Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Transcript

1 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η ΓΕΝΙΚΑ ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι - Σ Μ Α Τ Ο Σ Α Τ Τ Ι Κ Η Σ (0 6) ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά Κλίμα Αναπτυξιακή ταυτότητα...18 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ - ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ Κύριες υδρολογικές λεκάνες Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες Περιγραφή του υδατικού διαμερίσματος στη σημερινή κατάσταση Υδρολογικό Ισοζύγιο Διαμερίσματος...29 ΧΡΗΣΕΙΣ ΝΕΡΟΥ - ΖΗΤΗΣΗ Γεωργία Κτηνοτροφία Ιχθυοκαλλιέργεια Ύδρευση Βιομηχανία Ενέργεια Άλλες Χρήσεις Συνολική σημερινή ζήτηση νερού Προσέγγιση μελλοντικών ζητήσεων ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ-ΖΗΤΗΣΗΣ Α Ν Α Λ Υ Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Π Ο Τ Α Μ Ο Ι Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός κωδικοποίηση...46 Λ Ι Μ Ν Ε Σ Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός - κωδικοποίηση...49 Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α Υ Δ Α Τ Α Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...52 Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α Ορισμός Τυπολογία

2 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...54 Τ Ε Χ Ν Η Τ Α Κ Α Ι Ι Δ Ι Α Ι Τ Ε Ρ Ω Σ Τ Ρ Ο Π Ο Π Ο Ι Η Μ Ε Ν Α Υ Δ Α Τ Ι Ν Α Σ Ω Μ Α Τ Α Ορισμός Τυπολογία Προσδιορισμός Κωδικοποίηση Σ Υ Ν Θ Η Κ Ε Σ Α Ν Α Φ Ο Ρ Α Σ Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Π Ο Τ Α Μ Ο Ι Βιολογικά στοιχεία ποιότητας ποταμών Λ Ι Μ Ν Ε Σ Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α & Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α Υπεραιγιαλίτιδα η υπερπαράλια ζώνη Μεσοαιγιαλίτιδα η μεσοπαράλια ζώνη Υποαιγιαλίτιδα η υποπαράλια ζώνη Περιαιγιαλίτιδα η Περιπαράλια ζώνη Π Ι Ε Σ Ε Ι Σ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΣΗΜΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Αστική ρύπανση Βιομηχανική ρύπανση Αγροτική ρύπανση Λιμενικές Εγκαταστάσεις Αεροδρόμια...96 ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΔΙΑΧΥΤΕΣ ΠΗΓΕΣ Ανεπεξέργαστα αστικά λύματα Επιφανειακές απορροές λόγω χρήσης γης Κτηνοτροφικές δραστηριότητες Συμπεράσματα αναφορικά με τα παραγόμενα φορτία από τις διάχυτες πηγές Α Ξ Ι Ο Λ Ο Γ Η Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α 2 3, Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο

3 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001)...13 Πίνακας 2.2 Μέσες ετήσιες τιμές μετεωρολογικών μεταβλητών...18 Πίνακας 2.3 Υδρογεωλογικές ενότητες...22 Πίνακας 2.4 Υδρολογικό ισοζύγιο διαμερίσματος σε ετήσια βάση...29 Πίνακας 2.5 Υδρολογικό ισοζύγιο Σαλαμίνας-Αίγινας...30 Πίνακας 2.6 Εξέλιξη κατανάλωσης Αθηνών σε νερό...32 Πίνακας 2.7 Εξέλιξη απολήψεων για την ύδρευση της Αθήνας (hm3)...32 Πίνακας 2.8 Ζήτηση νερού των σημερινών χρήσεων (hm3)...33 Πίνακας 2.9 Προστατευόμενες Περιοχές βάσει της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υ.Δ. Αττικής...36 Πιν. 3.1 Τυπολογία ποτάμιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...45 Πιν. 3.2 Ποτάμια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Αττικής (06)...46 Πιν. 3.3 Κωδικοποίηση ποτάμιων υδάτινων σωμάτων...46 Πιν. 3.4 Τυπολογία λιμναίων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...49 Πιν. 3.5 Λιμναία υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Αττικής (06)...49 Πιν. 3.6 Κωδικοποίηση λιμναίων υδάτινων σωμάτων...50 Πιν. 3.7 Τυπολογία παράκτιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...51 Πιν. 3.8 Παράκτια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Αττικής (06)...52 Πιν. 3.9 Κωδικοποίηση παράκτιων υδάτινων σωμάτων...52 Πιν Τυπολογία μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...54 Πιν Κωδικοποίηση μεταβατικών υδάτινων σωμάτων...54 Πιν Τεχνητά και Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Αττικής (06)...58 Πίνακας 4.1. Ιχθυολογική σύσταση των βιοτικών ομάδων που περιέχονται στους τρεις βιοτικούς τύπους, με γενικές αναφορές στην αφθονία (πυκνότητα) των ειδών Πίνακας 4.2. Κατάλογος των χαρακτηριστικών οικογενειών που συλλέχθηκαν στους τύπους ποταμών RM1, RM2 και RM Πίνακας 4.3. Βιοκοινωνίες που αντιστοιχούν σε συνθήκες αναφοράς για κάθε τύπο παράκτιων και μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Πίνακας 4.4. Κατάλογος των χαρακτηριστικών βενθικών ειδών γιά κάθε τύπο βιοτόπου και βιοκοινωνίας Πίνακας 5.1 Βαθμός μείωσης φορτίων από επεξεργασία...91 Πίνακας 5.2 Ρυπαντικά φορτία από τις εν λειτουργία ΕΕΛ του ΥΔ...92 Πίνακας 5.3 Φορτία από τα ανεπεξέργαστα λύματα ανά Δήμο Πίνακας 5.4 Συντελεστής εξαγωγής ανάλογα με τη χρήση γης Πίνακας 5.5 Ομαδοποίηση των χρήσεων γης Πίνακας 5.6. Φορτία ΤΝ και ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης Πίνακας 5.7 Χαρακτηριστικά ζωικών αποβλήτων (Kg/ημέρα /τόνο σωματικού βάρους) Πίνακας 5.8. Φορτία από την κτηνοτροφία ανά Δήμο Πίνακας 5.9. Συνολικά ρυπαντικά φορτία

4 Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα 1.1. Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ...9 Σχήμα 2.1. Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους...14 Σχήμα 2.2. Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος..17 Σχήμα 2.3. Προστατευόμενες περιοχές του υδατικού διαμερίσματος...39 Σχήμα 4.1. Μεθοδολογία για τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς (από: Intercalibration Network)...60 Σχήμα 4.2. Ιεραρχική ομαδοποίηση των ιχθυολογικών δεδομένων από 81 σχετικά αδιατάρακτες θέσεις με βάση τη σύνθεση της ιχθυοκοινότητας (είδη, στρεμματική πυκνότητα), με τη μέθοδο Ward Σχήμα 4.3. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM Σχήμα 4.4. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM Σχήμα 4.5. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM Σχήμα 5.1. Τα βασικά στάδια της γενικής προσέγγισης για την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων...88 Εικόνα 5.1. Άποψη του προβλήτα Ι του Σταθμού Εμπορευματοκιβωτίων Ν. Ικονίου94 Εικόνα 5.2. Σταθμός Διακίνησης Συμβατικού Φορτίου...95 Εικόνα 5.3. Επιβατικός Λιμένας Πειραιώς...96 Σχήμα 5.2. Κατανομή των χρήσεων γης στο ΥΔ 06 - Αττικής Σχήμα 5.3. Φορτία ΤΝ ανά κατηγορία χρήσης γης Σχήμα 5.4. Φορτία ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης Σχήμα 5.5. Συνολικά φορτία ανά πηγή διάχυτης ρύπανσης Σχήμα 5.6. Συνεισφορά κάθε πηγής διάχυτης ρύπανσης στα ρυπαντικά φορτία

5 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1.1 Γενικά Η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα νερά (στο εξής «η Οδηγία») εισαγάγει μια ολοκληρωμένη και συνολική προσέγγιση και αποτελεί ένα καινοτόμο βήμα για τη διαχείριση των υδατικών πόρων στην Ευρώπη. Εξορθολογικοποιεί και εκσυγχρονίζει την υπάρχουσα υδατική νομοθεσία θέτοντας κοινούς Ευρωπαϊκούς και ευρείς στόχους για το νερό. Οι στόχοι κλειδιά της Οδηγίας όπως συνοψίζονται στο Άρθρο 1 αντιπροσωπεύουν μια ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στην οποία περιλαμβάνεται το σύνολο του κύκλου του νερού επιφανειακού και υπόγειου κατά μήκος της ροής του, μέχρι στις παράκτιες ζώνες και τη θάλασσα. Αντικειμενικός στόχος όπως αναφέρεται στο Άρθρο 4 είναι ότι τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να υλοποιήσουν το σύνολο των δράσεων και των ενεργειών ώστε να επιτύχουν την καλή ποιότητα του υπόγειου και επιφανειακού υδατικού δυναμικού και επί πλέον να εμποδίσουν την υποβάθμιση εκείνων των υδάτινων σωμάτων των οποίων η κατάσταση χαρακτηρίζεται ήδη ως καλή. Η Οδηγία δημιουργεί το πλαίσιο για τη διατήρηση και προστασία της ποσότητας και ποιότητας όλων των υδάτινων σωμάτων, το οποίο: αποτρέπει την περαιτέρω υποβάθμιση, και προστατεύει και βελτιώνει την κατάσταση όλων των υδατικών πόρων προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, μέσω της μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων ενισχύει την προστασία του υδατικού περιβάλλοντος με την εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της απόρριψης ρυπαντικών ουσιών και την εξάλειψη της απόρριψης τοξικών ρυπαντών με βάση κατάλογο προτεραιότητας διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων συμβάλλει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων ακραίων φαινομένων, πλημμύρων και ξηρασίας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού θεσπίζεται μια σειρά ρυθμίσεων που επιχειρούν: να επιτύχουν τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της καλής κατάστασης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων μέχρι το 2015 να ενοποιήσουν και να συμπληρώσουν την προηγούμενη αποσπασματική ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα νερά να προσεγγίσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε επίπεδο υδατικής περιφέρειας, η οποία νοείται αποτελούμενη από μία ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα, ορίζοντας για την άσκηση της την αρμόδια αρχή - 5 -

6 να ασκήσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων βάσει προγραμμάτων - σχεδίων διαχείρισης υδατικής περιφέρειας, τα οποία θα καταρτίσει κάθε κράτος-μέλος μέχρι το 2009 και τα οποία θα περιλαμβάνουν τη γενική περιγραφή των χαρακτηριστικών της περιοχής, τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην ποσότητα και την ποιότητα των υδατικών πόρων, τις χρήσεις του ύδατος κλπ. να διασφαλίσουν ρεαλιστική τιμολόγηση όλων των υπηρεσιών, που σχετίζονται με τη χρήση του νερού μέχρι το Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις συμμετοχικές δράσεις. Ειδικότερα τα Κράτη Μέλη καλούνται να ενθαρρύνουν την ενεργή συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων κατά τα επιμέρους στάδια εφαρμογής της Οδηγίας, καθώς και κατά τη σύνταξη των προγραμμάτων διαχείρισης. Ακόμα, τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να ενημερώνουν και να συμβουλεύονται το κοινό, συμπεριλαμβανομένων και των χρηστών, για τα ακόλουθα θέματα: το χρονοδιάγραμμα και πρόγραμμα δράσεων για τη σύνταξη των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το την επισκόπηση των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης, το αργότερο ως το την πρώτη προσέγγιση των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το Η σημαντικότερη αλλαγή πολιτικής που εισάγεται μέσω της Οδηγίας είναι ότι η οικολογική ποιότητα προσδιοριζόμενη από βιολογικές παραμέτρους αποτελεί το «κλειδί» του χαρακτηρισμού της κατάστασης ενός υδάτινου σώματος, υποβοηθούμενου από τους παραδοσιακότερους τρόπους ποιοτικού προσδιορισμού (υδρο-μορφολογικές παράμετροι, φυσικοχημικές συνιστώσες και συγκεντρώσεις ειδικών ρυπαντών μέταλλα ή συνθετικές οργανικές ενώσεις). Μια επίσης νέα αντίληψη που εισάγεται μέσω της οδηγίας είναι η ολοκληρωμένη θεώρηση των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων και η συνδυασμένη προσέγγιση δηλαδή τόσο η θέσπιση ορίων στην πηγή όσο και η καθιέρωση προτύπων περιβαλλοντικής ποιότητας στον αποδέκτη καθώς επίσης και η ενσωμάτωση οικονομικών εργαλείων στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Τέλος η Οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα υδάτινα σώματα και θεωρεί τη συμμετοχή του κοινού προϋπόθεση για την επιτυχία των στόχων της. Μια ακόμη καινοτομία της Οδηγίας είναι ότι, για πρώτη φορά στην περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε., προτείνονται από ένα νομικό κείμενο οικονομικές αρχές και μέτρα ως βασικά εργαλεία για την επίτευξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών στόχων. Η σημαντικότερη οικονομική αρχή που εισάγει η Οδηγία είναι η δημιουργία ενός κοινού πλαισίου για τη διαχείριση των υδατικών πόρων που βασίζεται στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών νερού. Οι αποκλίσεις που επιτρέπει ως προς την επίτευξη των στόχων της είναι ορισμένες (σε περιπτώσεις που οι στόχοι δεν είναι αντικειμενικά δυνατόν να επιτευχθούν λόγω των περιορισμών της φυσικής δομής του υδάτινου σώματος ή λόγω απρόβλεπτων ή εξαιρετικών καταστάσεων). Ταυτόχρονα όμως απαιτεί την αυστηρότερη προστασία - 6 -

7 υδάτινων σωμάτων σε ειδικές και καθορισμένες περιπτώσεις (υδάτινα σώματα που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, ύδατα αναψυχής, ύδατα ευαίσθητα σε θρεπτικά ή υδάτινα σώματα σημαντικά οικονομικά ή οικολογικά). Οι στόχοι που θέτει η Οδηγία για την κατάσταση των υδάτινων σωμάτων επιτυγχάνονται μέσω ενός συστήματος ανάλυσης και σχεδιασμού (σχέδια διαχείρισης) σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού. Μέσα σε κάθε μονάδα σχεδιασμού υπάρχουν τέσσερα (4) διακριτά στοιχεία: Ο χαρακτηρισμός των υδάτινων σωμάτων και ο προσδιορισμός των πιέσεων και των επιδράσεων Η παρακολούθηση Η θέσπιση περιβαλλοντικών στόχων για τα υδάτινα σώματα Η υλοποίηση προγράμματος μέτρων για την υλοποίηση των στόχων Τα σχέδια θα πρέπει να ανανεώνονται κάθε 6 χρόνια, ενώ το πρώτο σχέδιο θα πρέπει να εκπονηθεί 10 χρόνια μετά την υιοθέτηση της Οδηγίας. Στο ίδιο επίπεδο ορίζεται και ο διοικητικός μηχανισμός (Άρθρο 13) που είναι αρμόδιος για την επίτευξη των στόχων. Τα σχέδια διαχείρισης που καταρτίζονται υπόκεινται σε δημόσια διαβούλευση εισάγοντας, έτσι διασφαλίζεται η κοινωνική συμμετοχή και η διαφάνεια στο σύστημα λήψης αποφάσεων. Η οδηγία θα υποκαταστήσει ένα σημαντικό αριθμό οδηγιών που σχετίζονται με το νερό (75/440 ΕOK, 77/795, 79/869/EOK, 78/659/ΕΟΚ, 79/923/EΟΚ, 80/68/EΟΚ και 76/464/EΟΚ) ενώ θα υποβοηθηθεί ως προς την εφαρμογή της από νέες υπό έκδοση σχετικές οδηγίες της Ε.Κ. Συνοπτικά οι κεντρικές δράσεις που πρέπει να αναλάβουν τα Κράτη Μέλη είναι: 1. Να προσδιορίσουν τις μεμονωμένες λεκάνες απορροής ποταμών που βρίσκονται μέσα στο εθνικό τους έδαφός και να τις υπάγουν σε επιμέρους Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) και προσδιορίσουν τις αρμόδιες αρχές μέχρι το 2003 (Άρθρο 3, Άρθρο 24) 2. Να χαρακτηρίσουν τις ΠΛΑΠ από την άποψη των πιέσεων, των επιπτώσεων και των οικονομικών των χρήσεων ύδατος, συμπεριλαμβανομένου ενός καταλόγου των προστατευόμενων ζωνών που βρίσκονται μέσα στην περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού, μέχρι το 2004 (Άρθρο 5, Άρθρο 6, Παράρτημα ΙΙ, Παράρτημα III). 3. Να πραγματοποιήσουν, από κοινού και μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη διαβαθμονόμηση των συστημάτων ταξινόμησης της οικολογικής κατάστασης μέχρι το 2006 (Άρθρο 2 παράγραφος 22, Παράρτημα V). 4. Να καταστήσουν λειτουργικά τα δίκτυα παρακολούθησης μέχρι το 2006 (Άρθρο 8)

8 5. Με βάση τη σωστή παρακολούθηση και την ανάλυση των χαρακτηριστικών της λεκάνης ποταμών, να προσδιορίσουν μέχρι το 2009 ένα πρόγραμμα μέτρων ώστε επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο (Άρθρο 11, Παράρτημα III). 6. Να παραγάγουν και να δημοσιεύσουν σχέδια διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (RBMPs) για κάθε ΠΛΑΠ, συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των ιδιαίτερα τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων, μέχρι το 2009 (Άρθρο 13, Άρθρο 4.3) 7. Να εφαρμόσουν πολιτικές τιμολόγησης ύδατος που ενισχύουν την βιωσιμότητα των υδατικών πόρων μέχρι το 2010 (Άρθρο 9). 8. Να καταστήσουν τα μέτρα του προγράμματος λειτουργικά μέχρι το 2012 (Άρθρο 11). 9. Να εφαρμόσουν τα προγράμματα των μέτρων και να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015 (Άρθρο 4). Σύμφωνα με το Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201 Α/ ) «Διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις» και ειδικότερα το Άρθρο 1, παρ. 4, έχει θεσμοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 μονάδες (σύνολα λεκανών απορροής) με κατά το δυνατόν όμοιες υδρολογικές - υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τομέα της διαχείρισης του νερού. Οι μονάδες αυτές ονομάζονται Υδατικά Διαμερίσματα, αντιστοιχούν σε περιοχές λεκάνης απορροής ποταμών (ΠΛΑΠ) και είναι σύμφωνες με τα κριτήρια της Οδηγίας 2000/60 και του σχετικού Καθοδηγητικού Εγγράφου (Guidance Document). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ν. 1739/87 Άρθρο 1, παρ. 4, «Υδατικά διαμερίσματα είναι περιοχές οριοθετημένες μεταξύ τους από υδροκρίτες ή νησιωτικές περιοχές, που περιλαμβάνουν ολοκληρωμένα υδρογραφικά δίκτυα, με υδρολογικές συνθήκες κατά το δυνατόν όμοιες. Ο ελληνικός χώρος διαιρείται στα εξής δεκατέσσερα Υδατικά Διαμερίσματα: Δυτικής Πελοποννήσου, Βόρειας Πελοποννήσου, Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου, Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης» Κρήτης και Νησιών Αιγαίου, όπως ειδικότερα παρουσιάζονται στο χάρτη που συνοδεύει το νόμο αυτόν". Με το Π.Δ. υπ αριθ. 60/98 (ΦΕΚ 61Α/ ) «Καθορισμός χωρικής αρμοδιότητας των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας" και με το Άρθρου 1 αυτού, προσδιορίζεται η χωρική αρμοδιότητα των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων (κάθε Διοικητικής Περιφέρειας) με βάση τα Υδατικά Διαμερίσματα, όπως αυτά καθορίζονται στο Ν. 1739/87 ενώ στο Άρθρο 2 ορίζονται τα ακριβή όρια των Υδατικών Διαμερισμάτων. Σημειώνεται ότι οι Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας που συγκροτούνται με την υπ. αριθμ. οικ / ΚΥΑ αναλαμβάνουν όλες τις αρμοδιότητες των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας, τα τμήματα δε αυτά καταργούνται και το προσωπικό τους μεταφέρεται στις νέες Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας

9 Σχήμα 1.1. Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ Σε συμμόρφωση με τα οριζόμενα στην Οδηγία, η Ελλάδα εξέδωσε το Ν (ΦΕΚ 280Α / ) «Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου 2000» με τον οποίο (και με τις κανονιστικές του πράξεις οι οποίες προβλέπεται να εκδοθούν κατ εξουσιοδότησή του) εναρμονίζεται το εθνικό δίκαιο προς τις διατάξεις της Οδηγίας. Με το Ν ορίζονται οι αρμόδιες αρχές για την προστασία και διαχείριση των λεκανών απορροής της χώρας σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας, ενώ ως αρμόδια υπηρεσία για την υλοποίηση των απαιτούμενων εργασιών που προβλέπονται από το Άρθρο 5 της Οδηγίας για κάθε ΠΛΑΠ ορίζεται η Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων (ΚΥΥ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ). Τέλος, με το Προεδρικό Διάταγμα υπ αριθμ. 51/2007 (ΦΕΚ 54Α/ ) «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000» - 9 -

10 ενσωματώνονται πλήρως οι διατάξεις και οι ρυθμίσεις των Παραρτημάτων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Στα ακόλουθα Κεφάλαια παρουσιάζεται για την Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού (εφεξής Υδατικό Διαμέρισμα) της Αττικής (ΥΔ 06) η ανάλυση που απαιτείται σύμφωνα με το Άρθρο 5 ως προς τα επιφανειακά ύδατα, δηλαδή: ανάλυση των χαρακτηριστικών της, και επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας. Για την ανάλυση που ακολουθεί λήφθηκαν υπόψη όλα τα σχετικά Καθοδηγητικά Έγγραφα

11 1.2 Ομάδα Μελέτης Η παρούσα Έκθεση συντάχθηκε από την Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων με τη συνδρομή των ακόλουθων Γραφείων Συμβούλων και Οργανισμών: Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. ΕΠΕΜ Α.Ε. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ ΕΛΚΕΘΕ Για τη σύνταξή της Έκθεσης εργάστηκαν οι παρακάτω επιστήμονες: Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων Σωτήρης Μπενέκος Σπύρος Τασόγλου Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Παναγιώτης Αντωναρόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Ιωάννης Νιάδας, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Στάθης Τσελεπίδης, Πολιτικός Μηχανικός Ναυσικά Φαφούτη, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Advanced Computing Χάρης Γιοβανόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Παναγιώτης Κόντος, Τεχνικός Γεωλόγος Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. Ιωάννης Καραβοκύρης, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός Δημήτρης Ζαρρής, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Bane Todorovic, Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Ειδικός GIS ΕΠΕΜ Α.Ε. Ανδρέας Λουκάτος, Χημικός, D.E.A. Νίκος Σελλάς, Χημικός Μηχανικός, MSc Υγιεινολόγος

12 Μαρία Τσούμα, Χημικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Μαρία Κατσιμπίρη, Γεωλόγος, MSc Διαχείριση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος Βαρβάρα Εμμανουηλίδη, Επιστήμων Περιβάλλοντος, MSc Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ Παναγιώτα Στυλιανή Καϊμάκη, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Μηχανικός Περιβάλλοντος Ελένη Γκουβάτσου, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Γιάννης Μουλατσιώτης, Γεωλόγος - Υδρογεωλόγος, Ειδικός σε θέματα GIS ΕΛΚΕΘΕ Πάνος Παναγιωτίδης, Δρ. Υδροβιολόγος Σταμάτης Ζόγκαρης, Βιολόγος - Ιχθυολόγος

13 2. Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Ο Σ Α Τ Τ Ι Κ Η Σ (0 6) 2.1 Γενικά χαρακτηριστικά Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή Το Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής περιλαμβάνει σχεδόν ολόκληρο το Νομό Αττικής, τα νησιά Αίγινα, Σαλαμίνα και Μακρόνησο, και μικρά τμήματα της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου. Η συνολική του έκταση είναι km 2. Ο πληθυσμός του, με βάση τα απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ, το 1991 ήταν κάτοικοι και το 2001 ήταν κάτοικοι, παρουσιάζοντας αύξηση 6.7% (ο πληθυσμός του 2001 έχει υπολογιστεί κατ' εκτίμηση, από τον πληθυσμό των νομών του 2001 και σύμφωνα με τα ποσοστά συμμετοχής του κάθε νομού στο διαμέρισμα το 1991). Στον Πίνακα 2.1, εκτός από την έκταση και τον πληθυσμό, παρουσιάζεται το ποσοστό συμμετοχής της έκτασης και του πληθυσμού κάθε νομού στο διαμέρισμα. Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001) Νομός Έκταση τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (km 2 ) Ποσοστό έκτασης νομού που ανήκει στο διαμέρισμα Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Ποσοστό πληθυσμού νομού που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (2001) Αττικής % % Βοιωτίας % % 262 Κορινθίας % % Κυκλάδων % Σύνολο Από άποψη διοικητικής δομής, το υδατικό διαμέρισμα περιλαμβάνει το σύνολο της Περιφέρειας Πρωτευούσης, καθώς και μικρά τμήματα των Περιφερειών Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου. Σε σχέση με τους νομούς, το διαμέρισμα περιλαμβάνει ολόκληρο το Νομό Αττικής, το τμήμα του Νομού Κορινθίας που υπάγεται στη Στερεά Ελλάδα, καθώς και μικρά τμήματα των Νομών Βοιωτίας και Κυκλάδων (Μακρόνησος)

14 Σχήμα 2.1 Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους

15 Η περιφερειακή Διεύθυνση Υδάτων (Ν. 3199/2003) λειτουργεί στην Αθήνα, που είναι και έδρα της Περιφέρειας Αττικής. Μερικοί από τους λοιπούς φορείς ή και οργανισμούς που λειτουργούν σε περιφερειακό και νομαρχιακό επίπεδο και ασχολούνται γενικά με υδατικά θέματα είναι οι ακόλουθοι, κατά χρήση: Ύδρευση - Η ΕΥΔΑΠ Α.Ε. - η Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ - Διευθύνσεις Αυτοδιοίκησης και Αποκέντρωσης ή Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Διοίκησης σε κάθε νομό, όπου λειτουργούν οι ΤΥΔΚ ως υπηρεσίες της περιφέρειας - οι ΔΕΥΑ των κυριότερων δήμων των νομών (Μεγάρων, Λουτρακίου). Άρδευση - Διεύθυνση ή Τμήμα Εγγείων Βελτιώσεων που συναντάται ανάλογα με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και ως Τμήμα Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων & Εκμηχάνισης της Γεωργίας, ή Υδροοικονομίας & Εκμηχάνισης Γεωργίας, ή Εγγείων Βελτιώσεων & Υδάτινων Πόρων, ή Υδροοικονομίας - Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων, δηλ. ΤΟΕΒ (π.χ. Αττικής). Βιομηχανία - Διεύθυνση ή Τμήμα Βιομηχανίας ή Διεύθυνση ή Τμήμα Ορυκτού Πλούτου και Βιομηχανίας, σε επίπεδο νομού - ΒΙΠΕΣχιστού. Εκτός από τους παραπάνω φορείς, σε κάθε περιφέρεια υπάρχουν οι ακόλουθες διευθύνσεις που εμπλέκονται γενικότερα σε θέματα υδατικών πόρων: Διεύθυνση Δημοσίων Έργων, όπου λειτουργούν τα Τμήματα Υδραυλικών Έργων και Εγγείων Βελτιώσεων Διεύθυνση Ελέγχου Κατασκευής Έργων (Δ.Ε.Κ.Ε.), όπου λειτουργεί το Τμήμα Εποπτείας Υδραυλικών Έργων Διεύθυνση Περιβάλλοντος & Χωροταξίας

16 2.1.2 Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά Η γεωμορφολογική εικόνα του διαμερίσματος χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία αναγλύφου. Στο διαμέρισμα περιλαμβάνονται τέσσερα βουνά με υψόμετρο πάνω από m (Πάρνηθα με 1 413, Κιθαιρώνας με 1 401, Πεντέλη με 1 108, Υμηττός με 1 025), ενώ οι περισσότερες πεδινές εκτάσεις βρίσκονται στην παράκτια ζώνη. Το μέσο υψόμετρο του ηπειρωτικού τμήματος είναι 115 μέτρα, ενώ των νησιών Αίγινας και Σαλαμίνας 60 και 20 μέτρα αντίστοιχα (Ζερβογιάννης, 1988). Η περιοχή του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής συνίσταται από πετρώματα της πελαγονικής ζώνης, τα οποία αντιπροσωπεύονται από μάρμαρα, δολομίτες, ασβεστόλιθους, φυλλίτες, σχιστόλιθους και κροκαλοπαγή του φλύσχη, ηλικίας ΆνωΠαλαιοζωικού - Παλαιογενούς. Στα μορφολογικά ταπεινωμένα τμήματα του διαμερίσματος τα προαναφερόμενα πετρώματα καλύπτονται από αποθέσεις του Πλειοπλειστοκαίνου, μέσα στις οποίες διακρίνονται κροκαλοπαγή, άμμοι, άργιλοι, μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι, πηλοί, ερυθροχώματα καθώς και λοιποί σχηματισμοί θαλάσσιας, λιμναίας και χερσαίας φάσης. Οι λιθολογικοί σχηματισμοί έχουν υποστεί την επίδραση αλλεπάλληλων τεκτονικών κινήσεων και βαθιάς διάβρωσης τόσο κατά την κατακόρυφη, όσο και κατά την οριζόντια εξάπλωσή τους. Η περιοχή τέμνεται από δύο κύρια συστήματα ρηγμάτων (ΒΑ-ΝΔ και Α-Δ). Η σημερινή φυσιογραφική εικόνα του διαμερίσματος, στην οποία διακρίνονται διάφορες γεωμορφολογικές μονάδες, όπως η οροσειρά Πατέρας-Πάρνηθα στα δυτικά, οι ορεινοί όγκοι Υμηττός-Πεντελικό στα ανατολικά και το τεκτονικό βύθισμα του λεκανοπεδίου Αττικής μεταξύ των ορεινών συγκροτημάτων, είναι αποτέλεσμα ενδογενούς και εξωγενούς δράσης. Το ανατολικότερο τμήμα του διαμερίσματος καταλαμβάνεται από τη λεκάνη Μεσογείων και την ομαλή παράκτια ζώνη Ραφήνας- Μαραθώνα. Το Θριάσιο Πεδίο καλύπτει σχετικά μικρή έκταση μεταξύ των ορέων Αιγάλεω, Πάρνηθα και Πατέρας, και του Σαρωνικού Κόλπου. Στο δυτικό τμήμα εντοπίζεται το τεκτονικό βύθισμα των Μεγάρων και η λεκάνη του Λουτρακίου, επίσης με ομαλό ανάγλυφο εδάφους

