Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική

ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ, ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική Διαλέξεις Διδασκαλίας Αναστασάκης Ανδρέας Καθηγητής Εφαρμογών

Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ... 6 1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ... 6 1.1 Αποτελεσματικότητα κατά Pareto... 6 1.2 Τα Θεωρήματα της οικονομικής της ευημερίας... 8 1.3 Μεγιστοποίηση Ευημερίας... 9 1.3.1 Μεγιστοποίηση της ευημερίας του ατόμου υπό ΕισοδηματικόΠεριορισμό... 9 1.3.2 Μεγιστοποίηση του κέρδους της επιχείρησης: Επιλογή ποσότητας παραγωγής... 13 1.3.3 Μεγιστοποίηση του κέρδους της επιχείρησης. Επιλογή συντελεστών παραγωγής... 14 1.4 Ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές -Σύνοψη... 15 1.5 Κοινωνικό πλεόνασμα... 17 2. ΓΕΝΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ... 18 2.1 Αριστοποίηση κατά Pareto στην ανταλλαγή σε μια οικονομία με δύο άτομα Α, Ε και δύο αγαθά Μ (μήλα) και Σ (σύκα).... 18 2.2 Συνθήκες αριστοποίησης κατά Pareto στην ανταλλαγή... 24 2.3 Συνολική Αριστοποίηση στην Κατανάλωση και στην Παραγωγή... 29 2.4 Συνθήκες Μεγιστοποίησης της Ευημερίας... 34 3. ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΑΓΑΘΑ ΠΟΥ ΠΑΡΕΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ... 35 3.1 Αποτελεσματική παροχή δημόσιων αγαθών... 36 3.2 Αποτελεσματική παροχή ιδιωτικών αγαθών... 38 3.3 Σύγκριση για την άριστη παροχή ιδιωτικών και δημόσιων αγαθών... 40 3.4 Εφαρμογές αποτελεσματικής παροχής ιδιωτικών και δημόσιων αγαθών... 40 3.4.1 Περίπτωση ενός αγαθού... 40 3.4.2 Περίπτωση 2 δημόσιων αγαθών... 43 3.5 Αποτελεσματική παροχή δημόσιων αγαθών: Προβλήματα... 48 3.6 Ιδιωτική παροχή δημόσιων αγαθών: Προβλήματα... 49 3.7 Δημόσια ή ιδιωτική παραγωγή... 49 3.8 Πείραμα με την κατασκευή ενός δρόμου... 50 3.9 Η αναδιανομή ως δημόσιο αγαθό: παράδειγμα... 51 4. ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ... 52 4.1 Εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση.... 52 4.2 Εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή... 52 4.3 Μικτές εξωτερικές επιδράσεις... 53 4.4 Διαγραμματική ανάλυση εξωτερικών επιδράσεων... 53 5. ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ... 56 5.1 Σκοπός και περιεχόμενο της ανάλυσης... 56 5.2 Η αρχή της μέγιστης καθαρής κοινωνικής ωφέλειας... 57 5.2.1 Το κριτήριο του προσδιορισμού του συνολικού ύψους των δημοσίων δαπανών... 57 5.2.2 Το κριτήριο του άριστου επιμερισμού των δημοσίων δαπανών... 58 5.3 Η αξιολόγηση σχεδίων δημοσίων δαπανών... 59 Σελ.2/131

5.3.1. Η μέθοδος της καθαρής παρούσας αξίας (NPV)... 60 5.3.2. Η μέθοδος της εσωτερικής απόδοσης... 62 5.4 Η αβεβαιότητα και η αξιολόγηση των σχεδίων δημοσίων δαπανών... 63 5.4.1 Αβεβαιότητα και θεωρία των παιγνίων... 63 5.4.2 Αβεβαιότητα και θεωρία των πιθανοτήτων... 64 5.4.3 Αβεβαιότητα και συντηρητική εκτίμηση των καθαρών ωφελειών... 65 5.4.4 Αβεβαιότητα και προσαύξηση του ποσοστού προεξόφλησης... 67 5.4.5 Αβεβαιότητα και φορολογία στο ποσοστό προεξόφλησης... 68 6. ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΦΟΡΩΝ... 70 6.1 Ορισμοί... 70 6.2 Ταξινόμηση των Φόρων... 70 6.2.1 Ταξινόμηση µε κριτήριο τη Φορολογική Βάση... 70 6.2.2 Ταξινόμηση των Φόρων σε Άμεσους και Έμμεσους... 71 6.2.3 Ταξινόμηση µε κριτήριο τη φορολογούσα αρχή... 71 6.2.4 Ταξινόμηση των φόρων σε προσωπικούς και απρόσωπους... 72 6.2.5 Ταξινόμηση µε κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή... 72 6.3 Οικονομική ανάλυση φόρων... 74 6.3.1 Αποτέλεσμα φόρου που βαρύνει τους καταναλωτές... 74 6.3.2 Αποτέλεσμα φόρου που βαρύνει τους παραγωγούς... 77 6.3.3 Αποτέλεσμα φόρου στην εργασία... 78 6.3.4 Σύγκριση φόρων... 79 6.3.5 Άριστη φορολογία διαφόρων ομάδων... 80 8. Ο Προϋπολογισμός του Κράτους... 82 8.1 Βασικές έννοιες και ορισμοί... 82 8.2 Το πλαίσιο σύνταξης και εκτέλεσης του κρατικού προϋπολογισμού.... 82 8.2.1 Οι κανόνες σύνταξης και εκτέλεσης του προϋπολογισμού.... 83 8.2.2 Βασικές αρχές ΟΟΣΑ... 85 8.3 Στόχοι του Προϋπολογισμού... 85 8.4 Μορφές Δημόσιου Προϋπολογισμού... 86 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Ο ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ... 88 9. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ... 88 9.1 Απόψεις κλασικών για το ρόλο του κράτους... 88 9.2 Νεότερες θεωρίες για το ρόλο του κράτους... 89 9.3 Το μέγεθος και η έκταση του Κράτους... 89 9.3.1 Ελεύθερη αγορά και Μικτή οικονομία... 91 9.3.2 Κοινά σημεία και διαφορές μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων - επιχειρήσεων... 91 9.4 Οι οικονομικές λειτουργίες του κράτους... 93 9.4.1 Η κατανομή πλούτου και πόρων... 93 9.4.2 Η Αναδιανεμητική Λειτουργία του Κράτους... 97 9.4.3 Η Σταθεροποιητική και Αναπτυξιακή Λειτουργία του Κράτους... 99 10. ΤΑ ΜΕΣΑ ΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ... 105 10.1 Εισαγωγή... 105 10.2 Δημόσιες Δαπάνες... 106 10.2.1 Ταξινόμηση Δημοσίων Δαπανών... 106 10.2.2 Διαχρονική αύξηση των Δημοσίων Δαπανών... 110 Σελ.3/131

10.3 Φόροι... 113 10.3.1 Η προοδευτικότητα του φόρου... 113 10.3.2 Ο αναλογικός φόρος επί των κερδών... 113 10.3.3 Η κλιμακωτή προοδευτικότητα... 113 10.3.4 Διαστρωματική και διαχρονική προοδευτικότητα... 114 10.3.5 Εμφανής και αφανής προοδευτικότητα... 115 10.4 Ο Δημόσιος Δανεισμός και το Δημόσιο Χρέος... 116 10.4.1 Διακρίσεις δημοσίου δανεισμού και δημοσίου χρέους... 116 10.4.2 Λόγοι για τους οποίους δανείζονται οι Δημόσιοι Φορείς... 117 11. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ... 119 11.1 Το νομικό πλαίσιο του Ελληνικού Κράτους... 119 11.2 Ελληνικός κρατικός προϋπολογισμός Η σύνταξη του... 120 11.2.1 Χρήσιμες έννοιες... 120 11.2.2 Τα στάδια του Ελληνικού Κρατικού Προϋπολογισμού... 121 11.3 Ελληνικός κρατικός προϋπολογισμός Προβλήματα με το σημερινό σύστημα κατάρτισης και εκτέλεσης του... 122 12. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ ΣΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ... 125 12.1 Οι Επιδράσεις των δημοσίων δαπανών... 125 12.1.1 Οι επιδράσεις των δημοσίων δαπανών στο κίνητρο για εργασία... 125 12.1.2 Οι επιδράσεις των δημοσίων δαπανών στη διανομή του εισοδήματος... 126 12.2 Οι επιπτώσεις της φορολογίας... 127 12.2.1 Μετακύλιση των φόρων... 127 12.2.2 Φοροδιαφυγή... 127 12.2.3 Φοροαποφυγή... 129 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ... 131 Σελ.4/131

