Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η...7 1.1 ΓΕΝΙΚΑ... 7 1.2 ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ... 13 2. Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Ο Σ Δ Υ Τ Ι Κ Η Σ Σ Τ Ε Ρ Ε Α Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ (0 4 )...15 2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ... 15 2.1.1 Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή...15 2.1.2 Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά...17 2.1.3 Κλίμα...20 2.2 2.1.4 Αναπτυξιακή ταυτότητα...21 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ - ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ... 22 2.2.1 Κύριες υδρολογικές λεκάνες...22 2.2.2 Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες...29 2.2.3 Περιγραφή του υδατικού συστήματος στη σημερινή κατάσταση...33 2.2.4 Καταγραφή των σημαντικότερων προτεινόμενων ή υπό κατασκευή έργων...36 2.2.5 Καταγραφή των σημαντικότερων προτεινόμενων ή υπό κατασκευή έργων...38 2.3 ΧΡΗΣΕΙΣ ΝΕΡΟΥ - ΖΗΤΗΣΗ... 42 2.3.1 Γεωργία...42 2.3.2 Κτηνοτροφία...42 2.3.3 Ιχθυοκαλλιέργεια...43 2.3.4 Ύδρευση...43 2.3.5 Βιομηχανία...44 2.3.6 Ενέργεια...44 2.3.7 Άλλες Χρήσεις...44 2.4 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ... 45 2.5 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ-ΖΗΤΗΣΗΣ... 52 3. Α Ν Α Λ Υ Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν...54 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 54 3.2 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 54 3.3 Π Ο Τ Α Μ Ο Ι... 54 3.3.1 Ορισμός...54 3.3.2 Τυπολογία...57 3.4 3.3.3 Προσδιορισμός κωδικοποίηση...59 Λ Ι Μ Ν Ε Σ... 60 3.4.1 Ορισμός...60 3.4.2 Τυπολογία...61 3.5 3.4.3 Προσδιορισμός - κωδικοποίηση...62 Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α Υ Δ Α Τ Α... 64 3.5.1 Ορισμός...64 3.5.2 Τυπολογία...64 3.6 3.5.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...65 Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α... 67 3.6.1 Ορισμός...67 Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 1 -
3.6.2 Τυπολογία...67 3.7 3.6.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...68 Τ Ε Χ Ν Η Τ Α Κ Α Ι Ι Δ Ι Α Ι Τ Ε Ρ Ω Σ Τ Ρ Ο Π Ο Π Ο Ι Η - Μ Ε Ν Α Υ Δ Α Τ Ι Ν Α Σ Ω Μ Α Τ Α... 69 3.7.1 Ορισμός...69 3.7.2 Τυπολογία...71 3.7.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...71 4. Σ Υ Ν Θ Η Κ Ε Σ Α Ν Α Φ Ο Ρ Α Σ...74 4.1 4.2 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η... 74 Π Ο Τ Α Μ Ο Ι... 74 4.2.1 Βιολογικά στοιχεία ποιότητας ποταμών...75 4.3 Λ Ι Μ Ν Ε Σ... 84 4.4 Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α & Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α... 86 4.4.1 Υπεραιγιαλίτιδα η υπερπαράλια ζώνη...87 4.4.2 Μεσοαιγιαλίτιδα η μεσοπαράλια ζώνη...88 4.4.3 Υποαιγιαλίτιδα η υποπαράλια ζώνη...89 4.4.4 Περιαιγιαλίτιδα η Περιπαράλια ζώνη...92 5. Π Ι Ε Σ Ε Ι Σ...102 5.1 5.2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 102 ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΣΗΜΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ... 106 5.2.1 Αστική ρύπανση...106 5.2.2 Βιομηχανική ρύπανση...108 5.3 5.2.3 Αγροτική ρύπανση...108 ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΔΙΑΧΥΤΕΣ ΠΗΓΕΣ... 109 5.3.1 Ανεπεξέργαστα αστικά λύματα...109 5.3.2 Επιφανειακές απορροές λόγω χρήσης γης...113 5.3.3 Κτηνοτροφικές δραστηριότητες...118 5.3.4 Συμπεράσματα αναφορικά με τα παραγόμενα φορτία από τις διάχυτες πηγές...121 6. Α Ξ Ι Ο Λ Ο Γ Η Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν...123 7. Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α...124 7.1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α 2 3, 5 6... 124 7.2 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 4... 126 Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 2 -
Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό...15 Πίνακας 2.2 Έκταση κυριότερων λεκανών...23 Πίνακας 2.3 Μέσα ετήσια υδρολογικά μεγέθη κυριότερων λεκανών...23 Πίνακας 2.4 Μέση μηνιαία φυσική (ή φυσικοποιημένη) απορροή κυριότερων λεκανών του διαμερίσματος (hm 3 )...24 Πίνακας 2.5 Μέση μηνιαία και ετήσια βροχόπτωση στις κυριότερες λεκάνες του διαμερίσματος (mm)...24 Πίνακας 2.6 Μέση μηνιαία ρυθμισμένη παροχή της λεκάνης του Αχελώου στη θέση Καστράκι (hm 3 )...25 Πίνακας 2.7 Κυριότερες πηγές του υδατικού διαμερίσματος...30 Πίνακας 2.8 Υφιστάμενα αρδευτικά έργα...34 Πίνακας 2.9 Κύριοι ταμιευτήρες ρύθμισης ροής στις σημερινές συνθήκες με ή χωρίς υδροηλεκτρικά έργα...36 Πίνακας 2.10 Κύριοι ταμιευτήρες (υπό κατασκευή ή μελέτη) και αντίστοιχα υδροηλεκτρικά έργα...37 Πίνακας 2.11 Αρδευτικά έργα προς κατασκευή...37 Πίνακας 2.12 Αρδευτικά έργα που έχουν μελετηθεί...37 Πίνακας 2.13 Υδρολογικό ισοζύγιο Νήσων Λευκάδας, Καλάμου και Μεγανησίου σε ετήσια βάση...39 Πίνακας 2.14 Συνολικό (επιφανειακό και υπόγειο) υδατικό δυναμικό διαμερίσματος...40 Πίνακας 2.15 Υδρολογικό ισοζύγιο διαμερίσματος σε ετήσια βάση...41 Πίνακας 2.16 Εκτίμηση σημερινής ζήτησης για άρδευση...42 Πίνακας 2.17 Εκτίμηση σημερινής ζήτησης για κτηνοτροφία...43 Πίνακας 2.18 Εκτίμηση σημερινής ζήτησης για ύδρευση...43 Πίνακας 2.19 Προστατευόμενες Περιοχές βάσει της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας...46 Πίνακας 2.20 Συνολική σημερινή ζήτηση νερού για καταναλωτικές χρήσεις (hm 3 ).52 Πίνακας 2.21 Εκτίμηση σημερινής και μελλοντικής ζήτησης για άρδευση από έργα...52 Πίνακας 2.22 Συνολική μελλοντική ζήτηση νερού για καταναλωτικές χρήσεις (hm 3 ) 53 Πιν. 3.1 Τυπολογία ποτάμιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...58 Πιν. 3.2 Ποτάμια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (04)...59 Πιν. 3.3 Κωδικοποίηση ποτάμιων υδάτινων σωμάτων...60 Πιν. 3.4 Τυπολογία λιμναίων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...62 Πιν. 3.5 Λιμναία υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (04)...63 Πιν. 3.6 Κωδικοποίηση λιμναίων υδάτινων σωμάτων...63 Πιν. 3.7 Τυπολογία παράκτιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...65 Πιν. 3.8 Παράκτια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (04)...65 Πιν. 3.9 Κωδικοποίηση παράκτιων υδάτινων σωμάτων...66 Πιν. 3.10 Τυπολογία μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...67 Πιν. 3.11 Μεταβατικά υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (04)..68 Πιν. 3.12 Κωδικοποίηση μεταβατικών υδάτινων σωμάτων...68 Πιν. 3.13 Τεχνητά και Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (04)...72 Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 3 -
