίο των ανοϊκών συνδρόμων και να επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα υπό το πρίσμα της μεταφρασεολογίας στον τομέα της μεταφοράς ή κατασκευής έγκυρων και αποτελεσματικών νευροψυχολογικών εργαλείων ανίχνευσης που θα χρησιμοποιούνται ενεργά από την ιατρική και ψυχολογική κοινότητα για την εκτίμηση των ανοϊκών συνδρόμων. Η γρήγορη και έγκυρη εκτίμηση είναι ιδιαίτερης σημασίας, διότι συνδέεται άμεσα με 24 Ανάσυρση στοιχείων από τον ιστότοπο (20/3/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 24

25 την πρόληψη και τη διαμόρφωση προϋποθέσεων για άμεσα μέτρα πρόληψης και προαγωγής της ποιότητας της υγείας σε επίπεδο ψυχοκοινωνικό και σωματικό. Έτσι, ο σχεδιασμός και η προώθηση προγραμμάτων νοητικής και σωματικής ενίσχυσης αλλά και φροντίδας του πάσχοντα και της οικογένειάς του στοχεύει στη μείωση του άμεσου (δαπάνες για τον ίδιο τον πάσχοντα) και έμμεσου κόστους (δαπάνες λόγω απώλειας της παραγωγικότητας) στην υγεία και οικονομία αλλά και στην επιβράδυνση του χρόνου εκδήλωσης των συμπτωμάτων της νόσου που θα επιβαρύνουν και θα στιγματίσουν ψυχοσωματικά, κοινωνικά, αλλά και οικονομικά την πάσχουσα οικογένεια. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 25

26 2.3. Ερευνητικά Ερωτήματα Τα ερωτήματα της έρευνας αποδίδονται ως εξής: α. Αν και πόσο το νευροψυχολογικό εργαλείο μετά τη μεταφραστική του προσαρμογή είναι προσλήψιμο και λειτουργικό για τους αναγνώστες του ως προς τις παγιώσεις του στην ελληνική γλώσσα. β. Αν τα χαρακτηριστικά των υποκειμένων επιδρούν, σε σχέση με τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά των λέξεων, στις απαντήσεις των υποκειμένων: Αν, δηλαδή, η πρόσληψη του μεταφραστικού προϊόντος επηρεάζεται από μεταβλητές που αφορούν ανεξάρτητα γνωρίσματα των αναγνωστών, όπως είναι το φύλο, η ηλικία, το εκπαιδευτικό επίπεδο, και το είδος της διάγνωσης, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τον λειτουργικό σκοπό της δεδομένης δοκιμασίας, δηλαδή την αναγνώριση των λέξεων από τους συμμετέχοντες, και αν προκαλεί τις χαμηλές επιδόσεις των συμμετεχόντων στην αναγνώριση των σωστών υπαρκτών λέξεων αλλά και ψευδολέξεων. γ. Αν το τελικό προιόν ανταποκρίνεται στην επιτέλεση του σκοπού του, δηλαδή την εξέταση και την εκτίμηση του νοητικού λεξικού και των δυσκολιών των υποκειμένων σε αυτό, την εγκυρότητα στην ανίχνευση της νοητικής κατάστασης και της προνοσηρής νοημοσύνης των εξεταζόμενων. δ. Αν υφίσταται η κοινωνική, εκπαιδευτική ή επαγγελματική χρησιμότητα του δευτερογενούς κειμένου-της νευροψυχολογικής δοκιμασίας ελέγχου του νοητικού λεξικού. ε. Αν μέσα από μία τέτοια τεκμηρίωση ανοίγει ο δρόμος και για άλλες ελληνικές δημιουργίες αντίστοιχων εργαλείων. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 26

27 3. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ-ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ 3.1. Πρότυπα αξιολόγησης της ποιότητας μετάφρασης Το πεδίο των μεταφρασμένων νευροψυχολογικών εργαλείων που εκτιμούν τις νοητικές λειτουργίες ενέχει σύμφωνα με τους Κασάπη κ.ά. (2012) την επικοινωνία ανάμεσα στους δημιουργούς του πρωτότυπου, του πρωτότυπου και της μετάφρασης και τους αποδέκτες αυτής, όπως είναι οι κατασκευαστές-δημιουργοί, αναγνώστες μιας αρχικής μετάφρασης, μεταφραστές και αξιολογητές της μεταφραστικής ποιότητάς τους, χρήστες-νευροεπιστήμονες (νευρολόγοι, νευροψυχολόγοι) και οι χρήστες εξεταζόμενοι που όλοι ξεχωριστά είναι και φορείς πολιτισμών και γλωσσών με επιρροή στη μεταφραστική διαδικασία και στο τελικό μεταφραστικό προϊόν. Η House (1981) θεωρεί τη μετάφραση ενός κειμένου ως μια λειτουργία ισοδυναμίας με το κείμενο-πηγή σε μία διαφορετική κουλτούρα ή κατάσταση, και επίσης θέλει το μετάφρασμα να χρησιμοποιεί ισοδύναμες πραγματολογικές έννοιες για να εκπληρωθεί ο σκοπός της λειτουργικής ισοδυναμίας, και για αυτό ανέπτυξε ένα μοντέλο εκτίμησης ποιότητας των μεταφράσεων χρησιμοποιώντας το κείμενο-πηγή ως νόρμα (Mohatlane, 2014). Άλλωστε, η μετάφραση σύμφωνα με τη House (2015) δεν είναι μόνο μία γλωσσική πράξη αλλά και μία διαπροσωπική επικοινωνία και κοινωνική δράση. Η House περιγράφει ότι ο Nida (1964) απέδωσε στη μετάφραση την έννοια των δομικών αναπαραστάσεων των άλλων πολιτισμών και αναγνώρισε ότι η μετάφραση πάντα εμπλέκει διαφορετικές γλώσσες με διαφορετική πολιτισμική αναφορά. O Toury (1995) σκιαγραφεί τη μετάφραση ως ένα είδος δράσης που αναπόφευκτα εμπλέκει δύο γλώσσες και δύο πολιτισμικές παραδόσεις-κουλτούρες, ή αλλιώς δύο συστήματα με νόρμες. Ο Connolly (1998) 25 συζητώντας σε κείμενό του το ρόλο της θεωρίας της μετάφρασης στη λογοτεχνική μετάφραση περιγράφει ότι σύμφωνα με τον Levy (1967), η μετάφραση είναι μια δραστηριότητα προσανατολισμένη προς κάποιον στόχο (goaloriented activity). Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος της παραγωγής μιας αποδεκτής μετάφρασης γίνεται μέσα από ορισμένες κινήσεις και από ορισμένους κανόνες αλλά 25 Άρθρο του Connolly, D. (1998) με τίτλο "Λογοτεχνική μετάφραση: σε τι χρησιμεύει η θεωρία;" δημοσιευμένο στον ιστότοπο στα Πρακτικά ημερίδας με θέμα "Η γλώσσα της λογοτεχνίας και η γλώσσα της μετάφρασης". Νεοφυτίδου Ελισάβετ 27

28 μέσω της λήψης κάθε φορά κατάλλληλων αποφάσεων. O Levy θέτει ως αξίωμα τη μεταφορική εξίσωση όπου η μετάφραση είναι ένα παιχνίδι, άρα και κατ' ουσίαν μια διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η ιδέα των δύο πεδίων είχε ήδη προταθεί από τον Levy (1967) με την υπόθεση ότι ο μεταφραστής επιλέγει προκειμένου να λύσει προβλήματα του μικροκειμενικού περιβάλλοντος να κατευθυνθεί από τις επιλεκτικές οδηγίες οι οποίες προέρχονται από το μακροκειμενικό περιβάλλον. Αυτή τη συγκεκριμένη ιδέα των δύο πεδίων διατύπωσε πιο ξεκάθαρα ο Holmes υπό τη μορφή μοντέλου. Κατά τον Connolly (1998) o Holmes το 1988 βλέπει τη μετάφραση ως μια πολυεπίπεδη διαδικασία, κατά την οποία ο μεταφραστής παίρνει υπόψη του ταυτόχρονα έναν χάρτη του πρωτοτύπου και έναν χάρτη του κειμένου, το οποίο θα παραχθεί στη γλώσσαστόχο. Έχοντας ο μεταφραστής αυτή τη δομική σύλληψη του κειμένου, κάθε φράση στη μετάφραση καθορίζεται όχι μόνον από τη φράση του πρωτοτύπου, αλλά και από τους δύο χάρτες, του πρωτοτύπου και του μεταφράσματος. Επίσης, ο Connolly στο ίδιο άρθρο αναφέρεται στις διαδικασίες μετάφρασης σύμφωνα με τον De Beaugrande (1978) οι οποίες εξετάζονται από την αρχική "πράξη της ανάγνωσης" μέχρι τη δημιουργία του κειμένου-στόχου εφαρμόζοντας νοητικές πράξεις, όπως η περικειμενοποίηση (contextualization), η δόμηση (structuration) και η αναδιάταξη (rearrangement) και υποδεικνύει έτσι μια θεωρία της μετάφρασης της ποίησης, όπου σημασία δεν έχει η κατά λέξη μετάφραση αλλά το κείμενο, οι υπο-κείμενες στρατηγικές της χρήσης της γλώσσας, το επικοινωνιακό περιβάλλον της χρήσης της γλώσσας καθώς και η διαδικασία αλληλεπίδρασης μεταξύ συγγραφέα, μεταφραστή και αναγνώστη της μετάφρασης που θα πρέπει να συνιστά τη μεταφραστική διαδικασία. Σύμφωνα με τον Anthony Pym (2003: 26), η μετάφραση νοείται και ως localisation (με ελληνική μετάφραση ως επιχώρια προσαρµογή) με κύρια εφαρμογή στο χώρο της εµπορίας και διαφήµισης, και αφορά σε προϊόντα που έχουν περάσει από τη διαδικασία της διεθνοποίησης αναφέρεται στη διαδικασία, κατά την οποία ένα διεθνοποιηµένο προϊόν με την προσαρμογή του στις απαιτήσεις ενός locale, το οποίο αφορά µία συγκεκριµένη πολιτισµική ενότητα και γλωσσικά χαρακτηριστικά (Χαραλαμπίδου, 2011: 15). Η απόδοση του όρου locale σύμφωνα με τη Χαραλαμπίδου δεν έχει καθιερωθεί ακόµη στην ελληνική γλώσσα και έχουν Νεοφυτίδου Ελισάβετ 28

29 παρατηρηθεί διάφοροι όροι, όπως τοπική προσαρµογή, τοπικοποίηση, εξελληνισµός, παραµετροποίηση, ελληνικοποίηση και εντοπιοποίηση 26. Ωστόσο αντικείμενο των μεταφραστικών σπουδών είναι και η μετάφραση ειδικών ειδών μετάφρασης, όπως είναι τα κόμικς ή ακόμη και τα τραγούδια. Ο Kaindl (1999) προτείνει μια ταξινόμηση στοιχείων, η οποία μπορεί να είναι χρήσιμη στην ανάλυση των κόμικς στη μετάφραση, όπως είναι τα τυπογραφικά στοιχεία (font type and size, layout, format), εικονογραφικά στοιχεία, (colours, action lines, vignettes, perspectives), και γλωσσικά στοιχεία (titles, inscriptions, dialogues, onomatopoeia, narration). Όλα αυτά τα στοιχεία υπόκεινται σε επεξεργασία με διαφορετικές στρατηγικές μετάφρασης, όπως είναι η αντικατάσταση (<replacement>, θεωρείται η κατεξοχήν εφαρμογή για τα γλωσσικά στοιχεία), η μετακίνηση (subtraction), η προσθήκη (addition), η διατήρηση (retention), απαλοιφή (deletio), κ.ά., πάντα μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο παραγωγής και αποδοχής, όπου εντάσσονται. Η μετάφραση των κόμικς παρουσιάζεται ως μία μορφή πολυμεσικού κειμένου (<multimedia text>) και καθορίζεται από μία προσέγγιση μετάφρασης με περιορισμούς <a constrained translation approach>. Σύμφωνα με το Mayoral et al. (1988: 362) η μετάφραση με περιορισμούς διαφέρει από την <non-constrained translation> σε αυτό, όπου και στο κείμενο-πηγή και στο κείμενο-στόχος, το γραπτό γλωσσικό σύστημα δεν συνοδεύεται από άλλα συστήματα και το μήνυμα καταλαμβάνει μόνο το οπτικό κανάλι. Αυτή η συνθήκη καθορίζει τη μετάφραση του κειμένου και μετακινεί τη συνθήκη της ελευθερίας που επιτρέπει τους μεταφραστές να προσεγγίσουν σε υψηλό βαθμό μία δυναμική ισοδυναμία στο μεταφρασμένο κείμενο. Η μετάφραση με περιορισμούς <constrained translation> πάνω από όλα μέσα σε σημειωτικό πλαίσιο εστιάζει σε μία μετάφραση κατάλληλη και σωστή<translation proper 27 > λαμβάνοντας υπόψη της τις φυσικές γλώσσες σαν τα μοναδικά συστήματα που επηρεάζονται από τη μετάφραση Βλ. Χαραλαμπίδου, Μετάφραση (ή Επιχώρια προσαρμογή;) δικτυακών τόπων. Διαθέσιμο στο 27 Αναφέρεται ως μια μορφή της <interpretation> και μεταξύ άλλων σημειωτικών συστημάτων. Έτσι η ενδοσημειωτική ερμηνεία <intrasystemic interpretation> περιλαμβάνει την επαναδιατύπωση <rewording>, που είναι η μετάφραση μεταξύ των φυσικών γλωσσών (όπως στη συνωνυμία, στην παράφραση και στο σχόλιο), όπως επίσης η <μετάφραση> μέσα σε άλλα σημειωτικά συστήματα (π.χ. αναπαραγωγή σε οπτικά έργα ή αλλαγή σε μουσικά κομμάτια από μεγάλο σε μικρό), όπου η ενδοσημειωτική ερμηνεία περιλαμβάνει όχι μόνο την κατάλληλη μετάφραση <proper translation> αλλά και τo ξαναγράψιμο <rewriting>, τη μετάφραση άλλων σημειωτικών συστημάτων και προσαρμογή ή <transmutation> (που νοείται ως ερμηνεία των γλωσσικών σημείων από σημασίες μη γλωσσικών συστημάτων (Βλ. στον Zanetti, στο OUFgI3LHvi&sig=XPjU9eSszBklTd4GDla48j0lHIw&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwjgmP72z9DZAhWrhKYKHU Νεοφυτίδου Ελισάβετ 29

30 Η <translation proper> ή η <interlingual translation> ορίζεται σύμφωνα με τον Jakobson, 1992 [1959]:145, ως "an inrepretation of verbal signs by means of other signs of another language". Σε αυτόν τον ορισμό η μετάφραση εμπεριέχει την ερμηνεία γλωσσικών στοιχείων (φυσικής γλώσσας) μέσω άλλων στοιχείων που μπορεί να είναι λεκτικά ή μη λεκτικά στοιχεία άλλων γλωσσών ή σημειωτικών συστημάτων 29. Ο Jakobson μιλά και για την ενδογλωσσική μετάφραση [που αναφέρεται στην επανεγγραφή (<rewording>) στο ίδιο το γλωσσικό σύστημα] αλλά και για τη διασημειωτική μετάφραση όπου υπάρχει η μετα-στοίχιση <transmutation> ή η μεταφορά <transference> (η μετάφραση όρων από τη γράφουσα) από μία μορφή ή σημειωτικό σύστημα σε ένα άλλο (Minors, 2013). Στην περίπτωση των τραγουδιών από γλώσσα σε άλλη αλλά και σε άλλον πολιτισμό ο Kaindl παρουσιάζει την μεταφραστική προοπτική της προσαρμογής μουσικών ειδών/μοτίβων μιας λειτουργικά φορμαλιστικής περισσότερο παρά διαγλωσσικής μετάφρασης. Τα τραγούδια της Edith Piaf's στα γαλλικά και η μετάφρασή τους στα γερμανικά αποτελούν παράδειγμα, το οποίο εκθέτει αλλαγές μοτίβων με βάση το κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο. Η μετάφραση τραγουδιών είναι ένα σημειωτικά σύνθετο θέμα με κοινωνιολογική διάσταση 30. Στην παρούσα εργασία βασικός άξονας για τη λήψη των αποφάσεών μας στη μετάφραση της πρότυπης και πρωτότυπης νευροψυχολογικής δοκιμασίας λεξιλογικής απόφασης με γλώσσα-πηγή τη σουηδική (το SLDT) ήταν ότι είχαμε να κάνουμε με τους περιορισμούς-κατευθυντήριες οδηγίες της κατασκευαστικής ομάδας που αφορούσαν τους κανόνες κατασκευής (φωνολογικής και μορφοσυντατικής) των γραπτών αληθών και ψευδών λέξεων, οι οποίοι καθόριζαν αποκλειστικά και μόνο τη λειτουργία και το σκοπό της δοκιμασίας, δίχως να μας αποδοθούν αυτούσια οι λέξεις τις οποίες επέλεξαν και χρησιμοποίησαν οι σουηδοί κατασκευαστές στο δικό τους mudpsq6aeinjac#v=onepage&q=kaindl%20%201999&f=false). Οι μεταφράσεις των όρων έγιναν από τη γράφουσα. 28 Βλ. στο Routledge Encyclopedia of Translation Studies των Baker & Saldanha από τον ιστότοπο v655skxw&sig=- VfAtjfAZoXwRks2TOtUi_ItoTg&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwjgmP72z9DZAhWrhKYKHUmUDpsQ6AEIVDAI #v=onepage&q=kaindl%20%201999&f=false αλλά και στον Zanetti στο OUFgI3LHvi&sig=XPjU9eSszBklTd4GDla48j0lHIw&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwjgmP72z9DZAhWrhKYKHU mudpsq6aeinjac#v=onepage&q=kaindl%20%201999&f=false. 29 Zanetti, F. (2014). Comics in Translation: An Overview, σελ. 10 (βλ. βιβλιογραφία). 30 Βλ. μεταφρασμένο κείμενο του Kaindl, με τίτλο "Tearjerker and Back: The Songs of Edith Piaf in German", στο Minors, 2013 (βλ. βιβλιογραφία). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 30

31 έργο. Αυτό καθόρισε τη μεταφραστική πράξη σε άλλη γλώσσα-πολιτισμό μέσα σε ένα περιοριστικό, κανονιστικό πλαίσιο μετάφρασης, ή αλλιώς μεταφοράς και προσαρμογής με κατάλληλο τρόπο διατηρώντας τη δυναμική του λειτουργία, με αντικατάσταση μόνο των μικροκειμενικών του γλωσσικών στοιχείων, η οποία συνίσταται στην ανίχνευση του νοητικού λεξικού μέσα από τη μελέτη μορφοσυντακτικών και φωνολογικών μοτίβων της γλώσσας φυσικών ομιλητών. Ωστόσο, πέρα από τις θεωρητικές επισημάνσεις για τον όρο "μετάφραση", η ποιότητα της μετάφρασης και η βελτίωσή της αποτέλεσε πρωταρχικό μέλημα των μεταφραστικών ομάδων όσον αφορά και τον επιστημονικό χώρο των νευροεπιστημόνων (ως κύριο τόπο της συγκεκριμένης ερευνητικής μας αναφοράς για τη μελέτη και αξιολόγηση της ποιότητας των μεταφράσεων), όπου κυριαρχεί η ανάγκη για μεταφρασμένες από άλλες γλώσσες και πολιτισμούς νευροδιαγνωστικές δοκιμασίες. Είναι, πλέον, εμφανής η πολυπλοκότητα και η σημαντικότητα του μεταφραστικού έργου, το οποίο εντάσσεται σε ένα πλαίσιο ενδογλωσσικής και διαγλωσσικής επικοινωνίας (με όλα τα γλωσσικά, παραγλωσσικά, και εξωγλωσσικά στοιχεία) και επηρεάζεται από το φυσικό και πολιτισμικά διαμορφωμένο περιβάλλον κατασκευής του αλλά και από το περιβάλλον υποδοχής του (Κασάπη, Κουντή, & Τσολάκη, 2012α) 31. Σύμφωνα με την Petrilli (αναφέρεται στους Κασάπη, Κουντή, κ.ά., 2017) το μετάφρασμα επηρεάζει τους δέκτες 32, επομένως και τους εξεταζόμενους, με βάση το περιεχόμενό του, τη λειτουργία του, τον τρόπο με τον οποίο αυτοαποκαλύπτει τον εξεταζόμενο. Ο έλεγχος (Κασάπη, Κουντή, κ.ά., 2012α) σε σχέση με τις μεταφρασμένες δοκιμασίες γλωσσικής ικανότητας στις νευροεπιστήμες και η εγκυρότητα της μετάφρασής τους είναι ένα ευρύ ερευνητικό πεδίο, το οποίο απασχολεί τους δέκτες των μεταφρασμένων εργαλείων (τους μεταφραστές, αξιολογητές και χρήστες του μεταφράσματος) και έχει τα γνωρίσματα μιας διαγλωσσικής και διαπολιτισμικής μεταφοράς. Ένα περιβάλλον, όπου μεταφράζονται δοκιμασίες με στόχο τη διαγλωσσική και διαπολιτισμική 31 Σχετική αναφορά για τη <διασημειωτική μετάφραση> των νευροψυχολογικών δοκιμασιών στο άρθρο των Κασάπη, Κουντή, & Τσολάκη, 2012α, με τίτλο "Σημειωτική της επικοινωνίας και διασημειωτική μετάφραση των νευροψυχολογικών δοκιμασιών. Η τριπλή δομή και τα χαρακτηριστικά της θετικής επικοινωνίας μέσα από τη μεταφορά εμπειρίας της μετάφρασης ξενόγλωσσων διαγνωστικών εργαλείων στην ελληνική μετάφραση των νευροψυχολογικών δοκιμασιών" (βλ. βιβλιογραφία). 32 Βλ. adressat ή empfänger (=target audience, ομάδα-στόχος) στο Λεξικό των Delisle et al., από τους Albrecht, Gerzymisch-Arbogast & Lee-Janke (1999: 332). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 31

32 αποδοχή τους, είναι η Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η μετάφραση των δοκιμασιών, η πιστοποίηση της μετάφρασης αλλά και η στάθμιση των εργαλείων με ποσοτικές, συνήθως, μεθόδους καθώς σταθμίζονται, όταν εφαρμόζονται από νευρολόγους, ψυχολόγους και στατιστικολόγους. Ως παραδείγματα (Κασάπη, κ.ά., 2012β) 33 διαγλωσσικής και διαπολιτισμικής μετάφρασης αναφέρονται ενδεικτικά οι εξής εργασίες: "α) Καπετανίδου, Τυμβίου, Σούμπουρου, Κουντή, Τσολάκη και Κασάπη (2012α, 2012β) αλλά και στην αναφορά που δημοσιεύτηκε στα πρακτικά του συνεδρίου Emuni 34. Στις εργασίες αυτές παρουσιάστηκαν διάφοροι κανόνες που γενικά καθορίζουν τη διαδικασία μετάφρασης διαγνωστικών εργαλείων καθώς και τις μεταφραστικές νόρμες οικειοποίησης διαγνωστικών εργαλείων για την άνοια από την ελληνική γλωσσική κοινότητα. Ακόμη συζητήθηκε από τη μεταφραστική ομάδα ένα παράδειγμα διαγλωσσικής μεταφοράς στην ελληνική του εργαλείου λεξιλογικής απόφασης του Swedish Lexical Decision Test, ακολουθώντας τους γλωσσικούς κανόνες, όπως όρισαν τη δομή και το περιεχόμενο του πρωτογενούς κειμένου οι δημιουργοί του, και επιλύοντας, συνεχώς, προβλήματα γλωσσικής προσαρμογής καθώς προέκυπταν στη μεταφραστική πράξη. β) Προκοπιάδου (2012:10-11). Στην περίπτωση της εργασίας αυτής διεξήχθη βάσει διεθνών προτύπων [MAPI Research Institute (2002) και Medical Outcomes Trust Bulletin (1997)] η µετάφραση και η πολιτισµική προσαρµογή του ερωτηµατολογίου Alzheimer Disease Knowledge Scale, το οποίο σχεδιάστηκε για να µετράει τη γνώση των επαγγελματιών υγείας πάνω στη νόσο Alzheimer. Συγκεκριμένα, η μεταφραστική διαδικασία στην έρευνα αυτή εμπεριείχε τα στάδια της προς τα εµπρός μετάφρασης (forward translation), της εναρμόνισης ή συμφιλίωσης (reconciliation report), της <παλίνδρομης μετάφρασης> (backward translation) και της διαδικασίας νοητικής ανασκόπησης (cognitive debriefing process) που αφορούσε τον προ-έλεγχο (pre-test) του μεταφρασμένου ερωτηματολογίου σε ένα μικρό αριθμό Γενικών Ιατρών πριν χρησιμοποιηθεί στη βασική έρευνα. γ) Tsapkini, Vlahou και Potagas ( ). Οι συγγραφείς περιγράφουν τη γλωσσική προσαρμογή και στάθμιση στην ελληνική του Boston Diagnostic Aphasia 33 Τα παραδείγματα παρουσιάστηκαν στο άρθρο "Η εγκυρότητα στον έλεγχο μεταφράσεων τεστ γλωσσικής ικανότητας στις νευροεπιστήμες" των Κασάπη, Κουντή, & Τσολάκη, το 2012β, βλ. βιβλιογραφία. 34 Ανάκτηση από (17/1/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 32

33 Examination Short Form (BDAE-SF), το οποίο μετρά τις γλωσσικές λειτουργίες, ταυτοποιεί τα νοητικά ελλείμματα και σκιαγραφεί την εικόνα διαφορικών αφασικών συνδρόμων. Κατά την προσαρμογή του λήφθηκαν υπόψη συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες της ελληνικής γλώσσας αναγνωρίζοντας την ανάγκη της πολιτισμικής προσαρμογής στην περίπτωση των γλωσσολογικών δοκιμασιών δεδομένου ότι η γλωσσική νοητική ικανότητα ενός ατόμου επηρεάζεται από τα χαρακτηριστικά και συστατικά της φυσικής του γλώσσας. δ) Tσάνταλη, Λέκκα, Τσολάκη, Κάζη και Κάζης [Εγκέφαλος, 40 (4), 2003]. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζεται στον ελληνικό πληθυσμό η Οπτική Κατονομασία της Βοστόνης, Boston Naming Test (των Kaplan, Goodglass, Weintraub, Segal, 1983) και επιδιώκεται η προσαρμογή της στην ελληνική γλώσσα αλλά και στη χρήση της ως συμπληρωματικό εργαλείο εκτίμησης για την πιθανή Aνοια Τύπου Alzheimer. Για την προσαρμογή της στην ελληνική πραγματικότητα πραγματοποιήθηκαν επιλογές ταξινόμησης των εικόνων με βάση τη συχνότητα αλλά και την οικειότητά τους στην ελληνική κοινωνία. Ενδεικτικό στοιχείο της διαδικασίας της προσαρμογής 35 είναι ότι τα βοηθήματα των κατασκευαστών ήταν της υπερταξιακής κατηγορίας των αντικειμένων που εξετάζονται, ώστε τα σημασιολογικά βοηθήματα να είναι περισσότερο εξειδικευμένα, διότι η υπερταξιακή γνώση εξασθενεί στα τελευταία στάδια της πιθανής Άνοιας Τύπου Alzheimer (ΑΤΑ) (π.χ. μανιτάρι, στη θέση της βοήθειας φυτό η βοήθεια έγινε: Μπορεί να είναι άγριο και ήμερο και χρησιμοποιείται στην πίτσα )" [οι αναφορές αυτές προέρχονται από το άρθρο "Ο παράγοντας μεταφραστική επιλογή και η σιωπή του Υποκειμένου απέναντι στη διαγνωστική εκτίμηση νοητικού λεξικού" (Κασάπη, κ.ά. 2015)]. Σε γενικές γραμμές η <παλίνδρομη μετάφραση> 36 του μεταφράσματος στη γλώσσαπηγή είναι η συνήθης μέθοδος μετάφρασης και ελέγχου που καθιερώθηκε από το 35 Αναφέρεται στον όρο <adaptation> (βλ. Delisle, J., et al., σελ. 331). 36 Ο όρος αυτός <παλίνδρομη μετάφραση> ως μετάφραση του <back translation> έχει αναφερθεί στο άρθρο των Κασάπη, Νεοφυτίδου, Τσολάκη & Κουντή (2015), "Ο παράγοντας "μεταφραστική επιλογή" και η σιωπή του Υποκειμένου απέναντι στη διαγνωστική εκτίμηση νοητικού λεξικού". Στο ίδιο κείμενο οι συγγραφείς μιλούν για την παλίνδρομη αναδρομική ανακατεύθυνση της μετάφρασης για να αποδώσουν το αγγλικό <black translation> (βλ. βιβλιογραφία). Επίσης, η έκφραση <αναδρομική ανακατεύθυνση της μετάφρασης> χρησιμοποιείται για να αποδώσει τον όρο <back translation> στο κείμενο με τίτλο "Η εγκυρότητα στον έλεγχο μεταφράσεων τεστ γλωσσικής ικανότητας στις νευροεπιστήμες" από Κασάπη, Κουντή, & Τσολάκη, 2012β. Ακόμη για τη μετάφραση του <back translation> έχει χρησιμοποιηθεί και η μετάφραση <αντίστροφη ανεξάρτητη μετάφραση> που εμφανίζεται στο βιβλίο "Τα ψυχομετρικά εργαλεία στην Ελλάδα" των Σταλίκα, Τριλίβα και Ρούσση (2012), σ. 35, όπου περιγράφονται τα εξής: "Η <αντίστροφη ανεξάρτητη μετάφραση> αναφέρεται ως η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη μέθοδος της ισοδυναμίας της μετάφρασης ενός εργαλείου που προτάθηκε από τον Brislin Νεοφυτίδου Ελισάβετ 33

34 Thorndike, ο οποίος σχεδίασε τα εθνικά μοτίβα ή πρότυπα των επιδόσεων σε ψυχομετρικές δοκιμασίες (παράθεση στον Brislin W. R, Back-Translation for Cross- Cultural Research 37 ). Η <back translation> ως έλεγχος ποιότητας της μετάφρασης έχει οριστεί από διάφορους μελετητές και έχει συζητηθεί με κριτικό τρόπο η αποτελεσματικότητά της. Σύμφωνα με τον Pym (2010) η <back translation> υφίσταται, όταν ένα μεταφρασμένο κείμενο είναι μεταφρασμένο ξανά πίσω στη γλώσσα-πηγή, προκειμένου η μετάφραση να καλύψει όλες τις απόψεις του πρωτότυπου. Άλλοι συγγραφείς, όπως οι Yasaman et al. (2013), υποστηρίζουν ότι η <back translation> είναι η συνήθης τεχνική που εκτιμά την ακρίβεια της μετάφρασης αλλά η εφαρμογή της σε διάφορα πλαίσια είναι συχνά ένα θέμα διαμάχης. O Vitray (2007) σημειώνει ότι η <back translation> δεν είναι ένας καλός δείκτης ελέγχου της ποιότητας της μετάφρασης και δεν εγγυάται σύμφωνα με τον Paegelow (2008) το στοιχείο της ακρίβειας στη μετάφραση. Ωστόσο, η μέθοδος της <back translation> θεωρείται από πολλούς ερευνητές ως η πιο κατάλληλη και πρακτική μέθοδος ταυτοποίησης των λαθών, τα οποία υπάρχουν στο μεταφρασμένο κείμενο και ότι είναι σημαντική στο να δημιουργήσει τις πιθανότητες επιτυχίας ως προς την εφαρμογή της <παλίνδρομης μετάφρασης> ως ένας μηχανισμός ελέγχου της ποιότητας (παράθεση των παραπάνω ατοιχείων στον Mohatlane, 2014). Στον ιατρικό χώρο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανέφερε σε μία δήλωσή του ότι η παγκόσμια ιατρική έρευνα υιοθέτησε την <back-translation> ως τη μοναδική μέθοδο για επισκόπηση/εξέταση της μετάφρασης. Αυτό δείχνει ότι η <back-translation> χρησιμοποιείται, κατά κύριο λόγο, από τον ιατρικό χώρο. Ωστόσο έχει χρησιμοποιηθεί ως μεταφραστική διαδικασία τόσο από το νομικό όσο και από τον τεχνολογικό επιστημονικό χώρο (Mohatlane, 2014). Στο άρθρο των Κασάπη, Νεοφυτίδου, κ. ά., (2015) παρατίθενται ενδεικτικές πηγές που περιγράφουν τη διαδικασία της <παλίνδρομης μετάφρασης> ως βασική διαδικασία προκειμένου να αξιολογηθεί η ποιότητά της στον παρακάτω πίνακα: Πηγές άντλησης δεδομένων για την παλίνδρομη μετάφραση ως εργαλείου αξιολόγησης της ποιότητας μεταφράσεων Walker D.A., (1976). The IEA Six Subject Survey. An empirical study of education in twenty-one countries. (1970). Με τον όρο αυτό περιγράφεται η διαδικασία μετάφρασης στη γλώσσα-στόχο από ένα μεταφραστή που γνωρίζει πολύ καλά τις δύο γλώσσες και κατόπιν ένας άλλος μεταφραστής εργάζεται ανεξάρτητα και μεταφέρει ξανά από τη γλώσσα-στόχο στη γλώσσα προέλευσης". 37 Ανάκτηση στοιχείων από ( ). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 34

35 Stockholm: Almqvist και Wiksell. Carroll J.B., (1975). The Teaching of French as a Foreign Language in Eight Countries. Stockholm: Almqvist και Wiksell. Lewis E.G. και C.E. Massad, (1975). The Teaching of English as a Foreign Language in Ten Countries. Stockholm: Almqvist και Wiksell. Στην ιστορία της μετάφρασης ο παράγοντας της ισοδυναμίας της μετάφρασης είναι κάτι που υποστηρίχθηκε από θεωρητικούς της μετάφρασης, όπως παρατίθενται στη House στο βιβλίο της 38, οι οποίοι υποστηρίζουν τη μεταφραστική ισοδυναμία, όπως ο Jakobson 39 (1966) με την αναφορά του για τη σημαντικότητα της ισοδυναμίας στη διαφορά και ο Nida (1994) με τις προτάσεις του για τα διαφορετικά είδη της ισοδυναμίας 40, όπως και άλλοι θεωρούν, π.χ. οι Catford (1965); House (1977, 1997); Neubert (1970, 1985); Pym (1995) και Koller (1995, 2011). Υπάρχουν και αντίπαλοι αυτής της θεώρησης που τη θεωρούν μη απαραίτητη, όπως υποστηρίζουν ο Hatim και ο Mason (1990) και οι Reiss και Vermeer (1984) και άλλοι που την απορρίπτουν εντελώς (Vermeer, 1984; Snell Hornby, 1988). Πρόσφατα ο Munday (2012) αρνήθηκε στη θεωρία του κάθε αξία στην ισοδυναμία. Κατά το Munday (2012: 68) ισοδυναμία είναι σαν την υποκειμενικότητα στην αξιολόγηση ενός αναλυτή 41. Οι Sechrest et al., (1972) σε άρθρο τους για τα προβλήματα της μετάφρασης σε διαπολιτισμική έρευνα συζητούν για τη μεταφραστική ισοδυναμία και ενσαρκώνουν τις μορφές της α) σε ισοδυναμία λέξεων (ανάμεσα σε μεταφράσεις-vocabulary equivalence), β) σε ισοδυναμία ιδιωματισμών (που ενυπάρχουν στις γλώσσες-idioatic equivalence), γ) στην ισοδυναμία των γραμματικών-συντακτικών στοιχείων (grammatical-syntactical equivalence) και δ) στην ισοδυναμία μεταξύ των όρων που 38 Ανάκτηση από 39 Σύμφωνα με τον Jacobson η διαγλωσσική μετάφραση αναφέρεται στην αντικατάσταση των μηνυμάτων από μια γλώσσα με ολοκληρωμένα μηνύματα σε μια άλλη γλώσσα και όχι με επιμέρους ξεχωριστές κωδικές μονάδες. Στο έργο του το πρόβλημα της σημασίας και της ισοδυναμίας εστιάζεται, κυρίως, στις διαφορές στη δομή και την ορολογία των γλωσσών παρά στο αδύνατο μιας γλώσσας να αποδώσει ένα μήνυμα σε μία άλλη γλώσσα. Συγκεκριμένα, οι διαγλωσσικές διαφορές έχουν να κάνουν με τις υποχρεωτικές γραμματικές και λεξιλογικές μορφές (Munday, 2002: 71-72). 40 Το 1964 o Nida είχε μιλήσει για τη μορφική ισοδυναμία που εστιάζει στο μήνυμα καθεαυτό και στη δομή του κειμένου-πηγής αλλά και στη δυναμική ισοδυναμία που αποκαλεί ως "την αρχή του ισοδύναμου αποτελέσματος", όπου το μήνυμα του μεταφράσματος είναι ισοδύναμο με το μήνυμα της γλώσσας-πηγής με προσαρμογή της γραμματικής, του λεξιλογίου και των πολιτιστικών αναφορών (Munday, 2004: 78-9). Η δυναμική ισοδυναμία έχει να κάνει με το επικοινωνιακό αποτέλεσμα που θα έχει το μετάφρασμα και στο δέκτη [Γραμμενίδης, 13&zoom=auto,-101,791 (22/2/2017)]. 41 Από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 35

36 σχετίζονται με την πραγματικότητα και την ενεργή ζωή της χώρας, της οποίας η γλώσσα μεταφέρεται σε άλλη (experiential equivalence). Για τους Werner & Campbell αυτό αφορά μία πολιτισμική μετάφραση και διακρίνεται από τη γλωσσική μετάφραση. Ο Hertz (2006) στο άρθρο του "TO TRANSLATE, OR NOT TRANSLATE: THAT IS THE QUESTION. Guidelines for test adaptation 42 αναφέρει τους προβληματισμούς του για τη μετάφραση και τους όρους της και παραθέτει ότι η μετάφραση συνδέεται μεν με την μεταφορά από τη μια γλώσσα σε μία άλλη αλλά έχει περισσότερο τη μορφή του "test adaption" (προσαρμογή της δοκιμασίας) και είναι ένας όρος που δεν αναφέρεται στην απευθείας μετάφραση από τη μία γλώσσα σε μία άλλη. Σύμφωνα με ερευνητές η προσαρμογή της δοκιμασίας προωθεί όχι την κατά λέξη μετάφραση (Robin, Sireci & Hambleton, 2003), αλλά προϋποθέτει και την αναγνώριση των πολιτισμικών, και γλωσσικών διαφορών και είναι πιο ευέλικτη, όταν είναι να αποδώσει πιο σύνθετες λέξεις, έτσι ώστε το προσδοκώμενο μήνυμα να επιστρέφει μέσω των γλωσσών ακόμα και αν η μετάφραση δεν είναι, τελείως, ισοδύναμη βάσει γραμματικών κανόνων (Geisinger, 1994). Η προσαρμογή της δοκιμασίας προωθεί όχι την κατά λέξη μετάφραση (Robin, Sireci & Hambleton, 2003), αλλά προϋποθέτει και την αναγνώριση των πολιτισμικών, και γλωσσικών διαφορών και είναι πιο ευέλικτη, όταν είναι να αποδώσει πιο σύνθετες λέξεις, έτσι ώστε το προσδοκώμενο μήνυμα να επιστρέφει μέσω των γλωσσών ακόμα και αν η μετάφραση δεν είναι τελείως πιστή βάσει γραμματικών κανόνων (Geisinger, 1994). Συγκεκριμένα, η προσαρμογή των νευροψυχολογικών δοκιμασιών (που νοούνται ως σταθμισμένες τεχνικές μέτρησης των μορφών της ανθρώπινης επικοινωνίας και βοηθούν στην εκτίμηση των ψυχολογικών προβλημάτων) 43 σε άλλες γλώσσες ή πολιτισμούς εμπεριέχει διάφορα ζητήματα που αφορούν το ίδιο το ψυχομετρικό εργαλείο που θα χορηγηθεί. Η μεταφορά ενός ψυχομετρικού εργαλείου σε μία άλλη γλώσσα και σε ένα άλλο πολιτισμικό πλαίσιο πραγματοποιείται με τη μετάφραση και την προσαρμογή του προκειμένου να εξασφαλιστεί η αξιοπιστία και η εγκυρότητα του εργαλείου και αφορά τη μελέτη για την αντιστοιχία λέξεων, διατυπώσεων και εννοιών μεταξύ των 42 Διαθέσιμο στο (14/2/2017). 43 Αναφορά για αυτό στο βιβλίο του Ρόμπερτ Μέλλον, "Κλινική Ψυχομετρία", 2010: 28. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 36

37 γλωσσών. Η αξιολόγηση της μετάφρασης είναι ένα σημαντικό στάδιο και παραπέμπει στη σύγκριση μεταξύ του πρωτότυπου και του μεταφρασμένου εργαλείου για να μελετηθεί η μεροληψία (bias) 44 και η κατοχύρωση της ισοδυναμίας (equivalence) των εκδόσεων (Δημητριάδου & Σταλίκας, 2012: 35). Οι αναφορές των Geisinger & Carlson (1998) για τη μετάφραση και προσαρμογή ενός ψυχομετρικού εργαλείου σε μία άλλη γλώσσα και πολιτισμό παραπέμπουν στη σημασία του να γνωρίζει ο ερευνητής την ύπαρξη διαφορών μεταξύ των πολιτισμών και ατόμων αξιολογώντας τα αποτελέσματα του εργαλείου από την οπτική της αλληλεπίδρασης με το εκάστοτε περιβάλλον του. Θεωρούν ότι οι πολιτισμικές επιρροές ενδέχεται να επηρεάζουν τη διαδικασία μέτρησης και την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων μιας δοκιμασίας (Δημητριάδου & Σταλίκας, κ.ά., 2012: 46). Έτσι, στη βιβλιογραφία αναφέρονται ζητήματα ισοδυναμίας που αφορούν τα εξής θέματα 45 : "1. Η ισοδυναμία των μεταφρασμένων εκδοχών με το αρχικό εργαλείο: Είναι ιδιαίτερα σημαντική η εξασφάλιση της ισοδυναμίας των μεταφρασμένων μορφών του ψυχομετρικού εργαλείου. Αναφέρονται διάφορα είδη ισοδυναμίας: α. Η σημασιολογική ισοδυναμία χαρακτηρίζει την ισοδυναμία στο νόημα των λέξεων, και την επίλυση προβλημάτων που σχετίζονται με τη γραμματική ή τη σύνταξη στην προσπάθεια απόδοσης του σωστού νοήματος. Διάφορες λέξεις έχουν διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο που εξαρτάται από τον πολιτισμό κάθε τόπου. Επίσης, η γλώσσα-στόχος έχει διαφορετικούς γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες από τη γλώσσα-αφετηρίας που δημιουργούν προβλήματα εγκυρότητας στη δοκιμασία. β. Η ισοδυναμία που αφορά τους ιδιωματισμούς και τις καθημερινές εκφράσεις δεν είναι εύκολο να αποδοθούν στη γλώσσα-στόχο, διότι δεν είναι εύκολο να βρεθούν αντίστοιχες φράσεις λεξιλογικά, υφολογικά και γραμματικά με απόδοση του ίδιου νοήματος με παρόμοια συχνότητα στην εκάστοτε γλώσσα. 44 Ο μεταφραστικός αυτός όρος <μεροληψία> για να αποδώσει το αγγλικό "bias" αναφέρεται στο βιβλίο "Τα ψυχομετρικά εργαλεία στην Ελλάδα" των Σταλίκα, κ.ά. 2012: Αναφορά για αυτό στο "Προσαρμογή των ψυχομετρικών εργαλείων σε άλλες γλώσσες ή πολιτισμούς" κείμενο από το διαδίκτυο (βλ. βιβλιογραφία). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 37

38 Συγκεκριμένα οι φράσεις που χρησιμοποιούνται πρέπει να έχουν παρόμοια συχνότητα στην εκάστοτε γλώσσα. γ. Η εννοιολογική ισοδυναμία: Η εγκυρότητα της έννοιας σε διαφορετικές γλώσσες που σε διαφορετικούς πολιτισμούς διαφοροποιείται και μπορεί στα κείμενα να μην ισοδυναμούν εννοιολογικά. Για παράδειγμα, η λέξη «αδερφός» μπορεί να σημαίνει περισσότερα από μια συγγένεια εξ αίματος. δ. Η ισοδυναμία μέτρησης: Αφορά τα μέσα μέτρησης των διαστημάτων ή των επιπέδων και τις μονάδες μέτρησής τους. Για να μπορέσει να γίνει σύγκριση μεταξύ διαφορετικών μονάδων μέτρησης πρέπει να γίνει μετατροπή. Για παράδειγμα, σε κάποιες χώρες η μέτρηση των αποστάσεων γίνεται σε χιλιόμετρα, ενώ σε άλλες σε μίλια, ή να έχουν διαφορετικό νόμισμα. 2. Ζητήματα σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του εργαλείου: τα χαρακτηριστικά της ψυχομετρικής δοκιμασίας, όπως η οικειότητα με τα ερεθίσματα και το είδος της απάντησης μπορούν να επηρεάσουν την εγκυρότητα και μπορεί να εξαρτηθεί από τις διαφορετικές κουλτούρες που μπορεί να είναι εξοικειωμένες σε διαφορετικά ερεθίσματα, π.χ. φωτογραφίες ή ηλεκτρονικά ερεθίσματα" 46. Η διαδικασία και η προσαρμογή της μετάφρασης των ψυχομετρικών εργαλείων έχει καθιερωθεί, διεθνώς, ακόμα και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ("Process of translation and adaptation of instruments" 47 και χρησιμοποιούνται, όπως φαίνεται βιβλιογραφικά από ερευνητές που μεταφράζουν ερωτηματολόγια, π.χ. ενδεικτικά στους Thomas Matenjwa Kamau, Valerie G. Olson, Genevieve Pinto Zipp & Mary Ann Clark (2011) με την υλοποίηση τεσσάρων σταδίων μεταφραστικής ισοδυναμίας, που περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω: 1) Η μετάφραση στη γλώσσα-στόχος <forward translation>. Μετάφραση του ερευνητικού εργαλείου στη γλώσσα-στόχος. Εδώ δύο ανεξάρτητοι μεταφραστές εμπλέκονται, έτσι ώστε ο ένας να μεταφράζει από τη γλώσσα-πηγή στη γλώσσα στόχο ενώ ο άλλος χωρίς γνώση της αρχικής έκδοσης μεταφράζει την ήδη μετάφραση πίσω στην αρχική του γλώσσα. 46 Παράθεση στοιχείων από το διαδικτυακό τόπο (18/1/2017). 47 Διαθέσιμο στο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 38

39 2) Η <back-translation>. Στο στάδιο αυτό γίνεται σύγκριση μεταξύ της έκδοσης του ερευνητικού εργαλείου στην αρχική γλώσσα, στη μεταφρασμένη έκδοση στη γλώσσα στόχος με βάση τη μετάφραση της μετάφρασης προς τη γλώσσα-πηγή 48. 3) Η αναφορά μιας επιτροπής ειδικών <review by a committee of experts>. Η συγκεκριμένη επιτροπή παράγει τη μεταφρασμένη έκδοση που είναι ισοδύναμη σημασιολογικά και ως προς το περιεχόμενο με την αρχική έκδοση. 4) Η δοκιμή <pre-testing>. Στο τέλος παρουσιάζεται το τελικό μετάφρασμα στη γλώσσα-στόχος σε ένα δείγμα από δίγλωσσα άτομα, τα οποία εκτιμούν και βαθμολογούν σε ποια σημεία συμφωνούν, αν δηλαδή κάθε θέμα/ερώτημα 49 (item) του ερευνητικού εργαλείου ξεχωριστά αλλά και συνολικά είναι ισοδύναμο με το εργαλείο στη γλώσσα-πηγή 50. Αυτά τα μεταφραστικά βήματα διασφαλίζουν ότι το περιεχόμενο της κάθε σειράς είναι σχετικό με το περιεχόμενο του πολιτισμού-στόχου (ισοδυναμία περιεχομένου), το νόημα του πρωτότυπου παραμένει το ίδιο μετά από τις μεταφράσεις (σημασιολογική ισοδυναμία) και το μεταφρασμένο εργαλείο μετρά το ίδιο που και το πρωτότυπο μετρά (Kamau, Olson, et al., 2011). Ωστόσο σύμφωνα με τους Robin, Sireci & Hambleton (2003) η προσαρμογή ενός εργαλείου δεν προωθεί μόνο την κατά λέξη μετάφραση αλλά προϋποθέτει και την αναγνώριση των πολιτισμικών και γλωσσικών διαφορών και είναι πιο ευέλικτη, όταν είναι να αποδώσει πιο σύνθετες λέξεις, έτσι ώστε το προσδοκώμενο μήνυμα να επιστρέφει μέσω των γλωσσών ακόμα και αν η μετάφραση δεν είναι τελείως ισοδύναμη βάσει γραμματικών κανόνων (Geisinger, 1994). Βασικό σημείο προβληματισμού στη διαγλωσσική μετάφραση των εργαλείων στον τομέα των επιστημών υγείας και ανθρώπινης επικοινωνίας είναι το στοιχείο της γλωσσικής μεροληψίας/προκατάληψης και της επίτευξης της γλωσσικής σημασιολογικής ισοδυναμίας. Σύμφωνα με τους Van de Vijver & Leung (2004) και 48 <παλίνδρομη αναδρομική μετάφραση> κ.ά.,(βλ. υποσ. 36) 49 Η ελληνική μετάφραση του item ως <θέμα> έχει παρουσιαστεί στο βιβλίο του Ρ. Μέλλον, 2010: 28. και ως <ερώτημα> στον Τσοπάνογλου " Η εγκυρότητα και ο έλεγχός της στην πιστοποίηση της γλωσσομάθειας", διατίθεται στον ιστότοπο 50 Ανάκτηση των στοιχείων αυτών από τον ιστότοπο αλλά και από τους Martijn AH Oude Voshaar, Peter M ten Klooster, et al., όπως ανακλήθηκαν από το διαδικτυακό τόπο (18/6/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 39

40 τους He & de Vijver (2012) η γλωσσική προκατάληψη ή αλλιώς μεροληψία 51 στο πεδίο των διαπολιτισμικών ερευνών είναι ένας γενικός όρος που αφορά στην κατασκευή, μέθοδο και στο εσωτερικό περιεχόμενο, διακρίνεται στα τρία αυτά είδη και η ύπαρξή της οδηγεί σε μη έγκυρα συμπεράσματα. Ο όρος ισοδυναμία είναι βασική προϋπόθεση για οποιαδήποτε δια-πολιτισμική σύγκριση. Για να αρθούν οι μεταφραστικές δυσκολίες ή οι μεταφραστικές προκαταλήψεις, οι συγγραφείς προτείνουν τη διάκριση της ισοδυναμίας στη δομική ισοδυναμία (τη δια- πολιτισμική σύγκριση, όπου η ίδια θεωρητική δομή μιας δοκιμασίας μετριέται σε κάθε άλλη γλώσσα/πολιτισμό), στην ισοδυναμία ως προς τη μονάδα μέτρησης (Metric Equivalence) μέσα σε διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες, και στην ισοδυναμία σε σχέση με τη συνολική βαθμολογία που σημαίνει ότι οι εξεταζόμενες μεταβλητές της δοκιμασίας έχουν την ίδια μονάδα μέτρησης και προέλευσης [Van de Vijver & Leung (2004); He & de Vijver (2012)]. Στην έρευνα για τη διαπολιτισμική μετάφραση εμφανίζονται, λεπτομερώς, οι διαδικασίες μετάφρασης στο χώρο της διαπολιτισμικής μετάφρασης (cross cultural translation) και αναφέρονται διάφοροι οδηγοί συστάσεων και κατευθύνσεων για το πως να πραγματοποιείται η μετάφραση ξενόγλωσσων διαγνωστικών, μετρητικών εργαλείων, είτε αφορά το χώρο της ψυχολογίας ή της υγείας. Ενδεικτικά, αναφερόμενοι ως προς αυτό, οι ερευνητές Guillemin, Bombardier & Beaton (1993) παρουσιάζουν έναν σταθμισμένο οδηγό για τις διαδικασίες διαπολιτισμικής προσαρμογής βασισμένο σε προηγούμενη έρευνα στην ψυχολογία και κοινωνιολογία και δημοσιευμένες μεθοδολογικές εργασίες. Ακόμη, αυτός ο οδηγός περιέχει συστάσεις για την κατάκτηση του στόχου της ισοδυναμίας στη σημασία, στους ιδιωματισμούς, στις έννοιες με τη χρήση των τεχνικών της <back-translation>, της αναφοράς μιας επιτροπής, των προ-δοκιμών και επανεξέτασης της βαθμολογίας (Guillemin, et al., 1993 στο άρθρο τους "Cross-cultural adaptation of health-related quality of life measures: literature review and proposed guidelines"). Παρόμοιο οδηγό συστάσεων και προτάσεων για τη μετάφραση των εργαλείων παρουσιάζει ο Harkness (2008:4) στο "Round 4 ESS Translation Strategies and 51 Χρησιμοποιείται αυτή η μετάφραση, όπως παρουσιάστηκε στο βιβλίο "Τα ψυχομετρικά εργαλεία στην Ελλάδα" των Σταλίκα κ.ά. 2012: 36. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 40

41 Procedures του ESS" (European Social Survey) 52, όπου περιγράφει πέντε είδη διαδικασιών για τη μετάφραση και την αξιολόγησή της: η μετάφραση (Translation) 53, η αξιολόγηση (Review) 54, επιδίκαση (adjudication) 55, προκαταρκτική δοκιμή (Pretesting) 56, τεκμηρίωση (Documentation) 57, τα οποία αποτελούν πέντε βασικές αλληλοσυνδεόμενες που διαμορφώνουν το πλαίσιο για τη μετάφραση και την αξιολόγηση 58. Επίσης, από τη μετάφραση και την προσαρμογή ενός ερωτηματολογίου αυτοαναφοράς του "Translation and cross-cultural adaptation of the Rating Scale for Countertransference (RSCT)" που δημοσιεύτηκε στο American English Trends Psychiatry Psychotherapy 38 (4), το 2016, από τους Mondrzak, R., et al., προκύπτουν και σημειώνονται συγκεντρωτικά ως συστάσεις για τη μετάφραση και τη διαπολιτισμική προσαρμογή οι εξής δέκα διαδικασίες που δημοσιεύτηκαν από τη International Society for Pharmacoeconomics and Outcomes Research (ISPOR) και ειδικότερα από το Task Force for Translation and Cultural Adaptation του ISPOR: 1. Προετοιμασία: αρχική προετοιμασία του εργαλείου πριν από τη διαδικασία της μετάφρασης 2. Πρώτη μετάφραση από τη γλώσσα πηγή στην επιθυμητή γλώσσα-στόχο (Forward translation) 3. Συμφιλίωση: σύγκριση και συγχώνευση των διαφόρων μεταφράσεων σε μια ενιαία έκδοση (Reconciliation) 4. Μετάφραση της συγκλίνουσας ενιαίας έκδοσης από τη γλώσσα-στόχο πίσω στην γλώσσα πηγή (Back-translation). 5. Κριτική <Back-translation review>: ανασκόπηση των αποκλίσεων μεταξύ της αρχικής έκδοσης και την έκδοση που παράγεται από τη μετάφραση πίσω στη γλώσσα πηγή (Back-translation review). 52 Τα στοιχεία ανακτήθηκαν από το διαδικτυακό τόπο (9/3/2017). 53 Όπως μεταφράζεται στον ιστότοπο (9/3/2017). 54 Όπως μεταφράζεται στον ιστότοπο (9/3/2017) Η μετάφραση αυτή παρουσιάζεται στον ιστότοπο (9/3/2017). 56 Όπως μεταφράζεται στον ιστότοπο (9/3/2017). 57 Όπως μεταφράζεται στον ιστότοπο (19/7/2017). 58 Ο συγκεκριμένος οδηγός είναι διαθέσιμος στο διαδικτυακό τόπο (9/3/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 41

42 6. Σύγκριση των πολλαπλών εκδόσεων με <παλίνδρομη μετάφραση> μεταξύ τους και με την αρχική έκδοση της κλίμακας για την εναρμόνιση των διαφορών τους (Harmonization). 7. Νοητική ανασκόπηση: χορήγηση του μεταφράσματος σε ένα μικρό αριθμό γιατρών (στην περίπτωση του εν λόγω έργου) για να αξιολογήσει την κατανόηση, την ερμηνεία και την πολιτιστική σημασία της μετάφρασης (Cognitive debriefing). 8. Επανεξέταση των νοητικών αποτελεσμάτων απολογισμού και την ολοκλήρωση (Review). 9. Διόρθωση τυπογραφικών λαθών (Proofreading). 10. Τελική αναφορά (Final report) (Mondrzak, R., et al. 2016). Επιπλέον, ο Hertz (2006) αναφέρει τις προειδοποιήσεις συγκεκριμένων συγγραφέων, όπως των Hambleton και Patsula (1999), και αφορούν σχετικά με το τι να προσέξει ο μεταφραστής και είναι απαραίτητο να λάβει υπόψη του, πριν ξεκινήσει τη μετάφραση ή τη διαδικασία προσαρμογής: α. Το να προσαρμόζει κανείς μια, ήδη, υπάρχουσα δοκιμασία παρά να αναπτύσσει μία νέα δοκιμασία στη δεύτερη γλωσσική ομάδα δεν είναι απαραίτητα η προτινώμενη στρατηγική. β. Ένα άτομο που γνωρίζει δύο γλώσσες δεν χρειάζεται να μπορεί να παράγει μία αποδεκτή μετάφραση μιας δοκιμασίας. γ. Μία καλά μεταφρασμένη δοκιμασία δεν εγγυάται ότι οι βαθμολογίες των υποψηφίων που θα συμπληρώσουν τη μεταφρασμένη δοκιμασία θα είναι έγκυρες. δ. Οι κατασκευαστικές δομές των δοκιμασιών (τα χαρακτηριστικά για τα οποία σχεδιάστηκαν για να μετρηθούν δεν είναι καθολικά, δηλαδή δεν ισχύουν παντού). ε. Ως εκ τούτου δεν είναι όλες οι δοκιμασίες κατάλληλες για μετάφραση στη γλώσσαστόχο. στ. Το πεδίο της δοκιμασίας πρέπει να εφαρμοστεί σε κάθε περίπτωση για να διασφαλιστεί ότι η προσαρμογή ήταν κατάλληλη (Herzt 2006). Βασικό σημείο προβληματισμού στη διαγλωσσική μετάφραση των διαγνωστικών εργαλείων στον τομέα των επιστημών υγείας και ανθρώπινης επικοινωνίας είναι το στοιχείο της γλωσσικής μεροληψίας/προκατάληψης και της γλωσσικής/σημασιολογικής ισοδυναμίας. Σύμφωνα με τους He & de Vijver (2012) η μεροληψία στο πεδίο των διαπολιτισμικών δεδομένων είναι ένας γενικός όρος που αφορά στην κατασκευή, μέθοδο και περιεχόμενο διακρίνεται σε τρία είδη και η Νεοφυτίδου Ελισάβετ 42

43 ύπαρξή της οδηγεί σε μη έγκυρα συμπεράσματα, ενώ ο όρος ισοδυναμία είναι βασική προϋπόθεση για οποιαδήποτε διαπολιτισμική σύγκριση. Για την επιτέλεση της μεταφραστικής ισοδυναμίας δε φθάνει μόνο η εδραίωση της στατιστικής αξιοπιστίας και εγκυρότητας ενός εργαλείου αλλά συστήνεται και η προσπάθεια κατάκτησης της ισοδυναμίας σε ένα διαπολιτισμικό περιβάλλον. Για να αρθούν οι μεταφραστικές δυσκολίες ή οι μεταφραστικές μεροληψίες οι συγγραφείς He & de Vijver (2012) προτείνουν ένα σύνολο στρατηγικών, όπως: α. Για την αντιμετώπιση της μεροληψίας στη δομή ενός εργαλείου προτείνεται η διαδικασία αποκέντρωσης (decentering), δηλαδή η ανάπτυξη του ίδιου εργαλείου σε διάφορους πολιτισμούς και σύγκλιση προσεγγίσεων, όπου το εργαλείο αναπτύσσεται και ανεξάρτητα μέσα στην κουλτούρα-προέλευσης αλλά και με συμβατό τρόπο στη διαπολιτισμική χορήγηση όλων των εργαλείων. β. Για τη μεροληψία που αφορά τη δομή και μέθοδο κατασκευής ενός εργαλείου προτείνεται η χρήση όλων των πληροφοριακών στοιχείων μαζί με την τεχνογνωσία της τοπικής κουλτούρας και γλώσσας-πηγής, χρήση των δίγλωσσων υποκειμένων, χρήση αναλύσεων με ελεύθερες ερωτήσεις για το περιεχόμενο του εργαλείου, χορήγηση του μη σταθμισμένου εργαλείου. γ. Για την αντιμετώπιση της μεροληψίας στη μεθοδολογία συστήνεται: η εκτεταμένη εκπαίδευση των ερευνητών που θα χορηγούν τα εργαλεία [για αύξηση της <πολιτισμικής ευαισθησίας> (cultural sensitivity)] με λεπτομερή εγχειρίδια και πρωτόκολλα για τη χορήγηση, τη βαθμολόγηση και την ερμηνεία, η χρήση όλων των μεταβλητών που χαρακτηρίζουν το δείγμα υποκειμένων που συμμετέχουν στην έρευνα, π.χ. το εκπαιδευτικό επίπεδο, χρήση της αξιοπιστίας της επαναληψιμότητας του εργαλείου (επαναληπτική χορήγηση του), και η εκτίμηση του ύφους των απαντήσεων και της στάσης απέναντι στο εργαλείο. δ. Για τη διαχείριση της μεροληψίας στο εσωτερικό περιεχόμενο του εργαλείου (items) προτείνεται η γλωσσική και ψυχολογική ανάλυση, ή οι ψυχομετρικές μέθοδοι, όπως η διαφοροποιητική και λειτουργική ανάλυση των εσωτερικών στοιχείων (differential item και functioning analysis) (He & de Vijver, 2012). Οι Su & Parham (2002) τονίζουν ότι σύμφωνα με τους ερευνητές στο διαπολιτισμικό Νεοφυτίδου Ελισάβετ 43

44 πεδίο της μετάφρασης οι μη ισοδυναμίες/ασυμμετρίες στη μεταφραστική διαδικασία είναι ένα σύνηθες ζήτημα. Εάν οι μετρήσεις μεταξύ της απευθείας μετάφρασης δε γίνονται για την εξασφάλιση της εγκυρότητάς της, τότε το μεταφρασμένο προϊόν ενδέχεται να μη λειτουργήσει, όπως έχει οριστεί βάσει του σκοπού του. Στην προσπάθεια κατάκτησης ισοδυναμίας δεν εμπλέκονται μόνο οι γραμματικοί παράγοντες αλλά και οι πολιτισμικοί παράγοντες. Συχνά η προσπάθεια για τη μεταφραστική ισοδυναμία αποτυγχάνει να εκφράσει ένα θεμελιώδες νόημα της γλώσσας-πηγής. Για να αποκλειστεί αυτή η δυσκολία πρέπει o μεταφραστής να αντιλαμβάνεται με ενσυναίσθηση την κουλτούρα της γλώσσας-στόχου, διότι είναι απαραίτητο να είναι σε θέση να μεταφέρει στη γλώσσα-στόχο καθετί που συμβολίζει πολιτισμικά τον τόπο και γλώσσα προέλευσης, έτσι ώστε να προκύψουν οι ίδιες λειτουργικές απαντήσεις. Μερικά είδη δυσκολιών που προκύπτουν στη μεταφραστική πράξη έχουν να κάνουν με το ότι κάποιες λέξεις δεν έχουν αντίστοιχες λέξεις στη γλώσσα-στόχο και ότι ακόμα και οι γραμματικές κατηγορίες, όπου ανήκουν κάποιες λέξεις ή οι ιδιωματισμοί στη γλώσσα προέλευσης διαφέρουν στη γλώσσα-στόχο κάτι που επισημαίνεται σε αναφορά των Brislin et al., στο βιβλίο τους "Cross-cultural research methods" (1973). Οι συγγραφείς κάνουν κριτική και στη μεταφραστική επιλογή της <παλίνδρομης μετάφρασης> ότι τελικά ακόμα και αυτή η επιλογή δε μειώνει τα προβλήματα που, πιθανώς, να προκύπτουν λόγω των γραμματικών και πολιτιστικών διαφορών (Su & Parham, 2002). Η μετάφραση των νευροψυχολογικών εργαλείων που πραγματοποιείται από το 1999 στην Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer χαρακτηρίζεται από την επιλογή της διαπολιτισμικής μετάφρασης 59 αντί της διαγλωσσικής μετάφρασης 60 προκειμένου να χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες αξιολόγησης των ασθενών τους ακριβείς και λειτουργικές μεταφράσεις των δοκιμασιών. Για να γίνει αυτό κατανοητό παρατίθενται ορισμένα παραδείγματα από το άρθρο των Κασάπη, Νεοφυτίδου, Τσολάκη και Κουντή (2015), όπου διαφαίνεται η ανάγκη αλλά και η εφαρμογή της επιλογής του διαπολιτισμικού φίλτρου στις μεταφρασμένες δοκιμασίες: α) Η ανακοίνωση των Τσολάκη και Κασάπη (2000) με αναφορά στο CAMCOG, το 59 Βλ. <cross cultural translation> (βλ. Κασάπη, κ.ά., 2015). 60 Η <διαγλωσσική μετάφραση> αναφέρεται στην ερμηνεία και κατανόηση γλωσσικών και εξωγλωσσικών σημείων ενός κειμένου μέσω μιας άλλης γλώσσας (βλ. Καπετανίδου, Τυμβίου, κ.ά, 2012). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 44

45 οποίο παραπέμπει σε αντικείμενα που έχουν συχνότητα χρήσης στην καθημερινότητα του μέσου Άγγλου τρίτης ηλικίας. Παρατηρήθηκε από τις απαντήσεις των υποκειμένων ότι οι περισσότεροι εξεταζόμενοι αναγνώρισαν "ως ρολόι τοίχου" το βαρόμετρο που τους δείχτηκε. Με αφορμή αυτό σηματοδοτείται πολύ γλαφυρά ένα σημείο αξιολόγησης της μετάφρασης νευροψυχολογικών δοκιμασιών που δηλώνει την αναθεώρηση της μετάφρασης μέσω διαπολιτισμικού φίλτρου. β) Η ανακοίνωση των Τσολάκη, Φιλιππάτου και Κασάπη (2002) είχε να κάνει με τη στάθμιση του CERAD. Στην περίπτωση αυτή της αξιολόγησης της μετάφρασης του εργαλείου εξετάζεται το επικοινωνιακό στοιχείο του ελληνικού μεταφράσματος, όπου υπάρχουν ενότητες, στις οποίες το πλαίσιο επικοινωνίας εξεταστή και υποκειμένου στην εξέταση δομείται από "εικόνες" του "καθημερινού κόσμου" του πρωτογενούς κειμένου για την ενεργοποίηση απαντήσεων των εξεταζόμενων. Βασικά στοιχεία της ελληνικής μετάφρασης ήταν το στοιχείο της φορμαλιστικής πιστότητας με το πρωτότυπο. Ακολουθούσε με τρόπο σημειωτικά εικονολατρικό, την ίδια οργάνωση, σε εικονικό και μορφοποιητικό επίπεδο υλικού, μαζί με την ίδια στοχοθέτηση λειτουργιών σε κάθε ενότητα της δοκιμασίας. Η διαπολιτισμική ευαισθησία της μεταφραστικής ομάδας διαφαίνεται από την προφορική οδηγία στη στάθμιση της δοκιμασίας στην ελληνική να δέχονται οι χρήστες το όνομα "ζάρια" αντί ντόμινο κατά την έκθεση των εξεταζόμενων σε απεικόνιση ντόμινο, γεγονός που δεν ήταν τόσο οικείο ή ενταγμένο στην κουλτούρα και στις συνήθειες των Ελλήνων. Βάσει αυτών προκειμένου να ανταποκριθεί η ελληνική μετάφραση στις εμπειρίες του ελληνικού πληθυσμού τρίτης ηλικίας, προτάθηκε μια πραγματολογικής βάσης τροποποίηση: αλλαγή της εικόνας του ντόμινο με την εικόνα ζαριών (σύμφωνα με τις Κασάπη, Νεοφυτίδου, κ.ά., 2015). Μεταξύ 1999 και 2002 είναι φανερό ότι ο έλεγχος της ποιότητας μετάφρασης εργαλείων αρχίζει σταδιακά (γλωσσικές και εξωγλωσσικές εικόνες του κόσμου) να επικεντρώνεται στο διαπολιτισμικό επίπεδο της λειτουργίας του μεταφράσματος [Τσολάκη, Φιλιππάτου και Κασάπη (2002)]. γ) Η ανακοίνωση των Τσολάκη και Κασάπη για τη μεταφρασιμότητα ξενόγλωσσων εργαλείων (2002), στο οποίο δημοσιεύονται οι αρχές και οι στρατηγικές λειτουργικής και διαπολιτισμικής παραγωγής ισοδύναμων που υιοθετήθηκαν στην αξιολόγηση μεταφράσεων εργαλείων εκτίμησης για την άνοια, με έμφαση στις νόρμες για τη μεταμεταφραστική αξιολόγηση των δοκιμασιών. Η συγκεκριμένη εργασία αναφέρεται σε Νεοφυτίδου Ελισάβετ 45