Εισαγωγή Η εργασία αυτή αποτελεί την σύνθεση και ενοποίηση των διαλέξεων διδασκαλίας του μαθήματος «Δημόσια Οικονομική» που περιλαμβάνεται στο Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών (ΠΠΣ) του Τμήματος Λογιστικής του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΤΕΙ) Κρήτης. Το κείμενο αυτό δεν φιλοδοξεί να αντικαταστήσει τα δόκιμα και αξιόλογα συγγράμματα της εθνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας που σχετίζονται με το αντικείμενο, που ορισμένα άλλωστε εξ αυτών προτείνονται και ως βασική βιβλιογραφία στο συγκεκριμένο μάθημα του ΠΠΣ του Τμήματος Λογιστικής. Ο σκοπός της συγγραφής του εν λόγω κειμένου είναι να αποτελέσει συμπληρωματικά ένα χρήσιμο βοήθημα για τους φοιτητές που παρακολουθούν το συγκεκριμένο μάθημα, περιλαμβάνοντας κατά κωδικοποιημένο τρόπο τα περιεχόμενα των διαλέξεων διδασκαλίας του διδάσκοντος. Το παρόν κείμενο χωρίζεται σε δυο μέρη. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσια της Δημόσιας Οικονομικής, δηλαδή η Οικονομική της Ευημερίας κωδικοποιημένη στα βασικά της μέρη όπως, η αρχή της αποτελεσματικότητας κατά Pareto, οι συνθήκες μεγιστοποίησης της ευημερίας του ατόμου και της κοινωνίας, η αποτελεσματική παροχή ιδιωτικών και δημόσιων αγαθών, ο ρόλος των εξωτερικών επιδράσεων στην οικονομία, η θεωρία των δημόσιων δαπανών και της φορολογίας. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται ο παρεμβατικός ρόλος του κράτους στην οικονομία, δηλαδή οι λόγοι παρέμβασης του, οι οικονομικές λειτουργίες του, καθώς και τα μέσα υλοποίησης των οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων του. Τέλος γίνεται χωριστή αναφορά στο θεσμικό πλαίσιο της οικονομικής λειτουργίας του Ελληνικού Κράτους, με ιδιαίτερη παρουσίαση του Ελληνικού Κρατικού Προϋπολογισμού. Ελπίζοντας ότι αυτές οι σημειώσεις θα βοηθήσουν πραγματικά τους φοιτητές του Τμήματος Λογιστικής, ζητούμε εκ των προτέρων επιείκεια για τα λάθη και τις παραλείψεις που ενδεχομένως περιλαμβάνονται σε αυτές. Σελ.5/131

Μέρος Πρώτο: Το Θεωρητικό Πλαίσιο της Δημόσιας Οικονομικής 1. Οικονομική της ευημερίας Τι είναι η Δημόσια Οικονομική; Η Δημόσια Οικονομική ως κλάδος των Οικονομικών Επιστημών, μελετά το ρόλο του Δημόσιου τομέα, του κράτους δηλαδή, στην οικονομία. Βασική έμφαση δίνει στο ρόλο των δημόσιων δαπανών και της φορολογίας. Η Δημόσια Οικονομική εξετάζει επίσης αφενός τις μικροοικονομικές λειτουργίες της κυβέρνησης, τον τρόπο δηλαδή που η κυβέρνηση επιδιώκει να επηρεάσει την κατανομή των πόρων και τη διανομή του εισοδήματος και αφετέρου τον σταθεροποιητικό ρόλο που παίζει η κυβέρνηση στις διακυμάνσεις που παρουσιάζει η οικονομία. 1.1 Αποτελεσματικότητα κατά Pareto (α) Ορισμοί: Το θεωρητικό πλαίσιο τηςδημόσιαςοικονομικής για την αξιολόγηση των διαφόρων μέτρων οικονομικής πολιτικής είναι η Οικονομική της Ευημερίας, της οποίας θεμελιώδη έννοια αποτελεί η αρχή της αποτελεσματικότητας κατά Pareto. 1 Σύμφωνα με τονpareto, μια κατανομή πόρων είναι αποτελεσματική ή άριστη όταν δεν υπάρχει άλλη εφικτή κατανομή πόρων που να βελτιώνει τη θέση ενός ατόμου χωρίς να χειροτερεύει τη θέση κάποιου άλλου ατόμου. Διαφορετικά, έχουμε βελτίωση κατά Pareto όταν μια ανακατανομή των πόρων βελτιώνει τη θέση κάποιου ατόμου χωρίς να χειροτερεύει τη θέση κανενός άλλου ατόμου. Στο ακόλουθο γράφημα, ας υποθέσουμε ότι έχουμε δύο άτομα, το Α και το Ε και υπάρχει Μια ορισμένη ποσότητα προϊόντος που μοιράζεται μεταξύ των δύο ατόμων. Η ωφέλεια την οποία αποκομίζουν τα δύο άτομα μπορεί να παρασταθεί γραφικά στο ακόλουθο διάγραμμα: Στον κάθετο άξονα παρίσταται η ωφέλεια του Α (U A ) και στον οριζόντια η ωφέλεια του Ε (U E ). Όλα τα σημεία πάνω στην καμπύλη δυνατοτήτων ωφέλειας είναι άριστα κατά Pareto 1HarveyRosen - TedGayer - Βασίλης Θ. Ράπανος - Γεωργία Καπλάνογλου, Διαλέξεις Δημόσιας Οικονομικής, σελ. 53-56,ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ, 2008. Σελ.6/131

(β) Διαδικασία της κατά Pareto αριστοποίησης και αγορά: Στον πίνακα που ακολουθεί, καταχωρείται μετά από εμπειρική μέτρηση το οριακό όφελος ενός νοικοκυριού και το οριακό κόστος ενός παραγωγού από την κατανάλωση μιας επιπλέον μονάδας ενός προϊόντος. Παρατηρούμε ότι το οριακό όφελος του νοικοκυριού από την κατανάλωση μιας επιπλέον μονάδας κάθε φορά είναι μικρότερο, ενώ το οριακό κόστος παραγωγής του παραγωγού του συγκεκριμένου προϊόντος από την παραγωγή μιας επιπλέον μονάδας αντίστοιχα κάθε φορά είναι μεγαλύτερο. Αυτό συμβαίνει διότι για μεν το νοικοκυριό λαμβάνει χώρα η αρχή της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας, ενώ για τον παραγωγό η αρχή του αύξοντος οριακού κόστους, επειδή η επιπλέον παραγωγή συνεπάγεται αύξηση της ζήτησης των συντελεστών παραγωγής και επομένως αύξηση των αμοιβών τους. Όπως είναι ευνόητο, ο στόχος του νοικοκυριού είναι η μεγιστοποίηση της ωφέλειας του από την κατανάλωση του συγκεκριμένου προϊόντος, ενώ του παραγωγού ο στόχος είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους του από την παραγωγή του συγκεκριμένου προϊόντος μέσω της ελαχιστοποίησης του κόστους παραγωγής. Για να υπάρξει ισορροπία στην αγορά, δηλαδή αριστοποίηση κατά Pareto, θα πρέπει το οριακό όφελος του καταναλωτή να εξισωθεί με το οριακό κόστος παραγωγής του παραγωγού. Παρατηρούμε λοιπόν στον ακόλουθο πίνακα ότι, στην παραγωγή και αντίστοιχα κατανάλωση τριών επιπλέον μονάδων του προϊόντος το οριακό όφελος του καταναλωτή ισούται με το οριακό κόστος παραγωγής του παραγωγού, επομένως σε αυτό το επίπεδοεπιτυγχάνεται ισορροπία στην αγορά, δηλαδή αριστοποίηση κατά Pareto. Σελ.7/131

Μονάδα Αγοράς Οριακό όφελος Νοικοκυριού Οριακό κόστοςπαραγωγού 1 1000 100 2 800 250 3 500 500 4 200 700 5 50 850 1.2 Τα Θεωρήματα της οικονομικής της ευημερίας 2 (α) Πρώτο θεμελιώδες θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας: Ας υποθέσουμε ότι: - Έχουμε τέλεια ανταγωνιστικές αγορές. - Υπάρχουν αγορές για όλα τα αγαθά και υπηρεσίες που επιθυμούν καταναλωτές και επιχειρήσεις. Τότε, κάτω από ορισμένες συνθήκες, οι ανταγωνιστικές αγορές θα οδηγήσουν σε μια αποτελεσματική κατά Pareto κατανομή των πόρων. Με απλά λόγια: Οι ανταγωνιστικές αγορές θα μας οδηγήσουν σε μια κατανομή πάνω στην καμπύλη δυνατοτήτων ωφέλειας.και αυτό θα συμβεί χωρίς καμιά κρατική παρέμβαση. 2 HarveyRosen - TedGayer - Βασίλης Θ. Ράπανος - Γεωργία Καπλάνογλου, Διαλέξεις Δημόσιας Οικονομικής, σελ. 57-80,ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ, 2008. Σελ.8/131

Σημαίνει αυτό ότι για να έχουμε πιο δίκαιη διανομή ωφέλειας, θα πρέπει να εγκαταλείψουμε το σύστημα των ανταγωνιστικών αγορών; Η απάντηση είναι όχι. (β) Δεύτερο θεμελιώδες θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας: Κάτω από ορισμένες συνθήκες, κάθε σημείο της καμπύλης δυνατοτήτων ωφέλειας μπορεί να επιτευχθεί από ένα σύστημα αποκεντρωμένων ανταγωνιστικών αγορών, αρκεί, στην αρχή της διαδικασίας, να γίνει η κατάλληλη κατανομή πόρων. Άρα, δεν απαιτείται καμιά κρατική παρέμβαση για να έχουμε άριστη κατανομή κατά Pareto, σε μια ανταγωνιστική οικονομία. Παρόλα αυτά όμως οι ιδιωτικές αγορές δεν δίνουν πάντα αποτελεσματικές λύσεις, όταν: Δεν υπάρχουν Αγορές για Δημόσια αγαθά - Δεν υπάρχουν Εξωτερικές επιδράσεις - Δεν υπάρχει Συμμετρική πληροφόρηση των ατόμων (δηλ. δυσμενής επιλογή, ηθικός κίνδυνος) - Δεν επικρατεί τέλειος ανταγωνισμός (Υπάρχουν π.χ. μονοπώλια ή ολιγοπώλια) (γ) Ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές: Για την επίτευξη ισορροπίας σε ένα σύστημα ανταγωνιστικών αγορών, πρέπει να ικανοποιούνται οι εξής τρεις προϋποθέσεις: 1) Τα άτομα μεγιστοποιούν την ωφέλεια (χρησιμότητα) τους. 2) Οι επιχειρήσεις μεγιστοποιούν τα κέρδη τους. 3) Οι αγορές εκκαθαρίζονται. 1.3 Μεγιστοποίηση Ευημερίας 1.3.1 Μεγιστοποίηση της ευημερίας του ατόμου υπό ΕισοδηματικόΠεριορισμό Έστω ότι ο Α έχει να επιλέξει μεταξύ δύο αγαθών: Μ (μήλων) και Σ (σύκων), με δεδομένες τις τιμές τους (P M, P Σ ). Ο Α θα μεγιστοποιήσει την ωφέλεια του, με δεδομένο τον εισοδηματικό του περιορισμό (Υ). Μαθηματικά, θα βρούμε τη λύση του προβλήματος για (Q M, Q Σ ) : Διαγραμματικά σημαίνει να βρούμε την ανώτατη καμπύλη αδιαφορίας, που εφάπτεται με τη γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού. Σελ.9/131