17 Σχήμα 2.2 Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος

18 2.1.3 Κλίμα Το κλίμα μπορεί να χαρακτηριστεί μεσογειακό, με εξαίρεση τα υψηλά σημεία, όπου το κλίμα είναι ορεινό. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής κυμαίνεται από 350 mm στο λεκανοπέδιο Αττικής μέχρι mm στα ορεινά τμήματα (Πάρνηθα), ενώ οι ημέρες βροχής κυμαίνονται από 50 μέχρι 100 ετησίως. Η χιονόπτωση είναι σπάνια στις παράκτιες περιοχές, ενώ αυξάνει σημαντικά στο εσωτερικό του. Η μέση ετήσια θερμοκρασία κυμαίνεται από 16 C μέχρι 18 C, ανάλογα με το υψόμετρο και την απόσταση από τη θάλασσα, ενώ το ετήσιο θερμομετρικό εύρος είναι περίπου 16 C. Στον Πίνακα 6.2 παρουσιάζονται ενδεικτικά οι μέσες ετήσιες τιμές των μετεωρολογικών μεταβλητών στις θέσεις Αστεροσκοπείο και Κόρινθος (ανήκει στο Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου, πολύ κοντά στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής). Πίνακας 2.2 Μέσες ετήσιες τιμές μετεωρολογικών μεταβλητών Αστεροσκοπείο Κόρινθος Θερμοκρασία ( C) Βροχόπτωση (mm) Ηλιοφάνεια (hr) Σχετική υγρασία 62% 68% Ημέρες με βροχή Ημέρες με νέφωση Ημέρες με χιόνι Ημέρες με χαλάζι Αναπτυξιακή ταυτότητα Το υδατικό διαμέρισμα αποτελείται βασικά από την Αττική και ένα κομμάτι του Νομού Κορινθίας μέχρι τον Ισθμό. Εδώ βρίσκεται η πρωτεύουσα της χώρας, στην οποία είναι συγκεντρωμένο κατά τις επίσημες στατιστικές το 30% (κατά τις εκτιμήσεις του ΚΕΠΕ το 40%) του πληθυσμού της χώρας και ανάλογα μεγάλα ποσοστά του παραγωγικού δυναμικού στο δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα. Έχει υψηλούς δείκτες ανάπτυξης και ευημερίας. Η συμμετοχή του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα στην απασχόληση και στο ΑΕΠ είναι αντίστοιχα 1.6%, 27.8%, 70.6%, και 2.1%, 26.5% και 71.4%. Αναμφίβολα, η Αττική, και ιδιαίτερα η πρωτεύουσα, αποτελεί ένα από τα σημαντικά ευρωπαϊκά κέντρα, λόγω της ιστορίας της και της καίριας θέσης της χώρας στον αναπτυσσόμενο βαλκανικό, παραευξείνιο και μεσογειακό χώρο. Επιπλέον έχει, περισσότερο από τις άλλες περιοχές της χώρας, την αναπτυξιακή βάση που απαιτείται για να ενταχθεί και ως οικονομικό κέντρο στον ευρύτερο διεθνή χώρο. Μάλιστα, αξιοσημείωτη είναι η βελτίωση που παρουσίασαν οι υποδομές της πόλης μέσα σε λίγα μόνο χρόνια, κυρίως με αφορμή τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του

19 Γενικά, οι προοπτικές κοινωνικοοικονομικής εξέλιξης της Αττικής προβλέπονται ευνοϊκές. Ωστόσο, είναι απαραίτητο, πέρα από τα έργα και τις ρυθμίσεις που απαιτούνται για το διεθνή και εθνικό ρόλο της Αττικής, να προβλεφθεί βελτίωση των συνθηκών ζωής και πολεοδομικής λειτουργίας στους δήμους, τις κοινότητες και τις ζώνες χρήσεων γης για τα τέσσσερα εκατομμύρια κατοίκους που συγκεντρώνει η περιοχή. Παράλληλα, λόγω της υποβάθμισης του αστικού περιβάλλοντος στις κεντρικές - δυτικές περιοχές, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των οδικών έργων και τη λειτουργία του νέου αερολιμένα στα Σπάτα, έχει εξελιχθεί ραγδαία το φαινόμενο της προαστειοποίησης στα βορειοανατολικά και της δημιουργίας παραθεριστικών περιοχών, κυρίως στα νότια και ανατολικά παράλια της Αττικής (σε μεγάλο βαθμό αυθαίρετη οικοπεδοποίηση και δόμηση). Για το λόγο αυτό, η αναπτυξιακή στρατηγική για το διαμέρισμα είναι ακόμα επικεντρωμένη στην κάλυψη των αναγκών βασικής υποδομής (έργα μεταφορών, ύδρευσης και αποχέτευσης, χώροι διάθεσης απορριμμάτων, κλπ.)

20 2.2 Υδρολογικό ισοζύγιο - Προσφορά νερού Κύριες υδρολογικές λεκάνες Το διαμέρισμα περιλαμβάνει τις λεκάνες των ποταμών Κηφισού Αττικής, Σαρανταπόταμου και Χάραδρου, όλων των παραλιακών ρεμάτων που βρίσκονται νότια των ποταμών Αερόη και Ασωπού, καθώς και των ρεμάτων που βρίσκονται στα νησιά. Ακόμη, στο διαμέρισμα υπάρχουν τρεις λίμνες: η τεχνητή λίμνη του Μαραθώνα και οι φυσικές λίμνες Βουλιαγμένης και Κουμουνδούρου. Οι δύο τελευταίες αποτελούν φυσικές εκφορτίσεις των υδροφορέων του Υμηττού και της νότιας Πάρνηθας αντίστοιχα. Καμία από τις λεκάνες αυτές δεν είναι μεγαλύτερη από 600 km 2. Οι μεγαλύτερες λεκάνες απορροής του διαμερίσματος είναι του Αττικού Κηφισού (και Ιλισού), του Σαρανταπόταμου και του Χάραδρου. Ο Αττικός Κηφισός διασχίζει το λεκανοπέδιο Αττικής, και μαζί με τον Ιλισό εκβάλλει στο Δέλτα Φαλήρου. Η λεκάνη απορροής του μαζί με τον Ιλισό ορίζεται από τα όρη Αιγάλεω, Πάρνηθα, Πεντέλη και Υμηττό, και έχει έκταση 420 km 2. Συγκεκριμένα, το λεκανοπέδιο χωρίζεται σε δύο τμήματα από τη λοφοσειρά Τουρκοβούνια Στρέφη Λυκαβηττός Ακρόπολη - Φιλοπάππου. Το βόρειο και δυτικό τμήμα απορρέει στον Αττικό Κηφισό μέσω πολλών μικροχειμάρρων, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι τα ρέματα της Χελιδονούς, του Κοκκιναρά, της Λαμπρινής και του Χαλανδρίου. Το ανατολικό τμήμα, που ορίζεται από την παραπάνω λοφοσειρά και από τον Υμηττό απορρέει στον Ιλισό. Το υδρογραφικό δίκτυο των δύο ποταμών έχει αλλοιωθεί από τα έργα διευθέτησης και αποχέτευσης, αλλά και από την έντονη οικοδομική δραστηριότητα των τελευταίων δεκαετιών. Στη λεκάνη δεν υπάρχουν υδρομετρικά δεδομένα. Ο Σαρανταπόταμος διασχίζει την κοιλάδα της Οινόης και το Θριάσιο Πεδίο και χύνεται στον Κόλπο της Ελευσίνας. Η λεκάνη απορροής του ορίζεται από τα όρη Πατέρας, Κιθαιρώνας, Πάστρα και Πάρνηθα και έχει έκταση 310 km 2. Στον κύριο κλάδο συμβάλλουν και νερά άλλων χειμάρρων, με μεγαλύτερο κλάδο αυτόν που πηγάζει από τα όρη Πατέρας και Μακρό Όρος. Στη λεκάνη δεν υπάρχουν υδρομετρικά δεδομένα. Ο Χάραδρος πηγάζει από τις ανατολικές απολήξεις της Πάρνηθας, διασχίζει την πεδιάδα και χύνεται στον όρμο του Μαραθώνα. Η λεκάνη απορροής του ορίζεται από τα όρη Πάρνηθα και Πεντέλη και έχει έκταση 185 km 2. Το υδρογραφικό του δίκτυο είναι πολύπλοκο, ιδιαίτερα στον άνω ρου, όπου δέχεται μεγάλο πλήθος από χειμάρρους. Στο μέσο ρου έχει κατασκευαστεί από το 1931 ταμιευτήρας με σκοπό την ύδρευση της Αθήνας. Η χωρητικότητα του ταμιευτήρα είναι 41 hm 3, ενώ η λεκάνη απορροής ανάντη του φράγματος είναι 118 km 2. Η μέση ετήσια εισροή από τη λεκάνη του φράγματος εκτιμάται σε 14 hm 3 (Ευστρατιάδης και Μαμάσης, 2004)

21 Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης επιφανειακών υδάτων Η εκτίμηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του διαμερίσματος έγινε στα πλαίσια της μελέτης Εθνικό Πρόγραμμα Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, ΕΜΠ 2007με βάση τα στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας για τη περίοδο , για τη λίμνη του Μαραθώνα.. Η λίμνη αποτελεί πηγή υδροδότησης της Αθήνας και προστατεύεται θεσμικά από τη ρύπανση και τη μόλυνση μέσω σειράς Υγειονομικών Διατάξεων. Συγκεκριμένα, με την Κ.Υ.Α 19661/1982/1999 απαγορεύεται η διάθεση κάθε είδους αστικών λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων, ανεξάρτητα από το βαθμό καθαρισμού ή την καθαρότητά τους απ' ευθείας στη λίμνη. Οι συγκεντρώσεις θρεπτικών (NO 3, NH 4 και Ολικού Ρ) δεν παραβιάζουν τις μέγιστες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις για τις διάφορες χρήσεις (πρόσληψη νερού για ύδρευση μετά από επεξεργασία, άρδευση, διαβίωση ψαριών) και κατατάσσουν την λίμνη στη κατηγορία Α1 (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ) Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες Στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής διακρίνονται συνολικά δέκα υδρογεωλογικές ενότητες, από τις οποίες έξι διαμορφώνονται στους ανθρακικούς σχηματισμούς και τέσσερις στις προσχώσεις. Οι ενότητες παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.3, με εκτίμηση της συνολικής επιφάνειας, της μικτής απορροής και των ρυθμιστικών αποθεμάτων. Το καρστικό σύστημα της βορειοανατολικής Πάρνηθας αναπτύσσεται στους ανθρακικούς σχηματισμούς της πελαγονικής ζώνης, δέχεται μέρος της επιφανειακής απορροής του Ασωπού και εκφορτίζεται στο Νότιο Ευβοϊκό (παράκτιες και υποθαλάσσιες πηγές Αγίων Αποστόλων Καλάμου, παροχής m 3 /s). Έχει έκταση 300 km 2 περίπου, εκ των οποίων τα 200 km 2 υπάγoνται στο Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Στην περιοχή λειτουργούν οι γεωτρήσεις Μαυροσουβάλας, που ανήκουν στην ΕΥΔΑΠ και αποτελούν το σημαντικότερο υπόγειο υδατικό πόρο του υδροσυστήματος της Αθήνας. Επιπλέον, οι εν λόγω γεωτρήσεις τροφοδοτούν με υδρευτικό νερό την περιοχή Καλάμου-Αγίων Αποστόλων, που παρουσιάζει έντονη τουριστική κίνηση το καλοκαίρι. Σύμφωνα με την ΕΥΔΑΠ (1996), η ασφαλής απόδοση των γεωτρήσεων Μαυ-ροσουβάλας ανέρχεται σε 50hm 3 /έτος

22 Πίνακας 2.3 Υδρογεωλογικές ενότητες Ενότητα Έκτασ η (km 2 ) Συνολική απορροή (hm 3 /έτος ) Δυνητικά αποθέματ α (hm 3 /έτος ) Εκφόρτιση Καρστικές ενότητες σε ανθρακικούς σχηματισμούς Ν. Πάρνηθας-Α. Πατέρα- Αιγάλεω Λίμνη Κουμουνδούρου, Σαρωνικός Κιθαιρώνα Κορινθιακός Κόλπος Γερανίων Πηγές Σκίνου, Λουτρακίου, Πεντέλης Πηγές Κεφαλαρίου Κηφισιάς, Υμηττού Πηγές Λουμπάρδας Βορειοανατολικής Πηγές Αγίων Αποστόλων* Σύνολο ** Προσχωματικοί υδροφορείς Αθήνας Σαρωνικός Κόλπος Μεσογείων Ευβοϊκός Κόλπος Μεγάρων Ευβοϊκός & Σαρωνικός Κόλπος Λουτρακίου Κορινθιακός Κόλπος Σύνολο Πηγή: Κουτσογιάννης και Μαρίνος, *Εκτός του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής. **Έχει συμπεριληφθεί και η ενότητα βορειοανατολικής Πάρνηθας, παρόλο που μέρος της εκφορτίζεται σε άλλο διαμέρισμα. Οι καρστικές υδρογεωλογικές ενότητες γενικά έχουν ανοιχτό μέτωπο στη θάλασσα, με αποτέλεσμα τα υπόγεια νερά να είναι ποιοτικώς υποβαθμισμένα λόγω υφαλμύρισης. Στις περιπτώσεις αυτές, αν και είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθούν τα εκμεταλλεύσιμα αποθέματα υπόγειου νερού, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αυτά δεν υπερβαίνουν το 30% των ρυθμιστικών αποθεμάτων. Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης υπόγειων υδάτων Στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής αναπτύσσονται αξιόλογοι υδροφορείς στους ανθρακικούς σχηματισμούς, σε χαλαρές αμμοχαλικώδεις αποθέσεις και στα κροκαλοπαγή του Νεογενούς. Ανθρακικοί σχηματισμοί απαντώνται κυρίως στις ορεινές και ημιορεινές ζώνες του υδατικού διαμερίσματος, ενώ κατάντη υπόκεινται των νεογενών και νεότερων σχηματισμών. Η περατότητά τους ποικίλλει ανάλογα με τον τεκτονισμό και την καρστικοποίηση και η εκφόρτισή τους γίνεται στη θάλασσα με τη μορφή παράκτιων και υποθαλάσσιων πηγών, ενώ ταυτόχρονα κατά την κίνησή τους τροφοδοτούν και τις προσχώσεις. Σημαντικές καρστικές πηγές στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής είναι οι υφάλμυρες πηγές Καλάμου, τον υδροφορέα των οποίων εκμεταλλεύονται υδρογεωτρήσεις για την ύδρευση της πρωτεύουσας

23 Μεγάλη εξάπλωση έχουν τα ιζήματα του νεογενούς, λόγω όμως της ποικίλης κοκκομετρικής και πετρολογικής σύστασης η υδροφορία των σχηματισμών αυτών είναι σχετικά μικρής δυναμικότητας (περιοχή Παιανίας). Σημαντικής δυναμικότητας υδροφορείς αναπτύσσονται στα Τεταρτογενή που παρουσιάζουν μεγάλη έκταση στις λεκάνες των ποταμών Κηφισού, Σαρανταπόταμου, Χάρα-δρου και στις πεδιάδες Μεγάρων, Ασπρόπυργου και Μαραθώνα. Ο προσχωματικός υδροφορέας στη λεκάνη του Σαρανταπόταμου είναι μικρής δυναμικότητας και αξιοποιείται από υδρογεωτρήσεις μικρής παροχής για την άρδευση των καλλιεργούμενων εκτάσεων της περιοχής. Υδροφορία αναπτύσσεται και στην παράκτια πεδινή περιοχή Μαραθώνα - Ν. Μάκρης. Στην περιοχή αυτή έχουν ανοιχθεί πηγάδια και γεωτρήσεις για ύδρευση και άρδευση καλλιεργειών κηπευτικών. Στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής έχουν πραγματοποιηθεί μετρήσεις της ποιοτικής κατάστασης των υπoγείων υδάτων στα πλαίσια δύο ερευνητικών προγραμμάτων που ανατέθηκαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ( ) και στο Πανεπιστήμιο Πατρών ( ), ενώ και το ΙΓΜΕ συγκεντρώνει στοιχεία για την ποιότητα των υπογείων υδάτων του λεκανοπεδίου από το 1976 (Kounis, 1986). Διαθέσιμα στοιχεία υπάρχουν επίσης από μετρήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο Στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Δημιουργία δικτύου παρακολούθησης της ποιότητας των υπογείων νερών από νιτρικά, νιτρώδη και αμμωνία» που εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γ. Στουρνάρας, 1994), πραγματοποιήθηκε μία σειρά από μετρήσεις των παραπάνω ρύπων την περίοδο Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου του 1993 σε 9 συνολικά θέσεις. Η πραγματοποίηση των δειγματοληψιών κατά την περίοδο αυτή έχει διττό αποτέλεσμα: αφενός η αραίωση των ρύπων είναι μικρότερη λόγω χαμηλότερων παροχών και αφετέρου η αδρανοποίηση των ρύπων κατά την διέλευσή τους δια μέσου της ακόρεστης ζώνης είναι μεγαλύτερη λόγω αύξησης του πάχους της ακόρεστης ζώνης. Από τα 9 σημεία δειγματοληψίας, τα 4 αφορούν σε προσχωματικούς υδροφορείς, τα 2 σε συνεκμετάλλευση προσχώσεων και νεογενών, το 1 σε γεώτρηση σε ρηγματωμένο μέσο και τα 2 σε κροκαλοπαγή του Νεογενούς. Συνολικά τα 5 σημεία δειγματοληψίας είναι υδρογεωτρήσεις και τα 4 πηγάδια. Αντίστοιχα, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Προστασία των υπογείων νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης (καθορισμός ευαίσθητων ζωνών)» που εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Πατρών (Πανεπιστήμιο Πάτρας, Γ. Καλλέργης, 1999), πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις των συγκεντρώσεων των νιτρικών, νιτρωδών και αμμωνιακών σε 22 σημεία ελέγχου για την περίοδο Απρίλιος Μάιος 1999 και σε 18 σημεία ελέγχου για την περίοδο του Νοεμβρίου του Τα περισσότερα σημεία ελέγχου βρίσκονται στην περιοχή των Αθηνών, στα Μεσόγεια (Κορωπί, Παιανία), στο Θριάσιο πεδίο (Ελευσίνα, Μάνδρα, Ασπρόπυργος), στο Μαραθώνα και στα Μέγαρα. Τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ προέρχονται από τη βάση δεδομένων του Εθνικού Δικτύου Πληροφοριών Περιβάλλοντος (ΕΔΠΠ) και αφορούν μετρήσεις αζωτούχων ενώσεων, χλωριόντων, θειικών, ηλεκτρικής αγωγιμότητας και ph για την περίοδο Οι μετρήσεις έχουν πραγματοποιηθεί σε σύνολο 24 σταθμών, εκ των οποίων οι 18 ταυτίζονται με αυτούς των προαναφερθέντων ερευνητικών προγραμμάτων

24 Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των μετρήσεων όλων των ανωτέρω προγραμμάτων παρακολούθησης, συνάγεται ότι το Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής παρουσιάζει πολύ σοβαρή νιτρορρύπανση των υπογείων υδάτων, καθώς οι συγκεντρώσεις των νιτρικών ξεπερνούν κατά πολύ το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο για ύδρευση. Ιδιαίτερα σε αστικές περιοχές με πυκνή δόμηση ή σε περιοχές με έντονη βιομηχανική ή αγροτική ανάπτυξη η συγκέντρωση των νιτρικών φθάνει ακόμα και τα mg/l. Επίσης, έντονα προβλήματα λόγω υφαλμύρωσης των υπογείων υδάτων εμφανίζονται στις περισσότερες παράκτιες περιοχές ακόμη και σε θέσεις όπου δεν εκτελούνται συχνά αντλήσεις υπογείων υδάτων. Στην συνέχεια παρουσιάζονται τα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί από τις υφιστάμενες μελέτες και καλύπτουν τις περιοχές της Αθήνας, Θριάσιου Πεδίου, Μεσόγειων, Μαραθώνα, Μεγάρων και Βόρειας Αττικής. Περιοχή Αθηνών Η ποιότητα των υπογείων υδάτων στην περιοχή Αθηνών είναι ιδιαίτερα επιβαρημένη. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΙΓΜΕ οι συγκεντρώσεις των κυριότερων παραμέτρων ποιότητας των υπογείων υδάτων έχουν ως ακολούθως: Ολική Σκληρότητα: mg/l Ολικά Διαλυτά Στερεά: mg/l Χλωριόντα: mg/l Θειϊκά: mg/l Μαγνήσιο: mg/l Νιτρικά: mg/l Σε ορισμένες θέσεις οι υδροφορείς είναι ιδιαίτερα επιβαρημένοι από αστικά λύματα - βοθρολύματα ή / και βιομηχανικά απόβλητα με αποτέλεσμα να παρατηρούνται μέγιστες συγκεντρώσεις νιτρικών που ξεπερνούν ακόμα και τα 500 mg/l. Τέτοιες περιοχές είναι η Καισαριανή, η Ηλιούπολη, η Τερψιθέα, η Αγία Παρασκευή, ο Χολαργός, ο Κορυδαλλός και η Κάτω Κηφισιά. Εκτιμάται βέβαια ότι η ολοκλήρωση του κεντρικού δικτύου αποχέτευσης έχει ως αποτέλεσμα την αργή βελτίωση της ποιότητας των υπογείων υδάτων. Σε συμφωνία με τα στοιχεία του ΙΓΜΕ βρίσκονται οι μετρήσεις που έγιναν στο πλαίσιο των δύο προαναφερθέντων ερευνητικών προγραμμάτων των Πανεπιστημίων Αθηνών και Πατρών. Ειδικότερα, στην περιοχή Αχαρνών παρατηρείται έντονη υποβάθμιση της ποιότητας του υδροφόρου ορίζοντα με συγκεντρώσεις νιτρικών που κυμαίνονται μεταξύ mg/l (σταθμοί 0607, 0621 και 0622). Αντίστοιχα στην Ψυχικό σημειώνονται υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών, νιτρωδών και παράλληλα μεγάλος αριθμός κολοβακτηριδίων, γεγονός που υποδηλώνει την επιβάρυνση του υδροφορέα από αστικά λύματα - βοθρολύματα, ενώ αποτελεί και ένδειξη ότι η νιτρορρύπανση δε βρίσκεται στο τελικό της στάδιο αλλά εξελίσσεται και αναμένεται να οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερες τιμές νιτρικών

25 Οι μετρήσεις βαρέων μετάλλων στα υπόγεια νερά είναι πολύ περιορισμένες και δεν οδηγούν σε τελικά συμπεράσματα σχετικά με τις επιτρεπόμενες χρήσεις των υπογείων νερών. Σε ορισμένες περιοχές όπου παρουσιάζεται έντονη βιομηχανική δραστηριότητα χωρίς τα απαραίτητα έργα υποδομής συναντώνται υψηλές τιμές βαρέων μετάλλων. Ενδεικτικά μόνο αναφέρεται ότι στην λεκάνη του Κηφισού και του Ιλισού έχουν μετρηθεί συγκεντρώσεις ψευδαργύρου που φθάνουν τα 5-6 mg/l. Στη λεκάνη του Κηφισού τόσο ο προσχωματικός όσο και ο μικρής δυναμικότητας υδροφόρος ορίζοντας που αναπτύσσεται στο σύστημα των Αθηναϊκών σχιστόλιθων είναι ιδιαίτερα υποβαθμισμένης ποιότητας. Μεσόγεια Οι συγκεντρώσεις νιτρικών και άλλων παραμέτρων όπως ολική σκληρότητα, ολικά διαλυτά στερεά, κλπ. είναι ιδιαίτερα υψηλές κυρίως γύρω από τα αστικά κέντρα όπως Κορωπί, Παιανία, Μαρκόπουλο και Σπάτα. Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΓΜΕ οι συγκεντρώσεις των κυριότερων παραμέτρων ποιότητας των υπογείων υδάτων έχουν ως ακολούθως: Ολική Σκληρότητα: mg/l Ολικά Διαλυτά Στερεά: mg/l Χλωριόντα: mg/l Θειϊκά: mg/l Μαγνήσιο: mg/l Νιτρικά: mg/l Κοντά στα αστικά κέντρα που αναφέρθηκαν προηγούμενα, εμφανίζονται οι μέγιστες συγκεντρώσεις των ανωτέρω παραμέτρων. Για παράδειγμα οι συγκεντρώσεις ολικών διαλυτών στερεών και σκληρότητας ξεπερνούν τα 1500 mg/l και 1000 mg/l, αντίστοιχα. Υψηλές τιμές ιόντων χλωρίου και θειϊκών παρατηρούνται κοντά στις ανατολικές παράκτιες περιοχές λόγω υφαλμύρωσης των υδάτων. Οι συγκεντρώσεις νιτρικών γύρω από τα αστικά κέντρα ξεπερνούν κατά πολύ τα ανώτατα επιτρεπτά όρια και υποδηλώνουν ότι τα αστικά λύματα - βοθρολύματα αποτελούν την σημαντικότερη πηγή ρύπανσης των υπογείων υδάτων. Στην περιοχή του Κορωπιού και δυτικά αυτού οι συγκεντρώσεις νιτρικών κυμαίνονται μεταξύ mg/l (θέσεις 0610, 0611, 0612, 0613, 0615 και 0616). Ταυτόχρονα στη θέση 0612 (Χαλιδού Κορωπίου) σημειώνονται τιμές αμμωνιακών αλάτων που κυμαίνονται μεταξύ mg/l, γεγονός που υποδηλώνει ότι η νιτρορρύπανση δεν βρίσκεται στο τελικό της στάδιο αλλά εξελίσσεται και αναμένεται να οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερες τιμές νιτρικών. Στην περιοχή της Παιανίας έχουν καταγραφεί χαμηλότερες συγκεντρώσεις νιτρικών ( mg/l στις θέσεις 0601 και 0619), οι οποίες, όμως, αρκετές φορές υπερβαίνουν το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο για ύδρευση. Υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών σημειώνονται και στην περιοχή Καλυβίων Θορικού και ειδικότερα στη θέση 0617 (42-51 mg/l)

26 Στο βορειοδυτικό τμήμα της λεκάνης οι συγκεντρώσεις κυμαίνονται μεταξύ mg/l και στην περιοχή της πόλης των Σπάτων μεταξύ mg/l. Χαμηλότερες συγκεντρώσεις νιτρικών εμφανίζονται στις αγροτικές περιοχές στο κεντρικό τμήμα της λεκάνης (περιοχή νέου αεροδρομίου Σπάτων) που κυμαίνονται μεταξύ mg/l. Οι περιοχές αυτές καλύπτονται από καλλιέργειες κυρίως αμπελιών και σε μικρότερη κλίμακα από οπωροκηπευτικά και ελαιώνες. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Γεωργίας και της Αγροτικής Τράπεζας, η μέση χρήση αζωτούχων λιπασμάτων είναι κανονική και δεν αναμένεται να προκαλούνται σημαντικές διαφυγές νιτρικών στα υπόγεια νερά. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ολοκλήρωση του αποχετευτικού δικτύου και η κατασκευή των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας των Λυμάτων της Ανατολικής Αττικής, αναμένεται οδηγήσει σε σταδιακή βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών των υπογείων υδάτων των περιοχών αυτού. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο , η περιοχή των Μεσογείων εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα επιβαρημένη, αφού σε σύνολο 11 σταθμών οι μέσες τιμές των νιτρικών βρίσκονται μονίμως πάνω από τα 25 mg/l ( mg/l). Παράλληλα ιδιαίτερα αυξημένες είναι οι τιμές των χλωριόντων, των θειικών και της ηλεκτρικής αγωγιμότητας (μεγαλύτερες από 300 mg/l Cl -, 150 mg/l SO 4 και 1500 μs/cm αντίστοιχα). Μαραθώνας Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΓΜΕ οι συγκεντρώσεις των κυριότερων παραμέτρων ποιότητας των υπογείων υδάτων στην περιοχή του Μαραθώνα έχουν ως ακολούθως: Ολική Σκληρότητα: mg/l Ολικά Διαλυτά Στερεά: mg/l Χλωριόντα: mg/l Οι υψηλές τιμές ολικής σκληρότητας και ολικών διαλυτών στερεών απαντώνται κοντά στις βορειοανατολικές παράκτιες περιοχές λόγω υφαλμύρωσης των υδάτων. Κατά τις περιόδους και υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών καταγράφονται συστηματικά στην ευρύτερη περιοχή του Μαραθώνα, οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις φθάνουν και τα 345 mg/l. Επίσης καταγράφονται υψηλές συγκεντρώσεις χλωριόντων (με τις μέσες τιμές σε όλους τους σταθμούς να είναι μεγαλύτερες από 759 mg/l Cl) καθώς και τιμές θειϊκών και ηλεκτρικής αγωγιμότητας (συστηματικά μεγαλύτερες από 150 mg/l SO 4 και 3000 μs/cm αντίστοιχα). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η περιοχή Μαραθώνα είναι μία περιοχή με εντατικές καλλιέργειες οι οποίες συνοδεύονται από χρήση αυξημένων ποσοτήτων λιπασμάτων. Θριάσιο Πεδίο Οι κυριότερες πηγές ρύπανσης των υπογείων υδάτων στην περιοχή του Θριάσιου Πεδίου προέρχονται από αστικά απόβλητα - βοθρολύματα, αγροτικές δραστηριότητες και από τον χώρο διάθεσης απορριμμάτων Άνω Λιοσίων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΙΓΜΕ η ολική σκληρότητα και τα ολικά διαλυμένα στερεά κυμαίνονται μεταξύ mg/l και mg/l. Στην περιοχή που εκτείνεται μεταξύ Ελευσίνας,

