ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Γ.Ν.Α.Ν ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Ι.ΜΠΕΡΚΟΒΙΤΣ-ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Α : Μ.ΚΑΤΣΑΦΑΡΟΥ ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΟΙ: Γ.ΒΥΝΙΧΑΚΗΣ, Π.

Transcript

1 ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑ ΟΡΘΟΠΑΙΔΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Γ.Ν.Α.Ν ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Ι.ΜΠΕΡΚΟΒΙΤΣ-ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Α : Μ.ΚΑΤΣΑΦΑΡΟΥ ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΟΙ: Γ.ΒΥΝΙΧΑΚΗΣ, Π.ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ

2 ΟΡΙΣΜΟΣ: Η Οστεοαρθρίτιδα είναι αρθροπάθεια, που χαρακτηρίζεται από : εκφύλιση και καταστροφή του αρθρικού χόνδρου και υπερτροφία του οστού, με αποτέλεσμα τη δημιουργία «οστεόφυτων».

3 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ 1: Η οστεοαρθρίτιδα είναι η πιο συχνή αρθρίτιδα. Προσβάλλει κυρίως άτομα μεγάλης ηλικίας, προκαλεί προβλήματα αναπηρίας και άλγους. Συνήθης εμφάνιση: Γόνατο, Ισχίο Άκρα χείρα, ΟΜΣΣ, ΑΜΣΣ Σπάνια: ΠΔΚ, ΠΧΚ, Αγκώνα, Ώμου

4 ΟΑ ΓΟΝΑΤΟ

5 ΟΑ ΙΣΧΙΟ

6 ΑΛΛΑ ΣΗΜΕΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΟΑ

7 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ 2: 10-25% ατόμων ηλικίας μεγαλύτερης των 65 ετών παρουσιάζουν ΟΑ γόνατοςισχίου, εκ των οποίων το 11% παρουσιάζει συμπτώματα Ενώ ακτινολογικά ευρήματα ΟΑ είναι ορατά στην πλειοψηφία των ατόμων ηλικίας μεγαλύτερης των 75 (80%)

8 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ 3: Σε ηλικίες <50 ετών είναι συχνότερη σε άνδρες Ενώ σε ηλικίες >50 ετών είναι συχνότερη σε γυναίκες, με την διαφορά να αυξάνεται μεταξύ των φύλων με την πάροδο του χρόνου (φαίνεται συσχέτιση με την μετεμμηνοπαυσιακή οιστρογονική ανεπάρκεια) Στις γυναίκες είναι περισσότερο γενικευμένη απ ότι στους άνδρες (επηρεάζει πολλές διαφορετικές αρθρώσεις )

9 ΣΥΝΗΘΗ ΚΛΙΝΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΟΑ Γυναίκα μέσης ηλικίας ή ηλικιωμένη γυναίκα με ΟΑ άκρων χειρών και γόνατος. Άνδρας μέσης ηλικίας ή ηλικιωμένος άνδρας με ΟΑ του ενός γόνατος, οφειλόμενη συχνά σε προηγούμενο τραυματισμό. Νεότερος άνδρας με ΟΑ μιας άρθρωσης (συνήθως ισχίου), λόγω δυσπλασίας ή γενετικής ανωμαλίας του κολλαγόνου. Ηλικιωμένη γυναίκα με σοβαρή ΟΑ προσβάλλουσα πολλές αρθρώσεις περιλαμβανομένων ώμων, ισχίων και γονάτων

10 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΟΑ ΗΛΙΚΙΑ: γραμμική σχέση ΟΑ και ηλικίας ΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ: εκτιμάται ότι η κληρονομικότητα ευθύνεται για το 40-60% ΦΥΛΟ: ΟΑ άκρας χειρός και γόνατος είναι πιο κοινή στις γυναίκες ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΟΣΤΙΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ: η οστική πυκνότητα έχει αρνητική γραμμική σχέση με την ΟΑ

11 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΟΑ Σηπτική αρθρίτιδα, άσηπτη νέκρωση Καταπόνηση των αρθρώσεων από επαγγελματικές ή αθλητικές δραστηριότητες Μειωμένη μυϊκή δύναμη Χαλαρότητα της άρθρωσης Κακή ευθυγράμμιση των αρθρώσεων Τραυματισμοί της άρθρωσης

