Identification and sustainable exploitation of wild edible mushrooms in rural areas ΠΙΛΟΣΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΝΟΣΗΣΑ 2 (βαςιςμζνο ςτο περιεχόμενο του Chapter 2 Mycoticon s Textbook) H. Πολέμης & Γ.Ι. Ζερβάκης ΑYTΟΦΤΗ ΕΔΩΔΙΜΑ ΜΑΝΙΣΑΡΙΑ Ραρουςίαςθ των πλζον δθμοφιλϊν και ενδιαφερόντων από οικονομικι άποψθ ειδϊν 1
Amanita caesarea (Scop.) Pers. «Ριπεροφςκα», «γενιτςάρα», «κοκκινοφςκα», «αυγίτθσ», «αυγομθλάκια», «καιςαρίτθσ», «νερατηάκι», «κοκκινομανίταρο». Ζνα από τα πλζον δθμοφιλι είδθ άγριων εδϊδιμων μανιταριϊν ςτθν Ευρϊπθ γνωςτό και εκτιμϊμενο από τθν ωμαϊκι εποχι. Ευρζωσ ςυλλεγόμενο ςτθν Κ. και Β. Ελλάδα όπου γίνεται επαγγελματικι εκμετάλλευςθ και εμπορία του. Φωτ.: από Wikimedia (Albin Schmalfuß, 1897) 2
τάδια ανάπτυξησ 1. Στάδιο «αυγοφ» 2. Στάδιο νεαροφ μανιταριοφ 3. Στάδιο ϊριμου μανιταριοφ Φωτ.: Η. Πολέμης Φωτ.: Η. Πολέμης 3
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 7-20 εκ. διάμετροσ, θμιςφαιρικόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ, πορτοκαλί, λείοσ, με γραμμωτι περιφζρεια. Ελάςματα: ελεφκερα, πυκνά και λεπτά, κίτρινα εξ αρχισ. Κχνοσ ςπορίων λευκοκίτρινο. Στφποσ: 6-15 2-3 εκ., +/- κυλινδρικόσ, κίτρινοσ. Δακτφλιοσ: μεμβρανϊδθσ, ευρφσ, επίμονοσ, κρεμάμενοσ. Βόλβα: μεγάλθ και χαλαρι ςαν ςάκοσ, λευκι, μεμβρανϊδθσ. Σάρκα: ςυνεκτικι και ςχετικά ςκλθρι, λευκι ςτο κζντρο και κίτρινθ κοντά ςτισ επιφάνειεσ ςτφπου και πίλου, οςμι αςκενισ, γεφςθ ευχάριςτθ φουντουκιοφ. Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 4
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε δάςθ πλατφφυλλων (κυρίωσ βελανιδιζσ, καςτανιζσ, οξιζσ) ςπάνια ςε ελατοδάςθ ι πευκοδάςθ. Συμβιωτικό-εκτομυκορριηικό είδοσ. Κοινό ςε δάςθ πλατφφυλλων, ςε υψόμετρα ζωσ και 1000 μ., ςε όλθ τθν θπειρωτικι Ελλάδα, ςτθν Ρελοπόννθςο, Εφβοια και ςτθ Λζςβο. Εμφανίηεται από Μάιο, ςτθ βόρεια Ελλάδα ςυχνά κακ όλθ τθ διάρκεια του καλοκαιριοφ ζωσ και Οκτϊβριο, ςτα νθςιά και ςτθν Ρελοπόννθςο ζωσ και τον Νοζμβριο. 5
Επικίνδυνα παρόμοια είδη Amanita phalloides είδοσ κανατθφόρο! Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 6
Προςοχή ςτα «αυγά»! Φωτ.: από Wikimedia 7
Επικίνδυνα παρόμοια είδη Amanita muscaria είδοσ τοξικό-παραιςκθςιογόνο Φωτ.: Γ. Κουτρϊτςιοσ & Θ. Ρολζμθσ 8
Agaricus campestris L. var. campestris «Ρρόβιο», «δροςίτθσ», «βακίλα», «παπαρίτθσ», «κοκκινομανίτθσ», «αςπρίτθσ», «κραςομανίτθσ», «λειβαδίτθσ». Ζνα από τα πλζον κοινά είδθ αυτοφυϊν εδϊδιμων μανιταριϊν ςε όλθ τθν Ελλάδα με εξαιρετικά οργανολθπτικά χαρακτθριςτικά. Το πιο γνωςτό και ευρζωσ ςυλλεγόμενο είδοσ, ςε όλθ τθν θπειρωτικι Ελλάδα και τα νθςιά, κφρια για αυτοκατανάλωςθ και δευτερευόντωσ για εμπορία. Φωτ.: από Wikimedia (Flora Batava 1849) 9
τάδια ανάπτυξησ 1. Στάδιο «καταβολϊν» 2. Στάδιο νεαροφ μανιταριοφ 3. Στάδιο ϊριμου μανιταριοφ 4. Στάδιο υπερϊριμου μανιταριοφ Φωτ.: από Wikimedia 10
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 5-10 εκ. διάμετροσ, θμιςφαιρικόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ, λευκόσ, με ι χωρίσ ανοικτοκαφετιά λζπια, λείοσ, με δαντελωτι προεξζχουςα περιφζρεια. Ελάςματα: ελεφκερα, πολφ πυκνά και λεπτά, λευκά-ρόδινακαφερόδινα-ςοκολατί ζωσ μαφρα. Κχνοσ ςπορίων ςκοφρο καφζ-μωβ. Στφποσ: 2,5-8,5 1-1,5 εκ., κάπωσ οξφλθκτοσ, αρχικά λευκόσ, αργότερα με μωβ χροιά προσ τα πάνω, επιφάνεια ινϊδθσ. Δακτφλιοσ: μεμβρανϊδθσ, κρεμάμενοσ, ςτενόσ, εφιμεροσ. Σάρκα: αρχικά ςυνεκτικι και ςκλθρι, λευκι, γίνεται ανοικτορόδινθ όταν κοπεί, οςμι τυπικι «μανιταριοφ», γεφςθ ευχάριςτθ φουντουκιοφ. Φωτ.: από Wikimedia Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 11
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε λιβάδια και βοςκοτόπια, προτιμά τα πθλϊδθ εδάφθ με αςβεςτολικικό υπόςτρωμα. Σαπροτροφικό νιτρόφιλο είδοσ, ευνοείται από τον εμπλουτιςμό των εδαφϊν με κοπριά φυτοφάγων ηϊων. Συχνά εμφανίηεται ςε κφκλουσ («δακτυλίδια τθσ μάγιςςασ». Κοινότατο ςε λιβάδια από το επίπεδο τθσ κάλαςςασ ζωσ και τθν αλπικι ηϊνθ. Ευρζωσ εξαπλωμζνο ς ολόκλθρθ τθν Ελλάδα και ςτα περιςςότερα νθςιά. Εμφανίηεται ςχεδόν όλον το χρόνο ανάλογα το υψόμετρο και τθν περιοχι. 12
Παρόμοια εδώδιμα είδη Agaricus pampeanus Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ Agaricus cupreobrunneus 13
Επικίνδυνα παρόμοια είδη Agaricus xanthodermus είδοσ ελαφρά τοξικό Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ Φωτ.: από Wikimedia 14
Επικίνδυνα παρόμοια είδη Amanita verna είδοσ κανατθφόρο! Φωτ.: από Wikimedia 15
Agaricus urinascens (Jul. Schäff. & F.H. Møller) Singer «Αγελαδινι», «γλόμποσ», «Γερμανικό κράνοσ». Στιβαρό και ογκϊδεσ μανιτάρι με πλοφςια ςάρκα και νόςτιμθ γεφςθ. Γνωςτό από αρκετά παλιά ςτουσ βοςκοφσ τθσ Μακεδονίασ, κι ευρζωσ ςυλλεγόμενο, πρόςφατα δευτερευόντωσ και ςε μικρι εμπορικι κλίμακα. Φωτ.: από www.manitari.gr (Γ. Κωνςταντινίδθσ) 16
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 10-25 (-30) εκ. διάμετροσ, θμιςφαιρικόσ-τραπεηιοειδισ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ με πιεςμζνο κζντρο, λευκόσ, κρεμ, κιτρινίηει με το πιάςιμο, επιφάνεια «μεταξζνια» που Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ ςυχνά ραγαδϊνεται, με δαντελωτι προεξζχουςα περιφζρεια. Ελάςματα: ελεφκερα, πολφ πυκνά και λεπτά, λευκά-ρόδινα-καφερόδιναςοκολατί ζωσ μαφρα. Κχνοσ ςπορίων ςκοφρο καφζ-μωβ. Στφποσ: 6-12 2-3,5 εκ., ροπαλοειδισ, κοντόχοντροσ, αρχικά λευκόσ και ινϊδθσ, αργότερα ωχροκαφετί λεπιϊδθσ και με δακτυλιοειδείσ ηϊνεσ προσ τθ βάςθ. Δακτφλιοσ: μεμβρανϊδθσ, κρεμάμενοσ, πολφ φαρδφσ, με «μαλλιαρι» κάτω επιφάνεια, επίμονοσ, εφκραυςτοσ, κιτρινίηει. Σάρκα: αρχικά ςυνεκτικι και ςκλθρι, λευκι, γίνεται ανοικτορόδινθ όταν κοπεί, ειδικά ςτθ βάςθ του ςτφπου, οςμι πικραμφγδαλου ι γλυκάνιςου, γεφςθ ευχάριςτθ φουντουκιοφ. 17