27 Μαγούλας και Μάνδρας οι συγκεντρώσεις ολικής σκληρότητας και ολικών διαλυτών στερεών ξεπερνούν αντίστοιχα τα 1000 και 6000 mg/l. Οι συγκεντρώσεις μαγνησίου και χλωριόντων κυμαίνονται μεταξύ mg/l και mg/l αντίστοιχα, με υψηλότερες τιμές στις παράκτιες περιοχές λόγω υφαλμύρωσης των υπογείων υδάτων. Οι συγκεντρώσεις νιτρικών στο νότιο μισό του Θριάσιου Πεδίου συχνά ξεπερνούν τα 50 mg/l. Ειδικά κοντά στα αστικά κέντρα (Ασπρόπυργος, Ελευσίνα) συχνά παρατηρούνται συγκεντρώσεις νιτρικών που ξεπερνούν τα 300 mg/l. Ειδικότερα στην περιοχή του Ασπρόπυργου και στη θέση 0605 καταγράφηκαν την περίοδο συγκεντρώσεις νιτρικών μεταξύ mg/l οι οποίες συνδέονται με τις εντατικές καλλιέργειες της περιοχής και την ύπαρξη ανάντη της χωματερής Άνω Λιοσίων. Πρέπει να σημειωθεί ότι το βόρειο μισό του Θριάσιου Πεδίου διαθέτει ικανοποιητικής ποιότητας υπόγεια νερά κατάλληλα σχεδόν για κάθε χρήση, κυρίως, λόγω της απουσίας σημαντικών ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ολοκλήρωση του αποχετευτικού δικτύου και η κατασκευή και λειτουργία της Εγκατάστασης Επεξεργασίας των Λυμάτων της περιοχής του Θριασίου Πεδίου αναμένεται να οδηγήσει σταδιακά σε βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών των υπογείων υδάτων της περιοχής. Μέγαρα Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΓΜΕ οι συγκεντρώσεις των κυριότερων παραμέτρων ποιότητας των υπογείων υδάτων έχουν ως ακολούθως: Ολική Σκληρότητα: mg/l Ολικά Διαλυτά Στερεά: mg/l Χλωριόντα: mg/l Θειικά: mg/l Μαγνήσιο: Οι υψηλές τιμές των συγκεντρώσεων των ανωτέρω παραμέτρων συναντώνται συνήθως σε παράκτιες περιοχές όπου λόγω υφαλμύρωσης των υδάτων οι συγκεντρώσεις χλωριόντων και ολικών διαλυτών στερεών φθάνουν τα 4000 mg/l και 1500 mg/l, αντίστοιχα. Οι συγκεντρώσεις νιτρικών κυμαίνονται συνήθως μεταξύ 40 mg/l και 150 mg/l. Σε ορισμένες ιδιαίτερα ρυπασμένες περιοχές κοντά στην πόλη των Μεγάρων, οι συγκεντρώσεις των νιτρικών φθάνουν μέχρι 350 mg/l. Βόρεια Αττική Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΓΜΕ οι συγκεντρώσεις ολικής σκληρότητας και ολικών διαλυτών στερεών κυμαίνονται μεταξύ mg/l και mg/l, αντίστοιχα. Στην περιοχή της Πάρνηθας συναντώνται συνήθως συγκεντρώσεις διαλυτών στερεών

28 μικρότερες των 500 mg/l. Υψηλότερες τιμές απαντώνται σε υδροφόρους ορίζοντες που σχηματίζονται από δολομίτες όπως στο Πεντελικό, Υμηττό, Κιθαιρώνα, κλπ. Την περίοδο σε 3 σταθμούς μέτρησης στην περιοχή του Τατοΐου η μέση τιμή των νιτρικών κυμαίνεται στο διάστημα mg/l NO 3. Συγκεντρώσεις νιτρικών μεγαλύτερες των 50 mg/l έχουν παρατηρηθεί συνήθως κατάντη χωριών ή περιοχών με έντονη βιομηχανική ή γεωργική δραστηριότητα. Για τις νήσους Σαλαμίνα, Αίγινα και Μακρόνησο δεν υπάρχουν μετρήσεις ποιότητας των υπογείων υδάτων. Τέλος θα πρέπει να επισημανθεί η ανάγκη ενός συστηματικού προγράμματος δειγματοληψιών που θα περιλαμβάνει πλήθος παραμέτρων όπως βαρέα μέταλλα, διαλυμένο οργανικό άνθρακα, κολοβακτηρίδια ώστε να γίνει δυνατός ο ακριβής και ασφαλέστερος προσδιορισμός της ποιότητας και των δυνατών χρήσεων των υπογείων υδάτων του υδατικού διαμερίσματος της Αττικής Περιγραφή του υδατικού διαμερίσματος στη σημερινή κατάσταση Το Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής είναι το μόνο που έχει την ύδρευση ως τη μεγαλύτερη χρήση νερού. Επειδή, λόγω του μεγέθους του πληθυσμού, οι μόνιμες και εποχιακές ανάγκες είναι σημαντικές, σε συνδυασμό με την σχεδόν πλήρη ανεπάρκεια των τοπικών πόρων, απαιτείται η μεταφορά σημαντικών ποσοτήτων νερού από τα Υδατικά Διαμερίσματα Δυτικής και Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Οι ποσότητες αυτές προέρχονται από τη λίμνη Υλίκη, τον ταμιευτήρα του Μόρνου και τον ταμιευτήρα Αγίου Δημητρίου στον Εύηνο. Εκτός από τα επιφανειακά νερά των ταμιευτήρων, για την ύδρευση της Αθήνας χρησιμοποιούνται, εφεδρικά, και υπόγειοι υδατικοί πόροι. Οι υδρευτικές γεωτρήσεις είναι περίπου εκατό, και βρίσκονται στην περιοχή του μέσου ρου του Βοιωτικού Κηφισού, γύρω από την Υλίκη και στην περιοχή της ΒΑ Πάρνηθας. Στο υδατικό διαμέρισμα δεν υπάρχουν μεγάλα αρδευτικά έργα, ενώ το σημαντικότερο υδρευτικό έργο είναι ο ταμιευτήρας Μαραθώνα, ωφέλιμης χωρητικότητας 32.2 hm 3. Ο εν λόγω ταμιευτήρας εντάσσεται στο ευρύτερο υδροδοτικό σύστημα της ΕΥΔΑΠ, που περιλαμβάνει τους προαναφερθέντες επιφανειακούς και υπόγειους υδατικούς πόρους, καθώς και ένα εκτεταμένο δίκτυο εξωτερικών υδραγωγείων. Ο Μαραθώνας λειτουργεί κυρίως ως αναρρυθμιστική διάταξη, και τροφοδοτείται από τις απορροές του Χάραδρου καθώς και από νερά που μεταφέρονται από τον Μόρνο και την Υλίκη. Στο διαμέρισμα υπάρχουν τέσσερις εγκαταστάσεις διύλισης του υδρευτικού νερού με συνολική μέγιστη δυνατότητα 1.95 hm 3 /ημέρα. Συγκεκριμένα λειτουργούν: τα διυλιστήρια στο Γαλάτσι, που είναι σχεδιασμένα για 0.45 hm 3 /ημέρα, με μέγιστη δυνατότητα 0.54hm 3 /ημέρα τα διυλιστήρια στο Μενίδι, που είναι σχεδιασμένα για 0.61 hm 3 /ημέρα, με μέγιστη δυνατότητα 0.80hm 3 /ημέρα

29 τα διυλιστήρια στα Κιούρκα, που είναι σχεδιασμένα για 0.20hm 3 /ημέρα, με μέγιστη δυνατότητα 0.31hm 3 /ημέρα τα νέα διυλιστήρια στη Μάνδρα, που είναι σχεδιασμένα για 0.20 hm 3 /ημέρα, με μέγιστη δυνατότητα 0.30hm 3 /ημέρα. Πέρα από την εξασφάλιση επαρκούς ποσότητας νερού, η ανοργάνωτη διασπορά του πληθυσμού απαιτεί σημαντική έκταση δικτύων ύδρευσης αλλά και αποχέτευσης, καθώς και διάθεσης και καθαρισμού των λυμάτων. Στα πλαίσια μεσο - μακροπρόθεσμης ανάπτυξης, τα κυριότερα έργα που έχουν ήδη ενταχθεί στα Προγράμματα Δημοσίων Επενδύσεων και αφορούν σε υδατικούς πόρους είναι έργα βιολογικού καθαρισμού, αποχέτευσης, αντιπλημμυρικής προστασίας κλπ., συνολικού προϋπολογισμού 300 εκατομμυρίων ευρώ περίπου Υδρολογικό Ισοζύγιο Διαμερίσματος Στο υδατικό διαμέρισμα δεν υπάρχουν μετρημένες απορροές, ενώ εκτίμηση της επιφανειακής απορροής έχει γίνει μόνο για τη λεκάνη απορροής της λίμνης του Μαραθώνα, η οποία υπολογίζεται χονδρικά σε 120 mm (Ευστρατιάδης & Μαμάσης, 2004). Η ετήσια βροχόπτωση υπολογίζεται σε 512 mm, όπως προκύπτει από την επεξεργασία των ισοϋέτιων καμπυλών (ΔΕΗ, 1980). Με βάση την περατότητα και την έκταση των γεωλογικών σχηματισμών του διαμερίσματος, καταρτίστηκε το συνολικό υδρολογικό ισοζύγιο που παρουσιάζεται στον Πίνακα 2.4. Με βάση αυτό το ισοζύγιο, ο συνολικός όγκος βροχής στην Αττική εκτιμάται σε hm 3 και η επίγεια ροή σε 251 hm 3. Πίνακας 2.4 Υδρολογικό ισοζύγιο διαμερίσματος σε ετήσια βάση Υδρολιθολογικοί σχηματισμοί Αδιαπέρ. Ημιπερ. Προσχωμ. Καρστ. Σύνολο Επιφάνεια (km 2 ) Ύψος βροχής (mm) Όγκος βροχής (hm 3 ) Εξάτμιση (hm 3 ) Συντελεστής 2% 2% 10% 30% Κατείσδυση (hm 3 ) Επίγεια ροή (hm 3 ) Ειδικότερα το υδρολογικό ισοζύγιο για τα δύο βασικά νησιά του διαμερίσματος (Σαλα-μίνα, Αίγινα), παρουσιάζεται στον Πίνακα

30 Πίνακας 2.5 Υδρολογικό ισοζύγιο Σαλαμίνας-Αίγινας Σαλαμίνα Αίγινα Σύνολο Επιφάνεια (km 2 ) Ύψος βροχής (mm) Όγκος βροχής (hm 3 ) Εξάτμιση (hm 3 ) Είδος υδροφορέα* Κ Μ Συντελεστής κατείσδυσης 60% 40% Κατείσδυση (hm 3 ) Επιφανειακή απορροή Κ: Καρστικός, Μ: Μικτός

31 2.3 Χρήσεις νερού - Ζήτηση Γεωργία Το σύνολο των καλλιεργούμενων εκτάσεων εκτιμάται σε 695 km 2. Από τις εκτάσεις αυτές τα 136 km 2 είναι αρδευόμενα, ενώ τα 119 km 2 είχαν αρδευτεί το Με βάση τη μεθοδολογία που αναπτύσσεται στη μελέτη, Εθνικό Πρόγραμμα Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, ΕΜΠ 2007 και την κατανομή των καλλιεργειών στο υδατικό διαμέρισμα (ΕΜΠ & ΥΠΑΝ, 2003, Πίνακες 5 ως 8), η ζήτηση νερού για άρδευση υπολογίζεται σε 99 hm 3. Η ζήτηση αυτή καλύπτεται κυρίως από υπόγεια νερά και, εν μέρει, από το νερό της ΕΥΔΑΠ Κτηνοτροφία Ομοίως με βάση τη μεθοδολογία που αναπτύσσεται στη μελέτη, Εθνικό Πρόγραμμα Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, ΕΜΠ 2007και την κατανομή των ζώων στο υδατικό διαμέρισμα (ΕΜΠ & ΥΠΑΝ, 2003, Πίνακες 9, 10 και 11), η ζήτηση για κτηνοτροφία υπολογίζεται σε 2.5 hm Ιχθυοκαλλιέργεια Από στοιχεία της ΕΣΥΕ σχετικά με την αλιεία εσωτερικών υδάτων, προκύπτει ότι η συνολική αλιευθείσα ποσότητα για 4 κατηγορίες αλιευμάτων (πέστροφες, κυπρίνοι, ψάρια υφάλμυρων νερών, λοιπές κατηγορίες) για το 1999 ανερχόταν σε 642 t. Στην παρούσα μελέτη δεν εντοπίστηκαν τα υδάτινα σώματα στα οποία αναφέρονται τα παραπάνω δεδομένα ιχθυοκαλλιέργειας και έτσι δεν έγινε περαιτέρω ανάλυση και αξιοποίηση των δεδομένων αυτών Ύδρευση Η ΕΥΔΑΠ υδροδοτεί σχεδόν το σύνολο του Νομού Αττικής. Η περιοχή ευθύνης της εταιρείας (που σχεδόν ταυτίζεται με την Περιφέρεια Πρωτευούσης) αποτελείται από δήμους και κοινότητες των οποίων τα δίκτυα διανομής λειτουργεί και εκμεταλλεύεται η ΕΥΔΑΠ. Οι δήμοι και κοινότητες των οποίων το δίκτυο διανομής είναι δημοτικό, αλλά ενισχύεται από τους κεντρικούς τροφοδοτικούς αγωγούς της ΕΥΔΑΠ, αποτελούν την περιοχή αρμοδιότητας της ΕΥΔΑΠ. Για το σύνολο της περιοχής αρμοδιότητας της ΕΥΔΑΠ, οι ετήσιες ανάγκες ύδρευσης και τουρισμού εκτιμώνται σε 400 hm 3, ενώ αυτές του μήνα Ιουλίου σε 40 hm 3. Για το υπόλοιπο τμήμα του διαμερίσματος, που δεν τροφοδοτείται από την ΕΥΔΑΠ (π.χ. περιοχή Λουτρακίου - Περαχώρας, μεμονωμένες περιοχές της Ανατολικής Αττικής), θεωρούμε αύξηση των παραπάνω ποσοτήτων κατά 5%, οπότε προκύπτει τελική εκτίμηση των σημερινών ετήσιων υδρευτικών αναγκών σε 420 hm 3 (42 hm 3 τον Ιούλιο). Στον Πίνακα 2.6 παρουσιάζεται η εξέλιξη της μέσης ετήσιας κατανάλωσης της Αθήνας για κάθε δεκαετία, όπως έχει προκύψει από μετρήσεις στα διυλιστήρια. Για την ικανοποίηση των αναγκών αυτών μεταφέρονται σημαντικές ποσότητες νερού από τη λίμνη Υλίκη από το 1955, από τον ταμιευτήρα του Μόρνου από το 1980 και από τον ταμιευτήρα Ευήνου από το 1996 (αν και η πλήρης λειτουργία των έργων ξεκίνησε το 2000). Στον Πίνακα 2.7 παρουσιάζονται οι απολήψεις για την ύδρευση της Αθήνας

32 οι οποίες μετρήθηκαν στους ταμιευτήρες Μόρνου και Υλίκης για την περίοδο Στην Αθήνα δεν φτάνει το σύνολο των ποσοτήτων αυτών, γιατί υπάρχουν απώλειες στα υδραγωγεία και απολήψεις για ύδρευση διαφόρων οικισμών, καθώς και παράνομες απολήψεις. Ειδικότερα, οι καθαρές απώλειες εκτιμώνται σε 40 hm 3 /έτος (Κουτσογιάννης κ.ά., 2002) Στον Πίνακα 2.7 παρουσιάζονται ακόμη και οι ποσότητες που αντλούνται από γεωτρήσεις, οι οποίες υπάρχουν κατά μήκος των υδραγωγείων και ενισχύουν τις μεταφερόμενες ποσότητες προς Αθήνα. Οι γεωτρήσεις αυτές βρίσκονται στην περιοχή του μέσου ρου του Βοιωτικού Κηφισού (οι απολήψεις των οποίων μεταφέρονται στο υδραγωγείο Μόρνου μέσω του καταθλιπτικού αγωγού Διστόμου) και στο τμήμα του υδραγωγείου Υλίκης μεταξύ Υλίκης και Μαραθώνα (οι σημαντικότερες βρίσκονται στην περιοχή της Μαυροσουβάλας). Ακόμη στον Πίνακα 2.7 φαίνονται και οι καταναλώσεις της Αθήνας για την ίδια περίοδο. Πίνακας 2.6 Εξέλιξη κατανάλωσης Αθηνών σε νερό Πηγή: Στοιχεία ΕΥΔΑΠ Δεκαετία Μέση ετήσια κατανάλωση (hm 3 ) Πίνακας 2.7 Εξέλιξη απολήψεων για την ύδρευση της Αθήνας (hm3) Έτος Υλίκη Μόρνος Γεωτρήσει Κατανάλωσ

33 Πηγή: Στοιχεία ΕΥΔΑΠ Βιομηχανία Η ετήσια κατανάλωση νερού για βιομηχανική χρήση στην περιοχή της πρωτεύουσας ήταν για το hm 3, ενώ το μήνα Ιούλιο 1.5 hm 3 (στοιχεία Υπουργείου Ανάπτυξης) Ενέργεια Δεν υπάρχουν υδροηλεκτρικές μονάδες παραγωγής ενέργειας στα όρια του υδατικού διαμερίσματος. Ο πετρελαϊκός σταθμός Λαυρίου χρησιμοποιεί για ψύξη θαλάσσιο νερό, ενώ οι μικρές ποσότητες πόσιμου νερού προέρχονται από τα δίκτυα ύδρευσης ή από γεωτρήσεις Άλλες Χρήσεις Υδροθερμική δραστηριότητα στο διαμέρισμα απαντάται στις περιοχές λίμνης Βουλιαγμένης (δυνατότητες περαιτέρω αξιοποίησης για λουτροθεραπεία), Λουτρακίου (λουτροθεραπεία και εμφιάλωση), καθώς και στην Αίγινα (ανεκμετάλλευτη), όπως προκύπτει από μελέτες του ΙΓΜΕ (ΙΓΜΕ, 1988, 1996) Συνολική σημερινή ζήτηση νερού Η συνολική σημερινή ζήτηση νερού για καταναλωτικές χρήσεις εκτιμάται ως το άθροισμα των ζητήσεων όλων των χρήσεων που παρουσιάστηκαν στις προηγούμενες ενότητες. Οι ανάγκες ύδρευσης εκτιμήθηκαν με βάση τις πρόσφατες καταναλώσεις και αναφέρονται, ως επί το πλείστον, στη ζήτηση νερού στα διυλιστήρια της ΕΥΔΑΠ. Στον Πίνακα 2.8 παρουσιάζονται οι εκτιμώμενες σημερινές ανάγκες σε νερό των διάφορων ζητήσεων για το σύνολο του έτους και για το μήνα Ιούλιο. Πίνακας 2.8 Ζήτηση νερού των σημερινών χρήσεων (hm3) Χρήση Έτος Ιούλιος Άρδευση Ύδρευση Βιομηχανία Κτηνοτροφί Σύνολο

34 2.3.9 Προσέγγιση μελλοντικών ζητήσεων Οι μελλοντικές ζητήσεις στο υδατικό διαμέρισμα αφορούν βασικά στην κύρια χρήση, που είναι η ύδρευση της Αθήνας. Όπως προκύπτει από τον Πίνακα 2.6, η μέση απόληψη για την ύδρευση της Αθήνας στη δεκαετία του 1970 διπλασιάστηκε σε σχέση με αυτήν της δεκαετίας του 1960, ενώ στη συνέχεια αυξήθηκε κατά 50% ακόμη στην δεκαετία του Από τον Πίνακα 2.7, όπου παρουσιάζεται η εξέλιξη της κατανάλωσης τα τελευταία 20 έτη, είναι φανερή η συνεχής αύξηση της ζήτησης με εξαιρέσεις τα έτη 1983, 1990 και Η μικρή μείωση στην κατανάλωση το 1983 συνδέεται με την αύξηση της τιμής του νερού, ενώ η δραστική μείωση της περιόδου συνδέεται με την εκτεταμένη λειψυδρία και τα έκτατα μέτρα εξοικονόμησης νερού που επέβαλε η ΕΥΔΑΠ. Πάντως η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σε σχέση με την συνετή χρήση των υδατικών πόρων, η επισκευή των δικτύων διανομής και η συνεχιζόμενη εκστρατεία εξοικονόμησης νερού της ΕΥΔΑΠ πιστεύεται ότι θα συμβάλει στο μετριασμό της κατανάλωσης νερού. Δεδομένου ότι δεν προβλέπεται σημαντική αύξηση του πληθυσμού τα επόμενα έτη (μετά τη σημαντική αύξηση της δεκαετίας του 1990, που αποδίδεται κυρίως στην εισροή των μεταναστών), και αναμένεται έλεγχος της ζήτησης νερού για ύδρευση, θεωρείται ότι η ετήσια ζήτηση νερού στην περιοχή αρμοδιότητας της ΕΥΔΑΠ μελλοντικά δεν θα υπερβαίνει τα 420 hm 3. (Κουτσογιάννης κ.ά., 2002). Στην παραπάνω εκτίμηση δεν έχουν ληφθεί υπόψη τα αναπτυξιακά σχέδια της ΕΥΔΑΠ, που αφορούν στην ύδρευση περιοχών της Βοιωτίας, της Χαλκίδας, της παραλιακής ζώνης της Δυτικής Αττικής, της Κορίνθου, καθώς και στη μεταφορά νερού σε νησιά του Αργοσαρωνικού και των Κυκλάδων. Το σύνολο του μόνιμου πληθυσμού στις περιοχές αυτές ανέρχεται σε περίπου κατοίκους, ενώ οι διανυκτερεύσεις των επισκεπτών εκτιμώνται σε περίπου Οι υδατικές ανάγκες των παραπάνω έχουν υπολογιστεί από 17.5 έως 66.5 hm 3 ετησίως (Κουτσογιάννης κ.ά., 2002). Οι μελλοντικές ζητήσεις στην άρδευση εκτιμώνται με βάση τη διάρθρωση των ποτιστικών και αρδευόμενων εκτάσεων. Έτσι, οι ετήσιες ποσότητες που αναμένεται να ζητηθούν μελλοντικά για την άρδευση εκτάσεων, στις οποίες καλλιεργούνται αροτραία και κηπευτικά, ανέρχονται μόλις σε 6.3 hm 3. Όσον αφορά στις δενδρώδεις καλλιέργειες και αμπέλια, υπολογίστηκε ότι απαιτούνται hm 3 για την άρδευση του συνόλου των καλλιεργειών αυτών, ποσότητα που θεωρείται άνω όριο, δεδομένου ότι στον υπολογισμό έχουν περιληφθεί και καλλιέργειες αυτού του είδους οι οποίες είναι ξηρικές. Οι καταναλώσεις νερού των άλλων χρήσεων (βιομηχανία-κτηνοτροφία) αποτελούν ποσοστό κάτω του 10% της συνολικής και για αυτό η προβολή τους στο μέλλον δεν έχει πρακτική σημασία

35 2.4 Προστατευόμενες περιοχές Στον Πίνακα 2.9 παρουσιάζονται όλες οι περιοχές του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής που πρέπει να χαρακτηριστούν ως προστατευόμενες σύμφωνα με τις απαιτήσεις του άρθρου 6 και του Παραρτήματος ΙV της Οδηγίας πλαίσιο για τα νερά 2000/60/ΕΚ, με εξαίρεση τα νερά που προορίζονται για πόση. Οι περιοχές αυτές εμφανίζονται επίσης στο συνημμένο σχήμα στο τέλος της παρούσας ενότητας. Στο Υδατικό Διαμέρισμα Αττικής υπάρχουν 6 τόποι κοινοτικής σημασίας (SCI) και μία ζώνη ειδικής προστασίας (SPA), ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο κόλπος της Ελευσίνας καθώς και μικρό μέρος του εσωτερικού Σαρωνικού κόλπου, οι οποίοι βάσει των διατάξεων της Οδηγίας 91/271/ΕΟΚ περί επεξεργασίας αστικών λυμάτων, έχουν χαρακτηρισθεί ως ευαίσθητοι αποδέκτες. Επίσης σύμφωνα με την ΚΥΑ 19661/1982/1999 απαγορεύεται η διάθεση κάθε είδους αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων, ανεξάρτητα από το βαθμό καθαρισμού ή την καθαρότητά τους απ' ευθείας στη λίμνη Μαραθώνα. Παρά την ιδιαίτερη επιβάρυνση των υπογείων υδάτων με νιτρικά δεν έχει νόημα ο χαρακτηρισμός της περιοχής ως ευπρόσβλητης ζώνης καθώς η προέλευση του αζώτου δεν σχετίζεται κατά κύριο λόγο με αγροτικές δραστηριότητες (εκτός ίσως σε ορισμένες περιοχές των Μεσογείων) αλλά με αστικές και βιομηχανικές δραστηριότητες και διάθεση των αποβλήτων σε βόθρους

36 Πίνακας 2.9 Προστατευόμενες Περιοχές βάσει της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υ.Δ. Αττικής Περιοχές - Υδατικά Συστήματα Νομός Ευαίσθητες περιοχές σύμφωνα με την οδηγία 91/271/EOK Ευπρόσβ λητες περιοχές σύμφων α με την οδηγία 91/676/E OK Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (SCI) σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/EOK Περιοχές Natura Ζώνες ειδικής προστασίας (SPA) σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕOK Νερά κολύμβ ησης Υδατικά Συστήματα ΛΙΜΝΗ ΜΑΡΑΘΩΝΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΛΙΜΝΗ ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ GR Νερά Κολύμβησης ΠΑΡΑΛΙΑ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΣΧΟΙΝΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΓΑΛΑΖΙΑ ΑΚΤΗ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΝΕΑ ΜΑΚΡΗ ΚΑΡΛΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΖΟΥΜΠΕΡΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΓ. ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΜΑΤΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΚΟΚΚΙΝΟ ΛΙΜΑΝΑΚΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΠΑΡΑΛΙΑ ΡΑΦΗΝΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΠΑΛΑΙΑ ΛΟΥΤΣΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΗ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΠΑΛΑΙΟ ΤΕΡΜΑ ΛΟΥΤΣΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΒΡΑΥΡΩΝΑ ΑΤΤΙΚΗΣ GR ΑΓΡΙΛΙΟΝΑΣ-ΧΑΜΟΛΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΓ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΥΛΑΚΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΛΟΜΒΑΡΔΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΚΑΚΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΠΑΡΑΛΙΑ ΔΑΣΚΑΛΙΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΓ. ΜΑΡΙΝΑ - ΧΙΛΙΣΤΡΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΠΟΡΤΟ ΕΝΝΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΠΟΥΝΤΑΖΕΖΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΛΙΜΑΝΙ ΠΑΣΣΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΣΟΥΝΙΟ -ΝΗΣΙΔΑ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ GR ΛΕΓΡΑΙΝΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + σύμφω να με την οδηγία 76/160/ EOK Περιοχές που προορίζοντ αι για την άντληση ύδατος για ανθρώπινη κατανάλω ση σύμφωνα με το άρθρο 7 Οδηγίας 2000/60/Ε Κ Περιοχές που προορίζοντ αι για την προστασία υδρόβιων ειδών με οικονομικ ή σημασία

37 Περιοχές - Υδατικά Συστήματα Νομός Ευαίσθητες περιοχές σύμφωνα με την οδηγία 91/271/EOK Ευπρόσβ λητες περιοχές σύμφων α με την οδηγία 91/676/E OK Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (SCI) σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/EOK Περιοχές Natura Ζώνες ειδικής προστασίας (SPA) σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕOK Νερά κολύμβ ησης ΘΥΜΑΡΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΠΑΛΑΙΑ ΦΩΚΑΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΝΑΒΥΣΣΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΜΑΥΡΟ ΛΙΘΑΡΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΣΑΡΩΝΙΔΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΛΑΓΟΝΗΣΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΒΑΡΚΙΖΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΛΙΜ. ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΣΤΕΡΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΚΑΒΟΥΡΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΒΟΥΛΑ Β-ΑΛΚΥΟΝΗ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΒΟΥΛΑ Α ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΣΤΕΡΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΔΙΑΜΑΝΤΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΓ. ΚΟΣΜΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΛΙΜΟΣ ΕΟΤ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΜΠΑΤΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΠΑΛΜΥΡΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΦΛΟΙΣΒΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΕΔΕΜ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΒΟΤΣΑΛΑΚΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΦΡΕΑΤΥΔΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + + ΠΕΡΑΜΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΚΙΝΕΤΤΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΑΛΕΠΟΧΩΡΙ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΨΑΘΑ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΠΟΡΤΟ ΓΕΡΜΕΝΟ ΑΤΤΙΚΗΣ + ΨΙΛΗ ΑΜΜΟΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + + ΒΑΣΙΛΙΚΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + + ΚΥΡΙΖΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + + ΔΗΜΗΤΡΑΝΙ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + + ΜΠΛΕ ΛΙΜΑΝΑΚΙ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + + ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ-ΜΠΑΤΣΙ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + + ΚΑΚΙΑ ΒΙΓΛΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΓΥΑΛΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΠΕΡΑΝΙ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + σύμφω να με την οδηγία 76/160/ EOK Περιοχές που προορίζοντ αι για την άντληση ύδατος για ανθρώπινη κατανάλω ση σύμφωνα με το άρθρο 7 Οδηγίας 2000/60/Ε Κ Περιοχές που προορίζοντ αι για την προστασία υδρόβιων ειδών με οικονομικ ή σημασία