Πίνακας 4.1. Ιχθυολογική σύσταση των βιοτικών ομάδων που περιέχονται στους τρεις βιοτικούς τύπους, με γενικές αναφορές στην αφθονία (πυκνότητα) των ειδών....79 Πίνακας 4.2. Κατάλογος των χαρακτηριστικών οικογενειών που συλλέχθηκαν στους τύπους ποταμών RM1, RM2 και RM4...83 Πίνακας 4.3. Βιοκοινωνίες που αντιστοιχούν σε συνθήκες αναφοράς για κάθε τύπο παράκτιων και μεταβατικών υδάτινων σωμάτων....86 Πίνακας 4.4. Κατάλογος των χαρακτηριστικών βενθικών ειδών γιά κάθε τύπο βιοτόπου και βιοκοινωνίας....94 Πίνακας 5.1 Βαθμός μείωσης φορτίων από επεξεργασία...107 Πίνακας 5.2 Ρυπαντικά φορτία από τις εν λειτουργία ΕΕΛ του ΥΔ...107 Πίνακας 5.3 Φορτία από τα ανεπεξέργαστα λύματα ανά Δήμο...111 Πίνακας 5.4 Συντελεστής εξαγωγής ανάλογα με τη χρήση γης...113 Πίνακας 5.5 Ομαδοποίηση των χρήσεων γης...114 Πίνακας 5.6 Φορτία ΤΝ και ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης...116 Πίνακας 5.7 Χαρακτηριστικά ζωικών αποβλήτων (Kg/ημέρα /τόνο σωματικού βάρους)...118 Πίνακας 5.8 Φορτία από την κτηνοτροφία ανά Δήμο...119 Πίνακας 5.9 Συνολικά ρυπαντικά φορτία...121 Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 4 -
Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα 1.1. Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ...11 Σχήμα 2.1 Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους 16 Σχήμα 2.2 Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος 19 Σχήμα 2.3 Προστατευόμενες περιοχές υδατικού διαμερίσματος...51 Σχήμα 4.1. Μεθοδολογία για τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς (από: Intercalibration Network)...75 Σχήμα 4.2. Ιεραρχική ομαδοποίηση των ιχθυολογικών δεδομένων από 81 σχετικά αδιατάρακτες θέσεις με βάση τη σύνθεση της ιχθυοκοινότητας (είδη, στρεμματική πυκνότητα), με τη μέθοδο Ward. Η διακεκομμένη γραμμή είναι το κριτήριο ομαδοποίησης (ομοιότητα Bray-Curtis > 50%). Ο χαρακτήρας στο κάτω μέρος κάθε θέσης συμβολίζει την ομάδα στην οποία η θέση αυτή κατατάχθηκε. Τα κεφαλαία γράμματα (Α, Β, C) συμβολίζουν τους τρεις κύριους βιοτικούς τύπους, όπως θα αναφερθούν πιο κάτω (με a, b, c, f και g υποδηλώνονται οι κύριες βιοτικές ομάδες που απαρτίζουν κάθε βιοτικό τύπο). 77 Σχήμα 4.3. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM1....82 Σχήμα 4.4. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM2....82 Σχήμα 4.5. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM4....82 Σχήμα 5.1 Τα βασικά στάδια της γενικής προσέγγισης για την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων. Εκείνα τα τμήματα στα μπλε υπόβαθρα στη δεξιά πλευρά είναι τα κύρια τμήματα της ανάλυσης, ενώ εκείνα τα στοιχεία στα άσπρα υπόβαθρα στην αριστερή πλευρά είναι υποστηρικτικά...104 Σχήμα 5.2 Κατανομή των χρήσεων γης στο ΥΔ 04 Δυτικής Στερεάς Ελλάδας...116 Σχήμα 5.3 Φορτία ΤΝ ανά κατηγορία χρήσης γης...117 Σχήμα 5.4 Φορτία ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης...117 Σχήμα 5.5 Συνολικά φορτία ανά πηγή διάχυτης ρύπανσης...121 Σχήματα 5.6 Συνεισφορά κάθε πηγής διάχυτης ρύπανσης στα ρυπαντικά φορτία..122 Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 5 -
1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1.1 Γενικά Η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα νερά (στο εξής «η Οδηγία») εισαγάγει μια ολοκληρωμένη και συνολική προσέγγιση και αποτελεί ένα καινοτόμο βήμα για τη διαχείριση των υδατικών πόρων στην Ευρώπη. Εξορθολογικοποιεί και εκσυγχρονίζει την υπάρχουσα υδατική νομοθεσία θέτοντας κοινούς Ευρωπαϊκούς και ευρείς στόχους για το νερό. Οι στόχοι κλειδιά της Οδηγίας όπως συνοψίζονται στο Άρθρο 1 αντιπροσωπεύουν μια ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στην οποία περιλαμβάνεται το σύνολο του κύκλου του νερού επιφανειακού και υπόγειου κατά μήκος της ροής του, μέχρι στις παράκτιες ζώνες και τη θάλασσα. Αντικειμενικός στόχος όπως αναφέρεται στο Άρθρο 4 είναι ότι τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να υλοποιήσουν το σύνολο των δράσεων και των ενεργειών ώστε να επιτύχουν την καλή ποιότητα του υπόγειου και επιφανειακού υδατικού δυναμικού και επί πλέον να εμποδίσουν την υποβάθμιση εκείνων των υδάτινων σωμάτων των οποίων η κατάσταση χαρακτηρίζεται ήδη ως καλή. Η Οδηγία δημιουργεί το πλαίσιο για τη διατήρηση και προστασία της ποσότητας και ποιότητας όλων των υδάτινων σωμάτων, το οποίο: αποτρέπει την περαιτέρω υποβάθμιση, και προστατεύει και βελτιώνει την κατάσταση όλων των υδατικών πόρων προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, μέσω της μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων ενισχύει την προστασία του υδατικού περιβάλλοντος με την εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της απόρριψης ρυπαντικών ουσιών και την εξάλειψη της απόρριψης τοξικών ρυπαντών με βάση κατάλογο προτεραιότητας διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων συμβάλλει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων ακραίων φαινομένων, πλημμύρων και ξηρασίας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού θεσπίζεται μια σειρά ρυθμίσεων που επιχειρούν: να επιτύχουν τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της καλής κατάστασης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων μέχρι το 2015 να ενοποιήσουν και να συμπληρώσουν την προηγούμενη αποσπασματική ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα νερά να προσεγγίσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε επίπεδο υδατικής περιφέρειας, η οποία νοείται αποτελούμενη από μία ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα, ορίζοντας για την άσκηση της την αρμόδια αρχή Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 7 -
να ασκήσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων βάσει προγραμμάτων - σχεδίων διαχείρισης υδατικής περιφέρειας, τα οποία θα καταρτίσει κάθε κράτος-μέλος μέχρι το 2009 και τα οποία θα περιλαμβάνουν τη γενική περιγραφή των χαρακτηριστικών της περιοχής, τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην ποσότητα και την ποιότητα των υδατικών πόρων, τις χρήσεις του ύδατος κλπ. να διασφαλίσουν ρεαλιστική τιμολόγηση όλων των υπηρεσιών, που σχετίζονται με τη χρήση του νερού μέχρι το 2010. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις συμμετοχικές δράσεις. Ειδικότερα τα Κράτη Μέλη καλούνται να ενθαρρύνουν την ενεργή συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων κατά τα επιμέρους στάδια εφαρμογής της Οδηγίας, καθώς και κατά τη σύνταξη των προγραμμάτων διαχείρισης. Ακόμα, τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να ενημερώνουν και να συμβουλεύονται το κοινό, συμπεριλαμβανομένων και των χρηστών, για τα ακόλουθα θέματα: το χρονοδιάγραμμα και πρόγραμμα δράσεων για τη σύνταξη των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2006. την επισκόπηση των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2007. την πρώτη προσέγγιση των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2008. Η σημαντικότερη αλλαγή πολιτικής που εισάγεται μέσω της Οδηγίας είναι ότι η οικολογική ποιότητα προσδιοριζόμενη από βιολογικές παραμέτρους αποτελεί το «κλειδί» του χαρακτηρισμού της κατάστασης ενός υδάτινου σώματος, υποβοηθούμενου από τους παραδοσιακότερους τρόπους ποιοτικού προσδιορισμού (υδρο-μορφολογικές παράμετροι, φυσικοχημικές συνιστώσες και συγκεντρώσεις ειδικών ρυπαντών μέταλλα ή συνθετικές οργανικές ενώσεις). Μια επίσης νέα αντίληψη που εισάγεται μέσω της οδηγίας είναι η ολοκληρωμένη