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε λιβάδια και βοςκοτόπια και ξζφωτα δαςϊν, προτιμά τα εδάφθ με αςβεςτολικικό υπόςτρωμα. Σαπροτροφικό νιτρόφιλο είδοσ, ευνοείται από τον εμπλουτιςμό των εδαφϊν με κοπριά φυτοφάγων ηϊων. Συχνά εμφανίηεται ςε κφκλουσ («δακτυλίδια τθσ μάγιςςασ»). Κοινό ςε ορεινά λιβάδια και ςτθν αλπικι ηϊνθ. Στθν Ελλάδα απαντάται μόνο ςτα θπειρωτικά και είναι γνωςτό από τθ Στερεά Ελλάδα ζωσ και τθ Θράκθ. Εμφανίηεται από τον Απρίλιο ζωσ και τον Νοζμβριο, ςτθν βόρεια Ελλάδα καρποφορεί ςυχνά ςε μεγάλεσ ποςότθτεσ τθν άνοιξθ και κακ όλθ τθ διάρκεια του καλοκαιριοφ. 18
Macrolepiota procera var. procera (Scop.) Singer «Ηαρκαδίςιο», «ελαφίνα», «ομπρζλα», «ςταρομανίτθσ», «κουκουλίτθσ», «καλαμάρα», «δρυγίτθσ», «αδραχτίτθσ». Κοινότατο και ζνα από τα πλζον δθμοφιλι είδθ αυτοφυϊν εδϊδιμων μανιταριϊν ςε όλθ τθν Ελλάδα με εξαιρετικά οργανολθπτικά χαρακτθριςτικά. Ρολφ γνωςτό και ευρζωσ ςυλλεγόμενο είδοσ ςε όλθ ςχεδόν τθν Ελλάδα και τα νθςιά, για αυτοκατανάλλωςθ αλλά και για εμπορία ςτθ βόρεια Ελλάδα. Φωτ.: από Wikimedia (Albin Schmalfuß, 1897) 19
τάδια ανάπτυξησ 1. Στάδιο «μπαγκζτασ» 2. Στάδιο νεαροφ μανιταριοφ 3. Στάδιο ϊριμου μανιταριοφ 4. Στάδιο υπερϊριμου μανιταριοφ Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 20
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 10-30 (-40) εκ., ωοειδισ, θμιςφαιρικόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ, με ςυνικωσ επίπεδο καφζ κζντρο και με ομοιόχρωμα μεγάλα αναςθκωμζνα λζπια, ςε λευκό-κρεμ υπόβακρο, περιφζρεια δαντελωτι κρεμάμενθ. Ελάςματα: ελεφκερα ενωμζνα ςε κολάρο, πολφ πυκνά και λεπτά, λευκά ζωσ κρεμ. Κχνοσ ςπορίων λευκό. Στφποσ: 10-30(-40) 1-2(-4 ςτθ βαςθ) εκ., κυλινδρικόσ, διευρυνόμενοσ ςε μια ζντονα βολβϊδθ βάςθ, επιφάνεια καλυμμζνθ από καφζ «φιδόδερμα». Δακτφλιοσ: διπλόσ και ςφνκετοσ, ςαν κολάρο, ξεκολλά εφκολα και κινείται πάνω ςτο ςτφπο. Σάρκα: λευκι και τρυφερι ςτον πίλο, δεν αλλάηει χρϊμα αν κοπεί, ινϊδθσ και ςκλθρι ςτον ςτφπο, οςμι αςκενισ, γεφςθ ευχάριςτθ φουντουκιοφ. Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 21
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Εμφανίηεται μζςα ςε κάκε τφπου δάςθ, ςτισ παρυφζσ αυτϊν, ςε ξζφωτα ανάμεςα ςε φτζρεσ αλλά και ςε καμνότοπουσ. Σαπροτροφικό είδοσ, προτιμά θλιόλουςτα ςθμεία με χόρτα κοπριςμζνα από φυτοφάγα ηϊα. Εμφανίηεται μεμονωμζνα ι ςε μικρζσ ομάδεσ. Κοινότατο είδοσ από το επίπεδο τθσ κάλαςςασ ζωσ και τθν ορεινι ηϊνθ. Ευρζωσ εξαπλωμζνο ς ολόκλθρθ τθν Ελλάδα και ςτα περιςςότερα μεγάλα νθςιά. Εμφανίηεται από τθν άνοιξθ (Απρίλιο) και καρποφορεί ζωσ τισ αρχζσ του χειμϊνα ςτισ κερμότερεσ και πιο πεδινζσ περιοχζσ. 22
Παρόμοια εδώδιμα είδη Macrolepiota mastoidea Φωτ.: από www.manitari.gr (Γ. Κωνςταντινίδθσ) Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 23
Παρόμοια είδη προσ αποφυγή Chlorophyllum brunneum είδοσ αμφίβολθσ εδωδιμότθτασ Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ Φωτ.: από Wikimedia 24
Agrocybe cylindracea (DC.) Maire «Άςπροσ κακαβίτθσ», «λευκίτθσ». Κοινό και διαδεδομζνο είδοσ ςτθν Ελλάδα, κυρίωσ ςε πεδινζσ και νθςιωτικζσ περιοχζσ, το οποίο παραμζνει άγνωςτο ςτο ευρφ κοινό, ενϊ ζχει πολφ ενδιαφζροντα οργανολθπτικά χαρακτθριςτικά. Σπάνια ςυλλζγεται ςτθν Ελλάδα, ενϊ είναι γνωςτι θ δυνατότθτα καλλιζργειάσ του από τθν αρχαιότθτα. Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 25
τάδια ανάπτυξησ 1. Στάδιο «καταβολϊν» 2. Στάδιο αναπτυςςόμενου μανιταριοφ 3. Στάδιο ϊριμου μανιταριοφ 4. Στάδιο υπερϊριμου μανιταριοφ Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 26
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 4-10 εκ., θμιςφαιρικόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ, καφζ-γκρίηοσ, καφε-κίτρινοσ ζωσ μπεη-ωχρόσ με ςκουρότερο κζντρο, επιφάνεια λεία, ζωσ κάπωσ ρυτιδωμζνθ ι με ρωγμζσ, περιφζρεια αρχικά ςυνεςτραμμζνθ. Ελάςματα: προςφυι ζωσ με μικρό κατερχόμενο δόντι, αρχικά λευκά και ςτθν ωριμότθτα καφζ. Κχνοσ ςπορίων: καφζ Στφποσ: 4-10(-15) 1-1,5(-2) εκ., κυλινδρικόσ, λευκόσ κατ αρχιν, οχρω-μπεη ςτθν ωριμότθτα, ςυχνά με καφζ χρωματιςμοφσ από τα ςπόρια, επιφάνεια με επιμικθ γράμμωςθ. Δακτφλιοσ: μεμβρανϊδθσ, κρεμάμενοσ, λεπτόσ αλλά επίμονοσ, αρχικά λευκόσ και τελικά καφζ (από το χρϊμα των ςπορίων). Σάρκα: πολφ ςυνεκτικι και ςκλθρι, εφκραυςτθ, λευκι ςτον πίλο, ωχρι ωσ καφζ ςτον ςτφπο, οςμι αλευριοφ, γεφςθ ευχάριςτθ φουντουκιοφ. Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 27
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Συχνά ςτισ όχκεσ ποταμϊν και ρεμάτων ςτθ βάςθ κορμϊν απονεκρωμζνων υδρόφιλων φυλλοβόλων δζντρων, ςυνικωσ λεφκασ, αλλά και πλατάνου, μουριάσ κ.α. Σαπροτροφικό ξυλοςθπτικό είδοσ, αναπτφςςεται αποκλειςτικά πάνω ςε νεκρό ξφλο. Εμφανίηεται ςυνικωσ ςε μεγάλεσ ομάδεσ ςυμφυόμενων μανιταριϊν. Κοινό είδοσ ςτθν Ελλάδα ςε ρζματα, ποταμοφσ και φυτείεσ (κυρίωσ) λεφκασ. Απαντάται κυρίωσ ςτθ νότια και ςτθ νθςιωτικι Ελλάδα. Εμφανίηεται τισ κερμζσ εποχζσ από τθν άνοιξθ (Απρίλιο) ζωσ τον Νοζμβριο (ι και ςε κερμοφσ χειμερινοφσ μινεσ) μετά από ραγδαίεσ βροχοπτϊςεισ. 28
Παρόμοια εδώδιμα είδη Agrocybe praecox Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ Armillaria mellea 29
Παρόμοια τοξικά είδη Hypholoma fasciculare Φωτ.: από Wikimedia Pholiota cerifera 30
Calocybe gambosa (Fr.) Singer «Μοςχομανίταρο», «Αϊγιωργίτικο». Κοινό και διαδεδομζνο είδοσ ςτθ βόρεια Ελλάδα κυρίωσ όπου κεωρείται ωσ εξαιρετικό εδϊδιμο μανιτάρι. Συλλζγεται αρκετά ςυχνά ςτισ περιοχζσ όπου είναι γνωςτό και γίνεται εμπορία ζωσ κι εξαγωγι του ς άλλεσ Ευρωπαϊκζσ χϊρεσ. Φωτ.: από Wikimedia (J. Sowerby 1803) 31
τάδια ανάπτυξησ 1. Στάδιο «καταβολϊν» 2. Στάδιο αναπτυςςόμενου μανιταριοφ 3. Στάδιο ϊριμου μανιταριοφ 4. Στάδιο υπερϊριμου μανιταριοφ Φωτ.: από www.manitari.gr (Γ. Κωνςταντινίδθσ) 32
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 4-12 εκ., κυρτόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ, λευκόσ, κρεμ ζωσ ωχρόσ, επιφάνεια λεία και «μεταξζνια», ςυχνά με ρωγμζσ κατά τθν ωριμότθτα, περιφζρεια ςυνεςτραμμζνθ για μεγάλο χρονικό διάςτθμα. Ελάςματα: προςφυι με οδόντωςθ λεπτά, πυκνά και χαρακτθριςτικά ςτενά, αρχικά λευκά ζωσ κρεμ. Κχνοσ ςπορίων: λευκό-κρεμ Στφποσ: 3-8 1-1,5(-2) εκ., ροπαλοειδισ, ωσ 3 εκ. πάχοσ ςτθ βάςθ, ςυχνά ζκκεντροσ, ρωμαλζοσ, ςυμπαγισ και ςκλθρόσ, λευκόσ-κρεμ, επιφάνεια ινϊδθσ. Σάρκα: αρχικά πολφ ςυνεκτικι και ςκλθρι, αργότερα πιο μαλακι και ςτεγνι, πολφ παχιά ςτον πίλο, λευκι ζωσ κρεμ παντοφ χωρίσ μεταχρωματιςμοφσ όταν κοπεί, οςμι ζντονθ αλευριοφ ι ςαν ψωμί, γεφςθ ευχάριςτθ παρόμοια. Φωτ.: Δ. Διμου 33
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε ανοικτά λιβάδια και φυςικοφσ λειμϊνεσ ι βοςκοτόπια, αλλά και ςε παρυφζσ δαςϊν, ςε ξζφωτα και κατά μικοσ μονοπατιϊν. Σαπροτροφικό είδοσ. Εμφανίηεται ςυνικωσ ςε μεγάλεσ ομάδεσ και χαρακτθριςτικά ςε κφκλουσ («δακτυλίδια μάγιςςασ»). Κοινό είδοσ ςτθ βόρεια Ελλάδα γνωςτό από τθν Στερεά Ελλάδα ζωσ και τθ Θράκθ, αναφερόμενο ωσ πολφ κοινό ςε χορτϊδεισ εκτάςεισ με λεφκεσ ςτθ Μακεδονία. Αποκλειςτικά ανοιξιάτικο είδοσ που εμφανίηεται από τον Απρίλιο ζωσ τα τζλθ Ιουνίου. Λόγω τθσ ςυχνισ εμφάνιςι του γφρω ςτισ 23 Απριλίου, θ κοινι του ονομαςία ς όλθ τθν Ευρϊπθ είναι «το μανιτάρι του Αγίου Γεωργίου». 34
Παρόμοια τοξικά είδη Entoloma lividum Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ Entoloma clypeatum Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 35
Infundibulicybe geotropa (Bull.) Harmaja «Ριπερίτθσ», «νευρομανίτθσ», «αχλαδομανίτθσ», «λαγαρίτθσ». Αρκετά κοινό και διαδεδομζνο είδοσ ςτθν Ελλάδα, πολφ αρωματικό, τραγανό και νόςτιμο μανιτάρι. Συλλζγεται αρκετά ςυχνά ςτθν Αττικι, ςτθν Εφβοια και ςε νθςιά του ανατολικοφ Αιγαίου (Λζςβοσ, Ικαρία). Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 36
τάδια ανάπτυξησ 1. Στάδιο νεαρϊν μανιταριϊν 2. Στάδιο αναπτυςςόμενου μανιταριοφ 3. Στάδιο ϊριμου μανιταριοφ 4. Στάδιο υπερϊριμου μανιταριοφ Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 37
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 8-20 εκ., κυρτόσ με ςυνικωσ χαρακτθριςτικι προεξοχι ςτο κζντρο ζωσ ζντονα χωνιόμορφοσ, λευκόσ-κρεμ ζωσ ωχρόσ-μπεη, επιφάνεια λεία και μεταξζνια, περιφζρεια ςυνεςτραμμζνθ για μεγάλο χρονικό διάςτθμα, τελικά ευκεία ζωσ αναςθκωμζνθ. Ελάςματα: κατερχόμενα, πυκνά, μερικζσ φορζσ διχαλωτά, αρχικά λευκωπά, τελικά ομοιόχρωμα με τον πίλο. Κχνοσ ςπορίων: λευκό. Στφποσ: 8-15(-20) 1,5-3 εκ., ροπαλοειδισ, χαρακτθριςτικά μεγάλοσ, Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ ομοιόχρωμοσ με πίλο, επιφάνεια ινϊδθσ. Σάρκα: αρχικά πολφ ςυνεκτικι και ςκλθρι, αργότερα πιο μαλακι και ςτεγνι, λευκι χωρίσ μεταχρωματιςμοφσ αν κοπεί, οςμι ζντονθ ςαν άρωμα λουλουδιϊν (ίριδα) ι κάπωσ κυανιδικι, γεφςθ ιπια, ευχάριςτθ όχι εφκολα περιγράψιμθ. 38
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Μζςα ςε δάςθ, κατά κανόνα πλατφφυλλων αλλά και ςε μικτά, ςε ξζφωτα ι ανοίγματα ι ςτισ παρυφζσ τουσ. Σαπροτροφικό είδοσ που φαίνεται να προτιμά τα αςβεςτολικικά εδάφθ. Εμφανίηεται ςυνικωσ κατά ομάδεσ και χαρακτθριςτικά ςε γραμμζσ. Κοινό είδοσ ςε ολόκλθρθ τθν Ελλάδα τόςο ςε θπειρωτικζσ περιοχζσ όςο και ςε όλα τα μεγάλα νθςιά. Εμφανίηεται από το καλοκαίρι (Ιοφλιο) ςτθν βόρεια Ελλάδα όπου καρποφορεί ζωσ το φκινόπωρο και από το φκινόπωρο ζωσ νωρίσ το χειμϊνα ςτισ νοτιότερεσ περιοχζσ και τα νθςιά. 39
Lactarius deliciosus (L.) Gray L. salmonicolor R. Heim & Leclair, L. sanguifluus (Paulet) Fr., L. semisanguifluus R. Heim. & Leclair «Καρότο», «κουμαρίτθσ», «πευκίτθσ», «μαρίλα», «κοκκινίτθσ». Ρολφ κοινά και διαδεδομζνα είδθ ςτθν Ελλάδα, ιδιαίτερα δθμοφιλι κι εφκολα αναγνωρίςιμα. Συλλζγονται αρκετά ςυχνά ςτθ Στερεά Ελλάδα, ςτθν Ρελοπόννθςο, ςτθν Εφβοια και ςε πολλά νθςιά του Αιγαίου, ενϊ ςτθ Λζςβο, ςτθ Σάμο και ςτθν Ικαρία γίνεται εμπορία τουσ ςε λαϊκζσ αγορζσ ενϊ ςερβίρονται και ςε ταβζρνεσ. Φωτ.: Γ. Κουτρϊτςιοσ 40