38 Περιοχές - Υδατικά Συστήματα Νομός Ευαίσθητες περιοχές σύμφωνα με την οδηγία 91/271/EOK Ευπρόσβ λητες περιοχές σύμφων α με την οδηγία 91/676/E OK Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (SCI) σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/EOK Περιοχές Natura Ζώνες ειδικής προστασίας (SPA) σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕOK Νερά κολύμβ ησης ΔΟΥΛΑΠΙ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΚΑΜΑΤΕΡΟ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΣΕΛΙΝΙΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΚΟΛΩΝΕΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΣΑΤΕΡΛΙ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΔΕΗ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΕΑΣ ΚΛΑΜΠ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΚΑΝΑΚΙΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΚΑΤΣΟΥΛΙ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΝΑΤΟ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΠΑΡΑΛΙΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΟΥΡΚΟΛΙΜΑΝΟ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + ΧΑΛΙΩΤΗ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ + + ΣΟΥΒΑΛΑ ΑΙΓΙΝΑΣ + ΑΓ. ΜΑΡΙΝΑ ΑΙΓΙΝΑΣ + ΠΕΡΔΙΚΑ ΑΙΓΙΝΑΣ + ΚΟΛΩΝΑ ΑΙΓΙΝΑΣ + ΑΥΡΑ ΑΙΓΙΝΑΣ + ΠΑΝΑΓΙΤΣΑ ΑΙΓΙΝΑΣ + ΑΓ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΙΓΙΝΑΣ + ΣΟΥΣΑΚΙ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ + ΑΓ. ΘΕΟΔΩΡΟΙ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ + ΛΙΜΝΗ ΗΡΑΙΟΥ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ + ΛΟΥΤΡΑΚΙ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ + Χερσαία Τμήματα ΟΡΗ ΓΕΡΑΝΕΙΑ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ GR ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ ΑΤΤΙΚΗΣ GR GR ΥΜΗΤΤΟΣ-ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ A17 ΑΤΤΙΚΗΣ GR σύμφω να με την οδηγία 76/160/ EOK Περιοχές που προορίζοντ αι για την άντληση ύδατος για ανθρώπινη κατανάλω ση σύμφωνα με το άρθρο 7 Οδηγίας 2000/60/Ε Κ Περιοχές που προορίζοντ αι για την προστασία υδρόβιων ειδών με οικονομικ ή σημασία

39 ΥΔΑΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Km Σχήμα 2.3 Προστατευόμενες περιοχές του υδατικού διαμερίσματος

40 2.5 Ισοζύγιο προσφοράς-ζήτησης Οι αυξανόμενες ανάγκες για ύδρευση της Αθήνας οδήγησαν για πρώτη φορά το 1955 στην αναζήτηση υδατικών πόρων εκτός του διαμερίσματος, και για το σκοπό αυτό λειτούργησε το υδραγωγείο Υλίκης. Το μικρό υδατικό δυναμικό των λεκανών σε σχέση με την τότε ραγδαία διογκούμενη ζήτηση, και η αστικοποίηση και η υποβάθμιση των υπόγειων υδροφορέων, ήταν ορισμένοι από τους παράγοντες που οδήγησαν στη μεταφορά του νερού από άλλα υδατικά διαμερίσματα. Πάντως, με βάση τους Πίνακες 2.4 και 2.8 προκύπτει ότι σε ετήσια βάση οι ανάγκες των διαφόρων χρήσεων (539 hm 3 ) είναι μεγαλύτερες από την επιφανειακή απορροή (251 hm 3 ), ενώ είναι κοντά στη μικτή απορροή (492 hm 3 ). Βεβαίως, η σύγκριση αυτή δεν έχει πρακτικό νόημα, αφού πολύ μικρό ποσοστό των εν λόγω υδατικών πόρων είναι αξιοποιήσιμο

41 3. Α Ν Α Λ Υ Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν 3.1 Εισαγωγή Σύμφωνα με το Άρθρο 15 της Οδηγίας Πλαίσιο για τα νερά 2000/60/ΕΕ (στο εξής «η Οδηγία»), τα κράτη μέλη υποχρεούνται να υποβάλλουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνοπτικές εκθέσεις σχετικά με τις αναλύσεις που διενεργήθηκαν σε εφαρμογή του Άρθρου 5 της Οδηγίας. Το παρόν κεφάλαιο αποτελεί την αναφορά των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την ανάλυση των χαρακτηριστικών της Περιοχής Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ ή Υδατικό Διαμέρισμα) και συγκεκριμένα με τον καθορισμό του αριθμού και των τύπων των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων. 3.2 Αντικείμενο του παρόντος κεφαλαίου Η ανάλυση των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων διενεργείται σύμφωνα με τα περιγραφόμενα στο Παράρτημα ΙΙ, σημείο (1) της Οδηγίας και αφορά στις ακόλουθες επιμέρους αναλύσεις: o Κατάταξη των συστημάτων επιφανειακών υδάτων του Υδατικού Διαμερίσματος στις κατηγορίες επιφανειακών υδάτων ποταμούς, λίμνες, παράκτια και μεταβατικά ύδατα. o Προσδιορισμό τεχνητών και ιδιαιτέρως τροποποιημένων συστημάτων επιφανειακών υδάτων o Διάκριση των συστημάτων επιφανειακών υδάτων σε τύπους, σύμφωνα με μία εκ των μεθοδολογιών που περιγράφονται στο Παράρτημα ΙΙ, σημείο (1.2) της Οδηγίας (Σύστημα «Α» ή Σύστημα «Β») Στα όσα ακολουθούν περιγράφεται η επιλεγείσα μεθοδολογία, ο τρόπος εργασίας και τα αποτελέσματα των παραπάνω αναλύσεων για το Υ.Δ. 06 (Αττικής). Τα διακριτά επιφανειακά υδάτινα σώματα όλων των κατηγοριών (ποταμοί, λίμνες, παράκτια και μεταβατικά) που αναγνωρίσθηκαν παρουσιάζονται συνολικά στον Χάρτη Π Ο Τ Α Μ Ο Ι Ορισμός Το Άρθρο 2, παρ. 4 της Οδηγίας ορίζει τους ποταμούς ως: «σύστημα εσωτερικών υδάτων το οποίο ρέει, κατά το πλείστον, στην επιφάνεια του εδάφους αλλά το οποίο μπορεί, για ένα μέρος της διαδρομής του, να ρέει και υπογείως» Οι ποταμοί αποτελούν μία εκ των τεσσάρων κατηγοριών επιφανειακών υδάτων στις οποίες πρέπει να καταταχθούν τα υδάτινα σώματα κάθε Υ.Δ. Σύμφωνα με το Άρθρο 2, παρ. 10 της Οδηγίας, ως «σύστημα επιφανειακών υδάτων» (ή υδάτινο σώμα) ορίζεται κάθε:

42 «διακεκριμένο και σημαντικό στοιχείο επιφανειακών υδάτων, όπως π.χ. μια λίμνη, ένας ταμιευτήρας, ένα ρεύμα, ένας ποταμός ή μια διώρυγα, ένα τμήμα ρεύματος, ποταμού ή διώρυγας, μεταβατικά ύδατα ή ένα τμήμα παράκτιων υδάτων» Η γεωμορφολογική ανάπτυξη του ελληνικού χώρου δημιουργεί ένα πολυσχιδές υδρογραφικό δίκτυο που κατανέμεται σε μικρές και μετρίου μεγέθους λεκάνες απορροής. Η υφιστάμενη χαρτογράφηση του υδρογραφικού δικτύου η οποία χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τις αναλύσεις, έχει συνταχθεί με γεωγραφικά και όχι αυστηρά υδρολογικά κριτήρια. Κατέστη επομένως αναγκαία η εφαρμογή μιας μεθοδολογίας με σκοπό τον περιορισμό του αριθμού προσδιοριζόμενων υδάτινων σωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, για τις ανάγκες της ανάλυσης των χαρακτηριστικών των Υ.Δ. σε σχέση με τα ποτάμια υδάτινα σώματα, τέθηκαν οι εξής γενικές αρχές: o o Ως ποτάμια υδάτινα σώματα θεωρήθηκαν μόνον τα υδατορεύματα και οι ποταμοί με καθεστώς μόνιμης ροής καθ όλη τη διάρκεια του έτους (και κατά περίπτωση οι ποταμοί με καθεστώς περιοδικής ροής) Από τα παραπάνω επιλέχθηκαν για την ανάλυση, όσα τμήματα του υδρογραφικού δικτύου ανήκουν σε υδατορεύματα και ποταμούς > 4 ης τάξεως στο σύστημα ταξινόμησης Strahler (Chow et al., 1988). Οι αρχές αυτές ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες υδρολογικές συνθήκες της χώρας, χωρίς να διακυβεύουν την ορθή εφαρμογή της Οδηγίας. Η πρώτη αρχή αφορά το καθεστώς ροής, το οποίο διακρίνεται γενικά για την περίπτωση των υδατορευμάτων και ποταμών σε καθεστώς μόνιμης ροής, περιοδικής ροής και εφήμερης ροής. o o o Το καθεστώς μόνιμης ροής χαρακτηρίζει υδατορεύματα και ποταμούς που ρέουν καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η ροή τους μπορεί να υπόκειται σε μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις εντός του υδρολογικού έτους, ωστόσο δεν μηδενίζεται ποτέ εκτός ίσως από περιπτώσεις ακραίας ξηρασίας. Το καθεστώς περιοδικής ροής χαρακτηρίζει υδατορεύματα και ποταμούς που ρέουν κατά την υγρή περίοδο του υδρολογικού έτους, αλλά στερεύουν κατά την ξηρή περίοδο του έτους, ο δε κύκλος αυτός αποτελεί είτε φυσικό ιδιοχαρακτηριστικό τους, είτε προκύπτει ως αποτέλεσμα ανθρωπογενών επιδράσεων. Κατά την αρχική κατηγοριοποίηση των υδατορευμάτων έγινε δεκτό ότι δεν θα θεωρούνται περιοδικής ροής όσα μεταπίπτουν στο καθεστώς αυτό λόγω αποκλειστικά ανθρωπογενών παρεμβάσεων. Η περίπτωση αυτή εξετάζεται σε επόμενο στάδιο, σε σχέση με την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων των ανθρωπογενών παρεμβάσεων στα υδατορεύματα. Το καθεστώς εφήμερης ροής χαρακτηρίζει υδατορεύματα και ποταμούς που εμφανίζουν ροή μόνον κατά τη διάρκεια (και για μικρό χρονικό διάστημα κατόπιν) γεγονότων ισχυρών βροχοπτώσεων και καταιγίδων, ανεξάρτητα από την εποχή του έτους (χείμαρροι)

43 Σύμφωνα με τον ορισμό της Οδηγίας που παρατέθηκε παραπάνω, τα υδατορεύματα με καθεστώς εφήμερης ροής, δεν μπορούν να θεωρηθούν «διακεκριμένο και σημαντικό στοιχείο» των επιφανειακών υδάτων διότι, κατά την πλειοψηφία του χρόνου, δεν αποτελούν καν υδάτινο σώμα. Επιπλέον, η συμπεριφορά ενός υδατορεύματος εφήμερης ροής είναι απρόβλεπτη, καθώς ανάλογα με την εποχή του έτους και τα χαρακτηριστικά της βροχόπτωσης, ένα τέτοιο υδατόρευμα μπορεί να εμφανίσει μεγάλες διακυμάνσεις στην υδρολογική του απόκριση (από μικρή έως μεγάλη) για τις ίδιες περίπου υδρολογικές συνθήκες (ύψος βροχόπτωσης). Η απορροή τους βέβαια παραμένει πάντα εφήμερη και μικρής διάρκειας. Συνεπώς για τους παραπάνω λόγους αποφασίσθηκε ότι δεν εμπίπτουν στον ορισμό της Οδηγίας. Τα υδατορεύματα και οι ποταμοί με καθεστώς περιοδικής ροής θεωρήθηκε ότι εμπίπτουν στον ορισμό της Οδηγίας, καθώς για ένα ποσοστό του χρόνου τουλάχιστον, αποτελούν διακριτά στοιχεία επιφανειακών υδάτων. Η συμπερίληψή τους στην ανάλυση των χαρακτηριστικών των Υ.Δ. έγινε κατά περίπτωση για δύο κυρίως λόγους: o o Η υφιστάμενη χαρτογράφηση των υδατορευμάτων και ποταμών της χώρας, η οποία χρησιμοποιείται ως βάση για την ανάλυση, προέρχεται από την ψηφιοποίηση των χαρτών βάσης κλίμακος 1: της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Η χαρτογράφηση αυτή διακρίνει μόνον ανάμεσα σε ποταμούς και υδατορεύματα μόνιμης και μη μόνιμης (δηλ. εφήμερης ροής). Η πλειοψηφία των ρευμάτων περιοδικής ροής εμπίπτει, στο τρέχον επίπεδο χαρτογραφικής ανάλυσης, στην κατηγορία των ρευμάτων μόνιμης ροής σύμφωνα με την χαρτογράφηση της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Συνηθέστατα, τα υδατορεύματα περιοδικής ροής δεν διατηρούν το καθεστώς αυτό καθ όλο το μήκος του ρου τους, αλλά αποτελούνται από τμήματα με καθεστώς μόνιμης ροής στα ανάντη του ρου τους και μεταπίπτουν σε καθεστώς περιοδικής ροής σε κατάντη τμήματα του ρου τους ως αποτέλεσμα των φυσικών συνθηκών (π.χ. ολική κατείσδυση της ροής τους σε αλλουβιακούς ορίζοντες κατά την έξοδό τους από την ορεινή ζώνη) ή/και ανθρωπογενών επιδράσεων. Για τους παραπάνω λόγους, τα υδατορεύματα αυτά αντιμετωπίσθηκαν κατά περίπτωση με βάση πρόσθετα στοιχεία και πληροφορίες πεδίου που αντλήθηκαν από υφιστάμενες μελέτες, ερευνητικά έργα και την εμπειρία από τις αντίστοιχες περιοχές. Στην μεγάλη τους πλειοψηφία, τα υδατορεύματα αυτά τελικώς εντάχθηκαν στα υδάτινα σώματα των Υ.Δ., αφ ενός λόγω της εξ ορισμού συμπερίληψής τους στα υδατορεύματα μόνιμης ροής σύμφωνα με την υφιστάμενη χαρτογράφηση και αφ ετέρου λόγω του χαρακτήρα μόνιμης ροής που κατά πλειοψηφία στην πραγματικότητα διαθέτουν στα ανάντη τμήματα του ρού τους. Η δεύτερη αρχή, της εξέτασης δηλαδή των τμημάτων του υδρογραφικού δικτύου που εμπίπτουν σε τάξεις κατά Strahler ίσες ή μεγαλύτερες της 4 ης, συνδέεται εν μέρει με την πρώτη αρχή και αφορά επίσης στην εξαίρεση υδατορευμάτων που δεν

44 ανταποκρίνονται στον ορισμό της Οδηγίας ως διακριτά και σημαντικά στοιχεία των επιφανειακών υδάτων. o Η υφιστάμενη χαρτογράφηση των υδατορευμάτων, έχει υλοποιηθεί με βάση κριτήρια γεωγραφικής και όχι υδρολογικής πιστότητας. Έτσι τείνει να περιλαμβάνει ως υδατορεύματα ακόμη και τις πολύ μικρές ορεινές μισγάγγειες σε περιοχές μεγάλων κλίσεων όπου ακόμα δεν έχει σχηματισθεί συγκεριμένη κοίτη υδατορεύματος. Οι μισγάγγειες αυτές ταξινομούμενες κατά Strahler χαρακτηρίζονται ως 1 ης και 2 ης τάξης (και σε ορισμένες περιπτώσεις και 3 ης τάξης) και η συντριπτική τους πλειοψηφία αποτελεί μη μόνιμες (εφήμερες) ροές. Κατά το σκέλος αυτό επομένως, η αρχή αυτή είναι ταυτόσημη με την αρχή μη εξέτασης των υδατορευμάτων εφήμερης ροής. o Τα υδατορεύματα 3 ης τάξης εξαιρέθηκαν από την ανάλυση με σκοπό να αποφευχθεί η υπερβολική πυκνότητα δικτύου των τελικώς προσδιοριζόμενων ποτάμιων υδάτινων σωμάτων. Σύμφωνα με τα ανωτέρω, η πραγματική τάξη των υδατορευμάτων αυτών θα ήταν η 1 η ή συνήθως η 2 η τάξη κατά Strahler, εάν η χαρτογράφησή τους είχε διενεργηθεί με βάση υδρολογικά και όχι γεωγραφικά κριτήρια. (Σημειώνεται ότι η τάξη των υδατορευμάτων δεν είναι απόλυτη, αλλά εξαρτάται από την κλίμακα αποτύπωσης. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η βασική κλίμακα αποτύπωσης είναι η 1: βλ. σχετικά Leopold, 1994) Τυπολογία Τα υδατορεύματα και οι ποταμοί που τελικώς προσδιορίσθηκαν ως επιφανειακά υδάτινα σώματα, κατατάχθηκαν σε τύπους σύμφωνα με το Σύστημα «Α» του Παραρτήματος ΙΙ, σημείο (1.2) της Οδηγίας. Το Σύστημα «Α» επιλέχθηκε διότι οι πληροφορίες που απαιτούνται για την εφαρμογή του είναι άμεσα διαθέσιμες σε επίπεδο χώρας, αλλά και διότι περιλαμβάνει τους ουσιώδεις παράγοντες που διαφοροποιούν τα υδατορεύματα της χώρας δηλ. την διάκριση σε διαφορετκούς γεωλογικούς τύπους και διαφορετικούς τύπους υψομέτρου. Το υψόμετρο (που εμμέσως δηλώνει και την τάξη της κατά μήκος κλίσης των υδατορευμάτων) αποτελεί ουσιώδη παράγοντα διαχωρισμού των υδατορευμάτων, καθώς η ορεινή γεωμορφολογία της χώρας δημιουργεί πολύ διακριτές περιβαλλοντικές συνθήκες μεταξύ των ορεινών ημιορεινών περιοχών που αφορούν την ενδοχώρα και των παράκτιων πεδινών περιοχών που αφορούν τις περιοχές κοντά στην ακτογραμμή και τα νησιά. Πάνω από το 70% της επιφάνειας περικλείεται από την ισοϋψή των 200 m. Στις παράκτιες πεδινές περιοχές ο χαρακτήρας των υδατορευμάτων διαφοροποιείται δραστικά από τις ορεινές περιοχές, τόσο λόγω φυσιογραφίας όσο και λόγω κατακόρυφης αύξησης της συγκέντρωσης ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Το υψόμετρο επομένως αποτελεί έναν εξαιρετικό περιγραφέα της διαφοροποιούμενης φύσης των υδατορευμάτων ανάμεσα στην ορεινή και την πεδινή ζώνη. Η γεωλογία αποτελεί επίσης έναν ουσιώδη παράγοντα διάκρισης μεταξύ περιβαλλοντικά διαφορετικών τύπων υδατορευμάτων, καθώς στις ελληνικές συνθήκες, διαδραματίζει βασικό ρόλο στην διαμόρφωση της τροφοδοσίας των υδατορευμάτων,

45 ιδιαίτερα κατά την ξηρή περίοδο του έτους. Παραδείγματος χάριν, υδατορεύματα με σημαντική παρουσία ασβεστολιθικών σχηματισμών στην λεκάνη απορροής τους τείνουν να εμφανίζουν σημαντική βασική απορροή λόγω της εκτεταμένης εμφάνισης πηγαίων εκφορτίσεων και καρστικών υδροφοριών. Για μια μεγάλη μερίδα των υδατορευμάτων της χώρας, ο χαρακτήρας μόνιμης ροής εξαρτάται αποκλειστικά από παρόμοιες πηγές τροφοδοσίας, καθώς η έντονη εποχιακότητα των βροχοπτώσεων στο μεσογειακό κλίμα μεταφράζεται σε αντίστοιχη εποχιακότητα των απορροών, η επιφανειακή συνιστώσα των οποίων εκλείπει σχεδόν ολοκληρωτικά κατά την ξηρή περίοδο του έτους. Συνεπώς, η γεωλογία αποτελεί ουσιώδη παράγοντα ρύθμισης του καθεστώτος ροής πολλών υδατορευμάτων και σημαντική παράμετρο διαφοροποίησης μεταξύ τους. Για τους παραπάνω λόγους θεωρήθηκε ότι το Σύστημα «Α» καλύπτει με επάρκεια τις πραγματικές αιτίες διαφοροποίησης σε διακριτούς περιβαλλοντικά τύπους των υδατορευμάτων της χώρας και εκτιμάται ότι η εισαγωγή περαιτέρω παραγόντων δεν θα επέφερε ουσιαστικές διαφορές στο πλήθος των τύπων ποτάμιων υδάτινων σωμάτων. Οι παράγοντες που διαφοροποιούν τους τύπους ποτάμιων υδάτινων σωμάτων σύμφωνα με το Σύστημα «Α» παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.1. Πιν. 3.1 Τυπολογία ποτάμιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α» Περιγραφέας Κατηγορίες Κωδικοί κατηγοριών Υψόμετρο Υψηλός > 800 m Μέσου υψομέτρου m Πεδινός < 200 m Μέγεθος λεκάνης Μικρός km 2 Γεωλογία Μέτριος km 2 Μεγάλος km 2 Πολύ μεγάλος > km 2 Ασβεστολιθικός Πυριτικός Οργανικός περιγραφέων HIGH MID LOW S M L (δεν υπάρχει) C S (δεν υπάρχει) Η εφαρμογή του Συστήματος «Α» οδηγεί, θεωρητικά, σε τριανταέξι (36) διακριτούς τύπους ποτάμιων υδάτινων σωμάτων κατά μέγιστον. Στον ελληνικό χώρο όμως δεν υφίστανται λεκάνες απορροής > km 2. Για την ακρίβεια, η συνολική λεκάνη του Πηνειού Θεσσαλίας οριακά υπερβαίνει το όριο αυτό, αλλά βάσει του υφιστάμενου διαχωρισμού της επικράτειας σε υδρολογικές λεκάνες απορροής, η κατάτμηση της εν λόγω συνολικής λεκάνης τελικά δεν αφήνει καμία υδρολογική λεκάνη πάνω από το όριο των km 2. Εξ αιτίας του γεγονότος αυτού, καθώς και της μηδενικής έκτασης που καταλαμβάνουν οι γεωλογικοί σχηματισμοί που εμπίπτουν στον τύπο «οργανικός», η εφαρμογή του Συστήματος «Α» στα ελληνικά Υ.Δ. δίδει πρακτικά έναν μέγιστο αριθμό δεκαοκτώ (18) δυνατών τύπων

46 3.3.3 Προσδιορισμός κωδικοποίηση Η εφαρμογή του Συστήματος «Α» στο Υ.Δ. Αττικής (06) έδωσε τελικά 13 ποτάμια υδάτινα σώματα, τα οποία διακρίνονται σε 3 συνολικά τύπους. Το πλήθος των ποτάμιων υδάτινων σωμάτων ανά τύπο παρουσιάζεται στον Πίνακα 3.2. Τα ποτάμια υδάτινα σώματα του Υ.Δ. Αττικής (06) και η τυπολογία τους παρουσιάζεται επίσης στον Χάρτη 2. Πιν. 3.2 Ποτάμια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Αττικής (06) A/A Τύπος Πλήθος σωμάτων ανά τύπο Συνολικό Μήκος ανά τύπο (km) 1 LOW-M-C 3 27,6 2 MID-M-C 8 44,8 3 MID-M-S 2 5,4 Η κωδικοποίηση των ποτάμιων υδάτινων σωμάτων, γίνεται βάσει ενός δεκαοκταψήφιου κωδικού αριθμού, τα επιμέρους πεδία του οποίου και η επεξήγησή τους δίνεται στον ακόλουθο Πίνακα 3.3: Πιν. 3.3 Κωδικοποίηση ποτάμιων υδάτινων σωμάτων ΤΜΗΜΑ ΚΩΔΙΚΟΥ ΨΗΦΙΑ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΥΝΑΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ 1 ΧΧ GR Υποχρεωτική αναφορά της διεθνούς συντομογραφίας χώρας 2 ΧΧ 000 Για μελλοντική χρήση (π.χ. ένωση Υδατικών διαμερισμάτων) 3 ΧΧ 01 έως 14 Κωδικός Υδατικού Διαμερίσματος 4 ΧΧΧ 000 Για μελλοντική χρήση στην κωδικοποίηση λεκανών 5 X 4 1 = παράκτιο, 2 = μεταβατικό, 3 = λιμναίο, 4 = ποτάμιο 6 ΧΧ 00, 0Α, 0F, 0B, BT * Διακριτικό άλλων χωρών στις οποίες μοιράζεται το σώμα Ο αριθμός των δύο ψηφίων εξυπηρετεί την ομοιομορφία του κωδικού σε όλες τις περιπτώσεις. Οι κωδικοί των χωρών είναι: Α = Αλβανία, F = FYROM, Β = Βουλγαρία, Τ = Τουρκία 7 ΧΧΧ 100 έως 999 για εκβολή στη θάλασσα και 001 έως 099 για εκβολή σε εσωτερικά ύδατα. Αύξων αριθμός εκβολής ποταμού (διάκριση μεταξύ παραποτάμων και κύριων ποταμών) 8 ΧΧΧ 001 έως 999 Αύξων αριθμός σώματος για κάθε δεδομένο ποταμό. Σημειώσεις * ΒΤ = η περίπτωση του Έβρου π

47 3.4 Λ Ι Μ Ν Ε Σ Ορισμός Σύμφωνα με το Άρθρο 2, σημείο (5) της Οδηγίας, ως λίμνη χαρακτηρίζεται ένα «σύστημα στάσιμων εσωτερικών επιφανειακών υδάτων». Για την κατηγοριοποίηση των λιμνών ελήφθησαν υπ όψη τα παρακάτω κριτήρια: o o o o Θεωρήθηκαν όλες οι φυσικές και τεχνητές λίμνες των Υ.Δ. με έκταση πάνω από 0,5 km 2. Το κριτήριο αυτό προκύπτει από την κατάταξη μεγέθους βάσει της επιφάνειας σύμφωνα με το Σύστημα «Α» το οποίο τελικά χρησιμοποιήθηκε για την κατάταξη των λιμνών σε τύπους (βλ. κεφ. 4.2). Οι τεχνητές λίμνες (φράγματα και λιμνοδεξαμενές) θεωρούνται εξ ορισμού, ανάλογα με την περίπτωση, είτε τεχνητά, είτε ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδάτινα σώματα και εξετάζονται αναλόγως (βλ. κεφ. 7). Γενικά αποφεύχθηκε ο χωρισμός των λιμνών σε επιμέρους υδάτινα σώματα, αν και η δυνατότητα αυτή προβλέπεται στα κατευθυντήρια κείμενα της Οδηγίας, επειδή κρίθηκε ότι τα υφιστάμενα στην παρούσα φάση δεδομένα δεν επαρκούν για την ικανοποιητική τεκμηρίωση ενός τέτοιου περαιτέρω διαχωρισμού. Τέλος, πολλές από τις φυσικές λίμνες έχουν σε παρελθόντα χρόνο υποστεί τεχνικές παρεμβάσεις οι οποίες έχουν αλλοιώσει τα υδρομορφολογικά τους χαρακτηριστικά ή/και επιτρέπουν την ρύθμιση του υδατικού τους ισοζυγίου, μέσω της ρύθμισης των εκροών τους και της στάθμης τους. Παράδειγμα τέτοιων παρεμβάσεων αποτελούν όλες σχεδόν οι φυσικές λίμνες στις όχθες των οποίων έχουν αναπτυχθεί μεγάλες πόλεις (Παμβώτιδα, Λίμνη Καστοριάς, κλπ.). Οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις που εξετάζονται στο παρόν στάδιο αφορούν υδραυλικά κυρίως έργα (αναχώματα, έργα ρύθμισης εκροής και στάθμης μέσω θυροφραγμάτων, κλπ.). Εξ αιτίας τέτοιων παρεμβάσεων, το καθεστώς ορισμένων λιμνών θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι μεταπίπτει σε αυτό του ιδιαιτέρως τροποποιημένου υδάτινου σώματος. Οι λίμνες αυτές εξετάστηκαν κατά περίπτωση, ανάλογα με τον βαθμό στον οποίο θεωρείται ότι οι παρεμβάσεις στην υδρομορφολογία αλλοιώνουν ουσιωδώς τον χαρακτήρα τους ως φυσικών λιμνών. Για την κατηγοριοποίηση αυτή, σε αντιστοιχία με ό,τι αναφέρθηκε και για τα ποτάμια υδάτινα σώματα στην παρ ανωτέρω, δεν λαμβάνονται κατ αρχήν υπ όψη οι παρεμβάσεις στην υδρομορφολογία λόγω πιέσεων (π.χ. κατάπτωση στάθμης λόγω εκτεταμένων απολήψεων). Οι περιπτώσεις αυτές εξετάζονται στην ανάλυση πιέσεων και επιπτώσεων από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Φυσικά, ο χαρακτηρισμός ή μη ως ιδιαιτέρως τροποποιημένου σώματος μιας λίμνης εξ αιτίας υδρομορφολογικών παρεμβάσεων, δεν απαγορεύει καθ οιονδήποτε τρόπο τον χαρακτηρισμό της ως τέτοιου λόγω ανθρωπογενών πιέσεων (π.χ. εκτεταμένων απολήψεων ύδατος) και το αντίστροφο

