Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ επιμέλεια: Μαρία Κάππου

Transcript

1 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ [1]

2 ΒΑΣΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ ΓΛΩΣΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΓΝΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Οι λέξεις συμβολίζουν έννοιες Με τη γλώσσα Σκεφτόμαστε Ευχόμαστε ή απευχόμαστε Συγχαίρουμε Προκαλούμε Διακωμωδούμε Απαριθμούμε Συμφωνούμε Διαφωνούμε Λοιδωρούμε Ρωτούμε Απαντάμε Εκφράζουμε απορίες Κρίνουμε-αξιολογούμε Επιπλήττουμε Επαινούμε Συμβουλεύουμε Φλερτάρουμε Εκφράζουμε τη συμπάθεια, τρυφερότητα, στοργή, θλίψη κ.α. συναισθήματα Νοσταλγούμε Διατάζουμε Σχεδιάζουμε το μέλλον Ονειρευόμαστε Εξιστορούμε Περιγράφουμε Επιχειρηματολογούμε Πείθουμε Διαφημίζουμε Εξηγούμε Διδάσκουμε Δίνουμε οδηγίες Διατυπώνουμε νόμους, κανόνες Εκφράζουμε θαυμασμό Απειλούμε Εκβιάζουμε Παρηγορούμε κ.λπ. Αποτελέσματα ΑΤΟΜΟ Πνευματική ανάπτυξη Επικοινωνία Εκφραση συναισθημάτων Κοινωνικοποίηση Ηθικοποίηση Πολιτικοποίηση Εθνική συνείδηση-εθνική αυτογνωσία Οικκουμενικό πνεύμα ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Διάδοση γνώσεων Επιστήμη Οικονομία-εργασία Εκπαίδευση Παιδεία Πληροφόρηση Πολιτική Νόμοι Θεσμοί Τέχνες Ψυχαγωγία Βιβλία Ιδεολογίες Παραδόσεις [2]

3 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Μορφές επικοινωνίας Η πορεία της επικοινωνίας πέρασε από διάφορα στάδια όπως οι χειρονομίες, τα σινιάλα, αλλά ο πιο σύντομος, οικονομικός και ολοκληρωμένος τρόπος συνεννόησης στάθηκε ασφαλώς η γλώσσα. Γλωσσική επικοινωνία Η γλώσσα αποτελεί κατάκτηση του ανθρώπου από τη στιγμή που αυτός κατανόησε ότι έπρεπε να επικοινωνήσει στο πλαίσιο της συλλογικής πραγματικότητας, όπου ζει. Είναι ιδιαίτερο και αποκλειστικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους. Εξέλιξη Πρόκειται για μια ικανότητα που πηγάζει από την κοινωνική ζωή και καθορίζεται από αυτήν. Είναι προϊόν πολιτισμού και κοινωνικός θεσμός γι αυτό κατά τη διάρκεια των χιλιετιών, η γλώσσα εξελίσσεται, ανάλογα με τις κοινωνικοπολιτικές μεταβολές και καθρεφτίζει την κουλτούρα ενός λαού ΟΡΙΣΜΟΣ Ένας σχετικά πλήρης και σαφώς οριοθετημένος ορισμός είναι αυτός της Bussman, η οποία ερμηνεύει την έννοια της γλώσσας ως ένα φωνητικό-ακουστικό σύστημα συμβατικών σημείων για την διατύπωση και συναλλαγή απόψεων, γνώσεων και πληροφοριών, καθώς και την μετάδοσή τους από γενιά σε γενιά, το οποίο βασίζεται σε νοητικές διαδικασίες και καθορίζεται από το εκάστοτε κοινωνικό σύστημα. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Πομπός Μήνυμα/προτάσεις Δέκτης Είναι παρούσα σε όλες τις πλευρές της ανθρώπινης ζωής και με αυτήν ο άνθρωπος πράττει, αναπαριστά και αφηγείται τις πράξεις του. Αυτή αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα για τη συνεργασία των πρώτων ανθρώπων και στη συνέχεια για τη μεταλλαγή των απλών κοινωνιών σε οργανωμένες πολιτείες μέσω της διατύπωσης γραπτών νόμων. ΑΤΟΜΟ Πνευματικός τομέας Διεύρυνση του γνωστικού πεδίου -Με τη γλώσσα ονομάζουμε και ταξινομούμε τον κόσμο, δηλαδή τον άνθρωπο, το φυσικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και διεθνές περιβάλλον. Γι αυτό ο Βιτγκενστάιν έλεγε «τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου». -Οδηγεί στη διεύρυνση του γνωστικού πεδίου, στην ανάπτυξη της κρίσης. Δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να ικανοποιήσει τη φιλομάθειά του. Το βοηθά να φτάσει στην ανθρωπογνωσία, καθώς και στη γνώση και στον προσδιορισμό του φυσικού περιβάλλοντος. -Η σκέψη, η προσπάθεια του ανθρώπου με μια λέξη να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τον κόσμο που τον περιβάλλει, εμπλουτίζει τη γλώσσα με νέα στοιχεία. -Κατευθύνεται προς τη παιδεία και τη γνώση, στοιχεία που απαλλάσσουν από την πνευματική μονομέρεια του καιρού μας. [3]

4 Σκέψη και γλώσσα Υπάρχει διαλεκτική σχέση, σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ σκέψης και γλώσσας. Σύμφωνα με τον F. De Saussure «η γλώσσα μπορεί να παραλληλισθεί με ένα φύλλο χαρτιού, η σκέψη είναι η μια του όψη και ο ήχος η άλλη. Δεν μπορούμε να κόψουμε την μια του όψη χωρίς να κόψουμε την ίδια στιγμή και την άλλη. Το ίδιο και στη γλώσσα δεν μπορούμε να απομονώσουμε ούτε τον ήχο από τη σκέψη ούτε τη σκέψη από τον ήχο». Ιδέες που δεν μπορούν να διατυπωθούν δεν είναι απλώς αβέβαιες αλλά ανύπαρκτες. Όσο πιο σύνθετα και ολοκληρωμένα εκφράζεται ένας άνθρωπος, τόσο περισσότερο κινητοποιεί το πνεύμα του, και αντίστροφα, όσο πιο καλλιεργημένος είναι πνευματικά, τόσο πιο πλούσια εκφραστικά μέσα χρησιμοποιεί. Η κατάταξη των νοημάτων και των γλωσσικών συμβόλων καλλιεργεί το συλλογισμό, νοηματοδοτεί τη σκέψη και εμπλουτίζει το διανοητικό πεδίο των ανθρώπων Ο μεστός και ουσιαστικός χαρακτήρας της γλώσσας οδηγεί τις σκέψεις σε ειρμό και λογική συνάφεια, επιτρέπει τη διεύρυνση των οριζόντων του ατόμου, τη σφαιρική ενημέρωση του ενάντια σε φαινόμενα παραπληροφόρησης και προπαγάνδας, που αρκετά συχνά προωθούν σήμερα τα οργανωμένα συμφέροντα. Ελευθερία λόγου Η εσωτερική καλλιέργεια του ανθρώπου μέσω της γλώσσας συμπληρώνεται από την ανάπτυξη του θάρρους, της παρρησίας και της αποφασιστικότητας, δηλαδή των αρετών εκείνων που συνοδεύουν την ελεύθερη έκφραση. Αμβισβήτηση-Επιχειρηματολογία Διαμορφώνοντας το κατάλληλο κριτικό υπόβαθρο, ο άνθρωπος οδηγείται στην πνευματική ελευθερία, είναι σε θέση να εκφράσει τη διαφωνία του μέσω της γλώσσας-λόγου και να προβάλλει τις θετικές του αντιπροτάσεις. Ελέγχει επίσης τα μηνύματα, που σήμερα δέχεται με καταιγιστικό τρόπο, Διάλογος Η ποιοτική γλωσσική έκφραση αποτελεί προϋπόθεση του εποικοδομητικού διαλόγου. Όταν τα άτομα που διαλέγονται έχουν ένα ανεπτυγμένο γλωσσικό όργανο και εκφραστική άνεση, τότε οι απόψεις τους είναι διατυπωμένες με σαφήνεια, τα επιχειρήματά τους είναι εύστοχα και οι προτάσεις τους ουσιαστικές. Έτσι ο διάλογος παίρνει το χαρακτήρα γόνιμης συζήτησης και οδηγεί στην αλήθεια. Εκφραση συναισθημάτων Η γλώσσα βοηθά τον καθένα να εκφράσει την ανθρώπινη συγκίνηση, τον εσωτερικό του κόσμο, τις ευαισθησίες του με αποτέλεσμα να καλλιεργούνται οι σχέσεις, να λύνονται οι παρεξηγήσεις, να έρχονται πιο κοντά οι άνθρωποι. Με τη γλώσσα οι άνθρωποι ευαισθητοποιούνται και δημιουργούνται ακατάλυτοι δεσμοί. Ηθική Με την αρωγή της γλώσσας διατηρούνται διαχρονικές αξίες, όπως το μέτρο, ο ανθρωπισμός, η δημοκρατία για τον ελληνικό πολιτισμό. Καλλιεργείται η ηθική και τίθενται υψηλοί στόχοι και ιδανικά, αφού μέσου του λόγου, γραπτού ή προφορικού, διαδίδονται οι μεγάλες ιδέες. Ως δημιουργική ανταλλαγή απόψεων, η γλώσσα μυεί τον άνθρωπο στην υπευθυνότητα, την άσκηση κριτικής, επομένως και τη δυνατότητα αυτοκριτικής, ώστε να απαλλαγεί από πάθη και αδυναμίες. Εξάλλου, η καλλιέργεια ευρύτερων πνευματικών ενδιαφερόντων και η απόρριψη της χειραγώγησης, που προσφέρει η ορθή αντίληψη και χρήση της γλώσσας, αποτελούν παράγοντες ενδυνάμωσης του ηθικοπνευματικού μας πολιτισμού, στοιχείο καθοριστικό, λόγω της επικράτησης στείρων τεχνοκρατικών μοντέλων ζωής. [4]