θεώρηση των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων και η συνδυασμένη προσέγγιση δηλαδή τόσο η θέσπιση ορίων στην πηγή όσο και η καθιέρωση προτύπων περιβαλλοντικής ποιότητας στον αποδέκτη καθώς επίσης και η ενσωμάτωση οικονομικών εργαλείων στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Τέλος η Οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα υδάτινα σώματα και θεωρεί τη συμμετοχή του κοινού προϋπόθεση για την επιτυχία των στόχων της. Μια ακόμη καινοτομία της Οδηγίας είναι ότι, για πρώτη φορά στην περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε., προτείνονται από ένα νομικό κείμενο οικονομικές αρχές και μέτρα ως βασικά εργαλεία για την επίτευξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών στόχων. Η σημαντικότερη οικονομική αρχή που εισάγει η Οδηγία είναι η δημιουργία ενός κοινού πλαισίου για τη διαχείριση των υδατικών πόρων που βασίζεται στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών νερού. Οι αποκλίσεις που επιτρέπει ως προς την επίτευξη των στόχων της είναι ορισμένες (σε περιπτώσεις που οι στόχοι δεν είναι αντικειμενικά δυνατόν να επιτευχθούν λόγω των περιορισμών της φυσικής δομής του υδάτινου σώματος ή λόγω απρόβλεπτων ή εξαιρετικών καταστάσεων). Ταυτόχρονα όμως απαιτεί την αυστηρότερη προστασία Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 8 -
υδάτινων σωμάτων σε ειδικές και καθορισμένες περιπτώσεις (υδάτινα σώματα που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, ύδατα αναψυχής, ύδατα ευαίσθητα σε θρεπτικά ή υδάτινα σώματα σημαντικά οικονομικά ή οικολογικά). Οι στόχοι που θέτει η Οδηγία για την κατάσταση των υδάτινων σωμάτων επιτυγχάνονται μέσω ενός συστήματος ανάλυσης και σχεδιασμού (σχέδια διαχείρισης) σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού. Μέσα σε κάθε μονάδα σχεδιασμού υπάρχουν τέσσερα (4) διακριτά στοιχεία: Ο χαρακτηρισμός των υδάτινων σωμάτων και ο προσδιορισμός των πιέσεων και των επιδράσεων Η παρακολούθηση Η θέσπιση περιβαλλοντικών στόχων για τα υδάτινα σώματα Η υλοποίηση προγράμματος μέτρων για την υλοποίηση των στόχων Τα σχέδια θα πρέπει να ανανεώνονται κάθε 6 χρόνια, ενώ το πρώτο σχέδιο θα πρέπει να εκπονηθεί 10 χρόνια μετά την υιοθέτηση της Οδηγίας. Στο ίδιο επίπεδο ορίζεται και ο διοικητικός μηχανισμός (Άρθρο 13) που είναι αρμόδιος για την επίτευξη των στόχων. Τα σχέδια διαχείρισης που καταρτίζονται υπόκεινται σε δημόσια διαβούλευση εισάγοντας, έτσι διασφαλίζεται η κοινωνική συμμετοχή και η διαφάνεια στο σύστημα λήψης αποφάσεων. Η οδηγία θα υποκαταστήσει ένα σημαντικό αριθμό οδηγιών που σχετίζονται με το νερό (75/440 ΕOK, 77/795, 79/869/EOK, 78/659/ΕΟΚ, 79/923/EΟΚ, 80/68/EΟΚ και 76/464/EΟΚ) ενώ θα υποβοηθηθεί ως προς την εφαρμογή της από νέες υπό έκδοση σχετικές οδηγίες της Ε.Κ. Συνοπτικά οι κεντρικές δράσεις που πρέπει να αναλάβουν τα Κράτη Μέλη είναι: 1. Να προσδιορίσουν τις μεμονωμένες λεκάνες απορροής ποταμών που βρίσκονται μέσα στο εθνικό τους έδαφός και να τις υπάγουν σε επιμέρους Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) και προσδιορίσουν τις αρμόδιες αρχές μέχρι το 2003 (Άρθρο 3, Άρθρο 24) 2. Να χαρακτηρίσουν τις ΠΛΑΠ από την άποψη των πιέσεων, των επιπτώσεων και των οικονομικών των χρήσεων ύδατος, συμπεριλαμβανομένου ενός καταλόγου των προστατευόμενων ζωνών που βρίσκονται μέσα στην περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού, μέχρι το 2004 (Άρθρο 5, Άρθρο 6, Παράρτημα ΙΙ, Παράρτημα III). 3. Να πραγματοποιήσουν, από κοινού και μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη διαβαθμονόμηση των συστημάτων ταξινόμησης της οικολογικής κατάστασης μέχρι το 2006 (Άρθρο 2 παράγραφος 22, Παράρτημα V). 4. Να καταστήσουν λειτουργικά τα δίκτυα παρακολούθησης μέχρι το 2006 (Άρθρο 8). Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 9 -
5. Με βάση τη σωστή παρακολούθηση και την ανάλυση των χαρακτηριστικών της λεκάνης ποταμών, να προσδιορίσουν μέχρι το 2009 ένα πρόγραμμα μέτρων ώστε επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο (Άρθρο 11, Παράρτημα III). 6. Να παραγάγουν και να δημοσιεύσουν σχέδια διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (RBMPs) για κάθε ΠΛΑΠ, συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των ιδιαίτερα τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων, μέχρι το 2009 (Άρθρο 13, Άρθρο 4.3) 7. Να εφαρμόσουν πολιτικές τιμολόγησης ύδατος που ενισχύουν την βιωσιμότητα των υδατικών πόρων μέχρι το 2010 (Άρθρο 9). 8. Να καταστήσουν τα μέτρα του προγράμματος λειτουργικά μέχρι το 2012 (Άρθρο 11). 9. Να εφαρμόσουν τα προγράμματα των μέτρων και να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015 (Άρθρο 4). Σύμφωνα με το Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201 Α/20-11-87) «Διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις» και ειδικότερα το Άρθρο 1, παρ. 4, έχει θεσμοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 μονάδες (σύνολα λεκανών απορροής) με κατά το δυνατόν όμοιες υδρολογικές - υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τομέα της διαχείρισης του νερού. Οι μονάδες αυτές ονομάζονται Υδατικά Διαμερίσματα, αντιστοιχούν σε περιοχές λεκάνης απορροής ποταμών (ΠΛΑΠ) και είναι σύμφωνες με τα κριτήρια της Οδηγίας 2000/60 και του σχετικού Καθοδηγητικού Εγγράφου (Guidance Document). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ν. 1739/87 Άρθρο 1, παρ. 4, «Υδατικά διαμερίσματα είναι περιοχές οριοθετημένες μεταξύ τους από υδροκρίτες ή νησιωτικές περιοχές, που περιλαμβάνουν ολοκληρωμένα υδρογραφικά δίκτυα, με υδρολογικές συνθήκες κατά το δυνατόν όμοιες. Ο ελληνικός χώρος διαιρείται στα εξής δεκατέσσερα Υδατικά Διαμερίσματα: Δυτικής Πελοποννήσου, Βόρειας Πελοποννήσου, Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου, Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης» Κρήτης και Νησιών Αιγαίου, όπως ειδικότερα παρουσιάζονται στο χάρτη που συνοδεύει το νόμο αυτόν". Με το Π.Δ. υπ αριθ. 60/98 (ΦΕΚ 61Α/24-3-98) «Καθορισμός χωρικής αρμοδιότητας των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας" και με το Άρθρου 1 αυτού, προσδιορίζεται η χωρική αρμοδιότητα των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων (κάθε Διοικητικής Περιφέρειας) με βάση τα Υδατικά Διαμερίσματα, όπως αυτά καθορίζονται στο Ν. 1739/87 ενώ στο Άρθρο 2 ορίζονται τα ακριβή όρια των Υδατικών Διαμερισμάτων. Σημειώνεται ότι οι Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας που συγκροτούνται με την υπ. αριθμ. οικ. 47630/16-11-05 ΚΥΑ αναλαμβάνουν όλες τις αρμοδιότητες των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας, τα τμήματα δε αυτά καταργούνται και το προσωπικό τους μεταφέρεται στις νέες Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας. Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 10 -