46 πραγματολογικά πρότυπα. Το δεδομένο αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, παραπέμπει ότι στα μεταφρασμένα διαγνωστικά εργαλεία κάθε ερώτηση-ερέθισμα διαμορφώνεται έτσι, ώστε να έχει: "i) "αναγνωρίσιμη σημασία" σχετικά με αντικείμενα, πρόσωπα ή γεγονότα που περιλαμβάνονται στο περιεχόμενό τους (βλ. ντόμινο), ii) ίδια επικοινωνιακή "δύναμη" με το πρωτογενές κείμενο, δηλαδή τη δυνατότητα να συλλέγει αξιόπιστες και έγκυρες απαντήσεις, που να συνάδουν με την κατασκευαστική εγκυρότητα του ξενόγλωσσου εργαλείου, iii) "αξιόπιστο" αποτέλεσμα (βλ. επιλογή ζάρια αντί ντόμινο )" (Κασάπη, κ.ά., 2015). Ωστόσο η διαπίστωση των μεταφραστικών δυσκολιών λόγω γλωσσικών και πολιτισμικών ασυμμετριών στο πεδίο μετάφρασης των νευροψυχολογικών εργαλείων, αλλά και η ανεπάρκεια των μέχρι τώρα μεταφραστικών διαδικασιών επίλυσής τους, όπως είναι η παλίνδρομη μετάφραση ή η προ-αξιολόγησή της επισημαίνεται και από άλλους μελετητές και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι συγγραφείς Κασάπη, κ. ά., (2015) σε άρθρο τους για να φωτίσουν το πρόβλημα της διαχείρισης μεταφραστικών δυσκολιών χρησιμοποιούν τις επισημάνσεις των Su και Parham (2002) σύμφωνα με τις οποίες περιγράφονται ενδελεχώς οι μεταφραστικές δυσκολίες, που συναντάει κανείς κατά τη μετάφραση από μία γλώσσα σε μία άλλη λόγω διαπολιτισμικών αποκλίσεων στα εργαλεία, π.χ. επαγγελματικής θεραπείας. Από το συγκεκριμένο άρθρο παρατίθενται συνοπτικά τα παρακάτω: 1. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο μεταφραστής είναι αντιμέτωπος με την απουσία μεταφραστικών ισοδύναμων [π.χ. Η έκφραση <freedom rider> που δηλώνει κάθε αμερικανό ακτιβιστή που μπαίνει σε πούλμαν και μετακινείται στις περιοχές παρέμβασής του δεν έχει ισοδύναμο στη γλώσσα-στόχο, διότι είναι μια μεταφραστική μονάδα που δεν βρίσκει αντιστοιχία φορμαλιστική στην ισπανική γλώσσα]. 2. Διαπιστώνονται ατέλειες στη διαδικασία των αξιολογήσεων των εργαλείων, όταν μεταφράζονται κυριολεκτικά μέσω διαγλωσσικών προσεγγίσεων, χωρίς την προϋπόθεση της πολιτισμικής μεταφραστικής ενσυναίσθησης έναντι της κοινότητας των αποδεκτών της μετάφρασης. 3. Η διαδικασία μετάφρασης των εργαλείων, στην προ-μεταφραστική αξιολόγησή τους, διακρίνεται από μια σειρά τεχνικών προβλημάτων εξαιτίας: α. Δυσχέρειας εξεύρεσης διαγλωσσικών μεταφραστικών ισοδυναμιών. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 46

47 β. Μορφοσυντακτικών ασυμμετριών μεταξύ γλωσσικών συστημάτων πηγής και στόχου. γ. Δυσχέρειας εξεύρεσης διαπολιτισμικών μεταφραστικών ισοδυναμιών [π.χ. σε λέξεις με πολιτισμική ένταση, όπως επαγγέλματα, κοινωνικές σχέσεις, καθημερινές ρουτίνες. Από το 1993 η μεταφραστική μονάδα <swimming in lakes> δεν μπορεί να μεταφραστεί κυριολεκτικά στο Πόρτο Ρίκο, γιατί δεν επιτρέπεται το μπάνιο στις λίμνες για λόγους υγειονομικής ασφάλειας]. 4. Η πρόταση για την επίλυση τεχνικών προβλημάτων συνίσταται στην επιλογή της διαπολιτισμικής μετάφρασης (Κασάπη, κ.ά., 2015). Οι μεταφραστικές δυσκολίες σύμφωνα με τους Κασάπη, κ.ά., (2015) που αναφέρονται στο 3, ειδικά στον χώρο της υγείας, από το 1972 και μέχρι το 1993 επιλύθηκαν ως εξής στην Αμερική: "α. Μέσω της προμεταφραστικής κατανόησης των λόγων για τους οποίους μία λέξη ή φράση βρίσκεται σε ένα διαγνωστικό εργαλείο. β. Με έναν αρχικό ενδογλωσσικό μεταφραστικό έλεγχο στον λειτουργικό άξονα των γλωσσικών και πολιτισμικών συστατικών του κειμένου-πηγή. Δεν υιοθετήθηκε η αναδρομική ανακατεύθυνση της μετάφρασης στο κείμενο πηγή που την ίδια περίοδο επικρατούσε στις παιδαγωγικές έρευνες (back translation), αλλά η συνδυασμένη εναλλασσόμενη ερμηνευτική και φορμαλιστική ανάλυση του status του κειμένου πηγή. γ. Μέσω της μεταφραστικής παγίωσης στη γλώσσα-στόχο με διαπολιτισμική ενσυναίσθηση. ε. Και με την επιλογή της post-μεταφραστικής αξιολόγησης της μετάφρασης συγκριτικά με το πρωτότυπο από 2 φυσικούς ομιλητές των γλωσσών κειμένου-πηγής και κειμένουστόχου" (Κασάπη, κ.ά., 2015). Στην Ελλάδα (Κασάπη, κ.ά., 2015) η εγκυρότητα της μετάφρασης καθορίζεται από τα λειτουργικά κριτήρια της γενικής εγκυρότητας της γλωσσοδιδακτικής αξιολόγησης, όπως ο Τσοπάνογλου 61 υποστηρίζει στην πιστοποίηση γλωσσομάθειας στην ξένη γλώσσα ότι <<Έγκυρο θεωρείται κάθε τεστ που μετράει αυτό που υποτίθεται πώς μετράει>>. Η παραδοχή αυτή, από το 2003 μέχρι σήμερα, αξιοποιήθηκε από τους νευροεπιστήμονες στη συγκριτική αξιολόγηση μεταφρασμένων εργαλείων με σταθερό παράγοντα αξιοπιστίας τη σύγκλιση των τελικών μετρήσεων με το Mini Mental (MMSE), το οποίο μεταφράστηκε και προσαρμόστηκε στον ελλαδικό χώρο από τους Φουντουλάκη, κ. ά. (1994, 2000). Ο επιπολασμός των ατόμων τρίτης ηλικίας που ασθενούν από άνοια έχει διαμορφώσει 61 Ανακτήθηκε από (24/3/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 47

48 εδώ και χρόνια την ανάγκη για τη δημιουργία αυστηρών και έγκυρων μεθόδων αξιολόγησης των νοητικών λειτουργιών και της προνοσηρότητας, όπως είναι τα εργαλεία λεξιλογικής αναγνώρισης και απόφασης, έτσι ώστε να βοηθήσουν τους επιστήμονες και τους ιατρούς στο να διαγνώσουν έγκαιρα και αποτελεσματικά διάφορα ανοϊκά σύνδρομα. Ενδεικτικά διεθνή παραδείγματα λεξιλογικής αναγνώρισης είναι τα National Adult Reading Test (NART) από Nelson & McKenna (1975); Nelson & O Connell (1978), το Spot-the-Word (STW) από Baddeley, et al. (1993), ή το Swedish Lexical Decision Test από τους Amlkvist, et al. (2007), κ.ά., (Νεοφυτίδου, Πόνος, Ευαγγελίδης, Τσολάκη και Κασάπη, 2016β, 2016γ). Από τα παραπάνω, το παράδειγμα των Amlkvist et al., (2007) απασχόλησε την ελληνική επιστημονική κοινότητα και αποτέλεσε ένα παράδειγμα μετάφρασης του εργαλείου Swedish Lexical Decision με φορμαλιστικά και λειτουργικά στοιχεία που τέθηκε στη συνέχεια σε αξιολόγηση της ποιότητάς του. Οι κατασκευαστές του, οι Almkvist Adveen, Henning, and Tallberg, το 2007, περιγράφουν την πρωτογενή δοκιμασία για την εκτίμηση της προνοσηρής νοητικής λειτουργίας και ενδεχομένως για την ανίχνευση της εγκεφαλικής δυσλειτουργίας με 58 λεξιλογικές επιλογές μετά από επεξεργασία 240 λέξεων, οι οποίες προέκυψαν από ένα σύνολο 480 λέξεων ενός σουηδικού λεξικού της καθομιλουμένης γλώσσας βάσει των συχνοτήτων εμφάνισής τους. Οι επιλεγμένες 240 λέξεις χαρακτηρίζονταν από συγκεκριμένα φορμαλιστικά κριτήρια, όπως σύνθετες λέξεις, όχι λέξεις ίδιου θέματος, λέξεις διαβαθμισμένης δυσκολίας, κ.ά., σε μία τρίβαθμη κλίμακα απαντήσεων [Almkvist, Adveen, et al., (2007); Καπετανίδου, Τυμβίου, Κασάπη, κ.ά., (2012α). Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά., (2016)]. Στο πεδίο αναζήτησης κατάλληλων εργαλείων για την εκτίμηση της προνοσηρότητας και γνωστικής δυσλειτουργίας ανέλαβε τα τελευταία χρόνια η ελληνική επιστημονική κοινότητα των νευροεπιστημών να μεταφέρει στην ελληνική γλώσσα το σουηδικό πρωτότυπο και πρότυπο εργαλείο λεξιλογικής απόφασης SLDT. Tα τελευταία χρόνια γίνεται η αξιολόγηση της ποιότητας της μετάφρασης στην ελληνική του εργαλείου των Amlkvist, Adveen, et al., (2007) προκειμένου να συλλεχθούν δεδομένα για τη χρήση και εγκυρότητα του δευτερογενούς κειμένου-στόχου και να προσδιοριστεί επαρκώς η ποιότητά του. Η μεταφραστική ομάδα ανέλαβε να μεταφέρει το εργαλείο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 48

49 αυτό στην ελληνική γλώσσα βάσει των προαναφερόμενων οδηγιών των δημιουργών του πρωτοτύπου οι οποίες καθόρισαν μακροκειμενικά τη λειτουργία του δευτερογενούς κειμένου, και οι οποίες προσδιόρισαν τη μορφή και το περιεχόμενο της ελληνικής δοκιμασίας, χωρίς, όμως, να είναι μία κατά λέξη μετάφραση της πρωτογενούς (σουηδικής) δοκιμασίας στην ελληνική 62. Στη συνέχεια τέθηκε η μεταφρασμένη δοκιμασία σε συστηματική προσπάθεια αξιολόγησής του, η οποία περιελάμβανε εναλλασσόμενες φάσεις ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων 63 που έφεραν στο φως όχι μόνο τις γλωσσικές αλλά και τις πολιτισμικές διαφοροποιήσεις που δυσκολεύουν τη μεταφραστική προσπάθεια. Συγκεκριμένα από την επισκόπηση και εξέταση των μεταφραστικών φάσεων αξιολόγησης παρατηρήθηκαν τα εξής: Σε μία πρώτη φάση αναδείχθηκαν τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες της πρώτης μεταφρασμένης δοκιμασίας, που τέθηκε σε διαρκή στάθμιση και αξιολόγηση της ποιότητάς της, κυρίως, ως προς το λειτουργικό της σκοπό. Η λειτουργικότητα του μεταφρασμένης δια προσαρμογής δοκιμασίας φάνηκε να επηρεάζεται και να μπλοκάρεται από ορισμένες λεξιλογικές επιλογές κατά τη δεδομένη μεταφραστική πράξη, που σηματοδοτούν εμφανώς τις πολιτισμικές δυσκολίες πέραν των γλωσσικών διαφοροποιήσεων. Έτσι, οι επιδόσεις των υποκειμένων σε λέξεις, όπως "προσπέραση", "επιμερισμός", "σύντμηση", "περίοπτη" ή στη λέξη "ενδελεχώς", κ. ά., με τα φερόμενα χαρακτηριστικά της "προθηματοποίησης, του αριθμού των συλλαβών, της αφαιρετικότητας ή του λόγιου περιεχομένου", που συζητήθηκαν στο άρθρο Νεοφυτίδου (2015) και στην ανακοίνωση των Νεοφυτίδου, Πόνος, κ. ά., (2016α) ήταν της τάξεως των πολλών απαντήσεων <δεν ξέρω> ή λανθασμένων απαντήσεων (Νεοφυτίδου, 2015). Τα ευρήματα αυτά ανέδειξαν σύμφωνα με τους αξιολογητές τη μη προσληψιμότητα του μεταφράσματος από τους αποδέκτες, τους εξεταζόμενους, δηλαδή, για νευροψυχολογική εκτίμηση (Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά., 2016γ). Το γεγονός ότι η δεδομένη μεταφρασμένη δοκιμασία δεν εκπλήρωσε, επαρκώς, το λειτουργικό της σκοπό που ήταν η αποτελεσματική και η χωρίς αποκλίσεις υποκειμένων εκτίμηση της προνοσηρής νοημοσύνης οδήγησε στην υιοθέτηση μιας 62 Η πρώτη διαγλωσσική μετάφραση δια προσαρμογής έγινε από τους Καπετανίδου, Τυμβίου, Κασάπη, Σούμπουρου, Κουντή και Τσολάκη, το 2012 (βλ. βιβλιογραφία). 63 Βλ. εκτενώς στο τέταρτο κεφάλαιο της διατριβής. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 49

50 μεθοδολογίας που αφορά την αποδελτίωση του προφορικού λόγου μέσω κοινωνιογλωσσολογικής προσέγγισης ηλικιωμένων ομιλητών και με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών για την επεξεργασία των γλωσσικών δεδομένων που θα συλλεχτούν (Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά., 2016α, 2016β, 2016γ). Η πρώτη μεταφραστικά προσαρμοσμένη δοκιμασία ήταν προϊόν αποδελτίωσης του γραπτού λόγου βασισμένη στον Εθνικό Θησαυρό Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ) που περιλαμβάνει το σώμα κειμένων του Ινστιτούτου Επεξεργασίας του λόγου 64 και ενσάρκωνε λέξεις γραπτού λόγου με τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά της "προθηματοποίησης, της αφαιρετικότητας, του αριθμού συλλαβών, του μέρους του λόγου", δηλαδή στοιχεία που βάσει ευρημάτων (Νεοφυτίδου, Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά., 2016β, 2016γ) επηρεάζουν σημαντικά τη λεξική αναγνώριση. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε στην υιοθέτηση μιας μεθοδολογίας 65 που αφορά την αποδελτίωση του προφορικού λόγου μέσω κοινωνιο-γλωσσολογικής προσέγγισης ηλικιωμένων ομιλητών και με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών για την επεξεργασία των γλωσσικών δεδομένων που συλλέχτηκαν. Το νέο εφαλτήριο της έρευνας είναι, πλέον, η συστηματική μελέτη αυτού του λόγου μέσω της πραγμάτωσης μιας νέας μεθοδολογικής φάσης που βασίζεται στην ηλεκτρονική καταγραφή και εξόρυξη φυσικών γλωσσικών δεδομένων σε συχνότητες. Οι απομαγνητοφωνημένες, λέξη προς λέξη, αφηγήσεις των φυσικών ομιλητών επεξεργάστηκαν με ειδικό πληροφοριακό πρόγραμμα εφαρμοσμένης πληροφορικής από το εργαστήριο της Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Το πρόγραμμα σύμφωνα με τους Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά., (2016α, 2016β, 2016γ) δέχεται ως είσοδο «κείμενα», τα οποία, όντας, χωρισμένα σε νοηματικές μονάδες 66 διαβάζονται σειριακά απ' τον αλγόριθμο γραμμένο στη γλώσσα προγραμματισμού Java 67. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τους Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά. (2016γ: 84) η επεξεργασία των λέξεων με αυτό το πρόγραμμα ανέδειξε λέξεις με περισσότερο 64 Διαθέσιμο στον ιστότοπο 65 Περισσότερα στοιχεία θα συζητηθούν στο τέταρτο κεφάλαιο με την περιγραφή για τη μεθοδολογία της έρευνας της διατριβής. 66 Η νοηματική μονάδα είναι η μικρότερη μονάδα με σημασία. Διαθέσιμα στοιχεία για τις νοηματικές μονάδες στους διαδικτυακούς ιστότοπους: Αναλυτική περιγραφή του προγράμματος θα ακολουθήσει σε επόμενο κεφάλαιο με τη μεθοδολογία της έρευνας. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 50

51 πραγματολογικό περιεχόμενο και λιγότερο με το γνώρισμα της αφαιρετικότητας ή του λόγιου περιεχομένου, τα οποία ως γλωσσικά χαρακτηριστικά ταιριάζουν σε ένα πιο λόγιο και αδόκιμο λόγο, υπό την έννοια του γραμματισμού. Έτσι, παρατηρήθηκαν περισσότερες λέξεις, όπως ο καθρέφτης, το βιβλιάριο, το πτυχίο, ο κανονισμός, εισόδημα, διαχειριστής, τραγούδι κ. ά., και λιγότερες με λόγιο ή αφηρημένο περιεχόμενο, όπως παρουσιάστηκαν στην πρώτη μεταφραστική προσαρμογή στα ελληνικά Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυίας του τύπου π.χ. διεύρυνση, σύντμηση, περίοπτη, ανοικοδόμηση, εγκυρότητα, δηλαδή λέξεις που εμφανίζονται, κυρίως, στο γραπτό λόγο. Βασικές προϋποθέσεις για να κατασκευαστεί η νέα δοκιμασία ήταν να μελετηθούν ενδελεχώς ποιοτικά και ποσοτικά με απώτερο στόχο την παραγωγή μιας δοκιμασίας λεξιλογικής απόφασης, η οποία θα ανιχνεύει έγκυρα, χωρίς να αποκλείει υποκείμενα λόγω της μη επαρκούς εκπαιδευτικής τους κατάστασης. Εντέλει, η συγκεκριμένη ερευνητική φάση προσδοκούσε να μεταφέρει στην ελληνική γλώσσα μία νέα διαγλωσσική μετάφραση δια της προσαρμογής, μία νέα δοκιμασία, καθορισμένη, κυρίως, πολιτισμικά ως προς το γλωσσικό της άξονα, έτσι όπως εκφέρεται και παρουσιάζεται αυθόρμητα και υποκειμενικά από τους φυσικούς τρίτης ηλικίας ομιλητές της ελληνικής γλώσσας Σύνοψη Στο παρόν κεφάλαιο συζητήθηκε και αναδείχθηκε ιστορικά η σημαντικότητα και η πολυπλοκότητα της προσπάθειας να μεταφραστούν σε άλλη γλώσσα νευροψυχολογικά εργαλεία. Η εγκυρότητα και η αξιολόγηση της ποιότητας της μετάφρασής τους είναι ένα κεντρικό ζήτημα, το οποίο εξαρτάται και επηρεάζεται σημαντικά από τις δυσκολίες ισοδυναμίας και έγκυρης μεταφοράς στη γλώσσα-στόχο. Η συστηματική διαδικασία αξιολόγησης μιας μετάφρασης συνίσταται και στην λειτουργία της εκτίμησης και υπέρβασης όχι μόνο των γλωσσικών αλλά και των πολιτισμικών ασυμμετριών που ενυπάρχουν στη μεταφραστική πράξη, οι οποίες δύνανται να επιλυθούν μόνο με κατάλληλες μεθόδους. Η αντιμετώπιση των μεταφραστικών δυσκολιών είναι αναμφισβήτητα μία λειτουργία σημαντική και απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να διαχειριστούν προβλήματα και περιορισμοί ως προς την εγκυρότητα και αξιοπιστία ενός μεταφρασμένου εργαλείου, το οποίο ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί για ερευνητικούς λόγους στο χώρο της υγείας. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 51

52 3.2. Αξιολόγηση μεταφρασμένων νευροψυχολογικών δοκιμασιών Ιστορική-κριτική ανασκόπηση Σε αυτήν την ενότητα θα παρουσιαστεί η αξιολόγηση εφτά μεταφρασμένων νευροψυχολογικών εργαλείων: "Hamilton Depression Rating Scale", "Mini Mental State Examination", "Geriatric Depression Scale", "Beck Anxiety Inventory", "Neuropsychiatric Inventory, Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status" και "Montreal Cognitive Assessment". Η συζήτηση για την αξιολόγηση της ποιότητας της μετάφρασής τους έχει βασιστεί στο μοντέλο που προτείνει η Mary Snell-Hornby στο βιβλίο της "Translation Studies. An Integrated Approach", 2006: Περιγραφή του Hamilton Depression Rating Scale Περίσταση του κειμένου-πηγή του Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) Αποστολέας 68 (η ελληνική μετάφραση του sender σύμφωνα με τη Snell-Hornby): Η αγγλική έκδοση και η πρώτη δημοσίευση της κλίμακας είναι από το 1960 στο περιοδικό Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry. Υπάρχουν πολλές μεταφρασμένες εκδόσεις της κλίμακας Hamilton σε άλλες γλώσσες, όπως είναι η γαλλική γλώσσα, η γερμανική, η ιταλική, η τουρκική και η ταϋλανδέζικη γλώσσα. Ως πηγή αναφέρεται το "Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) Hamilton M- A rating scale for depression, Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry", 1960, 23: by the BMJ Publishing Group" 69. Βιβλιογραφικά, αναφέρεται η κλίμακα κατάθλιψης του Hamilton ως μία ευρύτεραχρησιμοποιούμενη κλίμακα μέτρησης της βαρύτητας της κατάθλιψης παγκοσμίως. Ενδεικτικά, αναφέρεται στο άρθρο των Φερεντίνο, Κονταξάκη κ. ά. (2003) ότι μία αναζήτηση στο PubMed με λέξη-κλειδί "Hamilton Depression Rating Scale" έχει παρουσιάσει πάνω από 2400 αναφορές. Αναφέρονται, λοιπόν, στο άρθρο αυτό τα εξής: το 1960, ως έτος αρχικής δημοσίευσής της, έχουν δημοσιευθεί και χρησιμοποιούνται πολλές άλλες εκδοχές και μορφές χορήγησης της κλίμακας, αν και 68 Ο <αποστολέας (sender)> σύμφωνα με την Μπακούλα είναι "το άτομο, η ομάδα ή το οργανωμένο θεσμικό όργανο που χρησιμοποιεί ένα κείμενο της γλώσσας προέλευσης με σκοπό να μεταφέρει ένα συγκεκριμένο μήνυμα" (βλ. βιβλιογραφία). 69 Ανακτήθηκε από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 52

53 οι ερευνητές, σπανίως, διευκρινίζουν ποια ακριβώς εκδοχή χρησιμοποιούν. Διεθνώς, η Κλίμακα Κατάθλιψης του Hamilton (HDRS) δημοσιεύθηκε αρχικά από τον Μax Hamilton το 1960 και περιλαμβάνει 17 λήμματα με τη βαθμολογία από 0 έως 2 ή από 0 έως 4, δίνοντας, έτσι, ένα συνολικό score από 0 έως 50. Ωστόσο, ακολούθησε η αμερικανική εκδοχή της κλίμακας με περισσότερα από 17 λήμματα παρουσίασε το 1976 ο Guy σε μία έκδοση εγκεκριμένη από το ΝΙΜΗ (National Institute οf Μental Health). Πρόκειται για μια εκδοχή που ο Hamilton ποτέ δεν ενέκρινε, αλλά στις Η.Π.Α είναι η συχνότερα χρησιμοποιούμενη. Αργότερα προστέθηκαν στην κλίμακα επιπλέον τρία λήμματα: ανημπόρια, απελπισία, αναξιότητα, δημιουργώντας, έτσι, την εκδοχή των 24 λημμάτων" [Φερεντίνο, Κονταξάκη, κ.ά. (2003) με τίτλο άρθρου "Η κλίμακα κατάθλιψης του Hamilton: Μορφές, εφαρμογές και προοπτικές"]. Σκοπός: Η κλίμακα μετράει και ποσοτικοποιεί τα σημαντικά συμπτώματα και σημεία της κατάθλιψης και η χρήση της στοχεύει στην αξιολόγηση της βαρύτητας της κατάθλιψης. Διαμορφώθηκε από τον Max Hamilton στις αρχές της δεκαετίας του 1960 με αρχικό σκοπό να βοηθήσει στην αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των πρώτων αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, τα οποία άρχιζαν να χρησιμοποιούνται στην κλινική εκείνη εποχή (Τσολάκη και Κουντή, 2010: 237). Αποδέκτες της κλίμακας είναι όσοι ειδικοί την χρησιμοποιούν για να εκτιμήσουν και όσοι εξετάζονται για την ψυχοσυναισθηματική τους αλλά και για τη νευροψυχολογική τους κατάσταση. Δεν παραλείπονται και οι επιστήμονες που τη θέτουν συστηματικά σε πλαίσια ερευνητικά και εκπαιδευτικά, όπως επισημαίνεται διεθνώς σε διάφορες επιστημονικές εργασίες: Zimmerman, M, Martinez, J.H., Chelminski, I, & Dalrymple, K. (2013). Severity classification on the Hamilton Depression Rating Scale δημοσιευμένο στο περιοδικό Journal Affect Disorders, Sep5; 150 (2), Worboys, M (2013). The Hamilton Rating Scale for Depression: The making of a gold standard and the unmaking of a chronic illness, δημοσιευμένο στο Cronic Illness, 9 (3), Νεοφυτίδου Ελισάβετ 53

54 Λειτουργία του κειμένου-στόχου Αποστολέας: Η ελληνική εκδοχή της κλίμακας, σύμφωνα με το κείμενο στο βιβλίο των Τσολάκη και Κουντή (2010: ), περιγράφει το περιεχόμενο και το σκοπό της δοκιμασίας, τις οδηγίες εφαρμογής και τον τρόπο βαθμολόγησης-αξιολόγησης, χωρίς, όμως, να δηλώνεται ο μεταφραστής αυτής της δοκιμασίας. Στην δεδομένη παρουσίαση της δοκιμασίας δεν αποδίδονται σημειώσεις του μεταφραστή και αποτελεί εν μέρει μία ελλιπή μετάφραση. Δεν έχει οδηγίες καταχώρησης των απαντήσεων και διαφοροποιείται μορφολογικά ως προς το στυλ της παρουσίασης των ερωτήσεων σε σχέση με το πρωτότυπο. Σκοπός: Ο σκοπός του κειμένου-στόχου είναι ίδιος με αυτόν του πρωτότυπου, που είναι η αξιολόγηση της βαρύτητας της κατάθλιψης. Αποδέκτες του κειμένου-στόχου είναι οι εξεταζόμενοι σε διάφορες κλινικές νοσοκομείων αλλά και σε κέντρα ψυχικής υγείας (π.χ. Το Πολυκέντρο Ψυχιατρικής, Ψυχοθεραπείας και Νευροανάδρασης «ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΑΜΦΙΑΡΑΕΙΑ» είναι Τεχνοβλαστός του Πανεπιστημίου Κρήτης 70 ), ή σε κέντρα ημέρας για την άνοια ("Αγία Ελένη", " Αγιος Ιωάννης") ή σε νοσοκομεία, όπως η Γ Νευρολογική Κλινική του νοσοκομείου Παπανικολάου Θεσσαλονίκης. Σε αυτό το πεδίο χρήσης αναφέρονται και οι επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων, όπως είναι οι ψυχίατροι, οι νευρολόγοι, οι κλινικοί ψυχολόγοι, ή οι νευροψυχολόγοι, προκειμένου να διαπιστώσουν την ύπαρξη καταθλιπτικών συμπτωμάτων και να αξιολογήσουν την ψυχιατρική νόσο της κατάθλιψης αλλά και να τη διαφοροδιαγνώσουν στην περίπτωση εξέτασης νευροεκφυλιστικών ασθενειών, π.χ. από την άνοια. Επίσης, έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλές έρευνες και έχουν αναφερθεί στην ελληνική βιβλιογραφία στο πεδίο της νευρολογίας και νευροψυχολογίας ποικίλα δεδομένα για τη μελέτη πολλών ψυχικών και νευροψυχολογικών προβλημάτων και μεταβλητών. Ενδεικτικά αναφέρονται εργασίες, όπως: Ελευθερίου, Μ., et al., Προσαρμογή της κλίμακας D σε Ελληνικό Πληθυσμό Ηλικιωμένων 71, και Ferentinos, P.P., Kontaxakis, 70 Διαθέσιμο στον ιστότοπο 71 Διαθέσιμο στο (8.1.14). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 54

55 V.P., Havaki-Kontaxaki, B.J., Dikeos, D.G. Papadimitriou G.N et al (2009). Fatigue and somatic anxiety in patients with major depression, Psychiatriki, 20 (4): Κατάσταση του κειμένου-πηγή Η μορφή του αγγλικού ερωτηματολογίου [όπως εμφανίζεται στο διαδικτυακό τόπο 72 με τον τίτλο "Hamilton Depression Rating Scale (HDRS)" από τον Hamilton M., και παρατίθεται στο περιοδικό Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry (1960) 23: 56-62] είναι πρακτική και συνοπτική. Οι τίτλοι των ερωτήσεων είναι τονισμένες και διακρίνονται άμεσα και οι ερωτήσεις είναι συγκεντρωμένες σε μία με δύο σελίδες κάτι που σηματοδοτεί στον αναγνώστη ότι είναι ένα σύντομο ερωτηματολόγιο Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Το κείμενο-πηγή έχει εμφανιστεί με διαφορετικές μορφές όσον αφορά το περιεχόμενο και το στυλ του, το ίδιο έχει παρατηρηθεί και για το δευτερογενές κείμενο, χωρίς να είναι ξεκάθαρο το όνομα του μεταφραστή. Έτσι, η δοκιμασία στα ελληνικά εμφανίζεται στο βιβλίο των Τσολάκη και Κουντή (2010: ) με 17 λήμματα ή με 24 λήμματα 73,. Στη συγκεκριμένη παρουσίαση δεν έχει οδηγίες καταχώρησης των απαντήσεων. Δεν είναι τόσο ευδιάκριτες οι ερωτήσεις, οι τίτλοι δεν είναι τονισμένοι και δεν αριθμούνται οι ερωτήσεις παρά μόνο τοποθετούνται μορφολογικά σε ξέχωρα πλαίσια. Σε ορισμένες ερωτήσεις, π.χ. στην ερώτηση (καταθλιπτική διάθεση), λείπουν οι αποχρώσεις της οντολογικής τάξης «κατάθλιψη» στις παρενθέσεις, ενώ στο αγγλικό κείμενο στο depressed mood υπάρχουν σε παρένθεση οι λέξεις: sadness, hopeless, helpless, worthless Όπως παρουσιάζεται στο 91%CE%A4%CE%91%CE%98%CE%9B%CE%99%CE%A8%CE%97%CE%A3-HAMILTON.pdf. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 55

56 Σημασιολογία και λέξεις Η παρουσίαση της περιγραφικής σύγκρισης των δυο κειμένων παρατίθεται στο παράρτημα (πίνακας 1, σελ.183) Αξιολόγηση της μετάφρασης Το πρωτογενές κείμενο διερευνά την ύπαρξη κατάθλιψης με 17 ερωτήσεις. Πρόκειται για ένα αρκετά εκτεταμένο εργαλείο με πολλές ερωτήσεις και υπο-ερωτήσεις. Το δευτερογενές κείμενο επιδιώκει να αποδώσει τα 17 λήμματα του πρωτότυπου άλλοτε με κατά λέξη μετάφραση (καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος) και άλλοτε με άλλες μεταφραστικές επιλογές, όπως είναι η παράφραση, η προσθήκη, ή η αποκοπή. Οι παραφράσεις ή οι προσθήκες, μάλλον, φαίνονται απαραίτητες για να συντελέσουν στην καλύτερη χρήση και κατανόηση των ερωτήσεων μιας μεγάλης σε περιεχόμενο δοκιμασίας διαμορφώνοντας μια οικειοποιημένη μέσω επιλογών προσαρμογής στο πλαίσιο μετάφρασης. Τα δύο κείμενα διαφοροποιούνται ως προς τη μορφή και έκταση παρουσίασης των ερωτήσεων. Στο δευτερογενές κείμενο παρουσιάζονται οι ερωτήσεις οριζόντια η μία κάτω από την άλλη κάτι που πιάνει πολύ χώρο (πάνω από μία σελίδα). Αντίθετα, η φορμαλιστική εικόνα του πρωτότυπου είναι πιο συνεκτική και οικονομική μια που τα 17 λήμματα εμφανίζονται σε μία σελίδα περίπου, σε δύο ξέχωρες στήλες Συμπέρασμα Η χρησιμότητα και η σημαντικότητα της δεδομένης δοκιμασίας για την εκτίμηση της κατάθλιψης σε ηλικιωμένο πληθυσμό προσδίδει ιδιαίτερη σημασία στις μεταφραστικές επιλογές που γίνονται στην περίπτωση αυτή. Είναι εμφανής η ελλιπής πληροφόρηση για το συγγραφέα και τη διαδικασία της μετάφρασης δεδομένου ότι εμφανίζονται διάφορες μορφές μετάφρασης χωρίς να προκύπτουν στοιχεία για τον τρόπο αξιολόγησης ή της προσαρμογής της μετάφρασης υπό όρους διαπολιτισμικούς, γεγονός που δεν επιτρέπει μία επαρκή αξιολόγηση της μετάφρασης. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 56

57 Περιγραφή του Mini Mental State Examination (MMSE) Περίσταση του κειμένου-πηγή του Mini Mental State Examination (MMSE) Αποστολέας: Η συγκεκριμένη δοκιμασία εκδόθηκε το 1975 για πρώτη φορά ως παράρτημα σε ένα άρθρο γραμμένο από M F. Folstein et al, το οποίο δημοσιεύτηκε στον τόμο 12 του περιοδικού Journal of Psychiatric Research με εκδόσεις Pergamon Press, οι οποίες μεταφέρθηκαν στο εκδοτικό οίκο Elsevier και ο οποίος πήρε τα πνευματικά δικαιώματα του Journal of Psychiatric Research. Έκτοτε το 2001 τα δικαιώματα δημοσίευσης και πνευματικής ιδιοκτησίας του Mini Mental πέρασαν στο Psychological Assessment Resources (PAR) σε πολλές γλώσσες ή μέσα ενημέρωσης. Tο Φεβρουάριο του 2010, o εκδοτικός οίκος εξέδωσε μία δεύτερη έκδοση του Mini Mental, ενώ δημιουργήθηκαν εκδόσεις σε ξένες γλώσσες (French, German, Dutch, Spanish for the US, Spanish for Latin America, European Spanish, Hindi, Russian, Italian, and Simplified Chinese) 74. Σκοπός: Η δοκιμασία Mini Mental State Examination (MMSE, Σύντομη Εξέταση Νοητικής Κατάστασης) αφορά ένα σύντομο εργαλείο ανίχνευσης νοητικής εξέτασης, αποτελούμενο από δέκα μέρη, όπου εξετάζονται οι ικανότητες προσανατολισμού, μνήμης, προσοχής, κατονομασίας, κατανόησης, εκτέλεσης προφορικών και γραπτών εντολών, αυθόρμητης γραφής και ευπραξίας. Απαραίτητο είναι να συνοδεύεται από λεπτομερή εκτίμηση των επιμέρους νοητικών λειτουργιών και να υπόκειται σε κριτική, όταν δε συνάδει με την κλινική εικόνα του ασθενούς. Η αξιοπιστία της δοκιμασίας εξαρτάται από την εκτίμηση της προνοσηρής λειτουργικότητας του ασθενούς. Πρόκειται για ένα σύντομο εργαλείο ανίχνευσης νοητικής εξέτασης (Πόπτση 2010: 53-56). Οι αποδέκτες του είναι εξεταζόμενοι σε νευρολογικές κλινικές δημόσιων ή ιδιωτικών νοσοκομείων, σε κέντρα ημέρας για την Άνοια και την νόσο Alzheimer, και φυσικά 74 Διαθέσιμο στο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 57

58 επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων (νευρολόγοι, ψυχίατροι, γενικοί ιατροί, νευροψυχολόγοι). Η δοκιμασία Mini Mental έχει χορηγηθεί σε διάφορες έρευνες για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, των οποίων τα αποτελέσματα έχουν συμπεριληφθεί στη διεθνή βιβλιογραφία. Ενδεικτικά παρατίθενται κάποιες αναφορές όπου χρησιμοποιήθηκε το δεδομένο εργαλείο: Crum, R.M, Anthony J.C, Bassett S.S, Folstein M.F. (1993). Population-based norms for the mini-mental state examination by age and educational level. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο JAMA.;269(18): Folstein, MF, Folstein SE, McHugh PR. (1975). "Mini-mental state": a practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. Δημοσιεύτηκε στο Journal of Psychiatry Research,12: Rovner, BW, Folstein MF. (1987). Mini-mental state exam in clinical practice. Hosp Pract. 22(1A): 99, 103, 106, 110. Tombaugh TN, McIntyre NJ. (1992). The mini-mental state examination: a comprehensive review. J Am Geriatr Soc.; 40(9): Source 75 : Vertesi, A., Lever, J.A., Molloy, D.W., Sanderson, B., Tuttle, I., Pokoradi, L. & Principi, E. Standardized Mini-Mental State Examination. Use and interpretation 76. Keller, L. M. (2012), Predictors of Enrollment in an Exercise Study Among Stroke Survivors. Bachelor degree in Nursing: Publisher The University of Arizona Λειτουργία του κειμένου-στόχου Αποστολέας: Η δοκιμασία MMSE εφαρμόστηκε σε ελληνικό πληθυσμό από τους Φουντουλάκη, και συν., το 1994, και το 2000, σε υγιείς ηλικιωμένους και σε ασθενείς με άνοια [Φουντουλάκης Κ., et al. (1994). και Fountoulakis C., et al. (2000)]. 75 Διαθέσιμο στο 76 Ανακτήθηκε από ( ). 77 Ανακτήθηκε από (18/6/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 58

59 Σκοπός: Το κείμενο-στόχος έχει ως στόχο να ανιχνεύσει σύντομα τη νοητική κατάσταση σε ηλικιωμένο πληθυσμό. Εξίσου αποτελείται από δέκα μέρη, όπως το πρωτότυπο, που εξετάζουν τις ίδιες ικανότητες, δηλαδή του προσανατολισμού, μνήμης, προσοχής, κατονομασίας, κατανόησης, εκτέλεσης προφορικών και γραπτών εντολών, αυθόρμητης γραφής και ευπραξίας. Για αυτό το σκοπό, οι αποδέκτες-χρήστες του δευτερογενούς κειμένου είναι άτομα τρίτης ηλικίας που εξετάζονται για τις νοητικές τους λειτουργίες σε νοσοκομεία, σε ιδιωτικές ή δημόσιες κλινικές, σε κέντρα ημέρας για το Alzheimer, όπως το "Αγία Ελένη", ή "Άγιος Ιωάννης" στη Θεσσαλονίκη αλλά και σε άλλα αντίστοιχα κέντρα στην Αθήνα ή στην περιφέρεια (π.χ. Πειραιάς, Βόλος, Χανιά) που εξυπηρετούν καθημερινά (π.χ. Η Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Αθηνών, ή η Ψυχογηριατρική Εταιρεία ο Νέστωρ, κ.ά) 78. Επιπλέον, το κείμενο-στόχος έχει χρησιμοποιηθεί και στον ελλαδικό χώρο από επιστήμονες των επιστημών υγείας που ερευνούν την άνοια και τη σχέση της με άλλους παράγοντες, ή νευρολογικές δοκιμασίες, όπως: "Η Εφαρμογή του Boston Diagnostic Aphasia Examination σε ασθενείς με νόσο Alzheimer" των Τσάνταλη, Ε. (2005) Τσολάκη, Μ., Ευκλείδη, Α. Κιοσέογλου, Γ. & Πήτα, Γ. 79 Μια άλλη ελληνική έρευνα, όπου εξετάστηκε η επίδραση του Mini Mental σε ελληνικό πληθυσμό, είναι η εργασία των Τσάνταλη, et al. (2012) με θέμα "Οι επιδόσεις Ελλήνων στο Mini Mental State Examination με βάση την ηλικία και τη νοητική κατάσταση από την παιδική στην τρίτη ηλικία" που δημοσιεύτηκε στο Νευρολογία 21(2), Κατάσταση του κειμένου-πηγή Tο πρωτογενές κείμενο είναι ένα ειδικό επιστημονικό κείμενο του κλάδου της Ιατρικής και της Νευροψυχολογίας με σκοπό να λειτουργήσει στο πεδίο της εκτίμησης νευρολογικών και νευροεκφυλιστικών ασθενειών σε άτομα τρίτης ηλικίας, όπως είναι η άνοια. Την ίδια λειτουργία-σκοπό ακολουθεί και το κείμενο-στόχος στην 78 Περισσότερες πληροφορίες για τη δομή και λειτουργία αυτών των κέντρων στoν ιστότοπο (6/10/2016). 79 Ανασύρθηκε από τον ιστότοπο (6/10/2016). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 59

60 ελληνική γλώσσα. Δηλαδή, αποτελεί για τους επιστήμονες κλινικών εφαρμογών (του πεδίου της Ιατρικής, ή της Ψυχολογίας) ένα νευροψυχολογικό εργαλείο εκτίμησης της νοητικής κατάστασης των ατόμων τρίτης ηλικίας χρησιμοποιώντας τις ίδιες ενότητες που πλαισιώνουν συγκεκριμένες νοητικές ικανότητες Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Διαφοροποιείται η μορφή του κειμένου-στόχου από αυτήν του πρωτογενούς. Το κείμενο-πηγή εμφανίζει τη δοκιμασία σε δύο διαφορετικά μέρη, δηλαδή, στη μία σελίδα είναι σύντομα οι ασκήσεις- εντολές για τον ασθενή και η βαθμολόγησή του. Στη δεύτερη σελίδα εμφανίζονται οι λεπτομερείς οδηγίες που δίνονται για τον εξεταστή, ενώ στην ελληνική έκδοση εμφανίζονται όλες οι ενότητες των ασκήσεων, η βαθμολόγησή τους και οι οδηγίες σε μία σελίδα με το τελευταίο σχέδιο στη δεύτερη σελίδα. Παρουσιάζει μια πιο συνεκτική μορφή στυλιστικά με έγχρωμους τονισμούς των τίτλων των ενοτήτων. Ωστόσο, διατηρείται ίδιος ο αριθμός των ενοτήτων/υποενοτήτων, των ασκήσεων και των οδηγιών. Αναφορικά με το περιεχόμενο άλλοτε είναι κατά λέξη (κυρίως οι τίτλοι και οι βασικές επιλογές των λέξεων για τις ασκήσεις) και άλλοτε παραφράζεται, γίνεται πιο συνεκτικό και ενεργητικό χρησιμοποιώντας το α πρόσωπο ενικού. Ακόμη, παρατηρήθηκαν ορισμένες απαλοιφές και μία αντικατάσταση μιας λέξης τους πρωτογενούς κειμένου στην τρίτη ενότητα (στο 03. Προσοχή και ικανότητα υπολογισμών και στην υποενότητα "Απόδοση λέξης" αντικαταστάθηκε η λέξη "World" με τη λέξη "πέτρα") Σημασιολογία και λέξεις Από τον διαδικτυακό τόπο enotes.tripod.com/mmse-pdf (9/10/2016) ανασύρθηκε η αγγλική έκδοση του Folstein Mini-Mental State Exam και από το δικτυακό τόπο (9/10/2016) ανασύρθηκε μία ελληνική έκδοση της δοκιμασίας. Η συγκριτική ανάλυση του κειμένου πηγή και κειμένου στόχου στο παράρτημα (Πίνακας 2, σελ. 189). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 60

61 Αξιολόγηση της μετάφρασης Το κείμενο-πηγή έχει μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες και παρουσιαστεί σε διάφορες μορφές. Πρόκειται για νευροψυχολογικό εργαλείο ανίχνευσης των νοητικών λειτουργιών ατόμων τρίτης ηλικίας. Στην προκειμένη περίπτωση εμφανίζεται με μία μορφή ταξινόμησης των ενοτήτων, των ασκήσεων και των οδηγιών βαθμολόγησης σε έκταση τεσσάρων σελίδων με αποτέλεσμα να είναι αρκετά κατανοητό με σαφείς και ευκρινείς επεξηγήσεις που βοηθούν όχι μόνο τον κάθε εξεταστή να χορηγήσει αποτελεσματικά το ερωτηματολόγιο αλλά και τους ίδιους τους εξεταζόμενους να καταλάβουν τις ασκήσεις που τους ζητούν. Το κείμενο-στόχος είναι στην παρουσίασή του σύντομο και συνεκτικό ως προς τις οδηγίες του με ιδιαίτερα οργανωτικό και εμφανή (τονίζονται έγχρωμα οι τίτλοι) τρόπο στην παρουσίασή του. Το μετάφρασμα έχει κάποιες παραφράσεις ή και απαλοιφές/παραλείψεις για χάριν οικονομίας χρόνου και πιο συνεκτικής οργάνωσης του τρόπου χορήγησης της δοκιμασίας που δεν επηρεάζει το περιεχόμενο των ασκήσεων στις βασικές και επιμέρους ενότητες και βασικό σκοπό (της ανίχνευσης των νοητικών λειτουργιών) διότι τις παρουσιάζει σταθερά όλες. Σημαντικό σημείο της μετάφρασης ήταν και η αντικατάσταση μιας λέξης του πρωτότυπου σε μία άλλη, προφανώς, για λόγους μορφοσυντακτικούς για να ταιριάζει περισσότερο στη μορφολογία της ελληνικής γλώσσας αλλά και στην εφαρμογή της άσκησης (η ελληνική λέξη για το World λήγει σε τελικό s, <κόσμος>, από όπου δεν ξεκινάει καμία λέξη στα ελληνικά και αυτό δεν θα ήταν λειτουργικό για τη συγκεκριμένη άσκηση της συλλαβής της λέξης ανάποδα). Εκτός αυτού, η λέξη κόσμος έχει 6 γράμματα και επομένως έχουμε πρόβλημα βαθμολόγησης Συμπέρασμα Και τα δύο κείμενα είναι ειδικά κείμενα που στοχεύουν με ένα επιστημονικό τρόπο να μετρήσουν την κατάσταση των νοητικών λειτουργιών ηλικιωμένων ατόμων και να βοηθήσουν τους επιστήμονες στη διαμόρφωση μιας έγκυρης εκτίμησης και αξιολόγησης για την σοβαρότητα μιας νευροεκφυλιστικής ασθένειας, όπως είναι η άνοια. Ο σκοπός αυτός επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και τη σημαντικότητα μιας έγκυρης και λειτουργικής μετάφρασης τέτοιων εργαλείων. Η συγκριτική ανάλυση και Νεοφυτίδου Ελισάβετ 61

62 των δύο στοχεύει στην καλύτερη επίτευξη αυτού του σκοπού. Αναδείχθηκαν σημεία στο μεγαλύτερο βαθμό κατά λέξη και παράφραση του περιεχομένου χωρίς να ληφθούν υπόψη πολιτισμικά στοιχεία παρά μόνο σε ελάχιστο βαθμό μορφοσυντακτικά Περιγραφή του Geriatric Depression Scale (GDS) Περίσταση του κειμένου- πηγή Geriatric Depression Scale (GDS) Αποστολέας: Η Γηριατρική Κλίμακα Κατάθλιψης είναι μία δοκιμασία αυτο-αναφοράς (self-report) που για πρώτη φορά εμφανίστηκε με τη μορφή των 30 ερωτήσεων από τους Yesavage και συν (1983). Αναφέρονται πολλές μεταφρασμένες σταθμισμένες εκδόσεις και χρησιμοποιείται, διεθνώς, από πολλές χώρες. Ακολουθεί το 1986 η συντομευμένη (Sheikh & Yesavage) μορφή των 15 ερωτήσεων και έπειτα με τη μορφή των 10 και 5 ερωτήσεων και απευθύνεται σε ψυχογηριατρικό πληθυσμό κυρίως μεγαλύτερο των 65 ετών. Αναφορές για τη δοκιμασία στο άρθρο: Development and validation of a geriatric depression screening scale: a preliminary report από τους Yesavage, J.A., Rose, T.L., Lum, O, Huang, V., Adey, M., Leirer V.O., το οποίο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Psychiatric Research, το ;17(1): Η σύντομη κλίμακα αποτελείται από 15 ερωτήσεις με κλίμακα βαθμολόγησης δύο απαντήσεων ΝΑΙ ή ΌΧΙ στο πώς αισθάνεται ο εξεταζόμενος τη μέρα της εξέτασης. Σκοπός: Η κλίμακα στοχεύει με εύκολο και σύντομο τρόπο να διαγνώσει την κατάθλιψη με ερωτήσεις που δεν αφορούν σωματικά συμπτώματα, τα οποία εμφανίζονται συχνά σε ηλικιωμένα άτομα και μπορούν να παρερμηνεύονται εύκολα στη διάγνωσή τους. Αποδέκτες της δοκιμασίας είναι άτομα τρίτης ηλικίας που εξετάζονται νευροψυχολογικά και χρησιμοποιείται από επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων (νευρολόγοι, ψυχίατροι, νευροψυχολόγοι) κυρίως για διαγνωστικούς λόγους, αλλά και 80 αλλά και στo δικτυακό τόπο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 62

63 ερευνητές που κάνουν χρήση της δοκιμασίας για ερευνητικούς, κυρίως, σκοπούς σε σχέση με άλλες νευροψυχολογικές δοκιμασίες. Στις παρακάτω εργασίες παρουσιάζεται η ερευνητική χρήση της δοκιμασίας: Tokuchi, R., Hishikawa, N., Sato,K., Hatanaka, N., Fukui, Y., Takemoto, M., Ohta, Y., Yamashita, T. & Abek, K. (2016). Differences between the ehavioral and psychological symptoms of Alzheimer's disease and Parkinson's disease. Journal of the neurological sciences, 15, 369: Gana, K., Bailly, N., Broc, G., Cazauvieilh & Boudouda, N.E. (2016). The Geriatric Depression Scale: does it measure depressive mood, depressive affect, or both? International Journal of geriatric psychiatry, Shahab, S., Nicolici, D.F., Tang, A., Katz, P., & Mah, L. (2016). Depression predicts functional outcome in geriatric inpatient rehabilitation. Archives of physical medicine and rehabilitation Λειτουργία του κειμένου-στόχου Αποστολέας: Η ελληνική έκδοση της επικυρωμένης σύντομης «Γηριατρικής Κλίμακας Κατάθλιψης» (GDS-15) για την εκτίμηση καταθλιπτικών διαταραχών αναφέρεται από τους Fountoulakis et.al. (1999). Η Γηριατρική Κλίμακα Κατάθλιψης των 15 ερωτήσεων αποτελεί μία αξιόπιστη και έγκυρη κλίμακα μέτρησης. Έχει σταθμιστεί στην Ελλάδα σε ηλικιωμένο πληθυσμό από τους Fountoulakis et al. και ως καλύτερο διαγνωστικό όριο της κατάθλιψης ορίστηκε η βαθμολογία 6 7, με ευαισθησία 92% και ειδικότητα 95%. Για τη βαρύτητα της κατάθλιψης ακολουθήθηκε η κατηγοριοποίηση σύμφωνα με την ελληνική στάθμιση της «Γηριατρικής Κλίμακας Κατάθλιψης», όπου 0 5 βαθμοί αντιστοιχούν σε «απουσία καταθλιπτικών συμπτωμάτων», 6 10 σε «μέτρια κατάθλιψη» και σε «σοβαρή κατάθλιψη». 81 Ανακτήθηκε από τον ιστότοπο (11/10/2016). 82 Aνακτήθηκε από (11/10/2016). 83 Ανάκτηση από τον ιστότοπο (11/10/2016). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 63

64 Σκοπός: Ο σκοπός του δευτερογενούς κειμένου είναι η εκτίμηση της κατάθλιψης με 15 αυτοαναφορές σε ηλικιωμένους σχετικά με τις ανησυχίες τους και τη λειτουργικότητα/ ποιότητα της ζωής τους. Αποτελεί έναν αντικειμενικό δείκτη αξιολόγησης της κατάθλιψης τόσο της πρώτης επίσκεψης όσο και των μετέπειτα προγραμματισμένων επισκέψεων σε συνδυασμό με μία πλήρη νευροψυχολογική εξέταση (Τσολάκη και Kουντή, 2010, σελ. 225). Αποδέκτες του μεταφράσματος είναι οι ηλικιωμένοι ασθενείς που εισέρχονται για νευροψυχολογική εξέταση σε νοσοκομεία (π.χ. η Γ Νευρολογική Κλινική του νοσοκομείου Παπανικολάου), και σε Κέντρα Ημέρας για το Alzheimer, ΚΑΠΗ αλλά και οι επιστήμονες ερευνητές του ιατρικού και ψυχολογικού χώρου, οι οποίοι χρησιμοποιούν την κλίμακα αυτή για την έρευνα. Ενδεικτικά παρατίθενται ορισμένες εργασίες. Fountoulakis, K., Tsolaki, M., Iacovdies, A., Yesavage, J., O Hara, R., Kazis, A., & Ierodiakonou, C. (1999). The validation of the short form of the Geriatric Depression Scale (GDS) in Greece. Aging Clinical and Experimental Research, 11, Στο πλαίσιο αυτής της ερευνητικής εργασίας έγινε η μετάφραση και στάθμιση της κλίμακας 84. Αργυρόπουλος, Κ, Φ. Γουρζής, Ε. Γελαστοπούλου (2012). Επιπολασμός της κατάθλιψης σε πληθυσμό ηλικιωμένων, Ψυχιατρική, 23(1), Στη συγκεκριμένη έρευνα εφαρμόστηκε σε όλους τους συμμετέχοντες της έρευνας η ελληνική έκδοση της «Γηριατρικής Κλίμακας Κατάθλιψης» (Geriatric Depression Scale-15, GDS-15) για την κλινική εκτίμηση της γεροντικής κατάθλιψης. Τσολάκη, Μ., Ιακωβίδου, Β., Παπαδοπούλου, Ε., Αμύντα, Μ., Νακοπούλου, Ε και Κάζης Α. (2000). Μια 7-λεπτη Συστοιχία Δοκιμασιών για την Εκτίμηση των Νευρογνωστικών λειτουργιών ασθενών με νόσο Αlzheimer στον Ελληνικό πληθυσμό. Εγκέφαλος 37 (1) 85. Στυλιανοπούλου, Χ., Κουλιεράκης Γ., Καραγιάννη Β., Μπαμπάτσικου Φ, και Κουτής, Χ. (2010). Συχνότητα εμφάνισης κατάθλιψης σε ηλικιωμένα άτομα, 84 Web address for tool: 85 Διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 64

65 αποδέκτες υπηρεσιών Κέντρων Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.). Το Βήμα του Ασκληπιού, 9 (4), ) Κατάσταση του κειμένου-πηγή Το πρωτογενές κείμενο είναι ένα ειδικό κείμενο που αφορά ένα νευροψυχολογικό εργαλείο και χρησιμοποιείται ειδικά για την εκτίμηση των καταθλιπτικών διαταραχών σε ηλικιωμένο πληθυσμό. Για αυτό το σκοπό περιλαμβάνει ερωτήσεις που δηλώνουν και ανιχνεύουν διαστάσεις μιας καταθλιπτικής κατάστασης (στοιχεία για τη διάθεση, και την καθημερινή λειτουργικότητα). Το ίδιο ισχύει, χωρίς αποκλίσεις, στο περιεχόμενο και στη λειτουργία και για το κείμενο-στόχος στην ελληνική γλώσσα, όπου και σε αυτήν την περίπτωση η επιστημονική κοινότητα το χρησιμοποιεί για ειδικούς σκοπούς, διαγνωστικούς κυρίως, αλλά και για εκπαιδευτικούς-ερευνητικούς Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Και τα δύο κείμενα έχουν παρόμοια μορφή και δομή. Εμπεριέχουν τον ίδιο αριθμό ερωτήσεων με αριθμητική ταξινόμηση και ξέχωρο μέρος για τη βαθμολόγηση με το δίπτυχο ΝΑΙ/ΟΧΙ. Η ελληνική έκδοση έχει μια ολοκληρωμένη φόρμα εντύπου των ερωτήσεων και απαντήσεων. Είναι προσιτό και ευκρινές στη μορφή του, γεγονός που βοηθάει τη συμπλήρωσή του γρήγορα και εύκολα Σημασιολογία και λέξεις Η ελληνική έκδοση εμφανίζεται, όπως παρακάτω, μαζί με τις αναφορές του και στην αγγλική γλώσσα, έτσι όπως ανασύρθηκε από το δικτυακό τόπο [10/10/2016]: Geriatric Depression Scale - Greek version από τους K.N. Fountoulakis, M. Tsolaki, A. Iacovides, J. Yesavage, R O'Hara, A. Kazis and Ch Ierodiakonou, "The Validation of the Short Form of Geriatric Depression Scale (GDS) in Greece" published in Aging: Clinical and Experimental Research, 1999;11: Ανακτήθηκε από (1/7/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 65

66 Η αγγλική έκδοση υπάρχει μεμονωμένα στο διαδικτυακό τόπο Η παρουσίαση της σύγκρισης των δύο κειμένων παρατίθεται στο παράρτημα (Πίνακας 3, σελ. 194) Αξιολόγηση της μετάφρασης Και τα δύο κείμενα είναι επιστημονικά ειδικού περιεχομένου και σκοπού που επιδιώκουν να εξετάσουν διάφορες διαστάσεις της κατάθλιψης και να βοηθήσουν τον κλινικό επιστήμονα να εκτιμήσει σωστά τα καταθλιπτικά συμπτώματα στους εξεταζόμενούς του. Το δευτερογενές κείμενο είναι σχεδόν όλο κατά λέξη μετάφραση των ερωτήσεων του πρωτοτύπου. Όλες οι λέξεις εμφανίζονται γλωσσικά και συντακτικά το ίδιο, χωρίς, ιδιαίτερες αποκλίσεις από το πρωτογενές κείμενο. Παρατηρήθηκαν ελάχιστες ενστάσεις ως προς τις επιλογές του μεταφραστή για ορισμένες λεξικές αναφορές [π.χ. στο ρήμα feel θα μπορούσε να επιλεχθεί στη μετάφρασή του το ρήμα νιώθω, αντί του αισθάνομαι, που σημαίνει αντιλαμβάνομαι κάτι με τις αισθήσεις της αφής ή της όσφρησης 87 ή στις λέξεις "happy" 88 και "basically" 89, οι οποίες, ενώ θα μπορούσαν να είναι διαφορετικές, είναι ωστόσο λέξεις κατανοητές, της καθομιλουμένης. Και για αυτό το λόγο να μην είναι σε θέση να δημιουργήσουν ιδιαίτερα προβλήματα στη σημασία ή στην εκπλήρωση του σκοπού της ανίχνευσης των καταθλιπτικών συμπτωμάτων, τα οποία χαρακτηρίζονται από συγκεκριμένους παράγοντες της διάθεσης, της σκέψης και της λειτουργικότητας του εξεταζόμενου και οι οποίες θα πρέπει να αποδοθούν στο κείμενο λεξιλογικά και σημασιολογικά Συμπέρασμα Η ανάλυση των δύο κειμένων και η μεταξύ τους σύγκριση ανέδειξε ότι το κείμενοπηγή μεταφέρθηκε αυτούσιο στη γλώσσα-στόχο και η μετάφρασή του είναι κατά λέξη σχεδόν σε όλες τις λεξικές αναφορές του, χωρίς παραφράσεις περιεχομένου ή 87 Ανακτήθηκε από ( ). 88 Ανακτήθηκε από 89 Ανακτήθηκε από ( (30/1/2014). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 66

67 γλωσσική/πολιτισμική προσαρμογή. Από τη συγκριτική ανάλυση των δυο κειμένων ειδικού σκοπού εγείρεται το ερώτημα, αν αυτού του είδους τα κείμενα πρέπει να μεταφράζονται με τρόπο φορμαλιστικά πιστό και να είναι κατά λέξη ισοδύναμα, με αποτέλεσμα να αποδίδεται, έτσι, μια μετάφραση κατά Kaindl (1999), κυρίως δηλωτική, που παγιώνεται με επιλογές-repetitio (αναφέρεται και στους Κασάπη, κ.ά., ; Σοφιανού, 2017) χωρίς, όμως, να διακρίνεται μέσα από αυτή κάποια διαπολιτισμική στάση των μεταφραστών Περιγραφή του Beck Anxiety Inventory (BAI) Περίσταση του κειμένου-πηγή του Beck Anxiety Inventory (BAI) Αποστολέας: Το πρωτότυπο κείμενο είναι μία ψυχολογική δοκιμασία που κατασκευάστηκε από τον Aaron Beck [αναφορά στο Beck A. T. & Steer R. A. (1990). Manual for the Beck Anxiety Inventory. San Antonio TX: Psychological Corporation. Πρόκειται για μία αυτοσυμπληρούμενη κλίμακα (self-report inventory) με 21 λεξιλογικές αναφορές που συνιστούν 21 συμπτώματα άγχους αναφορικά με φυσιολογικά, νοητικά και σωματικά συστατικά του άγχους για άτομα ηλικίας 17 ετών και μεγαλύτερα. Το BAI σχεδιάστηκε ως μία δοκιμασία για τη μέτρηση του κλινικού άγχους και για να ελαχιστοποιεί την επικάλυψη ανάμεσα στις κλίμακες για την κατάθλιψη και για το άγχος 91. Σκοπός: Ο σκοπός είναι να μετρήσει γρήγορα τη σοβαρότητα του κλινικού άγχους. Το πρωτότυπο κείμενο αποτελείται από τις ερωτήσεις, την κλίμακα βαθμολόγησης και την ερμηνεία της βαθμολόγησης, η οποία εξηγεί τη βαρύτητα του άγχους. Η δοκιμασία περιέχει 21 αναφορές για να δηλωθούν τα συμπτώματα του άγχους με τον ίδιο τρόπο, όπως παρουσιάζονται στο πρωτότυπο-κείμενο. Επίσης, εμπεριέχει οδηγίες βαθμολόγησης στο πάνω τμήμα της σελίδας του ερωτηματολογίου, μια κλίμακα βαθμολόγησης της ενόχλησης που διατυπώνεται με λεκτική περιγραφή του διαφορετικού βαθμού αποφυγής από την ενόχληση από το 0 έως το 3 (Σταλίκας, 90 Είναι διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο 91 Διαθέσιμο στο Wikipedia. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 67

68 Τριλίβα & Ρούσση, 2012: 132). Ακόμη, η δοκιμασία στη γλώσσα-πηγή δίνει σαφείς οδηγίες για την αξιολόγηση των απαντήσεων σε κάθε βαθμολογική στήλη της κλίμακας. Οι 21 αναφορές που εκφράζουν συμπτώματα άγχους αφορούν φυσιολογικά, νοητικά και σωματικά συστατικά του άγχους (μουδιάσματα, μυρμηγκιάσματα, αίσθηση ζέστης, έξαψης, ζάλη, τρέμουλο, αστάθεια, δυσφορία, δυσπεψία, ιδρώτας) που δεν παρατηρούνται στην κατάθλιψη ή με συμπτώματα σχετιζόμενα με τη διαταραχή πανικού, όπως είναι αδυναμία χαλάρωσης, φόβος απώλειας ελέγχου, φόβος για επερχόμενο κακό/θάνατο, ταχυκαρδία, νευρικότητα, αίσθημα πνιγμονής, δύσπνοια, τάση για λιποθυμία. Οι αποδέκτες του εργαλείου ως ένα ειδικό επιστημονικό εργαλείο είναι πιθανοί ασθενείς σε διάφορα κλινικά περιβάλλοντα όπου εξετάζονται για τις διαταραχές του άγχους ή ακόμη και ερευνητές σε εκπαιδευτικά-ερευνητικά πλαίσια που μελετούν τις διαφορετικές διαστάσεις του άγχους και σε σχέση με άλλες ψυχοσυναισθηματικές ή νευρολογικές ασθένειες. Ενδεικτικά αναφέρονται από τη βάση του pubmed ορισμένες εργασίες για ερευνητικούς σκοπούς: Cortical Thickness and Anxiety Symptoms Among Cognitively Normal Elderly Persons: The Mayo Clinic Study of Aging των Pink A, Przybelski SA, Krell-Roesch J, Stokin G.B, Roberts R.O, Mielke MM, Spangehl K.A, Knopman DS, Jack CR Jr, Petersen RC, Geda YE, όπως δημοσιεύτηκε στο Journal Neuropsychiatry Clinical Neurosciences (2015), 357 (1). Contribution of the MTHFR gene to the causal pathway for depression, anxiety and cognitive impairment in later life των Almeida OP, Flicker L, Lautenschlager N.T, Leedman P., Vasikaran S., van Bockxmeer F.M., όπως δημοσιεύτηκε στο Neurobiology of Aging (2005) Feb 26(2), Λειτουργία του κειμένου-στόχου Αποστολέας: Η ελληνική προσαρμογή έγινε από τους Γ. Ευσταθίου, Α. Μαυροειδή, Α. Παπαδημητρίου & Ε. Παυλάτου, όπως παρουσιάστηκε στο βιβλίο των Σταλίκα, Νεοφυτίδου Ελισάβετ 68

69 Τριλίβα & Ρούσση "Τα Ψυχομετρικά εργαλεία στην Ελλάδα", 2012, σελ Η ελληνική προσαρμογή του ερωτηματολογίου βάσει των συγγραφέων έγινε μέσω της διαδικασίας της αντίστροφης μετάφρασης. Σε πρώτη φάση η κλίμακα μεταφράστηκε στα ελληνικά από τους ερευνητές και στη συνέχεια μεταφράστηκε στα αγγλικά από δίγλωσσους (Ελληνοκαναδούς) μεταφραστές. Μεταφρασμένα σημεία που δεν ανταποκρίνονταν στο πρωτότυπο μεταφράστηκαν ξανά, έτσι ώστε να γίνει ακριβής απόδοση στα ελληνικά και στη συνέχεια δόθηκαν σε δίγλωσσους μεταφραστές που τα μετάφρασαν στα αγγλικά χωρίς, όμως, να αποδοθούν όλα με ακρίβεια στα ελληνικά και για αυτό παραφράστηκαν, έτσι ώστε να διατηρηθεί το αρχικό νόημα (Σταλίκας, κ.ά., 2012: 132). Η μετάφραση αυτή υπάρχει στο δικτυακό τόπο ( ). Σκοπός: Ο σκοπός είναι ο ίδιος με αυτόν του κειμένου-πηγή. Πρόκειται για ένα ειδικό επιστημονικό κείμενο που στοχεύει να μετρήσει την ύπαρξη και σοβαρότητα του άγχους. Το ερωτηματολόγιο περιέχει 21 αναφορές για να δηλωθούν τα συμπτώματα του άγχους με τον ίδιο τρόπο, όπως παρουσιάζονται στο πρωτότυπο-κείμενο, την οδηγία-εντολή συμπλήρωσης της στο πάνω τμήμα του κειμένου, την κλίμακα βαθμολόγησης και την ερμηνεία-αξιολόγηση αποτελεσμάτων. Αποδέκτες του μεταφράσματος είναι ασθενείς σε διάφορα κλινικά περιβάλλοντα, ιατροί της ψυχιατρικής και της νευρολογίας, ψυχολόγοι [στην προκειμένη είναι νοσοκομεία (π.χ. Το ΑΧΕΠΑ, το Παπανικολάου, νευρολογικές κλινικές, όπως η Γ Πανεπιστημιακή Νευρολογική, Kέντρα Hμέρας για την Άνοια ("Άγιος Ιωάννης", "Αγία Ελένη")] ή και εκπαιδευόμενοι (φοιτητές, μεταπτυχιακοί, υποψήφιοι διδάκτορες σε εκπαιδευτικά ερευνητικά περιβάλλοντα). Αναφέρονται ορισμένες ερευνητικές εργασίες, όπου έχουν κάνει χρήση του μεταφρασμένου ερωτηματολογίου, όπως: "Μη φαρμακευτική θεραπεία νοερής απεικόνισης-χαλάρωσης σε ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή" των Πόπτση, Κουντή, και Τσολάκη, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Εγκέφαλος (2010), 47(1), Νεοφυτίδου Ελισάβετ 69

70 "Η λειτουργία του Τμήματος Θεραπείας Ενηλίκων του Ινστιτούτου Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς στην Αθήνα" των Τζιντζηροπούλου και Ευθυμίου (2015) στο περιοδικό Ψυχιατρική 26 (4), , όπου εκτιμήθηκε η πορεία θεραπειών με τη χορήγηση ψυχομετρικών εργαλείων και μεταξύ άλλων και του Ερωτηματολογίου Άγχους του Beck Κατάσταση του κειμένου-πηγή H συγκριτική ανάλυση των δύο κειμένων δείχνει ότι και τα δύο έχουν το ίδιο καθεστώς και δρουν με το ίδιο καθεστώς στους χρήστες του. Είναι και τα δύο ειδικά επιστημονικά κείμενα, έχουν την ίδια λειτουργία, μελετούν, δηλαδή, το ίδιο αντικείμενο (το άγχος) με απαραίτητη προϋπόθεση να έχουν σταθμιστεί πριν τη χρήση τους σε κανονικό πληθυσμό με διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Και τα δύο κείμενα έχουν την ίδια μορφή και δομή ως προς την παρουσίαση των οδηγιών, των λέξεων, και τη βαθμολόγηση. Είναι και τα δύο κείμενα απλά, μονολεκτικά, κατανοητά στις οδηγίες και στη συμπλήρωσή του και θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ισοδύναμα. Διατηρείται το ουδέτερο ύφος, γλωσσικά και μορφοσυντακτικά Σημασιολογία και λέξεις Τα αποτελέσματα από την ανάλυση της σημασιολογίας των δύο κειμένων παρατίθεται στο παράρτημα (πίνακας 4, σελ. 196) Αξιολόγηση της μετάφρασης Το δευτερογενές κείμενο επιδιώκει να αποδώσει στο μεγαλύτερο μέρος όσο γίνεται κατά λέξη τις αναφορές για το άγχος σε σχέση με τη σημασία αλλά και ως προς τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά των λέξεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις αλλάζει το μέρος του λόγου (π.χ. επίθετο) και κάνει χρήση της γενικής στα ελληνικά [π. χ., το "αίσθημα χαλάρωσης" για να μεταφράσει το αγγλικό "unable to relax"]. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 70

71 Η μετάφραση της τελευταίας λεξιλογικής μονάδας στη δοκιμασία (το 21 item του τεστ, "εφίδρωση όχι λόγω ζέστης") δεν είναι μία κατά λέξη μετάφραση (του πρωτότυπου "Hot/cold sweats") αλλά πρόκειται για μία αρνητική προσθήκη (<substitutio>) εκφράζοντας μία υποκειμενική ανάγνωση του μεταφραστή, προκειμένου να αποδώσει στα ελληνικά ένα σωματικό σύμπτωμα που λειτουργεί ως ένα στοιχείο που είναι αποδεκτό στην επιστημονική ορολογία της κοινότητας των ιατρών, ή των ψυχολόγων και που φυσικά θα συμβάλλει στην εκτίμηση του άγχους. Στο βιβλίο τα "Βασικά στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής" (Μάνος, 1997), όπου περιγράφονται τα διαγνωστικά κριτήρια των κλινικών διαταραχών, στη σελίδα 253 εμφανίζονται τα κριτήρια κατά DSM-IV για την Προσβολή Πανικού, που αφορά μια διακριτή περίοδο έντονου φόβου η δυσφορίας και εμπεριέχει μία σειρά από συμπτώματα μεταξύ αυτών και το "ρίγη ή ξαφνικά αισθήματα ζέστης", το οποίο θα μπορούσε να αποδώσει μεταφραστικά το "Hot/cold sweats" Συμπέρασμα Η συγκριτική ανάλυση των ειδικών κειμένων, που μελετήθηκαν, ανέδειξε ότι δεν μεταφράζονται πάντα υπό το πρίσμα μιας διαπολιτισμικής προσέγγισης κάτι που είναι απαραίτητο, διότι θα δώσει στοιχεία απαραίτητα για τη βελτίωση της μετάφρασης στην ελληνική γλώσσα και την καλύτερη εκπλήρωση του λειτουργικού τους σκοπού που είναι η εκτίμηση μιας ψυχικής ασθένειας, όπως είναι η αγχώδης διαταραχή Περιγραφή του Neuropsychiatric Inventory (NPI) Περίσταση του κειμένου-πηγή του Neuropsychiatric Inventory (NPI) Αποστολέας: Οι Cummings και άλλοι είναι οι κατασκευαστές του Νευροψυχιατρικού Ερωτηματολογίου στην αγγλική γλώσσα 92 ], το οποίο δημιουργήθηκε το 1994 για να εκτιμήσει ένα εύρος νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων (κατάθλιψη, ψευδαισθήσεις, παραλήρημα κ.λ.π.) και αποδιοργανωμένων συμπεριφορών στην άνοια τύπου Alzheimer (ΑΤΑ). Ο όρος «αποδιοργανωμένες» παραπέμπει σε συμπεριφορές, οι 92 Παρουσιάζεται στο διαδικτυακό τόπο ως έκδοση για νοσοκομεία. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 71

72 οποίες αναφέρονται από τους συγγενείς των ασθενών με ΑΤΑ και παραβιάζουν τους οικογενειακούς ή κοινωνικούς κανόνες (Αγωγιάτου στο βιβλίο των Τσολάκη & Κουντή, 2010). Σκοπός: Το Νευροψυχιατρικό Ερωτηματολόγιο στοχεύει στην εκτίμηση της νευροψυχιατρικής κατάστασης του ασθενούς και βοηθάει στη διάκριση διαφόρων τύπων ανοιών. Βρέθηκε υψηλή εσωτερική εγκυρότητα (.88) και σημαντικά υψηλή αξιοπιστία μεταξύ των δύο επαναληπτικών μετρήσεων. Το περιεχόμενό του αποτελείται από 12 τομείς νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων ξεχωριστά, όπως είναι οι παραληρητικές ιδέες, οι ψευδαισθήσεις, η διέγερση-επιθετικότητα, η κατάθλιψη-δυσφορία, το άγχος, η ευφορία-αγαλλίαση, η απάθεια-αδιαφορία, η έλλειψη αναστολών, η ευερεθιστότητα, η παθολογική κινητική συμπεριφορά, οι διαταραχές συμπεριφοράς τη νύχτα και οι διαταραχές διατροφής. Τις απαντήσεις τις δίνει ένα άτομο που γνωρίζει καλά τον ασθενή (ό.π., στο βιβλίο των Τσολάκη & Κουντή 2010: 209). Οι αποδέκτες του ερωτηματολογίου είναι οι ασθενείς που εξετάζονται για τη νευροψυχιατρική τους κατάσταση. Ως βασικοί χρήστες του αναφέρονται οι επαγγελματίες υγείας σε διάφορα κλινικά πλαίσια (νοσοκομεία, κλινικές, κέντρα φροντίδας, κ. ά.), όπως νοσηλευτές, ψυχολόγοι, ιατροί διαφόρων ειδικοτήτων (ψυχίατροι, νευρολόγοι, κ.ά.). Οι κατασκευαστές αναφέρουν ότι έχει διαμορφωθεί μία έκδοση του NPI και έχει σταθμιστεί για τη χρήση της σε νοσηλευτικά πλαίσια (NPI-NH). Επίσης το NPI- Questionnaire (NPI-Q), μία έκδοση του NPI αναπτύχθηκε και σταθμίστηκε σε σχέση με το πρώτο NPI για να παρέχει μία σύντομη εκτίμηση της νευροψυχιατρικής συμπτωματολογίας σε κλινικά πλαίσια. Ακόμη η χρήση του ερωτηματολογίου έχει γίνει και από ερευνητές που μελετούν τη δοκιμασία στο πεδίο της έρευνας για τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως είναι η άνοια. Στη διεθνή βιβλιογραφία παρατίθενται μια σειρά από έρευνες που χρησιμοποίησαν το NPI ως ερευνητικό εργαλείο. Παραδείγματα τέτοιων εργασιών αναφέρονται παρακάτω: Differences of Behavioral and Psychological Symptoms of Dementia in Disease Severity in Four Major Dementias με συγγραφείς τους Kazui H, Yoshiyama K, Νεοφυτίδου Ελισάβετ 72

73 Kanemoto H, Suzuki Y, Sato S, Hashimoto M, Ikeda M, Tanaka H, Hatada Y, Matsushita M, Nishio Y, Mori E, Tanimukai S, Komori K, Yoshida T, Shimizu H, Matsumoto T, Mori T, Kashibayashi T, Yokoyama K, Shimomura T, Kabeshita Y, Adachi H, Tanaka T., και δημοσιευμένο από το ηλεκτρονικό περιοδικό PloS One το 2016; 11(8): e Relationship between Dementia Severity and Behavioral and Psychological Symptoms of Dementia in Dementia with Lewy Bodies and Alzheimer's Disease Patients, με συγγραφείς τους Hashimoto M, Yatabe Y, Ishikawa T, Fukuhara R, Kaneda K, Honda K, Yuki S, Ogawa Y, Imamura T, Kazui H, Kamimura N, Shinagawa S, Mizukami K, Mori E, Ikeda M., και δημοσιέυση αυτού στο Dementia Geriatrics Cognitive Disease Extra Jun 6;5(2), The Brazilian version of the Neuropsychiatric Inventory-Clinician rating (NPI-C): Reliability and validity in dementia των Stella F, Forlenza OV, Laks J, de Andrade LP, Avendaño MA, Sé EV, Cação Jde C, Lyketsos CG, de Medeiros K. με δημοσίευσή του στο International Psychogeriatrics, 2013 Sep;25(9), Neuropsychiatric symptoms in Alzheimer s disease: Constantine G. Lyketsos, Maria C. Carrillo, J. Michael Ryan, Ara S. Khachaturian, Paula Trzepacz, Joan Amatniek, Jesse Cedarbaum, Robert Brashear, and David S. Miller, όπως δημοσιεύτηκε στο Neuropsychiatric symptoms in Alzheimer s disease Alzheimer's & Dementia, 2011, 7, Λειτουργία του κειμένου-στόχου Αποστολέας: Η μετάφρασή του από την αγγλική γλώσσα στα ελληνικά και η εφαρμογή του στον ελληνικό πληθυσμό με ΑΤΑ έγινε από τους Politis και συν., (2004) με το άρθρο "Validity and reliability of the newly translated Hellenic Neuropsychiatric Inventory (H-NPI) applied to Greek outpatients with Alzheimer s disease: a study of disturbing behaviors among referrals to a memory clinic", το οποίο δημοσιεύτηκε στο International Journal of Geriatric Psychiatry, 19, Νεοφυτίδου Ελισάβετ 73

74 Σκοπός: Το δευτερογενές κείμενο στοχεύει στην εκτίμηση ενός εύρους νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων, μέσα από πληροφορίες που δίνει ένα άτομο, όπως είναι ο περιθάλπων, που γνωρίζει καλά τον ασθενή. Η τελική βαθμολογία των πληροφοριών προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό των δύο τελικών βαθμολογήσεων της συχνότητας των συμπτωμάτων και της σοβαρότητας (συχνότηταχσοβαρότητα). Η μεγαλύτερη βαθμολογία δείχνει αυξημένη επιβάρυνση (της κλίμακας 0-5). Στην ελληνική έρευνα των Politis et al. (2004), όπου μεταφράστηκε και σταθμίστηκε το ερωτηματολόγιο, βρέθηκε ότι η απάθεια ήταν το πιο συχνό σύμπτωμα μετά την ευερεθιστότητα και τη διέγερση-επιθετικότητα ενώ η ευφορία φαίνεται πως παρουσιάζεται πιο σπάνια στην ΑΤΑ (στο βιβλίο Τσολάκη & Κουντή, 2010: ). Αποδέκτες: Το μεταφρασμένο ερωτηματολόγιο έχει χρησιμοποιηθεί για νευροψυχιατρικό έλεγχο ασθενών για άνοια ή και για άλλες μορφές νευρολογικών παθήσεων σε κλινικές δομές (νοσοκομεία, κέντρα ημέρας για την άνοια) αλλά και σε ερευνητικές μελέτες στα πεδία της ψυχολογίας και της ιατρικής (ψυχιατρικής και νευρολογίας). Αναφέρονται παρακάτω έρευνες, όπου έγινε χρήση του ερωτηματολογίου για ερευνητικούς σκοπούς: Μουζακίδης, Χ. (2005). Η άσκηση ως παράγων διαφοροποίησης των φυσικών, γνωστικών, και λειτουργικών ικανοτήτων, της ψυχολογικής κατάστασης, και της συμπεριφοράς των ασθενών με άνοια τύπου Alzheimer. Διδακτορική διατριβή. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Γκόλια, Ι., Σιάτης, Γ., Καρπούζα Β., Πανταζή, Θ., Ευγενίδου, Ε., Οικονομίδης, Ν., & Κανίστρας, Α. Μελέτη της επίδρασης της ριβαστιγμίνης στις γνωστικές λειτουργίες χρόνιων σχιζοφρενικών ασθενών Εγκέφαλος Κατάσταση του κειμένου-πηγή Συγκρίνοντας τα δύο κείμενα διαπιστώνει κανείς ότι και τα δύο είναι επιστημονικά κείμενα ειδικού περιεχομένου και σκοπού που αφορά στην νευροψυχιατρική εκτίμηση ασθενών σε διαφορετικά πολιτισμικά μέρη. Δρουν, λοιπόν, στο ίδιο καθεστώς με 93 Ανασύρθηκε από το δικτυακό τόπο (18/10/2016). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 74

75 παρόμοια λειτουργικότητα. Απαραίτητη προϋπόθεση και των δύο είναι η στάθμισή τους σε κλινικά πλαίσια για τη διαπίστωση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας τους Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Τα δύο κείμενα δεν έχουν την ίδια εξωτερική μορφή παρουσίασης παρότι ομοιάζουν ως προς δομή περιεχομένου. Αποτελούνται και τα δύο από 12 κύριες ενότητες συμπτωμάτων με τις ερωτήσεις τους, χωρίς, όμως, να ταυτίζονται πλήρως σε όλα τα σημεία (διότι παραλείπονται ορισμένα από το δευτερογενές, κυρίως, όσον αφορά τις οδηγίες βαθμολόγησης). Διαφοροποιούνται ως προς τη φορμαλιστική μορφή παρουσίασης των τίτλων (στο κείμενο -πηγή είναι σε κεφαλαία γράμματα και τονισμένα ενώ στο κείμενο-στόχος μόνο σε μικρά αλλά τονισμένα) και των ερωτήσεων, των οποίων η αρίθμηση είναι με γράμματα στο δευτερογενές κείμενο ενώ η ταξινόμηση των υπο-ερωτήσεων στο πρωτότυπο είναι αριθμολογική Σημασιολογία και λέξεις Η παρουσίαση πρωτογενούς και δευτερογενούς κειμένου παρατίθεται στο παράρτημα (Πίνακας 5, σελ. 197) Αξιολόγηση της μετάφρασης Το πρωτογενές κείμενο διερευνά την νευροψυχιατρική κατάσταση του ασθενούς με πολλές ερωτήσεις και υποδείξεις για τη βαθμολόγηση προκειμένου να διερευνηθεί επιμελώς η νευροψυχιατρική κατάστασή του. Το δευτερογενές κείμενο είναι μία μετάφραση, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο "Δοκιμασίες και κριτήρια για την εκτίμηση των εγκεφαλικών δυσλειτουργιών" των Τσολάκη και Κουντή (2010, με συγγραφέα την Χ. Αγωγιάτου), που αποδίδει μεταφραστικά όλες τις βασικές ερωτήσεις του πρωτογενούς με συνοπτικές αναφορές στον τρόπο βαθμολόγησης. Στο μεγαλύτερο μέρος επιλέγει την κατά λέξη μετάφραση αποδίδοντας επακριβώς το περιεχόμενο και τη σημασία των ερωτήσεων αλλά και την αποκοπή της βαθμολογίας και της ερμηνείας της που δε μεταφράζεται, ενώ ελάχιστα (δύο φορές: στην ενότητα 11 και 12) εμφανίζεται η παράφραση. Η αξιολόγηση της Νεοφυτίδου Ελισάβετ 75

76 βαθμολογίας παρουσιάζεται περιγραφικά στο βιβλίο των Τσολάκη και Κουντή (2010, σελ ) που βοηθούν κάθε χρήστη στην αξιολόγηση των πληροφοριών Συμπέρασμα Το δευτερογενές κείμενο αποδίδει στο μεγαλύτερο μέρος μία κατά λέξη μετάφραση χωρίς να έχουν ληφθεί ιδιαίτερες πολιτισμικές διαστάσεις παρότι έχει γίνει η διαδικασία στάθμισης για την εγκυρότητα του ερωτηματολογίου σε ελληνικό πληθυσμό. Η επιστημονικότητα του πρωτογενούς και δευτερογενούς κειμένου και ο ειδικός σκοπός τους να ανιχνεύσουν νευροψυχιατρικά συμπτώματα δεν αφήνει πολλά περιθώρια για παραφράσεις περιεχομένου Περιγραφή του Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status (RBANS) Περίσταση του κειμένου-πηγή του Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status (RBANS) Αποστολέας: O C. Randolph είναι ο συγγραφέας αυτής της Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological status (1998) 94 και αφορά μία σύντομη συστοιχία νοητικών δοκιμασιών. Σκοπός: H RBANS αναπτύχθηκε για δύο βασικές εφαρμογές: 1) ως ένα βασικό πυρήνα της μπαταρίας για την ανίχνευση και ψυχομετρική μέτρηση της άνοιας και 2) ως μια σύντομη ψυχομετρική μπαταρία για την ανίχνευση και τον εντοπισμό των ψυχομετρικών ελλειμμάτων σε μια ποικιλία διαταραχών σε ενηλίκους 95 Η συστοιχία αυτή χορηγείται ατομικά σε ηλικιακές ομάδες των ετών και επιδιώκει μέσα σε 30 λεπτά περίπου να εξετάσει και να αξιολογήσει τις νοητικές λειτουργίες σε πέντε διαφορετικούς τομείς (άμεση ανάκληση-μνήμη, οπτικοχωρικές/κατασκευαστικές ικανότητες, προσοχή, γλώσσα, καθυστερημένη 94 Όπως ανασύρθηκε από το δικτυακό τόπο ή στον (19/10/2016) (19/10/2016). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 76

77 ανάκληση) που χρησιμοποιούν 12 επιμέρους δοκιμασίες (στο βιβλίο των Σταλίκα, Τριλίβα & Ρούσση, Τα ψυχομετρικά εργαλεία στην Ελλάδα, 2012: ). Οι αποδέκτες του ερωτηματολογίου είναι οι ασθενείς που εξετάζονται για τη νοητική τους κατάσταση και οι επαγγελματίες των επιστημών υγείας (νευρολόγοι, ψυχίατροι, νευροψυχολόγοι) σε διάφορα κλινικά πλαίσια (νοσοκομεία, κλινικές, κέντρα φροντίδας, κ. ά.). Το ερωτηματολόγιο εκτός από σημαντικό εργαλείο ανίχνευσης της άνοιας αποτελεί και ένα εργαλείο ερευνητικής διερεύνησης επιστημονικών ζητημάτων σε διάφορες διεθνείς μελέτες. Ως παραδείγματα αυτών παρατίθενται τα εξής: Norms and reliability for the Spanish version of the Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status (RBANS) Form A. με συγγραφείς τους De la Torre G. G, Suárez-Llorens A, Caballero F. J, Ramallo M. A, Randolph C, Lleó A, Sala I, Sánchez B., Journal of clinical and experimental neuropsychology, 2014, 36 (10): Relationship Between the Mini-Mental State Examination and the Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status in Patients Referred for a Dementia Evaluation με συγγραφείς τους Schmitt A. L, Livingston R.B, Goette W. F, Galusha-Glasscock J. M., και δημοσιευμένο στο περιοδικό Perceptual and motor skills, 2016 Sep 16. The RBANS Effort Index: Base rates in geriatric samples των Kevin Duff, Cynthia C. Spering, Sid E. O Bryant, Leigh J. Beglinger, David J. Moser, John D. Bayless, Kennith R. Culp, James W. Mold, Russell L. Adams, and James G. Scott δημοσιευμένο στο Applied Neuropsychology, 2011, 18(1), RBANS memory percentage retention: No evidence of incremental validity beyond RBANS scores for diagnostic classification of mild cognitive impairment and dementia and for prediction of daily function, των Jodouin K.A, O'Connell M.E & Morgan D.G, δημοσιευμένο στο Applied Neuropsychology Adult 2016 Jun 9, Λειτουργία του κειμένου-στόχου Αποστολέας: Η μετάφραση του RBANS και η προσαρμογή από την αγγλική γλώσσα στην ελληνική έγινε από τους Μεσσήνη, Γουρζουλίδου, Λύρος και Παπαθανασόπουλο, το 2008 με Νεοφυτίδου Ελισάβετ 77

78 αναρτημένη ανακοίνωση στο 22ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ελλήνων Νευρολόγων στα Χανιά και με θέμα "Επαναλαμβανόμενη συστοιχία για την εκτίμηση της νευροψυχολογικής κατάστασης (RBANS): Προκαταρκτικές νόρμες για κλινική και ερευνητική χρήση". Η προσαρμογή της μεταφρασμένης δοκιμασίας έγινε σε δείγμα 262 φυσιολογικών ατόμων με εύρος ηλικίας από 20 έως 85 ετών και η διακρίνουσα εγκυρότητά της διαπιστώθηκε σε κλινικό δείγμα ατόμων που έπασχαν από σκλήρυνση κατά πλάκας (Σταλίκας κ.ά, 2012: ). Στην παρούσα φάση υπάρχει και η μετάφραση της Glaxosmith του έντυπου καταγραφής Α της RBANS, η οποία έχει παραχωρηθεί για έρευνα στο Κέντρο Ημέρας «Αγιος Ιωάννης» και αυτή είναι που θα μελετηθεί και θα αξιολογηθεί παρακάτω. Σκοπός: Το κείμενο στόχος επιδιώκει τη διάκριση ή την ανίχνευση εγκεφαλικής βλάβης, άνοιας και νοητικών ελλειμμάτων σε ενηλίκους μέσω πέντε ενοτήτων, όπως είναι η άμεση ανάκληση-μνήμη, οπτικοχωρικές/κατασκευαστικές ικανότητες, προσοχή, γλώσσα, καθυστερημένη ανάκληση. H ενότητα "Άμεση ανάκληση-μνήμη" περιλαμβάνει την εκμάθηση καταλόγου 10 λέξεων και εκμάθηση μιας σύντομης ιστορίας. Η "Οπτικοχωρική/Κατασκευαστική" εμπεριέχει την αντιγραφή ενός πολύπλοκου σχήματος και αναγνώριση της κατεύθυνσης/προσανατολισμού δύο γραμμών κάθε φορά από 10 διαφορετικά γραμμικά σχήματα. Η ενότητα της "Γλώσσας" περιλαμβάνει τη δοκιμασία κατονομασίας αντικειμένων και τη δοκιμασία σημασιολογικής ροής και η ενότητα της "Προσοχής" την ανάκληση σειρών αριθμών που έχουν ανακοινωθεί από τον εξεταστή και τη δοκιμασία κωδικής αντικατάστασης. Η ενότητα της καθυστερημένης ανάκλησης εμπεριέχει τέσσερις δοκιμασίες (καθυστερημένη ανάκληση των 10 λέξεων της δοκιμασίας, αναγνώριση των 10λέξεων της δοκιμασίας από έναν κατάλογο 20 λέξεων, καθυστερημένη ανάκληση της σύντομης ιστορίας της δοκιμασίας story Memory και καθυστερημένη ανάκληση και αναπαραγωγή από μνήμης του πολύπλοκου σχήματος της δοκιμασίας Figure Copy), (βλ. βιβλίο Τα Ψυχομετρικά εργαλεία στην Ελλάδα των Σταλίκα, κ.ά. 2012: 403). Αποδέκτες του κειμένου στόχου είναι όσοι εξετάζονται νευρολογικά και νευροψυχιατρικά σε διάφορα Κέντρα Ημέρας για την άνοια, όπως είναι ο Αγιος Ιωάννης στη Θεσσαλονίκη, αλλά και οι διάφοροι επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων όπως ψυχίατροι, νευροψυχολόγοι, ψυχολόγοι που χορηγούν το κείμενο-στόχος σε Νεοφυτίδου Ελισάβετ 78

79 αυτή τη χρονική φάση για να το σταθμίσουν και να το αξιολογήσουν σε σχέση με τις διάφορες μορφές άνοιας αλλά και το μελετούν σε διάφορα εκπαιδευτικά ερευνητικά πλαίσια, όπως φαίνεται παρακάτω: Νόσος Parkinson και γνωστική δυσλειτουργία: Συσχέτιση με τον κινητικό φαινότυπο και το γονίδιο της α4 Υπομονάδας του νευρωνικού νικοτινικού υποδοχέα της ακετυλοχολίνης με συγγραφέα το Λύρο, Ε. (2009), και αφορά μια διδακτορική διατριβή στην Πάτρα. Neuropsychological functioning in buprenorphine maintained patients versus abstinent heroin abusers on naltrexone hydrochloride therapy (2009) των Messinis, L., Lyros, E., Andrian, V., Katsakiori, P.,Paganis, G., Georgiou, V., και Papathansopoulos, P., δημοσιευμένο στο Human Psychopharmacology: Clinical and Experimental, 24(7), Κατάσταση του κειμένου-πηγή Μέσω της σύγκρισης των δύο κειμένων διαφαίνεται ότι η λειτουργικότητα και ο σκοπός των κειμένων είναι η ανίχνευση της άνοιας. Το δευτερογενές κείμενο επιδιώκει να μεταφέρει στην ελληνική γλώσσα ένα έγκυρο και αξιόπιστο εργαλείο εφαρμόζοντας άλλοτε την κατά λέξη μετάφραση και άλλοτε με λιγότερη συχνότητα, όμως, την ελεύθερη προσαρμογή όταν δεν ταιριάζουν στο κείμενο-στόχος οι γλωσσικές επιλογές του πρωτότυπου με σκοπό την καλύτερη προσληψιμότητα του εργαλείου από τους αποδέκτες του Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Τα δύο κείμενα έχουν την ίδια εξωτερική μορφή παρουσίασης και περιεχομένου Έχουν την ίδια φορμαλιστική εικόνα και σε πολύ μεγάλο μέρος αποδίδεται μία κατά λέξη αλλά και κατά εικόνα μετάφραση. Αποτελούνται και τα δύο από τον ίδιο αριθμό ενοτήτων με τις υποερωτήσεις τους και από τις οδηγίες. Το δευτερογενές κείμενο τίθεται, όπως ισχύει σε κάθε εργαλείο, σε ποσοτική στάθμιση για να εκτιμηθεί και να αξιολογηθεί η εγκυρότητά του και αξιοπιστία σε ελληνικό πληθυσμό. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 79

80 Σημασιολογία και λέξεις Αναλυτική παρουσίαση της σημασιολογογίας των δύο κειμένων βρίσκεται στο παράρτημα (πίνακας 6, σελ. 219) Αξιολόγηση της μετάφρασης Το κείμενο-πηγή στοχεύει στην εκτίμηση των νοητικών λειτουργιών και ελλειμμάτων ατόμων που εξετάζονται νευροψυχιατρικά σε πεδία, όπως είναι η άμεση ανάκλησημνήμη, οπτικοχωρικές/κατασκευαστικές ικανότητες, προσοχή, γλώσσα, καθυστερημένη ανάκληση. Το ίδιο αποδίδει και το κείμενο-στόχος, το οποίο μεταφέρει στην ελληνική γλώσσα τις ίδιες ερωτήσεις του πρωτογενούς στο μεγαλύτερο μέρος κατά λέξη και κατά εικόνα με ελάχιστες εξαιρέσεις σε ορισμένα σημεία του μεταφράσματος, όπως στη λέξη market που αντικαταστάθηκε από τη λέξη "φρούτα" ή στην άσκηση 2 (Μνήμη ιστορίας) στο 4 που αφορά στο όνομα μιας πόλης (in Cleveland Ohio) αντικαταστάθηκε από μία ελληνική πόλη ("στην Πάτρα της Αχαίας") για λόγους προσαρμογής και καλύτερης κατανόησης από τους αποδέκτεςομιλούντες την ελληνική γλώσσα, με εξαίρεση την περίπτωση των ονομάτων ζώων που έχουν μεταφραστεί κατά λέξη, όπως η λέξη "καμηλοπάρδαλη" που αφορά ένα ζώο που δε συναντιέται στο ελληνικό φυσικό περιβάλλον αλλά είναι γνώριμο στους αναγνώστες μόνο εγκυκλοπαιδικά Συμπέρασμα Το δευτερογενές κείμενο αποδίδει στο μεγαλύτερο μέρος μία κατά λέξη και κατά εικόνα μετάφραση και σε μικρότερο βαθμό ορισμένες παραφράσεις για καλύτερη σημασιολογική προσαρμογή λόγω των γλωσσικών και πολιτισμικών διαφοροποιήσεων προκειμένου να αποδοθεί όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά μια έγκυρη μετάφραση για τον ελληνικό πληθυσμό. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 80

81 Περιγραφή του Montreal Cognitive Assessment (MoCa) Περίσταση του κειμένου-πηγή του Montreal Cognitive Assessment (MoCa) Αποστολέας: Η δοκιμασία ΜοCa αναπτύχθηκε από το Nasreddine και κατόπιν σταθμίστηκε από τους Chertknow, Phillips, Whitehead, Bergman, Collin, Cummings και Hébert το Περιγράφεται από τους Nasreddine, Phillips, Bédirian, Charbonneau, Whitehead, Collin, Cummings, και Chertkow στο άρθρο τους "The Montreal Cognitive Assessment, MoCA: a brief screening tool for mild cognitive impairment" δημοσιευμένο στο περιοδικό Journal of the Αmerican Geriatrics Society, 2005, 53 (4), Σκοπός: Η δοκιμασία MoCa είναι ένα εργαλείο ανίχνευσης της Ηπιας Νοητικής Διαταραχής στους ηλικιωμένους με στόχο να τους διακρίνει από τους φυσιολογικούς (Nasreddine et al., 2005) 97 Η συγκεκριμένη δοκιμασία με διάρκεια εφαρμογής τα 10 περίπου λεπτά (ανάλογα με το νοητικό επίπεδο του εξεταζομένου) περιλαμβάνει 11 υποδοκιμασίες για την εξέταση των εξής νοητικών λειτουργιών: εκτελεστικές λειτουργίες, οπτικοκατασκευαστικές ικανότητες, γλωσσικές ικανότητες, λεκτική μνήμη (άμεση και καθυστερημένη ανάκληση), αφαιρετική σκέψη, προσοχή και συγκέντρωση, προσανατολισμό σε τόπο και χρόνο (περιγραφή της δοκιμασίας στο βιβλίο των Τσολάκη & Κουντή, 2010, Δοκιμασίες και Κριτήρια για την εκτίμηση των εγκεφαλικών δυσλειτουργιών, σελ ). 96 Είναι διαθέσιμο και στους διαδικτυακούς τόπους: (9/10/2013), (18/6/2017) αλλά και στο "Estudos de adaptação do Montreal Cognitive Assessment (MoCA) para a população portuguesa" δημοσιευμένο στο Avaliação Psicológica, 2010, 9 (3): Διαθέσιμο στον ιστότοπο (9/10/2013) και στο (18/6/2017). 98 Νοητική εκτίμηση του Montreal. Montreal Cognitive Assessment (MoCA) από τις Ελευθερίου και Αγωγιάτου στο βιβλίο της Τσολάκη & Κουντή (2010: ). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 81

82 Οι αποδέκτες είναι ηλικιωμένοι που εξετάζονται σε διάφορα νοσοκομεία ή κέντρα ημέρας για την εκτίμηση της νοητικής τους κατάστασης. Επίσης, πολλοί ερευνητές χρησιμοποιούν τη δοκιμασία για ερευνητικούς σκοπούς σε πλαίσια εκπαιδευτικά και ερευνητικά για τη μελέτη της ίδιας της δοκιμασίας, ή τη σχέση της νοητικής διαταραχής με την εμφάνιση διαφόρων οργανικών ασθενειών νευρολογικής φύσεως ή σε σχέση με άλλα νευροψυχολογικά τεστ. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω έρευνες: Underestimation of Cognitive Impairment by Mini-Mental State Examination Versus the Montreal Cognitive Assessment in Patients With Transient Ischemic Attack and Stroke των Pendlebury, Cuthbertson, et al., δημοσιευμένο στο Stroke 2010; 41: A comparison of the mini mental state exam to the montreal cognitive assessment in identifying cognitive deficits in Parkinson's disease των Zadikoff, Fox, Tang-Wai, et al., δημοσιευμένο στο Movements Disorders, 2008, 23(2), The Montreal Cognitive Assessment and the Mini-Mental State Examination as Screening Instruments for Cognitive Impairment: Item Analyses and Threshold Scores των Damian., Jacobson, Hentz, et. al. που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Dement Geriatric Cognitive Disorders" το 2011, 31, Validity of the Montreal Cognitive Assessment (MoCA) as a Screening Test for Mild Cognitive Impairment (MCI) in a Cardiovascular Population από τους Mc Lennan, Mathias, Brennan και Stewart, δημοσιεύτηκε στο Geriatric Psychiatry Neurology, Differences in Cognitive Profile between TIA, Stroke and Elderly Memory Research Subjects: A Comparison of the MMSE and MoCA των Pendlebury, Markwick, et al., με δημοσίευση στο περιοδικό Cerebrovascular Diseases το 2012, 34, Νεοφυτίδου Ελισάβετ 82

83 Λειτουργία του κειμένου-στόχου Αποστολέας: Η κλίμακα μεταφράστηκε από τα Αγγλικά από τη Νευροψυχολόγο Dr. Κουντή Ζαφειροπούλου Φωτεινή και την Ψυχολόγο Ζαφειροπούλου Μυρτώ. Οι ψυχολόγοι που έκαναν τη μετάφραση δεν ήταν δίγλωσσοι. Ο ένας έκανε τη μετάφραση από τα αγγλικά στα ελληνικά και ο άλλος από τα ελληνικά στα αγγλικά. Η τελική μετάφραση στάλθηκε και στον κατασκευαστή της δοκιμασίας, (στοιχεία από την ίδια την κ. Κουντή μετά από ερώτηση της αξιολογήτριας). Η δοκιμασία εφαρμόσθηκε και σταθμίστηκε στην Ελλάδα σε φυσιολογικούς ηλικιωμένους, ασθενείς με ΗΝΔ και με ήπια άνοια από τους Kounti, F., Tsolaki, M., Eleftheriou, M., et al. (2007). Administration of Montreal Cognitive Assessment (MoCA) test in Greek healthy elderly patients with Mild Cognitive Impairment and patients with Dementia, στο European Conference on Psychological Assessment and 2th International Conference of the Psychological Society of Northern Greece, 129, Thessaloniki, Greece. Στη μελέτη αξιοπιστίας βρέθηκε ότι η δοκιμασία επηρεάζεται από την εκπαίδευση, την ηλικία και τη διαγνωστική κατηγορία. Σκοπός: Το δευτερογενές κείμενο στοχεύει, επίσης, να εκτιμήσει τη νοητική κατάσταση σε ηλικιωμένους και να διαγνώσει ή να αποκλείσει την ύπαρξη νοητικής διαταραχής σε ηλικιωμένα άτομα. Το περιεχόμενό του αφορά εξίσου 11 υποδοκιμασίες που αναφέρονται για το πρωτότυπο κείμενο για την εξέταση των νοητικών λειτουργιών, π.χ. εκτελεστικές λειτουργίες, οπτικοκατασκευαστικές ικανότητες, γλωσσικές ικανότητες, λεκτική μνήμη (άμεση και καθυστερημένη ανάκληση), αφαιρετική σκέψη, προσοχή και συγκέντρωση, προσανατολισμό σε τόπο και χρόνο. Ως αποδέκτες και χρήστες αναφέρονται εκτός των ηλικιωμένων που εξετάζονται σε δημόσια νοσοκομεία και κλινικές, π.χ., η Γ Νευρολογική Κλινική του Νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου», αλλά και σε κέντρα ημέρας για την άνοια, όπως ο " Αγιος Ιωάννης", η "Αγία Ελένη" στη Θεσσαλονίκη (αλλά και σε άλλα αντίστοιχα κέντρα ημέρας σε άλλες πόλεις της Ελλάδας) και οι διάφοροι επιστήμονες, κυρίως, από την Νεοφυτίδου Ελισάβετ 83

84 ψυχιατρική και ψυχολογική επιστημονική κοινότητα (ψυχίατροι, νευρολόγοι, ψυχολόγοι, νευροψυχολόγοι) που μελετούν τη δεδομένη μεταφρασμένη δοκιμασία σε σχέση με την ασθένεια της άνοιας και με άλλους νευροψυχολογικούς παράγοντες. Αναφέρονται ερευνητικές εργασίες όπως: Normative Data of the Montreal Cognitive Assessment in the Greek Population and Parkinsonian Dementia (2016) των Konstantopoulos, Vogazianos, Doskas, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Archives of Clinical Neuropsychology 31(3): Κατάσταση του κειμένου-πηγή Από τις παραπάνω αναφορές για τα δύο κείμενα και της συγκριτικής ανάλυσης συμπεραίνει κανείς ότι το πρωτογενές είναι ένα ειδικό επιστημονικό κείμενο με έγκυρη λειτουργία στο πεδίο της διάγνωσης νευρολογικών και νευροεκφυλιστικών ασθενειών σε άτομα τρίτης ηλικίας, όπως είναι η άνοια. Και αυτόν τον σκοπό ακολουθεί και το μεταφρασμένο κείμενο να εφαρμόζεται, δηλαδή, σε χώρους κλινικών εφαρμογών και πρόληψης και να είναι σε θέση να αξιολογεί τη νοητική κατάσταση των ηλικιωμένων σε ελληνικό πληθυσμό Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Είναι εμφανές ότι και τα δύο κείμενα έχουν την ίδια μορφή και δομή ως προς την παρουσίαση του περιεχομένου τους, είτε αφορά λέξεις ή εικόνες των λέξεων ή τις οδηγίες συμπλήρωσής του ή την αρίθμηση των ενοτήτων. Μικρή διαφορά εμφανίζεται στον τρόπο παρουσίασής τους μέσα στο πλαίσιο που περιβάλλει το περιεχόμενο των δύο κειμένων. Το κείμενο-στόχος μορφολογικά παρουσιάζει διαφορετικά τη βαθμολόγηση -ερμηνεία στο τέλος του ορθογώνιου πλαισίου. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 84

85 Σημασιολογία και λέξεις Η παρουσίαση της συγκριτικής αξιολόγησης του κειμένου-πηγή και κειμένου-στόχου παρατίθενται στο παράρτημα (πίνακας 7, σελ. 229). Όλες οι υποενότητες του δευτερογενούς κειμένου είναι κατά λέξη (<repetitio>) μεταφρασμένες αλλά και κατά εικόνα (<repetitio> 99 ). Οι εικόνες που χρησιμοποιεί το μετάφρασμα είναι οι ίδιες που έχει και το κείμενοπηγή, χωρίς ωστόσο να έχει μεσολαβήσει το πολιτισμικό φίλτρο των μεταφραστών μια που τα συγκεκριμένα ζώα του πρωτογενούς κειμένου δεν υπάρχουν στο φυσικό περιβάλλον της γλώσσας-στόχου. Η μορφή του πρωτότυπου είναι πιο έντονη, δηλαδή είναι πιο τονισμένοι οι τίτλοι σε μαύρο πλαίσιο, π. χ. VISUOSPATIAL/EXECUTIVE, NAMING, MEMORY, ATTENTION, LANGUAGE, ABSTRACTION, DELAYED RECALL, ORIENTATION. Στο ελληνικό εργαλείο ως προς τη μορφή δε διαχωρίζονται οι συγκεκριμένοι τίτλοι ενώ τονίζονται τα γράμματα [Φ Β Γ Μ Ν Α Α Ξ Κ Λ Β Α Φ Α Κ Δ Ε Α Α Α Ξ Α Ν Ο Φ Α Α Β] ή οι αριθμοί [ ]. Τα γράμματα του κειμένου στόχου είναι τα αντίστοιχα του αγγλικού κειμένου πλην του γράμματος Ξ που αντικαθιστά το γράμμα J (<transmutatio> 100 ). Μορφολογικά, στο ελληνικό εργαλείο δεν τονίζονται οι γραμμές του πίνακα και δεν ξεχωρίζονται σε ξέχωρο πλαίσιο το σύνολο της βαθμολογίας και οι υποσημειώσεις βαθμολόγησης, είναι δηλαδή εμφανή σε μια ενιαία γραμμή κολλημένη στο υπόλοιπο σχέδιο κάτι που εμφανίζεται στο πρωτότυπο κείμενο. Επίσης, λείπει μορφολογικά από την ελληνική φόρμα η διακεκομμένη γραμμή-βέλος εκκίνησης του σχήματος του κύβου στο ΟΠΤΙΚΟΧΩΡΙΚΕΣ/ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ (εννοεί λειτουργίες;). Φαίνεται στα ελληνικά να λείπει κάτι στην ονομασία του αντίστοιχου αγγλικού τίτλου VISUOSPATIAL/EXECUTIVE], όπου στην αγγλική εκδοχή φαίνεται από ποιο σημείο μπορεί να ξεκινήσει κανείς να σχηματίσει τον κύβο. Ως προς το περιεχόμενο η μετάφραση είναι πιστή κατά λέξη σε όλα σχεδόν τα σημεία ερωτήσεων εκτός της πρότασης στο MEMORY Do 2 trials/even if 1 st trial is 99 < Repetitio>, πρόκειται για έναν τύπο μετάφρασης, τον οποίο χρησιμοποιεί ο Kaindl (1999) και παραπέμπει στην αυτούσια επανάληψη των εκφράσεων, τυπογραφικών ή εικονικών στοιχείων της γλώσσας-πηγής στο δευτερογενές κείμενο (Κασάπη, 2000: 47). 100 <Transmutatio> ο όρος σύμφωνα με Kaindl (1999) αναφέρεται σε αλλαγές στη σειρά των γλωσσικών ή εξωγλωσσικών στοιχείων του κειμένου- στόχου σε σχέση με το κείμενο-πηγή [βλ. Κασάπη, 2000: 47, όπου παρουσιάζονται και οι υπόλοιποι τύποι μετάφρασης, όπως <deletio>: αφαίρεση, <detractio>: κόψιμο, <adiectio>:προσθήκη, <substitutio>: αντικατάσταση γλωσσικών, τυπογραφικών ή εικονικών στοιχείων του SLκειμένου]. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 85

86 successful όπου στο ελληνικό κείμενο απουσιάζει η μετάφραση του «even if 1 st trial is successful» (<deletio> 101 ) Αξιολόγηση της μετάφρασης Επιδιώκοντας μία αξιολόγηση της μετάφρασης της δεδομένης δοκιμασίας επισημαίνεται ότι το ελληνικό μεταφρασμένο τεστ είναι κατά λέξη ως προς το περιεχόμενο-λεξιλόγιο αλλά και στη μορφή-εικόνα με αποκλίσεις στο ελάχιστο. Η επιλογή των ίδιων με το πρωτότυπο κείμενο εικόνων-ζώων στην ελληνική έκδοση αποκλίνει από την αρχή της διαπολιτισμικότητας στη μετάφραση δεδομένου ότι τα συγκεκριμένα ζώα δεν συναντιώνται στο ελληνικό γεωφυσικό περιβάλλον. Η παράλειψη της διαπολιτισμικότητας στη μετάφραση μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία της μεταφρασμένης δοκιμασίας σε κλινικά περιβάλλοντα και την προσληψιμότητα του μεταφρασμένου προϊόντος Συμπέρασμα Σε αυτή την περίπτωση σημειώνεται σε μεγάλο βαθμό μία κατά λέξη και κατά εικόνα μετάφραση του πρωτοτύπου στο δευτερογενές κείμενο, χωρίς ιδιαίτερες διαφοροποιήσεις στη μορφή ή στο περιεχόμενο και μη λαμβάνοντας υπόψη την διαπολιτισμική προσέγγιση, γεγονός που θα βοηθούσε στη βέλτιστη εκδοχή της συγκεκριμένης μετάφρασης. 101 <Deletio> ο όρος εμφανίζεται στον Kaindl (1999) και αφορά την άρνηση, ολική ή μερική κειμένου (ορισμένων γλωσσικών στοιχείων ή εικόνων του πρωτότυπου κειμένου) [βλ.zanetti, F. (2007) στο διαδικτυακό τόπο bl&ots=qx2s35s59d&sig=cgypjhaggqng4as61oo5clcnu6m&hl=el&sa=x&ved=0ahukewiysd68v77xah WiIJoKHTeID74Q6AEITDAF#v=onepage&q=Kaindl%20Klaus%201999&f=false (14/11/2017)] και στην Κασάπη, 2000: 47]. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 86

87 3.3. Προνοσηρή Νοημοσύνη και Νοητικό Λεξικό Το ενδιαφέρον της συζήτησής μας για την αξιολόγηση της μετάφρασης των νευροψυχολογικών εργαλείων επικεντρώνεται, κυρίως, στη χρήση και αξιολόγηση της μετάφρασης διαγνωστικών εργαλείων λεξιλογικής απόφασης στο πεδίο μελέτης της προνοσηρής νοημοσύνης σε ηλικιωμένο πληθυσμό και ιδιαίτερα του νοητικού τους λεξικού ως βασική παράμετρος εκτίμησης των νοητικών λειτουργιών και διάγνωσης ποικίλων αφασικών συνδρόμων. Το νοητικό λεξικό ορίζεται από τους γλωσσολόγους ως εξής: Σύμφωνα με τη Lieber ονομάζεται σταθερό λεξικό, που έχει να κάνει με έναν χώρο, όπου πλέον δεν λειτουργούν οι κανόνες σχηματισμού λέξεων. Στο νοητικό λεξικό κατά τη Ράλλη (2011: 87) εγγράφονται τα μορφήματα, οι μονομορφηματικές λέξεις, οι λεξικοποιημένες φραστικές δομές και οι πλεοναστικοί κανόνες που λειτουργούν ως βάσεις για το σχηματισμό λέξεων χωρίς εσωτερική δομή (Ράλλη 2011: 74-75). Στο λεξικό καταχωρίζεται μόνο ό,τι είναι μη προβλέψιμο και δεν μπορεί να παραχθεί παραγωγικά, καθώς και στοιχεία των οποίων η δομή έχει καταστεί αδιαφανής. Τα μορφήματα σύμφωνα με τη Ράλλη (2011: 34) είναι τα ελάχιστα συστατικά των λέξεων που είναι φορείς μορφής και σημασίας (οι δεδομένες αναφορές για το νοητικό λεξικό έχουν χρησιμοποιηθεί και στο άρθρο της Νεοφυτίδου, 2015). Κατά τον Πετρούνια (2013: 69) το λεξικό μόρφημα είναι το μικρότερο τμήμα του λόγου που έχει σημασία ή γραμματική λειτουργία. Είναι αυτό που δηλώνει τη σημασία της λέξης που σύμφωνα με τις παραδοσιακές γραμματικές, άλλοτε ονομάζεται "θέμα", και άλλοτε "ρίζα". Ο Πετρούνιας (2013: 47) αναφέρεται στη γνώση μιας γλώσσας ως μία πανανθρώπινη βάση που εμπεριέχει τη γνώση των γραμματικών κανόνων, δηλαδή τη σύνταξη και μορφολογία, τη γνώση της προφοράς και την κατάκτηση ενός βασικού λεξιλογίου. Η Κασάπη (2002: 101) μιλώντας για τη μορφολογική γνώση περιγράφει ότι το τελικό απόθεμα των μορφημάτων μιας γλώσσας είναι το λεξικό της. Το μόρφημα ως τη μικρότερη μονάδα της γλώσσας με σημασία και γραμματική λειτουργία δεν μπορεί να διαιρεθεί χωρίς να παραβιαστεί η σημασία της. Η μορφολογική ανάλυση των λέξεων ενέχει εσωτερικές αλλαγές στη λέξη (π.χ. κλίση, συζυγία κλπ.). Από την οπτική της ψυχογλωσσολογίας το νοητικό λεξικό σύμφωνα με τον Jackendoff (2004: 93) συνίσταται στην αποθηκευμένη διασύνδεση φωνολογικών, Νεοφυτίδου Ελισάβετ 87

88 συντακτικών και εννοιολογικών δομών στη μακρόχρονη μνήμη και αποτελούν στοιχεία της γραμματικής δομής. Πρόκειται για την αποθήκη των λέξεων στη μακρόχρονη μνήμη (Jackendoff, 2004: 93; Νεοφυτίδου, 2015). Σύμφωνα με Coltheart (2004; 2005), με άλλα λόγια στο νοητικό λεξικό εδρεύουν οι τοπικές αναπαραστάσεις των λεξικών μονάδων για λέξεις γνωστές στον αναγνώστη, π.χ. των αναπαραστάσεων των ορθογραφικών και φωνολογικών ερεθισμάτων αλλά και των σημασιών τους (Coltheart, 2004; 2005), που παίζουν σημαντικό ρόλο στη δεξιότητα της ανάγνωσης, την οποία ο Coltheart προσπαθεί να εξηγήσει με το μοντέλο "Dual-Route Cascade model" (Giannakopoulou, 2012: 77). Το ίδιο αναφέρουν και οι Borowsky & Besner, (2006), αν και οι ίδιοι συμπληρώνουν ότι στο διάστημα 4 δεκαετιών έχει αξιολογηθεί από έρευνες με δείγμα υγιές νοητικά αλλά και με δείγμα που υπέστη εγκεφαλική βλάβη το γεγονός ότι απαιτούνται πολλαπλά στάδια επεξεργασίας για να υπολογιστούν οι επιδράσεις της λεξιλογικής-σημασιολογικής επεξεργασίας. Σε αντίθεση, οι Plaut & Booth (2006) υποστηρίζουν ότι στο πλαίσιο της λεξιλογικής απόφασης ένας απλός μηχανισμός που είναι ενσωματωμένος σε ένα μοντέλο παράλληλα κατανεμημένων δικτύων επεξεργασίας είναι επαρκής για να υπολογίσει τις επιδράσεις σημασιολογικής ετοιμότητας δράσης (semantic priming effects) καθώς και τις επιδράσεις λεξιλογικής επεξεργασίας (lexical processing effects). Στο ίδιο εννοιολογικό πλαίσιο το νοητικό λεξικό ορίζεται κατά τους Franklin και Emmorey ως η γραμματική που περιέχει πληροφορίες που έχουν οι φυσικοί ομιλητές για τα φωνολογικά, μορφολογικά και συντακτικά στοιχεία των λέξεων (Sripada, 2008). Ο Elman, (2011) σημειώνει ότι το νοητικό λεξικό αποτελεί μία αποθήκη λέξεων στη μακρόχρονη μνήμη, από όπου η νοητική γραμματική δομεί φράσεις και προτάσεις. Η λέξη αποθηκεύεται μαζί με τα φωνολογικά και ορθογραφικά σχήματα, τα οποία σχετίζονται με τις συντακτικές και σημασιολογικές πτυχές της (Sripada, 2008). Η λέξη, λοιπόν, και συγκεκριμένα η εσωτερική δομή των λέξεων, προκύπτει σύμφωνα με τον Πόρποδα (2002: ) από τον συνδυασμό μικρού αριθμού φωνολογικών στοιχείων με βάση τους κανόνες της φωνολογίας. Αυτού του είδους η δομή λέγεται φωνολογική δομή και καθορίζει κάθε λέξη ξεχωριστά και είναι αυτή η δομή που κάνει δυνατή την αναγνώρισή της. Αν αναγνωριστεί σωστά η φωνολογική δομή της λέξης τότε μπορεί να ανασυρθεί από τη μνήμη και η σημασία της, εάν βέβαια η λέξη είναι, ήδη, γνωστή. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 88

89 Με τη μελέτη του νοητικού λεξικού εξετάζεται σύμφωνα με την Kehaya, et al., (2002: ) καθετί που ο φυσικός ομιλητής γνωρίζει για τη γλώσσα του σε σχέση, δηλαδή, με την προφορά, τον αριθμό των συλλαβών, τον αριθμό των μορφημάτων, τη γραμματική κατηγορία, τις συγκεκριμένες συντακτικές και σημασιολογικές πληροφορίες, τη σημασία και την πραγματολογική αξία των λέξεων. Με άλλα λόγια, μελετάει τη μορφολογική επίγνωση του ομιλητή επί του γλωσσικού συστήματος ότι ο φυσικός ομιλητής έχει μορφολογική επίγνωση του γλωσσικού συστήματος και αυτό που γνωρίζει για τη γλώσσα του είναι ότι έχει σχέση με την προφορά, τον αριθμό των συλλαβών, τον αριθμό των μορφημάτων, τη γραμματική κατηγορία, τις συγκεκριμένες συντακτικές και σημασιολογικές πληροφορίες, τη σημασία και την πραγματολογική αξία των λέξεων. Οι εφαρμοσμένες τεχνικές μελέτης της λεξιλογικής αναγνώρισης είναι η τεχνική της λεξιλογικής απόφασης (αυτή που μας ενδιαφέρει στη δική μας ερευνητική προσπάθεια) και η τεχνική της κατονομασίας (αναφέρεται σε έργο ταχύτητας ανάγνωσης λέξεων). Συγκεκριμένα η δοκιμασία της λεξιλογικής απόφασης αφορά το εξής: τα εξεταζόμενα υποκείμενα εκτίθενται σε ακουστικό ή οπτικό μήνυμα και τους ζητείται να αναγνωρίσουν αν είναι μια λέξη, η οποία, είτε παρουσιάζεται μόνη της ή σε μία φράση της γλώσσας, ανήκει στο λεξιλόγιο της γλώσσας που μιλούν (Kehaya, et al., 2002: ). Αυτό που μετριέται ως εξαρτημένες μεταβλητές στη δοκιμασία λεξιλογικής απόφασης είναι η ταχύτητα και η ακρίβεια της αναγνώρισης των λέξεων (Diependaele, et al., 2012). Στη διαδικασία αναγνώρισης μονολεξικών μονάδων κατά τους Παντελιάδου & Ρόθου, (2011) σημαντικό ρόλο παίζει η νοητική λειτουργία της ανάγνωσης. Η λειτουργία της ανάγνωσης των λέξεων εξαρτάται από την ενεργοποίηση πολλών μεταγλωσσικών δεξιοτήτων, όπως είναι η φωνολογική επίγνωση και η μορφολογική επίγνωση που συγκροτούν τη γλωσσική επίγνωση. Σύμφωνα με τους παραπάνω συγγραφείς η σχέση μορφολογικής επίγνωσης και ανάγνωσης είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα στην περίπτωση της Ελληνικής γλώσσας, δεδομένου ότι η γλώσσα έχει πλούσια μορφολογία και 1:1 γραφοφωνημική αντιστοιχία. Η μορφολογική επίγνωση έχει ένα ειδικό νόημα που αναφέρεται στη γνώση των μορφολογικών δομών των λέξεων και της ικανότητας να αναπαριστά και να χειρίζεται αυτές τις δομές (Bowers, et al., 2010). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 89

90 Κατά τη Carlisle (1995) η μορφολογική επίγνωση του φυσικού ομιλητή μιας γλώσσας αποτελεί μια βασική μεταγλωσσική ικανότητα που σημαίνει ότι ο ομιλητής έχει γνώση της μορφολογικής δομής της γλώσσας και ότι τη χειρίζεται σκόπιμα. Η Carlisle (2003) επισημαίνει ότι η μορφολογική επίγνωση εμφανίζεται στις πρώτες σχολικές τάξεις. Έχει αποδεχτεί από διάφορες έρευνες η σχέση της μορφολογικής επίγνωσης με την κατάκτηση των δεξιοτήτων της ανάγνωσης και προφοράς και γενικότερα του γλωσσικού και σχολικού γραμματισμού (την κατάκτηση του αλφαβητισμού) από τις πρώτες τάξεις σχολείου (Wolter, et al., 2009). Η μορφολογική επίγνωση σύμφωνα με τη Carlisle (2003) είναι ένας επιπλέον παράγοντας που συμβάλλει στην αποτελεσματική και ακριβή αναγνώριση των λέξεων (Bowers, et al. 2010). "Η φωνημική επίγνωση νοείται ως η ικανότητα του ατόμου να έχει συνειδητοποιήσει ότι οι λέξεις του προφορικού λόγου αποτελούνται από φωνημικά δομικά στοιχεία" και να είναι σε θέση να αναλύει και να συνθέτει τα στοιχεία που στοιχειοθετούν τη φωνημική δομή των λέξεων (Πόρποδας, 2003: 56). Στη διεθνή βιβλιογραφία σημειώνεται ότι η φωνολογική επίγνωση σχετίζεται με την ικανότητα να αναγνωρίζει, να ταυτοποιεί και να χειρίζεται φωνολογικά στοιχεία, όπως συλλαβές, ρίμα 102 και φωνήματα. Ακόμη η φωνολογική επίγνωση έχει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ανάγνωσης των λέξεων και στη βιβλιογραφία έχει αναδειχθεί ως την πιο σημαντική αιτία της αποτυχίας πρώιμης ανάγνωσης (Park, et al., 2014). Οι δεξιότητες που σχετίζονται με την αναγνωστική ικανότητα και συνιστούν τη φωνολογική επίγνωση είναι η φωνολογική μνήμη (σχετίζεται με την κωδικοποίηση πληροφοριών σε ένα σύστημα ηχητικών αναπαραστάσεων για προσωρινή αποθήκευση) και η φωνολογική γνώση/συνειδητότητα (που αναφέρεται στο βαθμό ευαισθησίας ως προς τη δομή του ήχου στην προφορική γλώσσα. H φωνολογική πρόσβαση στη λεξιλογική αποθήκη αφορά την ικανότητα ανάκλησης των φωνολογικών κωδίκων από τη μνήμη. Οι δεξιότητες αυτές αλληλεπιδρούν σε μεγάλο βαθμό και σχετίζονται με την κατάκτηση της αναγνωστικής ικανότητας και αρχίζουν 102 Το ρίμα είναι το συστατικό της ιεραρχικής δομής της συλλαβής, που αποτελείται από τον Πυρήνα ως το υποχρεωτικό μέρος της συλλαβής (συνήθως με φωνήεν) και την Έξοδο, που είναι το μη φωνηεντικό μέρος, συνήθως με σύμφωνο ή ημίφωνο, που κλείνει τη συλλαβή, π.χ. στη συλλαβή -ρας της λέξης αέρας, το -ας είναι η Ρίμα, το -α ο Πυρήνας και το -ς η Έξοδος, σύμφωνα με την Α. Μαλικούτη-Drachman, Ρίμα [rhyme], διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: (Ανακτήθηκε στις 5/4/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 90

91 να διαφοροποιούνται στα άτομα με την εξέλιξη της σχολικής περιόδου. Με άλλα λόγια, η φωνολογική επίγνωση είναι μια ικανότητα που σχετίζεται με τον εγγραμματισμό (Anthony & Francis, 2005). Μια σειρά από έρευνες έχουν επιλέξει τις δοκιμασίες λεξιλογικής αναγνώρισης και απόφασης μέσω της ανάγνωσης λεξιλογικών μονάδων, τα λεγόμενα "hold tests", για να εξετάσουν την κατάσταση του νοητικού λεξικού (τις σημασιολογικές, οπτικές και ακουστικές διαστάσεις των λέξεων), του οποίου η εκτίμηση είναι απαραίτητη, όταν πρόκειται να εκτιμηθεί η προνοσηρή νοημοσύνη (premorbid intelligence) 103 ενός υποκειμένου στην τρίτη ηλικία αλλά και η συσχέτισή της με την εκδήλωση νευροεκφυλιστικών ασθενειών. Τα "hold tests" μετρούν μία μορφή ευφυΐας, η οποία εξαρτάται από το λεξιλόγιο και την προφορά του ατόμου και είναι πιο ανθεκτική απέναντι στην εγκεφαλική εξασθένηση (Serrao, Dozzi Brucki, Campanholo, et al. 2015). Πρόκειται για απλές και σύντομες δοκιμασίες που δεν μετρούν την ταχύτητα αντίδρασης των υποκειμένων στις απαντήσεις, όπως γίνεται συνήθως και δεν έχουν ως αντικείμενο την εξέταση ανώτερων νοητικών λειτουργιών 104 [αλλά τα έργα τους απαιτούν συγκεκριμένες νοητικές λειτουργίες, όπως είναι η αναγνώριση των λέξεων, η μορφολογική, η σημασιολογική και η αίσθηση της οικειότητας με την κάθε λέξη (Serrao, Dozzi Brucki, Campanholo, et al., 2015). Ενδεικτικά, επισημαίνονται παρακάτω ορισμένα παραδείγματα εργασιών (αναφέρονται και στους Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά. 2016β, 2016γ) με ερευνητικά εργαλεία δοκιμασίες λεξιλογικής απόφασης, τα οποία σε διάφορες έρευνες χρησιμοποιούνται για να εκτιμηθεί η προνοσηρή ευφυΐα, η οποία φαίνεται να είναι ένας προβλεπτικός παράγοντας για τη διάγνωση της άνοιας σε ηλικιωμένο πληθυσμό, όπως αναδείχθηκε σε έρευνες των Almkvist et al., (2007); Almkvist, O, Tallberg, I. M. (2009); Lowe & Rogers (2011); Okada de Oliveira, et al, (2014); Alves L, Simões M. R, Martins C. (2012); Serrao, et al., (2015), κ.ά. Αναφορικά με τα εν λόγω παραδείγματα παρατίθεται μία σύντομη περιγραφή ορισμένων χαρακτηριστικών δοκιμασιών λεξιλογικής απόφασης: 103 Η εκτίμηση της προνοσηρής νοημοσύνης αποτελεί μια σημαντική πτυχή της νευροψυχολογικής και γλωσσικής αξιολόγησης προκειμένου να προσδιοριστεί το επίπεδο της νοητικής έκπτωσης (Leritz, McGlinchey, et al. 2006). Διεξάγεται, κυρίως, με τρεις προσεγγίσεις: με την εκτίμηση των δημογραφικών μεταβλητών (π.χ. εκπαίδευση, απασχόληση), την ικανότητα της ανάγνωσης και τη διαδικασία λεξιλογικής απόφασης (O' Caroll, 1995). 104 Ανάκτηση στοιχείων από (29/6/2016). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 91

92 Το National_Adult_Reading_Test_NART_test (NART) από Nelson & McKenna (1975); Nelson & O Connell (1978). Θεωρείται η πιο συνήθης δοκιμασία λεξιλογικής απόφασης που προτρέπει τους εξεταζόμενους να διαβάσουν δυνατά μια λίστα από 50 μη πραγματικές λέξεις διαβαθμισμένης δυσκολίας. Στόχος της δοκιμασίας ήταν να εκτιμηθεί η ακρίβεια της προφοράς των λέξεων (με όρους αντιστοιχίας γραφήματος και φωνήματος) και η οποία εξαρτάται από την οικειότητα με αυτές. Το NART φαίνεται να είναι μία καλή μεταβλητή εκτίμησης για υγιείς ενήλικες τρίτης ηλικίας αλλά και ανθεκτική ως προς τις επιδράσεις της ηλικίας και της εγκεφαλικής εξασθένησης. Στην περίπτωση αυτή οι λέξεις προέκυψαν σε μία αρχική έρευνα από ένα σύνολο 140 λέξεων που επιλέχτηκαν από το λεξικό με τη σωστή προφορά και σύμφωνη με την επίσημη προφορά που είχε δοθεί από το Chambers Dictionary. Οι επιλεγόμενες λέξεις ήταν όλες μη πραγματικές αλλά σύμφωνες με τους φωνοτακτικούς κανόνες της προφοράς των λέξεων αγγλικής γλώσσας. [Serrao, Dozzi Brucki, et al. 2015; Bright, Jaldow & Kopelman (2002); Watt & O Caroll (1999); Nelson (1982); Lichtwark, T.I (2011)]. Οι Beardsall και Huppert (1994) εξηγούν ότι είναι αιτιολογημένη η αποτυχία του NART να ανιχνεύσει το να προφέρει ο/η εξεταζόμενος/η σωστά τις λέξεις, διότι μπορεί να οφείλεται στην ασυνήθιστη μορφή και παρουσίαση της λέξης και όχι στην έλλειψη εξοικείωσης με τη λέξη. Για το λόγο αυτό ανέπτυξαν το Cambridge Contextual Reading Task (CCRT), όπου οι λέξεις του NART τοποθετήθηκαν σε μία σειρά από προτάσεις, έτσι ώστε να παρουσιάζονται σε ένα σημασιολογικό πλαίσιο παρά μεμονωμένα. H διαμόρφωση αυτή σκόπευε να διευκολύνει τη σωστή αναγνώριση των λέξεων, διότι εάν η λεξιλογική πρόσβαση είναι παρούσα για τη λέξη θα είναι έτσι ικανή μία πιο έγκυρη αναγνώριση της προνοσηρής νοημοσύνης (Morris, Wilson et al., 2005). Το AMNART (the American version of the NART) αναπτύχθηκε για τους ομιλητές της αγγλικής γλώσσας στην Αμερική. Η έκδοση αυτή εμπεριέχει είτε από 45 ή 50 μη κανονικές αγγλικές λέξεις με τις μισές περίπου ταυτόσημες με τις λέξεις του NART. Κατά τη διάρκεια της χορήγησης της δοκιμασίας οι συμμετέχοντες έχουν την οδηγία να προφέρουν κάθε λέξη δυνατά, ξεκινώντας από την κορυφή της λίστας και συνεχίζοντας μέχρι το τέλος. Μερικοί ερευνητές προτείνουν ότι αυτή η Νεοφυτίδου Ελισάβετ 92

93 δοκιμασία μπορεί να εκτιμήσει καλώς την προνοσηρή νοημοσύνη σε ηλικιωμένους ενήλικες (Lowe & Rogers, 2011). To Wechsler Test of Adult Reading (WTAR) διαμορφώθηκε παρόμοια με το παραπάνω παράδειγμα [το National Adult Reading Test (NART)], ή ακόμη και με τις περιπτώσεις των North American Adult Reading Test (NAART), and American National Adult Reading Test (ANART). Αφορούσε ασθενείς-ομιλητές της αγγλικής γλώσσας ηλικίας 16 έως 89 ετών για την εκτίμηση της νοητικής έκπτωσης μέσω της οπτικής ανάγνωσης 50 ψευδολέξεων διαβαθμισμένης δυσκολίας, όπου για κάθε μία λέξη εκτιμάται η σωστή προφορά τους 105 Οι Baddeley, et al (1993) ανέπτυξαν το Spot-the-Word test. Το περιεχόμενό του συνίσταται σε 60 ζεύγη λέξεων με μία κανονική και μία ψευδολέξη με την προϋπόθεση ότι ο εξεταζόμενος/η θα επιλέξει από το κάθε ζεύγος την πραγματική λέξη. Η επιλογή των λέξεων πραγματοποιήθηκε αρχικά από ένα μεγαλύτερο σύνολο λέξεων, όπου οι μελετητές προσπάθησαν να παράγουν λέξεις, οι οποίες σε μία κλίμακα οικειότητας κυμαίνονται από απλές και εμφανείς, π. χ., daffodil ή pylon, σε δυσνόητες λέξεις, π.χ., οι hoyden και shako. Οι ψευδολέξεις που διαμορφώθηκαν ακολούθησαν τον κανόνα να είναι παρόμοιες με τις πραγματικές ως προς το μήκος της λέξης και την αγγλική ορθογραφία, π.χ. strubbage, naquescent, paralepsy. Για να γίνουν οι έλεγχοι σε δείγμα υποκειμένων δόθηκαν δύο ομάδες των 60 λέξεων ίσης δυσκολίας κατά προσέγγιση με ίσο αριθμό στοιχείων που κυμαίνονται από το πολύ, ίσο έως πολύ δύσκολο. Οι εξεταζόμενοι βάσει των οδηγιών που είχαν έπρεπε να επιλέξουν σε κάθε ζεύγος ποια ήταν η πραγματική λέξη (Yuspeh & Vanderploeg, 2000). Στο άρθρο των Amlkvist, Adveen, et al., (2007) περιγράφεται η δοκιμή και στάθμιση του Swedish Lexical Decision Test (SLDT). Από ένα σύνολο 480 λέξεων που επιλέχτηκαν με τυχαία δειγματοληψία από ένα λεξικό της σύγχρονης γλώσσας στη Σουηδία (του Allén, 1970). Βάσει ορισμένων μορφολογικών κριτηρίων (όπως είναι τα παρακάτω: "όχι μονοσύλλαβες λέξεις, λέξεις από 3 έως 15 γράμματα, όχι σύνθετες λέξεις, όχι λέξεις ίδιου θέματος, λέξεις 105 Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο (29/6/16); (30/6/2016); Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά. 2016β, 2016γ. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 93

94 διαβαθμισμένης" 106 ) αποκλείστηκαν οι μισές λέξεις και έτσι παρέμειναν οι 240 που επεξεργάστηκαν. Οι μισές λέξεις από αυτές μετατράπηκαν σε ψευδολέξεις και ελέγχθηκαν με τη βοήθεια του Λεξικού της σουηδικής γλώσσας (Svenska Akademins ordbok över svenska språket, 1998) και της Σουηδικής Εγκυκλοπαίδειας (National encyklopedin, 1995). Η τελική δοκιμασία λεξιλογικής απόφασης, όπως περιγράφεται στο άρθρο των Amlkvist, Adveen, et al., (2007), εμπεριείχε τελικά 58 λέξεις (33 λέξεις και 25 ψευδολέξεις). Περισσότερα στοιχεία για τη σουηδική πρότυπη δοκιμασία που είναι και η αφορμή για την αναζήτησή μας στο πεδίο της αξιολόγησης της ποιότητας μεταφρασμένων νευροψυχολογικών εργαλείων θα παρουσιαστούν στην επόμενη ενότητα Γίνεται αναφορά για αυτό στους Καπετανίδου, Τυμβίου, κ.ά ή στους Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά., 2016β, 2016γ. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 94