48 3.4.2 Τυπολογία Για την κατάταξη των λιμναίων σωμάτων σε τύπους, ακολουθήθηκε και πάλι το Σύστημα «Α», καθώς οι πληροφορίες στις οποίες βασίζεται ήσαν άμεσα διαθέσιμες και προσδιορίζουν ικανοποιητικά τις περιβαλλοντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των λιμνών της χώρας. Το βάθος και η έκταση αποτελούν προσδιοριστικούς παράγοντες για πολλές από τις ελληνικές λίμνες. Υπάρχει σημαντικός αριθμός ρηχών (μέσου βάθους < 3 m) λιμνών σε πεδινές περιοχές ή στο κέντρο κλειστών, μικρών λεκανών απορροής που συχνά ρέπουν προς ευτροφικές συνθήκες οι οποίες ενισχύονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Από την άλλη πλευρά, υφίσταται ένας μικρότερος αριθμός μεγαλύτερων και σημαντικά βαθύτερων λιμνών (π.χ. Τριχωνίδα, Βεγορίτιδα, κλπ.) με διαφορετικό τροφικό καθεστώς και ρυθμούς ανανέωσης των υδάτων. Το υψόμετρο αποτελεί επίσης έναν καλό περιγραφέα, αφού οι μεγαλύτερες πιέσεις εκδηλώνονται στα λιμναία σώματα που βρίσκονται σε πεδινές περιοχές. Τέλος η γεωλογία αποτελεί πάντα σημαντικό παράγοντα διαφοροποίησης μεταξύ των λιμνών, κυρίως σε σχέση με το καθεστώς υπόγειων ανταλλαγών νερού μεταξύ των λιμνών και της λεκάνης απορροής τους ή των πέριξ υδρολογικών λεκανών, ανταλλαγές οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά το ισοζύγιό τους. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες περιλαμβάνονται στο Σύστημα «Α» και κατά συνέπεια η χρήση του εκτιμάται ότι περιγράφει ικανοποιητικά την διαφοροποίηση μεταξύ των λιμναίων υδάτινων σωμάτων του ελληνικού χώρου. Το Σύστημα «Α» στην περίπτωση των λιμνών, δίδει, θεωρητικά, έναν μέγιστο αριθμό εκατόν οκτώ (108) δυνατών τύπων λιμναίων σωμάτων. Στον ελληνικό χώρο όμως υπάρχει μόνον μία φυσική λίμνη > 100 km 2 (η Μεγ. Πρέσπα, μικρό μέρος της έκτασης της οποίας βρίσκεται εντός του ελληνικού εδάφους) και ελάχιστες ευρισκόμενες σε υψόμετρο > 800 m (συγκεριμένα, τρείς τον αριθμό). Τα παραπάνω σε συνδυασμό με την μηδενική έκταση που καταλαμβάνει ο «οργανικός» γεωλογικός τύπος, δίνουν έναν μέγιστο αριθμό εβδομήνταδύο (72) τύπων λιμναίων σωμάτων, αλλά πρακτικά, στα περισσότερα υδατικά διαμερίσματα, ο αριθμός αυτός περιορίζεται σε τριανταέξι (36) πιθανούς τύπους. Οι παράγοντες που διαφοροποιούν τους τύπους λιμναίων υδάτινων σωμάτων σύμφωνα με το Σύστημα «Α» παρουσιάζονται στον Πίνακα

49 Πιν. 3.4 Τυπολογία λιμναίων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α» Περιγραφέας Κατηγορίες Κωδικοί κατηγοριών Υψόμετρο Μέσο βάθος Μέγεθος (επιφάνεια λίμνης) Γεωλογία Υψηλός > 800 m Μέσου υψομέτρου m Πεδινός < 200 m Ρηχός < 3 m Μέσος 3-15 m Βαθύς > 15 m Μικρός 0,5-1 km 2 Μέτριος 1-10 km 2 Μεγάλος km 2 Πολύ μεγάλος > 100 km 2 Ασβεστολιθικός Πυριτικός Οργανικός Προσδιορισμός - κωδικοποίηση περιγραφέων HIGH MID LOW S V D S M L XL C S (δεν υπάρχει) Η εφαρμογή του Συστήματος «Α» στο Υ.Δ. Αττικής (06) έδωσε τελικά 1 λιμναίο υδάτινο σώμα (πρόκειται για την Τ.Λ. Μαραθώνα). Το πλήθος των λιμναίων υδάτινων σωμάτων ανά τύπο παρουσιάζεται στον Πίνακα 3.5. Το λιμναίο υδάτινο σώμα του Υ.Δ. Αττικής (06) και η τυπολογία του παρουσιάζεται επίσης στον Χάρτη 2. Πιν. 3.5 Λιμναία υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Αττικής (06) A/A Τύπος Πλήθος σωμάτων ανά τύπο Συνολική έκταση ανά τύπο (km 2 ) 1 MID-D-M-S 1 3,0 Η κωδικοποίηση των λιμναίων υδάτινων σωμάτων, γίνεται βάσει ενός δεκατετραψήφιου κωδικού αριθμού, τα επιμέρους πεδία του οποίου και η επεξήγησή τους δίνεται στον ακόλουθο Πίνακα 3.6:

50 Πιν. 3.6 Κωδικοποίηση λιμναίων υδάτινων σωμάτων ΤΜΗΜΑ ΚΩΔΙΚΟΥ ΨΗΦΙΑ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΥΝΑΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ 1 ΧΧ GR Υποχρεωτική αναφορά της διεθνούς συντομογραφίας χώρας 2 ΧΧ 000 Για μελλοντική χρήση (π.χ. ένωση Υδατικών διαμερισμάτων) 3 ΧΧ 01 έως 14 Κωδικός Υδατικού Διαμερίσματος 4 ΧΧΧ 000 Για μελλοντική χρήση στην κωδικοποίηση λεκανών 5 X 3 1 = παράκτιο, 2 = μεταβατικό, 3 = λιμναίο, 4 = ποτάμιο 6 ΧΧ 00, 0Α, 0F, AF * Διακριτικό άλλων χωρών στις οποίες μοιράζεται το σώμα Ο αριθμός των δύο ψηφίων εξυπηρετεί την ομοιομορφία του κωδικού σε όλες τις περιπτώσεις. Οι κωδικοί των χωρών είναι: Α = Αλβανία, F = FYROM, Β = Βουλγαρία, Τ = Τουρκία 7 ΧΧ 01 έως 99 Αύξων αριθμός σώματος Σημειώσεις * ΑF = η περίπτωση της Μ. Πρέσπας

51 3.5 Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α Υ Δ Α Τ Α Ορισμός Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ (Οδηγία Πλαίσιο για τα για την Ευρωπαϊκή Πολιτική στα Ύδατα, εφεξής WFD) ως παράκτια νερά ορίζονται εκείνα τα οποία βρίσκονται σε απόσταση ενός ναυτικού μιλίου από την ακτή. Η WFD επιβάλλει στα Κράτη Μέλη ως χρονικό όριο το 2004 για τον καθορισμό της τυπολογίας των παράκτιων και των μεταβατικών νερών. Επιπλέον επιβάλλει τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς (αδιατάρακτες από ανθρωπογενείς επεμβάσεις) προκειμένου να πραγματοποιηθεί στη συνέχεια (μέχρι το 2006) η ταξινόμηση των νερών στις κατηγορίες οικολογικής ποιότητας. Κάθε Κράτος Μέλος της ΕΕ θα παρακολουθεί την ποιότητα (ecological monitoring), θα αξιολογεί τα αποτελέσματα και θα εφαρμόζει ανάλογα την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για την ποιότητα των νερών. Η εφαρμογή της WFD έχει ήδη αρχίσει σε πολλά Κράτη Μέλη της ΕΕ. Στην Ελλάδα παρά την έγκαιρη ενσωμάτωση της WFD στο εθνικό δίκαιο, ο καθορισμός της τυπολογίας των παράκτιων υδάτων και των συνθηκών αναφοράς δεν έχει ολοκληρωθεί. Το παρόν κεφάλαιο περιλαμβάνει την πρώτη προσέγγιση για τον καθορισμό της τυπολογίας των παράκτιων υδάτων. Η επεξεργασία του παρόντος κεφαλαίου έγινε βάσει της πρωτογενούς εργασίας που εκπονήθηκε από ερευνητές του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) Τυπολογία Ο καθορισμός των τύπων, δηλαδή η τυπολογία των παράκτιων και μεταβατικών υδάτων (Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα Παράρτημα II 1.1, 1.2) θα γίνει σύμφωνα με το σχήμα που δόθηκε γιά την τυπολογία των Μεσογειακών χωρών κατά το Σύστημα «Β» μέσα στα πλαίσια της αντίστοιχης δραστηριότητας της Ευρωπαϊκής επιτροπής στην οποία το ΕΛΚΕΘΕ συμμετείχε ως ομάδα εργασίας (fact sheets, guidance documents, EC, 2003a). Το σχήμα αυτό θα συμπεριλάβει όποιες προσαρμογές έγιναν κατά την υλοποίηση της άσκησης διαβαθμονόμησης που κινήθηκε σε βασικούς τύπους υδάτινων σωμάτων (EC, 2003b,c). Σύμφωνα με το παραπάνω σχήμα, αναγνωρίσθηκαν πέντε (5) συνολικά τύποι παράκτιων υδάτινων σωμάτων στον ελληνικό χώρο, οι οποίοι παρουσιάζονται στον Πιν. 3.7.: Πιν. 3.7 Τυπολογία παράκτιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β» Α/Α Ονομασία Κωδικός 1 Βραχώδης βαθύς Rocky deep 2 Βραχώδης ρηχός Rocky shallow 3 Ιζηματογενής βαθύς Sedimentary deep 4 Ιζηματογενής ρηχός Sedimentary shallow 5 Ημίκλειστος Semi-closed

52 3.5.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση Στον ελληνικό χώρο αναγνωρίσθηκαν συνολικά διακόσια τριάντα τρία (233) παράκτια υδάτινα σώματα σύμφωνα με την παραπάνω τυπολογία, εκ των οποίων στο Υ.Δ. Αττικής (06) βρίσκονται 11 που διακρίνονται σε 3 συνολικά τύπους. Τα παράκτια υδάτινα σώματα ανά τύπο στο Υ.Δ. Αττικής (06) παρουσιάζονται στον Πίν. 3.8: Πιν. 3.8 Παράκτια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Αττικής (06) A/A Τύπος Πλήθος σωμάτων ανά τύπο Συνολική έκταση ανά τύπο (km 2 ) 1 Rocky deep ,1 2 Rocky shallow ,6 3 Semi closed 1 71,9 Η κωδικοποίηση των παράκτιων υδάτινων σωμάτων, γίνεται βάσει ενός δεκατετραψήφιου κωδικού αριθμού, τα επιμέρους πεδία του οποίου και η επεξήγησή τους δίνεται στον ακόλουθο Πίνακα 3.9: Πιν. 3.9 Κωδικοποίηση παράκτιων υδάτινων σωμάτων ΤΜΗΜΑ ΚΩΔΙΚΟΥ ΨΗΦΙΑ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΥΝΑΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ 1 ΧΧ GR Υποχρεωτική αναφορά της διεθνούς συντομογραφίας χώρας 2 ΧΧ 000 Για μελλοντική χρήση (π.χ. ένωση Υδατικών διαμερισμάτων) 3 ΧΧ 01 έως 14 Κωδικός Υδατικού Διαμερίσματος 4 ΧΧΧ 000 Για μελλοντική χρήση στην κωδικοποίηση λεκανών 5 X 1 1 = παράκτιο, 2 = μεταβατικό, 3 = λιμναίο, 4 = ποτάμιο 6 ΧΧ 00, 0Α, 0Τ Διακριτικό άλλων χωρών στις οποίες μοιράζεται το σώμα Ο αριθμός των δύο ψηφίων εξυπηρετεί την ομοιομορφία του κωδικού σε όλες τις περιπτώσεις. Οι κωδικοί των χωρών είναι: Α = Αλβανία, Τ = Τουρκία 7 ΧΧ 01 έως 99 Αύξων αριθμός σώματος

53 3.6 Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α Ορισμός Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ (Οδηγία Πλαίσιο για τα για την Ευρωπαϊκή Πολιτική στα Ύδατα, εφεξής WFD) ως μεταβατικά νερά ορίζονται εκείνα που βρίσκονται σε εκβολές ποταμών και υφίστανται έντονη επίδραση των εσωτερικών νερών. Η WFD επιβάλλει στα Κράτη Μέλη ως χρονικό όριο το 2004 για τον καθορισμό της τυπολογίας των παράκτιων και των μεταβατικών νερών. Επιπλέον επιβάλλει τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς (αδιατάρακτες από ανθρωπογενείς επεμβάσεις) προκειμένου να πραγματοποιηθεί στη συνέχεια (μέχρι το 2006) η ταξινόμηση των νερών στις κατηγορίες οικολογικής ποιότητας. Κάθε Κράτος Μέλος της ΕΕ θα παρακολουθεί την ποιότητα (ecological monitoring), θα αξιολογεί τα αποτελέσματα και θα εφαρμόζει ανάλογα την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για την ποιότητα των νερών. Η εφαρμογή της WFD έχει ήδη αρχίσει σε πολλά Κράτη Μέλη της ΕΕ. Στην Ελλάδα παρά την έγκαιρη ενσωμάτωση της WFD στο εθνικό δίκαιο, ο καθορισμός της τυπολογίας των μεταβατικών υδάτων και των συνθηκών αναφοράς δεν έχει ολοκληρωθεί. Το παρόν κεφάλαιο περιλαμβάνει την πρώτη προσέγγιση για τον καθορισμό της τυπολογίας των μεταβατικών υδάτων. Η επεξεργασία του παρόντος κεφαλαίου έγινε βάσει της πρωτογενούς εργασίας που εκπονήθηκε από ερευνητές του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) Τυπολογία Ο καθορισμός των τύπων, δηλαδή η τυπολογία των παράκτιων και μεταβατικών υδάτων (Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα Παράρτημα II 1.1, 1.2) θα γίνει σύμφωνα με το σχήμα που δόθηκε γιά την τυπολογία των Μεσογειακών χωρών κατά το Σύστημα «Β» μέσα στα πλαίσια της αντίστοιχης δραστηριότητας της Ευρωπαϊκής επιτροπής στην οποία το ΕΛΚΕΘΕ συμμετείχε ως ομάδα εργασίας (fact sheets, guidance documents, EC, 2003a). Το σχήμα αυτό θα συμπεριλάβει όποιες προσαρμογές έγιναν κατά την υλοποίηση της άσκησης διαβαθμονόμησης που κινήθηκε σε βασικούς τύπους υδάτινων σωμάτων (EC, 2003b,c). Σύμφωνα με το παραπάνω σχήμα, αναγνωρίσθηκαν δύο (2) συνολικά τύποι μεταβατικών υδάτινων σωμάτων στον ελληνικό χώρο, οι οποίοι παρουσιάζονται στον Πιν :

54 Πιν Τυπολογία μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β» Α/Α Ονομασία Κωδικός 1 Παράκτιες λιμνοθάλασσες Coastal Lagoons 2 Εκβολές ποταμών (δέλτα) Deltas Προσδιορισμός Κωδικοποίηση Στον ελληνικό χώρο αναγνωρίσθηκαν συνολικά είκοσι εννέα (29) μεταβατικά υδάτινα σώματα σύμφωνα με την παραπάνω τυπολογία, εκ των οποίων στο Υ.Δ. Αττικής (06) δεν βρίσκεται κανένα από αυτά. Η κωδικοποίηση των μεταβατικών υδάτινων σωμάτων γίνεται βάσει ενός δεκατετραψήφιου κωδικού αριθμού, τα επιμέρους πεδία του οποίου και η επεξήγησή τους δίνεται στον ακόλουθο Πίνακα 3.11: Πιν Κωδικοποίηση μεταβατικών υδάτινων σωμάτων ΤΜΗΜΑ ΚΩΔΙΚΟΥ ΨΗΦΙΑ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΥΝΑΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ 1 ΧΧ GR Υποχρεωτική αναφορά της διεθνούς συντομογραφίας χώρας 2 ΧΧ 000 Για μελλοντική χρήση (π.χ. ένωση Υδατικών διαμερισμάτων) 3 ΧΧ 01 έως 14 Κωδικός Υδατικού Διαμερίσματος 4 ΧΧΧ 000 Για μελλοντική χρήση στην κωδικοποίηση λεκανών 5 X 2 1 = παράκτιο, 2 = μεταβατικό, 3 = λιμναίο, 4 = ποτάμιο 6 ΧΧ 00, 0Τ Διακριτικό άλλων χωρών στις οποίες μοιράζεται το σώμα Ο αριθμός των δύο ψηφίων εξυπηρετεί την ομοιομορφία του κωδικού σε όλες τις περιπτώσεις. Οι κωδικοί των χωρών είναι: Τ = Τουρκία 7 ΧΧ 01 έως 99 Αύξων αριθμός σώματος

55 3.7 Τ Ε Χ Ν Η Τ Α Κ Α Ι Ι Δ Ι Α Ι Τ Ε Ρ Ω Σ Τ Ρ Ο Π Ο Π Ο Ι Η - Μ Ε Ν Α Υ Δ Α Τ Ι Ν Α Σ Ω Μ Α Τ Α Ορισμός Στο Άρθρο 2, σημείο (8) της Οδηγίας, τα τεχνητά υδάτινα σώματα ορίζονται ως: «σύστημα επιφανειακών υδάτων που δημιουργείται με δραστηριότητα του ανθρώπου», ενώ στο ίδιο Άρθρο, σημείο (9), ως ιδιαιτέρως τροποποιημένο υδάτινο σώμα ορίζεται «ένα σύστημα επιφανειακών υδάτων του οποίου ο χαρακτήρας έχει μεταβληθεί ουσιαστικά λόγω φυσικών αλλοιώσεων από τις δραστηριότητες του ανθρώπου». Σύμφωνα δε με το Παράρτημα ΙΙ, σημείο (1.1) τα υδάτινα σώματα που προσδιορίζονται ως τεχνητά ή ιδιαιτέρως τροποποιημένα, χαρακτηρίζονται βάσει της αντίστοιχης τυπολογίας που έχει επιλεγεί για τα φυσικά σώματα της αντίστοιχης κατηγορίας επιφανειακών υδάτων. Συνεπώς, τα τεχνητά και ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδάτινα σώματα κατατάσσονται επίσης σε έναν από τους τύπους που ισχύουν σύμφωνα με το Σύστημα που έχει υιοθετηθεί για τα υπόλοιπα σώματα της αυτής κατηγορίας επιφανειακών υδάτων. Στην περίπτωσή μας το Σύστημα αυτό είναι πάντα το Σύστημα «Α» αφού αυτό έχει ακολουθηθεί στην περίπτωση και των ποτάμιων και των λιμναίων υδάτινων σωμάτων. Στον καθορισμό των ιδιαιτέρως τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων, σημαντικό ρόλο παίζει η ερμηνεία που δίδεται στον όρο «ουσιαστική μεταβολή του χαρακτήρα» (του υδάτινου σώματος) λόγω των φυσικών αλλοιώσεων που έχει επιφέρει η ανθρωπογενής δραστηριότητα. Στην προσέγγιση χαρακτηρισμού που ακολουθήθηκε εδώ, εφαρμόσθηκαν οι ακολουθες αρχές σχετικά με την ερμηνεία αυτή: o Σε ό,τι αφορά τα «τεχνητά», με την κατασκευαστική έννοια του όρου, υδάτινα σώματα, δηλ. διώρυγες, τεχνητές κοίτες, λιμνοδεξαμενές, ταμιευτήρες κλπ. ακολουθήθηκε η αρχή που δίδεται στα κατευθυντήρια κείμενα της Οδηγίας, σύμφωνα με την οποία, ένα υδάτινο σώμα το οποίο κατασκευάστηκε σε τόπο όπου προηγουμένως υφίστατο ένα άλλο υδάτινο σώμα (όπως στην περίπτωση π.χ., ενός ταμιευτήρα που δημιουργείται από ένα φράγμα στην κοίτη ενός ποταμού) χαρακτηρίζεται ως ιδιαιτέρως τροποποιημένο υδάτινο σώμα. Τεχνητά χαρακτηρίζονται τα κατασκευασμένα σώματα τα οποία κατασκευάστηκαν σε τόπο όπου δεν υπήρχε πριν παρουσία νερού (ή η παρουσία αυτή δεν κρίνεται ότι αποτελούσε αφ εαυτής σημαντικό στοιχείο των επιφανειακών υδάτων). o Ακολουθώντας την παραπάνω αρχή, όλοι οι εσωποτάμιοι ταμιευτήρες, ανεξαρτήτως μεγέθους φράγματος (αλλά μεγέθους λίμνης > 0,5 km 2 βάσει του εκτατικού ελάχιστου ορίου του Συστήματος «Α» για τις λίμνες), θεωρήθηκαν ως ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδάτινα σώματα. Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει όλους τους ταμιευτήρες φραγμάτων που κατασκευάζονται κάθετα στην ροή ποταμού, πρακτικά δηλαδή το σύνολο των ταμιευτήρων του ελληνικού χώρου, καθώς και

56 o o ορισμένων εσωποτάμιων λιμνοδεξαμενών που ικανοποιούν το παράλληλο κριτήριο του ελάχιστου μεγέθους λίμνης. Με βάση την ίδια αρχή, όλοι οι εξωποτάμιοι ταμιευτήρες, ανεξαρτήτως μεγέθους φράγματος (αλλά μεγέθους λίμνης > 0,5 km 2 βάσει του εκτατικού ελάχιστου ορίου του Συστήματος «Α» για τις λίμνες), θεωρήθηκαν ως τεχνητά υδάτινα σώματα. Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει εξωποτάμιους ταμιευτήρες, δηλ. κυρίως μεγάλες εξωποτάμιες λιμνοδεξαμενές που ικανοποιούν παράλληλα το κριτήριο ελάχιστου μεγέθους λίμνης. Για τον καθορισμό των ιδιαιτέρως τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων εξετάσθηκαν οι κάτωθι κατηγορίες φυσικών μεταβολών λόγω ανθρωπογενών παρεμβάσεων σε ποταμούς και υδατορεύματα: Διευθετημένα τμήματα ποταμών και υδατορευμάτων στα οποία η διευθετημένη κοίτη αποκλίνει σημαντικά από την προϋπάρχουσα φυσική κοίτη, ή έχει ευθειοποιηθεί, ανεξάρτητα από την διατήρηση ή μη φυσικών υλικών στον πυθμένα και τα πρανή της (π.χ. περίπτωση κατάντη τμημάτων εκβολών Αξιού π. και Αλιάκμονα π.) θεωρήθηκαν ως ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδάτινα σώματα. Αντιπλημμυρικά αναχώματα, κατασκευασμένα εκατέρωθεν της κοίτης ποταμών με σκοπό τον περιορισμό της ευρείας (πλημμυρικής) κοίτης και μόνον (δηλ. χωρίς ουσιαστική αλλαγή της κυρίως κοίτης, νοούμενης ως αυτής που εκτείνεται μέχρι των ορίων της μέσης ετήσιας πλημμύρας) δεν θεωρήθηκαν ως ουσιώδεις μεταβολές και κατά συνέπεια δεν χαρακτηρίσθηκαν ως ιδιαιτέρως τροποποιημένα σώματα (π.χ περίπτωση Αχελώου π. κατάντη φράγματος Στράτου, Νέστου π. κατάντη φράγματος Τοξοτών). Τμήματα ποταμών ευρισκόμενα κατάντη μεγάλων ταμιευτήρων κατά περίπτωση. Γενικά, όλα τα τμήματα των ποταμών κατάντη μεγάλων φραγμάτων (δηλ. τέτοιας χωρητικότητας ώστε να ρυθμίζουν δραστικά την υδατική δίαιτα στα κατάντη) μπορούν να θεωρηθούν ως ιδιαιτέρως τροποποιημένα σώματα εφ όσον υπόκεινται σε ρύθμιση των παροχών τους. Ωστόσο, στον γενικό αυτό κανόνα υπεισέρχονται πολλές παράμετροι, όπως το καθεστώς τροφοδοσίας στα κατάντη του σημείου ρύθμισης (π.χ., ύπαρξη σημαντικών παραποτάμων ή πηγών) και ο τρόπος λειτουργίας του έργου ταμίευσης (εάν δηλ. το σύνολο του ρυθμιζόμενου νερού επιστρέφει στην κοίτη του ποταμού ή εκτρέπεται προς άλλες λεκάνες). Για το λόγο αυτό οι κοίτες ποταμών κατάντη μεγάλων φραγμάτων αντιμετωπίσθηκαν κατά περίπτωση, βάσει των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούν στο επηρεαζόμενο τμήμα και της φύσης και του τρόπου λειτουργίας του έργου ταμίευσης που το επηρεάζει

57 Όπως αναφέρθηκε στο κεφάλαιο περί λιμνών, περιπτώσεις αναχωμάτων και υδραυλικών έργων σε φυσικές λίμνες για τη ρύθμιση της στάθμης και της εκροής τους, αντιμετωπίστηκαν κατά περίπτωση προκειμένου για τον χαρακτηρισμό της λίμνης ως ιδιαιτέρως τροποποιημένης. o Στα τεχνητά υδάτινα σώματα περιλήφθηκαν οι κάτωθι κατηγορίες υδάτινων σωμάτων που προέκυψαν από ανθρώπινη δραστηριότητα: Τυπολογία Τεχνητές κοίτες ποταμών που έχουν διανοιχθεί για αντιπλημμυρικούς λόγους εκτός της κύριας κοίτης των ποταμών («ανακουφιστικές» κοίτες), όπως π.χ. οι τεχνητές κοίτες στην εκβολή των Σπερχειού π. και Καλαμά π. Σημαντικές τάφροι ή διώρυγες που αποτελούν τμήμα ευρύτερων αποστραγγιστικών δικτύων (π.χ., Περιφερειακή Τάφρος 66 στον Αλιάκμονα) Τμήματα κοιτών ποταμών οι οποίες προέκυψαν ως αποτέλεσμα αποστραγγιστικών έργων μεγάλης κλίμακας και δεν υφίσταντο στο παρελθόν ως κοίτες ποταμών, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι υφίστατο προηγουμένως υδάτινο σώμα στην θέση τους (π.χ. Λουδίας π. στην περιοχή της πρώην λίμνης Γιαννιτσών, Βοιωτικός Κηφισός π. κατάντη Ορχομενού στην περιοχή της Κωπαϊδας). Θεωρήθηκε δηλ. ότι η μεταβολή είναι δραστική (αλλαγή χαρακτήρα του στοιχείου επιφανειακών υδάτων) και κατά συνέπεια τα έργα αυτά πρέπει να θεωρηθούν ως τεχνητά υδάτινα σώματα. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, η τυπολογία των τεχνητών και ιδιαιτέρως τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων ακολουθεί την αντίστοιχη κατηγοριοποίηση του Συστήματος «Α» για τους ποταμούς και τις λίμνες και του Συστήματος «Β» για τα παράκτια και μεταβατικά ύδατα. Για την εποπτικότερη θεώρηση των τεχνητών και ιδιατέρως τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων, στον Χάρτη 2 παρουσιάζονται όπως και τα φυσικά σώματα με την αντίστοιχη τυπολογία τους, ενώ παρατίθεται δεύτερος επεξηγηματικός Χάρτης (Χάρτης 3) ο οποίος δεικνύει μόνον τα σώματα αυτών των κατηγοριών Προσδιορισμός Κωδικοποίηση Εφαρμόζοντας την παραπάνω μεθοδολογία στο Υ.Δ. Αττικής (06) προέκυψαν 0 τεχνητά και 4 ιδιατέρως τροποποιημένα υδάτινα σώματα σε σύνολο 25 υδάτινων σωμάτων. Τα τεχνητά και ιδιατέρως τροποποιημένα υδάτινα σώματα του Υ.Δ. Αττικής (06) παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.12 και επίσης στον Χάρτη

58 Πιν Τεχνητά και Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Αττικής (06) ΙΔΙΑΙΤΕΡΩΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΥΔΑΤΙΝΑ ΣΩΜΑΤΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΥΠΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τ.Λ. ΜΑΡΑΘΩΝΑ MID-D-M-S Εσωποτάμιος ταμιευτήρας ΚΗΦΙΣΟΣ Π. κατάντη συμβολής ρ. Καναπίτσας ΕΣΩ ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΣΑΡΩΝΙΚΟΣ ΨΥΤΤΑΛΕΙΑ LOW-Μ-C Rocky shallow Ολικά διευθετημένο τμήμα σε πυκνοδομημένη αστική περιοχή Αποδέκτης αστικών λυμάτων έντονη ναυτιλιακή δραστηριότητα ΚΟΛΠΟΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ Semi closed Έντονη βιομηχανική και ναυτιλιακή δραστηριότητα ΤΕΧΝΗΤΑ ΥΔΑΤΙΝΑ ΣΩΜΑΤΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΥΠΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Ακολουθώντας την υπόδειξη του σχετικού Κατευθυντήριου κειμένου της Οδηγίας, η κωδικοποίηση των τεχνητών και ιδιαιτέρως τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων περιλαμβάνει πέρα από τον γενικό κωδικό του σώματος που ακολουθεί την μορφή των επιμέρους κωδικών ανά κατηγορία επιφανειακού σώματος δύο ξεχωριστά πεδία στην βάση δεδομένων με τις ονομασίες ARTIFICIAL και MODIFIED. Αμφότερα λαμβάνουν τιμές «Y» (ΥΕS ΝΑΙ) και «Ν» (ΝΟ ΟΧΙ), ανάλογα με την περίπτωση. Στον κωδικό του κάθε σώματος προστίθεται στο τέλος μονοψήφιο πεδίο κωδικοποιούμενο ως «Ν» (φυσικό natural), «Η» (ιδιαιτέρως τροποποιημένο heavily modified), «Α» (τεχνητό artificial)

59 4. Σ Υ Ν Θ Η Κ Ε Σ Α Ν Α Φ Ο Ρ Α Σ 4.1 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Ο καθορισμός των συνθηκών αναφοράς (Οδηγία, Παράρτημα II) θα γίνει με δεδομένα από μη διαταραγμένες περιοχές που δεν υφίστανται καθόλου πιέσεις ή αυτές είναι μικρής σημασίας. Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν αρκετά βιολογικά και φυσικοχημικά στοιχεία η επιλογή θα γίνει σε συνδυασμό με τη γνώμη ειδικών. Στο κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζονται διαδοχικά τα αδιατάρακτα ποτάμια, λίμνες, παράκτια και μεταβατικά ύδατα με έμφαση στα επιμέρους βιολογικά στοιχεία ποιότητος (biologcal quality elemets), πρόκειται δηλαδή για την περιγραφή των αδιατάρακτων βιοκοινωνιών σε συνάρτηση με το αβιοτικό περιβάλλον τους. 4.2 Π Ο Τ Α Μ Ο Ι Αρχική και βασική προϋπόθεση που αφορά τα κριτήρια επιλογής είναι ότι, το ιδανικό ποτάμι-ρυάκι αναφοράς θα πρέπει να πληροί όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις που επιτρέπουν την εγκατάσταση και ανάπτυξη απόλυτα αδιατάρακτης χλωρίδας και πανίδας. Συνεπώς, οι σταθμοί αναφοράς δεν αρκεί να χαρακτηρίζονται μόνο από χημικώς καθαρό νερό (όπως συμβαίνει σε αρκετές περιπτώσεις στον Ελλαδικό χώρο), αλλά και από τη συνύπαρξη φυσικών και αδιατάρακτων γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών στη λεκάνη απορροής και τον τύπο του ποταμού. Αν και είναι σχετικά αδύνατο να βρεθούν ποτάμια σε τόσο αναλλοίωτες περιοχές, θα πρέπει, όπου υπάρχει δυνατότητα, να εφαρμόζονται συγκεκριμένα κριτήρια σε περιοχές που μπορούν σε πραγματικές συνθήκες να χαρακτηριστούν σταθμοί αναφοράς. Στο Σχήμα 4.1 δίνονται σχηματικά τα κριτήρια που συμφωνήθηκαν στην άσκηση διαβαθμονόμης για την οικοπεριοχή της Μεσογείου (MedGIG, ). Σε πολλές περιπτώσεις (π.χ. η περίπτωση πεδινών ρευμάτων ή μεγαλύτερων ποταμών) δεν υπάρχουν σταθμοί αναφοράς που να ικανοποιούν όλα τα παραπάνω κριτήρια. Για αυτούς τους τύπους, οι καλύτερες διαθέσιμες από τις υπάρχουσες θέσεις που ικανοποιούν τα περισσότερα κριτήρια πρέπει απλώς να αποτελούν ένα αρχικό σημείο εκκίνησης. Η περιγραφή των βικοινωνιών αναφοράς πρέπει να συμπληρώνεται με την εκτίμηση ιστορικών δεδομένων και πιθανώς στοιχείων που αφορούν στη σύνθεση της χλωρίδας και πανίδας συγκρίσιμων ποταμών με παρόμοιο μέγεθος που βρίσκονται σε διαφορετικές οικοπεριοχές