5 Κοινωνικός τομέας Επικοινωνία Η γλώσσα ικανοποιεί την ανάγκη για επικοινωνία και συνεννόηση μεταξύ των ανθρώπων και κατ επέκταση συντελεί στην επίτευξη της αρμονικής κοινωνικής συμβίωσης. Μέσω αυτής οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή, ενημερώνουν και ενημερώνονται, πληροφορούν και πληροφορούνται και επιλύουν τα προβλήματά τους. Σήμερα, που οι σχέσεις είναι τυποποιημένες και συμβατικές και οι κοινωνίες ανταγωνιστικές, χρειαζόμαστε τη βοήθεια της γλώσσας για μια δημιουργική προσέγγιση των ανθρώπων, για μια αληθινή επικοινωνία και για τον μετριασμό της αποξένωσης. Κοινωνικοποίηση Αποτελεί το κυριότερο μέσο παιδαγωγικής Συντελεί στην κοινωνικοποίηση του ατόμου και στην καλλιέργεια της κοινωνικής συνείδησης, καθώς μέσα από τη διαπροσωπική επαφή τα άτομα προτάσσουν το «εμείς», σέβονται και λειτουργούν αλληλέγγυα με τους υπόλοιπους, περιορίζοντας τους διαξιφισμούς και τις συγκρούσεις και διασφαλίζοντας την κοινωνική αρμονία και συνοχή. Πολιτικός τομέας-πολιτικοποίηση Με το λόγο οι πολίτες διεκδικούν τα δικαιώματά τους, αγωνίζονται για ελευθερία, δικαιοσύνη και αξιοκρατία. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Διάδοση του πολιτισμού Χωρίς τη γλώσσα, οι διάφορες πολιτιστικές κατακτήσεις και εμπειρίες δε θα μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά, αλλά ο άνθρωπος θα ήταν αναγκασμένος να ξεκινά κάθε φορά από το μηδέν. Επιστήμη-τεχνολογία Η ανάπτυξη των Επιστημών στηρίχτηκε στη μελέτη, στη σύγκριση, στην ανάλυση των δεδομένων, στους συλλογισμούς και στην εμβάθυνση των εννοιών, που πετυχαίνονται με τη βοήθεια της γλώσσας.. Οικονομία Η οικονομική ζωή διευκολύνεται μέσω της γλώσσας και της επικοινωνίας, καθώς προάγονται οι οικονομικές συναλλαγές, αμβλύνονται οι αντιθέσεις και επιλύονται τα οικονομικά προβλήματα, καλλιεργείται η ειδική γνώση και αναβαθμίζεται το βιοτικό επίπεδο. Νόμοι Επίσης, με το λόγο διατυπώνονται αλλά και αναπροσαρμόζονται οι νόμοι, τα άτομα επιτελούν με συνεννόηση και κατανόηση τους κοινωνικούς τους ρόλους, επιφέροντας την εύρυθμη λειτουργία των θεσμών και της κοινωνίας γενικότερα. Τέχνη Η γλώσσα είναι πεδίο δημιουργίας, γόνιμο έδαφος για την έκφραση καλλιτεχνικών ανησυχιών. Το θέατρο, η ποίηση, η λογοτεχνία είναι διέξοδοι των καλλιτεχνικών αναζητήσεων, που δεν αποφορτίζουν μόνο τους δημιουργούς αλλά αναβαθμίζουν ποιοτικά και τη δική μας ζωή. Πολιτική Σημαντική είναι η γλώσσα για την πολιτική λειτουργία του ατόμου. Ο πολιτικός λόγος γεννήθηκε με τη γλώσσα. Το ιδεώδες πολίτευμα, η δημοκρατία, στηρίζεται στο διάλογο και αυτός με τη σειρά του στην καλλιέργεια της γλώσσας. Υπάρχει λοιπόν μια διαλεκτική σχέση γλώσσας / λόγου και δημοκρατίας. Η καλλιέργεια της γλώσσας σημαίνει και ανάπτυξη του πνεύματος, καλλιέργεια κριτικής προβληματισμού, ανταλλαγή απόψεων και διεύρυνση των οριζόντων του ατόμου, εφόσον λόγος-νόηση και λόγος-έκφραση συναποτελούν τη λογική που διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα υπόλοιπα όντα. Εκτός, λοιπόν, από τη διεκδίκηση των [5]