95 3.4. Η πρώτη μεταφραστική προσαρμογή στα ελληνικά του πρότυπου Swedish Lexical Decision Test (SLDT) Στην ενότητα αυτή θα συζητηθεί το πρότυπο σουηδικό εργαλείο λεξιλογικής απόφασης και θα αξιολογηθεί η πρώτη μετάφρασή του στα ελληνικά που διεξήχθη το Περίσταση του κειμένου-πηγή της Swedish Lexical Decision Test (SLDT) Αποστολέας: Οι συγγραφείς του Swedish Lexical Decision Test (SLDT) είναι οι Almkvist, O., Adveen, M., Henning, L, και Tallberg, I.M., όπως παρουσιάζεται στο άρθρο "Estimation of premorbid cognitive function based on word knowledge: The Swedish Lexical Decision Test (SLDT)", που δημοσιεύτηκε το 2007 στο Scandinavian Journal of Psychology, 48, Το περιεχόμενο του πρωτότυπου κειμένου συνίσταται σε 58 λέξεις (33 λέξεις και 25 ψευδολέξεις) επιλεγμένες μέσα από ένα πλήθος 240 λέξεων και βάσει συγκεκριμένων μορφολογικών κριτηρίων, όπως είναι: μη μονοσύλλαβες λέξεις, λέξεις από 3 ως 15 γράμματα, μη σύνθετες λέξεις, όχι λέξεις με το ίδιο θέμα, και λέξεις με διαβαθμισμένη δυσκολία, όπως παρουσιάστηκαν στο "Πρακτικές εφαρμογές: η περίπτωση του διαγνωστικού εργαλείου Swedish Lexical Decision Test (SLDT)" των Καπετανίδου, Τυμβίου, Κασάπη, κ.ά., (2012) και αναφέρονται ξανά ως βασικά κριτήρια και σε επόμενες έρευνες (Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά., 2016β, 2016γ.) Σκοπός: Δεδομένου ότι έχει εκτιμηθεί ερευνητικά η σχέση εξάρτησης ανάμεσα στην προνοσηρή κατάσταση και τη νοητική έκπτωση ως προβλεπτικός παράγοντας για την άνοια, το κείμενο-πηγή στοχεύει στην εκτίμηση της προνοσηρότητας μέσω της μελέτης του νοητικού λεξικού προκειμένου να διαγνωστεί η άνοια σε ηλικιωμένο πληθυσμό. Το νοητικό λεξικό νοείται ως ένα σύνολο αναπαραστάσεων που αντιστοιχούν σε γλωσσικές/λεξικές μονάδες και μπορεί να μελετηθεί με τις τεχνικές της λεξιλογικής απόφασης και της κατονομασίας. Το πρωτότυπο κείμενο είναι μία περίπτωση Νεοφυτίδου Ελισάβετ 95

96 λεξιλογικής απόφασης σε γραπτή μορφή, μια διαδικασία, κατά την οποία ο εξεταζόμενος επιχειρεί να αποφασίσει εάν ένα ακουστικό ή οπτικό μήνυμα είναι μία λέξη που υπάρχει στο λεξικό της φυσικής του γλώσσας (Κεχαγιά, 2002: ). Το ερωτηματολόγιο απευθύνεται σε άτομα που εξετάζονται νευροψυχολογικά και σε επαγγελματίες των επιστημών υγείας (με ειδικότητες της νευρολογίας, ψυχιατρικής ή της ψυχολογίας) που το χρησιμοποιούν σε διαγνωστικά και ερευνητικά πλαίσια. Ενδεικτικά, ως παραδείγματα ερευνητικών εφαρμογών για νοητικό λεξικό αναφέρονται τα εξής: Lofkvist, U, Almkvist, O., Lyxell, B., & Tallberg, I.Μ. (2014). Lexical and semantic ability in groups of children with cochlear implants, language impairment and autism spectrum disorder και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό International journal of pediatric otorhinolaryngology, 78 (2), Serrao, V.T., Dozzi Brucki, M.S., Campanholo, R.K., Mansur, L.L., Nitrini, R. & Miotto, C.E. (2015). "Performance of a sample of patients with Mild Cognitive Impairment (MCI), Alzheimer s Diesease (AD) and healthy elderly on a lexical decision test (LDT) as a measure of pre-morbid intelligence", δημοσιευμένο στο περιοδικό Dementia e Neuropsychologia, 9(3), Λειτουργία του κειμένου-στόχου της Δοκιμασίας της Προνοσηρής Ευφυίας Αποστολέας: Το κείμενο-στόχος δε βασίστηκε από τους συγγραφείς του (Καπετανίδου, Τυμβίου, κ.ά., 2012) στο πρωτότυπο κείμενο αλλά σε μακροκειμενικούς γλωσσικούς κανόνες που όρισαν οι οδηγίες της ερευνητικής ομάδας που κατασκεύασε το πρωτογενές σουηδικό εργαλείο. Η μεταφραστική ομάδα της Ελληνικής Εταιρίας της Νόσου Alzheimer αποτελούμενη από νευροψυχολόγους και μεταφρασεολόγους ακολούθησε χωρίς πρόσβαση στις 56 σουηδικές λέξεις και ψευδολέξεις του αρχικού κειμένου τη μεταφραστική μέθοδο της διαγλωσσικής προσαρμογής του εν λόγω εργαλείου στην ελληνική γλωσσική κοινότητα ακολουθώντας τις αρχές κατασκευής και επεξεργασίας του SLDT. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 96

97 Η διαδικασία κατασκευής του μεταφρασμένου στην ελληνική γλώσσα εργαλείου παρουσιάστηκε το 2012 στο άρθρο "Πρακτικές εφαρμογές: η περίπτωση του διαγνωστικού εργαλείου "Swedish Lexical Decision Test (SLDT)" των Καπετανίδου, Τυμβίου, κ.ά. Σε αυτό το άρθρο περιγράφονται τα παρακάτω σημαντικά στοιχεία: Η διαγλωσσική ασυμμετρία σουηδικής <> ελληνικής δεν οδήγησε τη μεταφραστική ομάδα σε επιλογές απόλυτα ισοδύναμων μορφών. Η κατασκευή του δευτερογενούς κειμένου βασίστηκε στην επιλογή λέξεων από έναν κατάλογο 240 λέξεων που συλλέχθηκαν από τον Ελληνικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ) σύμφωνα με κριτήρια διαβαθμισμένης δυσκολίας και με τις αρχές του πρωτότυπου εργαλείου: α. όχι μονοσύλλαβες λέξεις, π.χ. φως, ζω, β. λέξεις από 3 ως 15 γράμματα, π.χ. ανοικοδόμηση, εργαλείο, γ. όχι σύνθετες λέξεις, π.χ. τροχονόμος, τραπεζομάντηλο, δ. όχι λέξεις ίδιου θέματος, π.χ. ήρεμ-ος, ηρεμ-ία. Στη συνέχεια έγινε μετατροπή των μισών λέξεων (120) σε ψευδολέξεις με τη μέθοδο της τυχαίας δειγματοληψίας και σύμφωνα με τις νόρμες του σουηδικού εργαλείου, όπως είναι οι εξής: α. αντικατάσταση φωνήεντος, π.χ. νόσαμα από λέξη νόσημα β. αντικατάσταση συμφώνου, π.χ. πήφος από λέξη ψήφος γ. πρόσθεση ενός γράμματος, π.χ. απόβλυση από λέξη απόλυση δ. αντικατάσταση συλλαβής, π.χ. υπόζηθρο από λέξη υπόβαθρο ε. αμοιβαία μετακίνηση γραμμάτων μέσα στη λέξη, π.χ. σύγμαντα από λέξη σύνταγμα" [βλ. στο άρθρο, όπως παραπάνω "Πρακτικές εφαρμογές: η περίπτωση του διαγνωστικού εργαλείου Swedish Lexical Decision Test (SLDT)"]. Μέσω αυτής της διαδικασίας προέκυψε η ελληνική μεταφρασμένη έκδοση δοκιμασίας λεξιλογικής απόφασης με 28 υπαρκτές και 28 μη υπαρκτές λέξεις που χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της αφαιρετικότητας (45 λέξεις), το πρόθημα (36 λέξεις), τις πολλές συλλαβές (34 λέξεις) και κυρίως τα ουσιαστικά (47) ως μέρος του λόγου. Επιπλέον, στο ελληνικό κείμενο υιοθετήθηκε η κατηγοριοποίηση "υπάρχει" και "δεν υπάρχει" για λέξεις και ψευδολέξεις, καθώς και η επιλογή ανοιχτού απαντητικού τύπου "δεν ξέρω", διαμορφώνοντας, έτσι, μία τρίβαθμη κλίμακα κατηγοριοποίησης των απαντήσεων. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 97

98 Παραδείγματα των ελληνικών υπαρκτών λέξεων είναι: σύντμηση, περίοπτη, ενδελεχώς, ανοικοδόμηση, οδυνηρός, πραγματώνω, ιδεαλιστής κ.ά., και των μη υπαρκτών λέξεων είναι: πρόσνηψη, αλανέωση, σύγμαντα, πληογώ, σύνδραμο, αναμέστρηση, κ.ά., (βλ. παράρτημα 7.3.3, σελ. 249). Σκοπός: Ο σκοπός της παραπάνω δοκιμασίας (των 56 μονολεκτικών μονάδων) ήταν ίδιος με αυτόν του πρωτότυπου και αφορούσε την εκτίμηση της προνοσηρής νοημοσύνης μέσω της εξέτασης του νοητικού λεξικού σε ηλικιωμένο πληθυσμό που εξετάζεται για την άνοια. Για το λόγο αυτό, τέθηκε η δοκιμασία σε στάθμιση από τους νευροψυχολόγους και σε συνεχή αξιολόγηση της ποιότητας της μετάφρασης από ερευνητές-αξιολογητές, η οποία εμπεριείχε ποιοτικές και ποσοτικές αναλύσεις των απαντήσεων υποκειμένων που εξετάζονταν νευροψυχολογικά από ειδικούς και συμπλήρωναν τη Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυίας που έδειξε σε μία πρώτη φάση αξιολόγησης (σε ένα δείγμα 60 υποκειμένων) ότι δεν ήταν όλες οι λέξεις που βασίστηκαν στην αποδελτίωση του γραπτού λόγου διεισδυτικές και προσλήψιμες από υποκείμενα, κυρίως, με χαμηλή εκπαιδευτική κατάσταση [δεδομένα παρουσιάζονται στο άρθρο των Νεοφυτίδου & Κασάπη (2015) "Η αξιολόγηση της μετάφρασης και η λειτουργικότητα στην ελληνική ενός μεταφρασμένου εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού: Η περίπτωση του SLDT σε ελληνικό πληθυσμό"]. Το συγκεκριμένο εύρημα οδήγησε την ερευνητική ομάδα αξιολόγησης σε μία δεύτερη φάση αξιολόγησης που βασίστηκε σε κοινωνιογλωσσολογικά δεδομένα που συλλέχθηκαν με συνεντεύξεις ατόμων τρίτης ηλικίας και επεξεργάστηκαν με τη μέθοδο εξόρυξης φυσικού λόγου, όπως παρουσιάστηκε στην εργασία των Νεοφυτίδου, Πόνος, (2016β) με θέμα "Διεπιστημονική έρευνα και κατασκευή διαγνωστικών εργαλείων προνοσηρής νοημοσύνης" 107 αλλά και στο άρθρο των Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά., 2016γ. Οι συνεχείς αξιολογήσεις της ποιότητας του κειμένου-στόχου στοχεύουν στη δημιουργία ενός έγκυρου και αξιόπιστου εργαλείου εξέτασης νοητικού λεξικού και εκτίμησης της προνοσηρής ευφυίας στην τρίτη ηλικία, το οποίο θα βασίζεται αλλά και θα απευθύνεται αποκλειστικά στην ελληνική γλωσσική κοινότητα. 107 Η εργασία αυτή δημοσιεύτηκε στα πρακτικά του 11th MiBES Conference-Crete στον ιστότοπο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 98

99 Αποδέκτες του μεταφράσματος είναι οι εξεταζόμενοι/ες για άνοια στα Κέντρα Ημέρας για το Azheimer "Αγία Ελένη" και" Άγιος Ιωάννης" και στη Γ Νευρολογική Κλινική στο νοσοκομείο «Γ.Παπανικολάου», καθώς και οι εξεταστές-επαγγελματίες ιατρικής εργασίας (νευρολόγοι, ψυχίατροι, νευροψυχολόγοι, ψυχολόγοι) που δρουν και ως ερευνητές για τη στάθμισή του. Το κείμενο-στόχος ήταν αντικείμενο συστηματικής έρευνας και αξιολόγησης της ποιότητας της μετάφρασής του, όπως φαίνεται ενδεικτικά στις παρακάτω αναφορές: Κασάπη, Ε., Νεοφυτίδου, Ε., Τσολάκη, Μ. & Κουντή, Φ. (2015). Ο παράγοντας "μεταφραστική επιλογή" και η σιωπή του Υποκειμένου απέναντι στη διαγνωστική εκτίμηση νοητικού λεξικού, η οποία δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά 4ης Συνάντησης Ελληνόφωνων Μεταφρασεολόγων, Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας 108. Nεοφυτίδου, Ε., (2015). Μορφοσυντακτικές κατηγορίες του νοητικού λεξικού SLDT στα ελληνικά και η σχέση τους με την προνοσηρή νοημοσύνη, δημοσιευμένη εργασία στο Journal of the Hellenic Society of Nuclear Medicine, Supplement, Proceedings of the 9th Panhellenic Interdisciplinary Conference of Conference of Alzheimer's Disease and Related Disorders and 1st Mediterranean Conference on Neurodegenerative Diseases May 2015, Νεοφυτίδου, Ε. & Κασάπη, Ε., (2015). Η αξιολόγηση της μετάφρασης και η λειτουργικότητα στην ελληνική ενός μεταφρασμένου διαγνωστικού εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού: Η περίπτωση του SLDT σε ελληνικό πληθυσμό, ως προφορική ανακοίνωση στην 5η Συνάντηση Εργασίας Ελληνόφωνων Μεταφρασεολόγων, που οργανώθηκε από τον Τομέα Μετάφρασης του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ, Μαΐου 2015, Θεσσαλονίκη. Νεοφυτίδου, Ε., Πόνος, Π., Ευαγγελίδης, Γ., Τσολάκη, Μ., Κουντή, Φ., Πόπτση, Ε. & Κασάπη, Ε. (2016). Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην εκτίμηση των γνωστικών λειτουργιών των εν δυνάμει νοσούντων από άνοια και στην έγκαιρη υποστήριξή τους. Ανακοινώθηκε στην Επιστημονική Διημερίδα "Φροντίζοντας αυτούς που φροντίζουν" Μαρτίου Πανελλήνιο Ινστιτούτο Νευροεκφυλιστικών νοσημάτων και Ελληνική Εταιρεία Νόσου 108 Ανακτήθηκε από το διαδικτυακό τόπο: (31/1/2016). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 99

100 Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών, Θεσσαλονίκη. Πρακτικά σε CD της διημερίδας. Νεοφυτίδου, E. Πόνος, Π., Ευαγγελίδης, Γ., Τσολάκη, Μ. & Κασάπη, Ε., (2016β). Διεπιστημονική έρευνα και κατασκευή διαγνωστικών εργαλείων προνοσηρής νοημοσύνης, που δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά του 11th MiBES Conference-Crete, Greece, Ιουνίου, Κατάσταση του κειμένου-πηγή Το πρωτότυπο κείμενο με λέξεις στη σουηδική γλώσσα διερευνά την προνοσηρότητα και λειτουργεί με σκοπό την ανίχνευση της νοητικής έκπτωσης, η οποία είναι προβλεπτικός παράγοντας για την άνοια. Το περιεχόμενό του βασίστηκε σε ορισμένα μορφοσυντακτικά κριτήρια που αφορούσαν τον αριθμό των συλλαβών, την εναλλαγή συμφώνων και φωνηέντων, τη συνθετότητα των λεξικών μονάδων, το γραμματικό γένος και τα προσωδιακά χαρακτηριστικά, τα οποία αποτέλεσαν μεταφραστικές νόρμες για το κείμενο-στόχος, οι οποίες όρισαν μακροκειμενικά τις λεξιλογικές μονάδες του, χωρίς να είναι ισοδύναμες με αυτές του πρωτότυπου. Μέσω της σύγκρισης των δύο κειμένων διαφαίνεται, ότι ο σκοπός του κειμένουστόχου που είναι εξίσου η ανίχνευση και μέτρηση της προνοσηρής ευφυΐας μέσω του νοητικού λεξικού δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί με μία κατά λέξη μετάφραση αλλά με μία δυναμική πραγματολογική μετάφραση που θα εναρμονίζεται με τις γλωσσικές και πολιτισμικές ανάγκες των αποδεκτών του κειμένου στη γλώσσα-στόχο Μορφολογική παρουσίαση των κειμένων Τα δύο κείμενα δεν έχουν την ίδια εξωτερική μορφή παρουσίασης και περιεχομένου. Μεταξύ των δυο κειμένων υπάρχουν γλωσσικές και μορφοσυντακτικές ασυμμετρίες που δεν επιτρέπουν την επιλογή ισοδύναμων σημασιολογικά μεταφραστικών μονάδων και για αυτό αποκλείεται μία κατά λέξη μετάφραση. Διατηρήθηκαν μόνο ορισμένοι μορφολογικοί κανόνες του πρωτότυπου κατά την επιλογή των λέξεων του κειμένου στόχου. 109 Δημοσιευμένα στον ιστότοπο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 100

101 Σημασιολογία και λέξεις Η παρουσίαση της σημασιολογίας του πρωτογενούς και δευτερογενούς κειμένου παρατίθεται στο παράρτημα (πίνακας 8, σελ. 230) Αξιολόγηση της μετάφρασης Ασυμμετρίες μεταξύ των γλωσσών δε βοηθούν το μεταφραστή να αποδώσει ερωτηματολόγια κατά λέξη, όπως είναι το σουηδικό πρωτότυπο κείμενο "SLDT", διότι δεν υπάρχουν σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις μεταξύ σουηδικής και ελληνικής με την ίδια μορφοσυντακτική δομή. Η αξιολόγηση της ποιότητας της μετάφρασης βασίστηκε σε ποιοτικές και ποσοτικές αναλύσεις των απαντήσεων των υποκειμένων και ανίχνευσε δεδομένα για ορισμένες δυνατότητες/ικανότητες των αποδεκτών της που αφορούσαν τη γραμματική και κοινωνιογλωσσολογική ικανότητά τους, η οποία καθόρισε την πρόσληψη και κατανόηση του μεταφράσματος προκειμένου να εκτιμηθούν σε ένα συγκεκριμένο διαγνωστικό πλαίσιο οι νοητικές του λειτουργίες. Η ποσοτική και ποιοτική στάθμιση του μεταφρασμένου νευροψυχολογικού εργαλείου (από ψυχολόγους, ιατρούς ή αξιολογητές της μετάφρασης) όρισε ένα ευρύτερο πλαίσιο διαπολιτισμικής διερεύνησης και φιλτραρίσματος που θα εξαλείφει τις γλωσσικές ασυμμετρίες με στόχο το μετάφρασμα να λειτουργεί αποτελεσματικά σε διαφορετικές πολιτισμικά περιστάσεις επικοινωνίας βάσει του σκοπού για τον οποίο κατασκευάστηκε Συμπέρασμα Η περίπτωση του συγκεκριμένου κειμένου-στόχου που βασίστηκε σε μακροκειμενικούς κανόνες κατασκευής και σε ένα μικροκειμενικό έλεγχο των γλωσσικών του επιλογών αποτελεί ένα παράδειγμα διαδικασίας μιας δυναμικής μετάφρασης και λειτουργίας ενός νευροψυχολογικού εργαλείου σε μία άλλη γλωσσική κατεύθυνση με έμφαση σε διαπολιτισμικούς παραμέτρους, που έτσι και αλλιώς καθορίζουν κάθε γλωσσική κοινότητα και κάθε διαφορετικότητα μεταξύ των γλωσσικών/σημειωτικών συστημάτων. Επίσης, αναδεικνύεται η ανάγκη υιοθέτησης παρόμοιας μεταφραστικής διαδικασίας, όταν οι χρήστες της καλούνται να πιστοποιήσουν αξιόπιστα και αποδεκτά μεταφρασμένα ψυχομετρικά εργαλεία. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 101

102 4. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1. Περιγραφή ερευνητικών στόχων Η παρούσα διατριβή προέκυψε από την ανάγκη να αξιολογηθεί η ποιότητα της μετάφρασης νευροψυχολογικών εργαλείων και συγκεκριμένα του πρότυπου σουηδικού εργαλείου εκτίμησης του νοητικού λεξικού του Swedish Lexical Decision Test. Η ελληνική μετάφραση του εν λόγω εργαλείου έγινε, όπως ειπώθηκε παραπάνω, από τους Καπετανίδου, Τυμβίου, κ.ά., το 2012, και τέθηκε σε αξιολόγηση της ποιότητάς της από το αρχικά με ποσοτική εμπειρική έρευνα που τώρα συνεχίζεται με μεικτή ποιοτική και ποσοτική έρευνα Βασικές αρχές δόμησης της Δοκιμασίας Προνοσηρής Ευφυίας (πρώτη μεταφραστική προσαρμογή) Στη υπό μελέτη δοκιμασία οι λεξιλογικές μονάδες χαρακτηρίζονται από τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά του αριθμού των συλλαβών, του μέρους του λόγου (ρήμα, ουσιαστικό, επίθετο, επίρρημα), της προθηματοποίησης, της αφαιρετικότητας, τα οποία συζητήθηκαν εκτενώς και στην αναφορά της Νεοφυτίδου (2015) και αναλύονται παρακάτω: Οι συλλαβές στην ελληνική λέξη αποτελούνται από σύμφωνο ή σύμφωνα και φωνήεν ή δίψηφο φωνήεν και σε μερικές από φωνήεν ή δίψηφο φωνήεν μόνο του ή από φωνήεν και σύμφωνο. Έτσι, η συλλαβή της ελληνικής γλώσσας χαρακτηρίζεται από μια διαδοχική σειρά φωνημάτων δομημένα στη σειρά και για αυτό λέγεται γραμμική δομή. Σύμφωνα με τη Μαλικούτη-Drachman η συλλαβή ορίζεται ως μία φωνολογική ενότητα με την οποία προσδιορίζεται ο τρόπος συμπλοκής των φθόγγων μιας γλώσσας. Τα μέρη της συλλαβής (σ) περιγράφονται ως εξής: ο Πυρήνας (Π), που είναι το κέντρο της συλλαβής, και συνήθως είναι ένα φωνήεν, η Έμβαση (Εμ. [Onset]), που είναι η αρχή, και η Έξοδος (Εξ. [Coda]), το τέλος της συλλαβής 110 ). Ο Πόρποδας (2003) αναφέρεται στην επίγνωση της συλλαβικής δομής του (προφορικού) λόγου, ως μία βασική κατηγορία της φωνολογικής ενημερότητας, και την περιγράφει ως την ικανότητα του ατόμου να έχει συνειδητοποιήσει ότι η 110 Βλ. στο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 102

103 προφορική λέξη αποτελείται από συλλαβικά τμήματα και, επιπλέον, ότι μπορεί να κατέχει τη δεξιότητα της ανάλυσης και της σύνθεσης των συλλαβών που δομούν κάθε λέξη. Ενδεικτικά σημειώνοντας, έχουν επισημανθεί στη βιβλιογραφία και έρευνα σύμφωνα με τους Anthony & Francis (2005) τρία είδη φωνολογικής ικανότητας, όπως: α. η φωνολογική μνήμη, η οποία αναφέρεται στην κωδικοποίηση πληροφοριών από ένα σύστημα φωνητικών αναπαραστάσεων προσωρινής αποθήκευσης. β. η φωνολογική πρόσβαση στο λεξικό σχετίζεται με την ικανότητα για ανάκληση/ανάκτηση φωνολογικών κωδίκων από τη μνήμη. γ. η φωνολογική συνειδητότητα αναφέρεται σε κάποιο βαθμό ευαισθησίας μιας ηχητικής δομής του προφορικού λόγου. Οι παραπάνω ικανότητες είναι αλληλένδετες και σχετίζονται με την κατάκτηση της ανάγνωσης με σταθερές ατομικές διαφορές από την προσχολική ηλικία (Antony & Francis, 2005). Ένα άλλο μορφοσυντακτικό γνώρισμα του δεδομένου μεταφρασμένου εργαλείου αφορά το μέρος του λόγου. Έτσι, έχουμε να κάνουμε με το ρήμα που αποτελεί το πιο σύνθετο μέρος του μορφολογικού συστήματος της νέας ελληνικής και με τις μορφολογικές διαφοροποιήσεις του. Με το ρήμα εκφράζεται μία κατάσταση, διάθεση, ενέργεια, στην οποία βρίσκεται το υποκείμενο. Το ουσιαστικό αναφέρεται κατά κανόνα σε πρόσωπα, ζώα, πράγματα, τόπους και σε έννοιες που δηλώνουν ιδιότητα, ενέργεια και κατάσταση. Το επίθετο είναι ένα μέρος του λόγου που κατά κανόνα δίνει ένα χαρακτηριστικό, μια ιδιότητα ή μια ποιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει, ενώ τα επιρρήματα είναι άκλιτες λέξεις που προσδιορίζουν κυρίως ρήματα, αλλά και άλλα μέρη του λόγου (επίθετα, ουσιαστικά, αριθμητικά, άλλα επιρρήματα και ολόκληρες φράσεις) και δηλώνουν διάφορες σχέσεις, όπως χρόνο, τόπο, τρόπο, μεταβολές καταστάσεων, στάσεις ομιλητών. Αναφορές για αυτό παρατίθενται στην Νεοφυτίδου (2015), στο Grammar of Modern Greek Language (A-B-C High School) 111, (in greek), και στη Νεοελληνική γραμματική. Αναπροσαρμογή της μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής του Τριανταφυλλίδη 112. Γενικά τα ουσιαστικά, ρήματα, επίθετα, επιρρήματα ανήκουν στις λέξεις με σημασία, οι οποίες αναφέρονται σε πράματα, ποιότητες, καταστάσεις ή ενέργειες, και είναι πάντα με σημασία ακόμα και αν χρησιμοποιούνται μόνες τους (Κασάπη, 2002: 99). 111 Διαθέσιμο στο Βλ. στο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 103

104 Στο δεδομένο μεταφραστικό προϊόν απαριθμούνται (όπως αναφέρονται στο άρθρο της Νεοφυτίδου, 2015) λέξεις με διάφορα προθήματα, τα οποία είναι τα προσφύματα και προστίθενται πριν από τη ρίζα μιας λέξης ως συνθετικό της για την παραγωγή μιας νέας λέξης 113. Σύμφωνα με τη Ράλλη (2011: 42) τα κύρια ελληνικά προθήματα είναι τα ξε- (ξε-χωρίζω) από τη Νέα Ελληνική, α- (α-πίστευτος), δυσ-(δύσ-πιστος) και ευ- (εύ-στοχος) από την Αρχαία Ελληνική. Ωστόσο υπάρχουν προθήματα προερχόμενα από την Αρχαία Ελληνική, που συμπεριφέρονται σήμερα ως προθήματα αν και ήταν στο παρελθόν ελεύθερα μορφήματα και ανήκαν στην κατηγορία των προθέσεων. Πρόκειται για τα εξής: ανά, αντί, από, δια, εις, εν, εκ, επί, κατά, μετά, παρά, περί, προ, προς, συν, υπέρ, υπό (παρατίθενται και στη Νεοφυτίδου, 2015). Οι λέξεις της συγκεκριμένης μεταφραστικής προσαρμογής χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της αφαιρετικότητας. Οι αφηρημένες λέξεις χαρακτηρίζονται σύμφωνα με τους Danguecan & Buchanan (2016) από μία γλωσσική συνθετότητα ή αλλιώς αποτελούν σύνθετες προσομοιώσεις των φυσικών και εσωτερικών γεγονότων (Barsalou, 1999), οι οποίες συνδυάζονται περισσότερο με γλωσσικό πληροφοριακό υλικό για εσωτερικά, εξωτερικά-κοινωνικά γεγονότα (Boghi & Cimatti, 2009). Ενώ αντίθετα, τα αισθησιοκινητικά στοιχεία χαρακτηρίζουν τις συγκεκριμένες λέξεις, οι οποίες αντιστοιχούν σε έννοιες αντικειμένων που γίνονται αντιληπτές στο χώρο και απτές μέσω των αισθήσεων του ανθρώπινου σώματος και όχι λόγω της γλωσσικής εμπειρίας (Borghi & Cimatti 114 ) και ως εκ τούτου σχηματίζονται εύκολα για αυτές, νοητικές εικόνες και αναπαραστάσεις. Οι αφηρημένες λέξεις δεν αναφέρονται σε υλικά αντικείμενα αλλά σε ιδέες ή πνευματικές καταστάσεις (Pobric, et al. 2009) και εμπεριέχουν μεγάλο πλήθος ιδιοτήτων, εξαρτημένων από το πλαίσιο. Σε αντίθεση, οι συγκεκριμένες λέξεις έχουν περισσότερες ανεξάρτητες ιδιότητες (Barsalou, 1982). Ο Paivio (1986) αναφέρει ότι οι συγκεκριμένες λέξεις έχουν λεξική και εικονική αναπαράσταση, ενώ οι αφηρημένες λέξεις διατηρούν μόνο λεξική αναπαράσταση στο μνημονικό σύστημα (Cao, Theune, and Nijholt, 2010). Τα συγκεκριμένα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά καταχωρίζονται σύμφωνα με τη Ράλλη (2011) στο χώρο ενός αφηρημένου λεξικού ή αλλιώς νοητικού λεξικού υπό την έννοια ότι αποτυπώνει τη γνώση των φυσικών ομιλητών επί των λέξεων (βλ. περισσότερα για το νοητικό λεξικό παραπάνω κεφ. 3.3). 113 Βλ. στο Ανακτήθηκε από (24/6/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 104

105 4.3. Εναλλασσόμενες φάσεις ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας Η διαδικασία αξιολόγησης της ποιότητας του μεταφράσματος είναι μια συστηματική και ενεργή διαδικασία αποτελούμενη από εναλλασσόμενες φάσεις ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας, των οποίων τα αποτελέσματα θα αναλυθούν, ενδελεχώς, παρακάτω Αξιολόγηση της ποιότητας της πρώτης μεταφραστικής προσαρμογής στα ελληνικά Σε μία πρώτη φάση η έρευνα για την αξιολόγηση της ποιότητας της πρώτης μεταφραστικής προσαρμογής της νευροψυχολογικής δοκιμασίας ακολουθεί τη response-oriented διαδικασία, η οποία βασίζεται σε απαντήσεις των ίδιων των υποκειμένων τρίτης ηλικίας που εξετάστηκαν για την εκτίμηση της προνοσηρότητας. Τα υποκείμενα της έρευνας με τα ιδιαίτερα δημογραφικά γνωρίσματα του φύλου, της ηλικίας, της εκπαίδευσης και του είδους της διάγνωσης είναι σε αυτή τη φάση οι χρήστες (δηλαδή οι αναγνώστες) της μετάφρασής μας. Πρόκειται για μία διϋποκειμενική διαδικασία αξιολόγησης, με ποσοτικά στοιχεία στάθμισης, όπως προκύπτει και από τη διαδικασία νευροψυχολογικής στάθμισης του μεταφράσματος, της οποίας ακολουθεί η περιγραφή Το ερευνητικό δείγμα Στην παρούσα φάση δόθηκε το μεταφρασμένο ελληνικό εργαλείο σε ένα δείγμα υποκειμένων που εξετάστηκαν συστηματικά, νευροψυχολογικά και νευρολογικά, για την εκτίμηση των νοητικών τους λειτουργιών. Το ερευνητικό δείγμα, όπως φαίνεται και στον πίνακα 1 (παράρτημα , σελ. 231), αποτελείται από 60 άτομα με μέσο όρο ηλικίας τα 64,93 έτη και τυπική απόκλιση τα 8,96 έτη με εύρος από 44 έως τα 86 έτη. Η πλειοψηφία του δείγματος ήταν γυναίκες 41 (68,33%) ενώ οι 19 (31,67%) ήταν άνδρες. Το μορφωτικό επίπεδο του δείγματος είναι αρκετά ανεπτυγμένο με μέσο όρο στα 10,377 έτη και τυπική απόκλιση 4,86. Οι περισσότεροι/ες εξεταζόμενοι/ες έχουν υψηλό επίπεδο μόρφωσης πάνω από 13 έτη εκπαίδευσης (Ν=23, 38,33%). Το 35% του δείγματος (21 άτομα) έχει ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και οι υπόλοιποι 16 (26,67%) τη δευτεροβάθμια. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 105

106 Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Ημέρας «Αγία Ελένη» και στο νοσοκομείο «Γ. Παπανικολάου», στα Εξωτερικά ιατρεία Μνήμης και άνοιας της Γ Νευρολογικής Κλινικής, στη Θεσσαλονίκη, όπου εξετάστηκαν οι συμμετέχοντες με συστηματικό νευρολογικό και νευροψυχολογικό έλεγχο. Οι διαγνώσεις των υποκειμένων δόθηκαν σύμφωνα με τα NINCDS-ARDRA κριτήρια από εξειδικευμένους ιατρούς και ψυχολόγους των Kέντρων Hμέρας για το Alzheimer (McKhann, G., Drachman, D., Folstein, M., et al. (1984). "Clinical diagnosis of Alzheimer s disease Report of the NINCDS -ADRDA work group under the auspices of SS Department of Health and Human Service Taskforce on Alzheimer's Disease". Neurology, 34: ). Έτσι 29 άτομα (48,3%) του δείγματος διαγνώστηκαν με ήπια νοητική διαταραχή (MCI), 13 άτομα (21,67%) με ήπια νοητική διαταραχή και συναισθηματικές διαταραχές. Το 16,7% (Ν=10) του δείγματος διαγνώστηκε με άνοια και το 15 % (9 άτομα) με άλλου τύπου ασθενειών (κατάθλιψη, εγκεφαλικό, επιληψία). Η περιγραφή των δημογραφικών στοιχείων 115 παρατίθεται στον πίνακα 1, στο παράρτημα , σελ Πρώτη μεταφραστική προσαρμογή-ανάλυση Το μετάφρασμα που χρησιμοποιήθηκε για αξιολόγηση είναι η "Δοκιμασία Προνοσηρής Νοημοσύνης" των Καπετανίδου, Τυμβίου, Κασάπη, Σούμπουρου, Κουντή και Τσολάκη, το οποίο μεταφράστηκε το , και τέθηκε σε συνεχή ποσοτική στάθμιση στα Κέντρα για το Alzheimer και στα Εξωτερικά ιατρεία Μνήμης και Άνοιας της Γ νευρολογικής κλινικής του Νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου», όπου αποδέκτες ήταν οι εξεταζόμενοι/ες για νευρολογική και νευροψυχολική εκτίμηση. Πρόκειται για την πρώτη μεταφραστική προσαρμογή στην ελληνική του σουηδικού διαγνωστικού εργαλείου με την ονοματοθεσία Swedish Lexical Decision Test <SLDT> (περισσότερα στο κεφ. 3.3). Το εργαλείο, λοιπόν, αυτής της ερευνητικής φάσης είναι η πρώτη μετάφραση στην ελληνική του Swedish Lexical Decision Test <SLDT> με υψηλή αξιοπιστία (Cronbach's Alpha =0,84), το οποίο, όμως, δεν προέκυψε από ισοδύναμη μετάφραση 115 Τα συγκεκριμένα δεδομένα παρουσιάστηκαν στην ανακοίνωση: Νεοφυτίδου, Ε. (2015). Μορφοσυντακτικές κατηγορίες του νοητικού λεξικού SLDT στα ελληνικά και η σχέση τους με την προνοσηρή νοημοσύνη (βλ. βιβλιογραφία). 116 Η στατιστική ανάλυση αυτής της ερευνητικής φάσης έγινε με το στατιστικό πακέτο SPSS 22 for Windows. 117 Καπετανίδου Μ., Τυμβίου, κ.ά. (2012). Πρακτικές εφαρμογές: η περίπτωση του διαγνωστικού εργαλείου Swedish Lexical Decision Test (SLDT), (βλ. βιβλιογραφία). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 106

107 λόγω ασυμμετριών μεταξύ της γλώσσας του πρωτογενούς σουηδικού κειμένου και του δευτερογενούς στην ελληνική γλώσσα κειμένου. Το πρωτότυπο κείμενο, το Swedish Lexical Decision Test [Amlkvist, Adveen, et al (2007)] ανήκε, όπως αναγράφεται στη διεθνή βιβλιογραφία, στην κατηγορία των δοκιμασιών λεξιλογικής αναγνώρισης και απόφασης λεξιλογίου (αληθών και ψευδολέξεων) σε γραπτή μορφή για τη διερεύνηση της προνοσηρής νοημοσύνης, όπως είναι οι National Adult Reading Test (NART) [Nelson & McKenna (1975); Nelson & O Connell (1978)], Wechsler Test of Adult Reading (WTAR), το Spot-the-Word (STW) [Baddeley, et al., (1993)], τα οποία παραδείγματα παρουσιάστηκαν σε προηγούμενη ενότητα Αξιολόγηση της πρώτης μεταφραστικής προσαρμογής Οι προαναφερόμενες μορφολογικές κατηγορίες των λέξεων της ελληνικής μετάφρασης τέθηκαν σε αξιολόγηση μέσω της μέτρησης των διϋποκειμενικών απαντήσεων ατόμων τρίτης ηλικίας που εξετάστηκαν νευροψυχολογικά για εκτίμηση νευροεκφυλιστικών νοσημάτων. Η ελληνική προσαρμοσμένη δοκιμασία των 56 λέξεων αποτελείται από 28 υπαρκτές λέξεις και 28 μη υπαρκτές και την 3βάθμη κατηγοριοποίηση των απαντήσεων με τη μορφή "υπάρχει", "δεν υπάρχει" και "δεν ξέρω". Οι συγγραφείς της μετάφρασης είχαν ως βάση κατασκευής του τους μακροκειμενικούς κανόνες και οδηγίες, οι οποίες είχαν καθορίσει τη μορφή και το περιεχόμενο του πρωτογενούς κειμένου. Με άλλα λόγια, η επιλογή των λεξιλογικών μονάδων μέσα από ένα σύνολο 240 λέξεων έγινε βάσει των, ήδη, καθορισμένων μορφολογικών κριτηρίων του πρωτογενούς κειμένου (βλ. ενότητα 3.4.1). Διαπιστώθηκε στην υπό εξέταση δοκιμασία ότι οι λέξεις της φέρουν συγκεριμένα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά, είναι μεσαίας συχνότητας και είναι αποδελτιωμένες από τον Εθνικό Θησαυρό Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ) που περιλαμβάνει σώματα κειμένων γραπτού λόγου του Ινστιτούτου Επεξεργασίας του Λόγου με περισσότερες από λέξεις 118. Η συχνότητα, κατά την Κασάπη (2002: 100), ως αντικείμενο της στατιστικής γλωσσολογίας, παραπέμπει σε έναν αριθμό που εκφράζει αριθμητικά το πόσο συχνά συναντάται μια λέξη σε ένα σώμα κειμένων (corpus). Οι λέξεις, σύμφωνα με τη Ράλλη (2011: 29), έχουν ενεργό ρόλο 118 Διαθέσιμο στο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 107

108 στη γλώσσα, διότι εμφανίζονται πολύ νωρίς στον ανθρώπινο λόγο, συμβάλλουν στη διαμόρφωση προτάσεων και καταχωρίζονται στα λεξικά (βλ. παραπάνω περισσότερες αναφορές). Πιο αναλυτικά, στις τριάντα έξι (36) λέξεις με προθήματα οι είκοσι δύο (22) λέξεις είναι υπαρκτές, όπως επικράτηση, προσπέραση, διασύνδεση, σύντμηση, κ.ά., και οι δεκατέσσερις (14) είναι ψευδολέξεις, όπως είναι πρόσνηψη, αναμέστρηση, εκέφραση, η αντακλαγή, ανατριφιάζω, εισητάριο, κ.ά. Ακόμη είκοσι (20) λέξεις είναι χωρίς πρόθημα. Από αυτές, έξι λέξεις είναι υπαρκτές (π.χ. ιδεαλιστής, σκοταδισμός, εργαλείο, κ.ά.) και δεκατέσσερις (14) λέξεις, μη υπαρκτές χωρίς πρόθημα, όπως το κάνισμα, χωφιό, κοκλύμπι, έφος, κ.ά. Συγκεκριμένα, η δοκιμασία εμπεριέχει σαράντα πέντε (45) αφηρημένες λέξεις. Από αυτές οι είκοσι πέντε (25) λέξεις είναι υπαρκτές: προσπέραση, εγκυρότητα, πραγματώνω, διασύνδεση, παραίνεση, επιμερισμός, ενδελεχώς, κ. ά., και οι είκοσι (20) είναι μη υπαρκτές: πρόσνηψη, αναμέστρηση, αναλέωση, ανατριφιάζω, κ. ά., που αφορούν αφηρημένες οντότητες, ιδιότητες, ενέργειες. Σχετικά με τις συγκεκριμένες λέξεις που εκφράζουν αντικείμενα ή πράγματα το μετάφρασμα εμπεριέχει οκτώ (8) λέξεις, εκ των οποίων οι τρεις λέξεις είναι υπαρκτές, όπως το μάνταλο, ή το συσσίτιο, και οι πέντε είναι μη υπαρκτές, όπως το χωφιό, ή το διαβακτήριο. Στο συγκεκριμένο ερευνητικό εργαλείο υπάρχουν τέσσερα (4) ρήματα: τα δύο είναι υπαρκτά (προλαμβάνω, πραγματώνω) και δύο είναι μη υπαρκτά: ανατριφιάζω, πληογώ. Σαράντα εφτά (47) λέξεις είναι ουσιαστικά εκ των οποίων τα είκοσι ένα (21) είναι υπαρκτά, όπως ιδεαλιστής, προσπέραση, κ.ά. και οι είκοσι έξι (26) είναι ψευδολέξεις: (π.χ. διακροπές, ορασότητα, δείστης, δόνειο, κ.ά.). Το νευροψυχολογικό εργαλείο περιέχει τέσσερα υπαρκτά επίθετα (προσεχής, οδυνηρός, παράταιρος, έγκριτος) και ένα υπαρκτό επίρρημα (ενδελεχώς). Το συγκεκριμένο εργαλείο περιέχει τριάντα τέσσερις (34) πολυσύλλαβες, από τις οποίες οι είκοσι δύο (22) είναι υπαρκτές λέξεις (επικράτηση, προλαμβάνω, διασύνδεση, πραγματώνω, εγκυρότητα, διεύρυνση, συσσίτιο, κ. ά.) και οι δώδεκα είναι μη υπαρκτές (π.χ. εισιτάριο, διαβακτήριο, αναμέστρηση, οικνειότητα, κ.ά.), ενώ οι δεκαεννιά (19) είναι τρισύλλαβες λέξεις, που μοιράζονται σε έξι υπαρκτές (διάρρηξη, σύντμηση, έγκριτος, μάνταλο, κ.ά.) και οι 13 τρισύλλαβες είναι μη Νεοφυτίδου Ελισάβετ 108

109 υπαρκτές: πρόσνηψη, κάνισμα, εκδροβή, διακροπές, πληογώ, νόσαμα, κ.ά.). Τέλος, η δεδομένη δοκιμασία εμπεριέχει και 3 δισύλλαβες μόνο ψευδολέξεις, που είναι οι εξής: χωφιό, έφος και δείστης. Στον πίνακα 2 (παράρτημα , σελ. 231) παρουσιάζεται η περιγραφική ανάλυση των αποτελεσμάτων των μορφολογικών κατηγοριών των λέξεων μέσω του στατιστικού πακέτου SPSS 22 for Windows. Από την περιγραφική στατιστική ανάλυση των λεξιλογικών μονάδων φάνηκε ότι οι συμμετέχοντες (Ν=60) έδωσαν απαντήσεις για όλες τις λέξεις (υπαρκτές, μη υπαρκτές λέξεις) και στις τρεις απαντητικές επιλογές ("υπάρχει", "δεν υπάρχει", "δεν ξέρω"), γεγονός που δείχνει ότι το δεδομένο δείγμα εμφανίζει δυσκολίες στη σωστή αναγνώρισή τους και δεν έχει ξεκάθαρη επίγνωση των λέξεων και των μορφοσυντακτικών τους χαρακτηριστικών, ως φορείς μορφής, σημασίας, ή λειτουργίας [Ράλλη (2001: 34); Πετρούνιας, (2013: 69)]. Το σύνολο των συμμετεχόντων απάντησε σωστά "υπάρχει" μόνο για τις λέξεις: προσπέραση (ουσιαστικό, αφηρημένο, πολυσύλλαβο, με πρόθημα) αφηρημάδα (ουσιαστικό, αφηρημένο, πολυσύλλαβο) ανοικοδόμηση (ουσιαστικό, αφηρημένο, πολυσύλλαβο, με πρόθημα) συσσίτιο (ουσιαστικό, πολυσύλλαβο, με πρόθημα) εργαλείο (συγκεκριμένο, ουσιαστικό, πολυσύλλαβο). Σε ορισμένες από τις υπαρκτές λέξεις επιλέχθηκε από τους συμμετέχοντες ως απάντηση και η επιλογή "δεν ξέρω", και αφορά ενδεικτικά τις εξής λέξεις: ουσιαστικά: επικράτηση, καταρροή, διεύρυνση, σύντμηση, περίοπτη, μάνταλο, επιμερισμός, κατάρτιση, ιδεαλιστής, παρανάλωμα, σκοταδισμός, παραίνεση, παρέκκλιση, κ.ά., ρήματα: προλαμβάνω, πραγματώνω επίρρημα: ενδελεχώς επίθετα: προσεχής, οδυνηρός, έγκριτος Σε ορισμένες από αυτές διαπιστώθηκε υψηλή βαθμολογία στην κλίμακα "δεν ξέρω": ιδεαλιστής, σύντμηση, περίοπτη, επιμερισμός πραγματώνω, ενδελεχώς, Νεοφυτίδου Ελισάβετ 109

110 έγκριτος Οι προαναφερόμενες λέξεις εκπροσωπούν όλα τα μέρη του λόγου (ρήμα, ουσιαστικό, επίθετο, επίρρημα), έχουν πολλές συλλαβές, οι περισσότερες είναι αφηρημένες λέξεις, κάποιες έχουν πρόθημα, ενώ μία λέξη "ο ιδεαλιστής" θεωρείται δάνεια λέξη, βάσει του Λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής. Σχετικά με το σύνολο των μη υπαρκτών λέξεων (ψευδολέξεις) σημειώθηκαν απαντήσεις και στις τρεις κλίμακες με την πλειοψηφία των απαντήσεων των συμμετεχόντων να τοποθετείται στη διαβάθμιση "δεν υπάρχει". Συχνά δόθηκαν απαντήσεις και στο "δεν ξέρω" σε όλες τις μη λέξεις με τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά της προθηματοποίησης, αριθμού συλλαβών, μέρους του λόγου και με το χαρακτηριστικό της αφαιρετικότητας. Συγκεκριμένα, η λέξη "πρόσνηψη" έφερε τη μεγαλύτερη βαθμολογία στην απαντητική επιλογή "δεν ξέρω" σε σχέση με τις άλλες ψευδολέξεις. Στις ψευδολέξεις σύνδραμο, πληογώ και αλανέωση κάποιοι ερωτώμενοι του δεδομένου δείγματος προτίμησαν σε υψηλό βαθμό την επιλογή ''υπάρχει" ως απάντηση (βλ. πίνακα 2, παράρτημα , σελ. 231). Στο δεδομένο στάδιο της έρευνας εφαρμόστηκαν ακόμη διάφορες στατιστικές αναλύσεις, όπως η ανάλυση μονής-διακύμανσης (one-way Anova) προκειμένου να διαπιστωθούν επιδράσεις ανεξάρτητων παραγόντων/μεταβλητών ή διαφοροποιήσεις στις επιδόσεις των συμμετεχόντων σε σχέση με την αναγνώριση των λεξιλογικών μονάδων της πρώτης μετάφρασης της Δοκιμασίας Προνοσηρής Νοημοσύνης, όπως ονομάστηκε από τη μεταφραστική ομάδα. Η στατιστική ανάλυση μονής-διακύμανσης (one-way Anova) ανέδειξε ότι το σύνολο των επιδόσεων του δείγματος στη μεταφρασμένη δοκιμασία επηρεάζεται από τις ανεξάρτητες μεταβλητές της εκπαίδευσης [F(2,57)=13,71 p=.00)] και της διάγνωσης [F(3, 56)=4,84, p=.00) (Νεοφυτίδου, 2015). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 110

111 Αναδρομική αξιολόγηση της μεταφραστικής προσαρμογής Πιο αναλυτικά διαπιστώθηκε στην ίδια ερευνητική φάση με ποσοτική ανάλυση 119 (Νεοφυτίδου, 2015) ότι: 1. Το εκπαιδευτικό επίπεδο επηρεάζει σημαντικά τις απαντήσεις των υποκειμένων ιδιαίτερα στις υπαρκτές λέξεις με πρόθημα [F (2, 56)= 11,724, p=.000, p <0,05] αλλά και στις υπαρκτές λέξεις χωρίς πρόθημα [F (2, 56) =4,476, p=.016]. Συνολικά όλες οι λέξεις (υπαρκτές και ψευδολέξεις) με πρόθημα επηρεάστηκαν από τη μεταβλητή της εκπαίδευσης [F (2, 52)=10,061, p=. 000]. Το εκπαιδευτικό επίπεδο των ερωτηθέντων επηρεάζει στατιστικά σημαντικά την επίδοσή τους στην κατηγορία όλων των (υπαρκτών και μη) ουσιαστικών [F (2, 55)=5,321, p=.008)], ιδιαίτερα τα υπαρκτά ουσιαστικά [F(2, 55)=11,521, p=.000], τα υπαρκτά επίθετα [F(3, 56)=7,22, p=.00), τα υπαρκτά επιρρήματα [F(2, 57)=8,598, p=.001], την κατηγορία των υπαρκτών πολυσύλλαβων λέξεων [F(3, 55)=6,06, p=.00] αλλά και το σύνολο των αφηρημένων λέξεων [F(2, 56)=6,943, p=.002], και ιδιαίτερα τις υπαρκτές αφηρημένες λέξεις [F(2, 57)= 9,188, p=.000]. 2. Σε σχέση με τον τύπο της διάγνωσης βρέθηκε ότι επιδρά στατιστικά σημαντικά στις επιδόσεις των συμμετεχόντων σχετικά με: α. τις υπαρκτές λέξεις με πρόθημα [F (3, 55)= 7,344 p=.000] και τις υπαρκτές λέξεις χωρίς πρόθημα [F (3, 55)=3,15, p=.03], β. την κατηγορία των υπαρκτών ουσιαστικών [F (3, 55)=5,226, p=0. 003], την κατηγορία συνολικά των επιθέτων [F (3, 56) =4,763, p=.005], των υπαρκτών επιρρημάτων [F (3, 56)=7,225, p=.000], γ. καθώς και τις κατηγορίες των υπαρκτών πολυσύλλαβων λέξεων [F (3, 55)=6,055, p=.001], και των υπαρκτών τρισύλλαβων [F (3, 56)=3,564, p=.020], 119 Χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση διασποράς (μονής κατεύθυνσης για να μελετηθεί η σχέση μιας εξαρτημένης και μιας ή περισσότερων ανεξάρτητων μεταβλητών (παραγόντων), (βλ. Μπαγιάτης & Τσάντας, 1993: 175) καθώς και οι μέθοδοι πολλαπλών συγκρίσεων για να γίνει έλεγχος των μέσων όρων και για να προσδιοριστούν οι διαφορές μεταξύ των μέσων όρων στις διάφορες ομάδες, (βλ. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 111

112 δ. επίσης, το διαγνωστικό επίπεδο των συμμετεχόντων φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά την επίδοσή τους, όσον αφορά την κατηγορία των αφηρημένων υπαρκτών λέξεων [F(3, 56)=7,202, p=.000]. Για να διερευνηθούν τυχόν διαφορές μεταξύ των ομάδων με συγκεκριμένο επίπεδο πραγματοποιήθηκαν στατιστικοί έλεγχοι πολλαπλών συγκρίσεων Bonferroni που απέδωσαν στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση στις παρακάτω ομάδες: α. Mεταξύ της εκπαιδευτικής ομάδας με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης (6 έτη εκπαίδευσης) και της ομάδας με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης (13 έτη και άνω) ως προς τη συνολική επίδοση των λέξεων με πρόθημα (ΔΜΟ= 10,032, p=.000), την επίδοση των υπαρκτών λέξεων με πρόθημα (ΔΜΟ=5,931, p=.000), την κατηγορία των πολυσύλλαβων συνολικά (p=.016), τις πολυσύλλαβες υπαρκτές λέξεις (p=.000), τα υπαρκτά επιρρήματα (p=.000), το σύνολο των ουσιαστικών (p=,011) και ιδιαίτερα των υπαρκτών (p=. 000), και σε σχέση με την περίπτωση των πολυσύλλαβων λέξεων (p=.016), ιδιαίτερα των υπαρκτών λέξεων (p=.000), καθώς και στο σύνολο των αφηρημένων λέξεων (p=.007). β. Επίσης, παρατηρήθηκε διαφοροποίηση μεταξύ της ομάδας με δευτεροβάθμια εκπαίδευση και της ομάδας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (p=.008) ως προς την κατηγορία των αφηρημένων λέξεων. Επίσης, στις υπαρκτές αφηρημένες λέξεις η ομάδα με βασική εκπαίδευση διαφοροποιήθηκε από την ομάδα με ανώτερο εκπαιδευτικό επίπεδο (p=.000). Αναφορικά με τη μεταβλητή της διάγνωσης η post-hoc ανάλυση Bonferroni ανέδειξε σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στην ομάδα των άλλων ασθενειών και της ομάδας με ήπια νοητική διαταραχή (p=.013) και ανάμεσα στην ομάδα των άλλων ασθενειών και την ομάδα με ήπια νοητική διαταραχή & ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές (p=.007). Ως προς τις κατηγορίες των λέξεων παρατηρήθηκαν τα εξής: α. ως προς την κατηγορία των επιθέτων στο σύνολό τους διαπιστώθηκε ότι η ομάδα των άλλων ασθενειών διαφορoποιείται από την ομάδα με ΗΝΔ (p=.011) και από την ομάδα ΗΝΔ & ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές (p=.047). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 112

113 β. ως προς τα υπαρκτά επίθετα διαφοροποιήσεις παρατηρήθηκαν ανάμεσα στην ομάδα "άλλες ασθένειες" με την ομάδα "ΗΝΔ και ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές" (p=.001] καθώς ανάμεσα στην ομάδα "άλλες ασθένειες" και την ομάδα "ΗΝΔ & ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές" (p=.006). γ. ακόμη στις υπαρκτές πολυσύλλαβες λέξεις διαπιστώθηκε στατιστικά σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στην ομάδα των άλλων ασθενειών και ομάδα ΗΝΔ (p=.002), καθώς και στην ομάδα "άλλες ασθένειες" και ομάδα "ΗΝΔ & ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές" (p=.005). δ. ως προς την κατηγορία των αφηρημένων υπαρκτών λέξεων η post-hoc ανάλυση ανέδειξε ότι η ομάδα "άλλες ασθένειες" διαφοροποιείται από την ομάδα με νοητική έκπτωση (p=.001) αλλά και από την ομάδα "ΗΝΔ & ψυχοσυναισθηματικές κατηγορίες" (p=.002). Συνοψίζοντας, λοιπόν, διαπιστώθηκε σε αυτή τη φάση της αξιολόγησης ότι οι μεταβλητές του εκπαιδευτικού επιπέδου και της διάγνωσης επιδρούν σημαντικά στην αναγνώριση των λέξεων που υπάρχουν στο νοητικό λεξικό της ελληνικής γλώσσας, και χαρακτηρίζονται μορφοσυντακτικά από την προθηματοποίηση, την αφαιρετικότητα, τον αριθμό των συλλαβών (κυρίως τις πολλές συλλαβές) και από το μέρος του λόγου (κυρίως τα ουσιαστικά, επίθετα και επιρρήματα και όχι τα ρήματα). Φάνηκε ότι τα άτομα τρίτης ηλικίας με χαμηλότερη εκπαιδευτική βαθμίδα διαφοροποιούνται, ως προς την αναγνώριση των μορφοσυντακτικών χαρακτηριστικών (γραφημικών και φωνημικών) των λέξεων, που ανακαλούνται κατά τη διαδικασία οπτικής ανάγνωσης των λέξεων, από άτομα με υψηλότερο επίπεδο εκπαιδευτικής μόρφωσης. Σε σχέση με την ανεξάρτητη μεταβλητή της διάγνωσης στο συγκεκριμένο ερευνητικό στάδιο (οι περισσότεροι συμμετέχοντες έχουν διαγνωστεί με ήπια νοητική διαταραχή) αναδείχθηκε ότι οι επιδόσεις των υποκειμένων επηρεάστηκαν από τον τύπο της διάγνωσης, κυρίως, στην αναγνώριση των υπαρκτών λέξεων. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 113

114 Λειτουργικές ισοδυναμίες Ποιοτική ανάλυση του περιεχομένου της δοκιμασίας (η πρώτη μεταφραστική προσαρμογή) Προκειμένου να εκτιμηθεί η ποιότητα της πρώτης μεταφραστικής προσαρμογής μελετήθηκαν και αξιολογήθηκαν ποιοτικά τα ευρήματα της συγκεκριμένης φάσης της έρευνας σε σχέση με τις μεταβλητές της εκπαίδευσης και της διάγνωσης. Για να επιτευχθεί ο ερευνητικός στόχος της αξιολόγησης της ποιότητας της μετάφρασης του εργαλείου επιλέχθηκε η σύγκριση ή μάλλον η ταύτιση των διαγνώσεων που αποδόθηκαν με το μεταφρασμένο εργαλείο με τις διαγνώσεις για τις ίδιες νόσους, οι οποίες προέκυψαν μέσω της χορήγησης ενός άλλου συμβατικού νευροψυχολογικού εργαλείου, όπως είναι το Mini Mental Τα ερευνητικά εργαλεία της συγκριτικής αντιπαραθετικής αξιολόγησης Το συγκεκριμένο εργαλείο νευροψυχολογικής εκτίμησης, το Mini Mental του Folstein et al. (1975), ως σύντομη εξέταση νοητικής κατάστασης είναι ένα χρήσιμο εργαλείο ανίχνευσης των νοητικών λειτουργιών σε άτομα τρίτης ηλικίας. Η μέγιστη επίδοση είναι 30 βαθμοί, φυσιολογικό >24-23 σε ηλικία κάτω των 75. Η επιλογή αυτού, ως εργαλείου αντιπαραθετικής αξιολόγησης του δευτερογενούς κειμένου, συνίσταται στα πλεονεκτήματα που το χαρακτηρίζουν, ότι δηλαδή είναι ένα εργαλείο αυτοτελές, σύντομο και αποδεκτό από την ιατρική και ψυχολογική επιστημονική κοινότητα για την εκτίμηση των νοητικών λειτουργιών. Η μεταφρασμένη Δοκιμασία Προνοσηρής Νοημοσύνης (βλ. στο κεφάλαιο 3, και στο παράρτημα σελ. 249) εφαρμόστηκε ως δοκιμασία ανίχνευσης της προνοσηρής νοητικής κατάστασης και νοημοσύνης με συνολική επίδοση σωστών απαντήσεων 56, με φυσιολογικό όριο βαθμοί και άνω, χωρίς να έχει οριστικοποιηθεί ακόμη η διαδικασία στάθμισής της. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 114

115 Ανάλυση αποτελεσμάτων της συγκριτικής αντιπαραθετικής αξιολόγησης Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων στην παρούσα έρευνα 120 η δοκιμασία Mini Mental [με μέσο όρο επίδοσης στο φυσιολογικό (Μ.Ο=26,10)] ανίχνευσε στο συγκεκριμένο δείγμα, κυρίως, την ήπια νοητική διαταραχή (ΗΓΔ) που αποτελεί ένα στάδιο νοητικής έκπτωσης ως ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ άνοιας και φυσιολογικού γήρατος. Συγκεκριμένα, η ΗΓΔ είναι ένα σύνδρομο νοητικής έκπτωσης, κυρίως της μνήμης, μεγαλύτερης από την αναμενόμενη για την ηλικία ενός ατόμου και το εκπαιδευτικό του επίπεδο, χωρίς, όμως, να σημειώνεται λειτουργική έκπτωση [Petersen, et al. (2001, 2009); Ihle-Hansen, (2012: 29)]. Το σύνδρομο αυτό διαφοροποιείται από την άνοια, κυρίως, στην ύπαρξη ή όχι φυσιολογικών δραστηριοτήτων στην καθημερινότητα (Τσολάκη & Κουντή, 2010: 17). Η ήπια νοητική διαταραχή νοείται ως η ενδιάμεση νοητική κατάσταση ανάμεσα στη φυσική νοητική κατάσταση και στην άνοια. Έχει ενδιαφέρον, διότι η ήπια νοητική έκπτωση μπορεί να εξελιχθεί σε άνοια (Ganguli, Snitz, Saxton, et al. 2011). H μεταφρασμένη στα ελληνικά δοκιμασία ανέδειξε επίπεδο κάτω του φυσιολογικού ορίου προνοσηρής νοημοσύνης (Μ.Ο= 42,13). Ως προς τις μεταβλητές της εκπαίδευσης και της διάγνωσης, που κύρια ερευνώνται σε αυτή τη φάση, διαπιστώθηκε ότι σε σχέση με το εκπαιδευτικό επίπεδο και με τη διάγνωση οι μέσοι όροι στη Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυίας και στο Mini Mental μεταβάλλονται παρόμοια, δηλαδή, όπου αυξάνεται ο μέσος όρος της μιας δοκιμασίας αυξάνεται και ο άλλος όρος στην άλλη νευροψυχολογική δοκιμασία. Τα αποτελέσματα δείχνουν, λοιπόν, ότι το ανώτερο επίπεδο εκπαίδευσης των υποκειμένων (πάνω από 13 έτη εκπαίδευσης) σχετίζεται με τις υψηλότερες συνολικά επιδόσεις τους στην αναγνώριση των λεξικών μονάδων στις δύο νευροψυχολογικές δοκιμασίες που εκτιμούν τις νοητικές λειτουργίες: Mini Mental=27,43 και στη Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυίας=49,96 (περισσότερα στον πίνακα 3, παράρτημα , σελ. 232) και αναδεικνύουν την εκπαίδευση ως έναν σημαντικό παράγοντα που μπορεί να επηρέασε τη μεταφρασιμότητα της πρωτότυπης δοκιμασίας. 120 Τα δεδομένα αυτής της ερευνητικής φάσης και η ερμηνεία τους συζητήθηκαν στην ανακοίνωση των Νεοφυτίδου, Ε. & Κασάπη, Ε. (2015). Η αξιολόγηση της μετάφρασης και η λειτουργικότητα στην ελληνική ενός μεταφρασμένου διαγνωστικού εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού: Η περίπτωση του SLDT σε ελληνικό πληθυσμό (βλ. βιβλιογραφία). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 115

116 Ακόμη, οι διάφορες κατηγορίες ταξινόμησης υποκειμένων με βάση τη διάγνωση έχουν διαφορετική αναγνωστική και αναγνωριστική ικανότητα, δηλαδή: οι υψηλότερες επιδόσεις συμβαδίζουν με τη διάγνωση της ήπιας νοητικής διαταραχής. Πρόκειται για εύρημα που δείχνει ότι η μετάφραση αυτού είναι καλή, δηλαδή, όπως, ήδη, σημειώθηκε, πως μακροκειμενικά ο λειτουργικός σκοπός της μετάφρασης καλύπτεται (βλ. πίνακα 4, παράρτημα , σελ. 233). Η περιγραφική ανάλυση έδειξε ότι ορισμένες λέξεις απαντήθηκαν πλήρως από όλα τα υποκείμενα που εξετάστηκαν ενώ σε άλλες λέξεις παρατηρήθηκαν απαντήσεις και στις τρεις απαντητικές επιλογές ("υπάρχει", "δεν υπάρχει", δεν ξέρω"). Η διαδικασία αξιολόγησης της ποιότητας της πρώτης μεταφραστικής προσαρμογής ανέδειξε τα παρακάτω ποιοτικά χαρακτηριστικά ορισμένων λέξεων της δοκιμασίας και τα οποία παρουσιάστηκαν στην εργασία των Νεοφυτίδου & Κασάπη (2015): 1. ιδεαλιστής: η λέξη είναι δάνεια, η μη οικειοποίησή της στο γλωσσικό υποσυνείδητο της πολιτισμικής μας κοινότητας φέρνει δυσκολίες στην αναγνωριστική της πρόσληψη, 2. προσπέραση: παραβιάζεται ο λειτουργικός σκοπός της μετάφρασης. Το πρωτότυπο έχει ως λειτουργικό σκοπό τη χρήση της δοκιμασίας στο γενικό πληθυσμό [για την πρόληψη]- αναπτύσσει μακροκειμενικά συμμετρία με το Mini Mental, αλλά μικροκειμενικά έχουμε πρόβλημα, 3. ενδελεχώς, σύντμηση, επιμερισμός, περίοπτη, πρόσνηψη: είναι λόγιες λέξεις, καθαρεύουσα, μη οικειοποίηση, και για αυτό παραβιάζεται ο λειτουργικός σκοπός της μετάφρασης [πολλά δεν ξέρω ], αντι-οικονομική η χρήση τους, 4. εργαλείο: απαντήθηκε σωστά από το σύνολο του δείγματος, παραβίαση του λειτουργικού σκοπού της πρόληψης [ανίχνευσης της προνοσηρής νοητικής κατάστασης], 5. αφηρημάδα, συσσίτιο: απαντήθηκε σωστά από τα υποκείμενα, παραβίαση του λειτουργικού σκοπού της μετάφρασης (που είναι η πρόληψη), μη διεισδυτικότητα, 6. σύνδραμο, πληογώ, αναμέστρηση, σύγμαντα, αλανέωση: λέξεις λόγιας βάσης [πολλά δεν ξέρω και υπάρχει ], παραπέμπει σε παραβίαση του λειτουργικού σκοπού. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 116

117 Από την παραπάνω ποιοτική περιγραφή και ανάλυση διαφαίνεται ότι οι περισσότερες λέξεις αυτής της δοκιμασίας χαρακτηρίζονται από το λόγιο περιεχόμενο και προέλευση Ανατροφοδότηση Τα παραπάνω ερευνητικά δεδομένα καθόρισαν σε σημαντικό βαθμό την πορεία της μελέτης και της έρευνας για την αξιολόγηση της ποιότητας της μεταφραστικής πράξης και σκιαγράφησαν ως απαραίτητο ερευνητικό βήμα την υιοθέτηση ενός νέου τρόπου οργάνωσης της έρευνας, όπως είναι η αποδελτίωση του προφορικού λόγου. Ο προφορικός λόγος, μέρος του γλωσσικού μας συστήματος, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο και μία ζωντανή μορφή γλωσσικής επικοινωνίας, ανεξαρτήτως του εκπαιδευτικού επιπέδου και των μορφών γραμματισμού. Ο προφορικός λόγος φέρει και εκφέρει ασυνείδητα γλωσσικά και πολιτισμικά στοιχεία συνδέοντας την κοινωνική πραγματικότητα με όλους τους φυσικούς ομιλητές μιας γλώσσας Η φάση της αξιολόγησης της ποιότητας της αναθεωρημένης προσαρμοσμένης δοκιμασίας Στόχος αυτής της ερευνητικής φάσης είναι η αναζήτηση του περιεχομένου της νέας δοκιμασίας εκτίμησης νοητικού λεξικού. Για το λόγο αυτό, ήταν σκόπιμο να διαμορφωθεί πρώτα μία ηλεκτρονική βάση ανάκτησης των συλλεγχθέντων γλωσσικών δεδομένων και κυρίως των λεξιλογικών μονάδων που εκφέρουν οι ομιλητές τρίτης ηλικίας, η οποία θα καταγράφει σε συχνότητες κάθε λέξη μεμονωμένα, όπως ειπώθηκε από τους αφηγητές/τριες. Αυτό σημαίνει ότι η συγκέντρωση του αφηγηματικού υλικού έγινε μέσω της κοινωνιο-γλωσσολογικής προσέγγισης (που έχει ως επίκεντρο την περιγραφή της σχέσης γλώσσας και κοινωνίας 121 με στόχο τη μελέτη του προφορικού λόγου εκφερόμενου από μία συγκεκριμένη κοινωνικά και ηλικιακά ομάδα υποκειμένων που βρίσκεται σε μία σημαντική περίοδο της ζωής του που τη χαρακτηρίζει η φυσιολογική 121 Βλ. κοινωνιογλωσσολογία [sociolinguistics], βλ. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 117