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 5-10 εκ., αρχικά κυρτόσ με βυκιςμζνο κζντρο ζωσ χωνιόμορφοσ, με ομόκεντρεσ πορτοκαλί-καρωτί ηωνϊςεισ ςε ςαρκόχρωμο υπόβακρο, επιφάνεια λεία, «λιπαρι» με υγρό καιρό, περιφζρεια ςυνεςτραμμζνθ αρχικά, τελικά ευκεία. Ελάςματα: προςφυι ζωσ κατερχόμενα, πυκνά, μερικζσ φορζσ διχαλωτά, με ανοικτό πορτοκαλί χρϊμα, όταν πλθγωκοφν εκκρίνουν γαλακτϊδεσ υγρό πορτοκαλί χρϊματοσ, ςτθν ωριμότθτα πραςινίηουν. Κχνοσ ςπορίων: ωχρόλευκο, ανοικτό ροη. Στφποσ: 3-7 1,5-2,5 εκ., κυλινδρικόσ, χαρακτθριςτικά κοντόσ, αρχικά ςυμπαγισ, αλλά ςτθν ωριμότθτα κοφφιοσ, ομοιόχρωμοσ με πίλο με ςκουρότερεσ κθλίδεσ, επιφάνεια χνουδωτι. Σάρκα: ςυνεκτικι και ςκλθρι, ςπάει χαρακτθριςτικά ςαν κιμωλία, μόλισ κοπεί παίρνει πορτοκαλί χρϊμα, ειδικά πάνω από τα ελάςματα και περιφερειακά ςτο ςτφπο, τελικά πραςινίηει, ςτα υπόλοιπα ςθμεία είναι ωχρόλευκθ, οςμι ευχάριςτθ καρϊτου και γεφςθ γλυκιά. Φωτ.: Δ. Διμου 41
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Μζςα ςε πευκοδάςθ, με είδθ πεφκων που φζρουν βελόνεσ ςε ηεφγθ, όπωσ το κοινό πεφκο, το μαυρόπευκο και θ κουκουναριά. Εκτομυκορριηικό είδοσ που ςυμβιϊνει αποκλειςτικά με είδθ πεφκων. Εμφανίηεται μεμονωμζνα ι κατά ομάδεσ και ςυχνά είναι κρυμμζνο κάτω από τισ πευκοβελόνεσ. Κοινό είδοσ ςε ολόκλθρθ τθν Ελλάδα τόςο ςε θπειρωτικζσ περιοχζσ όςο και ςε όλα τα μεγάλα νθςιά, όπου υπάρχουν πευκοδάςθ από παρακαλάςςιεσ ζωσ ορεινζσ περιοχζσ με μαφρθ πεφκθ. Εμφανίηεται από τον Μάιο και όλο το καλοκαίρι ςτθν βόρεια Ελλάδα όπου καρποφορεί ζωσ το φκινόπωρο και από το φκινόπωρο ζωσ νωρίσ το χειμϊνα ςτα νοτιότερα και τα νθςιά. 42
Παρόμοια εδώδιμα είδη Lactarius sanguifluus Lactarius salmonicolor Φωτ.: Δ. Διμου Lactarius semisangifluus Lactarius deterrimus Φωτ.: Μ. Τριανταφφλλου Φωτ.: B. Assyov 43
Russula cyanoxantha (Schaeff.) Fr. Ρολφ κοινό και διαδεδομζνο είδοσ ςτθν Ελλάδα, ζνα από τα λίγα εφκολα αναγνωρίςιμα του γζνουσ, με ιδιαίτερθ γεφςθ που μπορεί να καταναλωκεί και ωμό. Άγνωςτο ςτο ευρφ κοινό είδοσ, ςυλλζγεται ςυχνά περιςςότερο ςτθ βόρεια Ελλάδα, διατίκεται ςε οριςμζνα εξειδικευμζνα εςτιατόρια και γίνεται μικρισ ζκταςθ εμπορία του. Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 44
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 5-15 εκ., αρχικά θμιςφαιρικόσ, κυρτόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ με βυκιςμζνο κζντρο, με ποικίλουσ χρωματιςμοφσ, μίξεισ κυανϊν, πράςινων, μωβ, λιλά, κρεμ και λευκϊν χρωμάτων, επιφάνεια λεία κάπωσ «λιπαρι» και κολλϊδθσ με υγρό καιρό, περιφζρεια ςυνεςτραμμζνθ αρχικά, τελικά ευκεία. Ελάςματα: προςφυι ζωσ ςχεδόν ελεφκερα, πυκνά, ςυχνά διχαλωτά, λευκά, κάπωσ «λιπαρά», μαλακά, ελαςτικά όχι εφκραυςτα. Κχνοσ ςπορίων: λευκό. Στφποσ: 5-10 1,5-3(-4) εκ., κυλινδρικόσ, αρχικά ςυμπαγισ, αλλά ςτθν ωριμότθτα κοφφιοσ, λευκόσ ι με μωβ-λιλά περιοχζσ, επιφάνεια λεία. Σάρκα: πολφ ςυνεκτικι και ςκλθρι, ςπάει χαρακτθριςτικά ςαν κιμωλία ιδιαίτερα ςτον ςτφπο, λευκι, αργότερα μαλακϊνει και γκριηάρει λίγο ςτθν ωριμότθτα, οςμι αςκενισ και γεφςθ γλυκιά. Φωτ.: Δ. Διμου 45
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε δάςθ πλατφφυλλων δζντρων, κυρίωσ δρυόσ, καςτανιάσ και οξιάσ. Εκτομυκορριηικό είδοσ που ςυμβιϊνει με διάφορα φυλλοβόλα δζντρα, ςυχνότερα με δρυσ, οξυζσ και καςτανιζσ, ςπανιότερα ςε μικτά δάςθ με κωνοφόρα. Εμφανίηεται μεμονωμζνα ι κατά μικρζσ ομάδεσ. Κοινό είδοσ ςε ολόκλθρθ τθν Ελλάδα ςε θπειρωτικζσ περιοχζσ και ςε οριςμζνα από τα μεγάλα νθςιά του Αιγαίου (π.χ. Λζςβοσ). Εμφανίηεται από το Μάιο και όλο το καλοκαίρι ςτθν βόρεια Ελλάδα όπου καρποφορεί ζωσ τον Οκτϊβρθ. 46
Russula virescens (Schaeff.) Fr. Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ Φωτ.: B. Assyov Ζχει παραπλιςια χαρακτθριςτικά με το προθγοφμενο είδοσ, ωσ προσ το μζγεκοσ, πρόςφυςθ και χρϊμα ελαςμάτων, αποτφπωμα ςπορίων, χρϊμα και ςχιμα ςτφπου, υφι ςάρκασ, εδωδιμότθτα, βιότοπο, οικολογία, εποχι εμφάνιςθσ και περιοχζσ εξάπλωςθσ ςτθν Ελλάδα. Κφριο διαγνωςτικό χαρακτθριςτικό είναι θ επιφάνεια του πίλου που ζχει χρϊματα πραςινωπά (φιςτικί, γκρίηο-λαδί) και υφι δερματϊδθ ςτθν αρχι ζωσ ζντονα ραγαδωμζνθ αργότερα και ιδιαίτερα προσ τθν περιφζρεια. Λόγω του χρωματιςμοφ και μόνο, αυτό το είδοσ κα μποροφςε να μπερδευτεί με το κανατθφόρο μανιτάρι Amanita phalloides, που όμωσ ζχει τελείωσ διαφορετικό ςχιμα, με κυρτό λείο πίλο, δακτφλιο και βόλβα ςτον ςτφπο, κακϊσ και ςάρκα που δεν «ςπάει ςαν κιμωλία». 47
Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm. «Ξερακομανίτθσ», «πίτα», «βλάντρα», «μαφροσ κακαβίτθσ», «πλευρίτθσ», «ελατομανίτθσ», «ςκωταριά». Ρολφ κοινό κι εφκολα αναγνωρίςιμο είδοσ, ευρζωσ διαδεδομζνο ςτθν θπειρωτικι Ελλάδα αλλά και ςε νθςιά του Αιγαίου. Γνωςτό και δθμοφιλζσ είδοσ ςε όλθ τθ χϊρα, ωσ αυτοφυζσ μανιτάρι κυρίωσ ςυλλζγεται για ιδιοκατανάλωςθ λόγω του ότι είναι το πιο γνωςτό, ευρζωσ καλλιεργοφμενο κι επιτυχθμζνο εμπορικά είδοσ ςτθν Ελλάδα. Φωτ.: Γ. Κουτρϊτςιοσ 48
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 4-12(-25) εκ., αρχικά κυρτόσ με βυκιςμζνο κζντρο ζωσ οςτρακόμορφοσ, με αρχικά ςκοφρο μπλε-μολυβί κι αργότερα πιο ανοικτόχρωμο γκρίηο, μπεη ζωσ ωχρό χρϊμα, επιφάνεια λεία γυαλιςτερι, περιφζρεια ςυνεςτραμμζνθ αρχικά, τελικά ευκεία και κάπωσ αυλακωτι. Ελάςματα: κατερχόμενα, μζτρια πυκνά, ςυχνά διχαλωτά, λευκά ζωσ κρεμ και τελικά ωχρό-γκρίηα. Κχνοσ ςπορίων: λευκό. Στφποσ: ςυχνά υπανάπτυκτοσ, όταν υπάρχει είναι πλάγιοσ ι ζκκεντροσ 0,5-4(-6) 1-2 εκ., ςχεδόν κυλινδρικόσ ι αδρακτόμορφοσ, ςυμπαγισ κι ελαςτικόσ, λευκόσ ζωσ κρεμ, επιφάνεια με επιμικθ γράμμωςθ και τριχωτι προσ τθ βάςθ. Σάρκα: λευκι και ελαςτικι, οςμι αρωματικι, γεφςθ ιπια ευχάριςτθ. Φωτ.: Γ. Ηερβάκθσ 49