60 Κριτήρια Σταθμών Αναφοράς Κριτήριο 1 1 ή παραπάνω κριτήρια πάνω του ορίου απόρριψης Μη Σταθμός Αναφοράς X Επιβάρυνση Κριτήριο 2 Δειγματοληπτικός Σταθμός Διαβαθμολόγησης 90% κριτήρια κάτω του ορίου συνθηκών αναφοράς + Τα υπόλοιπα κριτήρια μεταξύ των ορίων συνθηκών αναφοράς και απόρριψης Πιθανός Σταθμός Αναφοράς? Εκτίμηση των αθροιστικών πιέσεων μέσα από την κρίση εμπειρογνώμων Όριο Απόρριψης Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 κλπ Όλα τα κριτήρια κάτω του ορίου συνθηκών αναφοράς Σταθμός αναφοράς Όρια Σταθμών Αναφοράς Σχήμα 4.1. Μεθοδολογία για τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς (από: Intercalibration Network) Βιολογικά στοιχεία ποιότητας ποταμών Α) Ιχθυοπανίδα. Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί τμήμα Μελέτης που ανατέθηκε στο ΕΛΚΕΘΕ- Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων από το Υπουργείο Ανάπτυξης, Δ/ση Υδατικού Δυναμικού & Φυσικών Πόρων (Οικονόμου & συν., 2007) και αφρούσε τους ορεινούς ποταμούς. Τα ψάρια είναι μία από τις ομάδες οργανισμών που προτείνονται από την Οδηγία σαν εργαλεία βιοεκτιμήσεων. Μεθοδολογίες βιοεκτιμήσεων με βάση την ιχθυοπανίδα δεν έχουν ακόμα δημιουργηθεί στην Ελλάδα και ο λόγος είναι ότι τόσο η πολιτική για το περιβάλλον, όσο και οι χρηματοδοτήσεις για την έρευνα δεν είχαν μέχρι σήμερα ανάλογο προσανατολισμό. Σε αναγνώριση της ανάγκης για συμμόρφωση με τις επιταγές της Οδηγίας, το Υπουργείο Ανάπτυξης (Γενική Δ/νση Φυσικού Πλούτου Δ/νση Υδατικού Δυναμικού και Φυσικών Πόρων) χρηματοδότησε το Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΙΕΥ - ΕΛΚΕΘΕ) για την εκτέλεση ερευνητικού έργου που αφορά τη δημιουργία μίας ιχθυολογικής μεθόδου εκτίμησης της οικολογικής κατάστασης ορεινών ρεμάτων και ποταμών. Για την απόκτηση κατάλληλων δεδομένων διενεργήθηκαν ιχθυολογικές δειγματοληψίες, μετρήσεις φυσικοχημικών και υδρολογικών παραμέτρων και καταγραφές

61 ανθρωπογενών πιέσεων κατά τα έτη 2005 και 2006 σε ορεινά τμήματα των ποταμών Αλφειού, Αράχθου, Αχελώου, Αώου και Αλιάκμονα. Την τεχνική πλευρά του έργου υποστήριξε επιστημονικός φορέας από τη Γερμανία με τον οποίο συνάφθηκε σύμβαση συνεργασίας. Για το σκοπό της δημιουργίας βιοτικής τυπολογίας προσδιορίσθηκαν σχετικά αδιατάρακτες θέσεις. Με τη διαδικασία αυτή εντοπίσθηκαν 82 θέσεις από τις συνολικά 151 που αλιεύθηκαν. Η ομοιογένεια των ιχθυολογικών συναθροίσεων από τις θέσεις αυτές διερευνήθηκε με τη μέθοδο της ιεραρχικής ομαδοποίησης Bray-Curtis (Hierarchical Cluster Analysis, Ward s method), η οποία εξετάζει την ομοιότητα μεταξύ δειγμάτων και αρμόζει σε δεδομένα ψαριών (Clarke & Warwick, 1994). Αρχικά, τα δεδομένα αφθονίας ατόμων ανά κλάση μεγέθους κάθε είδους ενοποιήθηκαν σε αφθονία ατόμων κάθε είδους, στη συνέχεια μετασχηματίστηκαν σε στρεμματικές πυκνότητες (άτομα/1000m2), και τέλος λογαριθμήθηκαν για επίτευξη ομαλοποίησης της κατανομής τους [Log(X+1)]. Από την ανάλυση αφαιρέθηκαν τα μη αναγνωρισμένα είδη (συνήθως πολύ νεαρά άτομα) και όσα είδη δεν συμμετείχαν με ποσοστό μεγαλύτερο από 2.5% επί του συνόλου ατόμων κάθε θέσης. Ο τρόπος ομαδοποίησης των δειγμάτων σε κάθε ομάδα ήταν η ολοκληρωμένη σύνδεση (complete linkage). Το κριτήριο ομοιότητας (similarity percent) για τις ομάδες καθορίστηκε στο 50%. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης ομαδοποίησης παρουσιάζονται στο δενδρόγραμμα του Σχήματος 4.2. Σε επίπεδο ομοιότητας 50 % (similarity) διακρίνονται οκτώ βιοτικές ομάδες δειγμάτων (a έως h), σε κάθε μια από τις οποίες παρατηρήθηκε σημαντική ιχθυολογική ομοιογένεια. Παράλληλα στην ίδια εικόνα φαίνονται και τρεις ιχθυολογικές ομάδες ομοιότητας A, B και C, βιοτικοί τύποι όπως αναφέρονται και αναλύονται πιο κάτω, με τις αντίστοιχες βιοτικές ομάδες τις οποίες περιλαμβάνουν

62 Α (a&b) Β (c) C (f&g) aaaaaabbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbbccccccccccccccccccddeeffffffffgggggggggggggghhh Σχήμα 4.2. Ιεραρχική ομαδοποίηση των ιχθυολογικών δεδομένων από 81 σχετικά αδιατάρακτες θέσεις με βάση τη σύνθεση της ιχθυοκοινότητας (είδη, στρεμματική πυκνότητα), με τη μέθοδο Ward. Η διακεκομμένη γραμμή είναι το κριτήριο ομαδοποίησης (ομοιότητα Bray-Curtis > 50%). Ο χαρακτήρας στο κάτω μέρος κάθε θέσης συμβολίζει την ομάδα στην οποία η θέση αυτή κατατάχθηκε. Τα κεφαλαία γράμματα (Α, Β, C) συμβολίζουν τους τρεις κύριους βιοτικούς τύπους, όπως θα αναφερθούν πιο κάτω (με a, b, c, f και g υποδηλώνονται οι κύριες βιοτικές ομάδες που απαρτίζουν κάθε βιοτικό τύπο)

63 Γενικά, θα μπορούσε να πει κανείς, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, ότι στα ανώτερα (ορεινά) τμήματα των ποταμών επικρατούν οι βιοτικές ομάδες a και b, που χαρακτηρίζονται από σχεδόν πλήρη κυριαρχία της πέστροφας στην ιχθυοκοινότητα. Σε χαμηλότερα τμήματα παρατηρούνται οι ομάδες c και d, στις οποίες η πέστροφα συνυπάρχει με άλλα είδη και σε ακόμα χαμηλότερα τμήματα εμφανίζονται οι υπόλοιπες ομάδες (e, f, g και h), στις οποίες υπάρχει μικρή συμμετοχή της πέστροφας και μεγάλη συμμετοχή των κυπρινοειδών. Για την επιβεβαίωση της ομαδοποίησης χρησιμοποιήθηκε, παράλληλα, και ο έλεγχος αβιοτικών παραμέτρων. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι ομάδες διαχωρίζονται αρκετά ικανοποιητικά μέσα από ένα συνδυασμό περιβαλλοντικών μεταβλητών, όπως λεκάνη απορροής, απόσταση από την πηγή, υψόμετρο, θερμοκρασία, πλάτος ενεργού κοίτης και κλίση του ποταμού. Επειδή το υπόστρωμα παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των ενδιαιτημάτων των ψαριών, εξετάσθηκε η ποσοστιαία σύσταση των υποστρωμάτων που απαντούνται στους σταθμούς κάθε βιοτικής ομάδας και τύπου. Ένα εθνικό τυπολογικό σχήμα που μόνο στα ανώτερα τμήματα των ποταμών περιέχει οκτώ βιοτικές ομάδες είναι δύσχρηστο από τη διαχειριστική άποψη, καθώς απαιτεί ογκώδεις σειρές δειγματοληπτικών δεδομένων για τον προσδιορισμό των συνθηκών αναφοράς και τις βαθμονομήσεις του ιχθυολογικού δείκτη. Για το λόγο αυτό αποφασίσθηκε η ομαδοποίηση των βιοτικών ομάδων που παρουσιάζουν ιχθυοπανιδικές ομοιότητες και η υπαγωγή τους σε τρεις ευρύτερες ομάδες (Α, Β και C), οι οποίες εφεξής προσδιορίζονται σαν βιοτικοί τύποι. Στους τρεις βιοτικούς τύπους δόθηκαν συμβατικές ονομασίες σχετικές με τα είδη ψαριών που τους χαρακτηρίζουν. Πιο συγκεκριμένα οι τύποι ονομάστηκαν ως εξής: Τύπος Α: Πέστροφας Τύπος B: Πέστροφας-Μπριάνας Τύπος C: Ορεινών Κυπρινοειδών Η ιχθυολογική ομοιογένεια εντός των βιοτικών τύπων είναι μικρότερη από ότι εντός των βιοτικών ομάδων, όμως εξακολουθεί να είναι αρκετά υψηλή ώστε να είναι δυνατή η θέσπιση συνθηκών αναφοράς με σχετικά μικρά όρια διακύμανσης των ιχθυολογικών παραμέτρων. Στον Πίνακα 4.1 παρουσιάζεται μία συνοπτική ιχθυολογική περιγραφή των τριών βιοτικών τύπων και των οκτώ βιοτικών ομάδων που τους απαρτίζουν. Οι αναφορές σε αφθονία (πυκνότητα) υποδηλώνουν σχετικές τιμές σε όρους στρεμματικής πυκνότητας (άτομα/1000m2)

64 Πίνακας 4.1. Ιχθυολογική σύσταση των βιοτικών ομάδων που περιέχονται στους τρεις βιοτικούς τύπους, με γενικές αναφορές στην αφθονία (πυκνότητα) των ειδών. Τύπος Πέστροφας (Α) Ομάδα a Ομάδα b Τύπος Πέστροφας-Μπριάνας (Β) Ομάδα c Ομάδα d Τύπος Ορεινών Κυπρινοειδών (C) Ομάδα e Ομάδα f Ομάδα g Ομάδα h Ιχθυολογική σύσταση -Σχεδόν αποκλειστικά Salmo trutta σε χαμηλές πυκνότητες. -Salmo trutta σε μεγάλες πυκνότητες με πολύ μικρή συμμετοχή Barbus peloponnesius. -Κυρίως Salmo trutta και Barbus peloponnesius. Μικρότερη αφθονία του Leuciscus pleurobipunctatus και περιστασιακή παρουσία άλλων ειδών. -Barbus peloponnesius σε μεγάλες πυκνότητες και ικανοποιητική παρουσία του Leuciscus pleurobipunctatus. -Leuciscus pleurobipunctatus και Leuciscus cephalus σε μέτριες πυκνότητες, Salmo trutta και Pseudophoxinus stymphalicus σε μικρές πυκνότητες και ελάχιστη αντιπροσώπευση άλλων ειδών. -Barbus peloponnesius και Leuciscus pleurobipunctatus σε μέτριες πυκνότητες, Salmo trutta και Leuciscus cephalus σε μικρές πυκνότητες και ελάχιστη αντιπροσώπευση άλλων ειδών. -Μεγάλη ποικιλότητα σε είδη που αντιπροσωπεύονται σε σημαντικές αφθονίες (Leuciscus cephalus, Barbus peloponnesius, Leuciscus pleurobipunctatus, Barbus albanicus και Blennius fluviatilis) με ελάχιστη παρουσία άλλων ειδών. -Blennius fluviatilis σε μικρές πυκνότητες, μικρότερη αφθονία των Leuciscus cephalus και Barbus albanicus, ελάχιστη παρουσία άλλων ειδών. Ο βιοτικός τύπος Α (Πέστροφας) εμπεριέχει τις ομάδες a και b και κυριαρχείται από τη μεγάλη ποσοστιαία αναλογία της πέστροφας Salmo trutta, που στους σταθμούς της ομάδας a είναι συχνά το μόνο είδος που απαντάται. Ο τύπος Β (Πέστροφας-Μπριάνας) περιέχει την ομάδα c, η οποία αντιπροσωπεύεται από μεγάλο αριθμό σταθμών και χαρακτηρίζεται από τη σημαντική αφθονία των ειδών Salmo trutta και Barbus peloponnesius. Ο ίδιος τύπος περιέχει και την ομάδα d, η οποία αντιπροσωπεύεται από δύο μόνο σταθμούς και δεν κρίνεται ασφαλής η περιγραφή της και η περαιτέρω υπαγωγή της στον τύπο. Ο τύπος C (Ορεινών Κυπρινοειδών) χαρακτηρίζεται από την παρουσία πολλών ειδών συγκριτικά με τους τύπους Α και Β, με σημαντικό χαρακτηριστικό την απουσία ή μικρή αφθονία της πέστροφας Salmo trutta. Στον τύπο αυτό υπάγονται τέσσερις βιοτικές ομάδες, από τις οποίες μόνο δύο (f και g) αντιπροσωπεύονται με σημαντικό αριθμό σταθμών. Οι δύο αυτές ομάδες διαφοροποιούνται ως προς τη μεγαλύτερη συμμετοχή της πέστροφας στην f και την παρουσία ή μεγαλύτερη αντιπροσώπευση λιμνόφιλων ψαριών (Barbus albanicus, Anguilla anguilla, Blennius fluviatilis) στη ομάδα g. Η ομάδα e συνιστά μία ιδιαίτερη τυπολογική περίπτωση που χαρακτηρίζεται από παρουσία εκτάσεων με στάσιμα αλλά

65 ψυχρά νερά ή ακόμα και ελώδεις συνθήκες, που ευνοούν την παρουσία του ελόφιλου είδους Pseudophoxinus stymphalicus και την πληθυσμιακή αφθονία του ασθενώς ρεόφιλου είδους Leuciscus pleurobipunctatus. Επειδή τέτοιες συνθήκες δεν είναι τυπικές σε ορεινές περιοχές, και ο αριθμός των σταθμών στην ομάδα αυτή ήταν μικρός, αποφασίσθηκε να εξαιρεθεί η ομάδα αυτή από τον τύπο C. Τέλος, η ομάδα h δεν μπορεί να περιγραφεί με ασφάλεια από ιχθυολογική άποψη, γιατί το μεγάλο βάθος που χαρακτήριζε τις θέσεις δειγματοληψίας της ομάδας αυτής, δεν επέτρεπε τη διενέργεια ικανοποιητικών δειγματοληψιών. Κρίνεται ότι οι σταθμοί της ομάδας αυτής περιέχουν περίπου την ίδια σύσταση ειδών με αυτούς της ομάδας g, αλλά υπήρξαν πολλές διαφυγές ατόμων που επηρέασαν τόσο τη σύσταση όσο και την αφθονία των ειδών. Β) Μακροασπόνδυλα Τα αποτελέσματα που ακολουθούν στηρίζονται στη μεθοδολογία συλλογής μακροασπόνδυλης πανίδας AQEM ( που είναι ειδικά σχεδιασμένη για την εφαρμογή της Οδηγίας. Η επιλογή των σταθμών δειγματοληψίας είναι το πρώτο ζητούμενο της μεθόδου. Η επιλογή γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε τα δείγματα που θα συλλεχθούν να αντιπροσωπεύουν τα φυσικά και οικολογικά χαρακτηριστικά ολόκληρου του υδατορέματος, ή τουλάχιστον της περιοχής μελέτης. Εκτός από τη συλλογή δειγμάτων βένθους και νερού, στο πεδίο καταγράφονται και κάποια άλλα χαρακτηριστικά που αφορούν τη μορφολογία και τη σύνθεση ενδιαιτημάτων, την υδρολογία, την παρόχθια βλάστηση, τις εναλλαγές ροής (διαδοχή riffles-pools), τις τεχνητές παρεμβάσεις, την ύπαρξη σημειακών ή μη σημειακών πηγών ρύπανσης κ.α. Όλες αυτές οι παράμετροι καθώς και άλλες πληροφορίες που περιγράφουν πλήρως το σταθμό και δίνουν πληροφορίες και για την διαδικασία της δειγματοληψίας αλλά και τα δείγματα που συλλέγονται, καταγράφονται στο πρωτόκολλο πεδίου. Στόχος αυτής της καταγραφής είναι να υπάρχει μια εικόνα της μορφολογίας του ποταμού και της λεκάνης απορροής, να δοθούν στοιχεία για την υδρολογία και τη βλάστηση, να περιγραφεί η διαδικασία λήψης του βιολογικού δείγματος και τέλος να υπάρχει δυνατότητα ακριβούς επαναπροσδιορισμού του σταθμού. Στα πλαίσια του προγράμματος Υλοποίηση της άσκησης διαβαθμονόμησης (Intercalibration Exercise) οικολογικών κριτηρίων στις υποβληθείσες από τη χώρα μας περιοχές βαθμονόμησης πέντε τύποι ποταμών ορίστηκαν για την περιοχή της Μεσογείου (Mediterranean GIG). Από τους πέντε τύπους, επιλέχθηκαν τρεις τύποι (RM1, RM2 και RM4) ποταμών για την Ελλάδα. Ο τύπος RM1 αφορά ποτάμια της κατηγορίας small, med-altitude (το υψόμετρο κυμαίνεται από 200 έως 800 m και η λεκάνη απορροής από 10 έως km2), ενώ ο τύπος RM2 αφορά ποτάμια medium lowland όπου το υψόμετρο είναι κάτω των 600 m, και η έκταση της λεκάνης απορροής κυμαίνεται από 100 έως 1000 km2. Τέλος ο τύπος RM4 (small medium Mediterranean mountains) χαρακτηρίζει τα ποτάμια των οποίων η λεκάνη απορροής

66 είναι έκτασης από 10 έως km2, ενώ το υψόμετρο κυμαίνεται από 400 έως 1500 m. Αξίζει να σημειωθεί, ότι δεν υπάρχουν ικανά λόγω του αριθμού των προς επεξεργασία δεδομένα για τον τύπο RM3 (large lowland), ο οποίος αφορά ποτάμια με έκταση λεκάνης απορροής από έως km2 και υψόμετρο μικρότερο των 600 m. Επίσης, πάρα πολύ σημαντική θεωρείται η απουσία δεδομένων για τον τύπο RM5, (small Mediterranean temporary) όπου το υψόμετρο είναι μικρότερο των 300 m και η λεκάνη απορροής κυμαίνεται μεταξύ 10 και 100 km2. Από τα αποτελέσματα της συλλογής και επεξεργασίας των μακροασπονδύλων, ο τύπος RM1, εμφάνισε τη μεγαλύτερη ποικιλότητα (Σχήμα 4.3). Ακολούθησε ο τύπος RM2 με εννέα μεγάλες ταξινομικές ομάδες (Σχήμα 4.4), ενώ ο τύπος RM4 (Εικόνα 5), παρουσίασε μόνο οκτώ ταξινομικές ομάδες. Χαρακτηριστικό είναι ότι σε όλους τους τύπους συλλέχθηκαν όλες οι βασικές ομάδες όπως είναι τα EPT (Ephemeroptera, Trichoptera, Plecoptera) τα Diptera και Odonata. Οι πιο κοινές ομάδες και οικογένειες που απαντώνται στους σταθμούς αναφοράς είναι οι ακόλουθες: Εφημερόπτερα: Baetidae, Heptageniidae, Ephemeridae, Leptophlebiidae. Τριχόπτερα: Hydropsychidae, Beraeidae, Odontoceridae, Goeridae, Glossosomatidae, Leptoceridae, Lepidostomatidae και Limnephilidae. Πλεκόπτερα: Perlidae, Perlodidae, Nemouridae, Taeniopterygidae και Leuctridae Δίπτερα: Athericidae, Chironomidae, Blephariceridae, Stratiomyiidae και Simuliidae Κολεόπτερα: Elmidae, Hydraenidae, και Dytiscidae Οδοντόγναθα: Gomphidae, Aeshnidae, Calopterygidae και Libellulidae Στον Πίνακα 4.2 παρουσιάζονται οι πιο κοινές οικογένειες που συλλέχθηκαν στους σταθμούς αναφοράς των διαφορετικών ποτάμιων τύπων. Επίσης μέσα από τον Πίνακα 4.2, γίνονται ορατές και οι μικρές διαφορές στην σύσταση της βενθικής πανίδας μεταξύ των διαφορετικών τύπων ποταμών. Για παράδειγμα, τα Dryopidae, Platycnemidae και τα Odontoceridae απουσίαζαν από τον τύπο RM4, ενώ απαντήθηκαν στους τύπους RM1 και RM

67 Diptera 33% Gastropoda 2% RM 1 Acari 1% Crustacea 1% Ephemeroptera 29% Trichoptera 11% Odonata 4% Coleoptera 10% Heteroptera 1% Plecoptera 8% Σχήμα 4.3. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM1. Diptera 22% RM 2 Gastropoda 13% Hydrachnidia 1% Trichoptera 7% Acari 1% Coleoptera 10% Heteroptera 1% Plecoptera 14% Odonata 4% Σχήμα 4.4. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM2. Diptera 17% RM 4 Gastropoda 2% Ephemeropter a 19% Odonata 1% Trichoptera 27% Coleoptera 17% Plecoptera 15% Heteroptera 2% Σχήμα 4.5. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM

68 Πίνακας 4.2. Κατάλογος των χαρακτηριστικών οικογενειών που συλλέχθηκαν στους τύπους ποταμών RM1, RM2 και RM4 RM1 RM2 RM4 ΚΟΛΕΟΠΤΕΡΑ DRYOPIDAE DRYOPIDAE DYTISCIDAE DYTISCIDAE DYTISCIDAE ELMIDAE ELMIDAE ELMIDAE HYDRAENIDAE HYDRAENIDAE HYDRAENIDAE ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΗ GAMMARIDAE GAMMARIDAE GAMMARIDAE ΔΙΠΤΕΡΑ ATHERICIDAE ATHERICIDAE ATHERICIDAE BLEPHARICERIDAE BLEPHARICDAE CHIRONOMIDAE CHIRONOMIDAE CHIRONOMIDAE DIXIDAE DIXIDAE DIXIDAE EMPIDIDAE EMPIDIDAE EMPIDIDAE SIMULIIDAE SIMULIIDAE SIMULIIDAE STRATIOMYIDAE ΕΦΗΜΕΡΟΠΤΕΡΑ BAETIDAE BAETIDAE BAETIDAE EPHEMERIDAE EPHEMERIDAE EPHEMERIDAE HEPTAGENIIDAE HEPTAGENIIDAE HEPTAGENIIDAE LEPTOPHLEBIIDAE LEPTOPHLEBIIDAE LEPTOPHLEBIIDAE ΕΤΕΡΟΠΤΕΡΑ GERRIDAE GERRIDAE GERRIDAE VELIIDAE VELIIDAE VELIIDAE ΒΔΕΛΛΕΣ ERPOBDELLIDAE ERPOBDELLIDAE HAEMOPIDAE HAEMOPIDAE HAEMOPIDAE ΟΔΟΝΤΟΓΝΑΘΑ AESHNIDAE AESHNIDAE AESHNIDAE CALOPTERYGIDAE CALOPTERYGIDAE CALOPTERYGIDAE CORDULEGASTRIDAE CORDULEGASTRIDAE CORDULIIDAE CORDULIDAE CORDULIIDAE GOMPHIDAE GOMPHIDAE GOMPHIDAE PLATYCNEMIDAE PLATYCNEMIDIDAE ΠΛΕΚΟΠΤΕΡΑ CAPNIIDAE CAPNIIDAE CAPNIIDAE CHLOROPERLIDAE CHLOROPERLIDAE LEUCTRIDAE LEUCTRIDAE LEUCTRIDAE NEMOURIDAE NEMOURIDAE NEMOURIDAE PERLIDAE PERLIDAE PERLIDAE PERLODIDAE PERLODIDAE PERLODIDAE ΤΡΙΧΟΠΤΕΡΑ BERAEIDAE BERAEIDAE BERAEIDAE BRACHYCENTRIDAE BRACHYCENTRIDAE BRACHYCENTRIDAE GOERIDAE GOERIDAE GOERIDAE HYDROPSYCHIDAE HYDROPSYCHIDAE HYDROPSYCHIDAE LEPTOCERIDAE LEPTOCERIDAE LEPTOCERIDAE LIMNEPHILIDAE LIMNEPHILIDAE LIMNEPHILIDAE ODONTOCERIDAE ODONTOCERIDAE RHYACOPHILIDAE RHYACOPHILIDAE RHYACOPHILIDAE SERICOSTOMATIDAE SERICOSTOMATIDAE

69 4.3 Λ Ι Μ Ν Ε Σ Σύμφωνα με την Οδηγία τα βιολογικά στοιχεία εκτίμησης της οικολογικής ποιότητας για τις λίμνες είναι το φυτοπλαγκτό, τα μακρόφυτα και το φυτοβένθος, η πανίδα βενθικών ασπονδύλων και η ιχθυοπανίδα. Επισημαίνεται ότι στις λίμνες η χωρική μέθοδος καθορισμού των συνθηκών αναφοράς (δειγματοληψίες) έχει περιορισμένη χρησιμότητα, διότι η συντριπτική πλειονότητα των λιμνών, και ειδικότερα αυτές που βρίσκονται σε πεδινές ή ημιορεινές περιοχές, δεν βρίσκονται σε αδιατάρακτη κατάσταση και έχουν υποστεί ανθρωπογενείς πιέσεις. Επίσης, τονίζεται ότι η Ελλάδα όπως και οι περισσότερες μεσογειακές χώρες έχουν Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα Υδάτινα Σώματα (Ταμιευτήρες), στους οποίους ορίζεται «μέγιστο οικολογικό δυναμικό» και όχι συνθήκες αναφοράς. Το μέγιστο οικολογικό δυναμικό είναι η κατάσταση όπου οι τιμές των σχετικών βιολογικών ποιοτικών στοιχείων αντικατοπτρίζουν, στο μέτρο του δυνατού, τις τιμές που χαρακτηρίζουν τον πλέον συγκρίσιμο τύπο συστήματος επιφανειακών υδάτων, λαμβανομένων υπόψη των φυσικών συνθηκών που απορρέουν από τα τεχνητά ή ιδιαιτέρως τροποποιημένα γνωρίσματα του υδατικού συστήματος (Παράρτημα V, παρ ). Οι μεσογειακές χώρες έχουν επιλέξει ταμιευτήρες κατά τη διαδικασία διαβαθμονόμησης. Η Ελλάδα έχει δηλώσει δύο τύπους ταμιευτήρων σύμφωνα με το σύστημα Α στον πίνακα διαβαθμονόμησης της Ευρώπης (βλ. αρ. 920 Φράγμα Θησαυρού και αρ. 921 Τεχνητή Λίμνη Ταυρωπού στο Παράρτημα της Απόφασης 2005/646/ΕΚ της Επιτροπής για την κατάρτιση πίνακα καταγραφής των τόπων που θα σχηματίσουν το δίκτυο διαβαθμονόμησης σύμφωνα με την οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου). Και οι δύο τύποι ταμιευτήρων είναι μεγάλοι, βαθείς και σε μέτρια υψόμετρα. Το βιολογικό στοιχείο του φυτοπλαγκτού αποτελεί ιδιαίτερα χρήσιμο στοιχείο για την ταξινόμηση της οικολογικής ποιότητας σε σχέση με πιέσεις από ρύπους που οδηγούν σε ευτροφισμό. Το φυτοπλαγκτό μπορεί να αποτελέσει κατάλληλο βιολογικό στοιχείο σε ταμιευτήρες με απότομη μεταβολή στάθμης (απομάκρυνση μεγάλου όγκου νερού σε σύντομα χρονικά διαστήματα). Και αυτό διότι η επίδραση αυτή υπό μορφή διαταραχής θα οδηγήσει σε αλλαγές στην κυριαρχία των οικολογικών ομάδων φυτοπλαγκτού και στα επίπεδα βιομάζας φυτοπλαγκτού. Ως εκ τούτου, εκτιμάται η μεταβολή της οικολογικής κατάστασης και το δυνατό εύρος μεταβολών. Η εκτίμηση αυτή μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για την εφαρμογή κατάλληλων μέτρων για την επίτευξη καλής οικολογικής κατάστασης, όπου απαιτείται. Σύμφωνα με την Οδηγία (παράρτημα V), μία λίμνη ή ταμιευτήρας βρίσκεται σε υψηλή κατάσταση σε σχέση με το φυτοπλαγκτό, όταν η ταξινομική σύνθεση και αφθονία του φυτοπλαγκτού αντιστοιχεί πλήρως ή σχεδόν πλήρως προς τις μη διαταραγμένες συνθήκες, η μέση αφθονία φυτοπλαγκτού αντιστοιχεί προς τις τυποχαρακτηριστικές φυσικοχημικές συνθήκες και δεν αλλοιώνει σημαντικά τις τυποχαρακτηριστικές συνθήκες διαφάνειας, οι ανθίσεις πλαγκτού εμφανίζονται με συχνότητα και ένταση που αντιστοιχεί προς τις τυποχαρακτηριστικές φυσικοχημικές συνθήκες