10 11 12 09 05 08 04 07 02 06 01 03 14 13 Σχήμα 1.1. Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ Σε συμμόρφωση με τα οριζόμενα στην Οδηγία, η Ελλάδα εξέδωσε το Ν. 3199 (ΦΕΚ 280Α /9-12-2003) «Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου 2000» με τον οποίο (και με τις κανονιστικές του πράξεις οι οποίες προβλέπεται να εκδοθούν κατ εξουσιοδότησή του) εναρμονίζεται το εθνικό δίκαιο προς τις διατάξεις της Οδηγίας. Με το Ν. 3199 ορίζονται οι αρμόδιες αρχές για την προστασία και διαχείριση των λεκανών απορροής της χώρας σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας, ενώ ως αρμόδια υπηρεσία για την υλοποίηση των απαιτούμενων εργασιών που προβλέπονται από το Άρθρο 5 της Οδηγίας για κάθε ΠΛΑΠ ορίζεται η Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων (ΚΥΥ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ). Τέλος, με το Προεδρικό Διάταγμα υπ αριθμ. 51/2007 (ΦΕΚ 54Α/8-3-2007) «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000» Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 11 -
ενσωματώνονται πλήρως οι διατάξεις και οι ρυθμίσεις των Παραρτημάτων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Στα ακόλουθα Κεφάλαια παρουσιάζεται για την Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού (εφεξής Υδατικό Διαμέρισμα) της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (ΥΔ 04) η ανάλυση που απαιτείται σύμφωνα με το Άρθρο 5 ως προς τα επιφανειακά ύδατα, δηλαδή: ανάλυση των χαρακτηριστικών της, και επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας. Για την ανάλυση που ακολουθεί λήφθηκαν υπόψη όλα τα σχετικά Καθοδηγητικά Έγγραφα. Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 12 -
1.2 Ομάδα Μελέτης Η παρούσα Έκθεση συντάχθηκε από την Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων με τη συνδρομή των ακόλουθων Γραφείων Συμβούλων και Οργανισμών: Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. ΕΠΕΜ Α.Ε. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ ΕΛΚΕΘΕ Για τη σύνταξή της Έκθεσης εργάστηκαν οι παρακάτω επιστήμονες: Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων Σωτήρης Μπενέκος Σπύρος Τασόγλου Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Παναγιώτης Αντωναρόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Ιωάννης Νιάδας, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Στάθης Τσελεπίδης, Πολιτικός Μηχανικός Ναυσικά Φαφούτη, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Advanced Computing Χάρης Γιοβανόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Παναγιώτης Κόντος, Τεχνικός Γεωλόγος Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. Ιωάννης Καραβοκύρης, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός Δημήτρης Ζαρρής, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Bane Todorovic, Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Ειδικός GIS ΕΠΕΜ Α.Ε. Ανδρέας Λουκάτος, Χημικός, D.E.A. Νίκος Σελλάς, Χημικός Μηχανικός, MSc Υγιεινολόγος Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 13 -
Μαρία Τσούμα, Χημικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Μαρία Κατσιμπίρη, Γεωλόγος, MSc Διαχείριση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος Βαρβάρα Εμμανουηλίδη, Επιστήμων Περιβάλλοντος, MSc Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ Παναγιώτα Στυλιανή Καϊμάκη, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Μηχανικός Περιβάλλοντος Ελένη Γκουβάτσου, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Γιάννης Μουλατσιώτης, Γεωλόγος - Υδρογεωλόγος, Ειδικός σε θέματα GIS ΕΛΚΕΘΕ Πάνος Παναγιωτίδης, Δρ. Υδροβιολόγος Σταμάτης Ζόγκαρης, Βιολόγος - Ιχθυολόγος Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 14 -
2. Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Ο Σ Δ Υ Τ Ι Κ Η Σ Σ Τ Ε Ρ Ε Α Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ (0 4 ) 2.1 Γενικά χαρακτηριστικά 2.1.1 Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή Το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας έχει όρια το όρος Λάκμος προς τα βορειοδυτικά, τους ορεινούς όγκους της Πίνδου, των Βαρδουσίων και της Γκιώνας προς τα ανατολικά, τα όρη Θύαμο, Μακρύ, Βάλτος και Αθαμανικά, τον Αμβρακικό Κόλπο και το Ιόνιο Πέλαγος προς τα δυτικά, και τον Κορινθιακό Κόλπο προς τα νότια. Η συνολική έκταση του διαμερίσματος είναι 10 199 km 2, από τα οποία τα 303 ανήκουν στη Λευκάδα και τα 53 σε άλλα, μικρά νησιά. Ο πληθυσμός του διαμερίσματος, με βάση τα απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ, το 1991 ήταν 305 512 κάτοικοι και το 2001 ήταν 312 516 κάτοικοι, παρουσιάζοντας αύξηση 2.3% (ο πληθυσμός του 2001 έχει υπολογιστεί κατ' εκτίμηση, από τον πληθυσμό των νομών του 2001 και σύμφωνα με τα ποσοστά συμμετοχής του κάθε νομού στο διαμέρισμα το 1991). Στον Πίνακα 2.1, εκτός από την έκταση και τον πληθυσμό, παρουσιάζεται το ποσοστό συμμετοχής της έκτασης και του πληθυσμού (1991) κάθε νομού στο διαμέρισμα. Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό Νομός Έκταση τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (km 2 ) Ποσοστό έκτασης νομού που ανήκει στο διαμέρισμα Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Ποσοστό πληθυσμού που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (2001) Ευρυτανίας 1869 100% 24 307 100.0% 32 053 Αιτωλ/νίας 5 362 98% 226 697 99.4% 222 858 Λευκάδας 356 100% 21 111 100.0% 22 506 Φωκίδας 1219 58% 16 678 37.7% 18 251 Καρδίτσας 472 19% 7 380 6.3% 7 513 Τρικάλων 676 20% 4 931 3.5% 4 832 Άρτας 241 15% 3 808 4.8% 3 750 Φθιώτιδας 4 0.0 0 0.0 0 Σύνολο 10199 305 512 312 516 Το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας περιλαμβάνει μέρος των Περιφερειών Δυτικής Ελλάδας, Στερεάς Ελλάδας και Ιόνιων Νήσων, μικρό μέρος της Περιφέρειας Θεσσαλίας, και ελάχιστο μέρος της Περιφέρειας Ηπείρου. Περιλαμβάνει τους Νομούς Ευρυτανίας, Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας, το μισό Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 15 -
περίπου του Νομού Φωκίδας και μικρά τμήματα των Νομών Καρδίτσας, Τρικάλων, Άρτας και Φθιώτιδας. Σχήμα 2.1 Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους Αρμόδιες για τη διαχείριση και προστασία των υδατικών πόρων των λεκανών απορροής του διαμερίσματος είναι οι Διευθύνσεις Υδάτων των περιφερειών Δυτικής Ελλάδας (με έδρα την Πάτρα), Ηπείρου (με έδρα τα Ιωάννινα), Θεσσαλίας (με έδρα τη Λάρισα), και Ιονίων Νήσων (με έδρα την Κέρκυρα) για το νησιωτικό τμήμα. Μερικοί από τους λοιπούς φορείς ή και οργανισμούς που λειτουργούν σε περιφερειακό και νομαρχιακό επίπεδο και ασχολούνται με υδατικά θέματα είναι οι ακόλουθοι, κατά χρήση: Ύδρευση - Διευθύνσεις Αυτοδιοίκησης και Αποκέντρωσης ή Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Διοίκησης σε κάθε νομό, όπου λειτουργούν οι ΤΥΔΚ ως υπηρεσίες της περιφέρειας - οι ΔΕΥΑ των κυριότερων δήμων του διαμερίσματος (Αγρινίου, Μεσολογγίου, Αντιρρίου, Καρπενησίου και Ναυπάκτου) - ηευδαπαε Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 16 -