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Ράνω ςε κορμοφσ και πρζμνα δζντρων, ςυχνά ςτθ βάςθ αυτϊν, καταγεγραμμζνο ςε διάφορα είδθ πλατφφυλλων δζντρων αλλά αρκετά κοινό και ςε ζλατα. Ξυλοςθπτικό ζωσ προαιρετικά παραςιτικό είδοσ που μπορεί να προςβάλλει εξαςκενθμζνα δζντρα και ςτθ ςυνεχεία να τρζφεται από το νεκρό ξφλο. Εμφανίηεται κατά κανόνα ςε χαρακτθριςτικζσ ςυμφυείσ δζςμεσ μανιταριϊν, πλάγια εκπτυςςόμενεσ από το υπόςτρωμα. Κοινό είδοσ ςε ολόκλθρθ τθν Ελλάδα τόςο ςε θπειρωτικζσ περιοχζσ όςο και ςε αρκετά μεγάλα νθςιά του Αιγαίου από παρακαλάςςιεσ ι/και αςτικζσ περιοχζσ ζωσ τα ορεινά ελατοδάςθ. Είναι ψυχρόφιλο είδοσ και εμφανίηεται από το φκινόπωρο ζωσ και το χειμϊνα κακϊσ αντζχει και τουσ πρϊιμουσ παγετοφσ. 50
Παρόμοια εδώδιμα είδη Pleurotus pulmonarius Pleurotus fuscosquamulosus (=cystidiosus) Φωτ.: Δ. Διμου Φωτ.: Ι. Καλλοντηισ Μορφολογικά πολφ παραπλιςια είδθ και δφςκολα διακριτά από το P. οstreatus, ειδικά ςε προχωρθμζνο ςτάδιο ανάπτυξθσ, όμωσ κατά κανόνα τα αρχικά χρϊματά τουσ είναι καφεκίτρινα ζωσ μπεη. Από άποψθ οικολογίασ διαφζρουν ςθμαντικά κακϊσ είναι αμφότερα κερμόφιλα είδθ που απαντοφν αποκλειςτικά ςε πλατφφυλλα δζντρα κυρίωσ ςε νοτιότερεσ και παρακαλάςςιεσ περιοχζσ, με εποχι καρποφορίασ από τα τζλθ καλοκαιριοφ ζωσ τισ αρχζσ φκινοπϊρου. Ριο ςπάνια είδθ από το P. ostreatus, ειδικά το δεφτερο το οποίο είναι γνωςτό μόνο από τθν Αττικι, τθ Σαλαμίνα και τθ Λζςβο ςε ςυκιζσ και λεφκεσ. 51
Παρόμοια μη εδώδιμα είδη Lentinellus castoreus (L. ursinus) Panellus stypticus Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ Φωτ.: από Wikimedia Crepidotus calolepis (C. mollis) Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 52
Pleurotus eryngii (DC.) Quél. var. eryngii «Φτίτςι», «γαλαφτια», «λαγουδαφτια», «γαϊδουρίςιο», «αυτάκια», «αγκακομανίτθσ». Ρολφ κοινό και διαδεδομζνο είδοσ ςε όλθ τθν Ελλάδα αλλά και ςτα περιςςότερα νθςιά. Γνωςτό και δθμοφιλζσ είδοσ ςε όλθ τθν Ελλάδα, με φανατικοφσ ςυλλζκτεσ ιδίωσ ςτα νθςιά του Αιγαίου, ςυλλζγεται κυρίωσ για ιδιοκατανάλωςθ και ςπάνια γίνεται μικρισ ζκταςθσ εμπορία του. Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 53
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 3-10(-12) εκ., αρχικά κυρτόσ ζωσ ςχεδόν επίπεδοσ με βυκιςμζνο κζντρο, με ποικίλεσ αποχρϊςεισ από ςκοφρο καφζ ζωσ μπεη με ςκουρότερθ λεπιϊδθ διακόςμθςθ, επιφάνεια αρχικά χνουδωτι μετά λεία και γυαλιςτερι, περιφζρεια ςυνεςτραμμζνθ αρχικά, τελικά αναςθκωμζνθ. Ελάςματα: κατερχόμενα, μζτρια πυκνά, ςυχνά διχαλωτά, λευκά ζωσ κρεμ και τελικά ωχρό-γκρίηα. Κχνοσ ςπορίων: λευκό. Στφποσ: πλάγιοσ ι ζκκεντροσ και ςπάνια κεντρικόσ 0,5-4(-6) 1-2 εκ., ςχεδόν κυλινδρικόσ ςυχνά αδρακτόμορφοσ και Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ ριηωματϊδθσ, ςυμπαγισ κι ελαςτικόσ, λευκόσ ζωσ κρεμ, επιφάνεια με επιμικθ γράμμωςθ και τριχωτι προσ τθ βάςθ. Σάρκα: λευκι και ελαςτικι, οςμι αρωματικι ελαφρά γλυκάνιςου, γεφςθ ιπια ευχάριςτθ. 54
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε αγροφσ, χζρςα κτιματα, βοςκοτόπια και λιβάδια με παρουςία των χαρακτθριςτικϊν φυτϊν-ξενιςτϊν του. Σαπροτροφικό ζωσ προαιρετικά παραςιτικό είδοσ που μπορεί να προςβάλλει ηωντανά ςκιαδανκι φυτά, ςυνικωσ γαϊδουράγκακα του γζνουσ Eryngium. Εμφανίηεται κατά κανόνα ςε ςυμφυείσ μικρζσ δζςμεσ μανιταριϊν, εκπτυςςόμενεσ από το ζδαφοσ, αλλά ςε επαφι με τα υπολείμματα των βλαςτϊν ι ριηϊν των φυτϊν-ξενιςτϊν του. Κοινό είδοσ ςε ολόκλθρθ τθν Ελλάδα τόςο ςε θπειρωτικζσ περιοχζσ αλλά και ςε πολλά νθςιά από το επίπεδο τθσ κάλαςςασ ζωσ ςε υψόμετρα 800-1500 μ. Καρποφορεί από τισ αρχζσ φκινοπϊρου ςτθ βόρεια Ελλάδα ζωσ το χειμϊνα ςε νοτιότερεσ περιοχζσ και νθςιά, μερικζσ φορζσ και τθν άνοιξθ. Eryngium campestre Φωτ.: από Wikimedia 55
Ferula commins (Στράτοσ Σπανζλλθσ) υγγενή εδώδιμα είδη Pleurotus eryngii (Lanzi) Sacc. var. ferulae Φωτ.: Δ. Διμου Μορφολογικά παρόμοιο με τθν προαναφερκείςα ποικιλία. Διαφζρει ςτο μζγεκοσ μόνο κακϊσ ο πίλοσ μπορεί να φκάςει ζωσ και τα 30 εκ. διάμετρο και ςτο φυτό-ξενιςτι, που είναι το Ferula communis (νάρκθκασ, ι άρτικασ, εξ ου και «αρτικίτθσ») 56
ΠΡΟΟΧΗ! ΠΑΝΙΟ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΟΤΜΕΝΟ ΕΙΔΟ υγγενή εδώδιμα είδη Pleurotus nebrodensis (Inzenga) Quél. Cachrys ferulacea Φωτ.: G. Venturella Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ Μορφολογικά παρόμοιο με το P eryngii var. ferulae αλλά με χρϊμα πίλου λευκό ζωσ κρεμ. Καρποφορεί αποκλειςτικά και μόνο άνοιξθ (Απρίλιο-Μάιο) και είναι γνωςτό ςτθν Ελλάδα μόνο από τθ βόρεια Ρελοπόννθςο, ςε υψόμετρα μεγαλφτερα των 1300 μζτρων και με φυτό-ξενιςτι το Cachrys ferulacea. 57
Cantharellus cibarius Fr. var. cibarius «Κιτρινοφςκα», «γαϊτςα», «γαλζτα», «νεραντηάκι»,. Ρολφ κοινό και διαδεδομζνο είδοσ ςε όλθ τθν Ελλάδα και ςε μεγάλα νθςιά. Γνωςτό και δθμοφιλζσ είδοσ ςτθν θπειρωτικι Ελλάδα, ςυλλζγεται ςε πολφ μεγάλεσ ποςότθτεσ και είναι ζνα από τα πιο εκμεταλλεφςιμα εμπορικά αυτοφυι μανιτάρια, λόγω τθσ ιδιαίτερα ευχάριςτθσ γεφςθσ και του μεγάλου χρόνου ςυντιρθςθσ του ςτο ψυγείο. Φωτ.: από Wikimedia (J. Sowerby 1797) 58