12 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΟΑ ΓΟΝΑΤΟΣ Μεγάλη ηλικία Γυναικείο φύλο Παχυσαρκία Εσωτερική αποδιοργάνωση και αστάθεια άρθρωσης Επάγγελμα με επαναλαμβανόμενη κάμψη γόνατος Αθλήματα (π.χ ποδόσφαιρο)

13 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΟΑ ΙΣΧΙΟΥ Καυκάσια φυλή Μεγάλη ηλικία (λιγότερο από γόνατο) Επάγγελμα (π.χ αγρότες ) Πρωταθλητισμός Συγγενής και παιδική νόσος του ισχίου( Ν. Perthe s), επιφυσιολίσθηση μηριαίας κεφαλής, συγγενές εξάρθρημα και μορφές δυσπλασίας

14 ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΟΑ ΟΣΤΟΥΝ ΑΡΘΡΙΚΟΣ ΥΜΕΝΑΣ ΧΟΝΔΡΟΣ ΧΟΝΔΡΟΚΥΤΤΑΡΑ ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ΑΥΞΗΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΦΥΣΙΚΑ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΑ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΑΝΑΒΟΛΙΚΗΣ/ΚΑΤΑΒΟΛΙΚΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΙΤΙΔΑ Διαταραχή της ομοιοστατικής ισορροπίας σύνθεσης- αποδόμησης της θεμέλιας ουσίας του χονδρού (ΜΑΤΡΙΧ)

15 ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΟΑ

16 ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΟΑ

17 ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΟΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ/ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ Α/Α CT - MRI ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΓΙΑ Δ/Δ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΟΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ ΜΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΣΚΗΣΗ ΑΝΑΛΓΗΤΙΚΑ ΕΛΑΤΤΩΣΗ ΒΑΡΟΥΣ ΜΣΑΦ ΦΥΣΙΟΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΚΟΡΤΙΖΟΝΗ

18 ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΟΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: Άλγος της πάσχουσας άρθρωσης, που αυξάνεται με την καταπόνηση της Δυσκαμψία της πάσχουσας άρθρωσης - πρωινής (μικρής διάρκειας <30 λεπτά) ή μετά από αδράνεια Περιορισμός στην κινητικότητα της άρθρωσης Κριγμός ΚΛΙΝΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ: Οίδημα μαλακων μορίων Ύδραρθρο Παραμόρφωση της άρθρωσης Μυϊκή ατροφία Κριγμός Χωλότητα

19 ΑΙΤΙΑ ΑΛΓΟΥΣ Ο χόνδρος δεν περιέχει νεύρα, έτσι ο πόνος προέρχεται από: Υποχόνδριο οστούν: μικροκατάγματα, αύξηση ενδοοστικής πίεσης Οστεόφυτα: ερεθισμός των νευρικών απολήξεων του περιοστέου Σύνδεσμοι: αυξημένη τάση Αρθρικός θύλακος: φλεγμονή Αρθρικός υμένας: φλεγμονή Περιαρθρικοί μύες: σπασμός

20 ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ vs ΑΡΘΡΑΛΓΙΑ Αρθρίτιδα πληρεί στοιχεία φλεγμονής Ερυθρότητα Θερμότητα Οίδημα Πόνος Εκλυση πόνου και σημείων αρθρίτιδας Μικρές αρθρώσεις υμενίτιδα (π.χ. ΠΧΚ)