6 ελευθεριών του, ο πολίτης μέσω αυτής ασκεί έλεγχο στην εξουσία στηλιτεύοντας κάθε μορφή αδικίας ή παραβίασης. Η κατανόηση του πολιτικού λόγου από μέρους του γλωσσικά καλλιεργημένου πολίτη οδηγεί στον περιορισμό των μέσων δημαγωγίας και προπαγάνδας, της τυφλής κομματικοποίησης και του λαϊκισμού, ενώ αντίθετα στηρίζει τη γόνιμη πολιτική αντιπαράθεση και την πολυφωνία. Από την άλλη πλευρά, η ηγεσία, μέσα από τη γλώσσα-λόγο, οφείλει να προασπίζει το κοινό καλό και να επικυρώνει το σύνταγμα. Αλλά και αντίστροφα σε μια υγιή δημοκρατία προσφέρονται στους πολίτες ευκαιρίες ενημέρωσης έγκυρης και έγκαιρης, περιορίζονται τα κρούσματα παραπληροφόρησης, εξασφαλίζονται δυνατότητες συμμετοχής στα κοινά και διαλόγου, άρα καλλιέργειας της ίδιας της γλώσσας τους, του προφορικού ή γραπτού λόγου. Μέσα, λοιπόν, από τη σωστή χρήση του λόγου και την ελεύθερη έκφραση ο λαός πολιτικοποιείται ομαλά. Γλώσσα και εθνική ταυτότητα. Φυσικοί αλλά και πολιτισμικοί προσδιορισμοί συνέχουν ένα σύνολο ανθρώπων και συνδέουν τα μέλη του με κοινή εθνική συνείδηση και ταυτότητα. Στους φυσικούς υπάγεται η φυλετική καταγωγή και ο εθνικός χώρος, δηλαδή τα σύνορα, και στους πολιτισμικούς η θρησκεία, το ιστορικό παρελθόν, τα ήθη και τα έθιμα. Ανάμεσα στους δεύτερους τη σημαντικότερη θέση κατέχει δικαιωματικά η γλώσσα. Και αυτό για δύο λόγους. Από τη μία, αποτελεί το πολιτισμικό σύνορο, που ξεχωρίζει την ομόγλωσση κοινότητα από κάθε άλλη αλλόγλωσση και δημιουργεί στα μέλη της τη συνείδηση του εθνικού «εμείς». Από την άλλη είναι το αδιάψευστο τεκμήριο της ιστορικής συνέχειας του λαού, ο μάρτυρας της διαχρονικής πορείας του στο ιστορικό γίγνεσθαι. Η γλώσσα απαθανατίζει εμπειρίες και γνώσεις, οικοδομεί τα στοιχεία εκείνα που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον ενός λαού, εξασφαλίζοντας την ιστορική συνέχεια και την ενιαία εθνική του πορεία. Ο πολίτης γνωρίζει τα ιστορικά γεγονότα, τις σχέσεις της χώρας του με τις άλλες, παραδειγματίζεται από τα σφάλματα του παρελθόντος και, το κυριότερο, συνειδητοποιεί τη βαθύτερη φυσιογνωμία του, γιατί η γλώσσα αποτελεί το στοιχείο όπου συγκεφαλαιώνονται όλες οι στιγμές της προηγούμενης διαδρομής του είναι ένα απόσταγμα από μνήμες, που καθορίζει το στίγμα του λαού μέσα στον κόσμο. Αποκρυσταλλώνεται, λοιπόν, η εθνική ταυτότητα ενός λαού και με τη γνώση της ο πολίτης καλλιεργεί την εθνική του συνείδηση, ενδυναμώνει το εθνικό του φρόνημα και μάχεται, αν χρειαστεί, για την προάσπιση της εθνικής του ακεραιότητας, που απειλείται από εξωτερικούς εχθρούς, γιατί συνειδητοποιεί την άρρηκτη σχέση γλώσσας πατρίδας. Η ιστορική επιβίωση άλλωστε ενός έθνους εξαρτάται αποφασιστικά από τη διατήρηση της γλώσσας, ενώ η παρακμή του συνδέεται με την απώλεια της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Έλληνες επί Τουρκοκρατίας, που οφείλουν την αντοχή τους στη γλώσσα, γιατί με αυτήν εξέφραζαν τα προβλήματα, τους πόθους και τα οράματά τους. Με τη συμβολή του λόγου διατηρούνται τα ήθη και τα έθιμα, η θρησκεία και η παράδοση ενός τόπου, εκφράζονται οι πνευματικοί άνθρωποι, υλοποιώντας τη βαρυσήμαντη αποστολή τους και διαφυλάσσεται η πολιτιστική ταυτότητα ενός λαού. Ειδικά σήμερα, που το κλίμα ευνοεί την αντιπαραδοσιακότητα και κυριαρχεί η ξενομανία, ενώ η τηλεόραση ενισχύει τον πολιτιστικό επεκτατισμό των αναπτυγμένων κρατών, είναι απαραίτητη η γλωσσική παιδεία ως μέσο άμυνας ενός αναπτυσσόμενου μάλιστα λαού, όπως ο ελληνικός. Ο Ψυχάρης συνήθιζε να λέει ότι «γλώσσα και πατρίδα είναι το ίδιο». Γλώσσα και οικουμενικό πνεύμα Η γλώσσα δεν συμβάλλει μόνο στην επικοινωνία των ατόμων μιας ομόγλωσσης κοινότητας, αλλά και στην επικοινωνία μεταξύ των λαών. Δημιουργούνται δεσμοί φιλίας και συνεργασίας. Είναι σημαντική η προσφορά της για την ανταλλαγή της κουλτούρας των λαών, την καλλιέργεια πνεύματος διεθνισμού χωρίς όμως ισοπέδωση της ιδιαιτερότητας κάθε λαού, για την προάσπιση της ειρήνης, και ειδικά σήμερα, τη γόνιμη προσπάθεια για την επίλυση προβλημάτων, το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα με βάση την πειθώ και την αλληλεγγύη. [6]

7 Το φαινόμενο της γλώσσας, ένα φαινόμενο καθαρά κοινωνικό Γλώσσα και Παιδεία (του Δημήτρη Τομπαϊδη) ΚΕΙΜΕΝΟ Λέμε συνήθως και πιστεύουμε πως η γλώσσα είναι το μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων μεταξύ τους ή το μέσο με το οποίο ο άνθρωπος εκφράζει τα συναισθήματα και τους στοχασμούς του. Οπωσδήποτε, και στις δύο περιπτώσεις, είναι ένα εκφραστικό μέσο ή όργανο επικοινωνίας. Ωστόσο οι επιστημονικές έρευνες (γλωσσολογικές, ψυχολογικές κτλ.) των τελευταίων δεκαετιών έδωσαν στο φαινόμενο της γλώσσας ένα φαινόμενο καθαρά κοινωνικό νέες διαστάσεις: δε θα μιλήσουμε τώρα για το ότι τα τελευταία χρόνια η γλώσσα θεωρήθηκε ως ένας από τους κυριότερους παράγοντες για την απελευθέρωση και την εθνική ανεξαρτησία ενός λαού& θα παραλείψουμε επίσης το γεγονός ότι υπογραμμίζεται ολοένα περισσότερο η συμβολή της γλώσσας στην εθνική ενότητα, έτσι που σήμερα τα κράτη να είναι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, κράτη «γλωσσικά», δηλαδή ομόγλωσσα& κι ακόμα δε θα κάνουμε λόγο για τη σχέση της γλώσσας με την οικονομική και πολιτισμική εξέλιξη ενός λαού. Θα μιλήσουμε μονάχα για τις αμοιβαίες σχέσεις της γλώσσας με την ανθρώπινη σκέψη και την καλλιέργεια του ανθρώπου. Οι έρευνες που άρχισαν από τον Πλάτωνα και τους Στωικούς και πύκνωσαν τα τελευταία χρόνια εξέτασαν επίμονα το ζήτημα των σχέσεων της γλώσσας με τη σκέψη του ανθρώπου. Και αν και τα πορίσματα των ερευνών δεν είναι ακόμα οριστικά- όσοι ασχολήθηκαν με τη φιλοσοφία της γλώσσας δέχθηκαν πως η γλώσσα δεν είναι απλώς ένα «μέσο» ή «όργανο», δηλαδή ένα εργαλείο του ανθρώπου, με το οποίο εκφράζεται και επικοινωνεί με τους συνανθρώπους του. Είναι πολύ περισσότερο μια ιδιότητα του ανθρώπου, σπουδαία όσο και η ύπαρξή του, μια ιδιότητα που του ανήκει κατά τρόπο μοναδικό, χωρίς να είναι δυνατόν να βρεθεί κάτι ανάλογο σε άλλους οργανισμούς. Η ψυχολογική ανάλυση των τελευταίων ετών έδειξε ότι η γλώσσα είναι συνυφασμένη με τη σκέψη και τη συναισθηματική μας ζωή ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξή τους. Γιατί ο άνθρωπος σκέφτεται με λέξεις και εικόνες, και χωρίς τη γλωσσική έκφραση δεν είναι δυνατόν να υπάρχει οργανωμένη σκέψη, γιατί «η σκέψη αναδύεται μαζί με τη μορφή που την εκφράζει». Με την έννοια αυτή, η γλώσσα δεν είναι, όπως πιστεύουν γενικά, το μέσο με το οποίο εκφράζεται η ανθρώπινη σκέψη (μέσο που, άρα, μπορεί να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο ήχους, όγκους, χρώματα κλπ.), αλλά η απαραίτητη προϋπόθεση που δίνει στη σκέψη συνείδηση του εαυτού της. Επομένως δεν είναι δυνατόν να συλλογιζόμαστε χωρίς γλώσσα, γιατί είμαστε ανίκανοι να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην εικόνα και τη σκέψη, καθώς και να καταλάβουμε ότι ο λόγος δεν ταυτίζεται με τον ακουστικό συμβολισμό του. Πραγματικά η γλώσσα, με όλον τον πνευματικό οπλισμό Θέματα Πληροφορίες Λογικές σχέσεις [7]