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 2-10(-15) εκ., αρχικά θμιςφαιρικόσ-κυρτόσ, επίπεδοσ ζωσ χωνιόμορφοσ, με ανοικτό ζωσ βακφ κίτρινο χρϊμα, επιφάνεια ελάχιςτα χνουδωτι ζωσ λεία, περιφζρεια ςυνεςτραμμζνθ αρχικά, τελικά αναςθκωμζνθ, κυματιςτι. Ελάςματα: δεν υπάρχουν τυπικά ελάςματα αλλά ρθχζσ νευρϊςεισ «ψευδοελάςματα», κατερχόμενα και ομοιόχρωμα με τον πίλο. Κχνοσ ςπορίων: ωχρό-κιτρινωπό. Στφποσ: πλάγιοσ ι ζκκεντροσ και ςπάνια κεντρικόσ 0,5-4(-6) 1-2 εκ., κυλινδρικόσ ςτενεφει προσ τθ βάςθ, κιτρινωπόσ ι λευκόσ, επιφάνεια λεία ι ελαφρά χνουδωτι. Σάρκα: λευκι ζωσ λευκοκίτρινθ, τραγανι κι ελαςτικι, οςμι αρωματικι ελαφρά βερίκοκου, γεφςθ ιπια, ευχάριςτθ. Φωτ.: Δ. Διμου 59
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε δάςθ πλατφφυλλων και κωνοφόρων δζντρων, ςυνικωσ ςε υγρά ςθμεία κοντά ςε ρεματιζσ. Εκτομυκορριηικό είδοσ που προτιμά ωσ δζντρα ςυμβιωτζσ τισ οξιζσ και τισ βελανιδιζσ αλλά ςυχνά ςυμβιϊνει και με ςθμφδεσ, καςτανιζσ, ζλατα και πεφκα. Εμφανίηεται ςυνικωσ ςε ομάδεσ πολλϊν μανιταριϊν «κατά ςτρατιζσ», ςυχνά κρυμμζνων κάτω από το ςτρϊμα των πεςμζνων φφλλων. Κοινό είδοσ ςε ολόκλθρθ τθν Ελλάδα τόςο ςε θπειρωτικζσ περιοχζσ αλλά και ςτα μεγαλφτερα νθςιά (Λζςβοσ, Ικαρία, Κριτθ κ.α.). Καρποφορεί από τθν άνοιξθ (Μάρτιοσ) ωσ τισ αρχζσ φκινοπϊρου ςτθ βόρεια Ελλάδα ι ζωσ τον χειμϊνα (Ιανουάριο) ςε νοτιότερεσ περιοχζσ και ςτα νθςιά. 60
υγγενή εδώδιμα είδη Cantharellus cinereus (Pers.) Fr. Μορφολογικά διαφζρει από το προθγοφμενο είδοσ ςτα χρϊματα που είναι ανάμικτα, ςκιϊδθ γκρίηα ζωσ καφζ, ζχει ακτινωτά πτυχωτό πίλο, κοφφιο εςωτερικά ςτφπο και λεπτότερθ ςάρκα με φρουτϊδθ οςμι που κυμίηει δαμάςκθνο. Πχι τόςο κοινό είδοσ ςτθν Ελλάδα, γνωςτό ζωσ τϊρα μόνο από τθν Στερεά Ελλάδα και τθ Μακεδονία ςε δάςθ οξιάσ και δρυόσ. Φωτ.: Δ. Διμου 61
Craterellus cornucopioides (L.) Pers. «Μαφρθ τρομπζτα». Κοινό και διαδεδομζνο είδοσ ςτθν θπειρωτικι Ελλάδα. Δθμοφιλζσ είδοσ κυρίωσ ςτθ βόρεια Ελλάδα, ςυλλζγεται ςε μεγάλεσ ποςότθτεσ και είναι εμπορικά εκμεταλλεφςιμο, διακινείται κυρίωσ ωσ αποξθραμζνο. Ιδανικό ςυςτατικό για ςοφπεσ και ςάλτςεσ λόγω τθσ λεπτισ αλλά ιδιαίτερα χαρακτθριςτικισ του γεφςθσ. Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 62
Μορφολογία - αναγνώριςη Στα μανιτάρια αυτά δεν είναι εφκολο να διακρικεί ο πίλοσ από τον ςτφπο. Ζχουν ζνα ςυνεχόμενο χωνιόμορφο ςχιμα που κυμίηει τρομπζτα με φψοσ 6-10 (-20) εκ. και διάμετρο ςτο άνω τμιμα 2-5 (- 8) εκ. Θ εςωτερικι επιφάνεια τθσ χοάνθσ ζχει γκρίηο-καφζ ςκοφρο χρϊμα και είναι αμυδρά λεπιϊδθσ. Θ εξωτερικι γόνιμθ επιφάνεια είναι ςχεδόν λεία ι ελαφρά νευρϊδθσ-ρυτιδωμζνθ και γκρίηα. Θ ςάρκα είναι πολφ λεπτι, ςκοφρα γκρι, θ οςμι αςκενισ και θ γεφςθ ελάχιςτα ταγκι. Φωτ.: B. Assyov 63
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε δάςθ πλατφφυλλων δζντρων, ςυνικωσ ςε υγρά ςθμεία. Εκτομυκορριηικό είδοσ που προτιμά ωσ δζντρα ςυμβιωτζσ τισ οξιζσ, τισ βελανιδιζσ και τισ καςτανιζσ. Εμφανίηεται πάντα χαρακτθριςτικά ςε ομάδεσ πολλϊν μανιταριϊν «κατά ςτρατιζσ» και είναι κατά κανόνα κρυμμζνα κάτω από ςτρϊματα πεςμζνων φφλλων. Κοινό είδοσ ςε ολόκλθρθ τθν θπειρωτικι Ελλάδα από τθν Ρελοπόννθςο ζωσ και τθ Θράκθ. Καρποφορεί από τον Ιοφνιο ωσ και τον Νοζμβριο. 64
Παρόμοια εδώδιμα είδη Craterellus tubaeformis (Fr.) Quél. Ζχει διακριτό πίλο με διάμετρο 2-6 εκ., με ςχιμα χοάνθσ ι κρατιρα, καφζκίτρινα, λαδί, καφζ, γκρίηα ανάμικτα χρϊματα, ωχρά προσ τθν περιφζρεια. Ζχει ανοιχτοκίτρινα «ψευδοελάςματα», ζντονα κατερχόμενα και αναςτομοφμενα και ομοιόχρωμο, ςχεδόν κυλινδρικό ι πεπλατυςμζνο, ςτφπο 2-8 (-10) 0.5-1 εκ., με επιφάνεια λεία ι με επιμικεισ πτυχϊςεισ. Σχετικά κοινό είδοσ ςτθ Θεςςαλία και ςτθ Μακεδονία ςε δάςθ πλατφφυλλων και κωνοφόρων από Ιοφλιο ζωσ και Δεκζμβριο, ςυχνά ανκεκτικό ςτουσ πρϊιμουσ παγετοφσ. Φωτ.: C.M. Denchev 65
Hydnum repandum L. «Αγκακάκι», «περδικομανίταρο». Κοινό και διαδεδομζνο είδοσ ςτθν θπειρωτικι Ελλάδα αλλά και ςε αρκετά νθςιά. Πχι ιδιαίτερα γνωςτό είδοσ ςτθν Ελλάδα παρόλο που ζχει φανατικοφσ ςυλλζκτεσ. Ζχει παραπλιςια ποιοτικά χαρακτθριςτικά με το Cantharellus cibarius γι αυτό και κεωρείται από τα εκλεκτά αυτοφυι εδϊδιμα μανιτάρια. Φωτ.: B. Assyov 66
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 3-12(-20) εκ., αρχικά θμιςφαιρικόσ ωσ ακανόνιςτα κυρτόσ, τελικά ςχεδόν επίπεδοσ ζωσ με βυκιςμζνο κζντρο, λευκόσ, κρεμ, ανοικτόσ ροη, κιτρινίηει λίγο με το πιάςιμο και τθν θλικία, επιφάνεια αρχικά βελοφδινθ ζωσ δερματϊδθσ, περιφζρεια ςυνεςτραμμζνθ αρχικά, τελικά ευκεία και κυματιςτι. Ακίδεσ: ελαφρά κατερχόμενεσ, πυκνζσ, 4-8 χιλ. μικοσ και 2-3 χιλ. πάχοσ, μυτερζσ, εφκραυςτεσ, λευκζσ ζωσ ανοικτό ροη. Κχνοσ ςπορίων: λευκό. Στφποσ: κεντρικόσ ι ζκκεντροσ 2-7 (-8) 1.5-3(-4) εκ., ςχεδόν κυλινδρικόσ ι ροπαλοειδισ, ςυμπαγισ και ςκλθρόσ, λευκόσ, καφετιάηει ςτθν ωριμότθτα, επιφάνεια λεία. Σάρκα: λευκι μεταχρωματιηόμενθ ροηκίτρινθ όταν κοπεί, ςυνεκτικι, αλλά εφκραυςτθ, οςμι αςκενισ φρουτϊδθσ, γεφςθ ιπια αλλά ςε υπερϊριμα μανιτάρια λίγο πικρι. Φωτ.: Δ. Διμου 67
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε δάςθ πλατφφυλλων και κωνοφόρων δζντρων. Εκτομυκορριηικό είδοσ που ζχει πολλά είδθ δζντρων ωσ ςυμβιωτζσ με προτίμθςθ τισ οξιζσ, τισ βελανιδιζσ, τισ ςθμφδεσ αλλά και πεφκα. Εμφανίηεται πάντα χαρακτθριςτικά ςε ομάδεσ πολλϊν μανιταριϊν ςε κφκλουσ ι ςειρζσ. Κοινό είδοσ ςε ολόκλθρθ τθν θπειρωτικι Ελλάδα και ςε αρκετά από τα νθςιά. Καρποφορεί από τα τζλθ του καλοκαιριοφ ςτα βορειότερα ζωσ μερικζσ φορζσ και τον Δεκζμβρθ κακϊσ μπορεί να αντζξει ςτουσ πρϊιμουσ παγετοφσ ςε κερμοκραςίεσ ζωσ -5 o C. 68