21 ΙΣΤΟΡΙΚΟ Προσδιορισμός των πιο κάτω: Ηλικία Ιστορικό συμπτωμάτων: (Επηρεαζόμενες αρθρώσεις, Συχνότητα και διάρκεια συμπτωμάτων, Ύπαρξη μηχανικού πόνου (μετά από βάρος στην άρθρωση), Αύξηση δυσκαμψίας μετά από ακινητοποίηση, Οποιοσδήποτε περιορισμός της άρθρωσης ) Παρουσία ασθενειών οι οποίες μπορεί να σχετίζονται με φλεγμονώδη αρθρίτιδα όπως: (Διαρροϊκές παθήσεις, Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, Ψωρίαση, Φλεγμονώδης νόσος του εντέρου) Συν-νοσηρότητα που μπορεί να επηρεάσει την διαχείριση της ΟΑ: (Γνωσιακές διαταραχές, Καρδιοαγγειακά νοσήματα, Πεπτικό έλκος, Νεφρική νόσος, Διαβήτης, Άσθμα, Αλλεργίες, Ηπατικά νοσήματα, Φαρμακευτικό ιστορικό) Παράγοντες κινδύνου σχετιζόμενοι με ΜΣΑΦ και άλλα φάρμακα: (Υπέρταση, Γαστρεντερικά προβλήματα, Καρδιοαγγειακά νοσήματα, Νεφρικά νοσήματα, Ηπατικά νοσήματα, Αλλεργία στην ασπιρίνη)

22 ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΚΤΙΜΟΥΝΤΑΙ: Δυσκαμψία της άρθρωσης Φλεγμονή της άρθρωσης (άλγος κατά την κίνηση, απώλεια λειτουργίας, ερυθρότητα, οίδημα, αυξημένη θερμότητα ) Ευαισθησία αρθρώσεων κατά την ψηλάφηση Αστάθεια συνδέσμων Κριγμός Οστική παραμόρφωση Απώλεια λειτουργίας και δυσκολία στην βάδιση Μυϊκή ατροφία και απώλεια μυϊκής ισχύoς

24 ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ 1 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΩΝ: Μονοαρθρίτιδα Ολιγοαρθρίτιδα (<5 αρθρώσεις) Πολυαρθρίτιδα Ειδικοί χαρακτήρες (π.χ. Συμμετρική, Μεταναστευτική) Τοπογραφία (Αξονική-Περιφερική)

25 ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ 2 Φλεγμονώδη αρθρίτιδα Ρευματοειδή αρθρίτιδα Ψωριασική αρθρίτιδα Αγκυλοποιητική σπονδυλαρθρίτιδα Κατάγματα παραπλήσιων οστών Συνδεσμικές κακιώσεις Θυλακίτιδα Iνομυαλγία Ουρική αρθρίτιδα Ψευδοουρική αρθρίτιδα Δευτερογενής αρθρίτιδα Σηπτική αρθρίτιδα

26 ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ 3 ΟΑ χέρι: Τενοντοελυτρίτιδα De Quervain s ή άλλη ενθεσοπάθεια, Γάγγλιο, Εκτινασσόμενος Δάκτυλος ΟΑ γόνατο: Χονδρομαλάκυνση επιγονατίδας, Σύνδρομο λαγονοκνημιαίας ταινίας, Όγκοι στο γόνατο, Ρήξη μηνίσκου, Κακώσεις προςθίου χιαστού συνδέσμου, Πόνος από το ισχίο που αντανακλάται στο γόνατο ΟΑ ισχίου: Θυλακίτιδα του μείζονος τροχαντήρα (τροχαντηρίτιδα), Παγίδευση λαγονοβουβωνικού νεύρου, Οσφυϊκή ριζοπάθεια, Στένωση ΟΜΣΣ, Οστεονέκρωση, Σύνδρομο λαγονοκνημιαίας ταινίας, Μεταστατικός καρκίνος του μηριαίου

28 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ: Α/Α CT MRI ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ: Γεν. Αίματος Τ.Κ.Ε CRP Ουρικό οξύ RF(ρευματοειδής παράγοντας) Άλλοι ανοσολογικοί δείκτες Ανάλυση αρθρικού υγρού

30 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ: Η αντιμετώπιση του πόνου Η πρόληψη της φθοράς του αρθρικού χόνδρου Η διατήρηση της λειτουργικότητας της άρθρωσης Η διόρθωση των στατικών διαταραχών Η παροχή εκπαίδευσης και ενημέρωσης Η θεραπεία θα πρέπει να εξατομικεύεται

31 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ ΜΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ

32 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ ΜΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ: Παγοθεραπεία/Θερμοθεραπεία Υποστηρικτικές συσκευές: - Νάρθηκες - Βοηθήματα μετακίνησης και υποστηρικτικά - Βοηθήματα βάδισης( π.χ μπαστούνια, τρίποδα, πι ) - χρήση ανατομικών παπουτσιών, ειδικών πελμάτων και ορθώσεων - χρήση αυχενικού κολάρου ή ζώνης για την οσφύ Ασκήσεις ενδυνάμωσης των μυών πέριξ της πάσχουσας άρθρωσης Ασκήσεις ευλυγισίας

33 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ ΜΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ: Φυσικοθεραπείες: Η σωστή φυσικοθεραπεία και άσκηση δυναμώνει το μυϊκό σύστημα, βελτιώνει την κίνηση των αρθρώσεων ενώ χαρίζει ψυχική ευεξία. Το πρόγραμμα φυσικοθεραπείας και άσκησης πρέπει να καθορίζεται από ειδικό φυσίατρο σε συνεργασία με τον θεράποντα γιατρό και να προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε ασθενή. Συμπληρώματα διατροφής ( γλουκοζαμίνη, χονδροϊτίνη, υαλουρονικό οξυ, κολλαγόνο, βιταμίνες) Σωστή εκπαίδευση: χρόνια αρθρίτιδα προκαλεί πόνο στον ασθενή ενώ περιορίζει σημαντικά την κίνηση και τις φυσικές του δραστηριότητες. Συχνά βιώνει συναισθήματα άγχους, κατάθλιψης και χαμηλής αυτοεκτίμησης και οδηγείται σε απόσυρση, κοινωνική απομόνωση και άρνηση να παλέψει την νόσο του και γενικά συνεργάζεται δυσκολότερα με τον γιατρό. Έχει φανεί ότι η σωστή ενημέρωση του ασθενή ή συζήτηση με τον γιατρό για τις διάφορες θεραπευτικές παρεμβάσεις, ενίοτε η ψυχολογική στήριξη (ατομική ή με συμμετοχή σε ομάδες) βοηθούν σημαντικά στον καλύτερο έλεγχο της νόσου.

34 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ: 1 ης Γραμμής Θεραπεία: - απλά αναλγητικά (παρακεταμόλη) - τοπική χρήση ΜΣΑΦ, καψακίνης 2 ης Γραμμής Θεραπεία: - Οπιούχα (π.χ Lonarid, Lonalgal, Zaldiar, Tramal) - ΜΣΑΦ/ αναστολείς της COX-2 - Τοπική (ενδαρθρική) έγχυση σκευασμάτων υαλουρονικου/κολλαγόνου - Τοπική (ενδαρθρική) έγχυση Κορτικοστεροειδών

35 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΑ: ΟΛΙΚΗ ΑΡΘΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗ Όταν τα συμπτώματα της ΟΑ δεν μπορούν πλέον να αντιμετωπιστούν με φαρμακευτική αγωγή και ο ασθενής κρίνει ότι επηρεάζεται η καθημερινότητα του και η ποιότητα ζωής του, τότε προτείνεται η χειρουργική επέμβαση της πάσχουσας άρθρωσης.

36 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ (ολική αρθ/κή Ισχίου)

37 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΑ (ολική αρθ/κή Γόνατος)

38 ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΟΑ Οι περισσότεροι ασθενείς διάγουν ενεργό βίο που μετά βίας επηρεάζεται από την νόσο. Περίπου 10% των ασθενών με ΟΑ έχουν νόσο που επηρεάζει την ποιότητα ζωής τους. Ένα μικρό ποσοστό από αυτούς θα χρειαστεί να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση 1/1000 από αυτούς που θα χειρουργηθούν και είναι άνω των 65 ετών θα χρειαστεί αναθεώρηση