8 που έχει διαμορφωθεί μέσα της, κάνει «κατοχή» στο νέο άνθρωπο όσο βρίσκει σ αυτόν ένα νέο δέκτη της χρήσης της. Αυτή κυριαρχεί στη σκέψη του και την κατεργάζεται. Όπως το έχει διαπιστώσει επιτυχημένα ένας Γερμανός σοφός «λέμε κατέχω μιαν γλώσσα αλλά στην πραγματικότητα εκείνη μας κατέχει». Φαίνεται έτσι καθαρά ότι η συμβολή της γλώσσας στην παιδεία του ανθρώπου είναι θεμελιώδης: η γλώσσα είναι ο απαραίτητος όρος για την ύπαρξη εκείνης, το μέσο με το οποίο η παιδεία του ατόμου ολοκληρώνεται και το στήριγμα που συνεχώς, σε όλη τη ζωή του, θεμελιώνει τη μόρφωση. Έτσι οι όροι «παιδεία» και «γλώσσα» δεν είναι δυνατόν να ξεχωριστούν. Να γραφεί η περίληψη του κειμένου (περίπου 100 λέξεις) Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης. Ποιοι τρόποι πειθούς αξιοποιούνται στη 2 η παράγραφο του κειμένου. Σε ποια κατηγορία κειμενικών ειδών ανήκει το απόσπασμα που διαβάσατε; Με ποια επιχειρήματα ο συγγραφέας αποδεικνύει ότι η σκέψη και η γλώσσα είναι αλληλένδετες; Με ποια επιχειρήματα ο συγγραφέας αποδεικνύει ότι γλώσσα και παιδεία είναι αλληλένδετες; [8]

9 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΒΑΣΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΕΤΑΔΙΔΟΝΤΑΙ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Κείμενα που μελετά ο μαθητής στο σχολείο ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ Αποτελέσματα Νεοελληνική γλώσσα Παραγωγή-σχηματισμός λέξεων Γραμματική Συντακτικό Επιστημονικά κείμενα/ειδικό λεξιλόγιο/επιστημονικός λόγος Φιλοσοφία, Τεχνολογία, Αρχές Οικονομίας, Κοινωνιολογία, Ψυχολογία, Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία, Πληροφορική, Δίκαιο και δημοκρατικοί θεσμοί, Θεατρολογία, Εικαστικά, Βιολογία, Θεολογικά κ.λπ.) Ιστορικά κείμενα-ιστορικές πηγές Εισαγωγικά σημειώματα Διαγράμματα Πίνακες Ερωτήσεις-ασκήσεις-προβλήματα Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Λεξιλόγιο-ετυμολογία Ερμηνευτικά σχόλια Γραμματική, Συντακτικό Ερωτήσεις ερμηνευτικές Εκφραση- Εκθεση Λογοτεχνικά κείμενα (πεζά και ποιητικά)/η γλώσσα της λογοτεχνίας Βιογραφικά σημειώματα Μελέτες Λεξικό Λογοτεχνικών όρων Κείμενα κριτικής και παρουσίασης/η γλώσσα της κριτικής Βιογραφικά κείμενα Ειδησεογραφικά κείμενα/η γλώσσα της δημοσιογραφίας Αρθρα, δοκίμια, επιφυλλίδες/φιλοσοφικός, δοκιμιακός λόγος Διαφημιστικά κείμενα/η γλώσσα της διαφήμισης Πολιτικά κείμενα /πολιτικός λόγος Λεξικά ΑΤΟΜΟ Πνευματική ανάπτυξη Επικοινωνίαδιαπροσωπικές σχέσεις Εκφραση συναισθημάτων Κοινωνικοποίηση Ηθικοποίηση Πολιτικοποίηση Εθνική συνείδησηεθνική αυτογνωσία Οικουμενικό πνεύμα [9]

10 ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΕΜΒΑΘΥΝΣΗ «Γλωσσική εκπαίδευση: που βρισκόμαστε, τι μπορούμε να κάνουμε ;» Γλωσσικό πρόβλημα Αδυναμία της γλωσσικής εκπαίδευσης Αίτια Ελληνική εκπαίδευση Σχολαστικισμός Τυπολατρία Απαρχαιωμένες μέθοδοι διδασκαλίας ΜΜΕ Οικογένεια Προτάσεις Γλωσσική εκπαίδευση Στο δημοτικό και το γυμνάσιο Αποτελέσματα Ανάπτυξη νοητικών ικανοτήτων Καλές επιδόσεις σε όλα τα μαθήματα Εκφραστική δυνατότητα στον προφορικό και γραπτό λόγο Κοινή πεποίθηση αποτελεί σήμερα η ύπαρξη μεγάλου γλωσσικού προβλήματος στην Ελλάδα. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τη μεγάλη αδυναμία του ελληνικού δημόσιου σχολείου κάθε βαθμίδας να συμβάλει αποφασιστικά στην ορθή και άρτια διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στους νέους ανθρώπους. Οι σημερινοί έφηβοι αδυνατούν ουσιαστικά να μιλήσουν και να γράψουν την μητρική τους γλώσσα σε ικανοποιητικό επίπεδο. Εκτός της καθημερινής εμπειρίας τα αποτελέσματα των πανελλήνιων εξετάσεων στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας αποδεικνύουν ως ένα βαθμό το μέγεθος του προβλήματος. Είναι φανερό και δεν χωρά καμία αμφισβήτηση ότι τα πραγματικά αίτια του προβλήματος βρίσκονται μέσα στην ελληνική εκπαίδευση όλων των βαθμίδων. Η υποβάθμιση του γλωσσικού μαθήματος στο σχολείο, το πνεύμα σχολαστικισμού και τυπολατρίας που διέπει το μάθημα, ο μη ελκυστικός χαρακτήρας της διδασκαλίας και οι απαρχαιωμένες μέθοδοι διδασκαλίας οδηγούν στα απογοητευτικά αποτελέσματα που όλοι μας ξέρουμε. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με τις επιρροές των ΜΜΕ και κυρίως της τηλεόρασης με φτωχό ή λανθασμένο λεξιλόγιο των ομιλούντων, αλλά και την έλλειψη καθοδήγησης από την ίδια την οικογένεια στέλνουν ολοένα και πιο απαισιόδοξα μηνύματα σχετικά με το πρόβλημα. Τι μπορεί, λοιπόν, να γίνει; Ποια είναι η καλύτερη επιλογή που οφείλει κάθε ελληνική οικογένεια να κάνει, προκειμένου να εξασφαλίσει την άρτια και ποιοτική γλωσσική εκπαίδευση των παιδιών της; Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά προκύπτει από την ίδια την πρακτική της εκπαίδευσης. Είναι κοινά αποδεκτό σήμερα ότι η ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας του μικρού παιδιού πρέπει να τοποθετηθεί στα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του. Αυτό σημαίνει πως η καλύτερη ηλικία για να γνωρίσει ο νέος άνθρωπος την ελληνική γλώσσα δεν είναι άλλη από τα πρώτα έτη της μαθητικής του σταδιοδρομίας κυρίως στο Δημοτικό αλλά και στο Γυμνάσιο. Ο ελάχιστος χρόνος, που έχει ο έφηβος στη διάθεσή του στο Ενιαίο Λύκειο, προκειμένου να ασχοληθεί σοβαρά με την ορθή χρήση της ελληνικής γλώσσας και η απολύτως φυσιολογική αδυναμία του να αναβαθμίσει την ποιότητα των ελληνικών του στο ελάχιστο χρονικό διάστημα των λίγων μηνών πριν τις Πανελλήνιες Εξετάσεις οδηγούν στην αποτυχία του στο αντίστοιχο μάθημα στις εξετάσεις. Απαιτείται, λοιπόν, συστηματική προσπάθεια από τα πρώτα σχολικά χρόνια με κορύφωση τα χρόνια που ο μαθητής φοιτά στο Λύκειο. Η καλή γλωσσική εκπαίδευση θα βοηθήσει το μαθητή σε δύο ακόμη τομείς: στην ανάπτυξη νοητικών ικανοτήτων όπως η κριτική σκέψη αλλά και στην καλλιέργεια της επικοινωνιακής του ικανότητας. Δεν μπορεί να παραβλέπεται και μια σημαντική πραγματικότητα: όσα παιδιά παρουσιάζουν καλές επιδόσεις στο γλωσσικό μάθημα, συνήθως, έχουν καλές επιδόσεις και στα άλλα μαθήματα του σχολείου. Και αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Η καλή επίδοση στο μάθημα της γλώσσας συνεπάγεται υψηλό επίπεδο κριτικής σκέψης και ικανοποιητική εκφραστική δυνατότητα στον γραπτό και στον προφορικό λόγο, στοιχεία που εκτιμώνται ιδιαίτερα από όλους τους [10]

11 Προτάσεις για τη βελτίωση της γλωσσικής εκπαίδευσης Ενεργοποίηση του μαθητή Ασκηση στο γραπτό και προφορικό λόγο Εκθέσεις, περιλήψεις, ερμηνευτικές ερωτήσεις Συνεχής επαφή με γραπτά κείμενα Εξωσχολικά βιβλία, άρθρα, κείμενα του διαδικτύου, λογοτεχνικά βιβλία Ακρόαση σωστού λόγου Τηλεόραση, ραδιόφωνο, οικογένεια καθηγητές αλλά και γενικότερα στην ζωή μετά το σχολείο. Ας αναφερθούμε όμως σε συγκεκριμένους τρόπους που μπορούν να βελτιώσουν την γλωσσική ικανότητα των μαθητών. Ο πιο βασικός είναι ο τρόπος που πραγματοποιείται η διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος. Η Έκθεση δεν είναι ένα μάθημα που προσφέρεται για παθητική μάθηση και απομνημόνευση της γνώσης. Είναι επιβεβλημένη η ενεργοποίηση του μαθητή ώστε να εκφράζεται όχι μόνο γραπτά αλλά και προφορικά σε κάθε δυνατή ευκαιρία. Η συνεχής άσκηση στη χρήση του λόγου είναι το σημαντικότερο μέσο για τη βελτίωση της γλωσσικής έκφρασης του μαθητή. Ειδικά στο Λύκειο που ο μαθητής έχει αρχίσει να διαμορφώνει την προσωπικότητά του και έχει απόψεις και επιχειρήματα πρέπει να του δίνεται διαρκώς η ευκαιρία να τα εκφράζει. Δεν μπορεί να υπάρξει βελτίωση στην γλωσσική ικανότητα του μαθητή χωρίς γραπτή και προφορική άσκηση και μάλιστα σε όσο το δυνατό πιο γνήσιες επικοινωνιακές συνθήκες. Εκθέσεις κάθε τύπου, περιλήψεις, παράγραφοι και ερμηνευτικές ερωτήσεις είναι μερικοί «κλασσικοί» αλλά χρήσιμοι και αποδοτικοί τρόποι για να βελτιώσει ο μαθητής την έκφρασή του. Παράλληλα, αναγκαία κρίνεται η συνεχής επαφή με κάθε μορφής γραπτό κείμενο. Δυστυχώς, στις μέρες μας η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών φτάνει στο Ενιαίο Λύκειο χωρίς να έχει διαβάσει ποτέ ένα εξωσχολικό βιβλίο, χωρίς να έχει ανοίξει ποτέ ένα καλό ενημερωτικό έντυπο και χωρίς να έχει την ικανότητα να στοιχειοθετήσει συγκεκριμένη και σαφή επιχειρηματολογία σε έναν ενδεχόμενο διάλογο με το συμμαθητή, το φίλο, το γονέα ή το δάσκαλο. Κατά συνέπεια αυτό που μπορεί να κάνει ένας μαθητής για βελτιώσει το λόγο του είναι «να διαβάσει», να έρθει σε επαφή με κείμενα εφημερίδων, περιοδικών, κείμενα μέσα από το διαδίκτυο και βέβαια λογοτεχνικά βιβλία. Και αυτό δεν είναι απαραίτητα μια υποχρέωση και βαρύ καθήκον που του επιβάλλει το σχολείο ή οι γονείς. Το κείμενο που θα διαβάσει μπορεί να το επιλέξει ο ίδιος, να είναι κοντά στα ενδιαφέροντά του και στις προτιμήσεις του. Ας μην κατακρίνουμε την ανάγνωση best seller του τύπου Χάρυ Πότερ ή εφηβικών περιοδικών. Η κυριαρχία της εικόνας έχει προκαλέσει τόσο μεγάλο πλήγμα στη γλωσσική ικανότητα των νέων που κάθε μορφής γραπτό λόγος μπορεί να βοηθήσει το μαθητή. Είναι ουτοπικό να πιστεύουμε πως θα ξεκινήσει ο νέος με ανάγνωση μεγάλων κλασσικών λογοτεχνικών αριστουργημάτων. Μπορεί να φτάσει εκεί αλλά σταδιακά και μάλιστα με δική του επιθυμία. Τέλος ακόμη και η ακρόαση σωστού λόγου μπορεί να βοηθήσει το μαθητή. Η σωστή τηλεόραση και κυρίως το ραδιόφωνο προσφέρουν πρότυπα προφορικού λόγου που μπορούν να υιοθετηθούν από τον ακροατή και να γίνουν κτήμα του που θα το χρησιμοποιήσει αργότερα, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το πρότυπα που λαμβάνει από το γραπτό λόγο._ Αντώνης Μπάτζιος, Φιλόλογος [11]