Η μεγιστοποίηση επιτυγχάνεται στο σημείο Α όπου η καμπύλη αδιαφορίας εφάπτεται με τη γραμμή εισοδηματικού περιορισμού. Στο σημείο αυτό η κλίση της καμπύλης αδιαφορίας (MRS) είναι ίση με την κλίση της γραμμής εισοδηματικού περιορισμού, δηλαδή: Είναι απαραίτητο επίσης, το εισόδημα να εξαντλείται: Για να κατανοήσουμε τα παραπάνω πρέπει να εξετάσουμε το οριακό όφελος και το οριακό κόστος από την κατανάλωση ενός επιπλέον μήλου, δηλαδή: Το οριακό όφελος (MRS M,Σ ) από ένα επιπλέον μήλο είναι: Ο λόγος στον οποίο το άτομο επιθυμεί να ανταλλάξει μήλα με σύκα. Ισχύει : Το οριακό κόστος (MRC M,Σ)για ένα επιπλέον μήλο είναι : Η σχετική τιμή που πρέπει να καταβάλει το άτομο για να ανταλλάξει τα μήλα με σύκα. Ισχύει : Λόγω της (1) από τις (2) και (3) => Δηλαδή όταν επιτυγχάνεται το οριακό όφελος να είναι ίσο με το οριακό κόστος, αυτό αποτελεί την Άριστη Επιλογή ενός ατόμου. Σελ.10/131

Η άριστη επιλογή του ατόμου Σύμφωνα επομένως με την προαναφερόμενη άριστη επιλογή ενός ατόμου, τόσο το άτομο Α όσο και το άτομο Ε μεγιστοποιούν τη χρησιμότητα τους όταν: Από τις παραπάνω σχέσεις (1) και (2) προκύπτει: Άρα έχουμε αποτελεσματικότητα κατά Pareto για την κατανομή μήλων και σύκων μεταξύ του Α και του Ε όταν το οριακό όφελος από ένα επιπλέον μήλο του Α είναι ίσο με το οριακό όφελος από ένα επιπλέον μήλο του Ε. Τα παραπάνω παρουσιάζονται παραστατικά στα ακόλουθα γραφήματα. Καμπύλες ζήτησης για μήλα (α) Καμπύλες ζήτησης για μήλα (β) Σελ.11/131

Καμπύλη ζήτησης = καμπύλη οριακού οφέλους Κάθε σημείο της καμπύλης ζήτησης δείχνει το όφελος που αποκομίζει το άτομο από την κατανάλωση του αγαθού αυτού. Άρα η καμπύλη ζήτησης είναι και καμπύλη οριακού οφέλους. Σελ.12/131

1.3.2 Μεγιστοποίηση του κέρδους της επιχείρησης: Επιλογή ποσότητας παραγωγής Έστω ότι μια επιχείρηση παράγει ένα προϊόν Χ, χρησιμοποιώντας τους συντελεστές παραγωγής εργασία (L) και κεφάλαιο (Κ). Η συνάρτηση παραγωγής της επιχείρησης θα είναι: Q Χ = f(l,k) Μαθηματικά, η μεγιστοποίηση του κέρδους σημαίνει να βρούμε λύση για (L, K) στο πρόβλημα: Max L,K PΧf(L,K)-PLL-PKK υ.π: 1. Επικρατεί τέλειος ανταγωνισμός στην οικονομία 2. Οι τιμές των συντελεστών P K, P L είναι ίδιες για όλες τις επιχειρήσεις Η ποσότητα που μεγιστοποιεί τα κέρδη είναι εκεί που το οριακό έσοδο είναι ίσο με το οριακό κόστος, από μια επιπλέον μονάδα προϊόντος. Σε μια τέλεια ανταγωνιστική αγορά όμως, το οριακό έσοδο είναι η τιμή της αγοράς για το προϊόν. Επομένως η αναγκαία συνθήκη για την ποσότητα προϊόντος που μεγιστοποιεί το κέρδος της είναι: ΡΧ = MCΧ Άρα όταν ότι μια επιχείρηση παράγει δυο αγαθά έστω Μ (μήλα) και Σ (σύκα), χρησιμοποιώντας τους συντελεστές παραγωγής εργασία (L) και κεφάλαιο (Κ), οι ποσότητες παραγωγής που μεγιστοποιούν το κέρδος της πρέπει να ικανοποιούν τις συνθήκες: (το οριακό κόστος παραγωγής ενός Μ είναι ίσον με την τιμή του). ) (το οριακό κόστος παραγωγής ενός Σ είναι ίσον με την τιμή του). Διαιρώντας τις παραπάνω σχέσεις κατά μέλη θα έχουμε: Θέτοντας δε: (3), όπου MRT M,S ο οριακός λόγος μετασχηματισμού μεταξύ μήλων και σύκων, δηλαδή ο λόγος που δείχνει πόσα μήλα πρέπει να θυσιαστούν για να γίνει ένα σύκο), Σελ.13/131

η (3) γίνεται: Παραπάνω είδαμε (μεγιστοποίηση της ευημερίας του ατόμου) ότι: Επομένως η (5) γίνεται: Δηλαδή, η επιχείρηση μεγιστοποιεί τα κέρδη της όταν επιλέξει εκείνες τις ποσότητες παραγωγής μήλων και σύκων, με τις οποίες ο οριακός λόγος μετασχηματισμού τους κατά την παραγωγή είναι ίσος με το οριακό όφελος των ατόμων που καταναλώνουν μήλα και σύκα. Άρα ισχύει η συνθήκη αποτελεσματικότητας κατά Pareto. 1.3.3 Μεγιστοποίηση του κέρδους της επιχείρησης. Επιλογή συντελεστών παραγωγής Όταν μια επιχείρηση μεγιστοποιεί τα κέρδη της επιλέγει ένα συντελεστή παραγωγής (S) μέχρι του σημείου όπου το οριακό έσοδο (MR S ) του συντελεστή είναι ίσο με το οριακό κόστος (MC S ) του συντελεστή. Δηλαδή MRS = MCS (1) Είναι γνωστό επίσης ότι ισχύουν: 1) Το οριακό έσοδο του συντελεστή MR S είναι ίσο με την τιμή του προϊόντος (P Π ) επί το οριακό προϊόν του συντελεστή MP S 2) Το οριακό κόστος του συντελεστή (ΜC S ) Είναι ίσο με την τιμή του συντελεστή (P S ). Δηλαδή ισχύει: MRS = ΡΠMΡS (2) MCS = ΡS (3) Επομένως η (1) λόγω των (2), (3) γίνεται: ΡΠMΡS = ΡS (4) Η (4) υποδηλώνει ότι η άριστη ποσότητα ενός συντελεστή παραγωγής προκειμένου μια επιχείρηση να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της καθορίζεται από αυτή τη σχέση. Στην περίπτωση επομένως που μια επιχείρηση χρησιμοποιεί δυο συντελεστές παραγωγής, Εργασία(L), Κεφάλαιο (Κ), τότε η συνθήκη (4) θα ισχύει και για τους δυο, δηλαδή: MRL = ΡΠMΡL = PL MRΚ = ΡΠMΡΚ = PΚ Διαιρώντας τις δυο αυτές σχέσεις κατά μέρη θα έχουμε: Θέτοντας δε στην (5) όπου: Σελ.14/131

(όπου MRTS είναι ο οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας) και απαλείφοντας τη Ρ Π από το δεύτερο κλάσμα της παραπάνω σχέσης, αυτή γίνεται: Επειδή δε αναφερόμαστε σε μια επιχείρηση που παράγει μήλα και σύκα χρησιμοποιώντας τους συντελεστές παραγωγής Κ, L, η παραπάνω σχέση θα ισχύει και για τα δυο αγαθά, δηλαδή: Δηλαδή, η επιχείρηση μεγιστοποιεί τα κέρδη της όταν επιλέξει εκείνες τις ποσότητες συντελεστών (Κ, L) για την παραγωγή μήλων και σύκων, με τις οποίες ο οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης των συντελεστών παραγωγής είναι ταυτόχρονα ίσος με το λόγο του οριακού προϊόντος των δύο συντελεστών για την παραγωγή μήλων, ίσος με το λόγο του οριακού προϊόντος των δύο συντελεστών για την παραγωγή σύκων και ίσος με το λόγο των τιμών τους. Άρα ισχύει η συνθήκη αποτελεσματικότητας κατά Pareto. 1.4 Ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές -Σύνοψη (α) Η μεγιστοποίηση της ευημερίας του καταναλωτή απαιτεί: Δηλαδή, το οριακό όφελος ενός καταναλωτή που καταναλώνει δύο αγαθά, μήλα (Μ) και σύκα (Σ), πρέπει να είναι ίσον με το λόγο των οριακών χρησιμοτήτων του από τα δύο αυτά αγαθά και είναι επίσης ίσον με το λόγο των τιμών τους. (β) Η μεγιστοποίηση του κέρδους του παραγωγού απαιτεί: Δηλαδή, ο οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης των συντελεστών παραγωγής πρέπει να είναι ταυτόχρονα ίσος με το λόγο του οριακού προϊόντος των δύο συντελεστών για την παραγωγή μήλων, ίσος με το λόγο του οριακού προϊόντος των δύο συντελεστών για την παραγωγή σύκων και ίσος με το λόγο των τιμών τους. Δηλαδή, ο οριακός λόγος μετασχηματισμού μεταξύ των αγαθών Μ, Σ (ο λόγος που δείχνει πόσα μήλα πρέπει να θυσιαστούν για να παραχθεί ένα σύκο) είναι ίσος με το λόγο του οριακού κόστος των δύο αγαθών και είναι επίσης ίσος με το λόγο των τιμών τους. Σελ.15/131