- η Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ. Άρδευση - Διεύθυνση ή Τμήμα Εγγείων Βελτιώσεων που συναντάται ανάλογα με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και ως Τμήμα Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων & Εκμηχάνισης της Γεωργίας, ή Υδροοικονομίας & Εκμηχάνισης Γεωργίας, ή Εγγείων Βελτιώσεων & Υδάτινων Πόρων, ή Υδροοικονομίας - Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων, συγκεκριμένα ο ΓΟΕΒ Πεδιάδας Αγρινίου και 21 ΤΟΕΒ (Αιτωλοακαρνανίας, Φωκίδας, Καρδίτσας). Βιομηχανία - Διεύθυνση ή Τμήμα Βιομηχανίας, ή Διεύθυνση ή Τμήμα Ορυκτού Πλούτου και Βιομηχανίας, σε επίπεδο νομού. Ενέργεια - ΔΕΗ. Εκτός από τους παραπάνω φορείς, σε κάθε περιφέρεια υπάρχουν οι ακόλουθες διευθύνσεις που εμπλέκονται γενικότερα σε θέματα υδατικών πόρων: Διεύθυνση Δημοσίων Έργων, όπου λειτουργούν τα τμήματα Υδραυλικών Έργων και Εγγείων Βελτιώσεων Διεύθυνση Ελέγχου Κατασκευής Έργων (Δ.Ε.Κ.Ε.), όπου λειτουργεί το Τμήμα Εποπτείας Υδραυλικών Έργων Διεύθυνση Περιβάλλοντος & Χωροταξίας. 2.1.2 Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά Το υδατικό διαμέρισμα είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος ορεινό, με τις κυριότερες εξάρσεις στο ανατολικό τμήμα του. Οι μόνες πεδινές περιοχές εμφανίζονται στα παράλια του Μεσολογγίου, στην πεδιάδα Αγρινίου και στην παραλιακή περιοχή της Βόνιτσας. Η κατανομή των υψομέτρων είναι η ακόλουθη: το 28% της έκτασης του διαμερίσματος έχει υψόμετρο πάνω από 1 000 m, το 57% μεταξύ 200 και 1 000 m, και μόνον το 15% έχει υψόμετρο μικρότερο των 200 m (ΥΒΕΤ, 1989). Στο διαμέρισμα αναπτύσσεται από βορρά προς νότο η οροσειρά της νότιας Πίνδου, η οποία περιλαμβάνει τα Αθαμανικά, τα Άγραφα, τον Τυμφρηστό, το Παναιτωλικό και τα Βαρδούσια. Τα υψόμετρα φτάνουν τα 2 416 m (Αθαμανικά) ως 1 924 m (Παναιτωλικό). Στα δυτικά εμφανίζονται χαμηλότερα βουνά (Βάλτου και Ακαρνανικά με μέγιστα υψόμετρα 1 728 και 1 528 m αντίστοιχα). Τέλος, στα ανατολικά βρίσκεται η Οίτη, με υψόμετρο 2 325 m (ΥΒΕΤ, 1989). Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 17 -
Η μορφολογία των ακτών του διαμερίσματος είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη και περιλαμβάνει κλειστές θάλασσες και πολλούς μικρούς κόλπους και νησιά. Στο νοτιοδυτικό τμήμα, στις εκβολές του Αχελώου, σχηματίζονται οι κλειστές λιμνοθάλασσες του Αιτωλικού, του Μεσολογγίου και της Κλείσοβας. Στο διαμέρισμα από δυτικά προς τα ανατολικά απαντώνται οι ακόλουθες γεωτεκτονικές ζώνες: Ζώνη Παξών στο δυτικό τμήμα της Λευκάδας. Αποτελείται από φλύσχη και μεσοζωικούς ασβεστόλιθους. Ιόνιος Ζώνη στο υπόλοιπο τμήμα της Λευκάδας και στο δυτικό τμήμα του διαμερίσματος, με ανατολικό όριο τη γραμμή εκβολών Μόρνου και ορέων Βάλτου. Αποτελείται από φλύσχη και μεσοζωϊκούς ασβεστόλιθους με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά την ύπαρξη παρεμβολών πυριτιόλιθων και σχιστόλιθων, όπως επίσης και τριαδικών λατυποπαγών με γύψους. Ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης στο κεντρικό ορεινό τμήμα του διαμερίσματος. Αποτελείται κυρίως από φλύσχη και ηωκαινικούς και κρητιδικούς ασβεστόλιθους στα όρη Γαβρόβου, Βαράσοβας και Κλόκοβας. Ζώνη Πίνδου στα ανατολικά της γραμμής Ναυπάκτου Τριχωνίδας - Κρεμαστών. Αποτελείται από εναλλαγές λεπτοπλακωδών ασβεστόλιθων με κερατόλιθους, σχιστόλιθους και φλύσχη υπό μορφή λεπιών. Τέλος, στις μορφολογικές υφέσεις του διαμερίσματος συναντώνται σύγχρονες τεταρτογενείς καινογενείς αποθέσεις. Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 18 -
Σχήμα 2.2 Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 19 -
2.1.3 Κλίμα Η μέση ετήσια θερμοκρασία εκτιμάται σε περίπου 14 C. Το ετήσιο θερμομετρικό εύρος κυμαίνεται από 18 ως 19 C, ενώ στα ορεινά ξεπερνά τους 20 C. Οι πιο θερμοί μήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος και οι πιο ψυχροί ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος. Το ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων στο Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας είναι το δεύτερο στη χώρα μετά από εκείνο του Υδατικού Διαμερίσματος Ηπείρου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το διαμέρισμα βρίσκεται στην ομβροπλευρά της χώρας. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής ξεκινά από 800 έως 1 000 mm περίπου στα παράκτια και πεδινά και φτάνει τα 1 400 mm στα ορεινά, ενώ σε μεγάλα υψόμετρα ξεπερνά τα 1 800 mm. Ως ενδεικτικές τιμές της ετήσιας βροχόπτωσης αναφέρονται τα 934 mm στο σταθμό Αγρινίου και τα 1 751 mm στον ορεινό σταθμό Μαυρομάτας. Η μέση ετήσια τιμή στο σύνολο του διαμερίσματος εκτιμάται σε 1 370 mm. Η πιο βροχερή περίοδος είναι από το Νοέμβριο ως το Φεβρουάριο, ενώ οι πιο ξηροί μήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος. Οι χιονοπτώσεις είναι έντονες στα ορεινά του υδατικού διαμερίσματος. Οι μέρες χιονόπτωσης αυξάνουν από τα παράλια προς το εσωτερικό. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο μέσος ετήσιος αριθμός ημερών χιονιού στο Μεσολόγγι είναι 0.4, στη Ναύπακτο 0.5, στη Λευκάδα 0.6, στο Αγρίνιο 0.9, στο Λιδωρίκι 4.9, ενώ στο Καρπενήσι το μέγεθος αυτό ανέρχεται σε 23. Οι χαλαζοπτώσεις είναι επίσης συχνές κατά τους χειμερινούς και ανοιξιάτικους μήνες. Η μέση ετήσια νέφωση κυμαίνεται από 4 ως 5 βαθμίδες, με τις ψηλότερες τιμές να εμφανίζονται στην ενδοχώρα και τις χαμηλότερες στα παράκτια. Ο αριθμός των αίθριων ημερών κυμαίνεται από 120 ως 140 στα παράκτια (Μεσολόγγι 128) και από 80 ως 120 στο εσωτερικό. Η μέση ετήσια σχετική υγρασία κυμαίνεται από 65% στα παράκτια (65 και 68% για τους σταθμούς της Ναυπάκτου και του Μεσολογγίου αντίστοιχα), ενώ στο εσωτερικό παρατηρούνται ανάλογες τιμές (65% στο Λιδωρίκι). Στο νότιο τμήμα του υδατικού διαμερίσματος εμφανίζεται ξηρή περίοδος 5 ως 6 μηνών, η οποία όμως μειώνεται βαθμιαία προς τα ανατολικά (Πίνδος) σε 1 μήνα ή και λιγότερο, για να αυξηθεί πάλι σε 1 ως 2 μήνες προς την πλευρά της ομβροσκιάς (ΥΒΕΤ, 1989). Στα παράκτια κατά την ξηρή περίοδο επικρατούν οι βορειοδυτικοί άνεμοι. Τους υπόλοιπους μήνες πνέουν βόρειοι, βορειοδυτικοί, νότιοι και νοτιοδυτικοί άνεμοι. Ειδικά στην περιοχή του Μεσολογγίου, το καλοκαίρι επικρατούν οι βορειοδυτικοί άνεμοι και τον υπόλοιπο χρόνο οι βορειοανατολικοί. Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 20 -