12 Γλώσσα και εκπαίδευση Πρακτικά διημερίδων, Αθήνα, Ίδρυμα Ευγενίδου, Μαρτίου 2008 & Θεσσαλονίκη, Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ, Απριλίου 2008, Η γλώσσα είναι μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού, αφού χάρη σ αυτή ο άνθρωπος ανέπτυξε τον λόγο που αποτελεί τη βάση του πολιτισμού. -Τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου, κατά τονwittgenstein. Αυτό σημαίνει, γνωρίζω τον κόσμο όσο μου επιτρέπουν οι γλωσσικές μου ικανότητες, επικοινωνώ με τον κόσμο και τα πράγματα στον βαθμό που έχω τις γλωσσικές προϋποθέσεις. Οι δυνατότητες της διάνοιας του ανθρώπου εξαρτώνται από το επίπεδο της γλώσσας που είναι σε θέση να μεταχειρίζεται. Γιατί ο άνθρωπος του οποίου οι γλωσσικές δυνατότητες είναι περιορισμένες δεν μπορεί ούτε να εκφράσει αυτό που σκέπτεται ούτε να σκεφθεί ολοκληρωμένα. Αναγκαστικά, βρίσκεται εγκλωβισμένος μέσα σε ένα στενό και ασφυκτικό γλωσσικό πλαίσιο που δεν του δίνει τη δυνατότητα να σκεφθεί ολόπλευρα και σε βάθος. Η απαιτητική, ποιοτική και αποτελεσματική επικοινωνία είναι ζήτημα που σχετίζεται με τη γλωσσική υποδομή του καθενός. Η γλωσσική καλλιέργεια υπηρετεί και στηρίζει άμεσα και αποτελεσματικά την ανάπτυξη της σκέψης και των πνευματικών δεξιοτήτων του ανθρώπου. Η πνευματική απελευθέρωση του ατόμου, συνεπώς, σχετίζεται άμεσα με τις γλωσσικές δεξιότητες που έχει αναπτύξει. - Ως εκ τούτου, δεν είναι δυνατόν να μιλήσει κανείς για παιδεία και εκπαίδευση χωρίς να αναφερθεί στη γλώσσα, που είναι φορέας μορφωτικών αγαθών και στην οποία στηρίζεται το εκπαιδευτικό σύστημα. Το επίπεδο της γλωσσικής καλλιέργειας επηρεάζει κατ ανάγκη το επίπεδο της παιδείας και της εκπαίδευσης, δεδομένου ότι οι δύο αυτές μορφωτικές διαδικασίες στηρίζονται κατά βάση στον διάλογο, και ο διάλογος στον λόγο, η ποιότητα του οποίου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γλωσσική κατάρτιση του καθενός. Αφού, λοιπόν, από τη γλώσσα εξαρτάται η παιδεία και η εκπαίδευση και αφού η παιδεία είναι ένα κοινωνικό αγαθό και ταυτόχρονα δικαίωμα του πολίτη, εξυπακούεται ότι η γλωσσική καλλιέργεια είναι κοινωνικό αγαθό, όρος απαραίτητος τόσο για την πολιτική, κοινωνική, ηθική, αισθητική διαπαιδαγώγηση του πολίτη όσο και για την επιστημονική και επαγγελματική του κατάρτιση. Γι αυτό, το εκπαιδευτικό σύστημα, σε όλες του τις βαθμίδες, θα πρέπει να προτάσσει μεταξύ των βασικών του στόχων την εξασφάλιση των κατάλληλων προϋποθέσεων για την ανάπτυξη των γλωσσικών ικανοτήτων των μαθητών. Αν ο μαθητής δεν έχει γλωσσική αυτάρκεια, δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε εκπαιδευτικές διαδικασίες σύνθετες, ώστε να συμμετέχει ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία και να αναπτύξει την κρίση του, που είναι το ζητούμενο. Μέχρι να αποκτήσει γλωσσική, και ως εκ τούτου διανοητική, αυτάρκεια, θα εξαρτάται από την αποστήθιση, που δυστυχώς τις τελευταίες δεκαετίες έχει αποβεί η μάστιγα του εκπαιδευτικού μας συστήματος και η οποία ενισχύεται σταθερά και από το εξεταστικό μας σύστημα. Επομένως, η γλώσσα είναι δύναμη παιδευτική, αν καλλιεργείται σωστά και μεθοδικά στη σχολική πράξη. Γιατί γυμνάζει τη σκέψη, διαμορφώνει το πνεύμα και το φρόνημα, καλλιεργεί το συναίσθημα, αποδεσμεύει τις δυνάμεις της ψυχής, μας φέρνει σε επαφή με την επιστήμη, την τέχνη, την πολιτισμική μας κληρονομιά, με τον άνθρωπο του χθες και τον άνθρωπο του σήμερα, βοηθά τον νέο να δώσει μορφή στις ιδέες και στα οράματά του. Χωρίς υψηλή γλωσσική παιδεία ο νους ατροφεί και περνά στην κατάσταση της πνευματικής υπανάπτυξης. Αν τα σχολικά προγράμματα δεν δώσουν προτεραιότητα στη διδασκαλία της γλώσσας, τότε σίγουρα η παιδεία μας θα είναι ελλειμματική, αδύναμη να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες. Σκεπτόμαστε με λέξεις, επικοινωνούμε με αυτές, υπάρχουμε με άλλα λόγια χάρη σ αυτές (cogito, ergo sum) συνεπώς, όσο καλύτερα είμαστε ασκημένοι στη χρήση της [12]

13 γλώσσας, τόσο αποδοτικότερα την χρησιμοποιούμε. Η ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων και της γλωσσικής ετοιμότητας προϋποθέτει γλωσσικά βιώματα που τα παρέχει η γλωσσική κοινότητα αλλά, κυρίως, η σωστή διδασκαλία και άσκηση. Εκτός αυτού, πρέπει να προσθέσουμε ότι η γλώσσα είναι το μέσο μετάδοσης γνώσεων, ιδεών και συμπεριφορών. Δεν είναι δυνατή η διδασκαλία και η μάθηση στο σχολείο χωρίς τη γλώσσα. Επομένως, όσο πιο ευρύς είναι ο γλωσσικός κώδικας του μαθητή, τόσο πιο εύκολα συμμετέχει στη μαθησιακή διαδικασία Οι μαθησιακές δυσκολίες και η σχολική αποτυχία οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην ανεπαρκή γλωσσική παιδεία των μαθητών, αφού ούτε να κατανοήσουν σε βάθος μπορούν κάτι που ακούνε ούτε και να το αποδώσουν λεκτικά. Από τον τρόπο που μεταχειρίζονται τη γλώσσα εξαρτάται, κυρίως, η σχολική επίδοση και η απόδοσή τους σε όλα τα μαθήματα, αφού η πρόσληψη της γνώσης έχει άμεση σχέση με τις γλωσσικές τους δυ-νατότητες, στις οποίες οφείλεται εν πολλοίς η αντιληπτική ικανότητα και η δεκτικότητά τους. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Και εδώ ο ρόλος του σχολείου στην καλλιέργεια της γλωσσικής παιδείας δεν πρέπει να αγνοηθεί. Μέσα από όλα τα διδασκόμενα μαθήματα ο μαθητής θα μάθει να προσεγγίζει διάφορες πλευρές της γλώσσας: Τη γλώσσα λ.χ. των Μαθηματικών, της Φυσικής, της Χημείας, της Ιστορίας, της Κοινωνιολογίας, της Λογοτεχνίας, της Ψυχολογίας, της Βιολογίας κ.λπ. Έτσι, μέσα στο σχολείο διευρύνεται ο γλωσσικός κώδικας του μαθητή, ώστε να μπορεί να εκφράζεται και να κατανοεί με μεγαλύτερη άνεση. Κατ αυτόν τον τρόπο, η γλώσσα παύει να είναι εμπόδιο κατά τη μαθησιακή διαδικασία και γίνεται μέσον μάθησης που οδηγεί σε μια εκπαίδευση με αξιώσεις και ευοίωνες προοπτικές. [13]