(γ) Η ανταγωνιστική ισορροπία είναι άριστη κατά Pareto όταν: Δηλαδή, ο οριακός λόγος μετασχηματισμού για την παραγωγή μήλων και σύκων πρέπει να είναι ίσος με το οριακό όφελος του κάθε καταναλωτή για την κατανάλωση των αγαθών αυτών. Επίσης ταυτόχρονα πρέπει ο οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης των συντελεστών παραγωγήςl, Kνα είναι ίσος και για τα δύο αγαθά. Καμπύλη προσφοράς = καμπύλη οριακού κόστους Ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές Σελ.16/131

1.5 Κοινωνικό πλεόνασμα Η ισορροπία στις ανταγωνιστικές αγορές που προαναφέραμε, εξασφαλίζει την κοινωνική αποτελεσματικότητα ή το συνολικό κοινωνικό πλεόνασμα κατά τη συναλλαγή μεταξύ καταναλωτών και παραγωγών. Το συνολικό κοινωνικό πλεόνασμαγνωστό επίσης ως «κοινωνική αποτελεσματικότητα»,είναι το άθροισμα του πλεονάσματος του καταναλωτή και του παραγωγού, δηλαδή του οφέλους που παίρνουν οι καταναλωτές από ένα αγαθό, πέρα από αυτό που πληρώνουν και το οφέλους που έχουν οι παραγωγοί από την πώληση ενός αγαθού, πέρα από το κόστος παραγωγής του.μετράει δηλαδή το δυνητικό καθαρό όφελος από τη συναλλαγή μεταξύ τους. P M Το πλεόνασμα του καταναλωτή από την 1η μονάδα. Το πλεόνασμα του καταναλωτή στο Q * είναι η περιοχή μεταξύ της καμπύλης ζήτησης και της τιμής ισορροπίας S P * Η περιοχή μεταξύ καμπυλών προσφοράς και ζήτησης από το μηδέν στο Q* είναι το πλεόνασμα Το πλεόνασμα παραγωγού στο Q * είναι η περιοχή μεταξύ της καμπύλης προσφοράς και τιμής της αγοράς D 0 1 Q * Q M Σελ.17/131

2. Γενική Ισορροπία Γραφική Ανάλυση 2.1 Αριστοποίηση κατά Pareto στην ανταλλαγή σε μια οικονομία με δύο άτομα Α, Ε και δύο αγαθά Μ (μήλα) και Σ (σύκα). 3 3 HarveyRosen - TedGayer - Βασίλης Θ. Ράπανος - Γεωργία Καπλάνογλου, Διαλέξεις Δημόσιας Οικονομικής, σελ. 81-141,ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ, 2008. Σελ.18/131

Σελ.19/131

(α)πώς φτάνουν τα άτομα από το σημείο g στη γραμμή άριστων σημείων; Σελ.20/131

Σελ.21/131

Σελ.22/131

(β)συνθήκες για ανταγωνιστική ισορροπία: - MRS A = MRS E (Αποτελεσματική κατανομή κατά Pareto) - Η ζητούμενη ποσότητα είναι ίση με την προσφερόμενη ποσότητα σε όλες τις αγορές. Σελ.23/131

2.2 Συνθήκες αριστοποίησης κατά Pareto στην ανταλλαγή Οδηγεί ο μηχανισμός τιμών της αγοράς τους καταναλωτές σε αριστοποίηση κατά Pareto; - Οι τιμές μεταβιβάζουν τη σωστή πληροφόρηση και οι καταναλωτές εξισώνουν τις υποκειμενικές τους αξιολογήσεις με τις με την πραγματικότητα των τιμών της αγοράς. - Οι μεταβολές των τιμών οδηγούν τις αγορές σε εκκαθάριση. (α)αριστοποίηση στην παραγωγή: - Ας υποθέσουμε ότι τα δύο αγαθά, σύκα (Σ) και μήλα (Μ), παράγονται με τη χρήση δύο συντελεστών παραγωγής, του κεφαλαίου(k) και της εργασίας (L), οι οποίοι είναι σε σταθερή προσφορά και απασχολούνται πλήρως. - Οι αγορές είναι τέλεια ανταγωνιστικές. Ακολουθώντας διαδικασία παρόμοια με εκείνη που ακολουθήσαμε στην περίπτωση του καταναλωτή έχουμε: Σελ.24/131

(β)πώς οι παραγωγοί φτάνουν από το σημείο Η, στην γραμμή άριστων σημείων; Σελ.25/131

Σελ.26/131

Σελ.27/131

Σελ.28/131

2.3 Συνολική Αριστοποίηση στην Κατανάλωση και στην Παραγωγή Σελ.29/131

Σελ.30/131

Σελ.31/131

Σελ.32/131

Σελ.33/131

2.4 Συνθήκες Μεγιστοποίησης της Ευημερίας 1η Συνθήκη: Το οριακό όφελος από την κατανάλωση δυο αγαθών πρέπει να είναι το ίδιο για όλους τους καταναλωτές. Σε μια τέλεια ανταγωνιστική οικονομία αυτό συμβαίνει όταν οι καταναλωτές εξισώνουν το οριακό όφελος τους με τον λόγο των τιμών των αγαθών, οι οποίες προσδιορίζονται από την αγορά. Ισχύει δηλαδή: 2η Συνθήκη: Ο οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης μεταξύ κάθε δύο συντελεστών παραγωγής πρέπει να είναι ο ίδιος για όλους τους παραγωγούς. Σε μια τέλεια ανταγωνιστική οικονομία αυτό συμβαίνει όταν οι παραγωγοί μεγιστοποιούν το κέρδος τους με το να εξισώνουν τον οριακό λόγο τεχνικής υποκατάστασης με το λόγο των τιμών των συντελεστών, οι οποίες προσδιορίζονται από την αγορά. Ισχύει δηλαδή: 3η Συνθήκη: Ο οριακός λόγος μετασχηματισμού μεταξύ δύο αγαθών πρέπει να είναι ίσος με το οριακό όφελος μεταξύ των αγαθών αυτών όλων των καταναλωτών. Σε μια τέλεια ανταγωνιστική οικονομία αυτό συμβαίνει όταν οι παραγωγοί θέτουν το οριακό τους κόστος ίσο με την τιμή του αγαθού. Ισχύει δηλαδή: Σελ.34/131

3. Δημόσια αγαθά και ιδιωτικά αγαθά που παρέχονται από το Δημόσιο (α) Ορισμός Δημοσίων αγαθών. 4 Δημόσια είναι τα αγαθά που ικανοποιούν κοινωνικές ή συλλογικές ανάγκες π.χ. η εθνική άμυνα, ένα αντιπλημμυρικό έργο. (α 1 )Ιδιότητες των δημοσίων αγαθών: (1) Το ανεπιθύμητο του περιορισμού της χρήσης: Αυτό σημαίνει ότι: - Τα δημόσια αγαθά καταναλώνονται εξ αδιαιρέτου από το κοινωνικό σύνολο. - Η συνολικά διαθέσιμη ποσότητα ενός δημόσιου αγαθού Χ στην κοινωνία ισούταιµε την ποσότητα του δημόσιου αγαθού Χ που καταναλώνει κάθε άτομο χωριστά(χ=χ Α =Χ Β ). - Η κατανάλωση ενός δημόσιου αγαθού δεν είναι ανταγωνιστική (δεν εμποδίζει τηνκατανάλωση της ίδιας ακριβώς ποσότητας του ίδιου αγαθού από ένα άλλο άτομο). - Η προσθήκη ενός επιπλέον χρήστη (καταναλωτή) δεν επηρεάζει το κόστος παραγωγής του δημόσιου αγαθού, π.χ. η γέννηση ενός παιδιού ή ο θάνατος ενός ηλικιωμένου (στα ιδιωτικά αγαθά η συνολική διαθέσιμη ποσότητα ιδιωτικών αγαθών ισούται µε το άθροισμα των ποσοτήτων των αγαθών αυτών που καταναλώνουν όλα τα άτομα, Υ=ΥΑ+ΥΒ και η κατανάλωση ενός αγαθού από ένα άτομο αποκλείει την κατανάλωση του ίδιου αγαθού από άλλο άτομο π.χ. µήλο). (2) Το αδύνατο του περιορισμού της χρήσης. Αυτό σημαίνει ότι: - Δεν είναι δυνατή η είσπραξη τιμής από τη διάθεση των δημοσίων αγαθών, π.χ. δεν μπορούμε να διαιρέσουμε τη χρησιμότητα που αντλεί ο καθένας µας από τις υπηρεσίες εθνικής άμυνας και να πληρώσουμε το αντίτιμο. - Το κράτος δε θα μπορούσε να αποκλείσει από το όφελος των δημοσίων αγαθών τα άτομα που αρνούνται να καταβάλλουν τιμή (στον ιδιωτικό τομέα μπορούμε να αποκλειστούμε από την κατανάλωση αγαθών που δεν πληρώνουμε, π.χ. παγωτό). - Τα άτομα δεν αποκαλύπτουν τις προτιμήσεις τους για αυτά τα αγαθά (στον ιδιωτικό τομέα τις αποκαλύπτουν µέσω των τιμών) και το κόστος παραγωγής τους καλύπτεται από τους φόρους. Όλοι όμως αποκρύπτουν τις προτιμήσεις τους (ισχυρίζονται ότι δεν αποκομίζουν όφελος από την παραγωγή δημοσίων αγαθών και δημιουργείται το «πρόβλημα του λαθρεπιβάτη (ελεύθερου καβαλάρη)-freeriderproblem». Τα δημόσια αγαθά που συγκεντρώνουν ταυτόχρονα και τις δύο παραπάνω ιδιότητες στο μέγιστο δυνατό βαθμό λέγονται αμιγή ή γνήσια δημόσια αγαθά. Τα δημόσια αγαθά που δεν συγκεντρώνουν ταυτόχρονα και τις δύο παραπάνω ιδιότητες, αλλά έχουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τη µία ή και τις δύο παραπάνω λέγονται µη-αμιγήή δημόσια αγαθά. 4 Σ. Καραγιάννη-Μ. Πεμπετζόγλου, Δημόσια Οικονομική, Εκδ. Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, 2009. Σελ.35/131

Ορισμένες κατηγορίες µη αμιγών δημοσίων αγαθών είναι οι εξής: (1) Αγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμόςείναι εφικτός, αλλά ανεπιθύμητος. Π.χ.Θαμπορούσαν να επιβληθούν διόδια για τη χρήση ενός µη πολυσύχναστου δρόμου, αλλά η είσπραξη διοδίων σε αυτή την περίπτωση θα ήταν ανεπιθύμητη, επειδή: - το επιπλέον (οριακό) κόστος από τη χρήση του δρόμου από ένα επιπλέον αυτοκίνητο είναι μηδαμινό, λόγω έλλειψης συνωστισμού. - το κόστος συλλογής διοδίων μπορεί να είναι αρκετά υψηλό. - μπορεί να περιοριστεί η κίνηση αυτοκινήτων στο συγκεκριμένο δρόμο (2) Αγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι επιθυμητός, αλλά ανέφικτος ή πολύ δαπανηρός. Π.χ. Στους πολυσύχναστους δρόμους που οδηγούν στο κέντρο της πόλης, θα ήταν επιθυμητό να επιβάλλουμε διόδια (γιατί το επιπλέον κόστος από τη χρήση των δρόμων από έναν επιπλέον οδηγό είναι μεγάλο σε όρους ρύπανσης, χρόνου αναμονής και κυκλοφορίας), αλλά θα αυξάνονταν ακόμη περισσότερο ο χρόνος αναμονής και η ατμοσφαιρική ρύπανση. (3) Αγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι εφικτός, αλλά άλλες φορές είναι επιθυμητός και άλλες ανεπιθύμητος. Π.χ. Οι υπηρεσίες πυρόσβεσης θα ήταν δυνατό να παρέχονται µόνο στα νοικοκυριά που πληρώνουν γι αυτές. Αν εκδηλωθεί φωτιά σε λίγα σημεία και επαρκεί ο στόλος της πυροσβεστικής, ο αποκλεισμός είναι ανεπιθύμητος, γιατί η κατάσβεση μίας επιπλέον φωτιάς έχει χαμηλό κόστος. Αν εκδηλωθούν πολλές πυρκαγιές ταυτόχρονα και δεν επαρκεί ο πυροσβεστικός στόλος, ο αποκλεισμός είναι επιθυμητός, γιατί το κόστος κατάσβεσης μίας επιπλέον φωτιάς είναι υψηλό. (β) Ορισμός ιδιωτικών αγαθών που παρέχονται από το δημόσιο Το δημόσιο εκτός από τα δημόσια αγαθά που παρέχει (γνήσια ή μη γνήσια), παρέχει και μια άλλη κατηγορία αγαθών αυτά, που δεν ικανοποιούν καμιά από τις υποθέσεις για τα δημόσια αγαθά, δηλαδή αδυναμία αποκλεισμού και μη ανταγωνιστικά στην κατανάλωση. Τα αγαθά αυτά λέγονται «ιδιωτικά αγαθά που παρέχονται από το δημόσιο» Π.χ. η ιατρική περίθαλψη που παρέχουν δημόσιοι φορείς υγείας, είναι μια υπηρεσία η οποία είναι ανταγωνιστική στη χρήση και στην οποία μπορεί να επιβληθεί η αρχή του αποκλεισμού. 3.1 Αποτελεσματική παροχή δημόσιων αγαθών Η αριστοποίηση από κοινωνική άποψη απαιτεί το οριακό κοινωνικό όφελος (SMB) να είναι ίσο με το οριακό κοινωνικό κόστος (SMC). Διευκρινήσεις: - Οριακό κοινωνικό όφελος (SMB): Η αξία για την κοινωνία από την κατανάλωση μιας επιπλέον μονάδας αγαθού. - Οριακό κοινωνικό κόστος (SMC):Το κόστος της κοινωνίας από την παραγωγή μιας επιπλέον μονάδας αγαθού. Σελ.36/131

Έστω ότι οι άνθρωποι έχουν να επιλέξουν μεταξύ ενός ιδιωτικού αγαθού (x) και ενός δημόσιου αγαθού (G). - Το οριακό όφελος (προθυμία πληρωμής) του G από το άτομο i είναι: - Το οριακό κοινωνικό όφελος (SMB) είναι το άθροισμα του οφέλους όλων των ατόμων: Η αποτελεσματικότητα στην παροχή του δημόσιου αγαθού προϋποθέτει τον κανόνα του Samuelson : Δηλαδή πρέπει να εκπληρώνονται ταυτόχρονα οι εξής προϋποθέσεις: (1) Όλοι καταναλώνουν την ίδια ποσότητα, G (2) Το οριακό όφελος διαφέρει από άτομο σε άτομο. (3) Η Αποτελεσματικότητα επιβάλλει το άθροισμα των ατομικών οριακών ωφελειών να είναι ίσο με το οριακό κόστος του αγαθού. (α) Μαθηματική Προσέγγιση: Έστω δύο άτομα το 1 και το 2 που καταναλώνουν το ιδιωτικό αγαθό Χ και το δημόσιο αγαθό G και έχουν αντίστοιχο εισόδημα M 1, M 2. Ισχύει δε ότι οι τιμές των Χ και G είναι αντίστοιχα Ρx και Ρ G.Ζητείται να υπολογισθεί η ποσότητα του δημόσιου αγαθού G που ικανοποιεί το κάθε άτομο. Λύση: Ισχύει ότι η ποσότητα του G είναι κοινή και για τα δύο άτομα, αφού το αγαθό αυτό είναι δημόσιο. Επομένως η άριστη παροχή (ποσότητα)τουδημόσιουαγαθούg και για τα δύο άτομα, είναι αυτή που μεγιστοποιεί την ωφέλεια τους στα πλαίσια των εισοδηματικών δυνατοτήτων τους. Δηλαδή είναι η λύση στο πρόβλημα : Max U1(Χ1,G) + U2(Χ2,G) υ.π. PX Χ1 + PX Χ2 + ΡGG = Μ1 + Μ2 όπου: Χ1:η ποσότητα του ιδιωτικού αγαθού Χ για το άτομο 1, Χ2:η ποσότητα του ιδιωτικού αγαθού Χ για το άτομο 2, G: η κοινή ποσότητα του δημόσιου αγαθού G για κάθε άτομο. Η λύση του προβλήματος μας δίνει τον προαναφερόμενο κανόνα του Samuelson. Σελ.37/131

(β) Διαγραμματική προσέγγιση: (α) Το Οριακό Κοινωνικό Όφελος μπορεί να παρασταθεί με τη συνολική καμπύλη ζήτησης. - Η καμπύλη κάθε ατόμου αντιπροσωπεύει το όφελος (την προθυμία πληρωμής) για κάθε επιπλέον μονάδα αγαθού. - Η συνολική καμπύλη ζήτησης αντιπροσωπεύει το συνολικό όφελος (τη συνολική προθυμία πληρωμής) για μια επιπλέον μονάδα αγαθού. (β) Το οριακό κοινωνικό κόστος μπορεί να παρασταθεί με τη συνολική καμπύλη προσφοράς. Ισχύουν δε τα εξής: - το κάθε άτομο καταναλώνει την ίδια ποσότητα δημόσιου αγαθού. - Το οριακό όφελος, δηλαδή η προθυμία πληρωμής είναι διαφορετική για κάθε άτομο. Για να συναγάγουμε τη συνολική καμπύλη ζήτησης, κρατούμε σταθερή την ποσότητα και προσθέτουμε τις ατομικές καμπύλες ζήτησης (τα ατομικά οφέλη) για να βρούμε το συνολικό όφελος, δηλαδή κάνουμε κάθετη άθροιση των ατομικών καμπυλών ζήτησης.το σημείο τομής των καμπυλών συνολικής ζήτησης και συνολικής προσφοράς είναι σημείο ισορροπίας και άρα αντιπροσωπεύει την άριστη ποσότητα του δημόσιου αγαθού και για τα δύο άτομα, δηλαδή για την κοινωνία συνολικά, αν υποθέσουμε ότι αυτή αποτελείται από δύο άτομα.το αποτέλεσμα αυτό είναι αποτελεσματικό κατά Pareto. 3.2 Αποτελεσματική παροχή ιδιωτικών αγαθών Για να αποσαφηνισθεί και εμπεδωθεί καλύτερα ο μηχανισμός της αποτελεσματικής παροχής των δημοσίων αγαθών αφενός και αφετέρου για να δειχθούν οι διαφορές της αποτελεσματικής παροχής μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών αγαθών, ακολουθεί η παρουσίαση διαγραμματικά του μηχανισμού της αποτελεσματικής παροχής ιδιωτικών αγαθών. Όπως έχουμε δει η συνολική καμπύλη ζήτησης συνάγεται από το άθροισμα τωνεπιμέρουςκαμπυλώνζήτησης των ατόμων. Ισχύουν δε τα εξής: - Κάθε σημείο στην καμπύλη ζήτησης κάθε ατόμου αντιπροσωπεύει την προθυμία του να πληρώσει για κάθε μια επιπλέον μονάδα του αγαθού. Σελ.38/131

- Άρα κάθε σημείο της καμπύλης ζήτησης δείχνει το οριακό όφελος του ατόμου από την κατανάλωση μιας επιπλέον μονάδας του αγαθού. - Η καμπύλη ζήτησης είναι η καμπύλη οριακού οφέλους. Ας υποθέσουμε ότι τα άτομα έχουν να επιλέξουν μεταξύ Μ και Σ, δύο ιδιωτικών αγαθών που παρέχονται από το δημόσιο. Επειδή η ποσότητα του ιδιωτικού αγαθού που καταναλώνεται από το οποιοδήποτε άτομο i δεν μπορεί να καταναλωθεί από άλλα άτομα, το ιδιωτικό οριακό όφελος ταυτίζεται με το κοινωνικό οριακό όφελος. Άρα στην περίπτωση αυτή το κοινωνικό οριακό όφελος (SMB)= ιδιωτικό οριακό όφελος (PMB). Με δεδομένο ότι το οριακό όφελος είναι ίσο με τον οριακό λόγο υποκατάστασης μεταξύ του αγαθού αυτού και ενός άλλου αγαθού π.χ. του αγαθού αναφοράς, έχουμε ότι SMB = MRS M,Σi, όπου i είναι το κάθε άτομο στην κοινωνία. Γνωρίζουμε ότι, το οριακό όφελος του ατόμου από ένα ιδιωτικό αγαθό πρέπει να είναι ίσο με το οριακό κόστος, δηλαδή για τα ιδιωτικά αγαθά η αποτελεσματικότητα απαιτεί: MRS M,Σi = MCM. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε δύο άτομα (1 και 2) και το καθένα καταναλώνει δύο ίδια ιδιωτικά αγαθά Χ και Y, με τιμές Ρ Χ και Ρ Y, αντίστοιχα. Τα άτομα έχουν αντίστοιχα εισόδημα Μ1 και Μ2. Ας θεωρήσουμε το αγαθό Χ ως αγαθό αναφοράς, οπότε η σχετική τιμή του Y είναι Ρ=(ΡY/ΡΧ) Το άριστο επίπεδο παροχής των ιδιωτικών αγαθών δίνεται από τη λύση του προβλήματος: Max U 1 (Χ 1,Y 1 ) + U 2 (Χ 2,Y 2 ) υ.π. Χ 1 + Χ 2 + Ρ Y1 + Ρ Y2 = Μ 1 + Μ 2 όπου: Χ1,Χ2,Y1,Y2 οι ποσότητες των δύο ιδιωτικών αγαθών για τα δυο άτομα αντίστοιχα. Για ένα ιδιωτικό αγαθό, οι καταναλωτές ζητούν διαφορετικές ποσότητες στην ίδια τιμή. Για να βρούμε τη συνολική ζήτηση ενός αγαθού (πχ μήλα), ορίζουμε μια κοινή τιμή που ισχύει για όλα τα άτομα και προσθέτουμε οριζόντια τις ποσότητες που ζητούνται από όλα τα άτομα στην τιμή αυτή, όπως δείχνει το παρακάτω γράφημα: Το σημείο τομής των καμπυλών συνολικής ζήτησης και συνολικής προσφοράς είναι σημείο ισορροπίας και άρα αντιπροσωπεύει την άριστη ποσότητα του ιδιωτικού αγαθού για όλα τα άτομα, που αποτελεί το άθροισμα των επιμέρους ατομικών ποσοτήτων. Το αποτέλεσμα αυτό είναι αποτελεσματικό κατά Pareto. Σελ.39/131

3.3 Σύγκριση για την άριστη παροχή ιδιωτικών και δημόσιων αγαθών (α) Δημόσια αγαθά. Η συνολική καμπύλη ζήτησης συνάγεται με κάθετη άθροιση των ατομικών καμπυλών ζήτησης. ( ), (β) Ιδιωτικά αγαθά. Η συνολική καμπύλη ζήτησης συνάγεται με οριζόντια άθροιση των ατομικών καμπυλών ζήτησης., 3.4 Εφαρμογές αποτελεσματικής παροχής ιδιωτικών και δημόσιων αγαθών 3.4.1 Περίπτωση ενός αγαθού 1 ο Παράδειγμα: Έστω δύο άτομα ο Α και Ε, τα οποία έχουν τις εξής συναρτήσεις ζήτησης και αντιμετωπίζουν την εξής συνάρτηση οριακού κόστους: Να υπολογισθεί η τιμή και ποσότητα για κάθε άτομο, ώστε να έχομε αποτελεσματική παροχή στην περίπτωση που το αγαθό είναι ιδιωτικό και στην περίπτωση που το αγαθό είναι δημόσιο. (α) Στην περίπτωση που το αγαθό είναι Ιδιωτικό Σε μια ανταγωνιστική αγορά ισχύουν: - Η καμπύλη συνολικής ζήτησης είναι ίση με το οριζόντιο άθροισμα των καμπυλών ζήτησης του Α και Ε, δηλαδή Q= Q A +Q E (4) - Ο Α και Ε πληρώνει την ίδια τιμή που είναι ίση με το οριακό κόστος, δηλαδή Ρ Α = Ρ E =Ρ=MC (5) Επομένως για τον υπολογισμό της κοινής τιμής, αν λύσουμε αρχικά τις (1), (2) ως προς Q A &Q E θα έχουμε: Σελ.40/131

Άρα από την (4) θα έχουμε Στην συνέχεια η (3) λόγω της (5) μετατρέπεται ως εξής: Μετά τον υπολογισμό της κοινής τιμής για τα άτομα Α και Ε θα υπολογισθούν οι ποσότητες του αγαθού για το καθένα χωριστά, λύνοντας τις (1) και (2) ως εξής: Δηλαδή στους Α και Ε θα προσφερθεί κοινή τιμήιδιωτικού αγαθού 89,04 με αντίστοιχες ποσότητες Q A =21,93 και Q E =110,96. (β) Στην περίπτωση που το αγαθό είναι δημόσιο Σε μια ανταγωνιστική αγορά ισχύουν: - Η καμπύλη συνολικής ζήτησης είναι ίση με το κάθετο άθροισμα των καμπυλών ζήτησης του Α και Ε, δηλαδή P= P A +P E (4) - Ο Α και Ε απολαμβάνει την ίδια ποσότητα, δηλαδή Q=Q Α =Q E (5) - Ρ=MC (6) Επομένως για τον υπολογισμό της κοινής ποσότητας από την (4) λόγω των (1), (2) θα έχουμε: Στην συνέχεια μετά τον υπολογισμό της κοινής ποσότητας για τα άτομα Α και Ε θα υπολογισθούν η τιμή του αγαθού για το καθένα χωριστά, λύνοντας τις (1) και (2) ως εξής: Σελ.41/131

Δηλαδή στους Α και Ε θα προσφερθεί κοινή ποσότητα δημόσιου αγαθού 138,46 με αντίστοιχες τιμές P A =30,77 και P E =61,54. Συμπέρασμα: Παρατηρούμε ότι συμφέρει περισσότερο τα δύο άτομα όταν η παροχή του αγαθού γίνεται από το δημόσιο, αφού όπως προέκυψε παραπάνωη κοινή ποσότητα του αγαθού ως δημόσιο είναι μεγαλύτερη από τις επιμέρους ποσότητες των δύο ατόμων όταν το αγαθό είναι ιδιωτικό, οι δε επιμέρους τιμές του αγαθού ως δημόσιο για τα δύο άτομα είναι μικρότερες από την κοινή τιμή όταν το αγαθό είναι ιδιωτικό. 2 ο Παράδειγμα: Έστω δύο άτομα ο Α και Ε, τα οποία έχουν τις εξής συναρτήσεις ζήτησης και αντιμετωπίζουν την εξής συνάρτηση οριακού κόστους: Να υπολογισθεί η τιμή και ποσότητα για κάθε άτομο, ώστε να έχομε αποτελεσματική παροχή στην περίπτωση ιδιωτικού και δημόσιου αγαθού. (α) Στην περίπτωση που το αγαθού είναι Ιδιωτικό Σε μια ανταγωνιστική αγορά ισχύουν: - Η καμπύλη συνολικής ζήτησης είναι ίση με το οριζόντιο άθροισμα των καμπυλών ζήτησης του Α και Ε, δηλαδή Q= Q A +Q E (4) - Ο Α και Ε πληρώνει την ίδια τιμή που είναι ίση με το οριακό κόστος, δηλαδή ΡΑ= ΡE =Ρ=MC(5) Επομένως για τον υπολογισμό της κοινής τιμής από την (4) λόγωτων(1), (2) θα έχουμε: Στην συνέχεια, γνωρίζοντας ότι MC=P, από την (3) θα έχουμε: Επομένως λόγω της (7) η (6) μετατρέπεται ως εξής: Μετά τον υπολογισμό της κοινής τιμής για τα άτομα Α και Ε θα υπολογισθούν οι ποσότητες του αγαθού για το καθένα χωριστά, λύνοντας τις (1) και (2) ως εξής: Σελ.42/131

Δηλαδή στους Α και Ε θα προσφερθεί κοινή τιμήιδιωτικούαγαθού40,38 με αντίστοιχες ποσότητες Q A =57,69 και Q E =23,08. (β) Στην περίπτωση που το αγαθό είναι δημόσιο Σε μια ανταγωνιστική αγορά ισχύουν: - Η καμπύλη συνολικής ζήτησης είναι ίση με το κάθετο άθροισμα των καμπυλών ζήτησης του Α και Ε, δηλαδή P= P A +P E (4) - Ο Α και Ε απολαμβάνει την ίδια ποσότητα, δηλαδή Q=Q Α = Q E (5) - Ρ=MC (6) Επομένως για τον υπολογισμό της κοινής ποσότητας, αρχικάαν λύσουμε τις (1), (2) ως προς P A &P E θα έχουμε: Άρα από την 4) θα έχουμε: Στην συνέχεια η (3) λόγω των (5) και (6) μετατρέπεται ως εξής: Στην συνέχεια για τον υπολογισμό των τιμών για το καθένα άτομο χωριστά θα λύσουμε τις (1) και (2) ως εξής: Δηλαδή στους Α και Ε θα προσφερθεί κοινή ποσότητα δημόσιου αγαθού 109,62 με αντίστοιχες τιμές P A =31,73 και P E =21,92. Συμπέρασμα: Παρατηρούμε ότι συμφέρει περισσότερο τα δύο άτομα όταν η παροχή του αγαθού γίνεται από το δημόσιο, αφού όπως προέκυψε παραπάνω η κοινή ποσότητα του αγαθού ως δημόσιο είναι μεγαλύτερη από τις επιμέρους ποσότητες των δύο ατόμων όταν το αγαθό είναι ιδιωτικό, οι δε επιμέρους τιμές του αγαθού ως δημόσιο για τα δύο άτομα είναι μικρότερες από την κοινή τιμή όταν το αγαθό είναι ιδιωτικό. 3.4.2 Περίπτωση 2 δημόσιων αγαθών Σελ.43/131