Boletus edulis Bull. Boletus aereus Bull., Boletus reticulatus Schaeff., Boletus pinophilus Pilat & Demrec «Βαςιλικό», «βαςίλα», «βαςιλομανίταρο», «καλογεράκι». Ρολφ κοινά (ειδικά τα τρια πρϊτα) και διαδεδομζνα είδθ ςτθν θπειρωτικι Ελλάδα κυρίωσ, ιδιαίτερα δθμοφιλι κι εφκολα αναγνωρίςιμα. Εξαιρετικι ποιότθτασ εδϊδιμα μανιτάρια. Αποτελοφν τα πλζον ευρζωσ ςυλλεγόμενα εμπορικά είδθ, γίνεται εκτεταμζνθ ςυλλογι, μεταποίθςθ, τυποποίθςθ, και προϊκθςθ τουσ τόςο ςτο εςωτερικό όςο και ςτο εξωτερικό. Φωτ.: από Wikimedia Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 69
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: 5-20 (-30) εκ., παχφσ και ςαρκϊδθσ, αρχικά θμιςφαιρικόσ τελικά ςχεδόν επίπεδοσ, με ανάμικτα λευκωπά, ωχρά, μπεη ζωσ ανοικτό καφζ ζωσ καςτανά χρϊματα, επιφάνεια λεία «λιπαρι» με υγρό καιρό, περιφζρεια προεξζχει των πόρων, επιδερμίδα δφςκολα αποκολλοφμενθ. Ρορϊδθσ ςτρϊςθ: εφκολα αποκολλοφμενθ από τθ ςάρκα του πίλου. Ρόροι μικροί, κυκλικοί, λευκοί και μετά ωχροκίτρινοι, λαδοκίτρινοι ζωσ λαδί-καφζ τελικά, δεν μεταχρωματίηονται αν πλθγωκοφν. Στφποσ: 5-15 (-20) 3-7 (-15) εκ., ςυνικωσ βαρελόςχθμοσ, αργότερα ροπαλοειδισ, ςπανιότερα κυλινδρικόσ, μπεη ζωσ ανοικτό-καφζ χρϊμα, με λευκι ζωσ κρεμ δικτυωτι διακόςμθςθ, πιο ορατι ςτο ανϊτερο μιςό τμιμα του. Σάρκα: πολφ παχιά, ςυνεκτικι αρχικά, μαλακϊνει ςταδιακά, λευκι χωρίσ μεταχρωματιςμό όταν κοπεί και καςτανι ακριβϊσ κάτω από τθν επιδερμίδα του πίλου, οςμι ευχάριςτθ καρϊτου και γεφςθ γλυκιά και πολφ νόςτιμθ. Φωτ.: B. Assyov 70
υγγενή εδώδιμα είδη Boletus aereus Boletus reticulatus Boletus aereus Φωτ.: Δ. Διμου Φωτ.: Δ. Διμου Boletus pinophilus Φωτ.: B. Assyov Φωτ.: B. Assyov 71
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε ορεινά δάςθ, πλατφφυλλων και κωνοφόρων. Το B. edulis απαντάται τόςο ςε φυλλοβόλα (οξιζσ, καςτανιζσ) αλλά και ζλατα. Τα B. aereus και B. reticulatus ςυνικωσ ςε δρυσ ι καςτανιζσ. Το B. pinophilus αποκλειςτικά ςε πεφκα. Πλα είναι ςυμβιωτικά εκτομυκορριηικά είδθ. Εμφανίηονται κατά κανόνα μεμονωμζνα. Κοινά είδθ ςε ολόκλθρθ τθν θπειρωτικι Ελλάδα λιγότερο κοινά ςε οριςμζνα από τα μεγάλα νθςιά όπου υπάρχουν εκτεταμζνα δάςθ. Το B. pinophilus όχι και τόςο κοινό είδοσ, με εξαίρεςθ τθ βόρεια Ελλάδα. Είναι ςχετικά κερμόφιλα είδθ και καρποφοροφν ςε ςχετικά ηεςτζσ περιόδουσ μετά από ραγδαίεσ βροχοπτϊςεισ. Εμφανίηονται από το Μάιο μζχρι τισ αρχζσ του φκινοπϊρου ςτθν βόρεια Ελλάδα. Το B. edulis προτιμά πιο υγρζσ κζςεισ από τα υπόλοιπα. Το B. aereus καρποφορεί ςτα νθςιά ζωσ και τον Δεκζμβρθ. 72
Calvatia gigantea (Batsch) Lloyd Μάλλον αςυνικιςτο είδοσ γνωςτό από τθν θπειρωτικι Ελλάδα μόνο. Πχι ιδιαίτερα γνωςτό ςτθ χϊρα μασ αλλά όςοι το γνωρίηουν το εκτιμοφν λόγω του μεγάλου μεγζκουσ του. Συλλζγεται και καταναλϊνεται νωπό, ενϊ αν και μπορεί να αποξθρανκεί δεν είναι ποτζ τόςο καλισ ποιότθτα όςο άλλα αποξθραμζνα μανιτάρια. Φωτ.: από Wikimedia 73
Μορφολογία - αναγνώριςη Το μανιτάρι αυτό δεν ζχει τθν όψθ των προθγοφμενων ειδϊν, δεν υπάρχει πίλοσ και ςτφποσ, ζχει ςχιμα ςχεδόν ςφαιρικό, κονδυλόμορφο, ι αχλαδόμορφο, διαμζτρου 10-30 (-50) εκ. και φψουσ 10-25 εκ., ςυνδεδεμζνο με μυκθλιακά κορδόνια ςτο ζδαφοσ. Το περίβλθμα (πθρίδιο) περιλαμβάνει δφο ςτοιβάδεσ, θ εξωτερικι είναι λευκι, κιτρινωπι ζωσ λαδί-καφζ ςτθν ωριμότθτα, αρχικά λεία τελικά ςχίηεται ςε μεγάλα κομμάτια, θ εςωτερικι ςτοιβάδα είναι πολφ λεπτι, λεία και εξαφανίηεται αμζςωσ μετά το ςχίςιμο τθσ εξωτερικισ κι αυτι. Σάρκα: (κρόμβοσ) περικλείεται ςτο πθρίδιο, αρχικά λευκι, ςυνεκτικι, ςταδιακά γίνεται κιτρινωπι, λαδοκίτρινθ υδαρισ και τελικά μετατρζπεται ςε μια καφετιά ξθρι μάηα ςπορίων. Φωτ.: από Wikimedia 74
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Απαντά ςε λιβάδια, ςυνικωσ ςε ορεινζσ περιοχζσ και ςυχνά ςτθν αλπικι ηϊνθ, ςπάνια ςε πάρκα, κιπουσ και μζςα ςε δάςθ. Σαπροτροφικό είδοσ που ευδοκιμεί ςε λιβάδια και βοςκοτόπια με εδάφθ εμπλουτιςμζνα από τθν κοπριά φυτοφάγων ηϊων. Εμφανίηεται μεμονωμζνα ι ςε μικρζσ ομάδεσ. Αςυνικιςτο είδοσ γνωςτό μόνο από τθ Στερεά Ελλάδα, τθ Μακεδονία και τθν Ρελοπόννθςο. Καρποφορεί κυρίωσ το φκινόπωρο αλλά μπορεί να βρεκεί και από το Μάιο ζωσ και τον Οκτϊβριο. 75
Morchella elata Fr. Morchella conica Krombh., Morchella esculenta (L.) Pers. «Μουρτςζκι», «αρτςιβοφρτηι», «κοιλιζσ», «καψαλίτθσ», «κουκουμζλα». Κοινά και διαδεδομζνα είδθ ςτθν θπειρωτικι Ελλάδα, ιδιαίτερα δθμοφιλι και ςε πολλά νθςιά. Ραράγουν εξαιρετικισ ποιότθτασ εδϊδιμα μανιτάρια με πολφ υψθλζσ τιμζσ ςτθν αγορά. Συλλζγονται ευρζωσ ςε πολλά μζρθ τθσ χϊρασ μασ και γίνεται μεγάλθσ ζκταςθσ εμπορία και εξαγωγι τουσ. Φωτ.: Γ. Γιάνγκου Στθν αγορά κυκλοφοροφν κυρίωσ αποξθραμζνα ςε τιμζσ που φκάνουν και τα 200 ευρϊ το κιλό. ΡΟΣΟΧΘ! Πλεσ οι μορχζλλεσ είναι τοξικζσ αν καταναλωκοφν ωμζσ ι ανεπαρκϊσ μαγειρεμζνεσ. 76
Μορφολογία - αναγνώριςη Ρίλοσ: αποτελεί το 1/2-1/3 του ςυνολικοφ φψουσ ςτου αςκϊματοσ, με διαςτάςεισ 2-6(-8) 2-5(-6) εκ., ςυνικωσ κωνικόσ, μυτερόσ ι μθ, ζωσ ωοειδισ, επιφάνεια κυψελιδωτι, με παράλλθλεσ πτυχϊςεισ και κάκετεσ ενϊςεισ που κυμίηουν ςκάλα, χνουδωτζσ αρχικά, γκρίηο, ςταδιακά ςκουραίνει ςε καφζ-μαφρο, θ περιφζρεια υπερκαλφπτει αρχικά τον ςτφπο. Στφποσ: 2-5(-7) 1.5-3 εκ., ςχεδόν κυλινδρικόσ, λίγο φαρδφτεροσ και πτυχωμζνοσ προσ τθ βάςθ, λευκόσ, κρεμ, ωχρόσ ι μαυριδερόσ μερικζσ φορζσ, ςκουραίνει με τθν θλικία και θ επιφάνεια γίνεται τραχιά, εςωτερικά είναι κοφφιοσ. Φωτ.: A. Saitta Σάρκα: λεπτι, ελαςτικι αρχικά, που ςκλθραίνει όςο ωριμάηει, εςωτερικά κοφφια ς όλο το άςκωμα, λευκωπι, οςμι λεπτι και διαπεραςτικι, γιινθ, γεφςθ πολφ ευχάριςτθ. 77