14 ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ H γλώσσα είναι συνυφασμένη με την έκφραση του ανθρώπου, λειτουργία καθ εαυτήν σπουδαία στην ύπαρξή του, καθώς και με την από αυτήν υπηρετούμενη επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.[...] Δεν είναι όμως η γλώσσα ο μόνος εκφραστικός τρόπος του ανθρώπου. Εκφραστικός τρόπος του ανθρώπου είναι και η άναρθρη φωνή, κάτι προγλωσσικό, είτε η εκφώνηση έρρυθμων ήχων, η γεννητική της μουσικής. Εκφραστικός τρόπος του ανθρώπου είναι και η κάπως ρυθμική δόνηση του σώματος, η γεννητική του χορού. Εκφραστικός τρόπος του ανθρώπου είναι και η χάραξη γραφήματος είτε η πλαστική διαμόρφωση κάποιου υλικού, απαρχές των εικαστικών τεχνών. H γλώσσα, όμως, υπερέχει από τους άλλους αυτούς εκφραστικούς τρόπους του ανθρώπου. Η γλώσσα έχει το προνόμιο να εκφράζει τις επιτεύξεις της διάνοιας του ανθρώπου, απειροδύναμης στη δράση της προς γνώση του κόσμου και προς διεύθυνση της συμπεριφοράς του ανθρώπου και άρα προς συντήρηση της ζωής του. Η γλώσσα είναι κατ εξοχήν πρόσφορη προς επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, άρα και προς σύμπηξη 1 και λειτουργία της κοινωνίας, απαραίτητης για τη συντήρηση της ζωής και την υπαρξιακή προαγωγή του ανθρώπου, καθώς και για τη δημιουργία και την ανάπτυξη και τη συντήρηση του πολιτισμού. Οι άλλοι εκφραστικοί τρόποι συμβάλλουν επικουρικά είτε συμπληρωματικά στην ύπαρξη του ανθρώπου, στον εμπλουτισμό της κοινωνίας και στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Ενώ χωρίς γλώσσα δεν υπάρχει κοινωνία, ούτε πολιτισμός.[...] Όποια έξοχη αξία και αν έχουν τα καλλιτεχνικά έργα του Φειδίου, υπέρτερη αξία έχουν τα με τη χρήση της γλώσσας υπηρετημένα ή και διαπλασμένα κάπως φιλοσοφικά έργα του Πλάτωνος. Η επιρροή, έστω έμμεσα, του λόγου του Πλάτωνος στην μετ αυτόν Ιστορία και στη σημερινή ζωή της ανθρωπότητας είναι πολύ ενεργότερη και βαθύτερη από την αντίστοιχη επιρροή της τέχνης του Φειδίου.[...] Κάθε γλώσσα είναι καθρέφτισμα της νοοτροπίας και της ηθοτροπίας των ανθρώπων του οικείου λαού, αλλά και στοιχείο έκδηλο της διαφοριστικής του από τους «ξένους» λαούς ιδιοσυστασίας του. Είναι όμως και παιδαγωγός των ανθρώπων κάθε λαού η εθνική του γλώσσα, καθώς με την εκμάθηση και χρήση της η κάθε γενεά του εμβαπτίζεται κάπως στον πολιτισμό, τον δημιουργημένο από τις προηγούμενες γενεές του. Αποτελεί άρα για κάθε λαό η γλώσσα του κύριο πνευματικό αγαθό του. Και είναι πρώτιστο καθήκον των συγγραφέων και των δημοσιογράφων, ως υπεύθυνων για τη διαφύλαξη του εθνικού αυτού πλούτου η αδιάλειπτη μέριμνα προς ανεπιτήδευτη καλλιέπεια 2, με ορθή χρήση των λέξεων και [14]

15 άψογη τήρηση των κανόνων της γραμματικής, της φιλοσοφικής αυτής νομοθεσίας της γλώσσας. Και αυτό ισχύει κατ εξοχήν, όταν πρόκειται για την υπό διάπλαση πάλι στην εποχή μας ελληνική γλώσσα, την δίκαια υμνημένη στην αρχαία μορφή της από τον Gibbon, ως «μουσικώτατη και γονιμώτατη γλώσσα...» και από τον Παλαμά [...] με στίχους του ποιήματος «Ασκραίος»: «τα λόγια της ευφραίνουν / των αηδονιών τα ονείρατα και των περιστεριών / και τους αλαφροΐσκιωτους μαγεύουν». Εξ άλλου, την ευλαβική φροντίδα για τη γλώσσα παραγγέλλει ο Διονύσιος Σολωμός, ο εμπνευσμένος αυτός αλαφροΐσκιωτος, με τη δήλωσή του «Μήγαρις 3 έχω άλλο στο νου, πάρεξ 4 ελευθερία και γλώσσα;». Κωνσταντίνου Ι. Δεσποτόπουλου, Ακαδημαϊκού, Φιλοσοφία και θεωρία του πολιτισμού, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2001, σσ σύμπηξη: στερεοποίηση, συγκρότηση 2. καλλιέπεια: η χάρη, η κομψότητα του λόγου 3. μήγαρις: μήπως 4. πάρεξ: εκτός Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας περίληψη λέξεων του κειμένου που σας δόθηκε. Μονάδες 25 Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο λέξεων το περιεχόμενο της φράσης του Διονυσίου Σολωμού, «Μήγαρις έχω άλλο στο νου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;» Μονάδες 12 Β2. Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο (2) περιπτώσεις επίκλησης στην αυθεντία. Μονάδες 6 Β3. α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ορθή, άναρθρη, δίκαια, υπεύθυνων, έμμεσα. Μονάδες 5 β. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: επιρροή, προνόμιο, καθήκον, επικουρικά, μέριμνα. Β4. α. Να βρείτε τρία (3) παραδείγματα μεταφορικής χρήσης του λόγου από το κείμενο που σας δόθηκε. Μονάδες 3 β. Χωρίς να αλλάξετε το μέρος του λόγου των παρακάτω λέξεων ή ονοματικών συνόλων να σχηματίσετε από μία δική σας πρόταση με τις λέξεις: παιδαγωγός, πρόσφορη, επιρροή της τέχνης, πνευματικό αγαθό. Μονάδες 4 [15]