2.1.4 Αναπτυξιακή ταυτότητα Το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας ανήκει στο δυτικό μέρος της Ελλάδας, που είναι απομακρυσμένο από τον ανατολικό άξονα του ηπειρωτικού κορμού της χώρας. Πρόκειται για γεωργική περιοχή, στην οποία ο δευτερογενής τομέας είναι υποβαθμισμένος, και γενικά οι αναπτυξιακοί δείκτες του διαμερίσματος είναι από τους χαμηλότερους της χώρας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται οικονομική ανάκαμψη σε ορισμένες περιοχές, κυρίως τους Νομούς Λευκάδας και Ευρυτανίας, λόγω άνθησης του τουρισμού. Το ΑΕΠ του διαμερίσματος μόλις φθάνει το 75% του μέσου όρου της χώρας. Η κατανομή του ΑΕΠ και της απασχόλησης στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα είναι 35%, 19%, 46%, και 43%, 17% και 40%, αντίστοιχα με βάση την απογραφή του 1991. Ο πληθυσμός σε πολλές περιοχές (κυρίως ορεινές) παρουσιάζει φθίνουσα τάση σε σχέση με το 1981, ενώ το 2001 είχε μικρή αύξηση. Η πυραμίδα ηλικιών παρουσιάζει επίσης ανησυχητική χειροτέρευση με την επικράτηση του ηλικιωμένου πληθυσμού. Κυριότερος αναπτυξιακός στόχος είναι η συγκράτηση του πληθυσμού και η προστασία του περιβάλλοντος, που αποτελεί έναν από τους σημαντικούς πόρους της περιοχής. Συγκεκριμένα, ενισχύονται η δημιουργία μονάδων βιοτεχνίας και οικοτεχνίας, καθώς και οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού (ορεινός, οικοτουρισμός, αθλητικός κλπ). Η περιοχή έχει σημαντικές γεωγραφικές ιδιαιτερότητες και φυσικούς πόρους (μεγάλα ποτάμια, λίμνες, λιμνοθάλασσες), σημαντικά ιστορικά κέντρα (Ναύπακτος, Μεσολόγγι), αξιόλογα ορεινά τοπία, που δεν έχουν όμως αξιοποιηθεί, αναδειχθεί και προβληθεί, και σε πολλές περιπτώσεις έχουν υποβαθμιστεί οικολογικά. Η γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, που συνδέει άμεσα την περιοχή με την Πελοπόννησο και την πρωτεύουσα, και η βελτίωση των οδικών συνδέσεων της περιοχής βόρεια μέχρι τα αλβανικά σύνορα και βορειοανατολικά μέχρι Θεσσαλία, έχουν δημιουργήσει σημαντικές αναπτυξιακές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη όλων των τομέων. Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 21 -
2.2 Υδρολογικό ισοζύγιο - Προσφορά νερού 2.2.1 Κύριες υδρολογικές λεκάνες Το υδατικό διαμέρισμα περιλαμβάνει τρεις κύριες υδρολογικές λεκάνες: του Αχελώου, του Ευήνου και του Μόρνου. Ο ποταμός Αχελώος είναι ο μεγαλύτερος σε παροχή ποταμός που βρίσκεται εξ ολοκλήρου σε ελληνικό έδαφος. Διαρρέει το υδατικό διαμέρισμα σε μήκος 220 km περίπου πριν την εκβολή του στο Ιόνιο πέλαγος. Εκτός από τις τρεις κύριες λεκάνες, σημαντικό τμήμα του διαμερίσματος καταλαμβάνουν και οι λεκάνες των παραπόταμων του Αχελώου (Μέγδοβα, Τρικεριώτη, Αγραφιώτη και Ίναχου) και άλλα μικρότερα υδατορεύματα (π.χ. Ξηροπόταμος, Αράπης κλπ.). Επισημαίνεται ωστόσο ότι η υπολεκάνη του Ταυρωπού (Μέγδοβα), ανάντη του φράγματος Πλαστήρα, έκτασης 161 km 2, αν και υδρολογικά ανήκει σε αυτή του Αχελώου, από διαχειριστική σκοπιά εντάσσεται σε αυτή του Πηνειού (δηλαδή στο Υδατικό Διαμέρισμα 08), καθώς το σύνολο, πρακτικά, των υδατικών πόρων της εκτρέπονται προς την πλευρά της Θεσσαλίας. Παρόμοια, το σύνολο των υδατικών πόρων της υπολεκάνης του Μόρνου, ανάντη του ομώνυμου φράγματος, και μέρος των υδατικών πόρων της υπολεκάνης του Ευήνου, ανάντη του φράγματος Αγίου Δημητρίου, εκτρέπονται προς το Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής (06) για την ύδρευση της Αθήνας. Στο υδατικό διαμέρισμα υπάρχουν επίσης οι φυσικές λίμνες Τριχωνίδα και Λυσιμαχία, καθώς και μικρότερες λίμνες (Οζερός και Αμβρακία). Ακόμη, υπάρχουν και οι μικρότερες λεκάνες της Νήσου Λευκάδας, των υπόλοιπων νησιών και των παραλιακών ρεμάτων. Η έκταση των κύριων λεκανών του διαμερίσματος παρουσιάζεται στον Πίνακα 2.2. Τα όρια των κυριότερων λεκανών καθορίζονται από τις ακόλουθες οροσειρές: Λεκάνη Αχελώου: Δυτικά: Θύαμο, Μακρύ, Βάλτος, Αθαμάνια. Βορειοδυτικά: Λάκμος. Ανατολικά: Πίνδος, Τυμφρηστός, Οξιά, Παναιτωλικό. Λεκάνη Ευήνου: Βόρεια, βορειοδυτικά: Παναιτωλικό. Βορειοανατολικά: Βαρδούσια. Νοτιοανατολικά: όρη Ναυπακτίας και Αράκυνθος. Λεκάνη Μόρνου: Γκιώνα, Οίτη. Στοιχεία για υδρολογικά μεγέθη των παραπάνω λεκανών δίνονται στον Πίνακα 2.3. Αυτά αφορούν στις θέσεις των φραγμάτων και των υδρομετρικών σταθμών, όπου υπάρχουν μετρήσεις ή εκτιμήσεις απορροής, καθώς και στις εξόδους των αντίστοιχων λεκανών, όπου δεν υπάρχουν μετρήσεις. Η αναγωγή από θέσεις μέτρησης στην έξοδο των λεκανών Ευήνου και Μόρνου γίνεται με βάση το λόγο των εκτάσεων των λεκανών στις δύο θέσεις. Για τη λεκάνη του Αχελώου δίνεται ακριβέστερη εκτίμηση από μελέτη του ΥΠΕΧΩΔΕ (1995). Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 22 -
Πίνακας 2.2 Έκταση κυριότερων λεκανών Πηγή: Κουτσογιάννης & Μαρίνος (1995) Λεκάνη Έκταση (km 2 ) Αχελώου (χωρίς λ. 4 670 Ευήνου 1 163 Μόρνου 974 Λίμνη Τριχωνίδα 402 Λίμνη Λυσιμαχία 254 Λίμνη Οζερός 57 Λίμνη Αμβρακία 121 Πίνακας 2.3 Μέσα ετήσια υδρολογικά μεγέθη κυριότερων λεκανών # Λεκάνη Θέση Έκταση (km 2 ) Βροχόπτωση (mm) Βροχόπτωση (hm 3 ) Απορροή (hm 3 ) Συντελ. απορροής 1 Αχελώου* Καστράκι 4 125 1 398.6 5 769 4 014 0.70 2 Στράτος 4 349 1 398.6 6 083 4215 0.69 3 Έξοδος 4 812 1 344.0 6 467 4 383 0.68 4 Ταυρωπού Φράγμα 161 1 300.0 209 147 0.70 5 Ευήνου Φράγμα 352 1 250.0 439 281 0.64 6 Πόρος Ρηγ. 892 1 282.3 1 116 718 0.64 7 Έξοδος 1 163 1492 917 0.61 8 Μόρνου Φράγμα 587 1 085.1 637 237 0.37 9 Έξοδος 974 1310 404 0.31 Σύνολα Έξοδος 7110 9 478 5 851 0.62 Πηγή: Κουτσογιάννης & Μαρίνος (1995), ΥΠΕΧΩΔΕ (1995), Ευστρατιάδης κ.ά. (2002), Ευστρατιάδης & Μαμάσης (2004), Κ/Ξ Διαχείρισης Υδάτων Κεντρικής & Δυτικής Ελλάδος (2005) * Δεν περιλαμβάνεται η υπολεκάνη Ταυρωπού, ανάντη του φράγματος Πλαστήρα. Ο συντελεστής απορροής του πίνακα εκφράζει το ποσοστό του όγκου των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων που εμφανίζεται να ρέει επιφανειακά στην έξοδο της θεωρούμενης λεκάνης, ανεξάρτητα από τη διαδρομή που το νερό έχει ακολουθήσει. Το υδατικό δυναμικό της λίμνης Τριχωνίδας εκτιμάται σε 207 hm 3 /έτος σε όρους διαθέσιμου αποθέματος στη λίμνη (ΥΠΕΧΩΔΕ, 1995). Στον Πίνακα 2.4 παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες τιμές της φυσικής απορροής των κυριότερων λεκανών του διαμερίσματος. Εφόσον πρόκειται για θέσεις που βρίσκονται κατάντη φραγμάτων, οι τιμές που αναγράφονται αναφέρονται στη φυσικοποιημένη παροχή. Ο Πίνακας 2.5 περιλαμβάνει τις μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης των κυριότερων λεκανών. Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 23 -
Στον Πίνακα 2.6 παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες τιμές της ρυθμισμένης παροχής στη θέση Καστράκι της λεκάνης του Αχελώου, οι οποίες χρησιμοποιούνται ως βάση για την εκτίμηση του υδατικού δυναμικού του Αχελώου. Η ρυθμισμένη παροχή αποτελεί και την ποσοτική εκτίμηση της προσφοράς επιφανειακού νερού, στην περίπτωση που η λεκάνη ενδιαφέροντος διαθέτει ταμιευτήρα. Τα ιστορικά δεδομένα της ρυθμισμένης παροχής απεικονίζουν και τον τρόπο διαχείρισης που έχει ακολουθηθεί στο παρελθόν, αλλά πάντως αυτά είναι ενδεικτικά των δυνατοτήτων του υδατικού συστήματος που εξετάζεται. Πίνακας 2.4 Μέση μηνιαία φυσική (ή φυσικοποιημένη) απορροή κυριότερων λεκανών του διαμερίσματος (hm 3 ) Αχελώος Εύηνος Μόρνος Καστράκ Στράτος Έξοδος Φράγμα Έξοδος Φράγμα Έξοδος Οκτώβριος 148.1 155.5 161.7 6.9 21.6 6.7 11.4 Νοέμβριος 368.3 386.7 402.2 27.1 89.7 22.2 37.8 Δεκέμβριος 628.9 660.3 686.7 53.7 174.6 39.2 66.6 Ιανουάριος 567.8 596.2 620.0 40.2 127.6 31.1 52.9 Φεβρουάριος 529.4 555.9 578.1 43.5 145.8 32.2 54.7 Μάρτιος 512.9 538.5 560.0 38.1 132.1 31.7 54.0 Απρίλιος 485.7 510.0 530.4 33.3 99.3 28.7 48.8 Μάιος 330.8 347.3 361.2 19.3 57.5 20.2 34.3 Ιούνιος 172.6 181.2 188.4 7.7 24.6 9.8 16.7 Ιούλιος 110.4 115.9 120.5 4.6 14.3 6.4 10.9 Αύγουστος 80.4 84.4 87.8 3.3 9.9 4.5 7.7 Σεπτέμβριος 78.8 82.7 86.0 3.4 9.8 4.5 7.7 Έτος 4 014.1 4 214.8 4 383.4 281.1 917.1 237.4 403.5 Πηγή: Μαμάσης & Ναλμπάντης (1995), Ευστρατιάδης & Μαμάσης (2004) Πίνακας 2.5 Μέση μηνιαία και ετήσια βροχόπτωση στις κυριότερες λεκάνες του διαμερίσματος (mm) Αχελώος (Αυλάκι) Εύηνος (Πόρος Ρηγ.) Μόρνος (Φράγμα) Οκτώβριος 166.1 122.9 89.2 Νοέμβριος 271.7 211.0 187.2 Δεκέμβριος 306.9 207.0 182.3 Ιανουάριος 222.1 140.2 118.8 Φεβρουάριος 213.2 163.2 137.1 Μάρτιος 164.0 116.1 93.7 Απρίλιος 135.7 112.2 94.5 Μάιος 97.5 71.1 57.4 Ιούνιος 49.0 40.0 30.2 Ιούλιος 37.4 30.1 22.2 Αύγουστος 34.0 28.9 27.4 Σεπτέμβριος 66.7 39.8 45.0 Έτος 1 764.4 1 282.3 1085.1 Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 24 -