Παρόμοια εδώδιμα είδη Morchella conica Krombh. Morchella esculenta (L.) Pers. Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ Φωτ.: A. Saitta 78
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Σε δάςθ κωνοφόρων τόςο πευκοδάςθ όςο και ελατοδάςθ, ευνοοφνται από τισ πυρκαγιζσ ιδίωσ αυτζσ που ζχουν κάψει εν μζρει τα δζντρα. Το M. esculenta απαντά κάτω από πλατφφυλλα δζντρα, ςε κιπουσ με οπωροφόρα, ςε όχκεσ ποταμϊν και ρεμάτων που κατακλφηονται περιοδικά με νερό. Σφμφωνα με νεότερεσ απόψεισ, κεωροφνται ςυμβιωτικά εκτομυκορριηικά είδθ. Απαντϊνται κατά ομάδεσ και ςτα καμζνα δάςθ τον πρϊτο χρόνο μετά τθ φωτιά ςε μεγάλουσ αρικμοφσ. Κοινά είδθ ςε ολόκλθρθ τθν Ελλάδα και ςε πολλά νθςιά, από τα παρακαλάςςια πευκοδάςθ ζωσ τα ορεινά ελατοδάςθ. Εμφανίηονται αποκλειςτικά μόνο τθν άνοιξθ από το Μάρτιο ςε χαμθλά υψόμετρα ζωσ και τισ αρχζσ Ιουνίου ςτισ βορειότερεσ και πιο ορεινζσ περιοχζσ. 79
Tuber aestivum Vittad. Tuber brumale Vittad., Tuber melanosporum Vittad. «Μοφρθ τροφφα», «καλοκαιρινι τροφφα». Είδθ που πρόςφατα αποδείχτθκε πωσ είναι κοινά και ευρζωσ διαδεδομζνα ςτθ χϊρα μασ, αλλά ζωσ πρότινοσ θ παρουςία τουσ αγνοοφνταν κακϊσ δεν υπιρχαν ςυλλζκτεσ τροφφασ με εκπαιδευμζνα ςκυλιά για τθν ανεφρεςι τουσ. Συλλζγονται τα τελευταία χρόνια ςε πολλζσ περιοχζσ τθσ Ελλάδασ, γίνεται εμπορία, μεταποίθςθ και εξαγωγι τουσ. Το T. melanosporum είναι το ακριβότερο απ όλα τα είδθ μαφρθσ τροφφασ. Φωτ.: Δ. Διμου 80
Μορφολογία - αναγνώριςη Αςκϊματα: υπόγεια ςχεδόν ςφαιρικά διαμζτρου 2-9(-12) εκ., ςκοφρο καφζ-μαφρα ζωσ μαφρα εξωτερικά, επιφάνεια ανϊμαλθ με πυραμιδοειδείσ προεξοχζσ. Σάρκα: ςκλθρι, ςυμπαγισ, λευκι αρχικά και ανοικτι ζωσ ςκοφρα καφζ κατά τθν ωριμότθτα, με λευκζσ νευρϊςεισ που διατρζχουν όλο το εςωτερικό του αςκϊματοσ, οι οποίεσ δεν αλλάηουν χρϊμα όταν κοπεί θ ςάρκα. Οςμι λεπτι αρχικά αλλά ευχάριςτθ ςαν ψθμζνο δθμθτριακά ι ςαν ψωμί, γίνεται ςταδιακά πιο ζντονθ και κυμίηει καλαςςινά φφκια, γεφςθ πολφ ευχάριςτθ που κυμίηει διάφορουσ ξθροφσ καρποφσ όπωσ καρφδια ι φουντοφκια. Φωτ.: από Wikimedia 81
Παρόμοια εδώδιμα είδη Tuber brumale Φωτ.: από Wikimedia Tuber melanosporum 82
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Θ καλοκαιρινι τροφφα αναπτφςςεται ςε πθλϊδθ και βαριά, ςχετικά ξθρά εδάφθ, ςε θλιόλουςτεσ κζςεισ, θ χειμωνιάτικθ ςε πιο υγρά εδάφθ, ενϊ θ μελανόςπορθ προτιμά τα ελαφριά πορϊδθ καλά αεριηόμενα εδάφθ με υψθλι αλκαλικότθτα. Πλεσ οι τροφφεσ είναι ςυμβιωτικά εκτομυκορριηικά είδθ και ςυμβιϊνουν με πολλά είδθ δζντρων και κάμνων όπωσ δρυσ, οξιζσ, λεφκεσ, φουντουκιζσ, πεφκα κ.α. Βρίςκονται κάτω από τθν επιφάνεια του εδάφουσ ςε βάκοσ ζωσ και 20 εκ. ενϊ θ καλοκαιρινι τροφφα αναπτφςςεται πιο επιφανειακά κι οριςμζνεσ φορζσ δθμιουργεί ςκαςίματα ςτθν επιφάνεια του εδάφουσ ι ανευρίςκεται κάτω από τθ φυλλάδα. Πλα τα είδθ είναι κοινά με ευρεία εξάπλωςθ ςτθν Ελλάδα και ςε πολλά νθςιά, ςε υψόμετρα από 80 ζωσ 1500 μ. Θ καλοκαιρινι τροφφα ςυλλζγεται από Μάιο ζωσ Ιοφλιο, θ χειμωνιάτικθ και θ μελανόςπορθ από Νοζμβριο-Δεκζμβριο ζωσ Μάρτιο. 83
Tuber magnatum Pico Tuber borchii Vittad. «Λευκι τροφφα», «φδνο». Θ λευκι πολφτιμθ τροφφα T. magnatum βρζκθκε μόλισ πριν λίγα χρόνια για πρϊτθ φορά ςτθ Ελλάδα κι εξακολουκεί να είναι ιδιαίτερα ςπάνια, ς αντίκεςθ με το είδοσ T. borchii που κεωρείται ςχετικά κοινό. Για τθν ϊρα μόνο θ T. borchii γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευςθσ ςτθν Ελλάδα από εξειδικευμζνουσ ςυλλζκτεσ τροφφασ. Θ λευκι πολφτιμθ τροφφα είναι το ακριβότερο αυτοφυζσ εδϊδιμο μανιτάρι ςτον κόςμο με τιμζσ που φκάνουν ζωσ και τα 6000 ευρϊ το κιλό. Φωτ.: D. Donnini 84
Μορφολογία - αναγνώριςη Αςκϊματα: υπόγεια κονδυλόμορφα, ακανόνιςτα, με λοβοφσ και πτυχϊςεισ, διαμζτρου 2-20 εκ., ωχρό-κίτρινα, μερικζσ φορζσ με πραςινωπι χροιά, επιφάνεια λεπτότατα πιτυρϊδθσ, ςπανίωσ λεία. Ρθρίδιο λευκό ςε τομι. Σάρκα: ςκλθρι, ςυμπαγισ, λευκι αρχικά και ωχρι, καφζ-κίτρινθ, ι μερικζσ φορζσ με ρόδινθ ι κοκκινωπι χροιά κατά τθν ωριμότθτα, με λευκζσ νευρϊςεισ που διατρζχουν όλο το εςωτερικό του αςκϊματοσ. Οςμι ςφνκετθ ςαν μεκάνιο με μίξθ από ςκόρδο και ϊριμο τυρί. Φωτ.: από Wikipedia 85
Παρόμοια εδώδιμα είδη Tuber borchii Vittad. Φωτ.: D. Donnini Φωτ.: Θ. Ρολζμθσ 86
Βιότοποσ & εποχή εμφάνιςησ Θ λευκι πολφτιμθ τροφφα αναπτφςςεται ςε ελαφριά αμμϊδθ ι αμμοπθλϊδθ καλά αεριηόμενα εδάφθ, ενϊ θ Τ. borchii προτιμά τα αλκαλικά αςβεςτολικικά εδάφθ. Αμφότερεσ είναι ςυμβιωτικά εκτομυκορριηικά είδθ, θ T. magnatum με πλατφφυλλα όπωσ δρυσ, ιτιζσ, λεφκεσ κ.α., ενϊ θ Τ. borchii και με κωνοφόρα αλλά και πολλά άλλα είδθ δζντρων και κάμνων όπωσ δρυσ, οξιζσ, λεφκεσ, φουντουκιζσ, πεφκα, γαφρουσ, φτελιζσ, ρείκια κ.α. Θ λευκι πολφτιμθ τροφφα ζχει βρεκεί ςτθν Ελλάδα μόνο ςτθ δυτικι Μακεδονία. Στθν Ιταλία ανευρίςκεται ςε υψόμετρα από 80 ζωσ 800-1000 μ. Θ T. magnatum ςυλλζγεται από Ιοφλιο ζωσ αργά το φκινόπωρο ςτθν Ιταλία, ενϊ θ Τ. borchii ςυλλζγεται ςτθν Ελλάδα από Νοζμβριο ζωσ Μάιο, αλλά κυρίωσ τθν άνοιξθ. 87