118 ή μη έκπτωση νοητικών λειτουργιών Το ερευνητικό δείγμα Στη δεδομένη χρονική φάση το ερευνητικό δείγμα της παρούσας φάσης της εργασίας συνίσταται σε 20 άτομα με Μ.Ο ηλικίας 66,20 χρόνια (Τ.Α=6,35, εύρος έτη) και Μ.Ο εκπαίδευσης τα 12,65 έτη (Τ.Α=4,92, εύρος από 6 έως 23 έτη εκπαίδευσης). Οι συμμετέχοντες τέθηκαν σε ένα συστηματικό νευρολογικό και νευροψυχολογικό έλεγχο από τους ειδικούς υγείας στο Κέντρο Ημέρας για την Άνοια "Αγία Ελένη" και διαγνώστηκαν ως υγιείς νοητικά. Στο πλαίσιο της εκτίμησής τους διαπιστώθηκε ότι ο μέσος όρος επίδοσής τους στο Mini Mental ήταν υψηλός 29,35 με τυπική απόκλιση 0,88 (με εύρος από 27 έως 30). Και τα 20 άτομα συνομίλησαν ατομικά με την ερευνήτρια που τους προσέγγισε για μία χαλαρή συζήτηση από 20 μέχρι και 45 περίπου λεπτά για θέματα που αφορούσαν στη ζωή τους και γενικά στην καθημερινότητά τους. Επισημαίνεται ότι δεν υπήρχε καμία άλλη προηγούμενη σχέση (εκτίμησης ή θεραπείας) μεταξύ της ερευνήτριας και των συγκεκριμένων υγιών νοητικά ατόμων και ο τόπος υλοποίησης των συνεντεύξεων ήταν τις περισσότερες φορές το Κέντρο Ημέρας "Αγία Ελένη", ενώ σε δύο περιπτώσεις προτιμήθηκε από τους/τις συνενταυξιαζόμενους/ες ο τόπος της οικίας τους Η ερευνητική διαδικασία Η συλλογή των δεδομένων επιτεύχθηκε με τη διαδικασία των μη τυποποιημένων συνεντεύξεων 122 με κύριο στόχο την ενεργοποίηση της αφήγησης από τη μεριά της ερευνήτριας διατηρώντας πιο πολύ τη θέση της συνομιλήτριας μέσα σε ένα επικοινωνιακό πλαίσιο, έτσι ώστε οι ερωτηθέντες να αφηγηθούν και να εκφραστούν ελεύθερα προκειμένου να καταγραφεί ο λόγος τους ως προς τις λεξιλογικές μονάδες. Απώτερος στόχος της ερευνήτριας ήταν να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες που θα βοηθούσαν τους ερωτηθέντες στην αφήγηση της πραγματικότητας της ζωής τους χωρίς την πίεση του χρόνου ή το άγχος μιας πιθανής αξιολόγησης που, πιθανώς, 122 Οι μη τυποποιημένες συνεντεύξεις (Παπαϊωάνου, Θεοδωράκης, & Γούδας, 2003: ) είναι μία μορφή διαδικασίας της ποιοτικής ερευνητικής μεθοδολογίας με στόχο τη συλλογή όσων γίνεται περισσότερων πληροφοριών από τον συμμετέχοντα με μία αρχική βασική δομή αλλά πιο ευέλικτη μέσα σε ένα πλαίσιο μιας συζήτηση μεταξύ των δύο ή περισσοτέρων ατόμων. Οι μη τυποποιημένες συνεντεύξεις περιλαμβάνουν την ομαδική (μη δομημένη), εθνογραφική (χωρίς δομή) συνέντευξη, τις ιστορίες ζωής, άτυπη συνέντευξη, συζήτηση ή «ωτακουστική» (βλ. βιβλιογραφία). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 118

119 εκλύει η συνθήκη μιας ψυχομετρικής δοκιμασίας ή νευρολογικής εξέτασης. Βασική προϋπόθεση για τη διεξαγωγή των συνεντεύξεων ήταν η ενημέρωσή των συμμετεχόντων για τη διαδικασία και το σκοπό των αφηγήσεων αλλά και η ανάγκη συγκατάθεσή τους για την απομαγνητοφώνηση των αφηγήσεων για να καταγραφεί κάθε λέξη που εκφράζουν. Έτσι οι αφηγούμενοι/ες μιλούσαν: για τον καθημερινό τρόπο ζωής τους, για τα μέλη της οικογένειάς τους και της τρέχουσας οικογενειακής κατάστασής τους, για τον τρόπο που δραστηριοποιούνται, είτε μέσω της εργασίας, ή της αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου τους, και καθετί που τους ικανοποιεί στον τρόπο ζωής τους, αλλά και για τις καθημερινές τους δυσκολίες ή τους τρόπους αντιμετώπισης και βοήθειας που λαμβάνουν από το στενό ή ευρύτερο περιβάλλον. Στις συνεντεύξεις, τα μοτίβα των ερωτήσεων από την ερευνήτρια έχοντας ως στόχο, κυρίως, την ενίσχυση του αφηγηματικού λόγου των συνεντευξιαζόμενων, σε ένα ελεύθερο πλαίσιο προσωπικής έκφρασης, χωρίς τις αυστηρές συνθήκες μιας εξέτασης, παρουσίαζαν την παρακάτω μορφή και διαμορφώνονταν πάντα σε σχέση με τις απαντήσεις των ερωτώμενων ή τη ροή της συζήτησης: Παραδείγματα ερωτήσεων: "με ενδιαφέρει να μου πείτε όσον αφορά στην οικογένειά σας, από πόσα μέλη αποτελείται σε αυτή τη φάση της ζωής σας..." "πώς περνάει η μέρα σας, η καθημερινότητά σας ποια είναι" "γενικά οι συγγενείς σας είναι στη ζωή σας, οι φίλοι υπάρχουν στην καθημερινότητά σας" "γενικά την καθημερινότητά σας βλέπω ότι την γεμίζετε, τι αντιμετωπίζετε όμως στη διάρκεια της καθημερινής ζωής τώρα που είσθε και χωρίς το σύντροφο" "τι φαντάζεστε όμως στη ζωή σας τώρα, δηλαδή από εδώ και πέρα, τι μπορεί να σας ικανοποιήσει με τα δεδομένα που έχετε;" "υπάρχει κάτι που σας δυσκολεύει", "τι είναι αυτό που σας ευχαριστεί", κ.ά. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 119

120 Παρακάτω παρατίθενται ενδεικτικά ορισμένα παραδείγματα απομαγνητοφωνημένων αφηγήσεων (γράφτηκαν χωρίς σημεία στίξης ή άλλα σύμβολα για λόγους επεξεργασίας του ειδικού προγράμματος που διαμορφώθηκε) και την επεξεργασία τους με τη μορφή κατανεμημένων νοηματικών μονάδων: "/μένω σε ένα σπίτι μόνη μου μικρό όταν λέμε είναι ογδοντάρι/ έχω δύο κόρες παντρεμένες με παιδιά η μία μένει εδώ και η άλλη στην Α /οπότε ταξιδεύω μεταφέρομαι μερικές φορές στάνταρ όμως είμαι μόνη μου μπορεί να πάω για ένα μήνα στη μία κόρη για ένα μήνα στην άλλη /αλλά ζω μόνη μου με τη σύνταξη εκ των οποίων πληρώνω τα πάντα /θα πάρω γυναίκα να με καθαρίσει θα μαγειρέψω μπορεί να μαγειρέψω για τα παιδιά θα σιδερώσω τα παιδιά βοηθητικές δουλειές μπορεί να κάνω όταν μπορώ /η ζωή μου είναι ρυθμισμένη με τις μέρες δηλαδή κάθε Τετάρτη έχω μία παρέα που παίζουμε χαρτάκι /κάθε Σάββατο έχω άλλη παρέα που βγαίνουμε έξω/κυριακή πάω εκκλησία/". "/είμαι με την μικρή μου κόρη που μένει κοντά στη Β... /γιατί με αυτή ας πούμε έχουμε πιο πολύ επικοινωνία όχι και ότι δεν έχουμε και με την άλλη μιλάμε δυο τρεις φορές στο τηλέφωνο και με την άλλη /αλλά είναι στη Λ... η άλλη μου κόρη και είναι λίγο μακρούτσικα/εγώ μάλλον θέλω να κάτσω από εκεί ε αυτό το διάστημα γύρω το Μάιο μπορώ να πω μέχρι αρχές Ιουνίου παιδεύομαι λίγο με την υγεία μου/. "/είμαι γιαγιά είμαι εβδομήντα χρονών έχω τέσσερα εγγόνια δύο από την κόρη δύο από το γιο/ ο εγγονός μου φέτος πέρασε στο πανεπιστήμιο και είναι πολύ ευχάριστο/ εγώ είμαι μόνη μου στα τριάντα εννιά μου χήρεψα/" "/ναι κάθε μέρα κάτι κάνω αυτό το λίγο/ όταν λέμε πάω εκεί όταν πάω σε αυτό το κοινωνικό παντοπωλείο κάνω δύο ώρες αιμοδοσία πότε θα κάνουμε δύο τρεις φορές ε μετά τις υπόλοιπες ώρες στο σπίτι έτσι ασχολούμαι /και επειδή από εδώ είπαν και λίγο με το σταυρόλεξο καμία ώρα οπωσδήποτε την ημέρα τηλεόραση δε βλέπω καθόλου δε με ενδιαφέρει καθόλου εφημερίδα διαβάζω κάπου λίγο με το κομπιούτερ δεν ασχολούμαι καθόλου δε με ενδιαφέρει είμαι λίγο της παλιάς σχολής/". Όλες οι αφηγήσεις των συμμετεχόντων παρατίθενται στο παράρτημα 7.4, σελ Δεν πραγματοποιήθηκε ποιοτική ανάλυση των απαντήσεων των ομιλητών τρίτης Νεοφυτίδου Ελισάβετ 120

121 ηλικίας ως προς το περιεχόμενο και νόημα τους αλλά μόνο καταγραφή των γλωσσικών στοιχείων του λόγου τους Η αναθεωρημένη προσαρμοσμένη δοκιμασία Η αναθεωρημένη δοκιμασία βασίστηκε σε λεξιλογικό περιεχόμενο προερχόμενο από την αποδελτίωση προφορικού λόγου υποκειμένων στην τρίτη ηλικία με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών. Η ερευνητική προσπάθεια αφορούσε τη συλλογή των προφορικών γλωσσικών δεδομένων, ως προϊόντα αυθόρμητης, φυσικής γλωσσικής δραστηριότητας των ομιλητών τρίτης ηλικίας που διαμόρφωσαν τα σώματα κειμένων 123 και την αποθήκευσή τους σε μία ειδικά κατασκευασμένη ηλεκτρονική βάση Ανάκτησης Πληροφορίας που θα παρουσιαστεί παρακάτω Η κατασκευή και η μορφή της ηλεκτρονικής βάσης Ανάκτησης Πληροφορίας (από κείμενα προφορικού λόγου) Παρακάτω, παρουσιάζονται λεπτομερώς τα μεθοδολογικά βήματα της διαδικασίας που ακολούθησε κατόπιν των οδηγιών της κ. Κασάπη ο ειδικός πληροφορικής κ. Πόνος από το εργαστήριο της Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας με υπεύθυνο τον καθηγητή κ. Ευαγγελίδη 124, ο οποίος υλοποίησε μια εφαρμογή αναζήτησης όρων ή λέξεων κλειδιών σε βάση δεδομένων που περιέχει κείμενα και ως επιστημονική περιοχή ανήκει στην Ανάκτηση Πληροφορίας (Information Retrieval) που εμφανίστηκε στη δεκαετία του Οι διάφορες τωρινές μηχανές αναζήτησης στον Παγκόσμιο Ιστό ανήκουν στην ίδια επιστημονική περιοχή (Baeza-Yates & Ribeiro-Neto, 2011). Η λειτουργία του προγράμματος που επεξεργάστηκε όλα τα απομαγνητοφωνημένα 123 Η έννοια του σώματος κειμένου (corpus) προσφέρει μία διαφορετική προσέγγιση στα γλωσσικά δεδομένα και αφορά μία συλλογή μεγάλου όγκου δεδομένων που προέκυψε με φυσικό τρόπο και όχι με πειραματικές διαδικασίες και την αποθήκευσή τους σε μία ηλεκτρονική μορφή ώστε να ανακαλούνται ταχύτατα και με ακρίβεια (βλ. στο Γούτσος, Δ., Φραγκάκη, Γ Σώματα κειμένων και γλωσσολογία σωμάτων κειμένων. [Κεφάλαιο Συγγράμματος]. Στο Γούτσος, Δ., Φραγκάκη, Γ. (2015α). Εισαγωγή στη γλωσσολογία σωμάτων κειμένων. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. κεφ 1. Διαθέσιμο στο: Τα στοιχεία και οι σχετικές αναφορές (βιβλιογραφία) που περιγράφονται στην ενότητα αυτή προέρχονται από το δημοσιευμένο άρθρο των Νεοφυτίδου, Ε., Πόνος, Π., Ευαγγελίδης, Γ., Τσολάκη, Μ. & Κασάπη, Ε. (2016). Διεπιστημονική έρευνα και κατασκευή διαγνωστικών εργαλείων προνοσηρής νοημοσύνης. On-line Practical Research in Innovative Management & Entrepreneurship (Prime), 9 (2), Νεοφυτίδου Ελισάβετ 121

122 κείμενα λέξη προς λέξη χαρακτηρίζεται από την εξής κεντρική βάση: Το πρόγραμμα δέχεται ως είσοδο «κείμενα», τα οποία όντας χωρισμένα σε νοηματικές μονάδες διαβάζονται σειριακά απ' τον αλγόριθμο γραμμένο στη γλώσσα προγραμματισμού Java. Συνολικά στην εφαρμογή αυτή χρησιμοποιήθηκαν οι εξής γλώσσες προγραμματισμού: Java, php, SQL, html και CSS. Για να πραγματοποιηθεί η επεξεργασία/κατάτμηση των απομαγνητοφωνημένων κειμένων με αυτόματο τρόπο και για να γίνει η εξόρυξη λέξεων και νοηματικών μονάδων διενεργήθηκαν πρώτα ορισμένοι απαραίτητοι έλεγχοι [π.χ. μετατροπή απομαγνητοφωνημένων κειμένων σε μορφή «.txt», αφαίρεση κενών πριν ή/και μετά των «/», ή άλλων συμβόλων (π.χ. παρενθέσεις, αγκύλες, κ.ά.), εισαγωγή κενής γραμμής ανάμεσα στη νοηματική μονάδα, κ.ά., προκειμένου να έρθουν τα κείμενα σε μία ορισμένη μορφή χωρίς να τροποποιηθεί το περιεχόμενό τους. Απαραίτητο είναι να προηγηθεί πρώτα η κατάτμηση των νοηματικών μονάδων με "/". Τρία είναι τα στάδια της μεθοδολογικής επεξεργασίας των απομαγνητοφωνημένων κειμένων: Α. Επεξεργασία απομαγνητοφωνημένων κειμένων με αυτόματο τρόπο Β. Αποθήκευση λέξεων και νοηματικών μονάδων στη Βάση Δεδομένων Γ. Δημιουργία διαδικτυακής εφαρμογής. Το κάθε ένα από αυτά αναλύεται ως εξής παρακάτω: Α. Επεξεργασία απομαγνητοφωνημένων κειμένων με αυτόματο τρόπο Πρώτα πραγματοποιήθηκε με αυτόματο τρόπο η επεξεργασία του συνόλου των απομαγνητοφωνημένων κειμένων (21) με τη βοήθεια regural expression (κανονικών εκφράσεων) 125. Για το λόγο, ότι έπρεπε να διαχωριστούν οι νοηματικές μονάδες μεταξύ τους, επιλέχθηκε ο χαρακτήρας «/», όπως φαίνεται στο παράδειγμα επεξεργασμένου κειμένου με νοηματικές μονάδες (βλ. εικόνα 1, παράρτημα , σελ. 241). Βασική προϋπόθεση για την ανάλυση των κειμένων και την εξόρυξη λέξεων και νοηματικών μονάδων, και προκειμένου τα κείμενα να έχουν μία επιθυμητή μορφή χωρίς να αλλάξει το περιεχόμενό τους, ήταν η διεξαγωγή συγκεκριμένων ελέγχων με αυτόματο τρόπο. Οι έλεγχοι αυτοί είναι οι εξής: Νεοφυτίδου Ελισάβετ 122

123 μετατράπηκαν τα απομαγνητοφωνημένα κείμενα σε μορφή απλού κειμένου «.txt» αφαιρέθηκαν κενά πριν ή/και μετά των «/» αφαιρέθηκαν τα διπλά ή και περισσότερα κενά μεταξύ των λέξεων (π.χ.: «[ ]{2, }») αφαιρέθηκαν οι περιττές παρενθέσεις και οι τετράγωνες αγκύλες εισήχθη μία (1) «κενή γραμμή» ανάμεσα σε κάθε νοηματική μονάδα διαγράφθηκαν τα «/» που χωρίζουν τις νοηματικές μονάδες Οι παραπάνω έλεγχοι οδήγησαν τα κείμενα σε μία συγκεκριμένη μορφή, όπως φαίνεται στην εικόνα 2, στο παράρτημα , σελ. 241). Κατόπιν, το σύνολο των κειμένων δόθηκε ως είσοδος στον αλγόριθμο που αναπτύχθηκε σε γλώσσα προγραμματισμού Java. Η έκδοση του λογισμικού, 126 στην οποία αναπτύχθηκε ο αλγόριθμος, όπως παρουσιάζεται στο παράρτημα , σελ Μόλις δοθούν τα επεξεργασμένα κείμενα ως είσοδο στον αλγόριθμο τότε επιστρέφονται οι λέξεις αλλά και οι νοηματικές μονάδες στις οποίες ανήκουν. Τα βήματα, τα οποία εκτελεί ο αλγόριθμος είναι τα εξής: 1. δημιουργία ενός «ενδιάμεσου» αρχείου όπου οι νοηματικές μονάδες «σπάνε» σε μικρότερα κομμάτια κάθε κομμάτι αποτελείται από μια (1) λέξη κανόνας που χρησιμοποιείται είναι το «κενό» (κενός χαρακτήρας) 2. αποθήκευση λέξης μαζί με τη νοηματική μονάδα στην οποία ανήκει 3 δημιουργία ενός αρχείου «.xml», το οποίο μετέπειτα (Στάδιο 2) φορτώνεται στη Βάση Δεδομένων. Β. Αποθήκευση λέξεων και νοηματικών μονάδων στη Βάση Δεδομένων Η περιγραφή της Βάσης Δεδομένων (Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά. 2016β, 2016γ-μέσα από αυτές τις αναφορές προέρχονται και τα παρακάτω στοιχεία) δημιουργήθηκε με τη χρήση της MySQL 127 για την αποθήκευση των λέξεων και των νοηματικών μονάδων (σχετικός πίνακας με την περιγραφή της εμφανίζεται στο παράρτημα , σελ.234). Ένα από τα προβλήματα, που έπρεπε να αντιμετωπιστεί στην αρχή ήταν το γεγονός, πως για να θεωρεί η MySQL διαφορετικούς χαρακτήρες τα μικρά/κεφαλαία και τα Νεοφυτίδου Ελισάβετ 123

124 τονισμένα γράμματα (π.χ., Ι, Ί, Ϊ, ι, ί, ϊ, ΐ) έπρεπε τα πεδία «word» και «context» να δηλωθούν ως «character set utf8 collate utf8_bin DEFAULT NULL» 128 ]. Με αυτό τον τρόπο οι λέξεις «αλλά» και «άλλα» θεωρούνται (και είναι) διαφορετικές. Μετά τη φόρτωση του αρχείου «.xml», η Βάση μας έχει την εξής μορφή: στην 1 η στήλη αποθηκεύεται η λέξη μόνη της και στη 2 η στήλη η νοηματική μονάδα που ανήκει (βλέπε εικόνα 2, στο παράρτημα , σελ. 241). Παρακάτω παρατίθενται ορισμένα στατιστικά στοιχεία μετά την αποθήκευση των λέξεων και των νοηματικών μονάδων. # απομαγνητοφωνημένων κειμένων: 20 # νοηματικών μονάδων: 2089 σύνολο λέξεων (με «επαναλήψεις»): # μοναδικών λέξεων: μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης: «και», # εμφανίσεων: λέξεις με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης: 1. «κάνω», # εμφανίσεων: «χρόνια», # εμφανίσεων: «σπίτι», # εμφανίσεων: 159 # λέξεων με συχνότητα εμφάνισης ένα (1): Ως παραδείγματα με τον μικρότερο αριθμό εμφανίσεων που σημειώθηκε για λέξεις από τη δεδομένη ηλεκτρονική βάση αναφέρονται τα εξής: προχθές (7 φορές), πραγματικά (7), εκδρομή (6), δυσκολεύομαι (6), ανάλογα (6), κείμενο (5), εξοχικό (5), επίπεδο (5), ευθύνη (5), ενδεχομένως (4), κόσμος (4), ανήσυχος (4), συνεργείο (4), χρησιμοποιώ (3), καθρέφτης (3), προγραμματιστής (2), διασκέδαση (2), διατροφή (4), γενικώς (2), εμπιστοσύνη (2), διαχείριση (2), τρώω (2), συγχρόνως (2), καταφύγιο (2), ατημέλητος (1), πρόσκληση (1), ανάγνωση (1), κ.ά. Σύμφωνα με το διάγραμμα (εικόνα 3, παράρτημα ) προκύπτει το πλήθος εμφανίσεων των μοναδικών λέξεων και η κατανομή τους σε πέντε εύρη τιμών, το 55% (3.180 λέξεις) του συνόλου των μοναδικών λέξεων έχει συχνότητα εμφάνισης 1, το 35% (2.065 λέξεις) έχει συχνότητα εμφάνισης από 2 ως 10 ενώ το υπόλοιπο 10% (517 λέξεις) έχει συχνότητα εμφάνισης 11 φορές και άνω και Νεοφυτίδου Ελισάβετ 124

125 Γ. Δημιουργία Διαδικτυακής Εφαρμογής Το τελευταίο στάδιο της μεθοδολογίας περιλαμβάνει τη δημιουργία της διαδικτυακής εφαρμογής μέσω της οποίας ο χρήστης μπορεί να βλέπει τις συχνότητες των λέξεων αλλά και τις νοηματικές μονάδες. H διαδικτυακή εφαρμογή (Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά. 2016α, 2016β, 2016γ) αποτελείται από δύο μέρη: από τις υπηρεσίες «πελάτη/διακομιστή» όπου ένας browser (πελάτης) (π.χ. Internet Explorer, Firefox, Chrome) «ζητάει» μία σελίδα από τη Βάση Δεδομένων (διακομιστής) αλλά και το γραφικό περιβάλλον, δηλαδή την ιστοσελίδα, στην οποία πλοηγείται ο χρήστης αιτούμενος πληροφορίες από το διακομιστή. Για τη δημιουργία της εφαρμογής χρησιμοποιήθηκαν τα παρακάτω εργαλεία: α. για τις υπηρεσίες «πελάτη/διακομιστή»: Αpache + PHP 129 β. για το γραφικό περιβάλλον: HTML CSS 131 Η αρχική σελίδα της διαδικτυακής εφαρμογής 132 παρουσιάζεται στο παράρτημα , εικόνα 4). Επιλέγοντας ο χρήστης π.χ. την 5 η κατηγορία (λέξεις με συχνότητα εμφάνισης μεγαλύτερης του 30 και μικρότερης του 50) θα δει τις λέξεις που εμπίπτουν σε αυτή αλλά και τον αριθμό των εμφανίσεών τους στο σύνολο των απομαγνητοφωνημένων κειμένων (μία εικόνα σχετική παρουσιάζεται στο παράρτημα , εικόνα 5, σ. 244). Στη συνέχεια ο χρήστης μπορεί να επιλέξει μία λέξη μεμονωμένα, π.χ. τη λέξη «Προβλήματα», και μπορεί να δει όλες τις νοηματικές μονάδες, όπου αυτή εμφανίζεται (βλ. εικόνα 6, στο παράρτημα , σελ. 245) Μία παρουσίαση της διαδικτυακής εφαρμογής εμφανίζεται στον ιστότοπο Η τελική ενεργοποίηση της ιστοσελίδας με τη βάση Ανάκτησης Πληροφορίας, η οποία μπορεί να εμπλουτίζεται με επιπλέον αφηγήσεις, θα πραγματοποιηθεί μετά την κατάθεση και δημόσια υποστήριξη της παρούσας διατριβής. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 125

126 Εκτίμηση Η συνολική καταγραφή των προφορικών λέξεων της δεδομένης βάσης οδήγησε την έρευνα σε περιγραφικές παρατηρήσεις σε σχέση με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των λέξεων, τα οποία παραπέμπουν περισσότερο σε πραγματολογικά χαρακτηριστικά και λιγότερο στο γνώρισμα του λόγιου περιεχομένου, κάτι που ως γλωσσικό χαρακτηριστικό ταιριάζει σε έναν πιο αδόκιμο, ακαδημαϊκό λόγο, υπό την έννοια του γραμματισμού. Έτσι, παρατηρήθηκαν περισσότερες λέξεις, όπως ο καθρέφτης, το βιβλιάριο, το πτυχίο, ο κανονισμός, το εισόδημα, ο διαχειριστής, το τραγούδι κ. ά., και λιγότερες με λόγιο ή αφηρημένο περιεχόμενο, όπως παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο μετάφρασμα, τη " Δοκιμασία Προνοσηρής Νοημοσύνης" του τύπου π.χ. διεύρυνση, σύντμηση, περίοπτη, ανοικοδόμηση, εγκυρότητα, ενδελεχώς, δηλαδή λέξεις που εμφανίζονται, κυρίως, στο γραπτό ή ακαδημαϊκό λόγο (Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά., 2016α, 2016β, 2016γ). Βέβαια, η δεδομένη βάση εξόρυξης γλωσσικών δεδομένων μπορεί να αποτελέσει ευρύτερα μία δομημένη ηλεκτρονική πηγή μελέτης του προφορικού λόγου, και ειδικότερα μία βάση, η οποία θα αντανακλά μορφολογικά αλλά και πολιτισμικά τη φυσική γλώσσα ομιλούμενη από άτομα τρίτης ηλικίας και η οποία μπορεί, συνεχώς, να εμπλουτίζεται με επιπλέον γλωσσικό υλικό προφορικού λόγου μέσω των αφηγήσεων στα ελληνικά. Βασικά κριτήρια (Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά. 2016β, 2016γ) για την κατασκευή του νέου εργαλείου είναι η ποιοτική και ποσοτική μελέτη των λέξεων βάσει συχνοτήτων 133 και των ποικίλων γλωσσικών τους γνωρισμάτων (πρόθημα, αριθμός των συλλαβών, μέρος του λόγου, πραγματολογική αξία), με την προσδοκία να κατασκευαστεί ένα εργαλείο λεξιλογικής απόφασης που θα ανιχνεύει και θα αξιολογεί έγκαιρα και έγκυρα υποκείμενα ανεξάρτητα από την εκπαιδευτική τους κατάσταση. Η χρησιμότητα ενός τέτοιου εργαλείου έγκειται στο γεγονός ότι η δημιουργία του θα αφορά αποκλειστικά την ελληνική γλωσσική κοινότητα και θα διευκολύνει το έργο των επιστημόνων της υγείας όχι μόνο στην ανίχνευση της άνοιας αλλά και στον τομέα της πρόληψης, υιοθετώντας κατάλληλα υποστηρικτικά νοητικά προγράμματα. 133 Επεξηγήσεις για αυτό στην επόμενη ενότητα Νεοφυτίδου Ελισάβετ 126

127 Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού Σε αυτό το σημείο διεξάγεται η τέταρτη ερευνητική φάση, κατά την οποία με βάση τα προηγούμενα ευρήματα και το νέο γλωσσικό υλικό της ηλεκτρονική βάσης εξόρυξης προφορικού λόγου τρίτης ηλικίας διαμορφώνεται το πλαίσιο κατασκευής της νέας δοκιμασίας στο πρότυπο του σουηδικού εργαλείου λεξιλογικής απόφασης, που εφεξής θα φέρει τον τίτλο "Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ") Περιγραφή της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού Το επικείμενο νέο εργαλείο κατασκευάστηκε βασισμένο στη συλλογή δεδομένων προφορικού λόγου μέσα από συνεντεύξεις υγιών ατόμων τρίτης ηλικίας ανεξάρτητα από το εκπαιδευτικό τους επίπεδο και τις γραμματικές τους γνώσεις σε μία κατάλληλη ηλεκτρονική βάση εξόρυξης λεξιλογικών μονάδων με συχνότητες, όπως παρουσιάστηκε παραπάνω. Σε αυτή τη φάση απώτερος στόχος είναι η τελική αξιολόγηση της μετάφρασης εργαλείου λεξιλογικής απόφασης με την κατασκευή και χρήση ενός πολιτισμικά προσαρμοσμένου εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού κατάλληλα κατασκευασμένο στην ελληνική γλώσσα και μόνον απαλλαγμένο από τις γλωσσικές ασυμμετρίες της ελληνικής μετάφρασης του νευροψυχολογικού εργαλείου και του πρωτοτύπου, όπως παρέδωσαν στη βιβλιογραφία οι σουηδοί δημιουργοί αλλά και από τις πολιτισμικές διαφοροποιήσεις μεταξύ ελληνικής και σουηδικής πολιτισμικής κοινότητας. Με άλλα λόγια, η έρευνα σε αυτή τη φάση επιδιώκει να αναδείξει αν η συγκεκριμένη αναθεωρημένη δοκιμασία που βασίστηκε σε ανάκτηση δεδομένων προφορικού λόγου είναι προσλήψιμη και αν εντέλει εκπληρώνεται ο λειτουργικός σκοπός του δευτερογενούς κειμένου. Στη συγκεκριμένη φάση η δομή του νέου μεταφράσματος χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω στοιχεία: α. περιέχει 56 λέξεις (28 υπαρκτές και 28 μη υπαρκτές) όπως και το προηγούμενο μετάφρασμα (Η ελληνική Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυίας των Καπετανίδου, Τυμβίου, Κασάπη, κ.ά., 2012). Υπαρκτές και μη υπαρκτές λέξεις υπάρχουν και στη σουηδική έκδοση SLDT των Amlkvist, Adveen, et al (2007), Νεοφυτίδου Ελισάβετ 127

128 το πρωτότυπο εργαλείο λεξιλογικής απόφασης [με τη διαφοροποίηση ότι οι υπαρκτές λέξεις στο σουηδικό διαγνωστικό εργαλείο (SLDT) ήταν 33], β. τα δημογραφικά στοιχεία φύλου, ηλικίας, εκπαίδευσης, αλλά και ερωτήσεις που διερευνούν τη λειτουργικότητα και δράση των υποκειμένων σε σχέση με τον ελεύθερο χρόνο, τις νοητικές ενασχολήσεις (π.χ. διάβασμα, γράψιμο, κ.ά.), κοινωνικές επαφές, σωματική άσκηση (περπάτημα, γυμναστική), γ. τη βαθμολογική κατηγοριοποίηση ("υπάρχει", "δεν υπάρχει", "δεν ξέρω"), ίδια με την προηγούμενη μεταφρασμένη δοκιμασία και δ. τις ίδιες μορφοσυντακτικές κατηγορίες (βλέπε σχετικά στην ενότητα 4.2). Ο σχηματισμός των ψευδολέξεων πραγματοποιήθηκε με τον ίδιο τρόπο, όπως έγινε στην προηγούμενη ελληνική έκδοση μετάφρασης βάσει των κανόνων της σουηδικής δοκιμασίας, που είναι οι εξής: να αντικατασταθεί ένα φωνήεν, να αντικατασταθεί ένα σύμφωνο, να προστεθεί ένα γράμμα, να αντικατασταθεί μία συλλαβή, να μετακινηθούν γράμματα αμοιβαία μέσα στη λέξη, π.χ. σύγμαντα από λέξη σύνταγμα [οι νόρμες αυτές αλλά και διάφορα παραδείγματα λέξεων περιγράφονται στο άρθρο των Καπετανίδου, Τυμβίου, κ.ά., 2012]. Ανεξάρτητα από τις παραπάνω νόρμες οι ψευδολέξεις κατασκευάστηκαν σε ένα συγκεκριμένο γλωσσολογικό πλαίσιο, καθορισμένο από τους φωνοτακτικούς κανόνες της ελληνικής γλώσσας με κατάλληλες μορφοφωνηματικές ή λεξικές εναλλαγές. 134 Σημαντική προϋπόθεση για τη νέα μετάφραση, που σύμφωνα με τον Toury 135 (1995) εξ ορισμού εμπεριέχει δύο γλώσσες, είναι να μπορέσει να σταθεί επάξια αλλά και να κινηθεί κατάλληλα μεταξύ των δύο διαφορετικών πολιτισμών Διαδικασία διαμόρφωσης της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ) Αρχικά, σύμφωνα με Νεοφυτίδου, Τσολάκη, κ.ά., (2017), επιλέχτηκαν 75 λέξεις από ένα σύνολο μοναδικών λέξεων (Ν= 5.762) της ηλεκτρονικής βάσης εξόρυξης γλωσσικών δεδομένων προφορικού λόγου (σε μία βάση λέξεων με λέξεις μαζί 134 Αναφορές για αυτό από την Mαλικούτη-Drachman στον ιστότοπο Βλ. στον ιστότοπο (17/11/2016) Νεοφυτίδου Ελισάβετ 128

129 και με τις επαναλήψεις τους) με το κριτήριο να χαρακτηρίζονται από τα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά της αφαιρετικότητας, της προθηματοποίησης, το μέρος του λόγου, του αριθμού των συλλαβών και από τη χαμηλή συχνότητά τους στη δεδομένη ηλεκτρονική βάση. Το σύνολο των 75 επιλεγόμενων λέξεων εξετάστηκε ως προς τις συχνότητές τους. Οι βάσεις ελέγχου των συχνοτήτων εμφάνισης των λέξεων αυτών ήταν η δεδομένη ηλεκτρονική βάση ανάκτησης προφορικού λόγου ατόμων τρίτης ηλικίας, ο Εθνικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ) αλλά και η βάση Num Online Tool που διαμορφώθηκε από τους Protopapas, Tzakosta, κ.ά. (2012) 136 και εμπεριέχει συχνότητες υπαρκτών και μη λέξεων. Το κριτήριο επιλογής τους ήταν η πολύ χαμηλή συχνότητα στον ΕΘΕΓ ή η απουσία που δείχνει ότι μάλλον δε συναντιώνται κάποιες λέξεις στο γραπτό λόγο (ο ΕΘΕΓ αποδελτιώνει, κυρίως, γραπτά κείμενα) και ότι είναι λέξεις περισσότερο πραγματολογικές και χρησιμοποιούνται ή οικειοποιούνται πιο συχνά από τους φυσικούς ομιλητές. Το ίδιο κριτήριο, δηλαδή, της χαμηλής ή μέτριας συχνότητας εμφάνισης των λέξεων στην ηλεκτρονική βάση προφορικού λόγου ατόμων τρίτης ηλικίας και το Num Online Tool 137 ήταν και το κριτήριο επιλογής των λέξεων. Από αυτές έγινε μία τελική επιλογή των 56 λέξεων που διαμόρφωσαν το νέο μεταφρασμένο εργαλείο. Η εκπροσώπηση των λέξεων με τα παραπάνω μορφοσυντακτικά δεδομένα αριθμητικά ήταν ίδια όσο και στην προηγούμενη δοκιμασία προνοσηρής νοημοσύνης. Διατηρήθηκε και η ίδια 3βαθμη βαθμολόγηση ("υπάρχει", "δεν υπάρχει", και η επιλογή του ανοιχτού απαντητικού τύπου "δεν ξέρω"). Βασικός τελικός στόχος ήταν να αποδειχθεί αν εν τέλει οι επιλεγόμενες λέξεις, ασχέτως του ποιες ήταν, μπορούν να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο στην αναγνώρισή τους από τους εξεταζόμενους/ες μόνο και μόνο διότι προέρχονται από τον προφορικό λόγο. 136 Ανακτήθηκε από τον ιστότοπο ulis_2012_iplr_an_online_resource_for_greek_wordlevel_and_sublexical_information_language_resources_and_evaluation_46_ (7/06/2017). 137 Διαθέσιμο στο speech.ilsp.gr/iplr/numtool.aspx. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 129

130 Η μορφή και το περιεχόμενο των λέξεων, ταξινομημένων σε συγκεκριμένες μορφοσυντακτικές κατηγορίες (28 υπαρκτές και 28 μη υπαρκτές) 138 της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού παρουσιάζεται στον πίνακα 8, παράρτημα , σελ Ερευνητική προσέγγιση αξιολόγησης της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ) Ποσοτική προσέγγιση αξιολόγησης της ποιότητας της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ) Σε αυτή τη συγκεκριμένη φάση η νέα δοκιμασία τέθηκε εξίσου σε αξιολόγηση της ποιότητάς της με ποσοτική μεθοδολογική προσέγγιση με στόχο τη συγκέντρωση δεδομένων που θα πιστοποιούν την προσληψιμότητα και τη λειτουργικότητα της αναθεωρημένης δοκιμασίας βασισμένη σε λεξιλόγιο προφορικού λόγου Το ερευνητικό δείγμα Το δεδομένο δείγμα αποτελείται από 61 υποκείμενα [16 άντρες 26,2% και 45 γυναίκες (73,8)] με Μ.Ο ηλικίας τα 73,475 έτη και Τ.Α=6,81 και Μ.Ο εκπαίδευσης τα 10,163 και Τ.Α=4,89 (με εύρος από ένα έτος εκπαίδευσης έως τα 23 έτη). Το συγκεκριμένο δείγμα υποκειμένων τέθηκε σε μία συστηματική νευρολογική και νευροψυχολογική εκτίμηση από τους ειδικούς στα Κέντρα Ημέρας για το Alzheimer "Αγία Ελένη", "Άγιος Ιωάννης" και στο νοσοκομείο Παπανικολάου, ως κύριο κριτήριο αποδοχής τους στην έρευνα. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ρωτήθηκαν για την καθημερινότητά τους και τις αναγνωστικές τους συνήθειες και πρoέκυψε ότι οι περισσότεροι εξεταζόμενοι του δείγματος διαβάζουν βιβλία (Ν= 31, 50,8%), λιγότεροι τα περιοδικά (Ν=15, 24,6 %) ή τις εφημερίδες, ενώ ελάχιστοι ασχολούνται [Ν=7 (11,5%)] με το διαδίκτυο. Διαπιστώθηκε, ακόμη, ότι με τη δραστηριότητα της συγγραφής ασχολείται η μειοψηφία του δείγματος [Ν=10, (16,4%)] σε σχέση με άλλες δράσεις, ενώ 19 άτομα (31, 1%) γυμνάζονται, 30 (49,2%) περπατούν, ή βγαίνουν έξω (Νεοφυτίδου, Κουντή, κ.ά Νεοφυτίδου, Τσολάκη, κ.ά., 2017). 138 Η νέα δοκιμασία, όπως και ο πίνακας, παρουσιάστηκαν στην ανακοίνωση των Νεοφυτίδου, Ε., Τσολάκη, Μ, Ευαγγελίδης, Γ. & Κασάπη, Ε. (2017) με τίτλο " Η παρουσίαση δοκιμασίας λεξιλογικής απόφασης βασισμένη σε εξόρυξη προφορικών γλωσσικών δεδομένων" (βλ. βιβλιογραφία). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 130

131 Περιγραφική ανάλυση δεδομένων Το ερωτηματολόγιο με τις νέες επιλογές λέξεων υπαρκτών και μη υπαρκτών συμπληρώθηκε ατομικά από άτομα τρίτης ηλικίας και μετρήθηκαν περιγραφικά και ποσοτικά οι απαντήσεις τους. Οι ποσοτικές μετρήσεις των δι-υποκειμενικών απαντήσεων απέναντι στις συγκεκριμένες λεξιλογικές μονάδες συμβάλλουν στην αξιολόγηση της συγκεκριμένης μετάφρασης ως προς την αποδοχή και την προσληψιμότητα του δεδομένου μεταφραστικού προϊόντος, ή την αποτίμηση της αξίας των γλωσσικών επιλογών στη μετάφραση. Τα ερευνητικά δεδομένα 139 επεξεργάστηκαν περιγραφικά με τη βοήθεια του στατιστικού πακέτου για Windows SPSS 23 for Windows, και παρουσιάζονται στον πίνακα 9, στο παράρτημα Η περιγραφική ανάλυση υπαρκτών λέξεων και μη υπαρκτών λέξεων του ερωτηματολογίου βασισμένη σε ανάκτηση γλωσσικών δεδομένων προφορικού λόγου [σύμφωνα με τους Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά. 2016β, 2016γ] έδειξε ότι ορισμένες υπαρκτές λέξεις απαντήθηκαν σωστά από όλα τα υποκείμενα <υπομονή, εμπιστοσύνη, διασκέδαση, εισόδημα, βιβλιάριο, καταγγελία, παρακολούθηση, καταφύγιο>. Ελάχιστοι έδωσαν την απαντητική επιλογή "δεν υπάρχει", ενώ ένα άτομο για τη λέξη "επιθεώρηση" έδωσε την απάντηση "δεν ξέρω". Όσον αφορά τις μη υπαρκτές λέξεις δόθηκαν απαντήσεις και στις τρεις επιλογές <υπάρχει, δεν υπάρχει, δεν ξέρω>. Κανένα άτομο δεν απάντησε σωστά ότι οι συγκεκριμένες μη υπαρκτές λέξεις δεν υπάρχουν στο ελληνικό λεξιλόγιο, ενώ πολλοί επέλεξαν για ορισμένες λέξεις το "δεν ξέρω" ως απάντηση (π.χ. <επιθυνία, ερασία, ασθαταλία, δουνό, πατραμονές, οργενισμός, ανακταίνιση, ευθάνη, έπνος>, κ.ά.) Ποιοτική Αξιολόγηση των λέξεων της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ) Από το σύνολο των 56 λέξεων απομονώνονται για περαιτέρω συζήτηση οι λέξεις με τη μεγαλύτερη συχνότητα απαντήσεων στην κατηγορία "δεν ξέρω" και στην 139 Τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας παρουσιάστηκαν στο 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), το Νεοφυτίδου Ελισάβετ 131

132 κατηγορία με τις λάθος απαντήσεις, όπως φαίνονται στον πίνακα 10 (παράρτημα ). Βάσει των περιγραφικών δεδομένων, όπως ανακοινώθηκαν από τους Νεοφυτίδου, Τσολάκη, Ευαγγελίδη & Κασάπη (2017) στο 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), διαπιστώνονται οι παρακάτω αξιολογικές επισημάνσεις σε σχέση με ορισμένες λεξιλογικές επιλογές του νέου μεταφράσματος: 1. επιθεώρηση: 1 δεν ξέρω 2. υπομονή: όλοι απάντησαν σωστά, παραβιάζεται ο λειτουργικός σκοπός της πρόληψης και της ανίχνευσης της προνοσηρότητας 3. εμπιστοσύνη: όλοι απάντησαν σωστά, ότι και το 2 4. διασκέδαση: όλοι απάντησαν σωστά, το ίδιο με το δύο 5. εισόδημα: όλοι απάντησαν σωστά, το ίδιο με το δύο 6. καταγγελία: όλοι απάντησαν σωστά, το ίδιο με το δύο 7. παρακολούθηση: όλοι απάντησαν σωστά, το ίδιο με το δύο 8. καταφύγιο: όλοι απάντησαν σωστά, το ίδιο με το 2 9. επιθυνία: πολλά "δεν ξέρω", το αλλόφωνο δυσκόλεψε, μη ανάκληση λεξικού μορφήματος 10. ερασία: πολλά "δεν ξέρω" 11. ασθαταλία: πολλά "δεν ξέρω", λόγια λέξη, μη διεισδυτικότητα 12. συναργείο: πολλά "υπάρχει", αντιοικονομικό, παραβίαση λειτουργικού σκοπού 13. δουνό: πολλά "δεν ξέρω" 14. πατραμονές: πολλά "δεν ξέρω" 15. καραθιότητα: πολλά "υπάρχει", αντιοικονομικό 16. οργενισμός: πολλά "δεν ξέρω" 17. δυσθορία: πολλά "δεν ξέρω", 18. ευθάνη: πολλά "δεν ξέρω" 19. ειδικρότητα: πολλά "δεν ξέρω", λόγια λέξη 20. ανακταίνιση: πολλά "δεν ξέρω" 21. καθαπίεση: πολλά "δεν ξέρω" 22. θωερώ: ότι το 12 και 15 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 132

133 23. ενέδειξη: ότι το έπνος: πολλά "δεν ξέρω" Διαπιστώνεται, λοιπόν, ότι σε ορισμένες λεξιλογικές μονάδες παραβιάζεται ο λειτουργικός σκοπός της μετάφρασης που είναι η ανίχνευση της προνοσηρότητας, ενώ σε άλλες δεν καλύπτεται η αρχή της οικονομίας και της διεισδυτικότητας που βοηθούν στην καλύτερη πρόσληψη του εργαλείου Ποσοτική προσέγγιση αξιολόγησης της ποιότητας της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (ΑΔΝΛ) Επόμενος προσδοκώμενος στόχος είναι να διαπιστωθεί αν η νέα χρησιμοποιούμενη δοκιμασία με λεξιλόγιο προερχόμενο από μία ηλεκτρονική βάση ανάκτησης λεξιλογίου προφορικού λόγου ατόμων τρίτης ηλικίας είναι μία χρήσιμη και αποτελεσματική δοκιμασία για την εκτίμηση του νοητικού λεξικού, ως ένας βασικός παράγοντας για τη νόσο της άνοιας, όπως έχει συζητηθεί στη διεθνή βιβλιογραφία (π.χ. Almkvist & Tallberg, 2009) Το ερευνητικό δείγμα Για την ποσοτική αξιολόγηση χρησιμοποιήθηκε το ίδιο δείγμα των 61 υποκειμένων [45 γυναίκες (73,8) και 16 άντρες 26,2%] που συμπλήρωσε τη νέα δοκιμασία, όπως παρουσιάστηκε πιο πάνω στην ενότητα , με Μ.Ο ηλικίας τα 73,475 έτη και Τ=6,81 και Μ.Ο εκπαίδευσης τα 10,163 και Τ.Α=4,89 (με εύρος από ένα έτος εκπαίδευσης έως τα 23 έτη) και διαγνώστηκαν στην πλειοψηφία τους με Ήπια Νοητική Διαταραχή Ερευνητικά Αποτελέσματα Πιο συγκεκριμένα, εκτιμήθηκε ο έλεγχος αξιοπιστίας της δεδομένης δοκιμασίας και βρέθηκε ότι είναι υψηλός, Cronbach a=.906. Ακολουθήθηκε ως μεθοδολογία η αντιπαραθετική συγκριτική αξιολόγηση μεταξύ των μέσων όρων δύο διαγνωστικών εργαλείων, όπως είναι το Mini Mental (Fountoulakis, et al., 1994; Fountoulakis, et al., 2000) και η Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού σε σχέση με τους παράγοντες του φύλου, ηλικίας, εκπαίδευσης και Νεοφυτίδου Ελισάβετ 133

134 διάγνωσης. Επίσης, μελετήθηκε η επίδραση των παραγόντων αυτών (φύλο, ηλικία, εκπαίδευση και είδος διάγνωσης) στις επιδόσεις των υποκειμένων στο νέο μετάφρασμα (Νεοφυτίδου, Κουντή, κ.ά., 2017). Τα αποτελέσματα που προέκυψαν περιγράφονται σε πίνακες (σελ. 237), (σελ. 238), και (σελ. 238) [παρουσιάστηκαν στο 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2 ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND) 140 ] και αναλύονται παρακάτω: Τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας δείχνουν ότι οι δύο δοκιμασίες φέρουν ανάλογες και αντίστοιχες επιδόσεις. Με άλλα λόγια, όταν και όπου αυξάνεται ο μέσος όρος στο Mini Mental αυξάνεται αντίστοιχα και ο μέσος όρος στη Νέα Δοκιμασία Προνοσηρής Νοημοσύνης και σε σχέση με τους παράγοντες του φύλου, ηλικίας, εκπαιδευτικού επιπέδου και διάγνωσης. Ακόμη έχει αποδειχθεί στατιστικά ότι υπάρχει μία μέτρια αλλά θετική συσχέτιση (r=,260) μεταξύ των δύο δοκιμασιών του Mini Mental και της νέας δοκιμασίας. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε στατιστική ανάλυση μονής διακύμανσης (one way ANOVA, με το στατιστικό πακέτο SPSS 23 for Windows) για να διαπιστωθεί η επίδραση των ανεξάρτητων παραγόντων στις επιδόσεις των υποκειμένων του δεδομένου δείγματος στη αναθεωρημένη δοκιμασία λεξιλογικής απόφασης. Το σύνολο των απαντήσεων του δείγματος στη δεδομένη Δοκιμασία Προνοσηρής Νοημοσύνης φαίνεται να επηρεάστηκε από την ηλικία και την εκπαίδευση και όχι από το φύλο ή από το είδος της διάγνωσης. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης μονής διακύμανσης (one Way-ANOVA SPSS 23) παρατίθενται στον πίνακα , σελ Οι post hoc Tuckey αναλύσεις (τον έλεγχο πολλαπλών συγκρίσεων) έδειξαν ως προς τη συνολική βαθμολογία στη νέα δοκιμασία προνοσηρής ευφυίας οι δύο ηλικιακές ομάδες των και 75 και άνω (p<0,002) διαφοροποιούνται σημαντικά ως προς τις επιδόσεις τους στη δοκιμασία που εξετάζει την προνοσηρότητα. Αυτό δηλώνει ότι η αύξηση της ηλικίας επιδρά στη γλωσσική ικανότητα και επίγνωση των υποκειμένων επί του νοητικού τους λεξικού ως βασικό στοιχείο της προνοσηρής ευφυΐας και ίσως η μεταβλητή της αύξησης της ηλικίας να δυσκολεύει την εκτίμησή της. 140 Νεοφυτίδου, E., Κουντή, Φ., Πόπτση, Ε., Τσολάκη, Μ., & Κασάπη, Ε. (2017). Η αξιολόγηση και η χρησιμότητα μιας νέας δοκιμασίας νοητικού λεξικού σε άτομα με ήπια νοητική διαταραχή (MCI) (βλ. βιβλιογραφία). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 134

135 Σε σχέση με το εκπαιδευτικό επίπεδο διαπιστώθηκε από τον έλεγχο πολλαπλών συγκρίσεων (με την Tuckey post hoc ανάλυση) διαφοροποίηση μεταξύ της ομάδας υποκειμένων με τα 6 έτη εκπαίδευσης (p<0,000) και των άλλων δύο εκπαιδευτικών ομάδων των 7-12 και 13 και άνω έτη εκπαίδευσης στις συνολικές επιδόσεις τους στη δοκιμασία προνοσηρής ευφυίας. Η ομάδα των 7-12 έτη εκπαίδευσης δεν διαφοροποιείται από την εκπαιδευτική ομάδα των 13 και άνω. Σύμφωνα με τους Νεοφυτίδου, Κουντή, κ.ά. (2017) η ανάλυση μονής διακύμανσης (ANOVA) έδωσε αποτελέσματα που δείχνουν ότι το φύλο και το είδος της διάγνωσης δεν επηρέασαν στατιστικά σημαντικά τις απαντήσεις των υποκειμένων στις διάφορες μορφοσυντακτικές κατηγορίες. Πιο συγκεκριμένα, από τη στατιστική επεξεργασία διαπιστώθηκε ότι το εκπαιδευτικό επίπεδο των ερωτώμενων επηρεάζει τις μη υπαρκτές και όχι τις υπαρκτές λέξεις. Πιο αναλυτικά το εκπαιδευτικό επίπεδο (πίνακας , σελ. 239) των υποκειμένων που συμπλήρωσαν τη συγκεκριμένη δοκιμασία φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά τις εξής κατηγορίες λέξεων ως προς την αναγνώρισή τους: τις ψευδείς αφηρημένες [F (2, 58)=3,233 p=,047], τις ψευδείς συγκεκριμένες λέξεις [F (2, 58)=3,282, p=,045] τις ψευδείς πολυσύλλαβες [F (2, 58)=4,545, p=,015] τις ψευδείς δισύλλαβες [F (2, 58)=4,509, p=,015]. Το είδος της διάγνωσης δεν αποδείχτηκε ως παράγοντας να επηρεάζει σημαντικά τις απαντήσεις των υποκειμένων του συγκεκριμένου δείγματος, είτε είναι ψευδείς, είτε όχι. Στο παράρτημα παρουσιάζονται πίνακες με λεπτομερή περιγραφή των αποτελέσματων μονής διακύμανσης (one way ANOVA, SPSS 23 for Windows) σε σχέση με το εκπαιδευτικό και ηλικιακό επίπεδο 141 : Ο παράγοντας της ηλικίας επηρέασε τις απαντήσεις του δείγματος στις ψευδείς πολυσύλλαβες [F(2,58)=3,325 p=,043], στα υπαρκτά επιθέτα [F (2, 58)=3,314, p=,043] και οριακά στις ψευδείς αφηρημένες (βλ. πίνακα , σελ. 240). 141 Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στο 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), 2017, (βλ. βιβλιογραφία). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 135

136 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 5.1. Συμπεράσματα Απώτερος στόχος των παραπάνω περιγραφόμενων ερευνητικών σταδίων σε όλη την ερευνητική προσπάθεια από την έναρξή της ήταν η αξιολόγηση των μεταφρασμένων νευροψυχολογικών εργαλείων αλλά και η διαμόρφωση μιας λειτουργικής νευροψυχολογικής δοκιμασίας για την εκτίμηση του νοητικού λεξικού. Στόχος ήταν να προκύψει η βέλτιστη μετάφραση δια της γλωσσικής προσαρμογής της νευροψυχολογικής δοκιμασίας που τέθηκε σε αξιολόγηση προσαρμοσμένη στην ελληνική γλωσσική πραγματικότητα, με την προσδοκία η νέα δοκιμασία να είναι σε θέση να ανιχνεύει αποτελεσματικά τη νοητική κατάσταση ηλικιωμένων υποκειμένων, όχι μόνο όντας ανεξάρτητη από τις γνώσεις σχολικού γραμματισμού αλλά προερχόμενη από το ασυνείδητο επικοινωνιακό γλωσσικό πλούτο των υποκειμένων. Στη συζήτηση για την αξιολόγηση της ποιότητας των υπό εξέταση μεταφράσεων συμπεραίνει κανείς τα εξής: Στην πρώτη ερευνητική φάση, όπου το εργαλείο για αξιολόγηση ήταν η πρώτη μεταφραστική προσαρμογή του σουηδικού SLDT (η "Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυίας"), διαμορφωμένο από λεξιλόγιο αποδελτιωμένο στον ΕΘΕΓ (σώματα κειμένων γραπτού λόγου), αναδείχθηκε από την περιγραφική ανάλυση ότι υπήρξαν δυσκολίες αναγνώρισης γενικά σε όλη τη δοκιμασία, και ιδιαίτερα στις υπαρκτές λέξεις με τα συγκεκριμένα εξεταζόμενα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά, όπως η προθηματοποίηση, ο αριθμός συλλαβών, το μέρος του λόγου και το στοιχείο της αφαιρετικότητας, διότι απαντήθηκε πολύ συχνά το "δεν ξέρω" αλλά και συχνά δόθηκε η λάθος απάντηση "υπάρχει". Επομένως, φάνηκε ότι ορισμένες υπαρκτές λέξεις δεν ήταν εύκολα αναγνωρίσιμες ή προσλήψιμες από το συγκεκριμένο εξεταζόμενο δείγμα υποκειμένων, και αυτό γιατί επρόκειτο για λέξεις του γραπτού λόγου, που δεν ήταν τόσο δόκιμες ως προς την κατανόησή τους ή ως προς τη χρήση τους. Ήταν, λοιπόν, εμφανείς οι δυσκολίες που αναδείχθηκαν στις πρώτες φάσεις της έρευνας για την αξιολόγηση σχετικά με τη μεταφρασιμότητα της συγκεκριμένης δοκιμασίας. Αυτές ήταν και οι δυσκολίες που οδήγησαν την έρευνα στην επιλογή λεξιλογίου προερχόμενο από την προφορική ομιλούμενη γλώσσα που θα αντιπροσωπεύει ή αλλιώς θα αντανακλά το λόγο των ηλικιωμένων ομιλητών και Νεοφυτίδου Ελισάβετ 136

137 εντέλει στην οριστική αναθεώρηση της νευροψυχολογικής δοκιμασίας νοητικού λεξικού. Σε αυτό το στάδιο η μελέτη και αποδελτίωση του προφορικού λόγου ήταν ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένου ότι ο προφορικός λόγος αντιπροσωπεύει την καθημερινή ομιλούμενη γλώσσα, και προηγείται του γραπτού λόγου (Πολίτης, 2001). Σύμφωνα με τον Πετρούνια (2001: 47) οι γλώσσες δημιουργούνται και εξελίσσονται υποσυνείδητα, μέσα σε μία γλωσσική κοινότητα (ομάδα ομιλητών) και με προφορική επικοινωνία. Τα στοιχεία αυτά συνιστούν αρχές που διαμορφώθηκαν από το Saussure, ο οποίος όρισε ότι υπάρχει μία αφηρημένη ιδέα της γλώσσας με το σύστημά της που κάθε φορά πραγματώνεται συγκεκριμένα στο λόγο. Η θέση της σύγχρονης γλωσσολογίας δέχεται πως υπάρχει όχι μόνο η θεωρητική γλωσσική ικανότητα του ομιλητή αλλά και η χρήση της γλώσσας, με άλλα λόγια η επιτέλεση που αυτός κάνει κάθε φορά, και αποτελεί μια διάκριση που όρισε ο Noam Chomsky (competenceperformance). Με άλλα λόγια 142, ο Chomsky δεν αναφέρεται μόνο στη γλωσσική ικανότητα, που είναι, κυρίως, η γραμματική ικανότητα σε μια γλώσσα, αλλά και "στην έννοια της πραγματολογικής ικανότητας, που αφορά εξωγλωσσικές ή εννοούμενες πληροφορίες και γνώσεις ή προσωπικές πεποιθήσεις των ομιλητών σε επικοινωνιακές περιστάσεις" 143. Προς περαιτέρω επεξήγηση, η γλωσσική ικανότητα των ομιλητών μιας γλώσσας συνίσταται σε φωνολογική, μορφολογική, συντακτική και σημασιολογική ικανότητα. Δεδομένου αυτού η φωνολογική ικανότητα ενός ομιλητή της νέας ελληνικής τον καθιστά ικανό όχι μόνο να προφέρει και να τονίζει σωστά τις λέξεις της νέας ελληνικής ή να επενδύει τις προτάσεις με την κατάλληλη επιτόνιση αλλά και να έχει τη φωνοτακτική ικανότητα, δηλαδή να αναγνωρίζει τους συνδυασμούς φθόγγων (Καρανάσιος, Γ. 144 ). Ο προφορικός λόγος, λοιπόν, ως μέρος του γλωσσικού μας συστήματος, αντιμετωπίζεται ως ένα κοινωνικό φαινόμενο και ως μία ζωντανή μορφή γλωσσικής επικοινωνίας, ανεξαρτήτως του εκπαιδευτικού επιπέδου και των μορφών 142 Καρανάσιος, Γ. Γλωσσική ικανότητα [competence]. Η πύλη για την ελληνική γλώσσα. Ανάκτηση από το (4/5/2017). 143 Ανάκτηση στοιχείων από τον ιστότοπο Βλ. στο language.gr/greeklang/modern_greek/tools/lexica/glossology/show.html?id=617). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 137

138 γραμματισμού. Είναι έκδηλο, ότι ο προφορικός λόγος φέρει και εκφέρει ασυνείδητα γλωσσικά και πολιτισμικά στοιχεία συνδέοντας την κοινωνική πραγματικότητα ή τον πολιτισμό με όλους τους φυσικούς ομιλητές μιας γλώσσας. Σύμφωνα με εκπροσώπους του δομισμού της Σχολής του Boomfield θεωρείται ότι η πρωταρχική έκφραση της γλώσσας στην ανθρώπινη ιστορία είναι ο προφορικός λόγος, ο οποίος αποτελεί την πιο φυσική μορφή της γλώσσας και για αυτό είναι σημαντικό η επιστήμη της γλωσσολογίας να δίνει προτεραιότητα στη μελέτη του προφορικού λόγου και όχι μόνοτου γραπτού λόγου. Εξάλλου, για τη δομική θεωρία η γλώσσα είναι, κυρίως, όργανο επικοινωνίας μεταξύ συνομιλητών (Chomsky, 1991: 14). Ο προφορικός λόγος είναι κατά τον Halliday μία μορφή ενδογλωσσικής ποικιλότητας (γνώρισμα της γλώσσας), που αφορά έναν τρόπο πραγμάτωσης της γλώσσας. Η γλωσσική ποικιλότητα εξαρτάται από το χρήστη, τον ομιλητή δηλαδή της γλώσσας, με τα γνωρίσματά του [γεωγραφική ποικιλία ή διαλέκτους, κοινωνική ποικιλία ή κοινωνικούς παραμέτρους, π.χ. φύλο, ηλικία, κοινωνική τάξη)] και με το πως χρησιμοποιεί τη γλώσσα (ποικιλίες μέσου, τόνου, πεδίου και τροπικότητας (αφορά τον προφορικό λόγο, το γραπτό λόγο, ή την ηλεκτρονική επικοινωνία (Γούτσος, & Φραγκάκη, 2015β) 145. Ωστόσο, όμως, όπως ο Γούτσος (2014: 9-10) αναφέρει, υπάρχει ένα έλλειμμα στη συστηματική μελέτη του προφορικού λόγου όχι μόνο στα Ελληνικά, αλλά και σε όλες τις γλώσσες και ότι οι γνώσεις για το πώς πραγματικά είναι ο προφορικός λόγος στις διάφορες γλώσσες του κόσμου είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Σύμφωνα με το Γούτσο η θεωρητική ανάλυση των διαφορών ανάμεσα στην προφορικότητα (orality) και την εγγραμματοσύνη (literacy) προέρχεται από μια μακρά παράδοση μελετητών της προφορικής παράδοσης (όπως οι Albert B. Lord, Milman Parry, Eric A. Havelock, Marshall McLuhan και Walter Ong), συνοψίζεται σε μια σειρά από αντιθετικά χαρακτηριστικά (Ong 1982): έτσι η προφορικότητα είναι "προσθετική, σωρευτική, πλεοναστική, συντηρητική/παραδοσιακή καινοτόμα, κοντά στην ανθρώπινη εμπειρία, ανταγωνιστική/ρητορική, συναισθητική/συμμετοχική, καταστασιακή...ενώ η εγγραμματοσύνη είναι υποτακτική, αναλυτική, συνοπτική, 145 Αναφέρεται στο Γούτσος, Δ., Φραγκάκη, Γ. (2015β). Γλωσσική ποικιλότητα και σώματα κειμένων, (βλ. βιβλιογραφία). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 138

139 αφαιρετική, περιγραφική, αντικειμενική-αποστασιοποιημένη, δυναμική, αφηρημένη" (Γούτσος, 2014: 10). Άλλωστε, η γλώσσα, όπως τονίζει ο γνωστός γλωσσολόγος Saussure (1979), δεν είναι μόνο η εγγενής ικανότητα του ανθρώπου (λόγος-language), ένας δηλαδή εσωτερικευμένος μηχανισμός, ή ένα προϊόν κοινωνικό (γλώσσα-langue), αλλά και μία πραγμάτωση ως ατομικό προϊόν (parole-ομιλία), είναι, με άλλα λόγια ως σύστημα ένα κοινωνικό προϊόν, που όχι μόνο συνδέεται με την κοινωνία αλλά και με την ατομική πραγμάτωση μέσα στην κοινωνία 146 (Χατζησαββίδης, βλ. υποσ.). Η γλώσσα [langue] σύμφωνα με κάποιες διατυπώσεις του Saussure είναι: α. ένας θησαυρός που η πρακτική του λόγου [parole] έχει αποθέσει στα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας, β. ένα σύστημα που υπάρχει μέσα σε κάθε κεφάλι, ή ότι η γλώσσα, που υπάρχει μέσα σε κάθε άτομο, είναι κοινή για όλα τα άτομα και δεν επηρεάζεται από τη θέλησή τους 147 (στον Χριστίδη, βλ. υποσημείωση). Η langue ως σωσυριανή έννοια αποτελεί το γλωσσικό σύστημα, το οποίο νοείται σε σχέση με την έννοια της γλωσσικής κοινότητας διαθέτοντας έναν κοινωνικό προσανατολισμό που καθορίζει τους ατομικούς ομιλητές, έχει, δηλαδή, έναν περισσότερο κοινωνικό χαρακτήρα και προσανατολισμό 148 (στον Καρανάσιο, βλ. υποσημείωση). Σύμφωνα με τη Θεοδωροπούλου (2001) η ομιλία- parole θεωρείται ότι βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση με τη γλώσσα-langue: Η ομιλία προηγείται ιστορικά και οντογεννητικά και είναι ο χώρος, στον οποίο πραγματοποιούνται οι γλωσσικές αλλαγές. Η γλώσσα προκύπτει από την ομιλία-parole, από την άλλη, όμως, parole δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την ύπαρξη της langue (Θεοδωροπούλου, 2001). Ο Πετρούνιας (2001: 49) μιλώντας για την προτεραιότητα του προφορικού λόγου σε σχέση με το γραπτό λόγο αναφέρεται σε συγκεκριμένες διαπιστώσεις, πως ότι ο άνθρωπος πρώτα αναπτύσσει τη γλωσσική ικανότητα και έπειτα μαθαίνει να γράφει (αν ποτέ μάθει να το κάνει), και ότι σχεδόν όλοι οι άνθρωποι μιλάνε περισσότερο από ό,τι γράφουν ή διαβάζουν και συζητούν στον προφορικό λόγο πιο ποικίλα θέματα συγκριτικά με το γραπτό λόγο. 146 Από τον Χατζησαββίδη, κείμενο διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο Χριστίδης Α-Φ. Η Φύση της Γλώσσας: Γλώσσα και Ιστορία. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός. Διαθέσιμο στον ιστότοπο Sausure (15/3/2017). 148 Καρανάσιος, Γ. Γλωσσική ικανότητα [competence]. Η πύλη για την ελληνική γλώσσα. Ανακτήθηκε από (4/5/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 139

140 Η στενή σχέση της γλώσσας και της κοινωνίας σύμφωνα με τον Χατζησαββίδη αποδεικνύει την ατομική και συλλογική υποκειμενικότητα και σε μη συνειδητό επίπεδο που εκφράζεται μέσω του λόγου με την έννοια του discourse, στην οποία συναιρούνται γλωσσικά και κοινωνικά στοιχεία σε ένα αδιάσπαστο σύνολο. Ο λόγος, υπό την έννοια αυτή, αφορά μία κατηγορία γλώσσας που σχετίζεται με εξειδικευμένες κοινωνικές πρακτικές 149. H επικοινωνιακή ικανότητα <Communicative competence>, ως έννοια, προέρχεται από τον Hymes (1966), ο οποίος ανέφερε ότι οι κοινωνίες διαφέρουν σημαντικά ως προς τους τρόπους ομιλίας, στους ρόλους και στα νοήματα του λόγου. Ο Hymes αναφέρεται σε "καταστάσεις λόγου" και αυτό που εννοεί είναι η ένταξη του λόγου σε διάφορα κοινωνικά περιστασιακά πλαίσια (Zand-Vakili, E., et al., 2012; Johnstone & Marcellino, 2010). Διάφορες έρευνες στη βιβλιογραφία της ανθρωπολογίας και της γνωστικής γλωσσολογίας (όπως στους Tomasello, 2005; Moll & Tomasello, 2007; Clark & Krych, 2004; Clark & Brennan, 1991; Pickering & Garrad, 2004) έχουν επισημάνει τη σημαντικότητα της κοινωνικής χρήσης στη γλώσσα [παρατίθενται στους Borghi & Cimatti, (2009b)]. Η δυναμική του προφορικού λόγου και η διαφοροποίησή του από το γραπτό λόγο όρισε εκ νέου την έρευνά μας και καθόρισε ουσιαστικά ως προς τη μεθοδολογία και το περιεχόμενο το ανοιχτό ζήτημα της αξιολόγησης της ποιότητας των μεταφρασμένων νευροψυχολογικών εργαλείων, υιοθετώντας ένα νέο ερευνητικό πλαίσιο με τη διαμόρφωση μιας αναμετάφρασης του πρότυπου ξενόγλωσσου εργαλείου, εστιασμένης, όμως, στον ίδιο το λόγο, εκφερόμενο από τους φυσικούς ομιλητές τρίτης ηλικίας. Διαπιστώθηκαν, λοιπόν, τα παρακάτω δεδομένα σε συνάρτηση με τα ερευνητικά ερωτήματα (βλ. κεφ. 2.3) που ορίστηκαν προς διερεύνηση και απάντηση κατά τη διαδικασία της έρευνας αυτής: α. Η νέα δοκιμασία βασισμένη σε γλωσσικά δεδομένα φυσικών ομιλητών με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών τέθηκε, όπως και άλλα παρόμοια, σε ποσοτική αλλά και σε διϋποκειμενική στάθμιση προκειμένου να εκτιμηθούν οι γλωσσικές επιλογές 149 Χατζησαββίδης, Σ. (15/3/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 140