Πηγή: Μαμάσης & Ναλμπάντης (1995), Ευστρατιάδης & Μαμάσης (2004) Πίνακας 2.6 Μέση μηνιαία ρυθμισμένη παροχή της λεκάνης του Αχελώου στη θέση Καστράκι (hm 3 ) Οκτ Νοε Δεκ Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαι Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Έτος 285. 312. 378. 394. 347. 307. 249. 272. 270. 298. 265. 275. 3657.9 7 6 2 7 6 2 7 6 8 4 4 0 Πηγή: Μαμάσης & Ναλμπάντης (1995) Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης επιφανειακών υδάτων Η αξιολόγηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του Υδατικού Διαμερίσματος Δυτικής Στερεάς Ελλάδας πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της μελέτης Εθνικού Προγράμματος Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, ΕΜΠ 2007 με βάση τις διαθέσιμες μετρήσεις ποιοτικών χαρακτηριστικών του Υπουργείο Γεωργίας για τους ποταμούς Αχελώο, Εύηνο, Μόρνο και τις λίμνες Τριχωνίδας, Λυσιμαχίας, Αμβρακίας, Οζερού, Βουλκαριάς και Μόρνου και του ΕΚΘΕ για τον ποταμό Αχελώο και τη λίμνη Τριχωνίδα. Για τους ποταμούς Αχελώο, Βιζάκο, Αγραφιώτη και Εύηνο, αξιολογήθηκαν επίσης επεξεργασμένα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο 2000-2004. Στη συνέχεια ακολουθούν τα συμπεράσματα της αξιολόγησης της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του διαμερίσματος στα πλαίσια της ως άνω μελέτης. Ποταμός Αχελώος Για τον ποταμό Αχελώο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία από το Υπουργείο Γεωργίας σε τρεις χαρακτηριστικές θέσεις: κατάντη του φράγματος Καστρακίου, στη γέφυρα Στράτου και στη γέφυρα Νεοχωρίου - Κατοχής, για την περίοδο 1989-1997 και 1998-2001. Τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ αναφέρονται σε δυο χαρακτηριστικές θέσεις, τη γέφυρα Στράτου όπου υπάρχουν μετρήσεις θρεπτικών, διαλυμένου οξυγόνου και οργανικού άνθρακα για την περίοδο 2001-2004 και τις εκβολές με μετρήσεις για την περίοδο 2001-2002. Ο Αχελώος δέχεται τις επιφανειακές απορροές των καλλιεργούμενων πεδινών εκτάσεων της Αιτωλοακαρνανίας είτε άμεσα η έμμεσα μέσω της Τριχωνίδας και της Λυσιμαχίας. Οι επιφανειακές αυτές απορροές μεταφέρουν κυρίως θρεπτικά από τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και ρυπαντικά φορτία από τις κτηνοτροφικές δραστηριότητες. Οι επιπτώσεις είναι εμφανείς από τη σύγκριση των ποιοτικών παραμέτρων στους δύο σταθμούς μέτρησης (κατάντη του φράγματος Καστρακίου και κοντά στις εκβολές στη γέφυρα Νεοχωρίου-Κατοχής) που δείχνουν αυξημένες, πλην όμως όχι υψηλές, συγκεντρώσεις κυρίως νιτρικών στη δεύτερη θέση και ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες. Ενδεικτικά αναφέρεται πως οι συγκεντρώσεις νιτρικών κατάντη του φράγματος Καστρακίου κυμαίνονται στο διάστημα από 0-9.48 mg/l με ενδεικτική τιμή (διάμεση τιμή) 0.70 mg/l ενώ αντίστοιχα οι συγκεντρώσεις στις εκβολές του ποταμού στη γέφυρα Νεοχωρίου - Κατοχής έχουν μετρηθεί στο διάστημα από 0.1-17.7 mg/l με ενδεικτική τιμή (διάμεση τιμή) 2.1 mg/l. Κατά την περίοδο 1998-2001 τα ποιοτικά Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 25 -
χαρακτηριστικά του ποταμού δε δείχνουν να παρουσιάζουν αξιόλογη μεταβολή με τη μέγιστη τιμή νιτρικών που έχει καταγραφεί και στις τρεις θέσεις να βρίσκεται στα 21.5 mg/l (θέση Καστράκι) και τη μέση τιμή να μην υπερβαίνει τα 6 mg/l. Χαμηλές είναι επίσης οι τιμές των θρεπτικών και την περίοδο 2001-2004 σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ, με τις τιμές νιτρικών να βρίσκονται κάτω από τα 2 mg/l NO 3. Συμπερασματικά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ποταμού ακόμα και στη δυσμενέστερη θέση, επιτρέπουν την ασφαλή αξιοποίηση των νερών του ποταμού για τις διάφορες δυνατές χρήσεις περιλαμβανομένης και της πρόσληψης νερού για πόση έπειτα από επεξεργασία (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ). Ειδικότερα σε σχέση με τις σημαντικές παραμέτρους των θρεπτικών (NO 3, NH 4, Ολικό-Ρ) αλλά και με άλλες παραμέτρους που σχετίζονται με την καταλληλότητα των επιφανειακών αποδεκτών για πρόσληψη νερού προς πόση και για τις οποίες υπάρχουν μετρήσεις (π.χ. SO 4 ), οι συγκεντρώσεις που έχουν καταγραφεί, κυμαίνονται στα επίπεδα τιμών που προδιαγράφονται για τα υδάτινα σώματα κατηγορίας Α1. Επισημαίνεται το πολύ χαμηλό επίπεδο μικροοργανικών ενώσεων, οι περισσότερες από τις οποίες βρίσκονται σε πρακτικά μη ανιχνεύσιμες συγκεντρώσεις. Σε χαμηλό επίσης επίπεδο κυμαίνονται οι συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων οι οποίες είναι μικρότερες από τις οριακές και συνιστώμενες από την ελληνική νομοθεσία συγκεντρώσεις (Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ' αριθμ. 2/1-2-2001). Επισημαίνεται ότι το δέλτα του ποταμού Αχελώου καθώς και ο ποταμός Αχελώος έχουν χαρακτηρισθεί ως ευαίσθητοι αποδέκτες σε εφαρμογή των διατάξεων της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ περί επεξεργασίας αστικών λυμάτων. Ποταμοί Εύηνος, Μόρνος Τα διαθέσιμα ποιοτικά χαρακτηριστικά για τους δύο άλλους ποταμούς (Εύηνο και Μόρνο) είναι πολύ περιορισμένα (7 δειγματοληψίες την περίοδο 1998-2001), φαίνεται πάντως πως η ποιότητα τους είναι κατάλληλη για την εφαρμοζόμενη χρήση ως πηγής πόσιμου νερού (κατηγορία Α1). Λίμνη Μόρνου Η λίμνη Μόρνου αποτελεί πηγή υδροδότησης της Αθήνας και προστατεύεται θεσμικά από τη ρύπανση και τη μόλυνση με την ΚΥΑ 19661/1982/1999, σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται η διάθεση κάθε είδους αστικών λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων, ανεξάρτητα από το βαθμό καθαρισμού ή την καθαρότητά τους απ' ευθείας στη λίμνη. Ως προς την τροφική κατάσταση, η λίμνη δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει πρόβλημα ευτροφισμού, καθώς οι συγκεντρώσεις φωσφόρου, αζώτου και διαλυμένου οξυγόνου κυμαίνονται σε ικανοποιητικά επίπεδα. Οι συγκεντρώσεις θρεπτικών (NO 3, NH4 και Ολικού Ρ) δεν παραβιάζουν τις μέγιστες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις για τις διάφορες χρήσεις (πρόσληψη νερού για ύδρευση μετά από επεξεργασία, άρδευση, διαβίωση ψαριών) και κατατάσσουν την λίμνη στη κατηγορία Α1 (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ). Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 26 -