70 Οι βαθείς και μεγάλοι ταμιευτήρες που βρίσκονται σε μέγιστο οικολογικό δυναμικό χαρακτηρίζονται από πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις χλωροφύλλης α, χαμηλή βιομάζα και απουσία κυανοβακτηρίων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για τον τύπο LM7 σε περιοχές περισσότερο υγρές και ψυχρές (κατακρημνίσματα > 800 mm, μέση ετήσια θερμοκρασία < 15ºC), σε συνθήκες μέγιστου οικολογικού δυναμικού το εύρος της συγκέντρωσης χλωροφύλλης α θα πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 1,4 και 2 mg/m3 και για τον τύπο LM8 θα πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 1,8 και 2,6 mg/m3 αντιστοίχως, η συνολική βιομάζα φυτοπλαγκού θα πρέπει φθάνει έως 0,36 και 0,76 mm3/l αντιστοίχως (βλ. Milestone 6 Report L-M GIG, final update 26 November 2007). Τέλος, οι τιμές δεικτών σύνθεσης φυτοπλαγκτού θα πρέπει να εμφανίζουν τα όρια που συμφωνήθηκαν σε μεσογειακό επίπεδο (δείκτης Catalan 0,10 και 0,61 και δείκτης MedPTI 3,08 και 3,09) (Milestone 6 Report L-M GIG, final update 26 November Η χρησιμοποίηση των μακροφύτων ως βιολογικού στοιχείου στους βαθείς και μεγάλους ταμιευτήρες δεν προσδίδει αποτελέσματα λόγω της συνήθους υψηλής εποχιακής διακύμανσης της στάθμης των υδάτων τους. Για τον λόγο αυτό, τα μακρόφυτα δεν χρησιμοποιούνται κατά τη διαδικασία διαβαθμονόμησης στους ταμιευτήρες της Μεσογείου. Το βάθος των ταμιευτήρων δυσκολεύει και τη χρησιμοποίηση του φυτοβένθους ως στοιχείου (Milestone 6 Report L-M GIG, final update 26 November 2007). Τέλος, σε ό,τι αφορά την πανίδα των βενθικών ασπονδύλων, σύμφωνα με τον Πετρίδη, ο οποίος μελέτησε το βένθος του ταμιευτήρα του Ταυρωπού (1992), ιδεώδη πρότυπα ολιγότροφων λιμνών χαρακτηρίζονται από καμπύλες πληθυσμών που εμφανίζουν μία σχετικά χαμηλή τιμή στη ρηχή παραλιακή ζώνη, μία μέγιστη τιμή στη βαθύτερη παραλιακή που συνοδεύεται από συνεχή πτώση, με μία ελάχιστη τιμή στη βαθύαλη ζώνη. Χαμηλές τιμές μέσου ολικού πληθυσμού βένθους σε συνδυασμό με αρκετά πλούσια βενθική πανίδα είναι γνωρίσματα ολιγότροφων λιμνών. Στον εν λόγω ταμιευτήρα, με βάση τα αποτελέσματα του Πετρίδη (1992), επικρατούν οι ολιγόχαιτοι και τα Chironomidae. Σε βαθείς ταμιευτήρες όπως ο ταμιευτήρας του Ταυρωπού, η πυκνότητα του βενθικού πληθυσμού ακολουθεί σιγμοειδή καμπύλη πτώσης των ολιγότροφων λιμνών. Σύμφωνα με τον ίδιο ερευνητή, αύξηση της τροφικής κατάστασης προκαλεί άνοδο της ποικιλότητας και της αφθονίας της βενθικής πανίδας

71 4.4 Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α & Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α Σύμφωνα με την Οδηγία τα βιολογικά στοιχεία εκτίμησης της οικολογικής ποιότητας (Biological Quality Elements, BQE) για τα παράκτια και μεταβατικά ύδατα είναι το ζωοβένθος (μακροασπόνδυλα), το φυτοβένθος (μακροφύκη και Αγγειόσπερμα) και το φυτοπλαγκτό. Σε κάθε τύπο υδάτινου σώματος (Πίνακας 4.3) έγινε αντιστοίχιση τύπων οικοτόπων όπως περιγράφονται από το διεθνές σύστημα ταξινόμησης οικοτόπων EUNIS (Davies & Connor, 2003, σύμφωνα με προτεινόμενη μεθοδολογική προσέγγιση (Panayotidis et al., 2001; Orfanidis et al., 2005; Simboura et al., 2005) και έχοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της Μεσογειακής οικοπεριοχής. Πίνακας 4.3. Βιοκοινωνίες που αντιστοιχούν σε συνθήκες αναφοράς για κάθε τύπο παράκτιων και μεταβατικών υδάτινων σωμάτων.. ΤΥΠΟΙ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ Water Body types Rocky deep exposed Habitat types (EUNIS) A3.2 Infralittoral rock moderately exposed to wave action and/or currents and tidal streams (Communities of infralittoral algae moderately exposed to wave action, Association with Cystoseira spp., Association with Peyssonnelia spp.) A4.5 Shallow sublittoral sediments dominated by angiosperms (Cymodocea, Halophila, Posidonia) A4.2 Sublittoral sands and muddy sands (DE) A4.4 Sublittoral combination sediments (DC) Rocky sheltered Sedimentary exposed shallow deep A3.3 Infralittoral rock shelltered from wave action and currents and tidal streams (Communities of infralittoral algae sheltered from wave Action, Association with Cystoseira spp.) A4.2 Sublittoral sands and muddy sands (DE) A4.4 Sublittoral combination sediments (animal communities in shallow water mixed sediments) A4.2 Sublittoral sands and muddy sands (SFHN, SFBC) A4.4 Sublittoral combination sediments (DC) A46 Biogenic structures over sublittoral sediments (Association with rhodolithes in coarse sands and fine gravels under the influence of bottom currents-sgcf) A4.5 Shallow sublittoral sediments dominated by angiosperms (Cymodocea, Halophila, Posidonia) Sedimentary shallow sheltered A4.2 Sublittoral sands and muddy sands(de) A4.4 Sublittoral combination sediments (animal communities in shallow water mixed sediments, DC) A4.5 Shallow sublittoral sediments dominated by angiosperms (Halophila, Cymodocea, Posidonia, Zostera) A4.3 Sublittoral muds (VTC)

72 Very sheltered Bays A4.3 Sublittoral muds (SVMC, association with Caulerpa prolifera on superficial muddy sands in sheltered waters, VTC) A4.5 Shallow sublittoral sediments dominated by angiosperms (Halophila, Cymodocea, Zostera) A4.2 Sublittoral sands and muddy sands (SFHN) ΤΥΠΟΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ Water Body types Coastal Lagoons Deltas Habitat types Coastal lagoons Euryhaline and eurythermic biocoenosis (LEE) Brackish deltaic ecosystems - Euryhaline and eurythermic biocoenosis (LEE) Abbreviations after Peres & Picard, 1964 used for communities: VTC= of the Coastal Terrigenous muds. SFBC= Finewell-sorted sands. SFHN=of fine surface sands. SGCF=coarse sands and fine gravels under the influence of bottom currents. SVMC=calm water muddy sands. AP=photophilous algae. DC=Coastal detritus bottoms. DE=muddy detritus bottoms. DL=shelf edge detritic bottoms. Στη συνέχεια περιγάφονται τα χαρακτηριστκά των βιοκοινωνιών και παρατίθεται κατάλγος ειδών τα οποία αναμένεται να υπάρχουν κάτω από συνθήκες αναφοράς. Πρόκειται για την κλασική προσέγγιση της βενθικής βιονομίας κατά Peres & Picard (1964) Υπεραιγιαλίτιδα η υπερπαράλια ζώνη. Η παρουσία της ζώνης αυτής είναι εντονότερη σε βραχώδεις ακτές υψηλού υδροδυναμισμού, όπου τη βλέπουμε σαν μια μαύρη λωρίδα του βράχου, πάνω από τη θάλασσα. Το μαύρο χρώμα του βράχου οφείλεται σε λειχήνες του γένους Verrucaria. Η λωρίδα των λειχήνων βρέχεται μόνο από τις ψεκάδες των κυμάτων και είναι η ανώτερη της υπερπαράλιας ζώνης. Στην υπερπαράλια ζώνη σημαντική είναι η παρουσία των κυανοφυκών, τα οποία στην περίπτωση των ασβεστολιθικών ακτών είναι ενδολιθικά. Περί τα 25 είδη έχουν προσδιοριστεί στον Ελληνικό χώρο. Κάτω απο την περιοχή των λειχήνων απαντά η τεφρόχρους περιοχή όπου επικρατούν τα ενδολιθικά κυανοφύκη. Ακολουθεί η κυανομέλανη περιοχή που βρέχεται καλά από τα κύματα και αποτελεί όριο της υπερπαράλιας με την μεσοαιγιαλίτιδα η μεσοπαράλια ζώνη που ακολουθεί προς τα βαθύτερα. Τα ενδολιθικά είδη εισδύουν στον ασβεστολιθικό βράχο και προκαλούν την βιοδιάβρωσή του. Η πανίδα στην υπερπαράλια ζώνη αποτελείται απο το Γαστερόποδο Littorina neritoides (σαλιγκάρι της θάλασσας) και το Ισόποδο Ligia italica ("ψύλλος" της θάλασσας). Αυτά τα είδη μετακινούνται προς την μεσοπαράλια ζώνη όπου υπάρχει πλουσιότερη βλάστηση για να τραφούν. Αντίθετα το Γαστερόποδο Patella lusitanica (πεταλίδα) που ζει στη μεσοπαράλια ζώνη ανέρχεται στην υπερπαράλια ζώνη οταν υπάρχει κυματισμός, (ιδιαίτερα την νύχτα) για να βοσκήσει πάνω στο στρώμα των κυανοφυκών. Στα όρια υποπαράλιας και μεσοπαράλιας ζώνης εντοπίζεται το Θυσσανόποδο Chthamalus depressus (βάλανος)

73 Οταν η ακτή είναι αμμώδης η υπερπαράλια ζώνη αντιστοιχεί στα φυτικά υπολείμματα που "ξεβράζονται" από το κύμα και περικλείουν μια ιδιαίτερη πανίδα. Στην περίπτωση που τα φυτικά υπολείμματα προέρχονται κυρίως από Χλωροφύκη, Ροδοφύκη και Φαιοφύκη τότε σαπίζουν η ξεραίνονται γρήγορα και η δομή της βιοκοινωνίας που ζει εκεί είναι σχετικά απλή. Χαρακτηρίζεται κυρίως απο θρυμματοφάγα καρκινοειδή και χερσαία έντομα, κυρίως Δίπτερα και Κολεόπτερα. Αντίθετα στην περίπτωση που τα φυτικά υπολείμματα είναι νεκρά φύλλα του θαλάσσιου Αγγειόσπερμου Posidonia oceanica (οι γνωστές ταινιόμορφες "φυκιάδες"),τότε η αποσάθρωση τους είναι αργή και η δομή της βιοκοινωνίας που ζει εκεί είναι πολυπλοκότερη απο αυτή της προηγούμενης περίπτωσης. Επικρατούν Αμφίποδα, Ισόποδα και Γαστερόποδα Μεσοαιγιαλίτιδα η μεσοπαράλια ζώνη. Η μεσοπαράλια ζώνη βρίσκεται κάτω από την υπερπαράλια και αντιστοιχεί στο τμήμα εκείνο της ακτής που αποκαλύπτεται κατά την ρηχία, ενώ κατά την πλήμμη καλύπτεται από το θαλάσσιο νερό. Στη διαμόρφωση και το εύρος της μεσοπαράλιας ζώνης εκτός από την περιοδικότητα ηλιακής - σεληνιακής παλίρροιας συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες όπως ο υδροδυναμισμός, οι μεταβολές της ατμοσφαιρικής πίεσης (μετεωρολογική παλίρροια) και η σχετική υγρασία του αέρα. Στην Ελλάδα η ηλιακή σεληνιακή παλίρροια έχει μικρό εύρος. Έτσι με ελάχιστες εξαιρέσεις η μεσοπαράλια ζώνη είναι περιορισμένη. Γενικά το ανώτερο όριο της μεσοπαράλιας ζώνης βρίσκεται έως 50 εκατοστά πάνω απο τη μέση στάθμη της θάλασσας, ενώ το κατώτερο όριο εκατοστά κάτω από τη μέση στάθμη. Σε σκληρά (βραχώδη) υποστρώματα στην μεσοπαράλια ζώνη απαντά το Δεκάποδο καρκινοειδές Pachygrapsus marmoratus, ενώ δυο είδη που αναφέρθηκαν στην υπερπαράλια ζώνη, το Γαστερόποδο Littorina neritoides και το Ισόποδο Ligia italica, κατεβαίνουν στην μεσοπαράλια ζώνη όταν η θάλασσα είναι ήρεμη. Στον ανώτερο ορίζοντα της μεσοπαράλιας ζώνης χαρακτηριστικά είναι τα θυσσανόποδα Chthamalus stellatus, το Γαστερόποδο Patella lusitanica και το Φαιοφύκος Mesospora mediterranea, που σχηματίζει πάνω στα βράχια ενα συμπαγές στρώμα σαν σκουριά. Τα είδη που προαναφέρθηκαν συνοδεύονται από Ροδοφύκη που σχηματίζουν χαρακτηριστικές ζώνες. Την άνοιξη στην μεσοπαράλια ζώνη γίνεται αισθητή η παρουσία του χλωροφύκους Enteromorpha intestinalis. Το είδος αυτό όταν παραμένει σε μεγάλη αφθονία όλο το χρόνο αποτελεί δείκτη ευτροφισμού. Στον κατώτερο ορίζοντα της μεσοπαράλιας ζώνης αφθονούν τα Γαστερόποδα Monodonta turbinata (σε περιοχές υψηλού υδροδυναμισμού) και Monodonta turbiformis (σε περιοχές χαμηλού υδροδυναμισμού). Αφθονα είναι επίσης τα ασβεστολιθικά Ροδοφύκη, ενω στις ζώνες υψηλού υδροδυναμισμού κυριαρχεί το Ροδοφύκος Nemalion helminthoides. Πάνω στα ασβεστολιθικά φύκη "βόσκουν"

74 Γαστερόποδα όπως το είδος Patella aspera και Πολυπλακοφόρα όπως το είδος Middendorfia caprearum (χιτών). Σε μαλακά (αμμώδη) υποστρώματα της μεσοπαράλιας ζώνης εκτός απο τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που αναφέρθηκαν για τα σκληρά υποστρώματα πρέπει να ληφθεί υπόψη και ο παράγων της διαβροχής του υποστρώματος απο το νερό που συγκρατείται μεταξύ των κόκκων της άμμου. Η ποσότητα αυτού του νερού ειναι πιο σημαντική στα λεπτόκοκκα υλικά ενω είναι ασήμαντη στην χονδρόκοκκη άμμο και τις κροκάλες. Στις ακτές με χαλίκια χαρακτηριστικά ζώα της μεσοπαράλιας ζώνης ειναι το Αμφίποδο Gammarus olivii και το Ισόποδο Sphaeroma serratum. Στις αμμώδεις ακτές χαρακτηριστικά είδη είναι οι Πολύχαιτοι Ophelia bicornis και Nerine cirratulus Υποαιγιαλίτιδα η υποπαράλια ζώνη. Η υποπαράλια ζώνη βρίσκεται κάτω από τη μεσοπαράλια και εκτείνεται μέχρι το όριο ανάπτυξης των φωτόφιλων φυκών και των θαλάσσιων Αγγειόσπερμων φυτών. Το όριο αυτό βρίσκεται γύρω στα 40 μέτρα στο Ιόνιο και το Ν. Αιγαίο, ενώ στο Β. Αιγαίο σπάνια ξεπερνά τα 20 μέτρα. Επίσης μέσα στους κλειστούς κόλπους το όριο αυτό δεν ξεπερνά τα μέτρα λόγω της σχετικά περιορισμένης διαύγειας των νερών, ενώ σε ειδικές περιπτώσεις περιορίζεται στα 5-10 μέτρα. Στην υποπαράλια ζώνη, το οικοσύστημα του βυθού βρίσκεται στις βέλτιστες συνθήκες ανάπτυξης: ο πυθμένας είναι πάντοτε καλυμμένος με νερό, το φως είναι άφθονο και η ποικιλία υποστρωμάτων μεγάλη (βραχώδη, αμμώδη και λασπώδη). Έτσι το οικοσύστημα παρουσιάζει πολλά διαμερίσματα. Το πρώτο διαμέρισμα περιλαμβάνει τα ζώα και τα φυτά (κυρίως Χλωροφύκη, Ροδοφύκη, Φαιοφύκη και θαλάσσια Αγγειόσπερμα), που ζουν προσκολλημένα στο βυθό. Το δεύτερο διαμέρισμα περιλαμβάνει ζώα (κυρίως Αρθρόποδα, Εχινόδερμα και Γαστερόποδα Μαλάκια) που ζουν πάνω στο βυθό χωρίς να είναι προσκολλημένα και συχνά κινούνται ανάμεσα στα προσκολημένα στο βυθό φυτά και ζώα. Τέλος, το τρίτο διαμέρισμα περιλαμβάνει ζώα που κολυμπούν πάνω απο το βυθό και ανάμεσα στα προσκολλημένα στο βυθό φυτά και ζώα. Εδω απαντούν κυρίως ψάρια και Γυμνοβράγχια Μαλάκια. Για λόγους πρακτικούς θα περιγραφούν χωριστά οι βιοκοινωνίες σε βραχώδες, αμμώδες και λασπώδες υπόστρωμα. Σε βραχώδεις βυθούς της υποπαράλιας ζώνης κυριαρχούν οι διάφορες φυτοκοινωνίες των φωτόφιλων φυκών (γνωστές διεθνώς με τον Γαλλικό όρο Algues Photophiles. Τα φαιοφύκη του γένους Cystoseira δημιουργούν τον ανώτερο όροφο της βιοκοινωνίας (ύψος έως 50 εκατοστά), ενώ στον υποόροφο αναπτύσσονται διάφορα σκιόφιλα είδη ασβεστολιθικών Ροδοφυκών. Ως επίφυτα απαντούν δεκάδες μικροσκοπικά Ροδοφύκη και φαιοφύκη (κυρίως είδη της οικογένειας Ectocarpaceae). Η πανίδα είναι πλούσια, παρόλο που δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά : Υδρόζωα, Βρυόζωα, Ασκίδια, Καρκινοειδή, Μαλάκια, Πολύχαιτοι, το Εχινόδερμο Paracentrotus

75 lividus (αχινός) και διάφορα ψάρια των γενών Blanius, Coris και Gobius (σαλιάρες, γύλοι και γοβγοί). Άλλα φωτόφιλα φύκη (Φαιοφύκη, Ροδοφύκη και Χλωροφύκη) δίνουν χαρακτηριστικές "όψεις" (facies) της βιοκοινωνίας. Σε βραχώδεις περιοχές κοντά στα ποτάμια τα φωτόφιλα φύκη εκτοπίζονται απο το Δίθυρο Μαλάκιο Mytilus galoprovincialis (το κοινό μύδι). Σε αμμώδεις περιοχές της υποπαράλιας ζώνης επικρατεί η βιοκοινωνία του υποθαλάσσιου λιβαδιού του Αγγειόσπερμου φυτού Posidonia oceanica (γνωστά διεθνώς με την τον Γαλλικό όρο Herbiers de Posidonie ή HP και στα Ελληνικά με την κοινή ονομασία «φυκιάδες» ή Ποσειδωνίες). Η βιοκοινωνία αυτή, όταν οι συνθήκες υδροδυναμισμού και φωτισμού είναι ευνοϊκές, καλύπτει όλο τον βυθό από 1 έως 40 μέτρα βάθος. Από οικολογική άποψη στη θάλασσα το υποθαλάσσιο λιβάδι παίζει τον ρόλο του δάσους. Τα ριζώματα της P. oceanica είναι πολυετή, συγκρατούν το ίζημα και προστατεύουν τον βυθό από τη διάβρωση. Τα φύλλα της P. oceanica ανανεώνονται συνεχώς προσφέροντας τεράστιες ποσότητες οργανικής ύλης στο οικοσύστημα. Τέλος, το σύνολο φύλλων και ριζωμάτων φιλοξενεί έναν απίστευτα μεγάλο αριθμό φυτικών και ζωϊκών ειδών (περίπου 1000 είδη κατά τους πιο συντηρητικούς υπολογισμούς). Τα είδη αυτά βρίσκουν προστασία μέσα στο υποθαλάσσιο λιβάδι, τρέφονται και αναπαράγονται. Το είδος P. oceanica είναι ενδημικό της Μεσογείου. Το υποθαλάσσιο λιβάδι της P. oceanica είναι η πιο διαδεδομένη και χαρακτηριστική βλάστηση της υποπαράλιας ζώνης των ακτών της Ελλάδας. Υπάρχει παντού, εκτός από τις περιοχές εκβολών μεγάλων ποταμών, τους ημίκλειστους κόλπους με κακή ανανέωση των νερών και τις ρυπασμένες περιοχές. Η παρουσία του λιβαδιού της P. oceanica θεωρείται δείκτης καθαρών νερών, με καλή ανανέωση και μικρές μεταβολές αλατότητος (38-39 ο/οο). Από τα 300 είδη φυτών και τα 700 είδη ζώων που απαντούν στα υποθαλάσσια λιβάδια της P. oceanica ενδεικτικά αναφέρουμε τα φυτά και τα ζώα που ζουν προσκολλημένα πάνω στα φύλλα και τα ριζώματα αποτελούν την πολυπληθέστερη, από άποψη αριθμού ειδών, ομάδα. Επικρατούν ασβεστολιθικά Ροδοφύκη που σχηματίζουν λεπτές κρούστες καθώς και το στρωματόμορφο Φαιοφύκος Myrionema orbicularis. Την άνοιξη απαντούν σε αφθονία νηματόμορφα Φαιοφύκη, ενώ το καλοκαίρι και το φθινόπωρο υπάρχουν άφθονα Ροδοφύκη. Τα επίφυτα είναι λιγότερα στα χειμερινά φύλλα της P. oceanica. Ο ζωικός κόσμος πάνω στα φύλλα αποτελείται κυρίως από χαρακτηριστικά Βρυόζωα, Υδρόζωα, Σπόγγους, Πολύχαιτους και Ασκίδια. Τα ζώα που κινούνται ανάμεσα στα φύλλα είναι το χαρακτηριστικό Δίθυρο Μαλάκιο Propeamussium byalinum, το χαρακτηριστικό Οπισθοβράγχιο Μαλάκιο Aplysiella virescens και τα Προσοβράγχια Cantharidus exasperatus και διάφορα άλλα είδη. Τα ζώα που ζουν ανάμεσα στα φύλλα είναι διάφορα ψάρια όπως "καλογρίτσες" (Chromis chromis), τo φυτογάγο ψάρι σάλπα (Sarpa salpa), διάφορα είδη της οικογένειας Syngnathidae (οπως οι ιππόκαμποι) και κυρίως Καρκινοειδή όπως Κολυμβητικά Δεκάποδα (γαρίδες). Τα μικροσκοπικά ζώα που κινούνται ανάμεσα στα επίφυτα είναι κυρίως Πρωτόζωα, Νηματώδεις και Κωπήποδα

76 Σε αμμώδεις ακτές εκτεθειμένες στους ισχυρούς ανέμους η βιοκοινωνία του υποθαλάσσιου λιβαδιού της P. oceanica αντικαθίσταται από τη βιοκοινωνία της Άμμου με καλά Ταξινομημένους Κόκκους (γνωστή διεθνώς με τον Γαλλικό όρο Sables fins Bien Calibres ή SFBC). Στη βιοκοινωνία αυτή δεν υπάρχουν φυτά. Επικρατούν τα Δίθυρα Μαλάκια και ψάρια της άμμου όπως οι μουρμούρες (Lithognathus mormyrus). Οι περιοχές ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta σχετίζονται με τέτοιους βυθούς. Σε λασπώδεις βυθούς, που απαντούν στο μυχό όλων σχεδόν των ημίκλειστων κόλπων της Ελλάδας, επικρατεί η βιοκοινωνία της λασπώδους Αμμου Χαμηλού Υδροδυναμισμού (γνωστή διεθνώς με τον Γαλλικό όρο Sable Vaseux en Male Calme η SVMC). Η πιο συνηθισμένη όψη της βιοκοινωνίας αυτής είναι το υποθαλάσσιο λιβάδι του Αγγειόσπερμου Cymodocea nodosa. Πρόκειται για σχηματισμό ανάλογο με εκείνο της P. oceanica, αλλά πολύ πιο φτωχό σε είδη, λόγω του εφήμερου χαρακτήρα του. Πράγματι τα υποθαλάσσια λιβάδια της C. nodosa δεν παρουσιάζουν την σταθερότητα των λιβαδιών της P. oceanica επειδή το ρίζωμά τους είναι επιφανειακό και συχνά αντέχει μόνο μια χρονιά, δηλαδή φυτρώνει την άνοιξη και ξεριζώνεται το χειμώνα. Ωστόσο, στα πιο προστατευμένα μέρη με ήπιους χειμώνες, το λιβάδι της C. nodosa είναι πυκνό και σταθερό, τα φύλλα φτάνουν το μισό μέτρο ύψος και η βιοκοινωνία αποκτά αξιοσημείωτη ποικιλία. Το λιβάδι της C. nodosa αρχίζει συνήθως στο μισό μέτρο βάθος και φτάνει μόνο στα 5-10 μέτρα βάθος, λόγω της μικρής διαύγειας των νερών στους κλειστούς κόλπους με λασπώδη βυθό. Τα υποθαλάσσια λιβάδια της C. nodosa συνήθως δεν είναι αμιγή. Μέσα στο λιβάδι αναπτύσεται κατα τόπους τα Χλωροφύκη Caulerpa prolifera και Caulerpa racemosa καθώς και το θαλάσσιο Αγγειόσπερμο Halophila stipulacea. Τα είδη αυτά θεωρούνται δείκτες αστάθειας και αναπτύσσονται ευκαιριακά όταν η C. nodosa υποχωρεί. Ανάλογα φαινόμενα έχουν παρατηρηθεί και σε λιβάδια P. oceanica. Αξίζει να σημειωθεί ότι το θαλάσσιο Αγγειόσπερμο H. stipulacea και το Χλωροφύκος Caulerpa racemosa είναι τροπικά-υποτροπικά είδη και έφθασαν στη Μεσόγειο από την Ερυθρά θάλασσα μέσω της διώρυγας του Σουέζ. Το είδος H. stipulacea έχει αναφέρθηκε για πρώτη φορά στις ελληνικές ακτές στις αρχές του 20ου αιώνα και μέχρι το 2000 είχε εξαπλωθεί προς τα βόρεια μέχρι τις Κυκλάδες και τον Σαρωνικό στο Αιγαίο και μέχρι τους Παξούς στο Ιόνιο, ενώ το είδος Caulerpa racemosa αναφέρθηκε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 90 και σε 5-10 χρόνια έγινε ένα από τα πλέον κοινά είδη των ακτών όλης της χώρας. Η πανίδα των λιβαδιών της C. nodosa περιλαμβάνει ζώα που κινούνται πάνω στο βυθό και ζώα που ζουν μέσα στο βυθό. Ο φυσικός ευτροφισμός των περιοχών αυτών τις καθιστά ιδανικές για την ανάπτυξη Δίθυρων Μαλακίων με εμπορική αξία όπως τα στρείδια (Ostrea edulis) τα μύδια (Mytilus galloprovencialis), τα χάβαρα (Modiolus barbatus), τα κυδώνια (Venus verucosa) και τα χτένια (διάφορα είδη των γενών Pecten και Chlamys)