141 της. Διαπιστώθηκε ότι το νέο εργαλείο <η Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού> ήταν περισσότερο προσλήψιμο σχετικά με την αναγνώριση, κυρίως, των υπαρκτών λέξεων (δηλαδή λέξεις, εύκολα οικειοποιούμενες από το φυσικό ομιλητή και μάλιστα της τρίτης ηλικίας) και λιγότερο των μη υπαρκτών. Το εύρημα αυτό μας παραπέμπει στη θέση ότι η χρήση του συγκεκριμένου εργαλείου βασισμένο στην προφορικότητα, πιθανώς, να συνέβαλε καλύτερα στην εξάλειψη των δυσκολιών αναγνώρισης, οι οποίες προέρχονται από το διαφορετικό επίπεδο σχολικού γραμματισμού 150, γεγονός που αποτελούσε τη συνήθη και κύρια βάση για την κατασκευή νευροψυχολογικών εργαλείων. β & γ. Ακόμη, η αναθεωρημένη δοκιμασία των 56 λεξιλογικών μονάδων τέθηκε σε στάθμιση προκειμένου να αξιολογηθούν οι επιλογές του περιεχομένου του αλλά και να διαπιστωθεί η χρησιμότητά της ως προς την εκτίμηση του νοητικού λεξικού, η οποία, όπως ειπώθηκε παραπάνω, σχετίζεται με την ασθένεια της άνοιας. Η δοκιμασία συμπληρώθηκε από ένα δείγμα 61 υποκειμένων (με Μ.Ο ηλικίας τα 73,475 έτη και Μ.Ο εκπαίδευσης τα 10,163 έτη) με αρκετά καλή λειτουργικότητα κοινωνικά και το οποίο στην πλειοψηφία του διαγνώστηκε με Ηπια Νοητική Διαταραχή. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων με ποιοτικές και ποσοτικές μεθόδους στην τελική ερευνητική φάση ανέδειξε ότι: Η δεδομένη δοκιμασία εκτίμησης νοητικού λεξικού μπορεί να λειτουργήσει, έτσι ώστε να εκτιμήσει μέσω της λεξιλογικής ανάγνωσης και αναγνώρισης τη νοητική κατάσταση, όπως κάνει και το Mini Mental. Παρόμοιο εύρημα διαπιστώθηκε και αξιολογήθηκε και στη μελέτη των Νεοφυτίδου & Κασάπη (2015), όπως και στη διεθνή βιβλιογραφία, στην έρευνα των Almkvist & Tallberg, (2009) ή στους Crawford, et al., (2001). Από τα δημογραφικά γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν το δείγμα φάνηκε ότι το επίπεδο ηλικίας και της εκπαίδευσης και όχι το φύλο ή το είδος της διάγνωσης επέδρασαν και επηρέασαν τη βαθμολογία επιδόσεων των υποκειμένων 150 Η έννοια του σχολικού γραμματισμού έχει παραδοσιακά συνδεθεί με τη διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής, καθώς και με την ανάπτυξη γνωσιακών δεξιοτήτων, όπως η καλλιέργεια της λογικής σκέψης, η κατανόηση γραμματικών κανόνων, η ικανότητα διαχείρισης αφηρημένων εννοιών και υποθετικών ερωτήσεων, η ανάπτυξη επικοινωνιακών και άλλων διανοητικών δεξιοτήτων (Μητσικοπούλου, Β. Γραμματισμός, Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός. Ανακτήθηκε από (15/3/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 141

142 συνολικά στη δοκιμασία αυτή (συνολικός δείκτης προνοσηρής νοημοσύνης ως δείκτης των σωστών απαντήσεων). Στην παρούσα μελέτη διαφαίνεται ότι οι ενήλικες, ο οποίοι έχουν εκπαιδευτεί πάνω από έξι έτη και έχουν προχωρήσει στις σχολικές βαθμίδες απαντούν διαφορετικά στη συγκεκριμένη δοκιμασία λεξιλογικής αναγνώρισης υπαρκτών και μη υπαρκτών λέξεων σε σχέση με τους ενήλικες με λίγα χρόνια εκπαίδευσης και έχουν φέρει καλύτερο μέσο όρο στο σύνολο της δοκιμασίας αυτής. Η μεταβλητή της εκπαίδευσης παίζει καθοριστικό ρόλο σε δοκιμασίες λεξιλογικής αναγνώρισης για τη μελέτη της προνοσηρής νοημοσύνης, όπως φάνηκε και στην περίπτωση του American Version of the National Adult Reading Test (AMNART) στους Lowe & Rogers (2011) ή σε έρευνα των Okada de Oliveira, et al., (2014). Πιο συγκεκριμένα το εκπαιδευτικό επίπεδο έπαιξε στατιστικά σημαντικό ρόλο στις απαντήσεις των υποκειμένων ως προς ορισμένες μορφοσυντακτικές κατηγορίες, όπως είναι το σύνολο των μη υπαρκτών λέξεων και ειδικότερα: οι μη υπαρκτές αφηρημένες, οι μη υπαρκτές συγκεκριμένες, οι μη υπαρκτές πολυσύλλαβες, οι μη υπαρκτές δισύλλαβες, οριακά στις αφηρημένες μη υπαρκτές λέξεις, οι μη υπαρκτές συγκεκριμένες, όπως είναι οι λέξεις: τραβγούδι, συναργείο, πτεχίο, χαρπί, δουνό, και όχι οι υπαρκτές αφηρημένες, όπως σημειώθηκε σε έρευνα (Νεοφυτίδου, 2015), όπου χρησιμοποιήθηκε εργαλείο με λεξιλογικό περιεχόμενο από σώματα κειμένων γραπτού λόγου. Ως προς τα ορισμένα μορφοσυντακτικά χαρακτηριστικά των λέξεων παρατηρήθηκαν τα εξής: το στοιχείο της αφαιρετικότητας αλλά και ο αριθμός των συλλαβών είναι δύο παράγοντες, που, όπως έχει αποδειχθεί βιβλιογραφικά, επηρεάζουν την αναγνώριση των λέξεων. Συγκεκριμένα, οι αφηρημένες λέξεις, βάσει της περιγραφής τους στην ενότητα 4.2., χαρακτηρίζονται από μία γλωσσική συνθετότητα (Danguecan & Buchanan, 2016) ή αλλιώς αποτελούν σύνθετες προσομοιώσεις των φυσικών και εσωτερικών γεγονότων Νεοφυτίδου Ελισάβετ 142

143 (Barsalou, 1999), συνδυαζόμενες περισσότερο με γλωσσικό πληροφοριακό υλικό σε σχέση με τα αισθησιοκινητικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις συγκεκριμένες λέξεις (Danguecan & Buchanan, 2016; Paivio, 1986). Έχει αποδειχθεί στη βιβλιογραφία ότι οι συγκεκριμένες λέξεις αναγνωρίζονται πιο αποτελεσματικά από τις αφηρημένες λέξεις για τις οποίες συμμετέχει ενεργά το δεξί ημισφαίριο (Kiehl, Liddle, et al., 1999). Γενικά, στην έρευνα έχει δοθεί λιγότερη έμφαση στη μελέτη των αφηρημένων λέξεων σε σχέση με τις συγκεκριμένες (Danguecan & Buchanan, 2016; Recchia & Jones, (2012). Έρευνες έχουν δείξει ότι τα σημασιολογικά χαρακτηριστικά (και οι αναπαραστάσεις) των λέξεων παίζουν σημαντικό ρόλο στην αναγνώρισή τους και αλληλεπιδρούν με τα ορθογραφικά και φωνολογικά στοιχεία των λέξεων (Hino et al, 2002; Danguecan & Buchanan, 2016). Εκτός τούτου, οι αφηρημένες εννοιολογικά λέξεις κατακτιούνται χρονικά και αφομοιώνονται πολύ αργότερα κατά την απόκτηση της γλώσσας από ότι οι συγκεκριμένες, οι οποίες μπορεί να αναγνωρίζονται πιο γρήγορα από ό, τι οι αφηρημένες λέξεις (Hamilton & Coslett, 2008). Ακόμα και στην περίπτωση των ατόμων με άνοια και με ατροφία στο άνω κροταφικό λοβό κατανοούν καλύτερα τις συγκεκριμένες από τις αφηρημένες λέξεις (Pobric, et al., 2009). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η άποψη των Borghi and Cimatti (2009), που προτείνουν να νοηθούν οι λέξεις (είτε αφηρημένες ή συγκεκριμένες) ως εργαλεία περιγραφής όχι μόνο της ατομικής εμπειρίας αλλά και της ανθρώπινης, η οποία υπάρχει ενσωματωμένη στο κοινωνικό πλαίσιο και κατασκευασμένη από κοινωνικές οντότητες. Η βασική τους ιδέα είναι να αντιλαμβάνονται οι λέξεις και οι προτάσεις ως κοινωνικά αντικείμενα ή εργαλεία. Σε αντιδιαστολή με τα παραπάνω διεθνή ευρήματα, στην παρούσα ερευνητική περίπτωση, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, οι δυσκολίες αναγνώρισης διαπιστώθηκαν όχι τόσο στις αφηρημένες λέξεις αλλά στις συγκεκριμένες, όλες ψευδείς. Το εύρημα αυτό εγείρει την υπόθεση ότι οι λέξεις αυτές δυσκόλεψαν, ίσως, γιατί παραβιάστηκε το θέμα που δίνει τις σημασιολογικές αναπαραστάσεις αλλά και τις αισθησιοκινητικές διαστάσεις, οι οποίες χαρακτηρίζουν, κυρίως, το περιεχόμενο των συγκεκριμένων εννοιολογικά λέξεων (σύμφωνα με Danguecan & Buchanan, 2016). Εξάλλου, η παραβίαση του θέματος στις επιλεγόμενες λέξεις καθορίστηκε από τον τρόπο κατασκευής των λέξεων βάσει των νορμών που συνέστησε το πρωτογενές κείμενο, όπως η αλλαγή φθόγγων, συμφώνου ή φωνήεντος ή η μετακίνηση συλλαβών. Έτσι, παραβιάστηκε η σημασία ή η φωνοτακτική σύνταξη των λέξεων κάτι που Νεοφυτίδου Ελισάβετ 143

144 δυσκόλεψε την αναγνώρισή τους. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα εύρημα που χρήζει μελλοντικής και περαιτέρω διερεύνησης. Ο αριθμός των συλλαβών στις μη υπαρκτές λέξεις του ερευνητικού μας εργαλείου φάνηκε στην έρευνα ότι καθόρισε τις απαντήσεις των υποκειμένων. Πιο ειδικά στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι ο αριθμός των συλλαβών επιδρά σημαντικά στην ταχύτητα αναγνώρισης των ψευδολέξεων (Juphard et al, 2004) ή ακόμη και στην αναγνώριση πιο σπάνιων λέξεων ή ψευδολέξεων (Jared & Seidenberg, 1990; Ferrand, 2000). Ενώ η μεταβλητή της ηλικίας στο δεδομένο δείγμα υποκειμένων, το οποίο διαγνώστηκε στην πλειοψηφία του με Ηπια Νοητική Διαταραχή, επέδρασε σημαντικά μόνο στις εξής κατηγορίες: μη υπαρκτές πολυσύλλαβες, κάτι που εξηγείται από τον αριθμό των πολλών συλλαβών, αλλά και στα υπαρκτά επίθετα (ανήσυχος, πρόσφατος, ασφαλής, πνευματικός), το οποίο ως εύρημα χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Μία προσπάθεια ερμηνείας και κατανόησης αυτού του δεδομένου παραπέμπει στον εννοιολογικό προσδιορισμό των επιθέτων που ορίζει ότι τα επίθετα είναι λέξεις που μοιάζουν με τα ουσιαστικά (γένος, κλίση) δηλώνουν στην παρούσα περίπτωση μια κατάσταση, είτε συναισθηματική, είτε χρονική. Αυτά τα συγκεκριμένα γνωρίσματα είναι που, ίσως, να δυσκόλεψαν τον αναγνώστη τρίτης ηλικίας με νοητικές δυσκολίες στην αναγνώριση αυτών των λέξεων. Επιπλέον, τα δεδομένα επίθετα χαρακτηρίζονται μορφολογικά από το πρόθημα και το στοιχείο της αφαιρετικότητας, στοιχεία που επιδρούν στη λεκτική αναγνώριση, όπως αναδείχθηκε σε προηγούμενη ερευνητική αναφορά (Νεοφυτίδου, 2015). Το γεγονός ότι στην παρούσα ερευνητική φάση τα υποκείμενα της έρευνας απάντησαν καλύτερα στις υπαρκτές λέξεις με το συγκεκριμένο εργαλείο με τις λεξικές επιλογές προφορικού λόγου δείχνει ότι, μάλλον, παραμερίστηκαν οι δυσκολίες αναγνώρισης λόγω των λεξικών παραγόντων, όπως είναι η συχνότητα της λέξης [αναφορές για αυτό στους Lemhoefer, et al, (2008); Diependaele, et al., (2012), κ. ά.], η ηλικία απόκτησης, η οικειότητα με τη λέξη ή η πυκνότητα των γειτόνων στο λεξικό που επιδρούν κατά τους German & Newman (2004) στην αναγνώριση και ανάκληση Νεοφυτίδου Ελισάβετ 144

145 από το νοητικό λεξικό. Οι υπαρκτές λέξεις του παρόντος εργαλείου προέρχονται από το φυσικό λόγο που a priori είναι ασυνείδητα ενσωματωμένος και οικειοποιημένος στο γλωσσικό επικοινωνιακό πεδίο των ομιλητών μιας γλώσσας. Άλλωστε, η γλώσσα κατά το Holtgraves (2002: 65) βρίσκεται σε σχέση συνεχούς και αμοιβαίας αλληλεπίδρασης με την κοινωνία, όπως αναφέρεται από κοινωνιο-γλωσσολόγους (σύμφωνα με την Τσίγκου) 151. Η γνώση μιας γλώσσας σημαίνει και γνώση του πως να χρησιμοποιηθεί μια που οι φυσικοί ομιλητές γνωρίζουν όχι μόνο να χρησιμοποιούν λέξεις και να συντάσσουν προτάσεις αλλά γνωρίζουν και πως να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους κατάλληλα, συνιστώντας, έτσι, μία επικοινωνιακή ικανότητα (Wardhaugh, 2006: 3). Αξιοσημείωτο είναι και το αποτέλεσμα, ότι η ηλικία έπαιξε σημαντικό ρόλο στις επιδόσεις του δείγματος σε ορισμένες μορφοσυντακτικές κατηγορίες (π.χ. ψευδή πολυσύλλαβα και υπαρκτά επίθετα), κάτι που, ίσως, δικαιολογείται, διότι με το πέρασμα των χρόνων επέρχεται μία φυσική και αναμενόμενη εξασθένηση των νοητικών και γλωσσικών δεξιοτήτων. Εδώ φαίνεται να λειτούργησε ανασταλτικά ο αριθμός των πολλών συλλαβών που γενικά έχει αποδειχθεί ερευνητικά ότι επηρεάζει τη λεξική αναγνώριση. Αλλά και στην περίπτωση των επιθέτων που επιλέχθηκαν διαπιστώνει κανείς ότι χαρακτηρίζονται από αφηρημένο περιεχόμενο, δηλώνουν ιδιότητες, χαρακτηριστικά, 152 τα οποία, ίσως, δεν είναι εύκολο να αναπαρασταθούν νοητικά και ενδεχομένως χρειάζονται ένα ευρύτερο σημασιολογικό πλαίσιο (π.χ. μια πρόταση) για να αναγνωριστούν ως λέξεις μορφολογικά και σημασιολογικά. Σύμφωνα με το Perfetti (2004: 246) η αναγνώριση των λέξεων (σε κάθε επίπεδο συμπεριλαμβανομένων των σημασιολογικών τους συστατικών) εξαρτάται και από το πλαίσιο του μηνύματος που περιλαμβάνει την ανάδραση μεταξύ διαδικασιών αναπαράστασης μηνυμάτων και των διαδικασιών επιλογής νοημάτων για τις λέξεις. Η πορεία και το επιτέλεσμα της συστηματικής μεθοδολογικής προσέγγισης παραπέμπει στο συμπέρασμα ότι η χρήση λέξεων από τον προφορικό λόγο ενδέχεται να είναι μια κατάλληλη επιλογή για την κατασκευή ενός εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού, διότι δε φαίνεται οι λέξεις από τον προφορικό λόγο να δημιουργούν 151 Αναφέρεται στην Τσίγκου, δημοσιευμένο κείμενο στον ιστότοπο (20/5/2017) (βλ. βιβλιογραφία). 152 Το Επίθετο είναι το μέρος του λόγου που δείχνει ένα χαρακτηριστικό, μια ιδιότητα ή μια ποιότητα στο ουσιαστικό της πρότασης [βλ. (14/4/2017)]. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 145

146 στα άτομα τρίτης ηλικίας δυσκολίες αναγνώρισης, όπως δημιουργούν οι λέξεις του γραπτού λόγου, λόγω του ότι αυτές δεν είναι τόσο δόκιμες ως προς την κατανόησή τους ή ως προς τη χρήση τους. Διαπιστώνεται μία περισσότερη εξοικείωση με τις αποδελτιωμένες λέξεις του προφορικού λόγου, εξαιτίας της πραγματολογικής τους αξίας και χρήσης, κυρίως, στην περίπτωση των υπαρκτών λέξεων. Στην περίπτωση, όμως, των μη υπαρκτών λέξεων προκύπτουν δυσκολίες αναγνώρισης, γεγονός που συνάδει με τη νοητική κατάσταση των υποκειμένων μια που οι περισσότεροι έχουν διαγνωστεί με Ήπια Νοητική Διαταραχή. Άλλωστε το αποτέλεσμα αυτό δεν είναι μακριά από το λειτουργικό σκοπό του εργαλείου αυτού που είναι η ανίχνευση και εκτίμηση του νοητικού λεξικού αλλά, κυρίως, είναι η πρόληψη. Επιπλέον, στην περίπτωση των δυσκολιών αναγνώρισης των μη υπαρκτών λέξεων βάσει της γλωσσολογικής θεωρίας έχουμε να κάνουμε με λεξικές λέξεις που διαθέτουν λεξική σημασία και παραπέμπουν σε ορισμένο αντικείμενο αναφοράς της εξωγλωσσικής πραγματικότητας 153. Προκύπτει, λοιπόν, ότι οι αναγνώστες δεν μπόρεσαν να αναγνωρίσουν στις μη υπαρκτές λέξεις τη λεξική σημασία που προσδίδουν τα μορφήματα στις λέξεις, που είναι φορείς μορφής και σημασίας κατά τη Ράλλη (2011: 39), των οποίων η αναγνώριση εξαρτάται από την εφαρμογή φωνολογικών κανόνων. Η παραβίαση σε ορισμένες περιπτώσεις έγινε στο θέμα (stem) των λέξεων. Σημειωτέον, τα θέματα, όπως αναφέρεται στη Ράλλη (2011: 41), είναι οι βάσεις για τη δημιουργία των λέξεων και αυτά που δίνουν τη σημασία συμβάλλοντας στη λεξική αναγνώριση. δ & ε. Τα παραπάνω ποιοτικά και ποσοτικά ευρήματα ενισχύουν τη χρησιμότητα των διαγνωστικών εργαλείων λεξιλογικής απόφασης για την ανίχνευση του νοητικού λεξικού. Επιπρόσθετα, τα δεδομένα οδηγούν τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι η εκτίμηση του νοητικού λεξικού δύναται να προσεγγιστεί αποτελεσματικά και επαρκώς με μεταφρασμένα και προσαρμοσμένα εργαλεία που κατασκευάζονται με γλωσσικό περιεχόμενο προερχόμενο, κυρίως, από την προφορική ομιλούμενη γλώσσα, διότι με την επιλογή αυτή επιδιώκουν να διερευνήσουν την προνοσηρότητα, με τρόπο που δεν θα εξαρτάται ή δεν θα επηρεάζεται από το εκπαιδευτικό επίπεδο των εξεταζόμενων υποκειμένων που συνάδει με διάφορες μορφές γραμματισμού σε οργανωμένο σχολικό-εκπαιδευτικό πλαίσιο. 153 Κείμενο της Γιαννουλοπούλου διαθέσιμο στον ιστότοπο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 146

147 Εκτιμά, λοιπόν, κανείς ότι οι διάφορες προσεγγίσεις αξιολόγησης ανέδειξαν το νέο παράδειγμα μετάφρασης ως ένα νευροψυχολογικό εργαλείο, ευέλικτο, οικονομικό, εύχρηστο και αποτελεσματικό ως προς την πρόσληψη από τους χρήστες του. Πρόκειται, δηλαδή, για μία λειτουργική βάσει της μεταφραστικής προσαρμογής δοκιμασία που μπορεί να χρησιμοποιηθεί νευροψυχολογικά, όπως ισχύει και για το πρωτότυπο (SLDT), από τους επιστήμονες της υγείας προς όφελος των εν δυνάμει νευρολογικά νοσούντων, εφόσον, φυσικά τεθεί σε συστηματική νευροψυχολογική στάθμιση για να διαπιστωθεί πλήρως και η αξία του στο πεδίο της ανίχνευσης και εκτίμησης της προνοσηρής νοημοσύνης. Με άλλα λόγια, ο σκοπός για τον οποίο πραγματοποιήθηκε η δεδομένη διαγλωσσική διαπολιτισμική μεταφορά, όπως το να καλύπτει τις ανάγκες των αποδεκτών του, επιτεύχθηκε σύμφωνα με τη θεωρία του λειτουργικού σκοπού 154, που υποστηρίζει ότι ο σκοπός καθεαυτός καθορίζει σημαντικά και την ποιότητά της μετάφρασης και αποτελεί ένα ιδιαίτερο κριτήριο αξιολόγησής της. Ακόμη, αυτό διαπιστώθηκε και από τη συγκριτική αντιπαραθετική διαδικασία μεταξύ δύο νευρολογικών εργαλείων του Mini Mental και του νέου μεταφρασμένου εργαλείου. Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάστηκε η Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού μπορεί να παγιώσει μία νέα στρατηγική κατασκευής εργαλείων ανίχνευσης του νοητικού λεξικού και μάλιστα στη γλώσσα των υποκειμένων που θα τη χρησιμοποιήσουν σε κάθε διαφορετικό πεδίο δράσης (π.χ. έρευνα, κλινική εφαρμογή). Κλείνοντας, διαπιστώθηκε μέσω της συνεχούς συστηματικής ερευνητικής διαδικασίας για την αξιολόγηση της ποιότητας της μετάφρασης, ότι σύμφωνα με τους Κασάπη, κ.ά. (2015) ακολουθήθηκε μία διαδικασία response-oriented ως βασική μεθοδολογική διαδικασία αξιολόγησης μεταξύ δύο συγκρινόμενων γλωσσών-πολιτισμών, λαμβάνοντας υπόψη τη διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα της γλωσσικής κοινότητας ως τόπο εφαρμογής του νέου προϊόντος, με απώτερο στόχο τη διαμόρφωση επαγγελματικών νευροψυχολογικών εργαλείων καθολικής αποδοχής στη γλώσσα-στόχο, όπως παρομοίως συνέβη και στη γλώσσα-πηγή. 154 Περισσότερα στοιχεία για τη θεωρία αυτή παρουσιάζονται στην Schaeffner, Ch. (1998: ). Skopos Theory. In Routledge Encyclopedia of Translation Studies, ed. by Mona Baker. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 147

148 5.2. Πλεονεκτήματα και περιορισμοί της διδακτορικής έρευνας Στο πλαίσιο αυτής της διατριβής έγινε προσπάθεια να αξιολογηθεί η ποιότητα μιας μετάφρασης δια προσαρμογής μιας νευροψυχολογικής δοκιμασίας λεξιλογικής απόφασης, της οποίας η γλώσσα-πηγή ήταν η σουηδική. Στην Ελλάδα, στον τομέα της εκτίμησης νευροεκφυλιστικών ασθενειών με νευροψυχολογικά εργαλεία χρησιμοποιούνται, κυρίως, ξενόγλωσσα εργαλεία, τα οποία η τοπική επιστημονική κοινότητα καλείται να μεταφράσει και να προσαρμόσει κατάλληλα στην ελληνική πραγματικότητα βάσει των γλωσσικών και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων της. Η διαγλωσσική μετάφραση δια της προσαρμογής από τη μία γλώσσα στην άλλη είναι αυτή που απασχολεί κάθε μεταφραστική ομάδα ή που έρχεται αντιμέτωπη με ζητήματα ισοδυναμίας και λειτουργικότητας των μεταφραστικών προϊόντων. Στην πορεία της post-μεταφραστικής αξιολόγησης στην παρούσα διατριβή διαφάνηκαν οι μεταφραστικές δυσκολίες της πρώτης μετάφρασης του πρότυπου σουηδικού εργαλείου λεξιλογικής απόφασης (SLDT) λόγω των γλωσσικών και πολιτισμικών διαφορών των δύο διαφορετικών γλωσσικών συστημάτων. Η αντιμετώπιση αυτών των διαφορών πραγματοποιήθηκε με την επιλογή της αναθεώρησης και με την κατασκευή ενός νέου εργαλείου λεξιλογικής απόφασης βασισμένο σε λεξιλόγιο από την ομιλούμενη γλώσσα των υποκειμένων τρίτης ηλικίας που προσεγγίσαμε κατά την έρευνα. Τα ποσοτικά και τα ποιοτικά ευρήματα ελέγχου αυτής της μετάφρασης έδειξαν ότι η μεταφραστική αυτή επιλογή και διαδικασία συμβάλλει θετικά στην εκπλήρωση του λειτουργικού σκοπού του μεταφρασμένου εργαλείου που είναι η πρόληψη αλλά και η εκτίμηση του νοητικού λεξικού σε άτομα με νοητικές δυσλειτουργίες. Αυτό θεωρείται, κατά τη γνώμη μου, και το πλεονέκτημα αυτής της ερευνητικής προσπάθειας, διότι δεν είναι σύνηθες να κατασκευάζονται δοκιμασίες λεξιλογικής απόφασης με λεξιλόγιο του προφορικού λόγου. Στη διεθνή βιβλιογραφία διαπιστώνεται ότι χρησιμοποιούνται, κυρίως, τα επίσημα γλωσσικά λεξικά ως δεξαμενή για την επιλογή λέξεων που θα διαμορφώσουν τα τελικά εργαλεία και όχι το λεξιλόγιο του προφορικού λόγου, όπως εκφέρεται αυθόρμητα και ασυνείδητα εσωτερικευμένα από τα ομιλούντα υποκείμενα που διανύουν την τρίτη ηλικία με το γνώρισμα της φυσικής γήρανσης των νοητικών τους λειτουργιών. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 148

149 Μέσω της συγκεκριμένης ερευνητικής αναζήτησης αναδύθηκε μια χρήσιμη μεθοδολογικά μεταφραστική διαγλωσσική διαδικασία που υπερβαίνει τα ζητήματα ισοδυναμίας κατά τη διαγλωσσική και διαπολιτισμική μεταφορά και που δημιουργεί εκ νέου ένα δευτερογενές κείμενο απόλυτα πολιτισμικά καθορισμένο και κατάλληλο για τους αποδέκτες του. Άλλωστε, μέσω αυτής της ερευνητικής προσπάθειας, θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει ότι μπαίνει ένα λιθαράκι στη μελέτη του προφορικού λόγου στην ελληνική γλώσσα, ως προς ένα ιδιαίτερο κοινωνιογλωσσολογικό γνώρισμα, που είναι η τρίτη ηλικία των ομιλούντων υποκειμένων. Η συγκεκριμένη έρευνα θα μπορούσε να θεωρηθεί η απαρχή αλλά και το πλαίσιο μιας πρωτογνώσης ως προς τη διαμόρφωση αποτελεσματικών εργαλείων για τη μελέτη του νοητικού λεξικού στην τρίτη ηλικία και μάλιστα στην ελληνική γλώσσα και μάλιστα μέσα από τη χρήση ειδικά διαμορφωμένων ψηφιακών εργαλείων ανάκτησης λεξιλογικών μονάδων (που βοηθούν το έργο είτε του μεταφραστή είτε του νευροεπιστήμονα). Με τον τρόπο αυτό δίνεται παράδειγμα στον νευροεπιστήμονα η ευελιξία να επιλέξει από την ειδικά πλέον διαμορφωμένη βάση αποθησαύρισης λόγου τρίτης ηλικίας το γλωσσικό υλικό κατασκευής νευροψυχολογικών εργαλείων ανάλογα κάθε φορά με τις ανάγκες που θα προκύπτουν στον τομέα της εκτίμησης και αξιολόγησης. Το κυριότερο όφελος, όμως, που αναδύεται αφορά στο ρόλο του μεταφραστή και στη μεταφραστική του προσπάθεια, όταν έρχεται αντιμέτωπος με διάφορες γλώσσες και διάφορες κουλτούρες. Αυτού του είδους η ερευνητική πρόταση είναι κάτι που θα μπορούσε να τον αφυπνίσει για την πραγμάτωση ενός ενδιαφέροντος και δύσκολου μεταφραστικού ταξιδιού λόγω της διαφορετικότητας των γλωσσών και κουλτούρων. Αυτή, όμως, η διαφορετικότητα σύμφωνα με το Nida (2009) κάνει μεν το μεταφραστικό έργο δύσκολο, αλλά αυτό που πρέπει να συνειδητοποιηθεί από τους μεταφραστές είναι ότι πίσω από τις λέξεις κρύβονται ισχυρές κουλτούρες που δε θα πρέπει να αγνοούνται. Ενδέχεται, ως εκ τούτου, να εδραιωθεί η σημαντικότητα και η αναγκαιότητα χρήσης του προφορικού λόγου για την κατασκευή νευροψυχολογικών εργαλείων λεξιλογικής απόφασης για κάθε διαφορετική γλώσσα και κουλτούρα. Οι δυσκολίες και οι περιορισμοί της διατριβής ήταν ως προς την προσέγγιση των φυσικών ομιλητών της τρίτης ηλικίας. Και αυτό γιατί οι φυσικοί ομιλητές έπρεπε να εκπληρώνουν την προϋπόθεση να έχουν εξεταστεί νευροψυχολογικά σε διάφορους φορείς για την ανίχνευση της άνοιας και να είναι νοητικά υγιείς, βάσει συστηματικής Νεοφυτίδου Ελισάβετ 149

150 εκτίμησης, με στόχο την καταγραφή του προφορικού τους λόγου μέσα από ένα επαρκές δείγμα υποκειμένων. Αυτό ήταν κάτι που ήταν δύσκολο να βρεθεί, ακόμα και αν επρόκειτο για δείγμα από μία αρκετά μεγάλη πόλη, όπως είναι η Θεσσαλονίκη. Για αυτό το λόγο, το δείγμα για την αξιολόγηση του νέου μεταφρασμένου εργαλείου εκτίμησης δεν τυγχάνει αντιπροσωπευτικότητας, ήταν σχετικά μικρό αλλά επαρκές λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του δείγματος (τρίτη ηλικία με νοητικές διαταραχές) Περαιτέρω έρευνα-προτάσεις Για να διαπιστωθεί η αξιοπιστία και εγκυρότητα του μεταφραστικού προϊόντος είναι σημαντικό να μελετηθεί το νέο εργαλείο σε ένα μεγαλύτερο δείγμα υποκειμένων τρίτης ηλικίας με διαφορετικά χαρακτηριστικά και σε διάφορες συνθήκες αξιολόγησης της μετάφρασης αλλά και δράσης του εργαλείου ως προς την εκτίμηση του νοητικού λεξικού. Είναι δεδομένο ότι κάθε κοινωνικό περιβάλλον έχει στενή σχέση και αλληλεπίδραση με τη γλώσσα που εκφέρεται από τους ομιλητές ως μέλη μιας συγκεκριμένης κοινωνικής και πολιτισμικής κοινότητας με τα ιδιαίτερα φερόμενα γλωσσικά στοιχεία προφορικής επικοινωνίας που ασυνείδητα έχουν εσωτερικευθεί και συμπεριληφθεί στη χρήση της γλώσσας τους. Ως εκ τούτου θα ήταν σημαντικό και χρήσιμο να μελετηθεί ο προφορικός λόγος υποκειμένων τρίτης ηλικίας, προερχόμενα από διαφορετικά κοινωνικά, πολιτισμικά και γεωγραφικά περιβάλλοντα και με επιρροές από παράγοντες, όπως είναι η γεωγραφική προέλευση (π.χ. μη αστικό περιβάλλον, ή σε περιβάλλοντα με πιθανές επιρροές από την ύπαρξη τοπικών ιδιωμάτων ή διαλέκτων) ή το επάγγελμα. Δηλαδή, χαρακτηρίζονται από παράγοντες, που μπορεί να επηρεάσουν τη γλωσσική ποικιλία (ως χαρακτηριστικό της κοινωνικής πλευράς της γλώσσας) 155. Αυτό θα επιφέρει μία εμπεριστατωμένη μελέτη του προφορικού λόγου των ατόμων στην τρίτη ηλικία, θα συμβάλλει σε μία λειτουργική μεταφραστική πράξη και θα ενισχύσει την αποτελεσματικότητα σε μια διαδικασία νευροψυχολογικής εκτίμησης. 155 Διάφορα στοιχεία προέρχονται από το κείμενο της Τσίγκου, με τίτλο "Η τύχη της γλωσσικής ποικιλίας ως φορέα πολιτισμού στη μετάφραση" (βλ. βιβλιογραφία). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 150

151 Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να μελετηθεί ο προφορικός λόγος εκφερόμενος από υποκείμενα σε διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες και με διαφορετικά εκπαιδευτικά επίπεδα προκειμένου να εμπλουτιστεί το γλωσσικό υλικό της, ήδη, διαμορφωμένης, ηλεκτρονικής βάσης ανάκτησης γλωσσικών δεδομένων από τον προφορικό λόγο για τη μετέπειτα συστηματική και αποτελεσματική κατασκευή κατάλληλων λεξιλογικών εργαλείων προς όφελος των αποδεκτών του (επιστήμονες ανθρώπινης υγείας, ασθενείς και ερευνητές). Δεν εξαιρείται, βέβαια, σημασίας και το γεγονός ότι βασική και απαραίτητη προϋπόθεση για τη χρήση εργαλείου αυτού στα πλαίσια της πρόληψης ή εκτίμησης ανοϊκών συνδρόμων είναι πρωτίστως η ανάγκη στάθμισής του σε ένα μεγάλο αντιπροσωπευτικό δείγμα υποκειμένων σε διάφορες νευροψυχολογικές εκτιμήσεις και με διαφορετική χρήση της γλώσσας σε διάφορα περιβάλλοντα λόγου (π.χ. στο διαπροσωπικό, κοινωνικό περιβάλλον, ή στο εργασιακό περιβάλλον), τα οποία υποσυνείδητα καθορίζουν τη μορφή και τις σημασίες των λέξεων μιας γλώσσας αλλά και την επιλογή των λέξεων από τους χρήστες. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 151

152 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγωγιάτου, Χ. (2010). Νευροψυχιατρικό Ερωτηματολόγιο. Neuropsychiatric Inventory (NPI). Στο Τσολάκη, Μ. & Κουντή, Φ. Δοκιμασίες και κριτήρια για την εκτίμηση των εγκεφαλικών δυσλειτουργιών ( ). Θεσσαλονίκη: Γιαχούδη. Albrecht. J., Gerzymisch-Arbogast, H. & Lee-Janke, H. (1999). Deutsche Terminologie. Teil IV. In Delisle, J., Lee-Janke, H., & Cormier, M.C. Terminologie de la Traduction. Tranlation Terminology. Terminologie der Übersetzung ( ). John Benjamins Publishing Company. Almeida, O.P., Flicker L., Lautenschlager, N.T., Leedman P., Vasikaran S., & van Bockxmeer F.M. (2005). Contribution of the MTHFR gene to the causal pathway for depression, anxiety and cognitive impairment in later life. Neurobiology of Aging, 26(2), DOI: /j.neurobiolaging Almkvist, O, Adveen, M, Henning, L. Tallberg, I.M. (2007). Estimation of premorbid cognitive function based on word knowledge: The Swedish Lexical Decision Test (SLDT). Scandinavian Journal of Psychology, 48, Almkvist, O, & Tallberg, I.M. (2009). Cognitive decline from estimated premorbid status predicts neurodegeneration in Alzheimer's Disease, Neuropsychology, 23(1), doi: /a Alves, L., Simões, M.R., & Martins, C. (2012). The estimation of premorbid intelligence levels among Portuguese speakers: the Irregular Word Reading Test (TeLPI). Archives of clinical neuropsychology, 27(1), doi: /arclin/acr103. Anthony, L.J., & Francis, J.D. (2005). Development of phonological awareness American Psychological Society, 14(5), Ανακτήθηκε από Αργυρόπουλος, Κ, Γουρζής, Φ., & Γελαστοπούλου, Ε. (2012), Επιπολασμός της κατάθλιψης σε πληθυσμό ηλικιωμένων, Ψυχιατρική, 23(1), Ανακτήθηκε από Baddeley, A., Emslie, H., & Nimmo-Smith, I. (1993). The Spot-the-Word test: a robust estimate of verbal intelligence based on lexical decision. British Journal of Clinical Psychology, 32(1), Ανακτήθηκε από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 152

153 Baeza-Yates, R. & Ribeiro-Neto, B. (2011). Modern Information Retrieval: The Concepts and Technology behind Search (2 ed ). Addison-Wesley, UK. Baker, M. (1998). Routledge Encyclopedia of Translation Studies. Ed. by Mona Baker, Assisted by K. Malmkjaer. London & New York: Routledge. Barsalou, L.W. (1999). Perceptual symbol systems. The behavioral and brain sciences, 22(4), Ανακτήθηκε από Beck, A.T., & Steer R.A. (1990). Manual for the Beck Anxiety Inventory. San Antonio TX: Psychological Corporation. Borghi, M.A., & Cimatti, F. (2009a). Abstract words and social development Ανακτήθηκε από (24/6/2017). Borghi, M.Α., & Cimatti, F. (2009b). Words as tools and the problem of abstract word meanings. Proceedings of the Annual Conference of the Cognitive Science Society Amsterdam: Ανακτήθηκε από (24/6/2017). Borowsky, R., & Besner, D. (2006). Parallel Distributed Processing and Lexical Semantic Effects in Visual Word Recognition: Are a Few Stages Necessary? Psychological Review, 113(1), Ανακτήθηκε από B00.pdf (24/05/2016). Bowers, N.P., Kirby R.J., & Deacon, S.H. (2010). The Effects of Morphological Instruction on Literacy Skills: A Systematic Review of the Literature, Review of Educational Research, 80(2), DOI: / Bright, P., Jadow, E., & Kopelman, M.D. (2002).The National Adult Reading Test as a measure of premorbid intelligence: A comparison with estimates derived from demographic variables. Journal of the International Neuropsychological Society, 8, Ανακτήθηκε από (24/05/2016). Brislin, W.R. (2002). Encouraging Depth Rather than Surface Processing about Cultural Differences Through Critical Incidents and Role Plays. On line Readings in Psychology and Culture, 7(1). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 153

154 Brislin, W.R, Back-Translation for Cross-Cultural Research. Ανακτήθηκε από ( ). Carlisle, J.F. (1995). Morphological awareness and early reading achievement. In L. B. Feldman. Morphological aspects of language processing, Hillsdale, N. J.: Lawrence Erlbaum. Carlisle, J.F. (2003). Morphology matters in learning to read: A commentary. Reading Psychology, 24, Carroll, J.B. (1975). The Teaching of French as a Foreign Language in Eight Countries. Stockholm: Almqvist & Wiksell. Chang, A.M., Chau, J.P., & Holroyd, E. (1999). Translation of questionnaires and issues of equivalence. Journal of Advanced Nursing, 29(2), DOI: /j x. Chomsky, N. (1991). Συντακτικές δομές. Μτφρ.& Επιμ. Φ. Καβουκόπουλος. Αθήνα: Νεφέλη. Γιαννουλοπούλου, Γ. Λέξη/Word. Ανακτήθηκε από (30/11/2016). Γκόλια, Ι., Σιάτης, Γ., Καρπούζα Β., Πανταζή, Θ., Ευγενίδου, Ε., Οικονομίδης, Ν., & Κανίστρας, Α. Μελέτη της επίδρασης της ριβαστιγμίνης στις γνωστικές λειτουργίες χρόνιων σχιζοφρενικών ασθενών. Εγκέφαλος, Ανακτήθηκε από (18/10/2016). Coltheart, M. (2004). Are there lexicons? The Quarterly Journal of Experimental. Psychology, 57(7), Ανακτήθηκε από DOI: / Coltheart, M. (2005). Modeling Reading: The Dual-Route Approach. Ιn M.J, Snowling and C. Hulme (Eds.), The science of reading: A handbook, 6-23, Oxford: Blackwell. Ανακτήθηκε από Connolly, D. (1998). Λογοτεχνική μετάφραση: σε τι χρησιμεύει η θεωρία; Πρακτικά Ημερίδας, Η γλώσσα της λογοτεχνίας και η γλώσσα της μετάφρασης. Θεσσαλονίκη, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ανακτήθηκε από Γούτσος, Δ. (2014). Εισαγωγή. Στο Γούτσος, Δ. (Επιστ. Επιμ.). Ο προφορικός λόγος στα ελληνικά. Συλλογικό έργο. (8-32). Καβάλα: Σαίτα. Διαθέσιμο στο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 154

155 %CE%93%CE%BF%CF%8D%CF%84%CF%83%CE%BF%CF%82,+2014:+10& source=bl&ots=u5sfm4m0vu&sig=kax01vicjamsusd2rkiz1dvjr9m&hl=el&sa =X&ved=0ahUKEwiw2d6gndLZAhVFDCwKHT5QBH8Q6AEITDAF#v=onepag e&q=%ce%93%ce%bf%cf%8d%cf%84%cf%83%ce%bf%cf%82%2c% %3A%2010&f=false. Γούτσος, Δ. & Φραγκάκη, Γ. (2015α). Σώματα κειμένων και γλωσσολογία σωμάτων κειμένων. [Κεφάλαιο Συγγράμματος]. Στο Γούτσος, Δ., Φραγκάκη, Γ Εισαγωγή στη γλωσσολογία σωμάτων κειμένων. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, κεφ. 1. Ανακτήθηκε από (7/3/2017). Γούτσος, Δ. & Φραγκάκη, Γ. (2015β). Γλωσσική ποικιλότητα και σώματα κειμένων. [Κεφάλαιο Συγγράμματος]. Στο Γούτσος, Δ., Φραγκάκη, Γ. Εισαγωγή στη γλωσσολογία σωμάτων κειμένων. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, κεφ. 7. Ανακτήθηκε από (7/3/2017). Γραμματική της μοντέρνας ελληνικής γλώσσας (Α-Β-Γ Γυμνάσιο-Λύκειο). Ανακτήθηκε από A112/621/4008,17987/ ( ). Γραμμενίδης, Σ. Η έννοια της ισοδυναμίας στη μεταφραστική διαδικασία. Ανακτήθηκε από etafrastiki_diadikasia.pdf#page=13&zoom=auto,-101,791 (22/2/2017)]. Crawford, J.R., Deary, I.J., Starr, J., & Whalley, L.J. (2001). The NART as an index of prior intellectual functioning: A retrospective validity study covering 66-year interval. Psychological Medicine, 31, Ανακτήθηκε από (24/05/2016). Crum, R.M, Anthony, J.C, Bassett S.S., & Folstein, M.F. (1993). Population-based norms for the mini-mental state examination by age and educational level. JAMA.; 269(18), Ανακτήθηκε από df. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 155

156 Cummings, L.J. (2009). Neuropsychiatric Inventory Nursing Home Version (NPI-NH). Ανακτήθηκε από 9f8d-f322e Damian A.M., Jacobson, S.A., Hentz, J.G, & Belden, C.M. (2011). The Montreal Cognitive Assessment and the Mini-Mental State Examination as Screening Instruments for Cognitive Impairment: Item Analyses and Threshold Scores. Dement Geriatric Cognitive Disorders, 31, Ανακτήθηκε από Danguecan, N.A., & Buchanan, L. (2016). Semantic Neighborhood Effects for Abstract versus Concrete Words. Frontiers in Psychology, 7, doi: /fpsyg De la Torre, G.G, Suárez-Llorens, A., Caballero, F.J., Ramallo M.A, Randolph, C, Lleó, A, Sala. I., & Sánchez, B. (2014). Norms and reliability for the Spanish version of the Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status (RBANS) Form A. Journal of clinical and experimental neuropsychology, 36(10), Ανακτήθηκε από Delisle, J., Lee-Janke, H., & Cormier, M.C. (1999). Terminologie de la Traduction. Tranlation Terminology. Terminologie der Übersetzung. John Benjamins Publishing Company. Δημητριάδου, Δ. & Σταλίκας, Α. (2012). Μετάφραση και προσαρμογή ψυχομετρικών εργαλείων. Στο Σταλίκας, Α., Τριλίβα, Σ. & Ρούσση, Π. Τα Ψυχομετρικά Εργαλεία στην Ελλάδα, Αθήνα: Πεδίο. Dictionary of Modern Greek. Ανακτήθηκε από Diependaele, K., Brysbaert, Μ., & Neri, P. (2012). How noisy is lexical decision? Frontiers in Psychology, 3 (348), 1-9. doi: /fpsyg Duff, K., Spering, C. C., Sid E. O Bryant,. Beglinger, J.L., Moser, J. D., Bayless, D. J., Kennith R. Culp, James W. Mold, Russell L. Adams, & James G. Scott (2011).The RBANS Effort Index: Base rates in geriatric samples. Applied Neuropsychology, 18(1), doi: / Νεοφυτίδου Ελισάβετ 156

157 Ελευθερίου, Μ., & Αγωγιάτου, Χ. (2010). Νοητική εκτίμηση του Montreal. Montreal cognitive assessment (MoCA). Στο Τσολάκη & Κουντή Δοκιμασίες και κριτήρια για την εκτίμηση των εγκεφαλικών δυσλειτουργιών ( ). Θεσσαλονίκη: Γιαχούδη. Ελευθερίου, Μ., Νικολαϊδου, Ε., Τσολάκη, Μ., Κουντή, Φ., Κιοσέογλου, Γ., Τσολάκης, Σ., & Κάζης, Α. Προσαρμογή της κλίμακας D σε Ελληνικό Πληθυσμό Ηλικιωμένων. Ανακτήθηκε από (8.1.14). Elman, J.L. (2011). Lexical knowledge without a mental lexicon? The Mental Lexicon, 60, doi: /ml elm. Επαναλαμβανόμενη Συστοιχία για την Εκτίμηση της νοητικής Κατάστασης [Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological status (RBANS)] (2012). Στο Σταλίκα, Τριλίβα & Ρούσση, Τα ψυχομετρικά εργαλεία στην Ελλάδα, ( ). Αθήνα: Πεδίο. Estudos de adaptação do Montreal Cognitive Assessment (MoCA) para a população portuguesa. Avaliação Psicológica, 2010, 9(3), Ανακτήθηκε από (18/6/2017). Ferentinos, P.P., Kontaxakis, V.P., Havaki-Kontaxaki, B. J., Dikeos, D.G., & Papadimitriou, G.N. (2009). Fatigue and somatic anxiety in patients with major depression, Psychiatriki, 20(4), Ανακτήθηκε από Folstein, M.F., Folstein, S.E., & McHugh, P.R. (1975). "Mini-mental state": a practical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. Journal of Psychiatry Research, 12, Fountoulakis, K., Tsolaki, M., Chantzi, H., & Kazis, A. (2000). Mini Mental State Examination (MMSE): A validation study in demented patients from the elderly Greek population. American Journal of Alzheimer s Disease, 15, Ανακτήθηκε από Fountoulakis, Ν.Κ., Tsolaki, M., Iacovides, A., Yesavage, J., O'Hara, R., Kazis, A., & Ierodiakonou, Ch. (1999). The Validation of the Short Form of Geriatric Depression Scale (GDS) in Greece. Aging: Clinical and Experimental Research, Νεοφυτίδου Ελισάβετ 157

158 11, Ανακτήθηκε από (6/6/2017); Freitas, S., Simões, R. M., Martins, Cr., Vilar, M., & Santana, I. (2010). Estudos de adaptação do Montreal Cognitive Assessment (MoCA) para a população portuguesa. Avaliação Psicológica, 9 (3): Ανακτήθηκε από και (18/6/2017). Gana, K., Bailly, N., Broc, G., Cazauvieilh, C., & Boudouda, N.E. (2016), The Geriatric Depression Scale: does it measure depressive mood, depressive affect, or both? International Journal of geriatric psychiatry, 15. doi: /gps Ganguli, M., Snitz, B.E., Saxton, J.A., Chang, Chung-Chou H., Lee, Ch-W., Bilt, J.V., Hughes, T.F., Loewenstein D.A., Unverzagt, F.W., & Petersen, R.C. (2011). Outcomes of Mild Cognitive Impairment by Definition. A Population Study. ARCH NEUROL, 68(6), doi: /archneurol Geisinger, Kurt F. (1994). Cross-cultural normative assessment: Translation and adaptation issues influencing the normative interpretation of assessment instruments. Psychological Assessment, 6(4), German, D., & Newman, R. (2004). The impact of lexical factors on children s wordfinding errors. Journal of speech, language and hearing research, 47, doi: / (2004/048). Giannakopoulou, A. (2012). Plasticity in second language (L2) learning: perception of L2 phonemes by native Greek speakers of English. A thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy Psychology Department, School of Social Sciences, Brunel University. Ανακτήθηκε από Guillemin, F., Bombardier, C, & Beaton, D. (1993). Cross-cultural adaptation of health-related quality of life measures: literature review and proposed guidelines. Journal of clinical epidemiology, 46(12), Ανακτήθηκε από Θεοδωροπούλου, Μ. (2001). Ψυχισμός και γλώσσα: Μ. Saussure και Lacan: Από τη γλωσσολογία στην ψυχανάλυση. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός. Ανακτήθηκε από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 158

159 (14/3/2017). Hamilton, M. (1960). Hamilton Depression Rating Scale (HDRS). Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry, 23, Hamilton, C.A., & Coslett, B.H. (2008). Refractory Access Disorders and the Organization of Concrete and Abstract Semantics: Do they Differ? Neurocase, 14 (2), doi: / Harkness, A.J. (2008). Round 4 ESS Translation Strategies and Procedures του ESS. European Social Survey. Ανακτήθηκε από delines.pdf (9/3/2017). Hashimoto, M., Yatabe, Y., Ishikawa, T., Fukuhara, R., Kaneda, K., Honda, K., Yuki, S., Ogawa, Y., Imamura, T., Kazui, H., Kamimura, N., Shinagawa, S., Mizukami, K., Mori, E., & Ikeda, M. (2015). Relationship between Dementia Severity and Behavioral and Psychological Symptoms of Dementia in Dementia with Lewy Bodies and Alzheimer's Disease Patients. Dementia Geriatrics Cognitive Disease Extra. Jun 6;5(2), doi: / He, J., & Van de Vijver, F. (2012). Bias and Equivalence in Cross-Cultural research. Online Readings in Psychology and Culture, 2(2), Ανακτήθηκε από Hertz, R.N. (2006). To translate, or not translate: That is the question. Guidelines for test adaptation. Ανακτήθηκε από (14/2/2017). Hino, Y., Lupker, J.S., & Pexman, P.M. (2002). Ambiguity and synonymy effects in lexical decision, naming, and semantic categorization tasks: Interactions between orthography, phonology, and semantics. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 28(4), DOI: // Holtgraves, T.M. (2002). Language as Social Action: Social Psychology and Language Use. Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. Ανακτήθηκε από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 159

160 House, J. (2015). Translation Quality Assessment. Past and Present. London- New York: Routledge Taylor & Francis. Ανακτήθηκε από ment.pdf. IBM United States SPSS Statistics 22 for Windows. IBM United States SPSS Statistics 23 for Windows. Ihle-Hansen, B.H. (2012). Cognitive impairment after stroke and TIA Etiology, diagnosis and prevention. Department of Internal Medicine Barum Hospital Vestre Viken Hospital Trust and Faculty of Medicine University of Oslo. Ανακτήθηκε από (18/6/2017). Jackendoff, R. (2004).Οι δομές αναπαράστασης της γλωσσικής λειτουργίας και οι αλληλεπιδράσεις τους. Στο C.Μ. Brown and P. Hagoort, Νευροεπιστήμη της γλώσσας, μτφρ. Λέκκας, Φ. & Μάλλιου, Ν., επιμ. Πήτα, Ρ. και Σ. Χρηστίδου- Κιοσέογλου (63-116). Θεσσαλονίκη: University Studio Press,. Jared, D., & Seidenberg, M.S. (1990). Naming Multisyllabic Words. Journal of Experimental Psychology, 16(1), Ανακτήθηκε από Jodouin, K.A, O'Connell, M.E, & Morgan, D.G. (2016). RBANS memory percentage retention: No evidence of incremental validity beyond RBANS scores for diagnostic classification of mild cognitive impairment and dementia and for prediction of daily function. Applied Neuropsychology Adult, Jun 9:1-9. doi: / Johnstone, Β., & Marcellino, W. (2010). Dell Hymes and the Ethnography of Communication. Carnegie Mellon University Research. The Sage Handbook of Sociolinguistics. Ανακτήθηκε από Juphard, A., Carbonnel, S., & Valdois, S. (2004). Length effect in reading and lexical decision: Evidence from skilled readers and a developmental dyslexic participant. Brain and Cognition, 55, DOI: /j.bandc Kaindl, K. (1999). Thump, Whizz, Poom: A Framework for the Study of Comics under Translation. Target, 11(2), Amsterdam: Benjamins, B.V. Ανακτήθηκε από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 160

161 Kamau, M.T., Olson, G.V., Zipp, P.G., & Clark, M.A. (2011). Translation οf Interpersonal Support Evaluation List (ISEL) And Coping Self-Efficacy (CSE) From English in to Kiswahili for use in Kenya. Journal of International Education Research Fourth Quarter, 7(4), (18/1/2017). Καπετανίδου Μ., Τυμβίου, Μ., Κασάπη, Ε., Σούμπουρου, Κ., Κουντή, Φ., & Τσολάκη, Μ. (2012α). Πρακτικές εφαρμογές: η περίπτωση του διαγνωστικού εργαλείου Swedish Lexical Decision Test (SLDT), 1 ο Συνέδριο Νευροψυχολογίας Τρίτης Ηλικίας. Πρακτικά σε ψηφιακή μορφή. Θεσσαλονίκη: Ελληνική Εταιρεία Νόσος Alzheimer. Καπετανίδου, Μ., Τυμβίου, Μ., Κασάπη, Ε., Σούμπουρου, Κ., Κουντή, Φ. & Τσολάκη, Μ. (2012β). Οι νόρμες για τη μετάφραση των δοκιμασιών. 1 ο Συνέδριο Νευροψυχολογίας Τρίτης Ηλικίας. Πρακτικά σε ψηφιακή μορφή. Θεσσαλονίκη: Ελληνική Εταιρεία Νόσος Alzheimer. Καπετανίδου, Μ., Τυμβίου, Μ., Σούμπουρου, Κ, Κουντή, Φ., Τσολάκη, Μ., & Κασάπη, Ε. (2012). Μετάφραση διαγνωστικών τεστ: μετρήσεις και στατιστική στην υπηρεσία της μεταφραστικής θεωρίας και πράξης ( ). Ανακτήθηκε από Καρανάσιος, Γ. Γλωσσική ικανότητα [competence]. Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα. Ανάκτηση από (4/5/2017). Κασάπη, Ε. (2000). Τεχνικές ανάγνωσης, ακρόασης και περίληψης κειμένων. Ενότητα 1. Γραπτά κείμενα και μετάφραση. Θεσσαλονίκη. Κασάπη, Ε. (2002). Πρακτική άσκηση φοιτητών: Εισαγωγή σε βασικές έννοιες και διαδικασίες ανίχνευσης γνωστικών-γλωσσικών αδυναμιών. Στο Τσολάκη, Μ, Κασάπη, Ε. & Κεχαγιά, Ε. Εισαγωγή στη νευρο-ψυχογλωσσολογία (91-135). Επιμέλεια Τσολάκη, Μ. Θεσσαλονίκη: University Studio Press,. Κασάπη, Ε., Κουντή, Φ., Νεοφυτίδου, Ε., & Τσολάκη, Μ. (2017). Μεταφραστικές στρατηγικές για την οικειοποίηση ξενόγλωσσων τεστ ανίχνευσης άνοιας. Ανακοίνωση στο 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), Πρακτικά σε ψηφιακή μορφή, 2-5 Φεβρουαρίου 2017, Θεσσαλονίκη. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 161

162 Κασάπη, Ε., Κουντή, Φ., & Τσολάκη, Μ. (2012α). Σημειωτική της επικοινωνίας και διασημειωτική μετάφραση των νευροψυχολογικών δοκιμασιών. Η τριπλή δομή και τα χαρακτηριστικά της θετικής επικοινωνίας μέσα από τη μεταφορά εμπειρίας της μετάφρασης ξενόγλωσσων διαγνωστικών εργαλείων στην ελληνική μετάφραση των νευροψυχολογικών δοκιμασιών. Πρακτικά σε ψηφιακή μορφή του 1ου Συνεδρίου Νευροψυχολογίας "Τρίτης Ηλικίας", Οκτωβρίου 2012, Θεσσαλονίκη. Κασάπη, Ε., Κουντή, Φ., & Τσολάκη, Μ. (2012β). Η εγκυρότητα στον έλεγχο μεταφράσεων τεστ γλωσσικής ικανότητας στις νευροεπιστήμες. Πρακτικά 1ου Συνεδρίου Νευροψυχολογίας «Τρίτης Ηλικίας», Οκτωβρίου 2012, Θεσσαλονίκη. Kassapi, E., Neofytidou, E., & Tsolaki, M. (2017). Diasemiotic translation of neurodiagnostic tools into Greek. intercultural translation intersemiotic, 6(2), Ανακτήθηκε από Κασάπη, Ε., Νεοφυτίδου, Ε., Τσολάκη, Μ., & Κουντή, Μ. (2015). Ο παράγοντας "μεταφραστική επιλογή" και η σιωπή του Υποκειμένου απέναντι στη διαγνωστική εκτίμηση νοητικού λεξικού. Πρακτικά 4ης Συνάντησης Ελληνόφωνων Μεταφρασεολόγων, Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Επιμ. Κουρδής, Ε. & Λουπάκη, Ε. Θεσσαλονίκη. Ανακτήθηκε από Kazui H, Yoshiyama K, Kanemoto H, Suzuki Y, Sato S, Hashimoto M, Ikeda M, Tanaka H, Hatada Y, Matsushita M, Nishio Y, Mori E, Tanimukai S, Komori K, Yoshida T, Shimizu H, Matsumoto T, Mori T, Kashibayashi T, Yokoyama K, Shimomura T, Kabeshita Y, Adachi H., & Tanaka T. (2016). Differences of Behavioral and Psychological Symptoms of Dementia in Disease Severity in Four Major Dementias. PloS One, 11(8): e Kehaya, E., Jarema, G., Tsapkini, Κ., Perlak, D., Ralli, A., & Kadzielawa, D. (2002). The role of morphological structure in the processing of compound: the interface between linguistics and psycholignuistics. Στο Τσολάκη, Μ., Κασάπη, Ε. & Κεχαγιά, Ε. Εισαγωγή στη Νευρο-ψυχογλωσσολογία ( ). Θεσσαλονίκη: University Studio Press.. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 162

163 Keller, L.M. (2012). Predictors of Enrollment in an Exercise Study Among Stroke Survivors. Bachelor degree in Nursing: Publisher The University of Arizona. Ανακτήθηκε από 012_0243_sip1_m.pdf (18/6/2017). Kiehl, K., Liddle, P.F., Smith, A.M., Mendrek, A., Forster, B.B., & Hare, R.D. (1999). Neural pathways involved in the processing of concrete and abstract words. Human Brain Mapping, 7, Konstantopoulos, K., Vogazianos, P., & Doskas, T. (2016). Normative Data of the Montreal Cognitive Assessment in the Greek Population and Parkinsonian Dementia. Archives of Clinical Neuropsychology, 3, Kounti, F., Tsolaki, M., Eleftheriou, M., Agogiatou, C., Karagioz, K., Bakoglidou, E., Nikolaides, E., Nakou, S., Poptsi, E., Zafiropoulou, M., Papaliagkas, V., Kiosseoglou, G, & Nasreddine Z. (2007). Administration of Montreal Cognitive Assessment (MoCA) test in Greek healthy elderly patients with Mild Cognitive Impairment and patients with Dementia. European Conference on Psychological Assessment and 2th International Conference of the Psychological Society of Northern Greece, 129, Thessaloniki, Greece. Lemhöfer, K., Dijkstra, T., Schiefers, H., Grainger, J., & Zwitserlood, P. (2008). Native Language Influences on Word Recognition in a Second Language: A Megastudy. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 34 (1), DOI: / Leritz, E., McGlinchey, R., Grande, L., Lundgren, K., & Milberg, W. (2006). Measuring Premorbid IQ in Aphasia Using Indirect Lexical Access. Βrain and Language, 99(1-2), Ανακτήθηκε από df. Lewis E.G. & Massad, C.E. (1975). The Teaching of English as a Foreign Language in Ten Countries. Stockholm: Almqvist και Wiksell. Lezak, M.D., Howieson, D.B., Loring, D.W., Hannay, H.J. & Fischer, J.S. (2004). Neuropsychological Assessment (4th ed.). Oxford: Oxford University Press. p Ανακτήθηκε από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 163

164 Lichtwark, T.I. (2011), Estimating premorbid IQ in New Zealand. University of Waikato: Masters of Social Science in Psychology. Ανακτήθηκε από uence=1 (18/6/2017). Lofkvist, U., Almkvist, O., Lyxell. B., & Tallberg, I. Μ. (2014). Lexical and semantic ability in groups of children with cochlear implants, language impairment and autism spectrum disorder. International journal of pediatric otorhinolaryngology, 78 (2), Ανακτήθηκε από e/annual%20report% pdf Lowe, A.D. & Rogers, A.S. (2011). Estimating premorbid intelligence among older adults: The utility of the AMNART. Journal of Aging Research, 2011, 7 pages. doi: /2011/ Lyketsos, G.C., Carrillo, C.M., Ryan, J.M., Khachaturian, S.A., Trzepacz, P., Amatniek, J., Cedarbaum, J., Brashear, R. & Miller, S. D. (2011). Neuropsychiatric symptoms in Alzheimer s disease. Neuropsychiatric symptoms in Alzheimer s disease Alzheimer's & Dementia, 7, doi: /j.jalz Λύρος, Ε. (2009). Νόσος Parkinson και γνωστική δυσλειτουργία: Συσχέτιση με τον κινητικό φαινότυπο και το γονίδιο της α4 Υπομονάδας του νευρωνικού νικοτινικού υποδοχέα της ακετυλοχολίνης. Διδακτορική διατριβή. Πάτρα. Μαϊόβη, Π. (2010). Κλίμακα Κατάθλιψης του Hamilton Hamilton Depression Rating Scale(HDRS). Στο Τσολάκη, Μ. & Κουντή, Φ. Δοκιμασίες και κριτήρια για την εκτίμηση των εγκεφαλικών δυσλειτουργιών ( ). Θεσσαλονίκη: Γιαχούδη. Μαλικούτη-Drachman, Α. Ρίμα [rhyme]. Ανακτήθηκε από (5/4/2017). Μάνος, Ν. (1997). Βασικά στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής. Θεσσαλονίκη: UNIVERSITY STUDIO PRESS. McKhann, G., Drachman, D., Folstein, M., Katzman, R., Price, D., & Stadlan, E.M. (1984). Clinical diagnosis of Alzheimer' s disease: report of the NINCDS-ADRD under the auspices of Department of Health and Human Services Task Force on Alzheimer' s Disease. Neurology, 34, Ανακτήθηκε από (5/4/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 164

165 McLennan, S.N., Mathias, J.L., Brennan, L.C., & Stewart, S. (2010). Validity of the Montreal Cognitive Assessment (MoCA) as a Screening Test for Mild Cognitive Impairment (MCI) in a Cardiovascular Population. Geriatric Psychiatry Neurology. Ανακτήθηκε Μέλλον, Ρ. (2010). Κλινική Ψυχομετρία. Αθήνα: Πεδίο. Μεσσήνης, Λ., Γουρζουλίδου, Ε., Λύρος, Ε., & Παπαθανασόπουλο, Π. (2008). "Επαναλαμβανόμενη συστοιχία για την εκτίμηση της νευροψυχολογικής κατάστασης (RBANS): Προκαταρκτικές νόρμες για κλινική και ερευνητική χρήση" Αναρτημένη ανακοίνωση στο 22ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ελλήνων Νευρολόγων, Χανιά. Messinis, L., Lyros, E., Andrian, V., Katsakiori, P., Paganis, G., Georgiou, V., & Papathanasopoulos, P. (2009). Neuropsychological functioning in buprenorphine maintained patients versus abstinent heroin abusers on naltrexone hydrochloride therapy. Human Psychopharmacology: Clinical and Experimental, 24(7), doi: /hup Μητσικοπούλου, Β. Γραμματισμός. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός. Ανακτήθηκε από (15/3/2017). Minors, H-J. (2013). Introduction: Translation in Music Discourse. In Minors, H-J (ed.). Music, Text and Translation. (1-8). Ανακτήθηκε από ndl+and+translation+without+source+text&source=bl&ots=umsmtsrift&sig=tx UcNqelWeJEcDriNAcQ_2ltxLY&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwjbqnV1KjZAhVBUhQKHbLGBtEQ6AEILTAB#v=onepage&q=kaindl%20and%20tra nslation%20without%20source%20text&f=false. Mohatlane, E.J. (2014). Back-Translation as a Quality Control Mechanism in Sesotho Translation. Journal of Social Sciences, 41(2), Ανακτήθηκε από e=rjss20 (15/3/2017). Mondrzak, R., Reinert, C., Sandri, A., Spanemberg, L., Nogueira, L.E., Bertoluci, M., Eizirik, L.C., & Furtado, R.N. (2106). Translation and cross-cultural adaptation of the Rating Scale for Countertransference (RSCT) to American English. Trends από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 165

166 Psychiatry Psychother, 38(4). Ανακτήθηκε από (15/3/2017). Morris, G. P., Wilson, J. T. L., Dunn, T. L., & Teasdale, M. G. (2005). Premorbid intelligence and brain injury. British Journal of Clinical Psychology, 44, DOI: / X34174 Μουζακίδης, Χ. (2005). Η άσκηση ως παράγων διαφοροποίησης των φυσικών, γνωστικών, και λειτουργικών ικανοτήτων, της ψυχολογικής κατάστασης, και της συμπεριφοράς των ασθενών με άνοια τύπου Alzheimer. Διδακτορική διατριβή. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Μπαγιάτης, Ν & Τσάντας, Ν. (1993). Η στατιστική με το SPSS/PC+. Θεσσαλονίκη: Γ. Ανικούλα. Μπακούλα, Χ. Διλήμματα και Επιπλοκές στη Λογοτεχνική Μετάφραση. Ανακτήθηκε από τον ιστότοπο (5/9/2017) Munday, J. (2004). Μεταφραστικές σπουδές. Θεωρίες και εφαρμογές. Μτφρ. Α. Φιλιππάτος. Αθήνα: Μεταίχμιο. Nasreddine, Z.S, Phillips, N.A, Bédirian, V., Charbonneau, S., Whitehead, V., Collin, I., Cummings, J.L, & Chertkow, H. (2005). The Montreal Cognitive Assessment, MoCA: a brief screening tool for mild cognitive impairment. Journal of the Αmerican Geriatrics Society, 53(4), Ανακτήθηκε από (9/10/2013) και (18/6/2017). Nelson, H. (1982). The Original Study NART and WAIS. Ανακτήθηκε από nual_part_1 (1/7/2016). Nelson, H.E., & McKenna, P. (1975). The use of current reading ability in the assessment of dementia, British Journal of Clinical Psychology, 14(3), Ανακτήθηκε από Nelson, H.E., & O Connell, A. (1978). Dementia: the estimation of premorbid intelligence levels using the New Adult Reading Test, Cortex, 14(2), Ανακτήθηκε από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 166

167 Νεοελληνική γραμματική. Αναπροσαρμογή της μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής του Τριανταφυλλίδη. Ανακτήθηκε από Nεοφυτίδου, Ε. (2015). Μορφοσυντακτικές κατηγορίες του νοητικού λεξικού SLDT στα ελληνικά και η σχέση τους με την προνοσηρή νοημοσύνη, Journal of the Hellenic Society of Nuclear Medicine, Supplement, Proceedings of the 9th Panhellenic Interdisciplinary Conference of Conference of Alzheimer's Disease and Related Disorders and 1st Mediterranean Conference on Neurodegenerative Diseases May 2015, Νεοφυτίδου, Ε., & Κασάπη, Ε. (2015α). Η αξιολόγηση της μετάφρασης και η λειτουργικότητα στην ελληνική ενός μεταφρασμένου διαγνωστικού εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού: Η περίπτωση του SLDT σε ελληνικό πληθυσμό. Ανακοίνωση στην 5η Συνάντηση Εργασίας Ελληνόφωνων Μεταφρασεολόγων, Πρακτικά Τομέα Μετάφρασης του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας Α.Π.Θ, Μαΐου 2015, Θεσσαλονίκη. Νεοφυτίδου, Ε., & Κασάπη, Ε. (2015β). Η αξιολόγηση και η χρησιμότητα ενός μεταφρασμένου διαγνωστικού εργαλείου εκτίμησης νοητικού λεξικού: Η περίπτωση του SLDT σε ελληνικό πληθυσμό. Ανακοίνωση στο 15ο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας στη Λευκωσία, Η Ψυχολογία στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο, Μαΐου 2015, Κύπρος. Νεοφυτίδου, Ε., Κασάπη, Ε., Τσολάκη, Μ., & Ευαγγελίδης, Γ. (2017). SLDT- Ελληνική δοκιμασία προνοσηρής νοημοσύνης και data mining: δύο σύγχρονα διαπολιτισμικά εργαλεία εξέτασης νοητικού λεξικού. Ανακοίνωση στο 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2 ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), 2-5 Φεβρουαρίου 2017, Θεσσαλονίκη. Νεοφυτίδου, E., Κουντή, Φ., Πόπτση, Ε., Τσολάκη, Μ., & Κασάπη, Ε. (2017). Η αξιολόγηση και η χρησιμότητα μιας νέας δοκιμασίας νοητικού λεξικού σε άτομα με ήπια νοητική διαταραχή (MCI). Ανακοίνωση στο 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2 ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), 2-5 Φεβρουαρίου 2017, Θεσσαλονίκη. Νεοφυτίδου, Ε., Πόνος, Π., Ευαγγελίδης, Γ., Τσολάκη, Μ., & Κασάπη, Ε. (2016α). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 167