39 ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΟΑ ΟΑ χεριού: έχει γενικά καλή πρόγνωση. Η ΟΑ των μεσοφαλαγγικών αρθρώσεων καθίσταται ασυμπτωματική με την πάροδο των ετών (αν και τα οζίδια μπορεί να παραμείνουν). Η ΟΑ του αντίχειρα μπορεί να καταλήξει σε συνεχή πόνο και χρονιά ανικανότητα. ΟΑ γόνατος: υπάρχει μεγάλη ετερογένεια ως προς τη έκβαση, τα περισσότερα άτομα όμως δεν χρειάζονται χειρουργική αντιμετώπιση. ΟA ισχίου: έχει αρκετά φτωχή πρόγνωση. Ένα σημαντικό ποσοστό των ατόμων καταφεύγουν σε χειρουργική αντιμετώπιση της νόσου (αρθροπλαστική) σε 5 χρόνια από την εμφάνιση της νόσου. Σημαντικό ρόλο όμως στην καλή πρόγνωση παίζει και η πρόληψη της ΟΑ

40 ΠΡΟΛΗΨΗ ΟΑ Διατήρηση ιδανικού σωματικού βάρους (το αυξημένο βάρος ασκεί πίεση στις αρθρώσεις, κυρίως στο ισχίο, γόνατο, πλάτη, ΟΜΣΣ, ποδια). Συμπληρώματα διατροφής ( γλουκοζαμίνη, χονδροϊτίνη, υαλουρονικό οξυ, κολλαγόνο, βιταμίνες) Διατηρήση της καλής στάσης του σώματος (έτσι προστατεύονται οι αρθρώσεις από την υπερβολική πίεση, ιδιαίτερα: ο αυχένας, η πλάτη, τα ισχία και τα γόνατα ). Κατάλληλη υπόδηση. (χρήση αθλητικών παπούτσιών, ανατομικών παπουτσιών, ειδικών πελμάτων και ορθώσεων ) Ασκήσεις ενδυνάμωσης των μυών πέριξ των αρθρώσεων. Ασκήσεις ευλυγισιας

41 ΠΡΟΛΗΨΗ ΟΑ Δραστηριότητες βήμα προς βήμα. Έναρξη νέων δραστηριοτήτων σιγά-σιγά και με ασφάλεια έως ότου ξέρετε πώς το σώμα σας θα αντιδρά-σει σε αυτά. Αυτό θα μειώσει την πιθανότητα τραυματισμού. Αποφυγή των τραυματισμών στις αρθρώσεις. Αλλαγή του τρόπου ζωης: Αποφυγή δραστηριοτήτων που καταπονούν τις αρθρώσεις, ανάπαυση μέσα στην διάρκεια της ημέρας ειδικά μετά από εμφάνιση άλγους των αρθρώσεων. Αλλαγές στις εργασιακές συνήθειες. Προσοχή στον πόνο. Εάν έχετε πόνο στις αρθρώσεις, μην το αγνοήσετε. Πόνος μετά από δραστηριότητα ή άσκηση μπορεί να είναι μια ένδειξη υπερβολικής καταπόνησης των αρθρώσεων σας και ότι πρέπει να ξεκουραστούν.

42 ΠΡΟΛΗΨΗ ΟΑ (Ασκήσεις)

43 ΠΡΟΛΗΨΗ ΟΑ (Ασκήσεις) ΣΕ ΟΡΘΙΑ Η ΚΑΘΙΣΤΗ ΘΕΣΗ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΚΙΝΗΣΕΙΣ, ΜΕΝΟΥΜΕ ΓΙΑ 5 ΚΑΙ ΧΑΛΑΡΩΝΟΥΜΕ ΦΕΡΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΣΕ ΟΥΔΕΤΕΡΗ ΘΕΣΗ: Κίνηση του πώγωνα προς το στήθος Κίνηση προς τα πάνω, γέρνοντας το κεφάλι προς τα πίσω Κίνηση του κεφαλιού ώστε να πλησιάσει το αυτί τον εκάστοτε ώμο Στροφή το κεφαλιού προς τα δεξιά/αριστερά Επανάληψη των ασκήσεων υπό αντίσταση

44 ΠΡΟΛΗΨΗ ΟΑ (Ασκήσεις) ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗΣ ΓΙΑ ΟΜΣΣ 1. ΚΟΙΛΙΑΚΟΙ 2. ΡΑΧΙΑΙΟΙ 1. 2

45 ΠΡΙΝ ΜΕΤΑ ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ.