ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟ ΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟ ΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΩΜΑΤΙΟΥ ΤΟΥ ΑΡΡΩΣΤΟΥ (Εικ. 1) Ο άρρωστος πρέπει να δέχεται πολλά ερεθίσµατα στην πειραγµένη πλευρά. Το δωµάτιό του πρέπει να είναι διαµορφωµένο έτσι ώστε όλες οι δραστηριότητες να γίνονται από την πλευρά που έχει την ηµιπληγία. ΠΑΡΑΘΥΡΟ ΠΟΡΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΟ (Εικ. 1) ΞΑΠΛΩΜΑ ΣΤΟ ΠΛΑΪ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΙΡΑΓΜΕΝΗ ΠΛΕΥΡΑ (Εικ. 2) - Το κρεβάτι : εντελώς επίπεδο. - Το κεφάλι : εντελώς σταθεροποιηµένο. - Ο κορµός : ελαφρώς προς τα πίσω, στερεωµένος µε µαξιλάρι στην πλάτη και στους γοφούς. - Ο πειραγµένος ώµος : προς τα εµπρός. - Το πειραγµένο χέρι : *τεντωµένο 90% µπροστά *καλά ακουµπισµένο σε µαξιλάρι σε χαµηλό τραπεζάκι δίπλα στο κρεβάτι *η παλάµη στραµµένη επάνω. - Το πειραγµένο πόδι : ίσια προς τα κάτω µε ελαφρά λυγισµένο γόνατο. - Το καλό χέρι : ακουµπισµένο στον κορµό ή σε µαξιλάρι. - Το καλό πόδι : σε θέση βηµατισµού πάνω σε µαξιλάρι. (Εικ. 2)

ΞΑΠΛΩΜΑ ΑΝΑΣΚΕΛΑ (Εικ. 3) - Το κεφάλι : σε µαξιλάρι, όχι ανασηκωµένο. - Οι δύο ώµοι : στερεωµένοι µε µαξιλάρι. - Το πειραγµένο χέρι : *ακουµπισµένο ίσιο σε µαξιλάρι σε µικρή απόσταση από τον κορµό *ο ώµος ίσιος *τα δάκτυλα τεντωµένα. - Ο πειραγµένος µηρός : ίσιος και στερεωµένος µε µαξιλάρι. (Εικ. 3) ΞΑΠΛΩΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΛΗ ΠΛΕΥΡΑ (Εικ. 4) - Το κεφάλι : άνετα στερεωµένο σε ευθεία µε τον κορµό. - Ο πειραγµένος ώµος : αρκετά µπροστά - Το πειραγµένο χέρι : *σε µαξιλάρι *οριζόντιο σε ορθή γωνία από τον κορµό. - Το πειραγµένο πόδι : *µηρός και γόνατο ελαφρά λυγισµένα *γάµπα και πέλµα στερεωµένα σε µαξιλάρι - Το καλό πόδι : τεντωµένο (Εικ. 4)

. ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΑΠΟ ΤΑ ΠΛΑΓΙΑ (Εικ. 5) - Ο άρρωστος : ξαπλώνει µε λυγισµένα γόνατα και τις φτέρνες κοντά στους γοφούς του. - ιευκόλυνση : σπρώχνουµε τα γόνατα προς τα κάτω, όρθια πάνω από τα πέλµατα. *µε το άλλο χέρι οδηγούµε τη λεκάνη προς τα πάνω και προς τα πλάγια. - Οι ώµοι : τους µετακινούµε προς τα πλάγια µε τη βοήθεια του µαξιλαριού, µέχρι να έρθει ο κορµός σε ευθεία θέση. (Εικ. 5) ΓΥΡΙΣΜΑ ΣΤΟ ΠΛΑΪ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΛΗ ΠΛΕΥΡΑ Παθητικός άρρωστος (Εικ. 6) - Το πειραγµένο γόνατο λυγισµένο. - Τα χέρια πιασµένα µαζί. - Γυρίζουµε τον άρρωστο κρατώντας τον από τον ώµο και το γοφό. - Αργότερα ξαναγυρίζουµε τον άρρωστο. (Εικ. 6) ΓΥΡΙΣΜΑ ΣΤΟ ΠΛΑΪ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΛΗ ΠΛΕΥΡΑ Ενεργητικός άρρωστος (Εικ. 7) - Ο άρρωστος κρατά τα χέρια µαζί. - Οδηγούµε το πειραγµένο πόδι κρατώντας το από το γοφό και από το πέλµα. (Εικ. 7)

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΠΛΑΪ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΙΡΑΓΜΕΝΗ ΠΛΕΥΡΑ Ενεργητικός Άρρωστος (Εικ. 8) - Βοηθούµε κρατώντας τον πειραγµένο ώµο και πόδι. - Ο άρρωστος φέρνει από πάνω το καλό πόδι και χέρι. (Εικ. 8) (Εικ. 9) ΚΑΘΙΣΜΑ ΣΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ (Εικ. 9) - Το κρεβάτι : * το πάνω µέρος του κρεβατιού όρθιο. * µαξιλάρι στο κάτω µέρος της πλάτης. - Το κεφάλι : αστήρικτο, να κινείται ελεύθερα. - Ο κορµός : ίσιος - Η λεκάνη : σε ορθή θέση, το βάρος µοιρασµένο ίσια στα οπίσθια. - Τα χέρια : µπροστά οι αγκώνες στηριγµένοι σε φορητό τραπεζάκι µε µαξιλάρι. ΑΠΟ ΞΑΠΛΩΜΕΝΟΣ ΚΑΘΙΣΤΟΣ Παθητικός άρρωστος (Εικ. 10) - Τραβάµε γυρνώντας τον άρρωστο µε την πειραγµένη πλευρά κάτω. - Ο άρρωστος στερεώνεται µε το καλό χέρι στην άκρη του κρεβατιού. (Εικ. 10)

ΑΠΟ ΞΑΠΛΩΜΕΝΟΣ ΚΑΘΙΣΤΟΣ Ενεργητικός άρρωστος (Εικ. 11) - Ο άρρωστος µε την πειραγµένη πλευρά κάτω, ανασηκώνεται κρατώντας µε το καλό χέρι την άκρη του κρεβατιού. - Ο θεραπευτής κατευθύνει την κίνηση κρατώντας τον καλό γοφό και σπρώχνοντας τον καλό ώµο κάτω. (Εικ. 11) ΠΕΡΠΑΤΗΜΑ ΜΕ ΤΑ ΟΠΙΣΘΙΑ Παθητικός άρρωστος (Εικ. 12) - Το βάρος του αρρώστου µετατοπίζεται από το ένα στο άλλο οπίσθιο κι έτσι περπατά µπροστά. - Ο άρρωστος κρατά το πειραγµένο χέρι µπροστά. - Κάνετε εναλλασσόµενες συντονισµένες κινήσεις µεταξύ των ώµων και της λεκάνης. (Εικ. 12) Ενεργητικός άρρωστος (Εικ. 13) - Ο άρρωστος συνεχίζει να κρατά το πειραγµένο χέρι µπροστά. (Εικ. 13)

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΠΟ ΚΑΡΕΚΛΑ ΣΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑ Παθητικός άρρωστος (Εικ. 14, 15) - Η θεραπεύτρια στέκεται µπροστά στον άρρωστο. - Στηρίζει το ίσιο πειραγµένο χέρι και το κρατά ανάµεσα στο χέρι της και τον κορµό της και οδηγεί τον άρρωστο από τους ώµους. - Το πειραγµένο γόνατο του αρρώστου παγιδεύεται ανάµεσα στα γόνατα της θεραπεύτριας. - Το βάρος του σώµατος µεταφέρεται µπροστά πάνω στα πόδια του. - Οδηγώντας τους ώµους µπροστά και προς τα κάτω, η λεκάνη του αρρώστου σηκώνεται. - Η θεραπεύτρια τότε µε τα χέρια της στα οπίσθιά του διευκολύνει τη µεταφορά του βάρους: σε όλη τη διαδικασία το πειραγµένο πόδι ελέγχεται µε τα γόνατα της θεραπεύτριας (Εικ. 14) (Εικ. 15) Ενεργητικός άρρωστος (Εικ. 16) - Για να διευκολύνουµε το σκύψιµο µπροστά βάζουµε ένα σκαµνί µπροστά στον άρρωστο όπου µπορεί να ακουµπήσει µε τα χέρια πιασµένα καθώς σηκώνεται. - Σηκώνουµε τη λεκάνη του και φέρνουµε το βάρος εµπρός, ώστε το κεφάλι του να είναι πιο µπροστά από τα πόδια. - Μεταφέρουµε στην καρέκλα ή στο κρεβάτι - Οδηγούµε κρατώντας τα οπίσθια. (Εικ. 16)

. Ενεργητικός Άρρωστος (Εικ. 17) - Χωρίς τη στήριξη της καρέκλας. - Με τα δυο χέρια µπροστά σκύβει µπροστά. - Μεταφέροντας το βάρος µπροστά σηκώνει τη λεκάνη του. - Περιστροφή προς την καρέκλα. - Η κίνηση οδηγείτε από τους ώµους. (Εικ. 17) Μεταφορά χωρίς βοήθεια (Εικ. 18) (Εικ. 18) - Σκύβει µπροστά τον κορµό µε τα χέρια µαζί ίσια µπροστά. - Σηκώνει τη λεκάνη, στέκεται όρθιος αν µπορεί. - Μεταφέρεται προς την καρέκλα ή το κρεβάτι βάζοντας µπροστά την πειραγµένη πλευρά. ΚΑΘΙΣΜΑ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΚΗ ΚΑΡΕΚΛΑ (Εικ. 19,20) - Μαξιλάρι χαµηλά στην πλάτη. - Τα χέρια µπροστά, οι αγκώνες στηρίζονται στο τραπέζι πάνω σε µαξιλάρι. - Τα πόδια καλά στο πάτωµα ή σε χαµηλό σκαµνί. (Εικ. 19) (Εικ. 20)

- Βάζουµε σκαµνί στον άρρωστο. - Ο άρρωστος κρατά το ηµιπληγικό του χέρι µπροστά. - σκύβει εµπρός µε το κεφάλι πιο µπροστά από τα πόδια και σηκώνεται. - Βοήθεια από θεραπεύτρια: * στέκεται από την πειραγµένη πλευρά * ένα χέρι στηρίζει την καλή πλευρά από τα οπίσθια. * το άλλο χέρι κρατά το ηµιπληγικό γόνατο στο πάνω µέρος του. ΑΠΟ ΚΑΘΙΣΤΟΣ ΟΡΘΙΟΣ (Εικ. 21) (Εικ. 21). ΠΕΡΠΑΤΗΜΑ (Εικ. 22,23) - Η θεραπεύτρια στέκεται µπροστά στον άρρωστο. - Το πειραγµένο χέρι τεντωµένο πάνω στον ώµο της. - Η θεραπεύτρια βάζει το χέρι της κάτω από τον πειραγµένο ώµο. - Το άλλο χέρι της οδηγεί τη µεταφορά του βάρους κρατώντας τη λεκάνη. - Η θεραπεύτρια στέκεται από την πειραγµένη πλευρά στηρίζοντας τον ώµο και το χέρι του αρρώστου. (Εικ. 22) (Εικ. 23)

ΑΡΧΕΣ ΕΠΑΝ-ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ / ΚΑΘΟ ΗΓΗΣΗΣ Αισθητικοκινητική καθοδήγηση ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ 1. ίνουµε στον άρρωστο προβλήµατα. 2. ίνουµε στον άρρωστο καθήκοντα. 3. Τα χέρια µας κρατούν τα χέρια του αρρώστου χωρίς να αγγίζουν τα αντικείµενα. 4. Οδηγούµε όλο το σώµα του αρρώστου. 5. Πρώτα ο άρρωστος αγγίζει το αντικείµενο και µόνο τότε οδηγούµε το (σπαστικό) χέρι γύρω από αυτό. 6. ε µιλάµε την ώρα της καθοδήγησης. 7. Πριν κινήσουµε το ένα µέρος του σώµατός του έχουµε ήδη σταθεροποιήσει το άλλο µισό. ΠΩΣ ΙΑΛΕΓΟΥΜΕ ΡΟΥΧΑ ΚΑΙ ΕΙ Η ΤΟΥΑΛΕΤΑΣ (Εικ.1) - ιαλέγει τα απαραίτητα ρούχα - Φροντίζει να έχει καλή µεταφορά του βάρους από το πειραγµένο πόδι. ΘΕΡ. - Βρίσκεται από την ηµιπληγική πλευρά. - ιευκολύνει την κίνηση του χεριού. - Ελέγχει το µοίρασµα του βάρους. - Μαθαίνει τον άρρωστο πώς να αντιλαµβάνεται και πώς να σχεδιάζει τις κινήσεις του. (Εικ. 1) ΠΩΣ ΞΕΝΤΥΝΕΤΑΙ (Εικ.2) - Να ισορροπεί καθιστός. - Το πειραγµένο χέρι να κρέµεται ανάµεσα στα γόνατα έτσι ώστε να εµποδίζεται η σπαστικότητα. - Με το καλό χέρι τραβά το ρούχο πάνω από το κεφάλι. - Τράβα το καλό χέρι έξω από το µανίκι. - Με το καλό χέρι τραβά το µανίκι κι από το άλλο χέρι. (Εικ. 2) ΘΕΡ. - Ελέγχει την ισορροπία στο κάθισµα. - Κρατά το ηµιπληγικό χέρι.

. ΣΤΗ ΒΡΥΣΗ (Εικ.3) - Κάθεται σε κανονική καρέκλα ή σκαµνί. - Βάζει το πώµα στο νιπτήρα. - Ανοίγει - κλείνει τη βρύση. - Ελέγχει τη θερµοκρασία του νερού µε το καλό χέρι. ΘΕΡ. - Οδηγεί τα δύο χέρια. ΠΛΥΣΙΜΟ ΜΕ ΤΟ ΚΑΛΟ ΧΕΡΙ (Εικ.4) Πρόσωπο, χέρια, κορµός (Εικ. 3) - Κάθεται σταθερά. - Βάζει το πειραγµένο χέρι στο νιπτήρα. - Πλένεται. ΘΕΡ. - Ελέγχει το σωστό ύψος του καθίσµατος για να προλάβει τυχόν εξάρθρωση σε υποτονικό ώµο. - Ελέγχει τη σταθερότητα στο κάθισµα: * Ο κορµός σε ελαφρά κλίση * Ο ηµιπληγικός ώµος λίγο µπροστά (Εικ. 4)

. ΠΛΥΣΙΜΟ ΜΕ ΤΟ ΚΑΛΟ ΧΕΡΙ- ΠΩΣ ΒΑΖΟΥΜΕ ΤΟ ΓΑΝΤΙ (Εικ.5) - Βάζει το καλό χέρι στο γάντι ενώ το πειραγµένο χέρι βοηθά στο άνοιγµα του γαντιού ΘΕΡ. - Οδηγεί το πειραγµένο χέρι να κρατά το γάντι ανοικτό. (Εικ. 5) ΠΛΥΣΙΜΟ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΧΕΡΙΟΥ ΜΕ ΤΟ ΗΜΙΠΛΗΓΙΚΟ ΧΕΡΙ (Εικ.6) - Με το καλό χέρι βάζει το γάντι στο πειραγµένο χέρι που κρέµεται ανάµεσα στα γόνατα. - Βάζει το καλό χέρι µπροστά του πάνω στο νιπτήρα. ΘΕΡ. - Οδηγεί το αργό πλύσιµο. - Στηρίζει τον ώµο του ηµιπληγικού χεριού κρατώντας τον µπροστά. - Για το σφούγγισµα, ο θεραπευτής ή ο άρρωστος κρεµά την πετσέτα από το ηµιπληγικό χέρι. (Εικ. 6)

ΠΛΥΣΙΜΟ ΠΟ ΙΩΝ (Εικ.7,8) - Κάθεται στο πλάι του νιπτήρα. - Έχει το καλό πόδι στο κέντρο του καθίσµατος. - Μετά, µε τα χέρια µαζί πιάνει το ηµιπληγικό πόδι και το σταυρώνει πάνω στο άλλο. - Πλένει το πειραγµένο πόδι (Εικ.7). ΘΕΡ. - Οδηγεί τον τρόπο καθίσµατος. - Καθοδηγεί το πλύσιµο (Εικ.7α). (Εικ. 7) (Εικ. 7α) - Πλένει το ηµιπληγικό πόδι µε τα δύο χέρια (Εικ. 8). ΘΕΡ. - Εξασφαλίζει καλή ισορροπία µε τα δύο πέλµατα να ακουµπούν στο πάτωµα. (ένα σκαµνί ίσως είναι χρήσιµο). (Εικ. 8) ΑΤΟΜΙΚΗ ΥΓΙΕΙΝΗ (Εικ.9) - Στέκεται µπροστά στο νιπτήρα. - Φροντίζει να µεταφέρει το βάρος και πάνω στο ηµιπληγικό πόδι. - Πλένεται ΘΕΡ. - Βοηθά τη µεταφορά του βάρους κρατώντας το γλουτό. ΣΗΜ. - Αν στη διάρκεια πλυσίµατος χαλάσει η κατανοµή του βάρους κάνουµε διακοπές για να διορθώσουµε την ισορροπία του σώµατος. (Εικ. 9)

ΠΩΣ ΒΑΖΕΙ ΠΑΝΤΕΛΟΝΙ (Εικ.10) ΘΕΡ. - Κάθεται σε κανονική καρέκλα µε τα πόδια σταυρωµένα (Εικ.7). 1. Φέρνει µε το καλό χέρι το παντελόνι στο πειραγµένο πόδι και το φοράει. - Κατεβάζει το πειραγµένο πόδι ώστε να ακουµπά καλά στο πάτωµα. 2. Φοράει στο καλό πόδι το άλλο µπατζάκι - Οδηγεί το πειραγµένο χέρι στη πρώτη φάση και ελέγχει την κατανοµή του βάρους. - Οδηγεί και κρατά το ηµιπληγικό πόδι στη δεύτερη φάση (Εικ.10α) ΣΗΜ. - Αφού σηκωθεί ο άρρωστος, πριν τραβήξει το παντελόνι πρέπει να σιγουρευτεί ότι έχει καλή (Εικ. 10) ισορροπία. - Ο άρρωστος µπορεί να στηριχθεί µε τον ηµιπληγικό γοφό στο τραπέζι ή στο νιπτήρα και σιγά - σιγά να στηρίζεται µε το ηµιπληγικό χέρι. Ο σκοπός είναι να µη γλιστρήσει το παντελόνι και επίσης να ακολουθήσει το κούµπωµα (Εικ.10β). (Εικ. 10 α) (Εικ. 10 β)

ΠΩΣ ΒΑΖΕΙ ΤΗ ΦΑΝΕΛΑ (Εικ.11) ΘΕΡ. ΣΗΜ. - Κάθεται και βάζει τη φανέλα πάνω στο καλό πόδι, µε το λαιµό της µακριά και την ταµπέλα του λαιµού από πάνω. - Έχει το ηµιπληγικό χέρι κρεµασµένο ανάµεσα στα γόνατα. - Με το καλό χέρι ο άρρωστος περνά τη φανέλα στο πειραγµένο χέρι και ώµο - Μετά βάζει το καλό χέρι στο άλλο µανίκι - Τέλος, φέρνει τη φανέλα και την περνά στο κεφάλι του µε το καλό χέρι. - Οδηγεί το πειραγµένο χέρι µέσα στο µανίκι. - Οδηγεί το καλό χέρι να τραβήξει τη φανέλα στο ηµιπληγικό χέρι. - Καθώς η φανέλα περνά από το κεφάλι, ο κορµός µένει ελαφρά γυρτός. - Μετά ο άρρωστος σηκώνεται και ισιώνει τη φανέλα. (Εικ. 11) ΠΩΣ ΦΟΡΑ ΠΟΥΚΑΜΙΣΟ (Εικ.12) - Κάθεται όπως στην Εικ. 11 - Βάζει το πουκάµισο πάνω στο πειραγµένο γόνατο, µε το γιακά µακριά από τον άρρωστο και το εσωτερικό του προς τα επάνω. - Το πειραγµένο χέρι κρέµεται ανάµεσα στα πόδια - Το µανίκι για το πειραγµένο χέρι κρέµεται ανάµεσα στα πόδια. - Το καλό χέρι τραβά το µανίκι προς το πειραγµένο χέρι, τον αγκώνα και τον ώµο. - Πιάνει το πίσω µέρος του πουκαµίσουβάζοντας το καλό χέρι στο άλλο µανίκι. ΘΕΡ. - Οδηγεί το πειραγµένο χέρι µέσα στο µανίκι. (Εικ. 12)

ΠΩΣ ΒΑΖΕΙ ΚΑΛΤΣΕΣ ΚΑΙ ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ (Εικ.13 & 14) ΘΕΡ. - Κάθεται όπως στην Εικ.7 - Κάλτσες : κρατά την κάλτσα ανοικτή µε τον αντίχειρα, τον µεσο και τον δείκτη του καλού χεριού (Εικ.13). - Παπούτσια : γλιστρά το παπούτσι καλά στα δάκτυλα του ποδιού. - Ακουµπά το πόδι µε το παπούτσι καλά στο πάτωµα. - Σπρώχνει τη φτέρνα µέσα στο παπούτσι πιέζοντας το γόνατο του πειραγµένου ποδιού. - Αν χρειαστεί, διορθώνει τη θέση του παπουτσιού στην αρχή. - ίνει πίεση στο πειραγµένο γόνατο (Εικ.14). (Εικ. 13) ΒΟΥΡΤΣΙΣΜΑ ΟΝΤΙΩΝ ΧΤΕΝΙΣΜΑ ΞΥΡΙΣΜΑ / ΠΟΥ ΡΑΡΙΣΜΑ (Εικ.15) (Εικ. 14) - Σιγουρεύεται ότι στέκεται καλά ισορροπηµένος. - Κάνει τις παραπάνω δουλειές και µε τα δύο χέρια, όσο µπορεί. ΘΕΡ. - ιορθώνει αν χρειαστεί την ισορροπία του αρρώστου. - Οδηγεί το πειραγµένο χέρι. ΣΗΜ. - ιακόπτει κάθε τόσο τις κινήσεις µε τρόπο ώστε να διορθώνει την ισορροπία. (Εικ. 14)

ΦΑΓΗΤΟ - ΣΤΡΩΣΙΜΟ ΤΡΑΠΕΖΙΟΥ (Εικ.16) ΣΗΜ. - Ένα καλά οργανωµένο και απλά στρωµένο τραπέζι διευκολύνει την πρωτοβουλία του αρρώστου. - Κατά το δυνατόν βάζουµε απλά αντικεί- µενα στο τραπέζι δηλ. βάζο µαρµελάδας, πιατάκι βουτύρου, κλπ. - ίσκοι και ζεσταµένα πιάτα είναι επικίνδυνα - Τα σουπλ\ά για να µη γλιστρούν τα αντικείµενα είναι χρήσιµα. ΘΕΡ. ΦΑΓΗΤΟ (Εικ.17, 18) (Εικ. 16) - Κάθεται σε σωστή θέση στο τραπέζι. - Το πειραγµένο χέρι τοποθετείται µπροστά στηριζόµενο στο τραπέζι. - Καθοδηγεί καθώς ο άρρωστος τρώει (βλέπε βασικές αρχές καθοδήγησης). ΚΑΤΑΠΟΣΗ (Εικ.19) - Ο άρρωστος πρέπειί να γνωρίζει τα προβλήµατα στο µάσηµα και στην κατάποση όταν τρώει. - Τον καθοδηγούµε για να τον βοηθήσουµε να ελέγχει τέτοια προβλήµατα. (Εικ. 19)