1 ο Παράδειγμα Έστω δύο άτομα Α και Β, που καταναλώνουν δύο αγαθά, Χ και Μ. Το άτομο Α έχει την συνάρτηση χρησιμότητας U Α = 2X 2 + 0,5Μ 2. Το άτομο Β έχει την συνάρτηση χρησιμότητας U Β = 1,5X 2 + 0,8Μ 2. Η τιμή του Χ είναι 1 και του Μ είναι 2.Το εισόδημα του Α είναι 60 και του Β είναι 55. Πόση ποσότητα Μ θα ζητήσει το κάθε άτομο; Λύση του 1 ου ερωτήματος Πρώτα θα υπολογισθεί η μέγιστη ποσότητα Μ Α για το άτομο Α. Έχουμε να λύσουμε το πρόβλημα: Max U Α = 2X 2 Α + 0,5Μ 2 Α (1) υπό τον περιορισμό: X Α + Μ Α = 60 (2) Εργαζόμαστε ως εξής: 1 ο βήμα: Διαφορίζουμε την προηγούμενη συνάρτηση ως προς Χ Α, Μ Α για να πάρουμε τις συνθήκες 1 ης τάξης, δηλαδή τις μερικές παραγώγους της συνάρτησης για τις μεταβλητές αυτές, γνωρίζοντας ότι η μερική παράγωγος μιας μεταβλητής σημαίνει την οριακή χρησιμότητα αυτής, έτσι έχουμε: 2 ο βήμα: Επίσης γνωρίζουμε ότι η άριστη επιλογή του ατόμου Α για τα δυο αγαθά πραγματοποιείται όταν το οριακό του όφελος (ο λόγος των οριακών χρησιμοτήτων τους) είναι ίσο με το οριακό κόστος (ο λόγος των τιμών των δυο αγαθών) δηλαδή:mrsχα,μα = MCΧΑ, ΜΑ=> Επειδή υπενθυμίζεται η οριακή χρησιμότητα μιας μεταβλητής σε μια συνάρτηση χρησιμότητας ταυτίζεται με τη σχετική παράγωγο της μεταβλητής η (5) λόγω των (3) και (4) γίνεται: Επίσης από τη (2)=> Χ Α =60-Μ Α (7) Στην συνέχεια αντικαθιστώ στην (6) το ίσον του Χ Α από την (7) και λύνω ως προς Μ Α, δηλαδή: 8(60-Μ Α )=Μ Α =>480-8Μ Α =Μ Α =>Μ Α =53,33 Στην συνέχεια θα υπολογισθεί η μέγιστη ποσότητα Μ Β για το άτομο Β. Έχουμε να λύσουμε το πρόβλημα: MaxU B = 1,5X 2 + 0,8Μ 2 (8) Σελ.44/131

υπό τον περιορισμό: XB + ΜB = 55 (9) 1 ο βήμα: Διαφορίζουμε την προηγούμενη συνάρτηση ως προς Χ Β, Μ Β για να πάρουμε τις συνθήκες 1 ης τάξης, δηλαδή τις μερικές παραγώγους της συνάρτησης για τις μεταβλητές αυτές, γνωρίζοντας ότι η μερική παράγωγος μιας μεταβλητής σημαίνει την οριακή χρησιμότητα αυτής, έτσι έχουμε: 2 ο βήμα: Επίσης γνωρίζουμε ότι η άριστη επιλογή του ατόμου Β για τα δυο αγαθά πραγματοποιείται όταν το οριακό του όφελος (ο λόγος των οριακών χρησιμοτήτων τους) είναι ίσο με το οριακό κόστος (ο λόγος των τιμών των δυο αγαθών) δηλαδή: MRS ΧΒ,ΜΒ = MC ΧΒ, ΜΒ => Επειδή υπενθυμίζεται η οριακή χρησιμότητα μιας μεταβλητής σε μια συνάρτηση χρησιμότητας ταυτίζεται με τη σχετική παράγωγο της μεταβλητής η (12) λόγω των (10) και (11) γίνεται: Επίσης από την (9) ισχύει Χ Β =55-Μ Β (14) Στην συνέχεια αντικαθιστώ στην (13) το ίσον του Χ Β από την (14) και λύνω ως προς Μ Β, δηλαδή (13)=> 6(55-Μ Β )=1,6Μ Β =>330-6Μ Β =1,6Μ Β =>Μ Β =43,42 3 ο Παράδειγμα Έστω δύο άτομα Α και Β, που καταναλώνουν δύο αγαθά, Χ και Μ. Το άτομο Α έχει την συνάρτηση χρησιμότητας U Α = X 2 + 0,3Μ 2. Το άτομο Β έχει την συνάρτηση χρησιμότητας U Β = 0,8X 2 + Μ 2. Η τιμή του Χ είναι 0,6 και του Μ είναι 1.Το εισόδημα του Α είναι 40 και του Β είναι 30. Πόση ποσότητα Χ και Μ θα ζητήσει το κάθε άτομο;ποια είναι η άριστη ποσότητα Χ και η άριστη ποσότητα Μ και για τα δυο άτομα; Πρώτον, θα υπολογισθεί η μέγιστη ποσότητα Χ Α για το άτομο Α. Έχουμε να λύσουμε το πρόβλημα: Max U Α = X 2 + 0,3Μ 2 (1) υπό τον περιορισμό: X Α + Μ Α = 40 (2) 1 ο βήμα: Διαφορίζουμε την προηγούμενη συνάρτηση ως προς Χ Α, Μ Α για να πάρουμε τις συνθήκες 1 ης τάξης, δηλαδή τις μερικές παραγώγους της συνάρτησης για τις μεταβλητές αυτές, γνωρίζοντας ότι η μερική παράγωγος μιας μεταβλητής σημαίνει την οριακή χρησιμότητα αυτής, έτσι έχουμε: Σελ.45/131

2 ο βήμα: Επίσης γνωρίζουμε ότι η άριστη επιλογή του ατόμου Α για τα δυο αγαθά πραγματοποιείται όταν το οριακό του όφελος (ο λόγος των οριακών χρησιμοτήτων τους) είναι ίσο με το οριακό κόστος (ο λόγος των τιμών των δυο αγαθών) δηλαδή: MRS ΧΑ,ΜΑ = MC ΧΑ, ΜΑ => Επομένως λόγω των (3) & (4) η (5) γίνεται: Λόγω όμως της (2) ισχύει Μ Α =40-Χ Α (7) Επομένως : από την (6)=>2Χ Α = 1,2(40-Χ Α )=> 2Χ Α =48-1,2Χ Α =>Χ Α =15,00 Στην συνέχεια θα υπολογισθεί η μέγιστη ποσότητα Μ Α για το άτομο Α: Επαναλαμβάνουμε το 1 ο και 2 ο βήμα όπως προηγουμένως, χρησιμοποιώντας όμως τον εισοδηματικό περιορισμό του Α διαφορετικά, δηλαδή: Από (2)=>X Α + Μ Α = 40 => X Α = 40 - Μ Α (8) Επομένως λόγω της (8) από την (6)=>2Χ Α (40-Μ Α )=1,2Μ Α => =>80-2Μ Α =1,2Μ Α =>Μ Α =25,00 Δεύτερο, θα υπολογισθεί η μέγιστη ποσότητα Χ Β για το άτομο Β. Έχουμε να λύσουμε το πρόβλημα: MaxU B = 0,8X 2 + Μ 2 (9) υπό τον περιορισμό: X B + Μ B = 30 (10) 1 ο βήμα: Διαφορίζουμε την προηγούμενη συνάρτηση ως προς Χ Β, Μ Β για να πάρουμε τις συνθήκες 1 ης τάξης, δηλαδή τις μερικές παραγώγους της συνάρτησης για τις μεταβλητές αυτές, γνωρίζοντας ότι η μερική παράγωγος μιας μεταβλητής σημαίνει την οριακή χρησιμότητα αυτής, έτσι έχουμε: 2 ο βήμα: Επίσης γνωρίζουμε ότι η άριστη επιλογή του ατόμου Β για τα δυο αγαθά πραγματοποιείται όταν το οριακό του όφελος (ο λόγος των οριακών χρησιμοτήτων τους) είναι ίσο με το οριακό κόστος (ο λόγος των τιμών των δυο αγαθών) δηλαδή: Σελ.46/131