168 Διεπιστημονική έρευνα και κατασκευή διαγνωστικών εργαλείων προνοσηρής νοημοσύνης. Ανακοίνωση στο 11ο Management of International Business and Economics Systems (MIBES), Ιουνίου 2016, TEI Κρήτης. Νεοφυτίδου, Ε, Πόνος, Π., Ευαγγελίδης, Γ., Τσολάκη, Μ., & Κασάπη, Ε. (2016β). Διεπιστημονική έρευνα και κατασκευή διαγνωστικών εργαλείων προνοσηρής νοημοσύνης. Proceedings of the 11th MiBES Conference-Crete, Greece, June, Ανακτήθηκε από Νεοφυτίδου, Ε., Πόνος, Π., Ευαγγελίδης, Γ., Τσολάκη, Μ. & Κασάπη, Ε. (2016γ). Διεπιστημονική έρευνα και κατασκευή διαγνωστικών εργαλείων προνοσηρής νοημοσύνης. On-line Practical Research in Innovative Management & Entrepreneurship (Prime), 9(2), Νεοφυτίδου, Ε, Πόνος, Π., Τσολάκη, Μ., & Ευαγγελίδης Γ. (2016). Η διεπιστημονική κατασκευή διαγνωστικού εργαλείου εξέτασης νοητικού λεξικού ατόμων τρίτης ηλικίας. Ανακοίνωση στην 37η Ετήσια Συνάντηση του Τομέα Γλωσσολογίας, Α.Π.Θ, Μαΐου 2016, Θεσσαλονίκη. Νεοφυτίδου, Ε., Πόνος, Π., Ευαγγελίδης, Γ., Τσολάκη, Μ., Κουντή, Φ., Πόπτση, Ε. & Κασάπη, Ε. (2016). Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην εκτίμηση των γνωστικών λειτουργιών των εν δυνάμει νοσούντων από άνοια και στην έγκαιρη υποστήριξή τους. Ανακοίνωση στην Επιστημονική Διημερίδα "Φροντίζοντας αυτούς που φροντίζουν" Μαρτίου 2016, Πανελλήνιο Ινστιτούτο Νευροεκφυλιστικών νοσημάτων και Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών, Θεσσαλονίκη. Πρακτικά σε CD της διημερίδας. Νεοφυτίδου, Ε., Τσολάκη, Μ, Ευαγγελίδης, Γ., & Κασάπη, Ε. (2017). Η παρουσίαση δοκιμασίας λεξιλογικής απόφασης βασισμένη σε εξόρυξη προφορικών γλωσσικών δεδομένων. Ανακοίνωση στο 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer (PICAD) & 2 ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND), 2-5 Φεβρουαρίου 2017, Θεσσαλονίκη. Neurological Disorders public health challenges (2006). World Health Organization, Ανακτήθηκε από df (22/3/2017). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 168

169 Nida, Ε.A. (1994). The Sociolinguistics of Translating Canonical Religious Texts, Traduction, Terminologie, Rédaction, 7(1), Ανακτήθηκε από (21/4/2017). Nida, E.Α. (2009). Language and culture. Entreculturas, 1, Ανακτήθηκε από τον ιστότοπο (21/4/2017). O' Caroll, R. (1995). The assessment of premorbid ability: A critical review. Neurocase. The neural basis of Cognition, 1, Ανακτήθηκε από ncs20 (21/4/2017). Okada de Oliveira, M., Nitrini, R., Sanches Yassuda, M., & Dozzi Brucki, S. M. (2014). Vocabulary Is an Appropriate Measure of Premorbid Intelligence in a Sample with Heterogeneous Educational Level in Brazil. Behavioural Neurology Article ID , 6 pages. Oude Voshaar M. AH, ten Klooster, M.P., Taal, E., Krishnan, E., & van de Laar, M. AFJ. (2012). Dutch translation and cross-cultural adaptation of the PROMIS physical function item bank and cognitive pre-test in Dutch arthritis patients. Arthritis Research & Therapy 2012, 14:R47, pp 1-7. Ανακτήθηκε από (18/6/2017)]. Παντελιάδου, Σ., & Ρόθου, Μ. Κ. (2011). Η ανάπτυξη της μορφολογικής επίγνωσης στα Ελληνικά: μία διερευνητική μελέτη. Selected Papers from the 19th ISTAL. Ανακτήθηκε από (3/4/2017). Paolo, M.A., Ryan, J.J., Tröster, I.A., & Hilmer, D.C. (1996). Utility of the Barona demographic equations to estimate premorbid intelligence: Information from the WAIS-R standardization sample. Journal of Clinical Psychology, 52(3), DOI: /(SICI) (199605)52:3<335::AID-JCLP12>3.0.CO;2-J. Παπαϊωάννου, Α., Θεοδωράκης Ι., & Γούδας, Μ. Για μια καλύτερη φυσική αγωγή. Θεσσαλονίκη: Χριστοδουλίδη. Ανακτήθηκε από ikes_methodoys_ereynas.pdf. Park, J., Wiseheart, R., & Ritter, M. (2014). The Roles of the Speed and Accuracy of Morphological Processing in the Reading Comprehension of SpanishSpeaking Language Minority Learners. International Journal of Applied Linguistics & Νεοφυτίδου Ελισάβετ 169

170 English Literature, 3(1), Ανακτήθηκε από Pendlebury, T.S., Cuthbertson, C.F., Welch, J.V.S., & Mehta, Z. (2010). Underestimation of Cognitive Impairment by Mini-Mental State Examination Versus the Montreal Cognitive Assessment in Patients With Transient Ischemic Attack and Stroke. Stroke, 41, doi: /STROKEAHA Pendlebury S.T., Markwick A., de Jager C.A. Zamboni, G., Wilcock, G.K., & Rothwell, P.M. (2012). Differences in Cognitive Profile between TIA, Stroke and Elderly Memory Research Subjects: A Comparison of the MMSE and MoCA. Cerebrovascular Diseases, 34, Ανακτήθηκε από Perfetti, A.C. (2004). Κατανοώντας το γραπτό λόγο: το σχέδιο δράσης του αναγνώστη. Στο Brown, C.Μ., & Hagoort, P. Νευροεπιστήμη της γλώσσας. Μτφρ. Λέκας, Φ. & Μάλλιου, Ν. Επιμ. Πήτα, Ρ & Χρηστίδου-Κιοσέογλου, ( ). Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Petersen, R.C. (2011). Mild Cognitive Impairment. New England Journal of Medicine 364: Ανακτήθηκε από Petersen, R.C, Doody, R, Kurz A., Mohs, R.C., Morris, J.C., Rabins, P.V., Ritchie, K., Rossor, M., Thal, L., & Winblad, B. (2001). Current concepts in mild cognitive impairment. Archives of Neurology, 58(12), Ανακτήθηκε από Petersen, R.C, Roberts R.O, Knopman, D.S, Boeve, B.F., Geda, Y.E., Ivnik, R.J, Smith, G. E, & Jack, CR JR. (2009). Mild cognitive impairment: ten years later. Archives of Neurology, 66(12), Ανακτήθηκε από Petrilli, S. (2003). Translation Translation. Amsterdam-New York: Rodopi. Πετρούνιας, Β.Ε. ( ). Νεοελληνική Γραμματική και Συγκριτική ("Αντιπαραθετική") Ανάλυση. Τόμος Α Φωνητική και Εισαγωγή στη Φωνολογία. Θεσσαλονίκη: Ζήτη. Pink, A., Przybelski, S.A, Krell-Roesch, J., Stokin G.B., Roberts R.O., Mielke, M.M., Spangehl, K.A, Knopman, D.S, Jack CR. JR, Petersen, R.C., & Geda, Y.E. (2015). Cortical Thickness and Anxiety Symptoms Among Cognitively Normal Elderly Νεοφυτίδου Ελισάβετ 170

171 Persons: The Mayo Clinic Study of Aging. Journal Neuropsychiatry Clinical Neurosciences 357(1): doi: /j.jns Plaut, C.D., & Booth, R.J. (2006). More Modeling but Still No Stages: Reply to Borowsky and Besner. Psychological Review, 113(1): Copyright by the American Psychological Association. Ανακτήθηκε από ts/papers/plautbooth-pr-2006.pdf. Pobric, G, Matthew, A, Lambon, R., & Jefferies, E. (2009). The role of the anterior temporal lobes in the comprehension of concrete and abstract words. Cortex, 45 (9): Ανακτήθηκε από (18/6/2017). Πολίτης, Π. (2001). Προφορικός και Γραπτός Λόγος. Κείμενο 1: Η προτεραιότητα του προφορικού λόγου. Εγκυκλοπαιδικός οδηγός Ανακτήθηκε από Politis, A.M., Mayer, L.S., Passa, M. Maillis A & Lyketsos, C.G. (2004). Validity and reliability of the newly translated Hellenic Neuropsychiatric Inventory (H-NPI) applied to Greek outpatients with Alzheimer s disease: a study of disturbing behaviors among referrals to a memory clinic. International Journal of Geriatric Psychiatry, 19, DOI: /gps Πόπτση, Ε. (2010). Δοκιμασίες σάρωσης. Σύντομη εξέταση νοητικής κατάστασης Mini Mental State Examination. Στο Τσολάκη Μ. & Κουντή, Φ. (2010). Δοκιμασίες και Κριτήρια για την εκτίμηση των εγκεφαλικών δυσλειτουργιών (51-56). Θεσσαλονίκη: Γιαχούδη. Πόπτση, Ε., Κουντή, Φ., & Τσολάκη, Μ. (2010). Μη φαρμακευτική θεραπεία νοερής απεικόνισης-χαλάρωσης σε ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή. Εγκέφαλος, 47 (1), Πόρποδας, Κ. (2002), Η Ανάγνωση. Πάτρα: Πόρποδας. Πόρποδας, Κ. (2003). Διαγνωστική αξιολόγηση και αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών στο δημοτικό σχολείο (Ανάγνωση, Ορθογραφία, Δυσλεξία). Στο πλαίσιο υλοποίησης του Έργου ΕΠΕΑΕΚ του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (Μέτρο 1.1., Ενέργεια 1.1.3, Κατηγορία πράξεων Α). "Επιμόρφωση και Εξειδίκευση Εκπαιδευτικών και Στελεχών της Πρωτοβάθμιας Νεοφυτίδου Ελισάβετ 171

172 Εκπαίδευσης για μαθητές με Μαθησιακές υσκολίες". Ανακτήθηκε από (3/4/2017). Price, C., Indefrey, P., & van Turennout M. (2004). Η νευρική αρχιτεκτονική της επεξεργασίας γραπτών και προφορικών λεξιλογικών τύπων. Στο Brown, C. Μ., & Hagoort, P., Νευροεπιστήμη της γλώσσας. Μτφ. Λέκας, Φ., & Μάλλιου, Ν., Επιμ. Πήτα, Ρ & Χρηστίδου-Κιοσέογλου, Σ. ( ). Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Προκοπιάδου, Δ. (2012). Μετάφραση και στάθμιση ερωτηματολογίου για την εκτίμηση των δεξιοτήτων των γενικών ιατρών στη διάγνωση και αντιμετώπιση της άνοιας. Μεταπτυχιακή Εργασία. Ηράκλειο. Ανακτήθηκε από Protopapas, A., Tzakosta, M., Chalamandaris, A., & Tsiakoulis, P. (2012). IPLR: An online resource for Greek word-level and sublexical information. Language Resources & Evaluation 44 (3):1-11. doi: /s z. Ανακτήθηκε από ta_a_chalamandaris_p_tsiakoulis_2012_iplr_an_online_resource_for_greek_ word- level_and_sublexical_information_language_resources_and_evaluation_46_ (7/6/2017). Ράλλη, Α. (2011). Μορφολογία. Αθήνα: Πατάκη. Randolph, C. (1998). Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological status. Ανακτήθηκε από ή στον (19/10/2016)]. Recchia G., & Jones M.N. (2012). The semantic richness of abstract concepts. Frontiers Human Neurosciences, 6, 315. doi: /fnhum Robin, F., Sireci, G.St., Hambleton, K.R. (2003). Evaluating the Equivalence of Different Language Versions of a Credentialing Exam. International Journal of Testing, 1, Rovner, B.W. & Folstein, M.F. (1987). Mini-mental state exam in clinical practice. Hosp Pract., 22(1A):99, 103, 106, 110. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 172

173 Schaeffner, Ch. (1998). Skopos Theory. In Mona Baker (ed). Routledge Encyclopedia of Translation Studies, London & New York: Routledr. Schmitt, A.L, Livingston, R.B, Goette, W.F, & Galusha-Glasscock, J.M. (2016). Relationship Between the Mini-Mental State Examination and the Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status in Patients Referred for a Dementia Evaluation. Perceptual and motor skills, Sep 16. Ανακτήθηκε από Sechrest, L., Fay, L.T., & Hafeez Zaidi, S.M. (1972). Problems of translation in crosscultural research. Journal of cross-cultural psychology, 3(1), Ανακτήθηκε από Serrao, V.T., Dozzi Brucki, S.M., Campanholo, K.R., Mansur, L.L., Nitrini, R., & Miotto, E.C. (2015). Performance of a sample of patients with Mild Cognitive Impairment (MCI), Alzheimer s Disease (AD) and healthy elderly on a lexical decision test (LDT) as a measure of pre-morbid intelligence. Dementia e Neuropsychologia, 9(3), Ανακτήθηκε από Shahab, S., Nicolici, D.F., Tang, A., Katz, P., & Mah, L. (2016). Depression predicts functional outcome in geriatric inpatient rehabilitation. Archives of physical medicine and rehabilitation pii: S (16) Ανακτήθηκε από (11/10/2016). Snell-Hornby, M. (2006). Translation Studies. An Integrated Approach. USA: John Benjamins Publishing Company. Σοφιανού, Ο. (2017). What s in her names? Exploring Strategies on the Translation of Personal Names in Angela Carter s Literary Works; Symbolism and Hermeneutics in the Polysystem of Translation. ITI-Intercultural Translation Intersemiotic iti Vol. 6, no1: e-issn Ανακτήθηκε από Sripada, P.N. (2008). Mental Lexicon. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 34(1), Ανακτήθηκε από Σταλίκας, Α., Τριλίβα, Σ., & Ρούσση, Π. (2012). Τα ψυχομετρικά εργαλεία στην Ελλάδα. Αθήνα: Πεδίο. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 173

174 Stella F, Forlenza O.V, Laks J, de Andrade L.P, Avendaño M.A, Sé EV, Cação Jde C, Lyketsos C.G, de Medeiros K. (2013). The Brazilian version of the Neuropsychiatric Inventory-Clinician rating (NPI-C): Reliability and validity in dementia. International Psychogeriatrics, 25(9), doi: /S Στυλιανοπούλου, Χ., Κουλιεράκης Γ., Καραγιάννη Β., Μπαμπάτσικου Φ., & Κουτής, Χ. (2010). Συχνότητα εμφάνισης κατάθλιψης σε ηλικιωμένα άτομα, αποδέκτες υπηρεσιών Κέντρων Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.). Το Βήμα του Ασκληπιού, 9(4), ). Ανακτήθηκε από (1/7/2017). Su, C-T., & Parham, L.D. (2002). Generating a Valid Questionnaire Translation for Cross-Cultural Use. American Journal of Occupational Therapy, 56(5), Τζιντζηροπούλου, Ε. & Ευθυμίου, Κ. (2015). Η λειτουργία του Τμήματος Θεραπείας Ενηλίκων του Ινστιτούτου Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς στην Αθήνα. Ψυχιατρική, 26(4), Tokuchi, R., Hishikawa, N., Sato,K., Hatanaka, N., Fukui, Y., Takemoto, M., Ohta, Y., Yamashita, T. & Abek, K. (2016). Differences between the behavioral and psychological symptoms of Alzheimer's disease and Parkinson's disease. Journal of the neurological sciences, 15(369), Ανακτήθηκε από (11/10/2016). Tombaugh T.N., & McIntyre N.J. (1992). The mini-mental state examination: a comprehensive review. J Am Geriatr Soc. 40(9), , 3 Source: Toury, G. (1995). The Nature and Role of Norms in Translation. In idem, Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins, 1995, Ανακτήθηκε από (17/11/2016). Τσάνταλη, Ε., Λέκκα, Σ., Τσολάκη, Μ., Κάζη, Ε., & Κάζης, Α. (2003). Παρουσίαση και προσαρμογή του Boston Naming Test (ΒΝΤ) στα ελληνικά δεδομένα και η ικανότητα αξιοπιστίας και εγκυρότητάς του σε σχέση με το MMSE. Εγκέφαλος, 40 (4), Διαθέσιμο στον ιστότοπο 05g.htm. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 174

175 Τσάνταλη, Ε., Οικονομίδης, Δ., Ρηγοπούλου, Σ., & Πόρποδας, Κ. (2012). Οι επιδόσεις Ελλήνων στο Mini Mental State Examination με βάση την ηλικία και τη νοητική κατάσταση από την παιδική στην τρίτη ηλικία. Νευρολογία 21(1), Ανακτήθηκε από (25/4/2017). Τσάνταλη, Ε., Τσολάκη, Μ., Ευκλείδη, Α., Κιοσέογλου, Γ., & Πήτα Γ. (2001). Η Εφαρμογή του Boston Diagnostic Aphasia Examination σε ασθενείς με νόσο Alzheimer. Εγκέφαλος, 38(3). Ανακτήθηκε από 05g.htm (6/10/2016). Tsapkini, K., Vlahou, Ch.-H., & Potagas, C. (2009). Behavioural Neurology: Adaptation and validation of standardized aphasia tests in different languages: Lessons from the Boston Diagnostic Aphasia Examination Short Form in Greek. Ανακτήθηκε από Τσίγκου, Μ. Η τύχη της γλωσσικής ποικιλίας ως φορέα πολιτισμού στη μετάφραση. Ανακτήθηκε από (20/4/2017). Tsolaki, M., Gkioka, M., Verykouki, E., Galoutzi, N., Kavalou, E., & Pattakou- Parasyri, V. (2017). Prevalence of Dementia, Depression, and Mild Cognitive Impairment in a Rural Area of the Island of Crete, Greece. American Journal of Alzheimer s Disease & Other Dementias DOI: / sagepub.com/journalspermissions.nav. Τσολάκη, Μ., Ιακωβίδου, Β., Παπαδοπούλου, Ε., Αμύντα, Μ., Νακοπούλου, Ε., & Κάζης, Α. (2000). Μια 7-λεπτη Συστοιχία Δοκιμασιών για την Εκτίμηση των Νευρογνωστικών λειτουργιών ασθενών με νόσο Αlzheimer στον Ελληνικό πληθυσμό. Εγκέφαλος, 37(1). Ανακτήθηκε από 03g.htm. Tsolaki, M., Kakoudaki, T., Tsolaki, A., Verykouki, E., & Pattakou, V. (2014). Prevalence of Mild Cognitive Impairment in Individuals Aged over 65 in a Rural Area in North Greece. Advances in Alzheimer s Disease, 3. Ανακτήθηκε από Τσολάκη, Μ. & Κασάπη, Ε. (2000). Η χρήση του CAMCOG στα πλαίσια νευρογλωσσολογικής προσέγγισης. Πόστερ στο 1ο Πανελλαδικό Συνέδριο για τη νόσο Alzheimer, Ιανουαρίου 2000, Θεσσαλονίκη. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 175

176 Τσολάκη, Μ. & Κασάπη, Ε. (2002). Κριτήρια για την εκτίμηση των εγκεφαλικών δυσλειτουργιών [λειτουργικά-πραγματολογικά πρότυπα για την αξιολόγηση των ελληνικών μεταφράσεών τους]. Πόστερ στο 2ο Πανελλαδικό Συνέδριο για τη νόσο Alzheimer. Ελληνική Εταιρία νόσου Alzheimer, Ιανουαρίου 2002, Θεσσαλονίκη. Τσολάκη, Μ. & Κουντή, Φ. (2010). Δοκιμασίες και Κριτήρια για την εκτίμηση των εγκεφαλικών δυσλειτουργιών, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Γιαχούδη. Τσολάκη, Μ., Φιλιππάτου, Ε., & Κασάπη, Ε. (2002). Στάθμιση του CERAD: Διπλή άρθρωση σε γλωσσικά και εικονικά σημεία-κατανόηση και παραγωγή σημαινόντων και σημαινόμενων. Πόστερ στο 2ο Πανελλαδικό Συνέδριο για τη νόσο Alzheimer. Ελληνική Εταιρία νόσου Alzheimer, Ιανουαρίου 2002, Θεσσαλονίκη. Tsolaki, M., Fountoulakis, C., Pavlopoulos, I., Chatzi, E., & Kazis, A. (1999). Prevalence and incidence of Alzheimers disease and other dementing disorders in Pylea, Greece. American Journal of Alzheimer s Disease, 14(3), DOI: / AM. Τσοπάνογλου, Α. Η εγκυρότητα και ο έλεγχός της στην πιστοποίηση της γλωσσομάθειας. Ανακτήθηκε από (23/03/2017). Vanderploeg, R. D., & Schinka, A. (1995). Predicting WAIS-R IQ premorbid ability: Combining subtest performance and demographic variable predictors. Archives, of clinical Neuropsychology, 10(3), Ανακτήθηκε από Van de Vijver F.J.R., & Tanzer, N.K. (2004). Bias and equivalence in cross-cultural assessment: an overview. Revue européenne de psychologie appliquée 54, Ανακτήθηκε από Vertesi, A., Lever, J.A., Molloy, D.W., Sanderson, B., Tuttle, I., Pokoradi, L., & Principi, E. (2001). Standardized Mini-Mental State Examination. Use and interpretation. Can Fam Physician, 47: Ανακτήθηκε από ( ). Νεοφυτίδου Ελισάβετ 176

177 Walker, D.A. (1976). The IEA Six Subject Survey. An empirical study of education in twenty-one countries. Stockholm: Almqvist και Wiksell. Walker D.A. In India. PMID: The IEA Six Subject Survey: An Empirical Study of Education in Twenty-One Countries. ERIC Educational Resources. Ανακτήθηκε από (2/6/2017). Wardhaugh, R. (2006). An introduction to sociolinguistics. Fifth Edition USA: Blackwell Publishing. Ανακτήθηκε από tion_to_sociolinguistics.pdf (7/6/2017). Watt, K.J., & O Carroll, R.E. (1999). Evaluating methods for estimating premorbid intellectual ability in closed head injury. Journal Neurology Neurosurgery Psychiatry, 66, Ανακτήθηκε από metric_foundations.pdf. Williams, J., & Chesterman, A. (2002). The Map: A Beginner s Guide to doing research in translation studies. Manchester, United Kingdom: St. Jerome Publishing. Wolter, J.A, Wood, A., & D Zatko, K. (2009). The Influence of Morphological Awareness on the Literacy Development of First-Grade Children. Language, Speech, and Hearing Services in the Schools, 40(3), doi: / (2009/ ). Worboys, M. (2013). The Hamilton Rating Scale for Depression: The making of a gold standard and the unmaking of a chronic illness, , Cronic Illness, 9(3), Ανακτήθηκε από ( ). Φερεντίνος, Π.Π., Κονταξάκης, Π.Β., Παπλός, Γ.Κ., & Χριστοδούλου, Ν.Γ. (2003). Η κλίμακα κατάθλιψης του Hamilton: Μορφές, εφαρμογές και προοπτικές. Ψυχιατρική, 14(2), Ανακτήθηκε από Φουντουλάκης, Κ., Τσολάκη, Μ., Χαντζή, Ε., & Κάζης, Α. (1994). MINI MENTAL STATE EXAMINATION (MMSE). Εφαρμογή του στον ελληνικό πληθυσμό σε ασθενείς με άνοια. Εγκέφαλος, 31, Νεοφυτίδου Ελισάβετ 177

178 Χαραλαμπίδου, Π. Μετάφραση (ή Επιχώρια προσαρμογή;) δικτυακών τόπων. Ανακτήθηκε από Χαραλαμπίδου, Π. (2011). Μετάφραση και Επιχώρια Προσαρμογή Δικτυακών τόπων. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Χατζησαββίδης, Σ. Κοινωνία και γλώσσα: μια πολύ στενή σχέση. Ανακτήθηκε από onia.pdf (15/3/2017). Χατζησαββίδης, Σ. Ο γλωσσικός γραμματισμός και η παιδαγωγική του γραμματισμού: Θεωρητικές συνιστώσες και δεδομένα από τη διδακτική πράξη. Ανακτήθηκε από (23/4/2017). Χριστίδης Α-Φ. Η Φύση της Γλώσσας: Γλώσσα και Ιστορία. Α[1] Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός. Ανακτήθηκε από (15/3/2017). Yesavage, J.A., Rose, T.L., Lum, O, Huang, V., Adey, M., & Leirer, V.O. (1983). Development and validation of a geriatric depression screening scale: a preliminary report. Journal of Psychiatric Research, 17(1), Ανακτήθηκε από Yuspeh L.R. & Vanderploeg, R. D. (2000). Spot-the-Word: A Measure for Estimating Premorbid Intellectual Functioning. Archives of Clinical Neuropsychology, 15(4), Ανακτήθηκε από Zadikoff, C, Fox, S.H, Tang-Wai, D.F., Thomsen, T., de Bie R.M., Wadia, P., Miyasaki, J., Duff-Canning, S., Lang, A.E., & Marras, C. (2008). A comparison of the mini mental state exam to the Montreal cognitive assessment in identifying cognitive deficits in Parkinson's disease. Movements Disorders, 23(2), /mds Zand-Vakili, E., Fard-Kashani, A., & Tabandeh, F. (2012). The Analysis of Speech Events and Hymes' SPEAKING Factors in the Comedy Television Series: "FRIENDS". New Media and Mass Communication, 2, Ανακτήθηκε από ents_and_hymes%27_speaking_factors_in_the_comedy_television_series_f RIENDS. Zanetti, F. (2011). Comics. Στο Baker, M., & Saldanha, G. (eds.) Routledge Encyclopedia of Translation Studies Ανακτήθηκε από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 178

179 indl++1999&source=bl&ots=exv655skxw&sig=- VfAtjfAZoXwRks2TOtUi_ItoTg&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwjgmP72z9DZAhW rhkykhumudpsq6aeivdai#v=onepage&q=kaindl%20%201999&f=false. Zanettin, F. (2014). Comics in Translation. An Overview. Στο Zanetti, F. (ed). Comics in Translation. (1-32). Ανακτήθηκε από q=kaindl+klaus+1999&source=bl&ots=qx2s35s59d&sig=cgypjhaggqng4as6 1OO5CLcNU6M&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwiYsd68v77XAhWiIJoKHTeID74 Q6AEITDAF#v=onepage&q=Kaindl%20Klaus%201999&f=false. Zimmerman, M., Martinez, J.H., Chelminski, I., & Dalrymple, K. (2013). Severity classification on the Hamilton Depression Rating Scale. Journal Affect Disorders, 150(2): Ανακτήθηκε από ( ). Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία adjudivation. Ανακτήθηκε από (9/3/2017). basically. Ανακτήθηκε από (30/1/2014). Beck Anxiety Inventory. Ανακτήθηκε από Wikipedia. documentation. Ανακτήθηκε από (9/3/2017). Εθνικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας. Ανακτήθηκε από Επίθετο. Ανακτήθηκε από CF%84%CE%BF (14/4/2017). feel. Ανακτήθηκε από ( ). Geriatric Depression Scale - Greek version. Ανακτήθηκε από (10/10/2016). happy. Ανακτήθηκε από (30/1/2014). Hold test. Ανακτήθηκε από (29/6/2016). Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου. Ανακτήθηκε από Νεοφυτίδου Ελισάβετ 179

180 Κέντρα Ημέρας για ανοϊκούς ασθενείς. Ανακτήθηκε από 63 (6/10/2016). Κλίμακα Κατάθλιψης HAMILTON. Ανακτήθηκε από %9A%CE%91%CE%9A%CE%91%CE%A4%CE%91%CE%98%CE%9B%CE% 99%CE%A8%CE%97%CE%A3-HAMILTON.pdf. MINI-MENTAL STATE EXAMINATION. Σύντομη Εξέταση της Νοητικής Κατάστασης. Ανακτήθηκε από (9/10/2016) Mini Mental State Examination. Ανακτήθηκε από (24/4/2017). Montreal Cognitive Assessment. Ανακτήθηκε από (9/10/2013), και στο = (18/6/2017). Neuropsychiatric Inventory (NPI). Ανακτήθηκε από 9f8d-f322e Num Online Tool. Ανακτήθηκε από pretesting. Ανακτήθηκε από (9/3/2017). Προσαρμογή των ψυχομετρικών εργαλείων σε άλλες γλώσσες ή πολιτισμούς. Ανακτήθηκε από (18/1/2017). Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological status (1998). Ανακτήθηκε από ή στον (19/10/2016). review. Ανακτήθηκε από (9/3/2017) Σύγχρονα Αμφιάρεια. Ανακτήθηκε από translation. Ανακτήθηκε από τον ιστότοπο (9/3/2017) Νεοφυτίδου Ελισάβετ 180

181 Wechsler Test of Adult Reading. Ανακτήθηκε από και από (29/6/16). Ιστοσελίδες Dementia-English.pdf Νεοφυτίδου Ελισάβετ 181

182 Άγχους.pdf Νεοφυτίδου Ελισάβετ 182

183 Παραρτήματα 7. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Πίνακες περιγραφικής αξιολόγησης πρωτογενούς και δευτερογενούς κειμένου εφτά νευροψυχολογικών εργαλείων Στο παράρτημα αυτό θα παρουσιαστεί η συγκριτική ανάλυση εφτά διαγνωστικών νευροψυχολογικών εργαλείων ως κειμένων -πηγή και των κειμένων- στόχου και η αξιολόγηση της ποιότητας της μετάφρασής τους με βάση το μοντέλο που προτείνει η Mary Snell-Hornby στο βιβλίο της "Translation Studies. An Integrated Approach", 2006, σελ Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) Πίνακας 1. Συγκριτική ανάλυση του κειμένου-πηγή και του κειμένου-στόχου Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) Hamilton Depression Rating Scale (HDRS). Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry 23: DEPRESSION.pdf HAMILTON ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΣΘΕΝΗ (από το βιβλίο των Τσολάκη και Κουντή, 2010, ) Σελίδα1 Σελίδα2 Σελίδα3 Σελίδα4 Τυπολογία Ημερομηνία Καταχώρησης: Συνολική Βαθμολογία: 1 DEPRESSED MOOD (sadness, hopeless, helpless, worthless) 0 Absent. 1 These feeling states indicated only on questioning. 1. Καταθλιπτική Διάθεση o 0. Δεν υπάρχει o 1. Λύπη απελπισίας κλπ. που αποκαλύπτονται μόνο μετά από σχετικές ερωτήσεις o 2. ο άρρωστος 1. Κατά λέξη ο τίτλος Λείπουν οι λέξεις που επεξηγούν μέσα στην παρένθεση Προσθήκη το λύπη Νεοφυτίδου Ελισάβετ 183

184 2 These feeling states spontaneously reported verbally. 3 Communicates feeling states non-verbally, i.e. through facial expression, posture, voice and tendency to weep. 4 Patient reports virtually only these feeling states in his/her spontaneous verbal and non-verbal communication. 2 FEELINGS OF GUILT 0 Absent. 1 Self reproach, feels he/she has let people down. 2 Ideas of guilt or rumination over past errors or sinful deeds. 3 Present illness is a punishment. Delusions of guilt. 4 Hears accusatory or denunciatory voices and/or experiences threatening visual hallucinations. αναφέρει τα παρακάτω χωρίς να ερωτηθεί. Κλαίει κάπου κάπου o 3. Φανερώνει αυτά τα αισθήματα. Όχι λεκτικά. Κλαίει συχνά o 4. Υπερβολικά συμπτώματα 2. Αισθήματα Ενοχής o 0. Δεν υπάρχουν o 1. Αυτομομφή, αισθάνεται ότι έχει απογοητεύσει τους ανθρώπους o 2. Ιδέες ενοχής o 3. Η παρούσα αρρώστια είναι με τιμωρία o 4. Ψευδαισθήσεις ενοχής (ακούει φωνές που τον καταγγέλουν ή τον κατηγορούν ή και βιώνει απειλητικές οπτικές ψευδαισθήσεις απελπισίας/ Παράφραση [1, 2,3, Στο 4 αντικατάσταση από το υπερβολικά συμπτώματα 2. Κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη (το 0) Κατά λέξη (1) Κατά λέξη/αποκοπή (2) Κατά λέξη (3) /μετακίνηση το delusions of guilt στο 4 κατά λέξη (4) 3 SUICIDE 0 Absent. 1 Feels life is not worth living. 2 Wishes he/she were dead or any thoughts of possible death to self. 3 Ideas or gestures of suicide. 4 Attempts at suicide (any serious attempt rate 4). 3. Τάση αυτοκτονίας o 0. Δεν υπάρχει o 1. Αισθάνεται ότι η ζωή δεν έχει αξία. o 2. Εύχεται να έχει πεθάνει o 3. Ιδέες αυτοκτονίας o 4. Απόπειρες αυτοκτονίας 3. Κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη [το 0, 1, Κατά λέξη το 2/λείπει η κατάληξη που δείχνει το φύλο Παράφραση [το 3] Κατά λέξη το 4/λείπει η παρένθεση με οδηγία βαθμολόγησης 4 INSOMNIA: EARLY IN THE NIGHT 0 No difficulty falling asleep. 1 Complains of occasional difficulty falling asleep, i.e. more than 1 2 hour. 2 Complains of nightly difficulty falling asleep. 5 INSOMNIA: MIDDLE OF THE NIGHT 0 No difficulty. 4. Αρχική αϋπνία o 0. Δεν έχει δυσκολία να τον πάρει ο ύπνος o 1. Παραπονείται για δυσκολία κάπου κάπου να τον πάρει ο ύπνος o 2. Παραπονείται για δυσκολία να τον πάρει ο ύπνος 4. Παράφραση ο τίτλος Κατά λέξη [το 0] Κατά λέξη [το 1 λείπει το διάστημα της 1/2 ώρας Κατά λέξη το 2 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 184

185 1 Patient complains of being restless and disturbed during the night. 2 Waking during the night any getting out of bed rates 2 (except for purposes of voiding). 5. Ενδιάμεση Αϋπνία o 0. Όχι δυσκολία o 1. Ο άρρωστος είναι ανήσυχος και ταραγμένος κατά τη διάρκεια της νύχτας o 2. Ξυπνάει κατά τη διάρκεια της νύχτας 5. Παράφραση ο τίτλος Κατά λέξη [το 0] Κατά λέξη [το 1, 2] Λείπει η μετάφραση της παρένθεσης 6 INSOMNIA: EARLY HOURS OF THE MORNING 0 No difficulty. 1 Waking in early hours of the morning but goes back to sleep. 2 Unable to fall asleep again if he/she gets out of bed. 6. Οψιμη Αϋπνία o 0. Όχι δυσκολία o 1. Ξυπνάει πολύ νωρίς το πρωί αλλά ξανακοιμάται o 2. Ξυπνάει πολύ νωρίς το πρωί αλλά δεν μπορεί να ξανακοιμηθεί 6. Παράφραση ο τίτλος Κατά λέξη [το 0, 1] Παράφραση [το 2] 7 WORK AND ACTIVITIES 0 No difficulty. 1 Thoughts and feelings of incapacity, fatigue or weakness related to activities, work or hobbies. 2 Loss of interest in activity, hobbies or work either directly reported by the patient or indirect in listlessness, indecision and vacillation (feels he/she has to push self to work or activities). 3 Decrease in actual time spent in activities or decrease in productivity. Rate 3 if the patient does not spend at least three hours a day in activities (job or hobbies) excluding routine chores. 4 Stopped working because of present illness. Rate 4 if patient engages in no activities except routine chores, or if patient fails to perform routine chores unassisted. 7. Εργασία και Ενδιαφέροντα o 0 Όχι δυσκολία o 1. Αισθήματα ανικανότητας, κόπωση ή αδυναμία σε δραστηριότητες, την εργασία ή τα χόμπυ o 2. Απώλεια του ενδιαφέροντος για δραστηριότητα, εργασία ή χόμπυ ή ακεφιά. Αναποφασιστικότητα και αμφιταλάντευση (πρέπει να πιέσει τον εαυτό του) o 3. Περιορισμένες κοινωνικές δραστηριότητες, μειωμένη παραγωγικότητα, μείωση του πραγματικού χρόνου που ξοδεύει σε δραστηριότητες (βαθμολογήστε με 3 αν ο άρρωστος δεν ξοδεύει τουλάχιστον τρεις ώρες την ημέρα σε δραστηριότητες του νοσοκομείου ή σε χόμπυ πέρα από τις αγγαρείες στο τμήμα) o 4. έπαυσε να εργάζεται εξαιτίας της νόσου (στο νοσοκομείο βαθμολογήστε με 3 αν ο άρρωστος δεν ασχολείται με δραστηριότητες εκτός από αγγαρείες στο τμήμα 7. Κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη [το 0] Κατά λέξη [το 1] Κατά λέξη /απαλοιφή[το 2]/ λείπει αναφορά στο φύλο παράφραση [το 3]/κατά λέξη Κατά λέξη /προσθήκη η παρένθεση (στο νοσοκομείο) [το 4] Νεοφυτίδου Ελισάβετ 185

186 ή όταν αυτός δεν μπορεί να τις εκτελέσει χωρίς βοήθεια) 8 RETARDATION (slowness of thought and speech, impaired ability to concentrate, decreased motor activity) 0 Normal speech and thought. 1 Slight retardation during the interview. 2 Obvious retardation during the interview. 3 Interview difficult. 4 Complete stupor. 8. Επιβράδυνση (βραδύτητα στη σκέψη, στην ομιλία ή στην κινητική συμπεριφορά, απάθεια, εμβροντησία) o 0. Κανονική ομιλία και σκέψη o 1. Ελαφρά επιβράδυνση κατά την εξέταση o 2. Στεναχωριέται για ασήμαντα πράγματα o 3. Συνέντευξη προβληματική o 4. Πλήρης εμβροντησία 8. Κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη /προσθήκη στην παρένθεση Κατά λέξη το [0] κατά λέξη [το 1, 2, 3,4] 9 AGITATION 0 None. 1 Fidgetiness. 2 Playing with hands, hair, etc. 3 Moving about, can t sit still. 4 Hand wringing, nail biting, hair-pulling, biting of lips. 9.Κινητική (Ανησυχία από άγχος) Ανησυχία συνοδευόμενη o 0. Καθόλου o 1. "Παίζει" με τα χέρια του, με τα μαλλιά του o 2. Συστρέφει τα χέρια, δαγκώνει τα νύχια, τραβάει τα μαλλιά του, δαγκώνει τα χείλη του 9. Κατά λέξη ο τίτλος και προσθήκη η παρένθεση κατά λέξη [το 0, 1, 4] απαλοιφή το ANXIETY PSYCHIC 0 No difficulty. 1 Subjective tension and irritability. 2 Worrying about minor matters. 3 Apprehensive attitude apparent in face or speech. 4 Fears expressed without questioning. 11 ANXIETY SOMATIC (physiological concomitants of anxiety) such as: gastro-intestinal dry mouth, wind, indigestion, diarrhea, cramps, belching cardio-vascular palpitations, headaches respiratory hyperventilation, sighing urinary frequency sweating 10. Άγχος ψυχικό o 0. Καθόλου o 1. Αίσθημα έντασης και ευερεθιστότητα o 2. Στεναχωριέται για ασήμαντα πράγματα o 3.φοβισμένη στάση, φανερή στην όψη και στην ομιλία o 4. Φόβοι εκφράζονται χωρίς ερώτηση 11. Άγχος Σωματικό (από γαστρεντερικό, από καρδιαγγειακό, από αναπνευστικό ή ουρογεννητικό 10. κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη [το 0, 1, 2, 3, 4] 11. Κατά λέξη ο τίτλος Απαλοιφή από την παρένθεση το "physiological concomitants of anxiety" και Νεοφυτίδου Ελισάβετ 186

187 0 Absent. 1 Mild. 2 Moderate. 3 Severe. 4 Incapacitating. o o o o o 0. Δεν υπάρχει 1. Τον στεναχωρεί κατά τη διάρκεια της μέρας 2. Έχει συμπτώματα αλλά εξακολουθεί να εργάζεται 3. Έχει συμπτώματα που τον αναγκάζουν να περιορίσει τις δραστηριότητές του 4. Τα συμπτώματα τον κάνουν ανίκανο να εργαστεί παράφραση συμπτωμάτων των Παράφραση το 0, 1, 2, 3, 4 12 SOMATIC SYMPTOMS GASTRO-INTESTINAL 0 None. 1 Loss of appetite but eating without staff encouragement. Heavy feelings in abdomen. 2 Difficulty eating without staff urging. Requests or requires laxatives or medication for bowels or medication for gastro-intestinal symptoms. 13 GENERAL SOMATIC SYMPTOMS 0 None. 1 Heaviness in limbs, back or head. Backaches, headaches, muscle aches. Loss of energy and fatigability. 2 Any clear-cut symptom rates GENITAL SYMPTOMS (symptoms such as loss of libido, menstrual disturbances) 0 Absent. 12. Γαστρεντερικά Συμπτώματα (Απώλεια της όρεξης, αίσθημα βάρους στο υπογάστριο, δυσκοιλιότητα) o 0. Δεν υπάρχουν o 1. Ελαφρά συμπτώματα που όμως δεν περιορίζουν τη δραστηριότητά του o 2. Μόνιμα συμπτώματα ή συμπτώματα που περιορίζουν τις καθημερινές δραστηριότητές του 13. Γενικά Σωματικά συμπτώματα (Αίσθημα βάρους στη ράχη, στα άκρα ή στο κεφάλι) o 0. Δεν υπάρχουν o 1. Ελαφρά συμπτώματα που όμως δεν περιορίζουν τη δραστηριότητά του o 2. Μόνιμα συμπτώματα ή συμπτώματα που περιορίζουν τις καθημερινές δραστηριότητές του 14. Γεννητικά Συμπτώματα 12. Παράφραση ο τίτλος προσθήκη η παρένθεση παράφραση [το 0, 1, 2] 13. Κατά λέξη ο τίτλος (προσθήκη η παρένθεση) Παράφραση το 1, Κατά λέξη ο τίτλος και η παρένθεση Νεοφυτίδου Ελισάβετ 187

188 1 Mild. 2 Severe. (Απώλεια της libido ή διαταραχές της εμμηνόπαυσης o 0. Δεν υπάρχουν o 1. Ελαφρά συμπτώματα που όμως δεν περιορίζουν την δραστηριότητά του o 2. Μόνιμα συμπτώματα ή συμπτώματα που περιορίζουν τις καθημερινές δραστηριότητές του παράφραση τα 0, 1, 2 15 HYPOCHONDRIASIS 0 Not present. 1 Self-absorption (bodily). 2 Preoccupation with health. 3 Frequent complaints, requests for help, etc. 4 Hypochondriacal delusions. 15. Υποχονδριακά Συμπτώματα o 0. Δεν υπάρχουν o 1. Σωματική απασχόληση o 2. Υπεραπασχόληση με τη σωματική υγεία o 3. Μεμψίμοιρη στάση σε σχέση με τη σωματική υγεία o 4. Υποχονδριακό παραλήρημα 15. Κατά λέξη ο τίτλος, το 0, 1, 2, 4 Παράφραση το 3 16 LOSS OF WEIGHT (RATE EITHER a OR b) a) According to the b)according to weekly patient: measurements: 0 No weight loss. 0 Less than 1 lb weight loss in week. 1 Probable weight 1 Greater than 1 lb weight loss loss associated with in week. present illness. 2 Definite (according 2 Greater than 2 lb weight loss to patient) weight in week. loss. 3 Not assessed. 3 Not assessed. 16. Απώλεια Βάρους o Α. Εκτίμηση με βάση το ιστορικό o 0. Όχι απώλεια βάρους o 1. Πιθανή απώλεια βάρους που συνδέεται με την o παρούσα νόσο 2. Βέβαιη (κατά τον άρρωστο απώλεια βάρους) Εκτίμηση από τον ψυχίατρο με ζύγιση του αρρώστου ανά εβδομάδα o o o 0. Απώλεια βάρους μικρότερη από 0,5 χιλιόγραμμα την εβδομάδα 1. Απώλεια βάρους μεγαλύτερη από 0,5 χιλιόγραμμα την εβδομάδα 2. Απώλεια βάρους μεγαλύτερη από 16. Κατά λέξη ο τίτλος. Παράφραση /απαλοιφή η οδηγία συμπλήρωσης Κατά λέξη το 0 Κατά λέξη /απαλοιφή της ποσότητας απώλειας. Παράφραση το 2 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 188

189 1 χιλιόγραμμα την εβδομάδα 17 INSIGHT 0 Acknowledges being depressed and ill. 1 Acknowledges illness but attributes cause to bad food, climate, overwork, virus, need for rest, etc. 2 Denies being ill at all. Total score: 29 This scale is in the public domain. 17. Επίγνωση του νοσηρού (Εναισθησία) -Η εναισθησία πρέπει να εκτιμηθεί με βάση τις αντιλήψεις και τη μόρφωση του αρρώστου o 0. Γνωρίζει ότι είναι καταθλιπτικός και άρρωστος o 1. Γνωρίζει την ασθένεια αλλά την αποδίδει σε κακή διατροφή, ή άσχημο κλίμα ή υπερκόπωση, ίωση, ανάγκη για ανάπαυση κλπ o 2. Αρνείται εντελώς ότι είναι άρρωστος 17. Στον τίτλο: Παράφραση /προσθήκη Κατά λέξη το 0, 1, 2 Αποκοπή βαθμολόγησης της Αποκοπή η τελευταία φράση Mini-Mental State Examination Πίνακας 2. Συγκριτική ανάλυση του κειμένου πηγή και κειμένου στόχου Folstein Mini-Mental State Exam Από την ιστοσελίδα/διαδικτυακό τόπο enotes.tripod.com/mmse-pdf (9/10/2016) I. ORIENTATION (Ask the Record Each Answer: (Maximum Score = 10) following questions; correct = ) What is today's date? Date (eg, May 21) 1 What is today's year? Year 1 What is the month? Month 1 What day is today? Day (eg, Monday) Test Mini Mental-Ελληνική έκδοση [η ελληνική φόρμα υπάρχει και στον πίνακα της παρούσας διατριβής] ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ : ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : / / MINI-MENTAL STATE EXAMINATION Σύντομη Εξέταση της Νοητικής Κατάστασης 01. Προσανατολισμός Ποιά είναι η ημερομηνία; Τσεκάρετε τις σωστές απαντήσεις Ημέρα Ημερ/νία ημέρας Μήνας Έτος Τυπολογία μετάφρασης της Στην ελληνική έκδοση προστίθεται το δημογραφικό στοιχείο (ονοματεπώνυμο) και η ημερομηνία χορήγησης (adiectio) 01. κατά λέξη μετάφραση ο τίτλος Παραλείπεται και η οδηγία βαθμολόγησης [detractio;;] η μετάφραση της παρένθεσης ("Ask the Record Each Answer") εμφανίζεται στο ελληνικό δυο φορές μέσα στο τεστ και όχι στην αρχή μαζί με Νεοφυτίδου Ελισάβετ 189

190 1 Can you also tell me what season it Season is? 1 Can you also tell me the name of Hospital/Clinic 1 this hospital/clinic? What floor are we on? Floor 1 What city are we in? City 1 What county are we in? County 1 What state are we in? State 1 II. IMMEDIATE RECALL Ask the subject if you may test his/her memory. Say "ball, "flag," "tree" clearly and slowly, about on second for each. Then ask the subject to repeat them. Check the box at right for each correct response. The first repetition determines the score. If he/she does not repeat all three correctly, keep saying them up to six tries until he/she can repeat them (correct = ) (Maximum Score = 3) Εποχή Που βρισκόμαστε; Όνομα ή διεύθυνση Όροφος Πόλη Νομός Χώρα Τσεκάρετε τις σωστές απαντήσεις 02. Εγχάραξη Θα ονομάσω τρία αντικείμενα. Όταν τελειώσω, θα σας ζητήσω να τα επαναλάβετε. Να θυμάστε ποια είναι γιατί θα σας ξαναρωτήσω σε λίγο. Ελέγξετε τα αντικείμενα που είναι γιατί θα σας ξαναρωτήσω σε λίγο. Ελέγξτε τα αντικείμενα που είναι σωστά ε την ΠΡΩΤΗ προσπάθεια. Εάν γίνει κάποιο λάθος στην πρώτη προσπάθεια, επαναλάβετε όλα τα ονόματα έως ότου ο ασθενής απαντήσει και τα τρία. Αριθ. επαναλήψεων τον τίτλο Παράλειψη των ερωτήσεωνολοκληρωμένων προτάσεων για την ημέρα, ημερ/νία ημέρας, μήνας, έτος, εποχή Παράφραση της ερώτησης "can you also tell me the name of Hospital/clinic (substitutio) Παράλειψη επακριβών ερωτήσεων για όνομα ή διεύθυνση, όροφος, πόλη 02. substitutio Αλλαγή χρόνου-στην ελληνική μετάφραση χρησιμοποιείται το α ενικό Substitutio/repetitio Παράλειψη του σκορ βαθμολόγησης "maximum Score=3" Ball 1 Flag 1 Tree 1 NUMBER OF TRIALS: Μπάλα Σημαία Δέντρο Κατά λέξη/μετακίνηση της θέσης στο τεστ [στο πρωτότυπο είναι στο τέλος της άσκησης] Οι λέξεις για τα τρία αντικείμενα της άσκησης είναι κατά λέξη μεταφρασμένα III. ATTENTION AND CALCULATION 03. Προσοχή και ικανότητα υπολογισμών 03 Κατά λέξη ο τίτλος της άσκησης A. Counting Backwards Test Αφαίρεση Substitutio αυτός ο τίτλος υποενότητας Νεοφυτίδου Ελισάβετ 190

191 Ask the subject to begin with 100 and count backwards by 7. Record each response. Check one box at right for each correct response. Any response 7 or less than the previous response is a correct response. The score is the number of correct subtractions. For example, 93, 86, 80, 72, 65 is a score of 4; 93, 86, 78 70, 62, is 2; 92, 87, 78, 70, 65 is 0. Τώρα θα ήθελα να αφαιρέσετε το 7 από το 100. Από αυτόν τον αριθμό άλλα7. Συνεχίστε τις αφαιρέσεις κατά 7, μέχρι να σας πω να σταματήσετε. Καταχωρήστε ως σωστή μία απάντηση κάθε φορά που η διαφορά είναι 7, ακόμη και αν η προηγούμενη απάντηση είναι λάθος. Χρήση α ενικού προσώπου [άμεση εντολήοδηγία] - Αποκοπή του παραδείγματος που δίνει το πρωτότυπο (Record each response, correct = (Maximum Score = 5) Καταγραφή απάντησης Σωστό Κατά λέξη μετάφραση Και η αρίθμηση το ίδιο D 1 L 1 R 1 C. Final Score O 1 Λείπει η οδηγία βαθμολόγησης [detractio] Compare the scores of the Counting W 1 Backwards and Spelling Backwards tests. Write the greater of the two scοres in the box labeled FINAL SCORE at right, and use it in deriving the TOTAL SCORE. B. Spelling Backwards Test Ask the subject to spell the word "WORLD" backwards. Record each response. Use the instructions to determine which are correct responses, and check one box at right for each correct response. FINAL SCORE (Max of 5 or Greater of the two Scores) Απόδοση λέξης Συλλαβίστε τη λέξη "πέτρα" ανάποδα ("ΑΡΤΕΠ") Καταχωρίστε ως σωστό μόνον εάν τα γράμματα είναι με την σωστή σειρά Και οι δύο δοκιμές πρέπει να ολοκληρωθούν. Η τελική βαθμολόγηση (σωστές απαντήσεις) για αυτήν την ενότητα είναι η υψηλότερη εκ των δύο (Αφαίρεση ή Απόδοση λέξης) Β. Τίτλος/Substitutio Αντικατάσταση της λέξης "World" Repetitio η οδηγία για τη σωστή απάντηση Substitutio στις οδηγίες για βαθμολόγηση/ Adiectio-προσθήκη η παρένθεση (Αφαίρεση ή Απόδοση λέξης) Παράλειψη της τελικής βαθμολόγησης Νεοφυτίδου Ελισάβετ 191

192 (Maximum Score = 3) (correct = ) IV. RECALL Ask the subject to recall the three words you previously asked him/her to remember. Check the Box at right for each correct response. Ball 1 Flag 1 Tree 1 (Maximum Score = 9) (correct = ) 04. Ανάκληση Ποια είναι τα τρία αντικείμενα που σας ζήτησα να θυμάστε; Μπάλα Σημαία Δέντρο 04. κατά λέξη ο τίτλος Χρήση α ενικού - απευθείας ερώτηση (substitutio) Αποκοπή της οδηγίας για τις σωστές απαντήσεις (Check the Box at right for each correct response. Κατά λέξη οι τρεις λέξεις που ζητιούνται στην άσκηση [αλλαγή στη μορφή παρουσίασής τους στην ελληνική παρουσιάζονται οριζόντια έναντι της καθέτου στο πρωτότυπο]. Λείπουν τα κουτάκια της βαθμολόγησης. Naming Watch 1 V. Language Naming Show the subject a wrist watch and ask him/her what it is. Repeat for a pencil. Watch 1 Pencil 1 Repetition 1 Ask the subject to repeat "No, ifs, ands, or buts." 05. Γλώσσα Ονομασία Δείξτε δύο αντικείμενα (ρολόι, μολύβι) και ρωτήστε "Πως ονομάζεται αυτό το αντικείμενο;" Ρολόι Μολύβι Επανάληψη Πρόκειται να πω κάτι και θα ήθελα να το επαναλάβετε μετά από μένα: "Όχι αν, και ή αλλά" (επιτρέπεται μία επανάληψη) 05. κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη ο τίτλος και η οδηγία της άσκησης substitutio η ερώτηση κατά λέξη τα αντικείμενα Κατά λέξη ο τίτλος Παράφραση η ερώτηση προς τον εξεταζόμενο/η Three -Stage Command Establish the subject's dominant hand. Give the subject a sheet of blank paper and say, "Take the paper in your right/left hand, fold it in half and put it on the floor." Εντολές Δώστε καθαρές οδηγίες με την πρώτη. "θα σας δώσω ένα κομμάτι χαρτιού. Πάρτε το χαρτί με το δεξί σας χέρι, διπλώστε το στη μέση και ακουμπήστε το στο πάτωμα". Αφού δώσετε στον ασθενή το χαρτί, επαναλάβετε την εντολή. Βαθμολογήστε ως σωστό, εάν οι εργασίες έγιναν με την σωστή σειρά. Δεξί χέρι Παράφραση Κατά λέξη η πρόταση Προσθήκη η παρένθεση Κατά λέξη/απαλοιφή ο τίτλος Νεοφυτίδου Ελισάβετ 192

193 Takes paper in hand 1 Folds paper in half 1 Puts paper on floor 1 Δίπλωμα Στο πάτωμα Reading Hold up the card that reads, "Close your eyes." So the subject can see it clearly. Ask him/her to read it and do what it says. Check the box at right only if he/she actually closes his/her eyes Closes eyes 1 Writing Give the subject a sheet of blank paper and ask him/her to write a sentence. It is to be written sponataneously. If the sentence contains a subject and a verb, and is sensible, check the box at right. Correct grammar and punctuation are not necessary. Writes sentence 1 Ανάγνωση Δείξτε την κάρτα που γράφει "κλείστε τα μάτια σας" και ζητήστε από τον ασθενή να ακολουθήσει την οδηγία. Γραφή Υποδείξτε στον ασθενή το τέλος της σελίδας σχεδίου (επόμενη σελίδα) και ζητήστε του να γράψει μία οποιαδήποτε ολοκληρωμένη πρόταση. Κατόπιν ζητήστε από τον ασθενή να σας πει τι έγραψε. Η ορθογραφία και η γραμματική δεν είναι σημαντικά. Η πρόταση θα πρέπει να έχει ένα υποκείμενο (ή αυτό υπονοείται) και ένα ρήμα. Κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη η οδηγία (προστακτική) και η πρόταση/απαλοιφή και παράφραση Αποκοπή της οδηγίας για έλεγχο Το closes eyes δεν εμφανίζεται ξανά, υπάρχει στη βασική οδηγία Κατά λέξη ο τίτλος Repetitio/substitutio Η μετάφραση της πρότασης "Correct grammar and punctuation are not necessary" εμφανίζεται σε άλλη σειρά από αυτή που έχει στο πρωτότυπο. Copying Show the subject the drawing of the intersecting pentagons. Ask him/her to draw the pentagons (about one inch each side) on the paper provided. If ten angles are present and two intersect, check the box at right. Ignore tremor and rotation. Copies pentagons 1 Αντιγραφή Υποδείξτε στον ασθενή την επόμενη σελίδα και πείτε "Αντιγράψτε αυτό το σχέδιο". Κάθε πεντάγωνο, θα πρέπει να έχει 5 πλευρές και 5 καθαρές γωνίες και η τομή τους να σχηματίζει ένα ρόμβο. Κατά λέξη ο τίτλος και η οδηγία με την πρόταση. Παράφραση DERIVING THE TOTAL SCORE Συνολική βαθμολόγηση: (Ένας βαθμός για κάθε σωστή απάντηση) Παράφραση βαθμολογίας της Add the number of correct responses. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 193

194 maximum is 30. The TOTAL SCORE = Normal / = Borderline / <19 = Up to Grade 8 Level Παράλειψη αξιολόγησης βαθμολογίας της της Impaired Folstein MF, Folstein SE, and McHugh PR, 1975CLOSE YOUR EYES Geriatric Depression Scale [Fountoulakis, K.N., Tsolaki, M. Iacovides, A., Yesavage, J., O'Hara, R., Kazis A. and Ch Ierodiakonou: The Validation of the Short Form of Geriatric Depression Scale (GDS) in Greece Aging:Clinical and Experimental Research, 1999;11: Διαθέσιμο στο Εμφανίζονται μαζί και η αγγλική και η ελληνική έκδοση της δοκιμασίας. Η αγγλική έκδοση της δοκιμασίας διατίθεται στο Πίνακας 3. Παρουσίαση σημασιολογίας του κειμένου-πηγή και κειμένου-στόχου 1 Are you basically satisfied with your life? Yes No Είστε βασικά ευχαριστημένοι με τη ζωή σας; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> ναι όχι Have you dropped many of your activities and interests? Yes No Εγκαταλείψατε πολλές από τις δραστηριότητες και τα ενδιαφέροντά σας; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> ναι όχι Do you feel that your life is empty? Yes No Αισθάνεστε ότι η ζωή σας είναι άδεια; ναι 1 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 194

195 Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> όχι 0 4 Do you often get bored? Yes No Βαριέστε συχνά; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> ναι όχι Are you in good spirits most of the time? Yes No Είστε στα κέφια σας τον περισσότερο καιρό; κατά λέξη /substitutio ναι όχι Are you afraid that something bad is going to happen to you? Yes No Φοβάστε ότι θα σας συμβεί κάτι κακό; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> ναι όχι Do you feel happy most of the time? Yes No Αισθάνεστε ευτυχισμένος τον περισσότερο καιρό; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> ναι όχι Do you often feel helpless? Yes No Αισθάνεστε συχνά αβοήθητος; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> ναι όχι Do you prefer to stay at home rather than go out and do new things? Yes No Προτιμάτε να μένετε στο σπίτι παρά να βγαίνετε έξω και να κάνετε διάφορα καινούρια πράγματα; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> ναι όχι Do you feel you have more problems with your memory than most? Yes No Αισθάνεστε ότι έχετε περισσότερα προβλήματα με τη μνήμη σας απ ότι οι άλλοι; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> ναι όχι Do you think it is wonderful to be alive now? Yes No Πιστεύετε ότι είναι υπέροχο πράγμα που είστε ζωντανός τώρα; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> ναι όχι 0 1 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 195

196 12 Do you feel pretty worthless the way you are now? Yes No Αισθάνεστε άχρηστος έτσι όπως είστε τώρα; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> /deletio ναι όχι Do you feel full of energy? Yes No Αισθάνεστε γεμάτος ενέργεια; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> ναι όχι Do you feel that your situation is hopeless? Yes No Αισθάνεστε ότι η κατάστασή σας είναι απελπιστική; κατα λέξη <repetitio> ναι όχι Do you think that most people are better than you are? Yes No Πιστεύετε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σε καλύτερη κατάσταση από εσάς; Μετάφραση κατά λέξη <repetitio> Η βαθμολογία στο πρωτογενές κείμενο αποδίδεται μόνο με λέξεις και μάλιστα η απάντηση η με έντονο τόνο δηλώνουν κατάθλιψη ενώ στο δευτερογενές κείμενο η βαθμολογία αποδίδεται και με λέξεις αλλά και αριθμητικά, όπου ο αριθμός <1> δηλώνει κατάθλιψη (adiectio) ναι όχι Beck Anxiety Inventory (BAI) Πίνακας 4. Παρουσίαση του κειμένου-στόχου και κειμένου-πηγή Κείμενο-πηγή (Beck Anxiety Inventory Beck Anxiety Inventory. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: Wikipedia Κείμενο-στόχος Η ελληνική μετάφραση του ερωτηματολογίου προέρχεται από το βιβλίο Τσολάκη και Κουντή, 2010, σελ Numbness or tingling Feeling hot Wobbliness in legs Unable to relax Fear of worst happening Μουδιάσματα ή Μυρμηγκιάσματα [repetitio (κατά λέξη)] Αίσθημα ζέστης [repetitio)] Τρέμουλο στα πόδια [repetitio (κατά λέξη)] Αδυναμία χαλάρωσης [substitutio (αντικατάσταση)] Φόβος ότι θα συμβεί το χειρότερο [repetitio] Νεοφυτίδου Ελισάβετ 196

197 Dizzy or lightheaded Heart pounding/racing Ζάλη ή αίσθηση ιλίγγου [repetitio] Δυνατοί ή γρήγοροι χτύποι στην καρδιά [repetitio] Unsteady Terrified or afraid Nervous Feeling of choking Hands trembling Shaky/unsteady Fear of losing control Difficulty in breathing Fear of dying Scared Indigestion Faint / lightheaded Face flushed Hot/cold sweats Αίσθημα αστάθειας [substitutio/adiectio] Τρομοκρατημένος/η [ repetitio/ detractio=απαλοιφή] Νευρικός/ή Αίσθημα πνιγμού ή ασφυξίας [repetitio/adiectio=προσθήκη] Τρέμουλο στα χέρια [repetitio] Τρεμούλιασμα του σώματος [substitutio] Φόβος απώλειας ελέγχου [repetitio] Δυσκολία στην αναπνοή [repetitio] Φόβος θανάτου [repetitio] Φοβισμένος/η [repetitio] Δυσπεψία ή ενοχλήσεις στην κοιλιακή χώρα [adiectio] Λιποθυμία [deletio (άρνηση)] Κοκκίνισμα προσώπου [repetitio] Εφίδρωση (όχι λόγω ζέστης) [substitutio] Εξάψεις/ ρίγη Neuropsychiatric Inventory (NPI) Πίνακας 5. Παρουσίαση πρωτογενούς και δευτερογενούς κειμένου Neuropsychiatric Inventory (NPI) e.axd?id=c9f7405f f5f-9f8d-f322e A. DELUSIONS (NA) Does the patient have beliefs that you know are Νευροψυχιατρικό Ερωτηματολόγιο (από το βιβλίο των Τσολάκη & Κουντή, 2010, ) 1. Παραληρητικές ιδέες Ο ασθενής επιμένει ότι οι 1. Κατά λέξη ο τίτλος Νεοφυτίδου Ελισάβετ 197

198 not true (for example, insisting that people are trying to harm him/her or steal from him/her)? Has he/she said that family members are not who they say they are or that the house is not their home? I m not asking about mere suspiciousness; I am interested if the patient is convinced that these things are happening to him/her. Yes (If yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening question) N/A 1. Does the patient believe that he/she is in danger that others are planning to hurt him/her? Yes No 2. Does the patient believe that others are stealing from him/her? Yes No 3. Does the patient believe that his/her spouse is having an affair? Yes No 4. Does the patient believe that unwelcome guests are living in his/her house? Yes No 5. Does the patient believe that his/her spouse or others are not who they claim to be? Yes No 6. Does the patient believe that his/her house is not his/her home? Yes No 7. Does the patient believe that family members plan to abandon him/her? Yes No 8. Does the patient believe that television or magazine figures are actually present in the home? (Does he/she try to talk or interact with them?) Yes No 9. Does the patient believe any other unusual things that I haven t asked about? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the delusions. Frequency: 1. Rarely less than once per week 2. Sometimes about once per week 3. Often several times per week but less than every day άνθρωποι προσπαθούν να του κάνουν κακό ή να τον κλέψουν. Έχει πει ότι τα μέλη της οικογένειάς του δεν είναι αυτοί που λένε και ότι το σπίτι του δεν είναι το δικό του σπίτι. Δεν ρωτάμε για υποψίες μόνο. Ενδιαφερόμαστε να μάθουμε εάν ο ασθενής έχει πεισθεί ότι αυτά όλα του συμβαίνουν. ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις). α. πιστεύει ο ασθενής ότι βρίσκεται σε κίνδυνο, ότι σκοπεύουν να του κάνουν κακό; β πιστεύει ο ασθενής ότι κάποιοι τον κλέβουν; γ. πιστεύει ο ασθενής ότι ο/η σύζυγος έχει φίλο/η; δ. πιστεύει ο ασθενής ότι απρόσκλητοι επισκέπτες ζουν στο σπίτι του; ε. πιστεύει ο ασθενής η σύζυγος δεν είναι αυτή που υποστηρίζει ότι είναι; στ. πιστεύει ο ασθενής ότι το σπίτι του δεν είναι δικό του σπίτι; ζ. πιστεύει ο ασθενής ότι μέλη της οικογένειάς του σκέφτονται να τον εγκαταλείψουν; η. πιστεύει ο ασθενής ότι τα πρόσωπα της τηλεόρασης ή των περιοδικών είναι παρόντα στο σπίτι; (προσπαθεί να επικοινωνήσει μαζί τους;) θ. πιστεύει ο ασθενής σε άλλα ασυνήθη πράγματα για τα Κατά λέξη Αλλαγή αριθμού από ενικό στο πρωτότυπο σε α πληθυντικό στο δευτερογενές κείμενο Κατά λέξη Γραμματική αρίθμηση Κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9] Αποκοπή της βαθμολόγησης και της Νεοφυτίδου Ελισάβετ 198

199 4. Very often once or more per day Severity: 1. Mild delusions present but seem harmless and produce little distress in the patient. 2. Moderate delusions are distressing and disruptive. 3. Severe delusions are very disruptive and are a major source of behavioral disruption. (If PRN medications are prescribed, their use signals that the delusions are of marked severity.) Distress: How emotionally distressing do you find this behavior? 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 2009 Jeffrey L. Cummings 9 B. HALLUCINAIONS (NA) Does the patient have hallucinations such as seeing false visions or hearing false voices? Does he/she seem to see, hear or experience things that are not present? By this question we do not mean just mistaken beliefs such as stating that someone who has died is still alive; rather we are asking if the patient actually has abnormal experiences of sounds or visions. Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening οποία δε σας έχω ρωτήσει; 2. Ψευδαισθήσεις Έχει ο ασθενής ψευδαισθήσεις, όπως να βλέπει πράγματα ή ανθρώπους που δεν υπάρχουν ή να ακούει ανύπαρκτες φωνές; Φαίνεται ότι βλέπει, ακούει ή βιώνει καταστάσεις που δεν υπάρχουν; Ρωτάμε αν ο ασθενής βιώνει παθολογικές εμπειρίες, ακούει παράξενες φωνές ή βλέπει παραστάσεις που δεν υπάρχουν. αξιολόγησης της βαθμολόγησης 2. Κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη Κατά λέξη Κατά λέξη και ο αριθμός Νεοφυτίδου Ελισάβετ 199