Λίμνη Τριχωνίδα Οι συγκεντρώσεις θρεπτικών (NO 3, NH4 και Ολικού Ρ) που έχουν μετρηθεί δεν παραβιάζουν τις μέγιστες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις για τις διάφορες χρήσεις (πρόσληψη νερού για ύδρευση μετά από επεξεργασία, άρδευση, διαβίωση ψαριών) και κατατάσσουν την λίμνη στη κατηγορία Α1 (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ). Χαρακτηριστικά την περίοδο 1980-1997 τα νιτρικά έχουν μετρηθεί στο διάστημα από 0-23.92 mg/l NO 3, με ενδεικτική τιμή (διάμεση τιμή) 0.44 mg/l NO 3 και μέγιστη τιμή του 95% των δειγμάτων 3.65 mg/l NO 3. Αντίστοιχα η αμμωνία κυμαίνεται σε επίπεδα από 0-2.83 mg/l NH4, με διάμεση τιμή 0.034 mg/l NH4 και μέγιστη τιμή του 95% των δειγμάτων 0.248 mg/l NH4. Σχετικά αυξημένες παρουσιάζονται οι συγκεντρώσεις θειικών (μέγιστη τιμή 2.0 meq/l), οι οποίες όμως παραμένουν χαμηλότερες από τα όρια τιμών που καθορίζονται από την Οδηγία 75/440/ΕΟΚ. Σύμφωνα με πιο πρόσφατες μετρήσεις του Υπουργείου Γεωργίας την περίοδο 1998-2001 τόσο τα νιτρικά όσο και τα θειικά εξακολουθούν να παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα με μέγιστη τιμή τα 4.90 mg/l και τα 1.2 meq/l αντίστοιχα. Περιοριστικός παράγοντας ευτροφισμού είναι ο φωσφόρος, αλλά το επίπεδο συγκεντρώσεων τόσο του φωσφόρου όσο και του αζώτου κυμαίνεται σε επίπεδα που δεν συνιστούν πρόβλημα ευτροφισμού (ΤΝ: 0.132 mg/l, ΤP: 0.01 mg/l). Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με μετρήσεις του ΕΚΘΕ σε δέκα σταθμούς δειγματοληψίας μέσα στη λίμνη Τριχωνίδα που πραγματοποιήθηκαν το Μάρτιο και Νοέμβριο του 2002, οι συγκεντρώσεις ολικού αζώτου σε όρους μέσων τιμών υπερβαίνουν το όριο του 1 mg/l, ενώ οι συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου είναι οριακά μικρότερες από το όριο των 30 μg/l. Κρίνεται, συνεπώς, αναγκαία η λεπτομερέστερη εξέταση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της λίμνης Τριχωνίδας για την διερεύνηση της αναγκαιότητας χαρακτηρισμού της ως ευαίσθητης ως προς τον ευτροφισμό λίμνης. Λίμνη Λυσιμαχία Η Λυσιμαχία που αποτελεί τον αποδέκτη των υπερχειλίσεων της Τριχωνίδας, αποστραγγιστικών τάφρων αλλά και σημαντικών ποσοτήτων αστικών λυμάτων, παρουσιάζει σχετικά μεγαλύτερες συγκεντρώσεις θρεπτικών και κυρίως νιτρικών. Για την περίοδο 1998-2001 στην είσοδο της Σήραγγας της Λυσιμαχίας τα νιτρικά έχουν μετρηθεί στο διάστημα από 1.0-8.0 mg/l, με μέγιστη τιμή του 95% των δειγμάτων 7.8 mg/l. Αντίστοιχα στη δεύτερη θέση δειγματοληψίας (Ρυθμιστικό θυρόφραγμα Διμηκού) για την ίδια περίοδο, οι μετρήσεις νιτρικών κυμαίνονται στο διάστημα από 3.6-16.4 mg/l, με ενδεικτική τιμή (διάμεση τιμή) 11.3 mg/l και μέγιστη τιμή του 95% των δειγμάτων 16.2 mg/l. Ωστόσο οι συγκεντρώσεις θρεπτικών (NO 3, NH 4 και Ολικού Ρ) δεν παραβιάζουν τις μέγιστες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις για τις διάφορες χρήσεις (πρόσληψη νερού για ύδρευση μετά από επεξεργασία, άρδευση, διαβίωση ψαριών) και κατατάσσουν την λίμνη στη κατηγορία Α1. Αξίζει να σημειωθεί πως παρατηρείται μια πτωτική τάση των συγκεντρώσεων αμμωνιακού αζώτου η οποία σε μεγάλο βαθμό εκτιμάται ότι οφείλεται στη βελτίωση των όρων διάθεσης αστικών αποβλήτων από μεγάλες πόλεις της περιοχής και των παρακείμενων παραλίμνιων οικισμών. Ως προς την τροφική κατάσταση, η λίμνη φαίνεται να αντιμετωπίζει πρόβλημα ευτροφισμού κυρίως εξαιτίας της αυξημένης συγκέντρωσης ολικού φωσφόρου, η διάμεση τιμή του οποίου υπερβαίνει τα 30 μg/l Ρ για την περίοδο 1980-1997 χωρίς όμως να υπάρχουν πιο πρόσφατα στοιχεία. Ο φωσφόρος είναι ο περιοριστικός παράγοντας ευτροφισμού. Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 27 -
Λίμνη Αμβρακία Από τις διαθέσιμες μετρήσεις, τα νερά της λίμνης Αμβρακίας παρουσιάζουν συγκεντρώσεις νιτρικών και φωσφορικών χαμηλότερες από τις αντίστοιχες συνιστώμενες συγκεντρώσεις της κατηγορίας Α1. Σύμφωνα με τα στοιχεία της περιόδου 1980-1997, περιοριστικός παράγοντας ευτροφισμού είναι ο φωσφόρος, αλλά το επίπεδο συγκεντρώσεων τόσο του φωσφόρου όσο και του αζώτου κυμαίνεται σε επίπεδα τα οποία δεν συνιστούν πρόβλημα ευτροφισμού (ΤΝ: 0.18 mg/l, ΤP: 0.018 mg/l). Την περίοδο 1998 2001 τα νιτρικά έχουν μετρηθεί στο διάστημα 2.1-9.7 mg/l NO 3, με ενδεικτική τιμή (διάμεση τιμή) 4.2 mg/l NO 3 και μέγιστη τιμή του 95% των δειγμάτων 7.7 mg/l NO 3. Παρόλα αυτά η λίμνη παρουσιάζει αυξημένες συγκεντρώσεις θειικών με τη μέγιστη τιμή του 95% των δειγμάτων της περιόδου 1998-2001 να κυμαίνεται στα 7.6 meq/l, υπερβαίνοντας την επιτακτική τιμή των 5.2 meq/l της Οδηγίας 75/440/ΕΟΚ για παραγωγή πόσιμου νερού. Αυξημένες είναι επίσης οι τιμές της ηλεκτρικής αγωγιμότητας με το 95% των τιμών της ίδιας περιόδου να βρίσκεται στα 1010 μmhos/cm υπερβαίνοντας οριακά τη συνιστώμενη τιμή των 1000 μmhos/cm της Οδηγίας. Λίμνη Οζερός Οι συγκεντρώσεις θρεπτικών (NO 3, NH 4 και Ολικού Ρ) που έχουν μετρηθεί είναι μικρότερες από τις μέγιστες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις για τις διάφορες χρήσεις (πρόσληψη νερού για ύδρευση μετά από επεξεργασία, άρδευση, διαβίωση ψαριών) και κατατάσσουν την λίμνη στη κατηγορία Α1 (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ). Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας για την περίοδο 1981-1997, περιοριστικός παράγοντας ευτροφισμού είναι ο φωσφόρος, αλλά το επίπεδο συγκεντρώσεων τόσο του φωσφόρου όσο και του αζώτου κυμαίνεται σε επίπεδα τα οποία δεν συνιστούν πρόβλημα ευτροφισμού (ΤΝ: 0.28 mg/l, ΤP: 0.022 mg/l). Λίμνη Βουλκαρία Από τις διαθέσιμες μετρήσεις της περιόδου 1980-1997 και 1998-2001, τα νερά της λίμνης Βουλκαρίας παρουσιάζουν συγκεντρώσεις νιτρικών χαμηλότερες από τις αντίστοιχες συνιστώμενες συγκεντρώσεις της κατηγορίας Α1 (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ). Σύμφωνα με τα στοιχεία της πρώτης περιόδου, περιοριστικός παράγοντας ευτροφισμού είναι ο φωσφόρος, αλλά οι συγκεντρώσεις τόσο του φωσφόρου όσο και του αζώτου κυμαίνονται σε επίπεδα τα οποία δεν συνιστούν πρόβλημα ευτροφισμού (ΤΝ: 0.23 mg/l, ΤP: 0.018 mg/l). Ωστόσο στη λίμνη Βουλκαρία, την τελευταία περίοδο έχουν καταγραφεί υψηλές τιμές τόσο χλωριόντων όσο και αγωγιμότητας (12.4 meq/l Cl - και 1854 μmhos/cm αντίστοιχα για το 95% των δειγμάτων), οι οποίες παραβιάζουν τα προτεινόμενα όρια που καθορίζονται από την Οδηγία 75/440/ΕΟΚ. Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει η πτωτική τάση των συγκεντρώσεων αμμωνιακού αζώτου στις λίμνες Βουλκαρία και Οζερός που εμφανίζεται μετά το 1989, γεγονός που υποδηλώνει μείωση των εισερχομένων λυμάτων. Συμπερασματικά, με εξαίρεση τις συγκεντρώσεις χλωριόντων και ηλεκτρικής αγωγιμότητας στις λίμνες Βουλκαρία και τις συγκεντρώσεις θειικών στη λίμνη Αμβρακία, σε καμία λίμνη δεν παρατηρείται παραβίαση των μέγιστων επιτρεπόμενων συγκεντρώσεων για τις διάφορες χρήσεις (πρόσληψη νερού για ύδρευση μετά από επεξεργασία, άρδευση, διαβίωση ψαριών). Παρότι μεταξύ τους παρουσιάζουν αξιόλογες διαφορές συγκεντρώσεων θρεπτικών, οι συγκεντρώσεις που Υ.Δ. ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (04) - 28 -