MRS ΧΒ,ΜΒ = MC ΧΒ, ΜΒ => Επομένως λόγω των (11) & (12) η (13) γίνεται: Λόγω όμως της (10) ισχύει Μ Β =30-Χ Β Επομένως : από την (14)=>1,6Χ Β =1,2Χ Β (30-Χ Β )=>1,6Χ Β =36-1,2Χ Β => =>2,8Χ Β =36=>Χ Β =12,86 Στην συνέχεια θα υπολογισθεί η μέγιστη ποσότητα Μ Β για το άτομο Β: Επαναλαμβάνουμε το 1 ο και 2 ο βήμα όπως προηγουμένως, χρησιμοποιώντας όμως τον εισοδηματικό περιορισμό του Β διαφορετικά, δηλαδή: Από τη (10)=>X Β + Μ Β = 30 => X Β = 30 Μ Β (15) Επομένως από την (14) λόγω της (15)=>1,6Χ(30-Μ Β )=1,2Μ Β => =>48-1,6Μ Β =1,2Μ Β => Μ Β =17,14 Λύση του 2 ου ερωτήματος Πρώτον: Υπολογισμός της άριστης ποσότητας του Χ και για τα δυο άτομα Α, Β: Γνωρίζουμε ότι για να έχουμε αποτελεσματικότητα ισχύουνοι συνθήκες: 1) MRS A +MRS B =MRT Χ,Μ (άθροισμα των ατομικών οριακών ωφελειών των Α, Β ίσο με οριακόλόγο μετασχηματισμού των δύο αγαθών). 2) MRT Χ,Μ =P Χ /Ρ Μ Αντικαθιστώντας και θέτοντας Χ Α =Χ Β =Χ θα έχουμε: => =>Χ=40 (Θετική ρίζα) Δεύτερον: Υπολογισμός της άριστης ποσότητας του Μ και για τα δυο άτομα Α, Β: Επίσης γνωρίζουμε ότι για να έχουμε αποτελεσματικότητα ισχύει η συνθήκη: MRS A +MRS B =MRT (άθροισμα των ατομικών οριακών ωφελειών των Α, Β ίσο με οριακή υποκατάσταση). MRT=P Χ /Ρ Μ Σελ.47/131

Αντικαθιστώντας και θέτοντας Μ Α =Μ Β =Μ θα έχουμε: 3.5 Αποτελεσματική παροχή δημόσιων αγαθών: Προβλήματα Αν και η ανταγωνιστική αγορά παρέχει τα ιδιωτικά αγαθά αποτελεσματικά, δεν φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο με τα δημόσια αγαθά. Γιατί 5 ; - Ένα άτομο καταναλώνει το αγαθό ακόμη και όταν δεν πληρώνει καμιά τιμή γι αυτό. - Το πρόβλημα της εκτόπισης με την αντίδραση του ιδιωτικού τομέα στην παροχή από το Δημόσιο. - Είναι δύσκολο να μετρηθεί το κόστος και τα οφέλη των δημόσιων αγαθών. - Είναι δύσκολο να προσδιοριστούν οι προτιμήσεις του ατόμου για δημόσια αγαθά και οι συνολικές προτιμήσεις. - Τα άτομα μπορεί να έχουν κίνητρα να αποκρύπτουν τις αληθινές τους προτιμήσεις για ένα δημόσιο αγαθό. Αν ο Α μπορεί να κάνει τον Ε να πληρώσει για το δημόσιο αγαθό, (πόσο εύκολο είναι;) τότε αυτός μπορεί να χρησιμοποιήσει το εισόδημα του για άλλους σκοπούς και να απολαμβάνει φυσικά το δημόσιο αγαθό. Αυτό το κίνητρο να πληρώνειο Ε το δημόσιο αγαθό, ενώ ο Α το απολαμβάνει χωρίς να πληρώνει, είναι γνωστό ως το πρόβλημα του δωρεάν χρήστη (τζαμπατζή). Αυτό το κίνητρο να καταναλώνει ελεύθερα το αγαθό χωρίς να πληρώνει οφείλεται στο ότι το δημόσιο αγαθό χαρακτηρίζεται από μη ανταγωνιστική χρήση και αδυναμία αποκλεισμού. Ας πάρουμε το αριθμητικό παράδειγμα που είδαμε πιο πριν. Ας υποθέσουμε ότι ο Α δεν πληρώνει και ο Ε αγοράζει την άριστη γι αυτόν ποσότητα.ο Ε επιλέγει ποσότητα:pe=mc=qe=q=120. Αφού ο Ε αγοράζει 120 μονάδες δημόσιου αγαθού ο Α δεν αγοράζει καμιά μονάδα επιπλέον, επειδή το οριακό όφελος του από την 120η μονάδα είναι μικρότερο από το οριακό κόστος του. Λύσεις στο πρόβλημα του δωρεάν χρήστη Δυνητικά η παρέμβαση του κράτους μπορεί να οδηγήσει σε πιο αποτελεσματική λύση. Το κράτος μπορεί να ασκήσει την καταπιεστική του εξουσία και να υποχρεώσει τους πολίτες να πληρώσουν για τα δημόσια αγαθά, μέσα από τη φορολογία Το φαινόμενο του δωρεάν χρήστη δεν είναι πάντως καθολικό. Υπάρχουν περιπτώσεις που τα άτομα δρουν συλλογικά χωρίς να υποχρεώνονται γι αυτό. 5 Σ. Καραγιάννη-Μ. Πεμπετζόγλου, Δημόσια Οικονομική, Εκδ. Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, 2009. Σελ.48/131

Πειράματα σε εργαστήρια με φοιτητές φαίνεται να αμφισβητούν την άποψη ότι τα άτομα αποφεύγουν να πληρώσουν για δημόσια αγαθά. 3.6 Ιδιωτική παροχή δημόσιων αγαθών: Προβλήματα Πότε η ιδιωτική παροχή δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα του δωρεάν χρήστη; Τρεις παράγοντες είναι σημαντικοί: (α) Έντονες προτιμήσεις. Όταν κάποια άτομα έχουν ιδιαίτερα υψηλή ζήτηση για δημόσια αγαθά, τότε μπορεί να έχουμε ιδιωτική παροχή, η οποία μπορεί να μην είναι αποτελεσματική. (β) Αλτρουισμός Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τους άλλους. Το πρόβλημα του δωρεάν χρήστη μπορεί να ξεπεραστεί μόνο με πλήρη αλτρουισμό. (γ) Αίσθημα συνεισφοράς στα κοινά Τα άτομα παίρνουν ικανοποίηση με το να συνεισφέρουν σε δημόσια αγαθά. Δεν λύνει όμως το πρόβλημα της υποπροσφοράς. 3.7 Δημόσια ή ιδιωτική παραγωγή Δημόσια παραγωγή Πώς παρεμβαίνει το κράτος; Το κράτος παράγει το ίδιο τα δημόσια αγαθά και υπηρεσίες που προσφέρει στους πολίτες.η παροχή δημόσιων αγαθών από το κράτος δεν σημαίνει ότι η παραγωγή των αγαθών γίνεται από το δημόσιο τομέα. Μπορεί ή παραγωγή δημοσίων αγαθών να γίνεται από ιδιωτικές μονάδες για λογαριασμό του δημοσίου, το οποίο στην συνέχεια τα παρέχει στους πολίτες. Π.χ. οι υπάλληλοι για τον έλεγχο ασφάλειας στα αεροδρόμια. Τα στελέχη του δημόσιου τομέα μπορεί να μην έχουν ισχυρά κίνητρα για έλεγχο του κόστους, λόγω απουσίας του κινήτρου του κέρδους, του φόβου εξαγοράς, ή κινδύνου χρεοκοπίας. Η ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών μπορεί όμως να είναι καλύτερη, κυρίως λόγω του ότι τα συμβόλαια με τους ιδιωτικούς φορείς δεν είναι πλήρη. Μείγμα Δημόσιας και Ιδιωτικής παραγωγής Το μείγμα ιδιωτικής και δημόσιας παροχής εξαρτάται από : - Σχετικά κόστη υλικών και μισθοδοσίας: Ποιος τομέας είναι πιο ακριβός; - Διοικητικά κόστη: Μπορούν τα πάγια κόστη να κατανεμηθούν σε μεγάλη ομάδα του πληθυσμού; - Ποικιλία προτιμήσεων. Η ιδιωτική παροχή είναι πιο αποτελεσματική όταν ποικίλουν οι προτιμήσεις, επειδή τα άτομα κανονίζουν την κατανάλωση τους με βάση τις προτιμήσεις τους. - Διανεμητικές επιπτώσεις. Από άποψη δικαιοσύνης μπορεί να θεωρηθεί ότι κάποια αγαθά πρέπει να είναι διαθέσιμα σε όλα τα άτομα. Πχ παιδεία, υπηρεσίας υγείας, κ.α. Σελ.49/131

3.8 Πείραμα με την κατασκευή ενός δρόμου Το κράτος εξετάζει την περίπτωση της κατασκευής ενός αυτοκινητόδρομου. Η Ελένη ζει και εργάζεται κοντά στην τοποθεσία του νέου δρόμου. Κάθε μήνα κάνει κάποια ταξίδια μεταξύ των πόλεων Α και Β. Αν χτιστεί ο νέος δρόμος, ο χρόνος του κάθε ταξιδιού της θα μειωθεί από τα 30 λεπτά στα 20 λεπτά. Το ακόλουθο διάγραμμα δείχνει την καμπύλη ζήτησης της Ελένης για ταξίδια μεταξύ των πόλεων Α και Β. Η κυβέρνηση ρωτά την Ελένη αν είναι υπέρ της κατασκευής του νέου δρόμου. Η Ελένη απαντά ότι θα εξοικονομήσει 1 το μήνα, αφού κάνει 10 ταξίδια το μήνα και εξοικονομεί ανά ταξίδι 10 λεπτά. Άρα, το μέγιστο ποσό που θα ήταν διατεθειμένη να πληρώνει σε φόρους ανά μήνα, για να κατασκευαστεί ο δρόμος, είναι 1. Αν δεν της ζητηθεί να πληρώσει περισσότερα, τότε είναι υπέρ της κατασκευής του νέου δρόμου. Σε διαφορετική περίπτωση θα είναι κατά. Είναι σωστή η άποψη της Ελένης; Πράγματι είναι σωστή η άποψη της, διότι βασίζεται στην αρχή της ισορροπίας και της αποτελεσματικότητας κατά Pareto, δηλαδή της ισότητας του οριακού της οφέλους (εξοικονόμηση 1 το μήνα) με το οριακό της κόστος (επιβάρυνση 1 το μήνα). Σελ.50/131