ΣΕΜΙΝΑΡΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΤΙΣ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ 18 ΜΑΡΤΙΟΥ 2008, ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΧΩΡΟΙ, ΝΟΗΜΑΤΑ, ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ: ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΙΩΣΗΦΙ ΗΣ ΘΕΟ ΩΡΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ, ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΟΙ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΣΑΦΗΝΗΣΕΙΣ: «Η ποιοτική έρευνα είναι µια τοποθετηµένη [situated] δραστηριότητα που χωροθετεί το παρατηρητή στον κόσµο. Ενέχει µια σειρά ερµηνευτικών και υλικών πρακτικών οι οποίες κάνουν τον κόσµο ορατό. Οι πρακτικές αυτές µετασχηµατίζουν τον κόσµο. Τον µετατρέπουν σε µια σειρά από αναπαραστάσεις µέσα από σηµειώσεις πεδίου, συνεντεύξεις, συζητήσεις, φωτογραφίες, ηχογραφήσεις και αυτοσχολιασµό. Στο επίπεδο αυτό, η ποιοτική έρευνα συνεπάγεται µια ερµηνευτική, νατουραλιστική προσέγγιση του κόσµου. Αυτό σηµαίνει ότι οι ποιοτικοί ερευνητές µελετούν τα πράγµατα στο φυσικό τους περιβάλλον, επιδιώκοντας να κατανοήσουν και να ερµηνεύσουν τα φαινόµενα µε βάση τα νοήµατα που οι άνθρωποι αποδίδουν σε αυτά» (Denzin και Lincoln 2005: 3)
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΟΙ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΣΑΦΗΝΗΣΕΙΣ: «Η ποιοτική έρευνα στοχεύει στη περιγραφή των βιόκοσµων [life-world] από τα µέσα προς τα έξω, και µέσα από την οπτική των συµµετεχόντων. Έτσι, επιδιώκει να συµβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των κοινωνικών πραγµατικοτήτων, και να δώσει έµφαση σε διαδικασίες, νοηµατικά µοντέλα και δοµικά χαρακτηριστικά» (Flick, Kardoff και Steinke 2004: 3).
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΟΙ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΣΑΦΗΝΗΣΕΙΣ: - Η ΑΜΕΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΟΥ/ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗ/ΤΡΙΑΣ - ΤΟ ΒΑΘΟΣ - Η ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΙΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ, ΣΤΗΝ ΒΙΩΜΕΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ, ΣΤΑ ΝΟΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΟΙ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΝΑ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑ Πίνακας 1. Στάσεις του τοπικού πληθυσµού (Περιφέρεια υτικής Ελλάδας) απέναντι στους µετανάστες Μεταβλητή Στατιστικά σηµαντική σχέση Σχόλια Παρατηρήσεις Μη Στατιστικά σηµαντική σχέση Πιστεύω ότι σε µεγάλο βαθµό οι µετανάστες είναι θύµατα διακρίσεων και εκµετάλλευσης στην αγορά εργασίας -Νοµός (χ 2 =61,4, s= 0,004) -Επάγγελµα (χ 2 =77,7, s= 0,007) -Φύλο (χ 2 =22,6, s= 0,000) -Εισόδηµα (χ 2 =81,1, s= 0,000) -Μορφωτικό επίπεδο (χ 2 =54,1, s= 0,004) -Απασχολείτε ή έχετε απασχολήσει µετανάστη (χ 2 =18,9, s= 0,002) -Πολιτική αυτοτοποθέτηση (χ 2 =42,4, s= 0,001) -Συµφωνούν περισσότερο σε Ηλεία, λιγότερο Αιτωλοακαρνανία - ιαφωνούν περισσότερο οι αγρότες και οι εργαζόµενοι /ες στα οικιακά -Συµφωνούν περισσότερο οι γυναίκες -Συµφωνούν περισσότερο τα χαµηλότερα εισοδήµατα - ιαφωνούν περισσότερο οι απόφοιτοι δηµοτικού και µε χαµηλότερο µορφωτικό επίπεδο -Συµφωνούν περισσότερο όσοι έχουν απασχολήσει µετανάστες - ιαφωνούν περισσότερο από κέντρο και προς δεξιά άκρη του φάσµατος -Ηλικία -Περιοχή κατοικίας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΟΙ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΝΑ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑ Ο ποσοτικός ερευνητής, καταλήγοντας στα αποτελέσµατα αυτά µπορεί εκ των υστέρων να διατυπώσει τις δικές του ερµηνείες για την αιτία της βαρύτητας του κάθε παράγοντα µεταβλητής στις απαντήσεις των ερωτώµενων. Ο ποσοτικός ερευνητής δηλαδή δουλεύει µε µια σειρά από µεταβλητές και µέσα από τους συνδυασµούς των µεταβλητών αυτών προσπαθεί να εξηγήσει την κοινωνική πραγµατικότητα. Αντίθετα ένας ερευνητής που θα υιοθετούσε µια ποιοτική µεθοδολογική προσέγγιση για το ίδιο ζήτηµα θα δούλευε µε συγκεκριµένες περιπτώσεις (cases). Θα τον ενδιέφερε πχ. πως ο Κώστας ο οποίος διαµένει στο Νοµό Ηλείας, είναι 33 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος µέσου εισοδήµατος και απόφοιτος ΤΕΙ, αντιλαµβάνεται και νοηµατοδοτεί τους όρους µετανάστευση, διακρίσεις, εκµετάλλευση και αγορά εργασίας, µε ποιους τρόπους αναπαράγει, δηµιουργεί ή κατασκευάζει την κοινωνική πραγµατικότητα και µέσα από ποιους πολύπλοκους κοινωνικό-πολιτισµικούς µηχανισµούς, νοηµατοδοτήσεις και διαδικασίες διαµορφώνει µια συγκεκριµένη οπτική για τα πράγµατα. Επίσης θα τον ενδιέφερε το πλαίσιο και οι τρόποι έκφρασης της οπτικής αυτής καθώς και οι ποικίλες συνέχειες και ασυνέχειες στην πορεία διαµόρφωσης της, οι τυχόν αµφισηµίες που υποκρύπτονται, η σύνδεση της µε την βιωµένη εµπειρία του Κώστα καθώς και µε τα είδη και τους τύπους των κοινωνικών του σχέσεων, αλληλεπιδράσεων και δράσεων (βλ. και Miles και Huberman 1994: 173).
2. ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ: ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ «Η θετικιστική οπτική του κοινωνικού κόσµου σχετίζεται κυρίως µε την προσπάθεια θεµελίωσης οντολογικών, επιστηµολογικών και µεθοδολογικών αναλογιών µε τις θετικές βιο-φυσικές επιστήµες (Ιωσηφίδης 2003, Ιωσηφίδης και Σπυριδάκης 2006). Προτάσσει την προσπάθεια θεµελίωσης και ανακάλυψης γενικεύσεων καθολικής ισχύος ( νόµων ) για την κοινωνική πραγµατικότητα, δηλαδή σταθερών και µετρήσιµων κανονικοτήτων οι οποίες βασίζονται στα δεδοµένα της εµπειρικής πραγµατικότητας. Έτσι ο θετικισµός προβάλλει αξιώσεις αντικειµενικότητας και αυστηρής επιστηµονικής µεθοδολογίας για την προσέγγιση των διαδικασιών και των φαινοµένων της κοινωνικής πραγµατικότητας. Στην ανθρωπογεωγραφία η παράδοση της χωρικής επιστήµης ή χωρικής ανάλυσης στοχεύει στην εξήγηση των χωρο-κοινωνικών φαινοµένων µέσα από την ανακάλυψη χωρικών κανονικοτήτων (regularities) και σταθερών προτύπων χωρικών διευθετήσεων, προβαίνοντας σε υψηλής αφαίρεσης µοντελοποίηση της χωρο-κοινωνικής πραγµατικότητας µε βάση εµπειρικά, παρατηρησιακά δεδοµένα (Johnston 1997)» (Τερκενλή, Ιωσηφίδης και Χωριανόπουλος (2007: 28).
2. ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ: ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΤΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ, ΣΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΝΟΗΜΑ «Ο χώρος δεν γίνεται πλέον αντιληπτός µόνο στις φυσικές και γεωµετρικές του διαστάσεις αλλά κυρίως ως µια κοινωνική σχέση που επηρεάζει όλο το φάσµα της κοινωνικής ζωής (Γεωργαντάς 2002). Η αντίληψη και ανάλυση του χώρου σαν µια κοινωνική σχέση οδηγεί µεταξύ άλλων, στην διερεύνηση των συµβολικών και πολιτισµικών διαστάσεων του, των διαφορετικών του σηµασιών για διαφορετικά κοινωνικά στρώµατα και οµάδες καθώς και της δόµησης, αναπαραγωγής και µεταβολής µιας σειράς χωροκοινωνικών ταυτοτήτων» (Κανάρογλου και Ιωσηφίδης 2007: 53).
3. ΡΕΥΜΑΤΑ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ - ΣΩΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ - ΦΥΣΗ - ΕΠΙΤΕΛΕΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ
4. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ - Γεωγραφικές διαστάσεις της κινητικής αναπηρίας στη Λέσβο - Ιδιωτικές πόλεις και περιφραγµένες κοινότητες σε παγκόσµιο επίπεδο - Παραβατικότητα σε χώρους ελεύθερου χρόνου στην Λέσβο - Μετασχηµατισµοί του δηµόσιου χώρου στο δυτικό Σίδνευ
4. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ - Αναπαραστάσεις για την ασφάλεια στο κέντρο της πόλης του Newcastle upon Tyne, Αγγλία - Εθνοτικότητα και περιοχές κατοικίας στην Μελβούρνη - Ο ρόλος του φύλου, της εθνοτικότητας και των κοινωνικών δικτύων στην παλιννόστηση της δεύτερης γενιάς Ελληνο- Αµερικανίδων από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα
4. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ - Προφορικές ιστορίες, καλλιεργητικές πρακτικές και τα νοήµατα της υπαίθρου στο Devon, Αγγλία - Φόβος, ειδύλλιο και µεταβατικότητα στην ζωή άστεγων γυναικών στο Λονδίνο - Οικονοµικές γεωγραφίες των σχέσεων εµπόρων-προµηθευτών(retailer-supplier relationships) στην Μ. Βρετανία και στις ΗΠΑ µέσα από συνεντεύξεις σε βάθος
5. ΑΝΤΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ: ΧΩΡΟΙ, ΝΟΗΜΑΤΑ, ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΜΕΘΟ ΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ: - συνέντευξη σε βάθος (in depth interviews) - οµάδες εστίασης (focus groups) - οµαδικές συνεντεύξεις (group interviews) - ανάλυση περιεχοµένου πηγών των ΜΜΕ και του διαδικτύου (content analysis/web content analysis) - βιογραφική αφήγηση και προφορική ιστορία (oral history/life history) - συµµετοχική παρατήρηση (participant observation) - σωµατοποιηµένες και συναισθηµατικές ερευνητικές πρακτικές (embodiment and emotion) - παραγωγή και χρήση φωτογραφικού-οπτικού ποιοτικού υλικού (visual data)
5. ΑΝΤΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ: ΧΩΡΟΙ, ΝΟΗΜΑΤΑ, ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ: ΧΩΡΟΙ, ΝΟΗΜΑΤΑ, ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ Ο χώρος παράγεται και κατασκευάζεται µέσα από την κοινωνική δράση των υποκειµένων και από τα ιδιαίτερα νοήµατα, ερµηνείες και αναπαραστάσεις που του αποδίδονται. Είναι µια έννοια του χώρου που αποµακρύνεται αρκετά από την γεωµετρικότητα, την φυσικότητα και την σταθερότητα και χαρακτηρίζεται από ρευστότητα, ευελιξία και ενθήκευση σε και κατασκευή από, πολύπλοκα πλέγµατα νοηµατικών και ερµηνευτικών οριζόντων. Σε αυτό το πλαίσιο οι κοινωνικές ταυτότητες και οι χωρικές ταυτότητες δεν διαχωρίζονται και δεν ανάγονται οι µεν στις δε και το αντίστροφο αλλά δηµιουργούνται, αλλάζουν και µετασχηµατίζονται από κοινού και µέσα από την καθηµερινή κοινωνική αλληλεπίδραση, την απόδοση νοήµατος και την κοινωνική δράση.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!