200 question) N/A 1. Does the patient describe hearing voices or act as if he/she hears voices? Yes No 2. Does the patient talk to people who are not there? Yes No 3. Does he/she describe seeing things not seen by others or behave as if he/she is seeing things not seen by others (people, animals, lights, etc)? Yes No 4. Does he/she report smelling odors not smelled by others? Yes No 5. Does he/she describe feeling things on his/her skin or otherwise appear to be feeling things crawling or touching him/her? Yes No 6. Does he/she describe tastes that are without any known cause? Yes No 7. Does he/she describe any other unusual sensory experiences? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the hallucinations. Frequency: 1. Rarely less than once per week. 2. Sometimes about once per week. 3. Often several times per week but less than every day. 4. Very often once or more per day. Severity: 1. Mild hallucinations are present but harmless and cause little distress for the patient. 2. Moderate hallucinations are distressing and are disruptive to the patient. 3. Severe hallucinations are very disruptive and are a major source of behavioral disturbance. PRN medications may be required to control them. Distress: How emotionally distressing do you find this behavior? 0. Not at all ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις) 7 α. Ο ασθενής περιγράφει ότι ακούει φωνές ή αντιδρά σαν να ακούει φωνές; β. Ο ασθενής μιλά σε ανθρώπους που δεν είναι παρόντες; γ. Ο ασθενής περιγράφει ότι βλέπει εικόνες που δεν βλέπουν άλλο ή συμπεριφέρεται σαν να βλέπει πράγματα που δεν βλέπουν οι άλλοι (ανθρώπους, ζώα, φώτα κ. λ. π.); δ. Ο ασθενής αναφέρει ότι μυρίζει μυρωδιές που δε μυρίζουν οι άλλοι; ε. Ο ασθενής περιγράφει ότι αισθάνεται πάω στο δέρμα του, αντικείμενα που τον περπατούν ή να τον ακουμπούν; στ. Ο ασθενής αισθάνεται γεύσεις χωρίς κάποια γνωστή αιτία; ζ. Ο ασθενής περιγράφει οποιαδήποτε άλλη ασυνήθιστη αισθητική εμπειρία; Κατά λέξη η βαθμολόγηση Μετακίνηση στη σειρά [πρώτα το όχι και έπειτα το ναι] Γραμματική αρίθμηση Κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7] Απαλοιφή βαθμολόγηση Yes/No η Νεοφυτίδου Ελισάβετ 200

201 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 10 C. AGITATION/AGGRESSION (NA) Does the patient have periods when he/she refuses to cooperate or won t let people help him/her? Is he/she hard to handle? Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening question) N/A 1. Does the patient get upset with those trying to care for him/her or resist activities such as bathing or changing clothes? Yes No 2. Is the patient stubborn, having to have things his/her way? Yes No 3. Is the patient uncooperative, resistive to help from others? Yes No 4. Does the patient have any other behaviors that make him/her hard to handle? Yes No 5. Does the patient shout or curse angrily? Yes No 6. Does the patient slam doors, kick furniture, throw things? Yes No 7. Does the patient attempt to hurt or hit others? Yes No 8. Does the patient have any other aggressive or agitated behaviors? Yes No 3. Διέγερση-Επιθετικότητα Υπάρχουν περίοδοι που ο ασθενής αρνείται να συνεργαστεί ή δεν αφήνει τους συγγενείς να τον βοηθήσουν; Είναι δύσκολο να τον κουμαντάρουν; ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις) α. Ο ασθενής θυμώνει με εκείνους που προσπαθούν να το φροντίσουν ή αντιστέκεται σε δραστηριότητες όπως το μπάνιο και το ντύσιμο; β. Είναι ο ασθενής πεισματάρης θέλοντας να κάνει πράγματα με το δικό του τρόπο; γ. Ο ασθενής δε συνεργάζεται και αντιστέκεται στους συγγενείς που προσπαθούν να τον βοηθήσουν; δ. Παρουσιάζει ο ασθενής άλλες συμπεριφορές που κάνουν δύσκολη τη φροντίδα του; ε. Ο ασθενής φωνάζει ή καταριέται θυμωμένα; στ. Ο ασθενής χτυπάει πόρτες, Αποκοπή της αξιολόγησης της βαθμολόγησης 3. Κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη Αντικατάσταση του <people> από το< συγγενείς> Μετακίνηση σειράς Yes/No του Κατά λέξη [το 1, 2,3,4,5, 6, 7, 8] Αποκοπή της αξιολόγησης της βαθμολόγησης Νεοφυτίδου Ελισάβετ 201

202 If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the agitation/aggression. Frequency: 1. Rarely less than once per week. 2. Sometimes about once per week. έπιπλα, ή πετάει αντικείμενα; ζ. Ο ασθενής προσπαθεί να χτυπήσει άλλους η. Ο ασθενής παρουσιάζει άλλη διεγερτική ή επιθετική συμπεριφορά; 3. Often several times per week but less than every day. 4. Very often once or more per day. Severity: 1. Mild agitation is disruptive but can be managed with redirection or reassurance. 2. Moderate agitation is disruptive and difficult to redirect or control. 3. Severe agitation is very disruptive and a major source of difficulty; there may be a threat of personal harm. Medications are often required. Distress: How emotionally distressing do you find this behavior? 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 11 D. DEPRESSION/DYSPHORIA (NA) Does the patient seem sad or depressed? Does he/she say that he/she feels sad or depressed? 4. Κατάθλιψη-Δυσφορία Φαίνεται ο ασθενής λυπημένος ή καταθλιπτικός; Λέει ότι αισθάνεται λυπημένος και καταθλιπτικός; 4. Κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) Αλλαγή σειράς Νεοφυτίδου Ελισάβετ 202

203 question) N/A ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις) 8 του Yes/No 1. Does the patient have periods of tearfulness or sobbing that seem to indicate sadness? Yes No 2. Does the patient say, or act as if, he/she is sad or in low spirits? Yes No 3. Does the patient put him/herself down or say that he/she feels like a failure? Yes No 4. Does the patient say that he/she is a bad person or deserves to be punished? Yes No 5. Does the patient seem very discouraged or say that he/she has no future? Yes No 6. Does the patient say he/she is a burden to the family or that the family would be better off without him/her? Yes No 7. Does the patient express a wish for death or talk about killing himself/herself? Yes No 8. Does the patient show any other signs of depression or sadness? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the depression/dysphoria. Frequency: 1. Rarely less than once per week. 2. Sometimes about once per week. 3. Often several times per week but less than every day. 4. Very often essentially continuously present. Severity: 1. Mild depression is distressing but usually responds to redirection or reassurance. 2. Moderate depression is distressing; depressive symptoms are spontaneously voiced by the patient and difficult to alleviate. 3. Severe depression is very distressing and a major source of suffering for the patient. Distress: How emotionally distressing do you find α. Ο ασθενής περνά περιόδους που καίει συνέχεια ή ακόμη κλαίει με λυγμούς που δείχνουν ότι είναι λυπημένος; β. Ο ασθενής μιλά ή συμπεριφέρεται σαν να είναι λυπημένος ή να είναι πεσμένος; γ. Ο ασθενής υποτιμά τον εαυτό του /της και λέει ότι έχει αποτύχει; δ. Ο ασθενής λέει ότι είναι ένα κακό πρόσωπο και πρέπει να τιμωρηθεί; ε. Ο ασθενής είναι πολύ απογοητευμένος και λέει ότι δεν έχει μέλλον; στ. Ο ασθενής πιστεύει ότι αποτελεί βάρος για την οικογένεια και ότι η οικογένεια θα ήταν καλύτερα χωρίς αυτόν; ζ. Ο ασθενής εκφράζει τν επιθυμία να πεθάνει ή συζητά για αυτοκτονία; η. Δείχνει ο ασθενής άλλα σημεία κατάθλιψης ή λύπης; Κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7] Απαλοιφή της βαθμολόγησης Yes/No Αποκοπή ερμηνείας της βαθμολόγησης Νεοφυτίδου Ελισάβετ 203

204 this behavior? 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other 5. Κατά λέξη ο τίτλος residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 12 E. ANXIETY (NA) Is the patient very nervous, worried, or frightened for no apparent reason? Does he/she seem very tense or fidgety? Is the patient afraid to be apart from you? Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening question) N/A 1. Does the patient say that he/she is worried about planned events? Yes No 2. Does the patient have periods of feeling shaky, unable to relax, or feeling excessively tense? Yes No 3. Does the patient have periods of [or complain of] shortness of breath, gasping, or sighing for no apparent reason other than nervousness? Yes No 4. Does the patient complain of butterflies in his/her stomach, or of racing or pounding of the heart in association with nervousness? (Symptoms not explained by ill health) Yes No 5. Does the patient avoid certain places or 5. Άγχος Είναι ο ασθενής πολύ νευρικός, ανήσυχος ή φοβισμένος, χωρίς κάποιον ιδιαίτερο λόγο; ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις) 7 α. Λέει ο ασθενής ότι ανησυχεί για μελλοντικά γεγονότα; β. Ο ασθενής έχει περιόδους που τρέμει, νιώθει ότι είναι αδύνατον να χαλαρώσει η αισθάνεται ιδιαίτερη ένταση; γ. Ο ασθενής αναφέρει περιόδους κατά τις οποίες παραπονείται ότι μικραίνει η αναπνοή του, του κόβεται η αναπνοή ή συνεχώς Κατά λέξη Αποκοπή ερώτησης μιας Μετακίνηση/αλλ αγή της σειράς του Yes/No Γραμματική αρίθμηση Κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7] Νεοφυτίδου Ελισάβετ 204

205 situations that make him/her more nervous such as riding in the car, meeting with friends, or being in crowds? Yes No 6. Does the patient become nervous and upset when separated from you (or his/her caregiver)? (Does he/she cling to you to keep from being separated?) Yes No 7. Does the patient show any other signs of anxiety? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the anxiety. Frequency: 1. Rarely less than once per week. 2. Sometimes about once per week. 3. Often several times per week but less than every day. αναστενάζει χωρίς λόγο; δ. Ο ασθενής παραπονείται για πεταλούδες - στο στομάχι του ή για το αίσθημα παλμών στην καρδιά του που σχετίζονται με νευρικότητα; ε. Ο ασθενής αποφεύγει κάποιους χώρους ή καταστάσεις που τον κάνουν πιο νευρικό, όπως να ανέβει σε αυτοκίνητο, να συναντήσει φίλους ή να βρεθεί μέσα στο πλήθος; στ. Ο ασθενής αναστατώνεται και γίνεται πιο νευρικός όταν βρίσκεται μακριά ο περιθάλπων του; ζ. Ο ασθενής δείχνει άλλα σημεία άγχους; 4. Very often once or more per day. Severity: 1. Mild anxiety is distressing but usually responds to redirection or reassurance. 2. Moderate anxiety is distressing, anxiety symptoms are spontaneously voiced by the patient and difficult to alleviate. Απαλοιφή της βαθμολόγησης Αποκοπή ερωτήσεων 3. Severe anxiety is very distressing and a major source of suffering for the patient. Distress: How emotionally distressing do you find this behavior? 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) Αποκοπή ερμηνείας της βαθμολόγησης 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other Νεοφυτίδου Ελισάβετ 205

206 residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 13 F. ELATION/EUPHORIA (NA) Does the patient seem too cheerful or too happy for no reason? I don t mean the normal happiness that comes from seeing friends, receiving presents, or spending time with family members. I am asking if the patient has a persistent and abnormally good mood or finds humor where others do not. Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening question) N/A 1. Does the patient appear to feel too good or to be too happy, different from his/her usual self? Yes No 2. Does the patient find humor and laugh at things that others do not find funny? Yes No 6. Ευφορία- Αγαλλίαση Ο ασθενής φαίνεται πάρα πολύ χαρούμενος χωρίς κάποιον συγκεκριμένο λόγο; Δεν εννοούμε τη φυσιολογική ευτυχία που νιώθει κανείς όταν βλέπει φίλους ή ξοδεύει χρόνο με μέλη της οικογένειάς του. Ρωτάμε αν ο ασθενής έχει συνεχή και μη φυσιολογική καλή διάθεση ή χιούμορ, όταν οι άλλοι δεν την έχουν. ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις) 7 6. Κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη Αλλαγή του αριθμού από ενικό σε α πληθυντικό στο δευτερογενές κείμενο Κατά λέξη Κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4, 5,6, 7] 3. Does the patient seem to have a childish sense of humor with a tendency to giggle or laugh inappropriately (such as when something unfortunate happens to others)? Yes No 4. Does the patient tell jokes or make remarks that are not funny to others but seem funny to him/her? Yes No 5. Does he/she play childish pranks such as pinching or playing keep away for the fun of it? Yes No 6. Does the patient talk big or claim to have more abilities or wealth than is true? Yes No 7. Does the patient show any other signs of feeling too good or being too happy? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the elation/euphoria. Frequency: 1. Rarely less than once per week. α. Φαίνεται ο ασθενής ότι αισθάνεται πάρα πολύ καλά ή είναι πάρα πολύ ευτυχισμένος σε σχέση με την προηγούμενη κατάστασή του; β. Βρίσκει ο ασθενής χιούμορ και γέλιο σε πράγματα που οι άλλοι δε βρίσκουν; γ. Φαίνεται ότι ο ασθενής έχει παιδική αίσθηση του χιούμορ με μία τάση να ναννίζει ή να γελά χωρίς λόγο (π.χ. όταν συμβεί κάποιο ατύχημα σε άλλους); δ. Ο ασθενής λέει αστεία ή κάνει σχόλια που έχουν λίγο χιούμορ για τους άλλους, ενώ είναι πολύ αστεία γι αυτόν; ε. κάνει ο ασθενής παιδικές φάρσες, όπως το τσίμπημα, Απαλοιφή βαθμολόγηση του Yes /No η Νεοφυτίδου Ελισάβετ 206

207 2. Sometimes about once per week. 3. Often several times per week but less than every day. 4. Very often essentially continuously present. Severity: 1. Mild elation is notable to friends and family but is not disruptive. μόνο για αστείο; στ. Μιλά ο ασθενής μεγαλόφωνα ή υποστηρίζει ότι έχει περισσότερες ικανότητες ή υγεία από την πραγματικότητα; ζ. Παρουσιάζει ο ασθενής άλλα σημεία που να δείχνουν ότι αισθάνεται πάρα πολύ καλά ή είναι πάρα πολύ ευτυχισμένος; 2. Moderate elation is notably abnormal. 3. Severe elation is very pronounced; patient is euphoric and finds nearly everything to be humorous. Distress: How emotionally distressing do you find this behavior? Αποκοπή της αξιολόγησης της βαθμολόγησης 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 7. Κατά λέξη ο τίτλος 14 G. APATHY/INDIFFERENCE (NA) Has the patient lost interest in the world around him/her? Has he/she lost interest in doing things or does he/she lack motivation for starting new activities? Is he/she more difficult to engage in conversation or in doing chores? Is the patient apathetic or indifferent? 7. Απάθεια αδιαφορία Ο ασθενής έχασε το ενδιαφέρον του για τον κόσμο γύρω του; Έχασε το ενδιαφέρον του στο να κάνει πράγματα ή να αρχίζει καινούριες δραστηριότητες; Είναι δύσκολο να μπει σε μία συζήτηση ή να συμμετέχει σε μία ομάδα; Είναι απαθής ή Κατά λέξη /απουσία θηλυκού γένους Μετακίνηση της Νεοφυτίδου Ελισάβετ 207

208 Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening question) N/A αδιάφορος; ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) σειράς Yes/No του 1. Does the patient seem less spontaneous and less active than usual? Yes No ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις) 2. Is the patient less likely to initiate a conversation? Yes No 3. Is the patient less affectionate or lacking in emotions when compared to his/her usual self? Yes No 4. Does the patient contribute less to household chores? Yes No α. Φαίνεται ο ασθενής λιγότερο αυθόρμητος ή λιγότερο δραστήριος απ ότι συνήθως; Κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4, 5] 5. Does the patient seem less interested in the activities and plans of others? Yes No 6. Has the patient lost interest in friends and family members? Yes No 7. Is the patient less enthusiastic about his/her usual interests? Yes No 8. Does the patient show any other signs that he/she doesn t care about doing new things? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the apathy/indifference. Frequency: β. Είναι ο ασθενής λιγότερο πιθανόν να αρχίσει μία συζήτηση; γ. Είναι ο ασθενής περισσότερο αδιάφορος ή χωρίς αισθήματα σε σχέση με την προηγούμενη κατάστασή του; δ. Συμμετέχει ο ασθενής λιγότερο στις δουλειές του σπιτιού; ε. Φαίνεται ο ασθενής να μην ενδιαφέρεται για τις δραστηριότητες και τα σχέδια των άλλων; Απαλοιφή βαθμολόγηση του Yes /No η 1. Rarely less than once per week. 2. Sometimes about once per week. 3. Often several times per week but less than every day. 4. Very often nearly always present. Severity: 1. Mild apathy is notable but produces little interference with daily routines; only mildly different from patient s usual behavior; patient responds to suggestions to engage in activities. 2. Moderate apathy is very evident; may be overcome by the caregiver with coaxing and encouragement; responds spontaneously only to στ. Έχει χάσει ο ασθενής το ενδιαφέρον του για τους φίλους και τα μέλη της οικογένειάς του; ζ. Ενθουσιάζεται λιγότερο για τα συνήθη ενδιαφέροντά του; η. Φαίνεται ότι δεν ενδιαφέρεται να κάνει καινούρια πράγματα; Αποκοπή των 6, 7, 8 Αποκοπή της αξιολόγησης της Νεοφυτίδου Ελισάβετ 208

209 powerful events such as visits from close relatives βαθμολόγησης or family members. 3. Severe apathy is very evident and usually fails to respond to any encouragement or external events. Distress: How emotionally distressing do you find this behavior? 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 15 H. DISINHIBITION (NA) Does the patient seem to act impulsively without thinking? Does he/she do or say things that are not usually done or said in public? Does he/she do things that are embarrassing to you or others? Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening question) N/A 1. Does the patient act impulsively without appearing to consider the consequences? Yes No 2. Does the patient talk to total strangers as if he/she knew them? Yes No 3. Does the patient say things to people that are 8. Έλλειψη αναστολών Ο ασθενής φαίνεται ότι λειτουργεί ενστικτωδώς χωρίς να σκέφτεται; Λέει ή κάνει πράγματα που δε γίνονται συνήθως δημόσια; Κάνει πράγματα που ταράζουν εσένα ή άλλους; ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) ΝΑΙ (πήγαινε στις υποδιαιρέσεις) 7 α. Ο ασθενής ενεργεί ενστικτωδώς χωρίς να ενδιαφέρεται για τις συνέπειες; 8. Κατά λέξη ο τίτλος Κατά λέξη Παράλειψη η χρήση του γένους (αρσενικό, θηλυκό) Μετακίνηση της σειράς του Yes/No Κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7] Νεοφυτίδου Ελισάβετ 209

210 insensitive or hurt their feelings? Yes No 4. Does the patient say crude things or make sexual remarks that he/she would not usually have said? Yes No 5. Does the patient talk openly about very personal or private matters not usually discussed in public? Yes No 6. Does the patient take liberties or touch or hug others in way that is out of character for him/her? Yes No 7. Does the patient show any other signs of loss of control of his/her impulses? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the disinhibition. Frequency: 1. Rarely less than once per week. β. Μιλά σε ξένους σα να τους γνωρίζει; γ. Λέει ο ασθενής πράγματα σε ανθρώπους που τους πληγώνουν; δ. Λέει ο ασθενής περίεργα πράγματα ή κάνει σεξουαλικά σχόλια που συνήθως δε θα έλεγε; ε. Μιλά ο ασθενής ανοιχτά για προσωπικά θέματα που συνήθως δεν συζητούνται δημόσια; στ. Δρα ο ασθενής ελεύθερα; ακουμπά ή αγκαλιάζει άλλους με τρόπο που δε συμφωνεί με τον χαρακτήρα του; ζ. Παρουσιάζει ο ασθενής άλλα σημεία απώλειας του ελέγχου των παρορμήσεών του; 2. Sometimes about once per week. 3. Often several times per week but less than every day. 4. Very often essentially continuously present. Severity: 1. Mild disinhibition is notable but usually responds to redirection and guidance. Αποκοπή ερμηνείας βαθμολόγησης 2. Moderate disinhibition is very evident and difficult to overcome by the caregiver. 3. Severe disinhibition usually fails to respond to any intervention by the caregiver, and is a source of embarrassment or social distress. Distress: How emotionally distressing do you find this behavior? 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires Νεοφυτίδου Ελισάβετ 210

211 time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other 9. Κατά λέξη ο τίτλος residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 16 I. IRRITABILITY/LABILITY (NA) Does the patient get irritated and easily disturbed? Are his/her moods very changeable? Is he/she abnormally impatient? We do not mean frustration over memory loss or inability to perform usual tasks; we are interested to know if the patient has abnormal irritability, impatience, or rapid emotional changes different from his/her usual self. Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening question) N/A 1. Does the patient have a bad temper, flying off the handle easily over little things? Yes No 2. Does the patient rapidly change moods from one to another, being fine one minute and angry the next? Yes No 3. Does the patient have sudden flashes of anger? Yes No 4. Is the patient impatient, having trouble coping with delays or waiting for planned activities? Yes No 5. Is the patient cranky and irritable? Yes No 6. Is the patient argumentative and difficult to get along with? Yes No 7. Does the patient show any other signs of irritability? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the irritability 9. Ευερεθιστότητα Ο ασθενής ταράσσεται εύκολα ή είναι ευερέθιστος; Η διάθεσή του/της αλλάζει πολύ γρήγορα; Είναι παθολογικά ανήσυχος; Δεν εννοούμε την ανησυχία για την απώλεια της μνήμης ή την αδυναμία να κάνει κάποιες δραστηριότητες. Ενδιαφερόμαστε να μάθουμε αν ο ασθενής παρουσιάζει παθολογική ευερεθιστότητα, ανησυχία ή γρήγορες μεταβολές τη ς διάθεσης που δεν παρατηρούνται συνήθως στο συγκεκριμένο άτομο. ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις) 7 α. Ο ασθενής έχει κακή διάθεση και πετά εύκολα μικρά πράγματα; β. Αλλάζει γρήγορα διάθεση, έτσι ώστε να είναι καλά τη μία στιγμή και θυμωμένος την άλλη; γ. Εχει ο ασθενής ξαφνικές εκρήξεις θυμού; δ. Είναι ο ασθενής ανήσυχος έχοντας προβλήματα με τις καθυστερήσεις, με τις ουρές ή με το να σχεδιάζει δραστηριότητες; Κατά λέξη Κατά λέξη Λείπει το γένος Μετακίνηση της σειράς του Yes/No Κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4, 5, 6,7] Απαλοιφή της βαθμολόγησης Νεοφυτίδου Ελισάβετ 211

212 /lability. Frequency: 1. Rarely less than once per week. 2. Sometimes about once per week. 3. Often several times per week but less than every day. 4. Very often essentially continuously present. ε. Είναι μανιακός και ευερέθιστος; στ. Δρα ο ασθενής ελεύθερα; Ακουμπά ή αγκαλιάζει άλλους με τρόπο που δε συμφωνεί με τον χαρακτήρα του; ζ. Παρουσιάζει ο ασθενής άλλα σημεία απώλειας του ελέγχου των παρορμήσεών του; Severity: 1. Mild irritability or lability is notable but usually responds to redirection and reassurance. 2. Moderate irritability and lability are very evident and difficult to overcome by the caregiver. 3. Severe irritability and lability are very evident; they usually fail to respond to any intervention by Αποκοπή της ερμηνείας της βαθμολόγησης the caregiver, and they are a major source of distress. Distress: How emotionally distressing do you find this behavior? 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 17 J. ABERRANT MOTOR BEHAVIOR (NA) Does the patient pace, do things over and over such as opening closets or drawers, or repeatedly pick at things or wind string or threads? 10. Παθολογική κινητική συμπεριφορά Ο ασθενής βηματίζει συνέχεια, κάνει συνέχεια τα ίδια πράγματα, όπως ανοίγει και κλείνει συρτάρια ή συνέχεια μαζεύει πράγματα; 10. παράφραση ο τίτλος κατά λέξη μετακίνηση της σειράς της βαθμολόγησης Νεοφυτίδου Ελισάβετ 212

213 Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening question) N/A 1. Does the patient pace around the house without apparent purpose? Yes No 2. Does the patient rummage around opening and unpacking drawers or closets? Yes No 3. Does the patient repeatedly put on and take off clothing? Yes No 4. Does the patient have repetitive activities or habits that he/she performs over and over? Yes No 5. Does the patient engage in repetitive activities such as handling buttons, picking, wrapping string, etc? Yes No 6. Does the patient fidget excessively, seem unable to sit still, or bounce his/her feet or tap his/her fingers a lot? Yes No 7. Does the patient do any other activities over and over? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the aberrant motor activity: Frequency: 1. Rarely less than once per week. 2. Sometimes about once per week. 3. Often several times per week but less than every day. 4. Very often essentially continuously present. Severity: 1. Mild abnormal motor activity is notable but produces little interference with daily routines. 2. Moderate abnormal motor activity is very evident; can be overcome by the caregiver. 3. Severe abnormal motor activity is very evident, usually fails to respond to any intervention by the caregiver and is a major source of distress. Distress: How emotionally distressing do you find ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις) α. Βηματίζει ο ασθενής μέσα σο σπίτι χωρίς κανένα σκοπό; β. Ανακατεύει ο ασθενής ανοίγοντας συρτάρια και ντουλάπες; γ. Ντύνεται και ξεντύνεται συνεχώς; δ. Επαναλαμβάνει δραστηριότητες ή συνήθειες συνεχώς; ε. Επαναλαμβάνει δραστηριότητες, όπως να κουμπώνει και να ξεκουμπώνει κουμπιά, να μαζεύει ή να τυλίγει πράγματα; στ. κινείται ο ασθενής συνεχώς, φαίνεται αδύνατον να καθήσει ήρεμα, χοροπηδά ή περπατά στα δάκτυλα των ποδιών του; ζ. Παρατηρούνται στον ασθενή άλλες δραστηριότητες που τις επαναλαμβάνει συνεχώς; κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4,5, 6, 7] Απαλοιφή της βαθμολόγησης Νεοφυτίδου Ελισάβετ 213

214 this behavior? 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) Αποκοπή της αξιολόγησης της βαθμολόγησης 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 18 K. SLEEP AND NIGHTTIME BEHAVIOR DISORDERS (NA) Does the patient have difficulty sleeping (do not count as present if the patient simply gets up once or twice per night only to go to the bathroom and falls back asleep immediately)? Is he/she up at night? Does he/she wander at night, get dressed, or disturb your sleep? Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening question) N/A 1. Does the patient have difficulty falling asleep? Yes No 2. Does the patient get up during the night (do not count if the patient gets up once or twice per night only to go to the bathroom and falls back asleep immediately)? Yes No 3. Does the patient wander, pace, or get involved in inappropriate activities at night? Yes No 4. Does the patient awaken you during the night? Yes No 5. Does the patient wake up at night, dress, and 11. Διαταραχές συμπεριφοράς τη νύχτα Ο ασθενής παρουσιάζει προβλήματα με τον ύπνο του; ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις) 1. Αντιμετωπίζει δυσκολία ο ασθενής να κοιμηθεί; 2. Σηκώνεται κατά τη διάρκεια της νύχτας; 3. Περιπλανάται ή έχει άσκοπη δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της νύχτας; 4. Ξυπνάει άλλους τη νύχτα; 5. Ντύνεται κατά τη διάρκεια της νύχτας, να βγει έξω; 6. Ξυπνάει πολύ νωρίς; 7. Κοιμάται υπερβολικά κατά τη διάρκεια της ημέρας; 8. Παρουσιάζει ο/η ασθενής 11. Προσαρμογή ο τίτλος Κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4, ] Αποκοπή της παρένθεσης στο 2 (do not count...) Λείπει η κλίμακα βαθμολόγησης Yes/No Αριθμητική αρίθμηση 5. Κατά λέξη/απαλοιφή 6. κατά λέξη/απαλοιφή 7. κατά λέξη 8. προσαρμογή Αποκοπή της ερμηνείας της βαθμολόγησης Νεοφυτίδου Ελισάβετ 214

215 plan to go out, thinking that it is morning and time to start the day? Yes No άλλες διαταραχές κατά τη διάρκεια της νύχτας; 6. Does the patient awaken too early in the morning (earlier than was his/her habit)? Yes No 7. Does the patient sleep excessively during the day? Yes No 8. Does the patient have any other nighttime behaviors that bother you that we haven t talked about? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the nighttime behavior. Frequency: 1. Rarely less than once per week. 2. Sometimes about once per week. 3. Often several times per week but less than every day. 4. Very often once or more per day (every night). Severity: 1. Mild nighttime behaviors occur but they are not particularly disruptive. 2. Moderate nighttime behaviors occur and disturb the patient and the sleep of the caregiver; more than one type of nighttime behavior may be present. 3. Severe nighttime behaviors occur; several types of nighttime behavior may be present; the patient is very distressed during the night and the caregiver s sleep is markedly disturbed. Distress: How emotionally distressing do you find this behavior? 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) Νεοφυτίδου Ελισάβετ 215

216 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other residents, requires time usually devoted to other residents or activities) 19 L. APPETITE AND EATING CHANGES (NA) Has he/she had any change in appetite, weight, or eating habits (count as NA if the patient is incapacitated and has to be fed)? Has there been any change in type of food he/she prefers? Yes (if yes, please proceed to subquestions) No (if no, please proceed to next screening question) N/A 1. Has he/she had a loss of appetite? Yes No 2. Has he/she had an increase in appetite? Yes No 3. Has he/she had a loss of weight? Yes No 4. Has he/she gained weight? Yes No 5. Has he/she had a change in eating behavior such as putting too much food in his/her mouth at once? Yes No 6. Has he/she had a change in the kind of food he/she likes such as eating too many sweets or other specific types of food? Yes No 7. Has he/she developed eating behaviors such as eating exactly the same types of food each day or eating the food in exactly the same order? Yes No 8. Have there been any other changes in appetite or eating that I haven t asked about? Yes No If the screening question is confirmed, determine the frequency and severity of the changes in eating habits or appetite. 12. Διαταραχές διατροφής Ο ασθενής παρουσιάζει προβλήματα με το φαγητό του; ΟΧΙ (πήγαινε στην επόμενη ερώτηση) ΝΑΙ (πήγαινε στις υποερωτήσεις) 7 1. Εμφανίζει ο/η ασθενής μειωμένη όρεξη; 2. Εμφανίζει ο/η ασθενής αυξημένη όρεξη; 3. Εμφανίζει ο/η ασθενής αύξηση σωματικού βάρους; 4. Εμφανίζει ο/η ασθενής μείωση σωματικού βάρους; 5. Έχει παρατηρηθεί αλλαγή στις συνήθειες διατροφής; 6. Έχει παρατηρηθεί αλλαγή στις προτιμήσεις για φαγητό; 7. Ακολουθεί ο/η ασθενής κάποια ιδιαίτερη διαδικασία κατά τη διάρκεια του γεύματος (τελετουργική διαδικασία); 12. Παράφραση ο τίτλος Παράφραση Απαλοιφή η παρένθεση και η επόμενη ερώτηση Μετακίνηση της σειράς του Yes/No Εμφανίζονται για πρώτη φορά τα γένη φύλου Κατά λέξη [το 1, 2, 3, 4] Αποκοπή των ερωτήσεων 6, 7, 8 Αποκοπή της δίβαθμης βαθμολόγησης Νεοφυτίδου Ελισάβετ 216

217 Frequency: 1. Rarely less than once per week. και της ερμηνείας της αξιολόγησης 2. Sometimes about once per week. 3. Often several times per week but less than every day. 4. Very often once or more per day or continuously. Severity: 1. Mild changes in appetite or eating are present but have not led to changes in weight and are not disturbing. 2. Moderate changes in appetite or eating are present and cause minor fluctuations in weight. 3. Severe obvious changes in appetite or eating are present and cause fluctuations in weight, are embarrassing, or otherwise disturb the patient. Distress: How emotionally distressing do you find this behavior? 0. Not at all 1. Minimally (almost no change in work routine) 2. Mildly (almost no change in work routine but little time rebudgeting required) 3. Moderately (disrupts work routine, requires time rebudgeting) 4. Severely (disruptive, upsetting to staff and other residents, major time infringement) 5. Very Severely or Extremely (very disruptive, major source of distress for staff and other residents, requires time usually devoted to other residents or activities) (05/27/09: JLC) 20 Neuropsychiatric Inventory NPI Scoring Summary CENTER # SCREENING # PATIENT # PATIENT INITIALS VISIT DATE Νεοφυτίδου Ελισάβετ 217

218 F M L M D Y Please transcribe appropriate categories from the NPI Worksheet into the boxes provided. For each domain: If symptoms of a domain did not apply, check the N/A box. If symptoms of a domain were absent, check the 0 box. If symptoms of a domain were present, check one score each for Frequency and Severity. Multiply Frequency score x Severity score and enter the product in the space provided. Total all Frequency x Severity scores and record the Total Score below. If symptoms of a domain were present, check one score for Distress; total all distress scores for a summary score. Rater s Initials: DOMAIN N/A1 ABSENT FREQUENCY SEVERITY FENCY X SEVERITYREGIVER DISTRESS A. Delusions B. Hallucinations C. Agitation/Aggression D. Depression/Dysphoria E. Anxiety F. Elation/Euphoria G. Apathy/Indifference Νεοφυτίδου Ελισάβετ 218

219 H. Disinhibition I. Irritability/Lability J. Aberrant Motor Behavior TOTAL SCORE: K. Sleep and Nighttime Behavior Disorders L. Appetite/Eating Changes Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological Status (RBANS) [Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsychological status. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο ή στον Η ελληνική μετάφραση είναι της Glaxosmith του έντυπου καταγραφής Α του RBANS (οι δοκιμασίες παρατίθενται για περισσότερη ευκρίνεια και στο cd) Πίνακας 6. Παρουσίαση του πρωτογενούς και δευτερογενούς κειμένου Νεοφυτίδου Ελισάβετ 219

220 Στο κείμενοστόχος σε κάθε δοκιμή υπάρχουν τα στοιχεία ταυτότητας του φορέα μετάφρασης, το πρωτόκολλο Identifier, το πρωτόκολλο Subject, Visit date Visit Description Screening visit 1 που δεν υπάρχει στο πρωτότυπο κατά λέξη και κατά εικόνα η δοκιμή Το market αντικαταστάθηκε από το "φρούτα" Παράφραση της λέξης story με τη λέξη θρύλος, της λέξης package με τη λέξη κουτί, της λέξης bubble με τη λέξη μπάλλα Κατά λέξη οι υπόλοιπες Νεοφυτίδου Ελισάβετ 220

221 Κατά λέξη και κατά εικόνα η κλίμακα βαθμολογίας Δοκιμασία 2: Κατά λέξη οι οδηγίες για τις δύο δοκιμές Substitutio το 4 (χρήση ονόματος μιας ελληνικής πόλης), 5 Κατά λέξη το 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 Δοκιμασία 3 Προσθήκη ο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 221

222 φορέας μετάφρασης, το πρωτόκολλο Identifier, το πρωτόκολλο Subject, Visit date Visit Description Screening visit 1 Κατά λέξη και κατά εικόνα οι οδηγίες και η φιγούρα Κατά λέξη και τα δέκα κριτήρια βαθμολόγησης Δοκιμασία 4: Προσθήκη ο φορέας μετάφρασης, το πρωτόκολλο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 222

223 Identifier, το πρωτόκολλο Subject, Visit date Visit Description Screening visit 1 Κατά λέξη και κατά εικόνα [η μορφή του πίνακα] οι οδηγίες τα 10 στοιχεία και οι σημασιολογικές υποδείξεις και η κλίμακα συνολικής βαθμολογίας Δοκιμασία 5: Παράφραση το 5 στη δοκιμή5 (sailboot: βάρκα με πανιά) Κατά λέξη /προσθήκη η παρένθεση το σημείο 7 στη δοκιμή 5 Δοκιμασία 6: Προσθήκη ο φορέας μετάφρασης, το πρωτόκολλο Νεοφυτίδου Ελισάβετ 223

224 Identifier, το πρωτόκολλο Subject, Visit date Visit Description Screening visit 1 η δοκιμή 6 εμφανίζεται στο κείμενο στόχος σε μία σελίδα και όχι μαζί με ταξινόμηση της αρίθμησης των σαράντα σημείων σε δύο στήλες και όχι σε τέσσερις που έχει το πρωτότυπο κατά λέξη οι οδηγίες και η οδηγία για τη βαθμολογία Νεοφυτίδου Ελισάβετ 224

225 Δοκιμασία 7: παράφραση ο τίτλος στη δοκιμή 7 η δοκιμή 7 εμφανίζεται στην ίδια σελίδα με το δοκιμή 8: κατά λέξη και κατά εικόνα και οι δύο δοκιμές [οδηγίες, βαθμολόγηση] Δοκιμασία 8: Προσθήκη ο φορέας μετάφρασης, το πρωτόκολλο Identifier, το πρωτόκολλο Subject, Visit date Visit Description Screening visit 1 Κατά λέξη και κατά εικόνα Προσθήκη ο φορέας Νεοφυτίδου Ελισάβετ 225

226 μετάφρασης, το πρωτόκολλο Identifier, το πρωτόκολλο Subject, Visit date Visit Description Screening visit 1 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 226

227 Δοκιμή 9: κατά λέξη, μικρότερος μορφολογικά ο πίνακας στο κείμενο-πηγή Δοκιμή 10: κατά λέξη και κατά εικόνα Νεοφυτίδου Ελισάβετ 227

228 Δοκιμή11: Προσθήκη ο φορέας μετάφρασης, το πρωτόκολλο Identifier, το πρωτόκολλο Subject, Visit date Visit Description Screening visit 1 κατά λέξη και κατά εικόνα Δοκιμή 12: Προσθήκη ο φορέας μετάφρασης, το πρωτόκολλο Identifier, το πρωτόκολλο Subject, Visit date Visit Description Screening visit 1 κατά λέξη και κατά εικόνα Νεοφυτίδου Ελισάβετ 228

229 Montreal Cognitive Assessment (MoCa) Πίνακας 7. Παρουσίαση της συγκριτικής ανάλυσης του κειμένου-πηγής και κειμένου-στόχου Ανασύρθηκε από ( ) Η ελληνική μετάφραση τουmoca υπάρχει στo βιβλίο των Τσολάκη και Κουντή, 2010, σελ Νεοφυτίδου Ελισάβετ 229

230 Το Swedish Lexical Decision Test (SLDT) και η μετάφρασή του στα ελληνικά Πίνακας 8. Η παρουσίαση σημασιολογίας πρωτογενούς και δευτερογενούς κειμένου Σουηδικό τεστ (SLDT) Ελληνικό τεστ (Δοκιμασία Προνοσηρής Νοημοσύνης των Καπετανίδου, Τυμβίου, Κασάπη, Σούμπουρου, Κουντή, & Τσολάκη, 2012) Τυπολογία 58 λέξεις: 33 υπαρκτές λέξεις 25 μη υπαρκτές λέξεις Δόθηκαν μόνο γλωσσικοί κανόνες και οδηγίες κατασκευής του εργαλείου 58 λέξεις 28 υπαρκτές λέξεις 28 μη υπαρκτές λέξεις Δύο ερωτήματα: 1α. Τα τελευταία δύο χρόνια διαβάζετε; 1β. Αν ναι κάθε πότε; Δοκιμασία: Γράψτε στη συνέχεια το κείμενο που θα σας υπαγορεύσουμε: "θέλουμε να πάμε για ψώνια σήμερα επειδή αύριο τα εμπορικά καταστήματα θα είναι κλειστά". Ελεύθερη Διαγλωσσική προσαρμογή Προσθήκη τα ερωτήματα στο κείμενο στόχος Προσθήκη η γραπτή δοκιμασία Νεοφυτίδου Ελισάβετ 230

231 7.2. Οι Πίνακες των ερευνητικών σταδίων Πίνακες των διαφόρων ερευνητικών σταδίων και των αποτελεσμάτων τους Στο συγκεκριμένο παράρτημα θα παρουσιαστούν οι πίνακες αποτελεσμάτων όλων των σταδίων της έρευνας Πίνακας 1: Περιγραφική ανάλυση του δείγματος (Ν=60) ως προς τα δημογραφικά στοιχεία του φύλου, της ηλικίας, της εκπαίδευσης και της διάγνωσης Φύλο Ηλικία Εκπαίδευση Διάγνωση Ν % Έτη Ν % Έτη Ν % Ν % Ανδρες 19 (31,7) (48,3) (35) ΗΝΔ 29 (48,3) Γυναίκες 41 (68,3) (33,3) (26,7) ΗΝΔ & Άγχος 10 (16,7) (18,3) (38,3) ΗΝΔ & Κατάθλιψη 2 (3,3) Άνοια 10 (16,4) Κατάθλιψη 5 (8,3) Εγκεφαλικό 3 (5) Επιληψία 1 (1,7) Σύνολο 60 (100) 60 (100) 60 (100) 60 (100) Πίνακας 2: Περιγραφική ανάλυση των 56 λέξεων της Δοκιμασίας Προνοσηρής Ευφυΐας (στο πρότυπο του SLDT, η πρώτη μεταφραστική προσαρμογή) Λέξεις (υπαρκτές και Υπάρχει Δεν Υπάρχει Δεν Ξέρω μη) 1. επικράτηση 51 (85%) 5 (8,33%) 4 (6,67%) 2. προλαμβάνω 58 (96,67%) 1 (1,67%) 1 (1,67%) 3. καταρροή 55 (91,67%) 1 (6,67%) 4 (6,67%) 4. διάρρηξη 59 (98,33%) 1 (1,67%) 5. ιδεαλιστής 48 (80%) 2 (3,33%) 10 (16,67%) 6. προσπέραση 60 (100%) 7. εγκυρότητα 57 (95%) 3 (5%) 8. πραγματώνω 46 (76,67%) 6 (10%) 8 (13,33%) 9. διασύνδεση 58 (96,67%) 2 (3,33%) 10. διεύρυνση 54 (90%) 2 (3,33%) 4 (6,67%) 11. ενδελεχώς 33 (55%) 13 (21,67%) 14 (23,33%) 12. ανοικοδόμηση 60 (100%) 13. σύντμηση 31 (51,67%) 8 (13,33%) 21 (35%) 14. περίοπτη 35 (58,33%) 13 (21,67%) 12 (20%) 15. προσεχής 53 (88,33%) 4 (6,67%) 2 (3,33%) 16. μάνταλο 54 (90%) 1 (1,67%) 5 (8,33%) 17. επιμερισμός 41 (68,33%) 5 (8,33%) 14 (23,33%) 18. κατάρτιση 55 (91,67%) 4 (6,67%) 1 (1,67%) 19. οδυνηρός 54 (90%) 5 (8,33%) 1 (1,67%) 20. παρανάλωμα 50 (83,33%) 6 (10%) 4 (6,67%) 21. παράταιρος 52 (86,67%) 3 (5%) 5 (8,33%) 22. εργαλείο 60 (100%) 23. σκοταδισμός 57 (95%) 1 (1,67%) 2 (3,33%) Νεοφυτίδου Ελισάβετ 231

232 24. παραίνεση 50 (83,33%) 4 (6,67%) 6 (10%) 25. αφηρημάδα 60 (100%) 26. έγκριτος 48 (80%) 3 (5 %) 9 (15%) 27. παρέκκλιση 54 (90%) 6 (10%) 28. συσσίτιο 59 (98,33%) 1. πρόσνηψη 5 (8,33%) 28 (46,67%) 26 (43,33%) 2. κάνισμα 3 (5%) 36 (60%) 21 (35%) 3. εισιτάριο 7 (11,67%) 40 (66,67%) 13 (21,67%) 4. κοκλύμπι 10 (16,67%) 40 (66,67%) 10 (16,67%) 5. χωφιό 7 (11,67%) 41 (68,33%) 12 (20%) 6. διαβακτήριο 9 (15%) 36 (60%) 15 (25%) 7. εκδροβή 6 (10%) 44 (73,33%) 10 (16,67%) 8. διακροπές 5 (8,33%) 42 (70%) 12 (20%) 9. αντακλαγή 9 (15%) 38 (63,33%) 12 (20%) 10. ορασότητα 8 (13,33%) 40 (66,67%) 12 (20%) 11. μοξιανά 7 (11,67%) 37 (61,67%) 16 (26,67%) 12. ψοχισμός 6 (10%) 40 (66,67%) 14 (23,33%) 13. οικνειότητα 7 (11,67%) 37 (61,67%) 16 (26,67%) 14. προδοβία 3 (5%) 35 (58,33%) 19 (31,67%) 15. εγκρότεια 10 (16,67%) 34 (56,67%) 16 (26,67%) 16. αναμέστρηση 10 (16,67%) 32 (53,33%) 18 (30%) 17. αλανέωση 15 (25%) 34 (56,67%) 10 16,67%)% 18. ανατριφιάζω 9 (15%) 39 (65%) 12 (20%) 19. νόσαμα 5 (8,33%) 41 (68,33%) 14 (23,33%) 20. λοστιγής 8 (13,33%) 36 (60%) 16 (26,67%) 21. δόνειο 4 (6,67%) 43 (71,67%) 13 (21,67%) 22. δείστης 6 (10%) 36 (60%) 18 (30%) 23. σύγμαντα 11 (18,33%) 36 (60%) 13 (21,67%) 24. πληογώ 16 (26,67%) 30 (50%) 13 (21,67%) 25. εκέφραση 6 (10%) 38 (63,33%) 16 (26,67%) 26. σύνδραμο 23 (38,33%) 27 (45%) 10 (16,67%) 27. υπόλαθρο 9 (15 %) 35 (58,33%) 16 (26,67%) 28. έφος 7 (11,67%) 33 (55%) 20 (33,33%) Σύνολο υπαρκτών λέξεων = 28 Σύνολο μη υπαρκτών λέξεων=28 όπου Υ=υπαρκτή, Ψ=ψευδή, Πρ=Πρόθημα, ΜηΠ=Μη πρόθημα, Πο=Πολυσύλλαβη, Τρ=Τρισύλλαβη, Δι=Δισύλλαβη Α=Αφηρημένη, Σ=Συγκεκριμένη Ρ=Ρήμα, Ουσ=Ουσιαστικό, Επιθ=Επίθετο, Επιρ=Επίρρημα Πίνακας 3: Συνολική βαθμολογία των επιδόσεων του δείγματος στο ελληνικό Mini Mental (MMSE) και στη Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυΐας ως προς το εκπαιδευτικό επίπεδο (Ν=60) Εκπαίδευση (Ν=60) Mini Mental [MMSE] Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυΐας (ελληνική μετάφραση του SLDT) Μ.Ο Τ.Ο Μ.Ο Τ.Α 0-6 έτη 24,14 4,57 34,19 9, ,75 3,04 41,31 11, ,43 3,04 49,96 9,39 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 232

233 Πίνακας 4: Συνολική βαθμολογία των επιδόσεων του δείγματος στο ελληνικό Mini Mental (MMSE) και στη Δοκιμασία Προνοσηρής Ευφυΐας ως προς τη διάγνωση (Ν=60) Διάγνωση Mini Mental [MMSE] SLDT [μετάφραση] Μ.Ο Τ.Α Μ.Ο Τ.Α Ηπια νοητική 26,68 3,06 45,07 11,66 διαταραχή (ΗΝΔ) Ήπια νοητική διαταραχή & ψυχοσυναισθηματικές 28,38 1,71 46,92 11,64 διαταραχές Άνοια 20,60 4,35 36,70 9,03 Άλλες Ασθένειες 27,11 2,32 32,11 9, Πίνακας 5: Περιγραφική ανάλυση ορισμένων λέξεων της Δοκιμασίας Προνοσηρής Ευφυΐας Λέξεις [υπαρκτές και μη υπαρκτές λέξεις] Υπάρχει Δεν υπάρχει Δεν ξέρω 1. ιδεαλιστής 48 (80%) 2 (3,33%) 10 (16,67 %) 2. προσπέραση 60 (100%) 3. ενδελεχώς 33 (55%) 13 (21,67%) 14 (23,33%) 4. σύντμηση 31 (51, 8(13,33%) 21 (35%) 67%) 5. επιμερισμός 41 (68,33%) 5 (8,33%) 14 (23,33%) 6. περίοπτη 35 (58,33%) 13 (21,67%) 12 (20%) 7. εργαλείο 60 (100%) 8. αφηρημάδα 60 (100%) 9. συσσίτιο 59 (98,33%) 10. πρόσνηψη 5 (8,33%) 28 (46,6%) 26 (43,33%) 11. αλανέωση 15 (25%) 34 (56,6%) 16 (26,6%) 12. σύγμαντα 11 (18,33%) 36 (60%) 13 (21,67%) 13. πληογώ 16 (26,67%) 30 (50%) 13 (21,67%) 14. σύνδραμο 23 (38,33%) 27 (45%) 10 (16,67%) 15. αναμέστρηση 10 (16,67%) 32 (53, 33%) 18 (30%) Πίνακας 6: Έκδοση λογισμικού για την ανάπτυξη του αλγορίθμου Αφορά το στάδιο της έρευνας σχετικά με τη διαδικασία κατασκευής της ηλεκτρονικής βάσης Ανάκτησης Πληροφορίας από γλωσσικά δεδομένα προφορικού λόγου Eclipse Java EE IDE for Web Developers Version: Mars Release (4.5.0) Νεοφυτίδου Ελισάβετ 233

234 Πίνακας 7: Περιγραφή της ηλεκτρονικής βάσης Ανάκτησης Πληροφορίας από δεδομένα προφορικού λόγου Field Type Null Key Default Extra ID int(10) unsigned NO PRI NULL auto_increment word varchar(250) YES NULL context varchar(900) YES NULL Πίνακας 8: Παρουσίαση των λέξεων της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (Ν=56 λέξεις) Λέξεις Υπαρκτές Προθηματοποίη ση Με πρόθημα 1. επιθεώρηση 2. υπομονή 3. διατροφή 4. εκκρεμότητα 5. διακόσμηση 6. ξεπερνάω 7. συγχρόνως 8. ανάγνωση 9. εμπιστοσύνη 10. παράκληση 11. ασφαλής 12. διορισμός 13. καταγωγή 14. διασκέδαση 15. εισόδημα 16. ανήσυχος 17. πρόσφατος 18. καταγγελία 19. εκμάθηση 20. παρακολούθηση 21. πρόληψη 22. καταφύγιο Χωρίς πρόθημα 1. καθρέφτης 2. κεντάω 3. πατριώτης 4. πνευματικός 5. βιβλιάριο 6. κανονισμός Μέρος του Λόγου Επίθετα 1. ανήσυχος 2. πρόσφατος 3. ασφαλής 4. πνευματικός Ρήματα ξεπερνάω κεντάω Επιρρήματα συγχρόνως Ουσιαστικά 1. επιθεώρηση 2. υπομονή 3. διατροφή 4. εκκρεμότητα 5. διακόσμηση 6. ανάγνωση 7. εμπιστοσύνη 8. παράκληση 9. διορισμός 10. καταγωγή 11. διασκέδαση 12. εισόδημα 13. καταγγελία 14. εκμάθηση 15. παρακολούθηση 16. πρόληψη 17. καταφύγιο 18. καθρέφτης 19. πατριώτης 20. βιβλιάριο 21. κανονισμός Αριθμός συλλαβών Πολυσύλλαβα 1. επιθεώρηση 2. υπομονή 3. εκκρεμότητα 4. διακόσμηση 5. ξεπερνάω 6. ανάγνωση 7. εμπιστοσύνη 8. παράκληση 9. διορισμός 10. καταγωγή 11. διασκέδαση 12. εισόδημα 13. ανήσυχος 14. πρόσφατος 15. καταγγελία 16. εκμάθηση 17. παρακολούθηση 18. καταφύγιο 19. πατριώτης 20. πνευματικός 21. βιβλιάριο 22. κανονισμός Τρισύλλαβα 1. διατροφή 2.συγχρόνως 3. ασφαλής 4. πρόληψη 5. καθρέφτης 6. κεντάω Αφαιρετικότητα Αφηρημένες 1. επιθεώρηση 2. υπομονή 3. διατροφή 4. εκκρεμότητα 5. διακόσμηση 6. ξεπερνάω 7. συγχρόνως 8. ανάγνωση 9. εμπιστοσύνη 10. παράκληση 11. ασφαλής 12. διορισμός 13. καταγωγή 14. διασκέδαση 15. εισόδημα 16. ανήσυχος 17. πρόσφατος 18. καταγγελία 19. εκμάθηση 20. παρακολούθηση 21. πρόληψη 22. πατριώτης 23. πνευματικός 24. κανονισμός Συγκεκριμένες 1. καταφύγιο 2. καθρέφτης 3. βιβλιάριο 4. κεντάω Μη υπαρκτές Με πρόθημα 1. επιθυνία 2. συναργείο 3. αποκτέλεσμα 4. διαβροβή Ρήματα 1. συμμεφέχω 2. θωερώ Ουσιαστικά: Πολυσύλλαβα 1. επιθυνία 2. συναργείο 3. αποκτέλεσμα 4. δυσθορία Αφηρημένες 1. επιθυνία 2. αποκτέλεσμα 3. διαδροβή 4. έτλειψη Νεοφυτίδου Ελισάβετ 234

235 5. έτλειψη 6. δυσθορία 7. ευθάνη 8. ανακταίνιση 9. συμμεφέχω 10. καθαπίεση 11. διαζέγιο 12. έξαδος 13. ενέδειξη 14. εριμπεία 15. επίτεδο Χωρίς πρόθημα 1. ερασία 2. τραβγούδι 3. καραθιότητα 4. οργενισμός 5. καστιπνής 6. πτεχίο 7. χαρπί 8. έπνος 9. ειδικρότητα 10. δουνό 1. επιθυνία 2. συναργείο 3. αποκτέλεσμα 4. διαβροβή 5. έτλειψη 6. δυσθορία 7. ευθάνη 8. ανακταίνιση 9. καθαπίεση 10. διαζέγιο 11. έξαδος 12.ενέδειξη 13. εριμπεία 14. επίτεδο 15. ερασία 16. τραβγούδι 17. καθαριότητα 18. οργενισμός 19. καστιπνής 20. πτεχίο 21. χαρπί 22. έπνος 23. ειδικρότητα 5. ανακταίνιση 6. συμμεφέχω 7. καθαπίεση 8. διαζέγιο 9. ενέδειξη 10. εριμπεία 11. επίτεδο 12. ερασία 13. οργενισμός 14. καθαριότητα 14. ειδικρότητα Τρισύλλαβες: 1. διαβροβή 2. έτλειψη 3. ευθάνη 4. έξαδος 5. τραβγούδι 6. πτεχίο 7. καστιπνής Δισύλλαβες: 1. χαρπί 2. έπνος 3. δουνό 5. δυσθορία 6. ευθάνη 7. ανακταίνιση 8. συμμεφέχω 9. καθαπίεση 10. διαζέγιο 11. έξαδος 12. ενέδειξη 13. εριμπεία 14. επίτεδο 15.ερασία 16. καραθιότητα 17. οργενισμός 18. καστιπνής 19. ειδικρότητα 20. έπνος Συγκεκριμένες: 1. τραβγούδι 2. συναργείο 3. πτεχίο 4. χαρπί 5. δουνό Πίνακας 9: Περιγραφική Ανάλυση υπαρκτών λέξεων και μη υπαρκτών λέξεων της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού Υπαρκτές λέξεις Υπάρχει Δεν υπάρχει Δεν ξέρω 1. επιθεώρηση 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 2. ξεπερνάω 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 3. υπομονή 61 (100 %) 4. διατροφή 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 5. εκκρεμότητα 58 (95,1 %) 3 (4,9 %) 6. κεντάω 60 (98,4 %) 1 (1,6 % 7. διακόσμηση 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 8. πατριώτης 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 9. συγχρόνως 58 (95,1 %) 3 (4,9 %) 10. ανάγνωση 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 11. παράκληση 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 12. εμπιστοσύνη 61 (100 %) 13. διορισμός 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 14. ασφαλής 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 15. καθρέφτης 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 16. καταγωγή 58 (95,1 %) 3 (4,9 %) 17. διασκέδαση 61 (100 %) 18. πνευματικός 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 19. εισόδημα 61 (100 %) 20. ανήσυχος 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 21. βιβλιάριο 61 (100 %) 22. κανονισμός 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) Νεοφυτίδου Ελισάβετ 235

236 23. πρόσφατος 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 24. καταγγελία 61 (100 %) 25. εκμάθηση 59 (96,7 %) 2 (3,3 %) 26. παρακολούθηση πρόληψη 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 28. καταφύγιο 61 (100 %) Μη Υπαρκτές λέξεις Υπάρχει Δεν υπάρχει Δεν ξέρω 1. επιθυνία 8 (13,1 %) 33 (54,1 %) 20 (32,8 %) 2. ερασία 8 (13,1 %) 36 (59 %) 17 (27,9 %) 3. ασθαταλία 8 (13,1 %) 37 (60,7 %) 16 (26,2 %) 4. συναργείο 16 (26,2 %) 35 (57,4 %) 10 (16,4 %) 5. τραβγούδι 9 (14,8 %) 43 (70,5 %) 9 (14,8 %) 6. δουνό 4 (6,6 %) 44 (72,1 %) 13 (21,3 %) 7. αποκτέλεσμα 7 (11,5 %) 43 (70,5 %) 11 (18 %) 8. διαδροβή 3 (4,9%) 49 (80, 3 %) 9 (14,8%) 9. πατραμονές 2 (3,3 %) 46 (75,4 %) 13 (21,3 %) 10. έτλειψη 6 (9,8%) 44 (72,1 %) 11 (18 %) 11. καραθιότητα 24 (39,3 %) 33 (54,1 %) 4 (6,6%) 12. οργενισμός 5 (8,2 %)%) 43 (70,5 %) 13 (21,3 %) 13. δυσθορία 6 (9, 8 %) 43 (70,5 %) 12 (19,7 %) 14. ευθάνη 3 (4,9 %) 45 (73,8 %) 13 (21,3 %) 15. ειδικρότητα 4 (6,6 %) 45 (73,8 %) 12 (19,7%) 16. ανακταίνιση 8 (13,1 %) 39 (63,9 %) 14 (23 %) 17. συμμεφέχω 2 (3,3 %) 48 (78,7 %) 11 (18 %) 18. καθαπίεση 6 (9,8 %) 42 (68,9 %) 13 (21,3%) 19. διαζέγιο 5 (8,2 %) 49 (80,3 %) 7 (11,5%) 20. καστιπνής 6 (9,8 %) 45 (73,8 %) 10 (16,4%) 21. πτεχίο 6 (9,8 %) 48 (78,7 %) 7 (11,5 %) 22. χαρπί 4 (6,6 %) 48 (78,7 %) 9 (14,8) 23. έξαδος 7 (11,5 %) 48 (78,7 %) 6 (9,8%) 24. θωερώ 15 (24,6 %) 39 (63,9 %) 7 (11,55 %) 25. ενέδειξη 10 (16,4 %) 44 (72,1 %) 7 (11,55 %) 26. εριμπεία 2 (3,3 %) 48 (78,7 %) 11 (18 %) 27. έπνος 2 (3,3 %) 47 (77 %) 12 (19,7 %) 28. επίτεδο 8 (13,1 %) 45 (73,8 %) 8 (13,1 %) Υπαρκτές λέξεις =28 Μη υπαρκτές λέξεις=28 Σύνολο λέξεων=56 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 236

237 Πίνακας 10: Περιγραφική ανάλυση των λέξεων της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού (βάσει της συχνότητας των απαντήσεων στην τρίβαθμη κατηγοριοποίηση) Λέξεις [υπαρκτές και Υπάρχει Δεν υπάρχει Δεν ξέρω ψευδολέξεις] 1. επιθεώρηση 60 (98,4 %) 1 (1,6 %) 2. υπομονή 61 (100%) 3. εμπιστοσύνη 61 (100%) 4. διασκέδαση 61 (100%) 5. εισόδημα 61 (100%) 6. καταγγελία 61 (100%) 7. παρακολούθηση 61 (100%) 8. καταφύγιο 61 (100%) 9. επιθυνία 8 (13,1%) 33 (54,1 %) 20 (32,8%) 10. ερασία 8 (13,1%) 33 (54,1%) 20 (32,4 %) 11. ασθαταλία 8 (13,1%) 37 (60,7%) 16 (26,2 %) 12. συναργείο 16 (26,2%) 35 (57,4%) 10 (16,4%)\ 13. δουνό 4 (6,6%) 44 (72,1%) 13 (21,3%) 14. πατραμονές 2 (3,3%) 46 (75,4%) 13 (21,3%) 15. καραθιότητα 24 (39,3 %) 33 (54,1%) 4 (6,6%) 16. οργενισμός 5 (8,2%) 43 (70,54%) 13 (21,3%) 17. δυσθορία 6 (9,8%) 43 (70,54%) 12 (19,7%) 18. ευθάνη 3 (4,9%) 45 (73,8%) 13 (21,3%) 19. ειδικρότητα 4 (6,6%) 45 (73,8%) 12 (19,7%) 20. ανακταίνιση 8 (13,1%) 39 (63,9%) 14 (23 %) 21. καθαπίεση 6 (9,8%) 42 (68,9%) 13 (21,3%) 22.θωερώ 15 (24,6%) 39 (63,9%) 7 (11,55%) 23.ενέδειξη 10 (16,4%) 44 (72,1%) 7 (11,55%) 24. έπνος 2 (3,3%) 47 (77%) 12 (19,7%) Πίνακας 11: Επιδόσεις του δείγματος (Ν=61 άτομα, μέσοι όροι και τυπική απόκλιση) στο Mini Mental (ελληνικά) και στην Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού ως προς το φύλο και την ηλικία Φύλο Mini Mental (MMSE) Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού Μ T. A M T. A 'Ανδρας (Ν=16) 26,375 4,19 49,625 6,93 Γυναίκα (Ν=45) 27,066 3,75 47,20 10,288 Σύνολο (Ν=61) 26,88 3,847 47,836 9,529 Ηλικία Mini Mental (MMSE) Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού Μ T. A M T. A (Ν=7) 26 3,36 47,57 9, (Ν=28) 27,21 4,76 52,07 6,36 75 (Ν=26) 26,76 2,81 43,34 0,54 Σύνολο (Ν=61) 26,88 3,84 47,83 9,529 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 237

238 Πίνακας 12: Επιδόσεις τους δείγματος (Μέσοι όροι και τυπική απόκλιση) στο Mini Mental και στην Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού ως προς την εκπαίδευση Εκπαίδευση Mini Mental (MMSE) Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού M Τ. A Μ T. A 0-6 έτη (N=25) 25,80 3,16 40,96 10, έτη (N=21) 27,14 5,25 51,76 5, έτη (N=21) 27,14 5,25 51,76 5, έτη (N=15) 28,33 1,54 53,80 2,956 Σύνολο 26,88 3,84 47,83 9,529 (N=61) Πίνακας 13: Επιδόσεις τους δείγματος (Μέσοι όροι και τυπική απόκλιση) στο Mini Mental και στην Αναθεωρημένη Δοκιμασία Νοητικού Λεξικού ως προς τη διάγνωση Διάγνωση Mini Mental (MMSE) Μ T. A Δοκιμασία Προνοσηρής Νοημοσύνης (Βάση data mining) M T. A Ηπια Νοητική Διαταραχή 27,79 3,148 48,26 9,68 (Ν=49) Άνοια (Ν=10) 22,2 4,04 45,7 9,22 Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή(Ν=1) Κατάθλιψη (Ν=1) Σύνολο (Ν=61) 26,88 3,84 47,83 9, Πίνακας 14: Αποτελέσματα Ανάλυσης Μονής Διακύμανσης (one Way- ANOVA, SPSS 23 Windows) της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού ως προς το φύλο, ηλικία, εκπαίδευση και διάγνωση Μεταβλητές F P<0.05 Φύλο 0,761 0,386 Επίπεδο ηλικίας 6,735 0,002 Επίπεδο Εκπαίδευσης 17,346 0,000 Διάγνωση 0,659 0,581 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 238

239 Πίνακας 15: Παρουσίαση αποτελεσμάτων μονής διακύμανσης (one way ANOVA, SPSS 23 Windows) των μορφοσυντακτικών κατηγοριών των λέξεων (υπαρκτών και μη υπαρκτών) της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού ως προς το εκπαιδευτικό επίπεδο Μορφολογικές κατηγορίες λέξεων (υπαρκτών και ψευδολέξεων) F (df=2, 58) P <0,05 Υ Λέξεις 0,105 0,901 Ψ Λέξεις 3,254 0,046 Υ Ουσιαστικά 0,713 0,494 Ψ Ουσιαστικά 0,804 0,452 Υ Ρήματα 0,713 0,494 Ψ Ρήματα 0,804 0,452 Υ Επίθετα 1,595 0,212 Υ Επιρρήματα 0,624 0,539 Υ Πρόθημα 0,142 0,868 Ψ Πρόθημα 2,818 0,068 Υ ΜηΠρόθημα 0,389 0,679 Ψ ΜηΠρο 2,747 0,072 Υ Αφηρημένες 0,208 0,813 Ψ Αφηρημένες 3,232 0,047 Υ Συγκεκριμένες 0,334 0,717 Ψ Συγκεκριμένες 3,282 0,045 Υ Πολυσύλλαβες 0, 508 0,604 Ψ Πολυσύλλαβες 4,545 0,015 Υ Τρισύλλαβες 0, 282 0,756 Ψ Τρισύλλαβες 0,847 0,434 Ψ Δισύλλαβες 4,509 0,015 όπου Υ σημαίνει υπαρκτή λέξη και όπου Ψ ψευδολέξη Νεοφυτίδου Ελισάβετ 239

240 Πίνακας 16: Παρουσίαση αποτελεσμάτων μονής διακύμανσης (one way ANOVA, SPSS 23 Widows) των μορφοσυντακτικών κατηγοριών των λέξεων (υπαρκτών και μη υπαρκτών) της Αναθεωρημένης Δοκιμασίας Νοητικού Λεξικού ως προς το ηλικιακό επίπεδο Μορφολογικές F (df =2, 58) P <0,05 κατηγορίες λέξεων (υπαρκτών και ψευδολέξεων) Υ Λέξεις 0,653 0,524 Ψ Λέξεις 2,102 0,131 Υ Ουσιαστικά 0,666 0,518 Ψ Ουσιαστικά 0,016 0,984 Υ Ρήματα 0,666 0,518 Ψ Ρήματα 0,016 0,984 Υ Επίθετα 3,314 0,043 Υ Επιρρήματα 0,434 0,650 Υ Πρόθημα 0,307 0,737 Ψ Πρόθημα 2,341 0,105 Υ ΜηΠρόθημα 1,63 2 0,204 Ψ ΜηΠρόθημα 0,768 0,469 Υ Αφηρημένες 0,903 0,411 Ψ Αφηρημένες 3,113 0,052 Υ Συγκεκριμένες 0,130 0,879 Ψ Συγκεκριμένες 1,736 0,185 Υ Πολυσύλλαβες 0,965 0,387 Ψ Πολυσύλλαβες 3,325 0,043 Υ Τρισύλλαβες 0,453, 0,638 Ψ Τρισύλλαβες 0,698 0,502 Ψ Δισύλλαβες 1,562 0,218 όπου Υ σημαίνει υπαρκτή λέξη και όπου Ψ ψευδολέξη Νεοφυτίδου Ελισάβετ 240

241 Εικόνες Οι παρακάτω εικόνες παρουσιάστηκαν στο άρθρο των Νεοφυτίδου, Πόνος, κ.ά. (2016α, 2016β, 2016γ) Εικόνα 1: Παρουσίαση των νοηματικών μονάδων στην ηλεκτρονική βάση Στην εικόνα αυτή εμφανίζονται οι νοηματικές μονάδες με τη μορφή που έχουν στην ηλεκτρονική βάση Εικόνα 2: Εμφάνιση των λέξεων μεμονωμένα και σε νοηματική μονάδα Στην εικόνα αυτή παρουσιάζονται οι λέξεις μεμονωμένα και στη νοηματική μονάδα Νεοφυτίδου Ελισάβετ 241

242 Εικόνα 3: Διάγραμμα των εμφανίσεων των μοναδικών λέξεων Το διάγραμμα δείχνει τις εμφανίσεις (εύρος τιμών) των μοναδικών λέξεων της βάσης (χωρίς τις επαναλήψεις τους) Νεοφυτίδου Ελισάβετ 242

243 Εικόνα 4: Η αρχική σελίδα της διαδικτυακής εφαρμογής Η σελίδα αυτή είναι η πρώτη σελίδα, όπως εμφανίζεται στην ειδικά διαμορφωμένη βάση εξόρυξης γλωσσικών δεδομένων, η οποία περιλαμβάνει κατηγορίες προβολής λέξεων ανάλογα με τη συχνότητα εμφάνισης που μπορεί ο αναγνώστης να επιλέξει Νεοφυτίδου Ελισάβετ 243

244 Εικόνα 5: Παρουσίαση λέξεων ανά συχνότητες Κατόπιν όταν επιλέγεται μία κατηγορία προβολής των λέξεων εμφανίζονται οι λέξεις μεμονωμένα ανά συχνότητα. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 244

245 Εικόνα 6: Παρουσίαση λέξεων σε νοηματικές μονάδες Σε αυτήν την εικόνα όταν επιλεχθεί μία λέξη εμφανίζεται τότε η λέξη σε κάθε νοηματική μονάδα όπου έχει εμφανιστεί. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 245

246 7.3. Ερευνητικά εργαλεία για τη συγκριτική αντιπαραθετική αξιολόγηση Στο παράρτημα αυτό θα παρουσιαστούν τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες της έρευνας για συγκριτική αντιπαραθετική αξιολόγηση, που ήταν το νευροψυχολογικό διαγνωστικό εργαλείο, όπως είναι το Mini Mental State Examination στα ελληνικά και οι δύο ελληνικές μεταφράσεις του Swedish Lexical Decision Test (SLDT) που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα έρευνα ως δύο νευροψυχολογικά εργαλεία Το Mini Mental State Examination To Mini mental στην ελληνική έκδοση χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα ως εργαλείο συγκριτικής αντιπαραθετικής αξιολόγησης με τις δύο ελληνικές νευροψυχολογικές δοκιμασίες εκτίμησης νοητικού λεξικού. Νεοφυτίδου Ελισάβετ 246

247 Νεοφυτίδου Ελισάβετ 247