16 ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ Συχνά παρατηρείται στις μέρες μας χαμηλή ποιότητα γλωσσικής έκφρασης σε ποικίλες μορφές επικοινωνίας, προφορικής ή γραπτής. Ως μέλος της Βουλής των Εφήβων, σε γραπτή σας εισήγηση, να αιτιολογήσετε το παραπάνω φαινόμενο και να αναφερθείτε στην ξεχωριστή σημασία της γλωσσικής παιδείας για την προαγωγή του πνευματικού πολιτισμού ( λέξεις). «Η γλώσσα είναι δύναμη». Με δεδομένη την παραπάνω άποψη να γράψετε ένα κείμενο για το περιοδικό του σχολείου σας, στο οποίο, αφού αιτιολογήσετε το απόφθεγμα, να τονίσετε τη σημασία της γλωσσικής παιδείας και τη θέση που αυτή πρέπει να κατέχει στα πλαίσια του εκπαιδευτικού μας συστήματος. «Φθορά είναι ένα άλλου είδους πάθημα των λέξεων, το ψεύτισμα και η νοθεία τους που γίνεται όχι από σύμπτωση, αλλά από δόλο εκείνου που τις χρησιμοποιεί». Με αφορμή την παραπάνω άποψη να γράψετε μια εισήγηση στην οποία να αναφέρετε περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι λέξεις φθείρονται και να επισημάνετε τι φθείρει και τι διαφθείρει η γλώσσα της εξουσίας. «Οι νέοι σήμερα δε βιώνουν τη γλώσσα. Μιλούν μια γλώσσα που είναι φτωχή και κυριότερο χαρακτηριστικό της είναι η ακυριολεξία.» Με αφορμή την παραπάνω άποψη να γράψετε ένα κείμενο, στο οποίο να τεκμηριώνετε την παραπάνω άποψη και να εκθέσετε τους λόγους, για τους οποίους παρατηρείται το φαινόμενο της λεξιπενίας. Σήμερα συνηθίζεται οι νέοι να επικοινωνούν με γραπτά μηνύματα μέσω κινητής τηλεφωνίας και με λόγω της εκτεταμένης χρήσης του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Να γράψετε μια εισήγηση, στην οποία να παρουσιάζετε τις θετικές και αρνητικές επιδράσεις αυτού του τρόπου επικοινωνίας στις σχέσεις των ανθρώπων και στη γλώσσα. Μερικοί υποστηρίζουν την ανωτερότητα του γραπτού έναντι του προφορικού λόγου. Αφού αναφέρετε περιπτώσεις επικοινωνίας στις οποίες χρησιμοποιούνται ο γραπτός και προφορικός λόγος αντίστοιχα, να διατυπώσετε τις απόψεις σας σε σχέση με την παραπάνω άποψη. Στη σύγχρονη εποχή η εκμάθηση ξένων γλωσσών θεωρείται βασικό προσόν τόσο για την αναζήτηση εργασίας όσο και για άλλους λόγους. Να γράψετε ένα κείμενο, στο οποίο να εκθέσετε τους λόγους για τους οποίους είναι απαραίτητη η γλωσσομάθεια σήμερα. [16]

17 Λεξιλόγιο Γλωσσικό πρόβλημα Η ύπαρξη μεγάλου γλωσσικού προβλήματος στην Ελλάδα. Οι σημερινοί έφηβοι αδυνατούν ουσιαστικά να μιλήσουν και να γράψουν την μητρική τους γλώσσα σε ικανοποιητικό επίπεδο. Αν ο μαθητής δεν έχει γλωσσική αυτάρκεια Περιορισμένο, φτωχό ή λανθασμένο λεξιλόγιο, λεξιπενία, συρρίκνωση της γλώσσας, κακοποίηση της γλώσσας Περιορισμένη επικοινωνιακή ικανότητα, αδυναμία εκφραστικής δυνατότητας στον γραπτό και στον προφορικό λόγο Δεν έχει την ικανότητα να στοιχειοθετήσει συγκεκριμένη και σαφή επιχειρηματολογία σε έναν ενδεχόμενο διάλογο με το συμμαθητή, το φίλο, το γονέα ή το δάσκαλο. ο άνθρωπος του οποίου οι γλωσσικές δυνατότητες είναι περιορισμένες Γλωσσική ικανότητα Ορθή χρήση της ελληνικής γλώσσας, εκφραστική δυνατότητα στον γραπτό και στον προφορικό λόγο, βελτίωση της γλωσσικής ικανότητας των μαθητών,καλλιέργεια των έμφυτων γλωσσικών ικανοτήτων Οι δυνατότητες της διάνοιας του ανθρώπου εξαρτώνται από το επίπεδο της γλώσσας που είναι σε θέση να μεταχειρίζεται γλωσσική υποδομή, γλωσσικό υπόβαθρο, γλωσσικό επίπεδο Η γλωσσική καλλιέργεια, γλωσσική κατάρτιση Η γλώσσα είναι φορέας μορφωτικών αγαθών Χωρίς υψηλή γλωσσική παιδεία ο νους ατροφεί και περνά στην κατάσταση της πνευματικής υπανάπτυξης. Αδυναμίες της γλωσσικής εκπαίδευσης Τα πραγματικά αίτια του προβλήματος εντοπίζονται στην ελληνική εκπαίδευση όλων των βαθμίδων. Αδυναμία να αναβαθμίσει την ποιότητα των ελληνικών Αδυναμία του ελληνικού δημόσιου σχολείου κάθε βαθμίδας να συμβάλει αποφασιστικά στην ορθή και άρτια διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στους νέους ανθρώπους. Η υποβάθμιση του γλωσσικού μαθήματος στο σχολείο Οι μαθησιακές δυσκολίες και η σχολική αποτυχία οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην ανεπαρκή γλωσσική παιδεία των μαθητών, αφού ούτε να κατανοήσουν σε βάθος μπορούν κάτι που ακούνε ούτε και να το αποδώσουν λεκτικά Προτάσεις Γι αυτό, το εκπαιδευτικό σύστημα, σε όλες του τις βαθμίδες, θα πρέπει να προτάσσει μεταξύ των βασικών του στόχων την εξασφάλιση των κατάλληλων προϋποθέσεων για την ανάπτυξη των γλωσσικών ικανοτήτων των μαθητών Η ανάπτυξη των γλωσσικών δεξιοτήτων και της γλωσσικής ετοιμότητας προϋποθέτει γλωσσικά βιώματα που τα παρέχει η γλωσσική κοινότητα αλλά, κυρίως, η σωστή διδασκαλία και άσκηση. [17]

18 Αν τα σχολικά προγράμματα δεν δώσουν προτεραιότητα στη διδασκαλία της γλώσσας, τότε σίγουρα η παιδεία μας θα είναι ελλειμματική Η διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος, άρτια και ποιοτική γλωσσική εκπαίδευση, η καλή γλωσσική εκπαίδευση Η ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας του μικρού παιδιού πρέπει να τοποθετηθεί στα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του. Η ενεργοποίηση του μαθητή ώστε να εκφράζεται όχι μόνο γραπτά αλλά και προφορικά σε κάθε δυνατή ευκαιρία. Η συνεχής άσκηση στη χρήση του λόγου όσο καλύτερα είμαστε ασκημένοι στη χρήση της γλώσσας, τόσο αποδοτικότερα την χρησιμοποιούμε. όσο πιο ευρύς είναι ο γλωσσικός κώδικας του μαθητή, τόσο πιο εύκολα συμμετέχει στη μαθησιακή διαδικασία μέσα στο σχολείο διευρύνεται ο γλωσσικός κώδικας του μαθητή, ώστε να μπορεί να εκφράζεται και να κατανοεί με μεγαλύτερη άνεση Μέσα από όλα τα διδασκόμενα μαθήματα ο μαθητής θα μάθει να προσεγγίζει διάφορες πλευρές της γλώσσας: Τη γλώσσα λ.χ. των Μαθηματικών, της Φυσικής, της Χημείας, της Ιστορίας, της Κοινωνιολογίας, της Λογοτεχνίας, της Ψυχολογίας, της Βιολογίας κ.λπ Δεν μπορεί να υπάρξει βελτίωση στην γλωσσική ικανότητα του μαθητή χωρίς γραπτή και προφορική άσκηση σε όσο το δυνατό πιο γνήσιες επικοινωνιακές συνθήκες Συνεχής επαφή με κάθε μορφής γραπτό κείμενο (εξωσχολικό βιβλίο,ένα καλό ενημερωτικό έντυπο, άρθρα, δοκίμια, επιστημονικά κείμενα κ.λπ.) Αυτό που μπορεί να κάνει ένας μαθητής για να βελτιώσει το λόγο του είναι «να διαβάσει», να έρθει σε επαφή με κείμενα εφημερίδων, περιοδικών, κείμενα μέσα από το διαδίκτυο και βέβαια λογοτεχνικά βιβλία Ακόμη και η ακρόαση σωστού λόγου μπορεί να βοηθήσει το μαθητή. Η σωστή τηλεόραση και κυρίως το ραδιόφωνο προσφέρουν πρότυπα προφορικού λόγου που μπορούν να υιοθετηθούν από τον ακροατή και να γίνουν κτήμα του [18]