77 Στο εσωτερικό των κόλπων, όταν υπάρχει προσφορά γλυκού νερού η βιοκοινωνία που περιγράφηκε παραπάνω αντικαθίσταται από την Ευρύθερμη και Ευρύαλη βιοκοινωνία των Λιμνοθαλασσών (γνωστή διεθνώς με τον Γαλλικό όρο biocenose Lagunaire, Eurytherme & Euryhaline ή LEE). Πρόκειται για τα μεταβατικά ύδατα (transitional water bodies) σύμφωνα με την Οδηγία. Τα θαλάσσια αγγειόσπερμα Zostera noltii και Ruppia maritima αντικαθιστούν την C. nodosa. Η πανίδα αποτελείται από Δίθυρα Μαλάκια και Γαστερόποδα Μαλάκια. Στους βυθούς αυτούς απαντούν ευρύθερμα και ευρύαλα ψάρια, όπως ο κέφαλος (διάφορα είδη του γένους Mugil), η τσιπούρα (Sparus auratus) και το λαυράκι (Dicentrarchus labrax) και αναπαράγονται Καρκινοειδή με μεγάλη εμπορική αξία όπως οι γαρίδες (Penaeus kerathurus). Τα μεταβατικά οικοσυστήματα γενικά, παρουσιάζουν ιδιαιτερότητα γιατί βρίσκονται στα όρια ξηράς και θάλασσας και εμφανίζουν συνήθως έντονη διαβάθμιση και μεγάλες διακυμάνσεις φυσικοχημικών παραμέτρων. Τα μεταβατικά οικοσυστήματα εμφανίζουν χαμηλή βιοποικιλότητα και αυτό οφείλεται στο ότι η φυσική αστάθεια που παρουσιάζουν αποτρέπει την εγκατάσταση πολλαπλών βιοκοινωνιών, διατηρώντας την ποικιλότητα σε χαμηλά επίπεδα. Σημαντικές παράμετροι για την κατανομή των οργανισμών σε αυτά τα συστήματα θεωρούνται η αλατότητα, η επίδραση της θάλασσας, η παροχή γλυκού νερού, το βάθος, η παρουσία βλάστησης, ο υδροδυναμισμός, καθώς και τα ευτροφικά φαινόμενα Περιαιγιαλίτιδα η Περιπαράλια ζώνη. Η περιπαράλια ζώνη βρίσκεται κάτω από την υποπαράλια ζώνη και εκτείνεται μέχρι τα όρια ανάπτυξης των σκιοφίλων φυκών, που συμπίπτει πρακτικά με το τέλος της υφαλοκρηπίδας και την αρχή της ηπειρωτικής κατωφέρειας, γύρω στα 150 μέτρα βάθος. Στα βάθη αυτά τα βραχώδη υποστρώματα σπανίζουν επειδή ο βυθός τείνει να σκεπαστεί από τα ιζήματα που μεταφέρονται από μικρότερα βάθη με την δράση των κυμάτων και των ρευμάτων. Για τα Ελληνικά νερά το βάθος των 40 μέτρων μπορεί να θεωρηθεί οριακό για την ανατάραξη του βυθού από τα κύματα. Ωστόσο, τοπικά, σε απότομους βυθούς εκτεθειμένους στον υδροδυναμισμό, αναπτύσσεται η βιοκοινωνία των βράχων της Ανοιχτής θάλασσας (γνωστή διεθνώς με τον Γαλλικό όρο Roche du Large ή RL). Η πανίδα χαρακτηρίζεται από την παρουσία Σπόγγων. Χαρακτηριστική είναι επίσης η παρουσία κνιδόζωων όπως το κόκκινο κοράλλι Corallium rubrum και άλλων ειδών. Στους βυθούς αυτούς απαντούν μεγάλα Καρκινοειδή όπως ο αστακός (Homarus gamarus) και πετρόψαρα όπως ο ροφός (Epinephelus ruber), που βρίσκουν καταφύγιο στα βάθη της περιπαράλιας ζώνης, αφού στην υποπαράλια έχουν αποδεκατιστεί από την υπεραλίευση. Ένας άλλος τύπος σκληρού υποστρώματος είναι αυτός που σχηματίζεται από τα σκιόφιλα ασβεστολιθικά Ροδοφύκη της οικογένειας Corallinaceae. Πρόκειται για ένα βιογενές σκληρό υπόστρωμα (οι ψαράδες το ονομάζουν "τραγάνα") που φιλοξενεί την κοραλλιογενή βιοκοινωνία (γνωστή διεθνώς με τον Γαλλικό όρο Coralligene ή C). Πάνω στο σκληρό αυτό υπόστρωμα αναπτύσσονται σκιόφιλα Χλωροφύκη και Ροδοφύκη. Η πολύ πλούσια σε είδη πανίδα περιλαμβάνει Κνιδόζωα Πολύχαιτους,

78 Bραχιόποδα, Βρυόζωα, Σπόγγους, Ασκίδια και Δίθυρα Μαλάκια. Στους βυθούς αυτούς απαντούν διάφορα βενθικά ψάρια μεγάλης οικονομικής σημασίας, όπως το μπαρμπούνι (Mullys surmuletus), το λιθρίνι (Pagellus erythrinus), το φαγκρί (διάφορα είδη του γένους Pagrus) και η συναγρίδα (διάφορα είδη του γένους Dentex). Ένας άλλος τύπος βυθού της περιπαράλιας ζώνης, επίσης πλούσιος σε βενθικά ψάρια, που μοιάζει με "τραγάνα" είναι ο βυθός που φιλοξενεί την βιοκοινωνία των Παράκτιων Βιογενών Θρυμμάτων (γνωστή διεθνώς με τον γαλλικό όρο Detritique Cotier ή DC). Πρόκειται για βυθό με μαλακό υπόστρωμα, ο οποίος είναι διάσπαρτος με νεκρά κελύφη οργανισμών, που προέρχονται συνήθως απο γειτονικές βιοικοινωνίες της υποπαράλιας ζώνης. Τα μαλακά λασπώδη υποστρώματα είναι πλέον διαδεδομένος τύπος βυθού στην περιαιγιαλίτιδα ζώνη. Στους βυθούς αυτούς αναπτύσσεται η βιοκοινωνία της Χερσογενούς Παράκτιας Λάσπης (γνωστή διεθνώς με τον Γαλλικό όρο Vase Terrigene Cotiere ή VTC). Όπως είναι φυσικό οι Πολύχαιτοι Δακτυλιοσκώληκες αντιπροσωπεύουν πάνω από 50% των ειδών της βιοκοινωνίας (συχνά το 90%), ενώ σημαντικό ρόλο παίζουν και τα Μαλάκια. Σπανιότερα είναι τα Κνιδόζωα, Ασκίδια, Εχινόδερμα και Καρκινοειδή

79 Πίνακας 4.4. Κατάλογος των χαρακτηριστικών βενθικών ειδών γιά κάθε τύπο βιοτόπου και βιοκοινωνίας. Midlittoral sands Cru Ophelia bicornis Scolelepis squamata Donacilla cornea Eurydice affinis Sublittoral Muds-VTC CODE Cru Cru Cru Cru Cru Cru Cru SPECIES Ampharete acutifrons Ancistrosyllis groenlandica Ancistargis hamata Aquilaspio sp. (Paraprionospio pinnata) Aricidea claudiae Chaetozone setosa Cossura coasta Goniada maculata Glycera rouxii Glycera unicornis Harmothoe lunulata Laonice cirrata Lepidasthenia maculate Levinsenia gracilis Lumbrineris latreilli Maldane glebifex Maldane sarsi Marphysa bellii Metasychis gotoi Monticellina dorsobranchialis Nephtys hystricis Ninoe armoricana Paradiopatra calliopae Pectinaria belgicae Praxillella gracilis Prionospio ehlersi Sternaspis scutata Sthenolepis yhleni Terebellides stroemi Abra nitida Acanthocardia paucicostata Cultellus adriaticus Hyala vitrea Mysella bidentata Nucula sulcata Nucula tenuis Turritella communis Ampelisca typical Ampelisca truncate Calianassa subterranean Calianassa truncate Jaxea nocturna Harpinia dellavalei Leptocheirus dellavallei

80 Cru Nephrops norvegicus Cru Portunus depurator Cru Goneplax rhomboids Ech Amphiura chiajei Ech Amphiura filiformis Ech Astropecten pentacanthus Ech Leptopenctata tergestina Ech Labidoplax digitata Sublittoral muds -sandy muds CODE Ech Ech Sip Sip SPECIES Drilonereis filum Levinsenia gracilis Paralacydonia paradoxa Scoloplos armiger Sigambra parva Sternaspis scutata Hiatella arctica Monia patelliformis Myrtea spinifera Mysella bidentata Timoclea ovata Amphiura chiajei Amphiura filiformis Aspidosiphon kowalevskii Aspidosiphon muelleri Sublittoral muds-shallow muddy sands-svmc CODE Cru Cru Cru SPECIES Abarenicola claparedii Aonides oxycephala Chone collaris Harmothoe spinifera Heteromastus filiformis Marphysa sanguinea Paradoneis lyra Petaloproctus terricola Phyllo foetida Schistomeringos rudolphii Lentidium mediterraneum Loripes lacteus Telinna tenuis Venerupis aureus Venerupis decussates Idotea baltica Iphinoe inermis Upogebia pusilla Sublittoral muds and muddy sands, DE CODE SPECIES Aphelochaeta marioni Aponuphis bilineata Aponuphis brementi Aponuphis fauveli Aricidea catherinae

81 Chaetozone setosa Chone duneri Clymenura clypeata Cossura soyeri Diplocirrus glaucus Dirtupa arietina Euchone rosea Euclymene palermitana Eunice vittata Eupanthalis kinbergi Glycera alba Goniada maculata Heteromastus filiformis Laonice cirrata Levinsenia gracilis Leiocapitella dollfusi Lumbrineris gracilis Lumbrineris latreilli Magelona minuta Maldane sarsi Melinna palmata Micronephtys maryae Monticellina dorsobranchialis Nematonereis unicornis Nephtys hombergi Notomastus latericeus Paralacydonia paradoxa yodontes maxillosus Prionospio banyulensis Pseudoeliocapitella fauveli Rhodine loveni Scalibregma inflatum Sphaerosyllis taylori Spiophanes kroyeri Sthenelais boa Telinna distorta Timoclea ovata Cru Cirolana neglecta Cru Corophium volutator Sip Golfingia elongata Sip Onchnesoma steenstrupi Sip Phascolosoma granulatum Sip Aspidosiphon muelleri Sublittoral sands and muddy sands (well sorted sands) (SFBC) CODE SPECIES Aricidea capensis Aricidea catherinae Aricidea cerruti Aricidea simonae Chone acustica Chone filicaudata Cirrophorus harpagoneus Clymenura clypeata Diopatra neapolitana Ditrupa arietina Euclymene lombricoides

82 Euclymene oerstedii Mediomastus fragilis Nephtys hombergi Onuphis eremita Owenia fusiformis Paradoneis armata Peresiella clymenoides Pettiboneia urciensis Prionospio caspersi Prionospio fallax Protodorvillea kefersteini Scolelepis squamosus Sigalion mathildae Spio decoratus Spiophanes bombyx Spermosyllis torulosa Acanthocardia tuberculata Chamelea gallina Donax semistriatus Montacuta ferruginosa Nassa mutabilis Nassa pygmaea Spisula subtruncata Telinna nitida Telinna pulchella Tellina donacina Tellina fabuloides Thracia papyracea Venus gallina Cru Ampelisca brevicornis Cru Diogenes pugilator Cru Lembos spiniventris Cru Macropipus barbarus Cru Perioculodes longimanus Cru Siphonoecetes dellavellei Cru Urothoe grimaldii Cru Urothoe poseidonis Cru Urothtoe pulchella Ech Echinocardium cordatum Ech Ophiura ophiura Phor Phoronis psammophyla Sublittoral sands and muddy sands (Shallow sands) (SFHN) CODE SPECIES Glycera tridactyla Mysta siphonodonta Scolelepis cantabra Scoloplos armiger Spio decoratus Cyclope donovani? Donax semistriatus Donax trunculus Lentidium mediterraneum Macoma tenuis Cru Idotea baltica Cru Iphinoe inermis Cru Portumnus latipes

83 Sublittoral combination sediments deeper sands with detritus-dc CODE Cru Cru Cru Cru Cru Cru Cru Ech Ech Ech Ech Ech Ech SPECIES Ditrupa arietina Harmothoe reticulate Hyalinoecia tubicola Hyalinoecia bilineata Laetmonice hystrix Myriochele oculata Nephtys hombergi Petta pusilla Pista cristata Protula intestinum Vermiliopsis infundibulum Acanthocardia aculeate Abra prismatica Clausinella brongiartii Falcidens gutturosus Gouldia minima Laevicardium oblingum Lima loscombei Modiolus phaseolinus Pandora obtuse Parvicardium minimum Parvicardium roseum Pecten jacobeus Pitar rudis Striarca lacteal Timoclea ovata Ampelisca sarsi Anapagurus chiroacanthus Anapagurus laevis Ebalia edwarsii Ebalia tuberose Paguristes oculatus Urothoe elegans Anseropoda placenta Genocidaris maculate Holothuria forskali Marthasterias glacialis Ophiura ophiura Psammechinus microtuberculatus Biogenic structures over subl. Sediments-Deeper coarse sands-sgcf CODE SPECIES Aglaophamus rubella Armandia cirrosa Armandia polyophthalma Bhawania reyssi Glycera gigantean Glycera lapidum Glycera tesselata Kefersteinia cirrata Lumbrinerides amoureuxi Ophelia roscoffensis Pista cristata

84 ycirrus medusa ygordius lacteus Praegeria remota Prionospio banyulenis Protodorvillea kefersteini Psammolyce arenosa Pseudomystides elongate Sabellaria spinulosa Sigalion squamosus Sphaerosyllis bulbosa Thallenessa dendrolepis Acanthocardia echinata Dentalium vulgare Diplodonta apicalis Donax variegatus Dosinia exoleta Laevicardium crassum Lentidium mediterraneum Monoculodes carinatus Psammobia costulata Tapes rhomboides Tellina crassa Tellina pusilla Timoclea ovata Venus casina Venus fasciata Cru Anapagurus breviaculeatus Cru Cirolana gallica Cru Macropipus pusillus Cru Urothoe brevicornis Ech Amphipholis squamata Ech Astropecten aranciacus Ech Echinocardium fenauxi Ech Ophiopsila annulosa Ech Ophiothrix fragilis Ech Spatangus purpureus Ech Sphaerechinus granularis Acr Branchiostoma lanceolatum Deep shelf sediments DL CODE SPECIES Ampharete acutifron Auchenoplax crinita Paralacydonia paradoxa Placostegus tridentatus Lumbrineris latreilli Nothria conchilega Harmothoe fraserthomsoni Prionospio ehlersi Poecilochaetus serpens Scoletoma impatiens Chloeia venusta Dentalium panormum Pitar mediterranea Ech Neocucumis marioni Cru Ebalia granulosa

85 Deep shelf sediments -Coralligenous-C CODE SPECIES Adyte pellucida Brania pusilla Dodecaceria concharum Dorvillea rubrovittata Euchone rosea Eunice harassii Eunice schizobranchia Eurysyllis tuberculata Exogone rostrata Glycera tesselata Haplosyllis spongicola Lysidice ninetta Notopygos megalops Odontosyllis fulgurans Paleanotus debile Palola sisciliensis Pholoe minuta Pionosyllis dionisi Pionosyllis weismanni yphysia crassa Pontogenia chrysocoma Prionospio banyulensis Salmacina dysteri Serpula concharum Serpula lobiancoi Serpula vermicularis Syllis ferrani Syllis ferrugina Syllis variegate Terebella lapidaria Xenosyllis scabra Gastochaena dubia Cru Catapaguroides timidus Cru Macropipus corrugatus Ech Astropecten aranciacus Bry Celleporina sardonica Anth Caryophyllia smithi Αμμώδεις και ιλώδεις βυθοί της υποπαράλιας ζώνης με θαλάσσια Αγγειόσπερμα φυτά a) Zostera marina meadows CODE SPECIES Aricidea cerrutii Caulleriella alata Lumbrineris gracilis Notomastus latericeus Paradoneis lyra Platynereis dumerillii Loripes lacteus Cru Ampelisca riedli Cru Ampelisca sarsi Cru Amphithoe ramondi b) Posidonia oceanica meadows CODE SPECIES

86 Adyte pellucida Brania oculata Branchiomma luculanum Caulleriella bioculata Euclymene lombricoides Eurysyllis tuberculata Exogone rostrata Jasmineira elegans Haplosyllis spongicola Laetmonice hystrix Lepidonotus clava Lumbrineriopsis paradoxa Lysidice ninetta Paleanotus debile Pholoe minuta Platynereis dumerillii yophthalmus pictus Pontogenia chrysocoma Syllis cornuta Syllis ferrugina Syllis hyaline Psammobia depressa Venus verrucosa Ech Astropecten spinulosus Cru Atylus guttatus Cru Processa edulis Cru Processa robusta Cru Macropipus arcuatus Cru Upogebia deltaura c) Caulerpa taxifolia CODE SPECIES Eunice oerstedii Lumbrineris fragilis Scoloplos armiger Scolelepis tridentata Euspira nitida Gouldia minima Lucinella divaricata Musculus costulatus Nassarius incrassatus Parvicardium ovale Pitar rudis Plagiocardium papillosum Rissoa similes

87 5. Π Ι Ε Σ Ε Ι Σ 5.1 Εισαγωγή Η ανάλυση πιέσεων επιπτώσεων αποτελεί ένα ουσιαστικό και βασικό στάδιο της διαδικασίας εφαρμογής της Οδηγίας και η μεθοδολογική προσέγγιση της ανάλυσης πιέσεων επιπτώσεων περιγράφεται στο σχετικό Καθοδηγητικό Έγγραφο «Guidance Document No 3. Analysis of Pressures and Impacts». Σύμφωνα με το Άρθρο 5 της Οδηγίας κάθε Κράτος Μέλος εξασφαλίζει ότι, για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού ή για κάθε τμήμα διεθνούς περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού το οποίο βρίσκεται στο έδαφός του, αναλαμβάνεται: ανάλυση των χαρακτηριστικών της, επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων και οικονομική ανάλυση της χρήσης ύδατος, σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές των Παραρτημάτων II και III. Στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας (παράγραφοι 1.4 και 1.5) περιγράφονται οι απαιτήσεις ως προς την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεών τους στα επιφανειακά υδάτινα σώματα. Τα βασικά στάδια της γενικής προσέγγισης για την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων όπως καθορίζονται στην Οδηγία είναι 4: Προσδιορισμός των κύριων δραστηριοτήτων και των πιέσεων Προσδιορισμός των σημαντικών πιέσεων Αξιολόγηση των επιπτώσεων και, Αξιολόγηση της πιθανότητας της αποτυχίας επίτευξης των στόχων. Για να υλοποιηθούν τα τέσσερα ανωτέρω στάδια, τρία ενισχυτικά στοιχεία πρέπει να ληφθούν υπόψη (παρουσιάζονται στο αριστερό τμήμα του ακόλουθου σχήματος). Η περιγραφή του υδατικού σώματος και της λεκάνης απορροής του υποστηρίζει την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων, ενώ παράλληλα εξετάζονται διάφοροι τύποι πληροφοριών που μπορούν να είναι χρήσιμοι, π.χ. κλίμα, γεωλογία, έδαφος και χρήση γης. Κατά τη διαδικασία της ανάλυσης, παρατηρημένα δεδομένα (από προγράμματα παρακολούθησης) σχετικά με το υδάτινο σώμα επίσης χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση των επιπτώσεων. Ακόμη η σύγκριση αυτών των στοιχείων με τις κύριες δραστηριότητες βοηθά στην πρόγνωση σχετικά με το που οι πιέσεις είναι πιθανό να προκαλέσουν αποτυχία επίτευξης των στόχων. Σε πολλές περιπτώσεις αυτά τα βασικά στάδια δεν υλοποιούνται ως γραμμική ακολουθία. Ένα παράδειγμα μιας τέτοιας περίπτωσης είναι όπου τα διαθέσιμα στοιχεία μετρήσεων (ποιοτικά και ποσοτικά) ενός υδάτινου σώματος, που καθορίζουν μια

88 επίπτωση, χρησιμοποιούνται για να καθορίσουν τον προσδιορισμό των σημαντικών πιέσεων. Περιγραφή υδατικού σώματος και λεκάνης απορροής Δεδομένα από προγράμματα παρακολούθησης Προσδιορισμός των κύριων δραστηριοτήτων και των πιέσεων Προσδιορισμός των πιθανών σημαντικών πιέσεων Αξιολόγηση των επιπτώσεων Στόχος Αξιολόγηση της πιθανότητας της αποτυχίας επίτευξης των στόχων Σχήμα 5.1 Τα βασικά στάδια της γενικής προσέγγισης για την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων. Εκείνα τα τμήματα στα μπλε υπόβαθρα στη δεξιά πλευρά είναι τα κύρια τμήματα της ανάλυσης, ενώ εκείνα τα στοιχεία στα άσπρα υπόβαθρα στην αριστερή πλευρά είναι υποστηρικτικά. Σύμφωνα με το Καθοδηγητικό Έγγραφο «Guidance Document No 3. Analysis of Pressures and Impacts», ως σημαντική πίεση ορίζεται οποιαδήποτε πίεση που μπορεί να συμβάλει στην αποτυχία επίτευξης ενός στόχου. Η εκτίμηση της σημαντικότητας μιας πίεσης επί ενός υδατικού σώματος βασίζεται στη γνώση των πιέσεων εντός της περιοχής της λεκάνης απορροής σε συνδυασμό με μια κατ' αρχήν κατανόηση της ροής των υδάτων, της χημικής και της βιολογικής λειτουργίας του υδατικού σώματος εντός της λεκάνης. Οι μέθοδοι που εφαρμόζονται είναι οι ακόλουθες: α) αξιολόγηση των συσχετίσεων μέσω της χρήσης των δεδομένων παρακολούθησης που ήδη υπάρχουν, β) απλές αριθμητικές προσεγγίσεις και γ) εφαρμογή απλών κριτηρίων και κανόνων για τον καθορισμό των οριακών τιμών όπως το μέγεθος του πληθυσμού (σε σχέση με την οδηγία 91/271/ΕΟΚ), το μέγεθος των βιομηχανιών (π.χ. σε σχέση με την οδηγία για τον Ολοκληρωμένο Έλεγχο και Πρόληψη της Ρύπανσης- IPPC ), τις χρήσεις γης κλπ. Στις ακόλουθες παραγράφους γίνεται Προσδιορισμός των Σημαντικών Πιέσεων στα Επιφανειακά Υδάτινα Σώματα του Υδατικού Διαμερίσματος όπως αυτός περιγράφεται στην παράγραφο 1.4 του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας: 1.4 Προσδιορισμός των πιέσεων

89 Τα κράτη μέλη συλλέγουν και διατηρούν πληροφορίες για τον τύπο και το μέγεθος των σημαντικών ανθρωπογενών πιέσεων που ενδέχεται να ασκούνται στα συστήματα επιφανειακών υδάτων κάθε περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού, ιδίως δε: υπολογίζουν και προσδιορίζουν τη σημαντική ρύπανση από σημειακές πηγές, ιδίως από ουσίες του παραρτήματος VIII, που προέρχονται από αστικές, βιομηχανικές, γεωργικές και άλλες εγκαταστάσεις και δραστηριότητες, βάσει, μεταξύ άλλων, των πληροφοριών που συλλέγονται δυνάμει: i. των άρθρων 15 και 17 της οδηγίας 91/271/ΕΚ, ii. των άρθρων 9 και 15 της οδηγίας 96/61/ΕΚ και, για τους σκοπούς του αρχικού σχεδίου διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού: iii. iv. του άρθρου 11 της οδηγίας 76/464/ΕΟΚ και των οδηγιών του Συμβουλίου 75/440/ΕΚ, 76/160/ΕΟΚ, 78/659/ΕΟΚ και 79/923/ΕΟΚ υπολογίζουν και προσδιορίζουν τη σημαντική ρύπανση από διάχυτες πηγές, ιδίως από ουσίες του παραρτήματος VIII, που προέρχονται από αστικές, βιομηχανικές, γεωργικές και άλλες εγκαταστάσεις και δραστηριότητες, βάσει, μεταξύ άλλων, των πληροφοριών που συλλέγονται δυνάμει: i. των άρθρων 3, 5 και 6 της οδηγίας 91/676/ΕΟΚ, ii. των άρθρων 7 και 17 της οδηγίας 91/414/ΕΟΚ, iii. της οδηγίας 98/8/ΕΚ, και, για τους σκοπούς του πρώτου σχεδίου διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού: iv. των οδηγιών 75/440/ΕΟΚ, 76/160/ΕΟΚ, 76/464/ΕΟΚ, 78/659/ΕΟΚ και 79/923/ΕΟΚ υπολογίζουν και προσδιορίζουν τη σημαντική υδροληψία για αστικές, βιομηχανικές, γεωργικές και λοιπές χρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των εποχιακών διακυμάνσεων και της ολικής ετήσιας ζήτησης, και την απώλεια του νερού στα δίκτυα διανομής υπολογίζουν και προσδιορίζουν τις επιπτώσεις των σημαντικών μέτρων ρύθμισης της ροής του νερού, συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς και της εκτροπής του νερού, για τα γενικά χαρακτηριστικά της ροής και τα ισοζύγια νερού προσδιορίζουν τις σημαντικές μορφολογικές αλλοιώσεις των υδατικών συστημάτων υπολογίζουν και προσδιορίζουν άλλες σημαντικές ανθρωπογενείς επιπτώσεις στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων και υπολογίζουν τις μορφές χρήσης της γης, συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των κυριότερων αστικών, βιομηχανικών και γεωργικών περιοχών και, κατά περίπτωση, των αλιευτικών και δασικών περιοχών

90 5.2 Ρύπανση από σημειακές πήγες Αστική ρύπανση Σύμφωνα με το Καθοδηγητικό Έγγραφο No 3, στην ανάλυση των πιέσεων, οι δραστηριότητες και οι σχετικές σημειακές πιέσεις που θα πρέπει να εξεταστούν σε σχέση με την αστική ανάπτυξη περιλαμβάνουν τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυμάτων και τους χώρους ταφής και διάθεσης απορριμμάτων. Αστικά λύματα Η Οδηγία 91/271/ΕΟΚ «περί επεξεργασίας και διάθεσης των αστικών λυμάτων», αφορά στη συλλογή, επεξεργασία και διάθεση αστικών λυμάτων και συγκεκριμένων βιομηχανικών υγρών αποβλήτων. Η Οδηγία καθορίζει άμεσα ή έμμεσα το απαιτούμενο επίπεδο επεξεργασίας, που πρέπει να παρέχεται από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων, καθώς και το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης των απαιτούμενων έργων ανάλογα με τον εξυπηρετούμενο πληθυσμό ή όπως αναφέρεται στην Οδηγία, με τις μονάδες ισοδύναμου πληθυσμού (Μ.Ι.Π.). Με βάση την Οδηγία 91/271 (όπως ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο της χώρας με την ΚΥΑ 5673/400/97) οι οικισμοί της χώρας κατατάσσονται σε τρεις Προτεραιότητες (Α, Β και Γ): την Προτεραιότητα Α η οποία περιλαμβάνει όλους τους οικισμούς με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των κατοίκων και οι οποίοι αποχετεύουν τα λύματά τους σε «ευαίσθητους» αποδέκτες. την Προτεραιότητα Β, η οποία περιλαμβάνει όλους τους οικισμούς με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των κατοίκων και οι οποίοι αποχετεύουν τα λύματά τους σε «κανονικούς» αποδέκτες. την Προτεραιότητα Γ που περιλαμβάνει οικισμούς με ισοδύναμο πληθυσμό από έως κατοίκους και οι οποίοι αποχετεύουν τα λύματά τους σε «κανονικούς» αποδέκτες. Προκειμένου να γίνει μια ποσοτικοποίηση των πιέσεων από τις ανωτέρω εγκαταστάσεις, η ποιότητα των ανεπεξέργαστων αστικών λυμάτων θεωρήθηκε ως ακολούθως: - Οργανικό φορτίο : 60 g BOD / κάτοικο / ημέρα - Ολικά αιωρούμενα στερεά : 75 g TSS / κάτοικο / ημέρα - Ολικό άζωτο : 12 g TKN / κάτοικο / ημέρα - Ολικός φωσφόρος : 2,5 g ΤP / κάτοικο / ημέρα Επισημαίνεται ότι το παραγόμενο οργανικό φορτίο των 60 g / κάτοικο / ημέρα αντιστοιχεί σε έναν ισοδύναμο κάτοικο και κατά συνέπεια το συνολικά παραγόμενο φορτίο εκφράζεται σε όρους ισοδύναμων κατοίκων. Τα τελικά διατιθέμενα φορτία

91 ΒΟD 5, ΤSS και θρεπτικών (Ν και Ρ) θεωρήθηκε ότι μειώνονται ανάλογα με το βαθμό της παρεχόμενης επεξεργασίας όπως φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 5.1 Βαθμός μείωσης φορτίων από επεξεργασία BOD TSS Ν Ρ δευτεροβάθμια επεξεργασία 90% 90% 20% 20% δευτεροβάθμια επεξεργασία με απομάκρυνση αζώτου 90% 90% 80% 20% Στο ΥΔ υπάρχουν 2 οικισμοί Α Προτεραιότητας, 7 οικισμοί Β Προτεραιότητας και 38 οικισμοί Γ προτεραιότητας. Έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν οι Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) σε 1 οικισμό Α Προτεραιότητας (ΕΕΛ Ψυττάλειας που εξυπηρετεί το Λεκανοπέδιο Αττικής), σε 7 οικισμούς Β Προτεραιότητας ενώ μόνο σε 3 από τους Γ Προτεραιότητας λειτουργούν ΕΕΛ. Συνολικά ο πληθυσμός που εξυπηρετείται από ΕΕΛ ανέρχεται σε ισοδύναμους κατοίκους. Υπό κατασκευή βρίσκονται 2 ΕΕΛ οικισμών Γ προτεραιότητας ενώ μία υφιστάμενη ΕΕΛ σε οικισμό Β προτεραιότητας αδρανεί. Πρέπει να επισημανθεί ότι περίπου το 1/3 του ανθρώπινου και βιομηχανικού δυναμικού της χώρας είναι συγκεντρωμένο Λεκανοπέδιο Αττικής. Λόγω της ιδιαίτερα αυξημένης συγκέντρωσης του πληθυσμού και των βιομηχανιών τα αστικά και βιομηχανικά απόβλητα αποτελούν τις σημαντικότερες πηγές ρύπανσης των επιφανειακών και υπογείων υδάτων. Το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού του Λεκανοπεδίου εξυπηρετείται από το κεντρικό αποχετευτικό δίκτυο με αποτέλεσμα το 80-90% των παραγόμενων αστικών αποβλήτων να συγκεντρώνονται στην ΕΕΛ της Ψυττάλειας και αφού υποστούν δευτεροβάθμια επεξεργασία να διατίθενται στον Σαρωνικό κόλπο. Η ΕΕΛ Μεταμόρφωσης δέχεται μικρή ποσότητα αστικών λυμάτων και σημαντική ποσότητα βοθρολυμάτων των περιοχών της Αττικής στις οποίες δεν έχει κατασκευασθεί ακόμα δίκτυο αποχέτευσης, παρέχοντας δευτεροβάθμια επεξεργασία του μίγματος των λυμάτων. Οι περισσότερες βιομηχανίες του Λεκανοπεδίου Αττικής διοχετεύουν τα απόβλητά τους στο αποχετευτικό δίκτυο και τελικά στο Σαρωνικό κόλπο. 1 Στο Υδατικό Διαμέρισμα έχουν χαρακτηριστεί ως ευαίσθητοι αποδέκτες ο κόλπος της Ελευσίνας και ο Σαρωνικός. Επίσης, απαγορεύεται η διάθεση λυμάτων ανεξάρτητα από το βαθμό επεξεργασίας τους στη Λίμνη Μαραθώνα καθώς και στα ρέματα που απορρέουν σε αυτή. Τα ρυπαντικά φορτία που καταλήγουν στους επιφανειακούς αποδέκτες από τις ΕΕΛ του ΥΔ έχουν υπολογιστεί με βάση την ανωτέρω μεθοδολογία και παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. 1 Οι υπολογισμοί των φορτίων αντιστοιχούν και σε τμήμα της βιομηχανίας

92 Πίνακας 5.2 Ρυπαντικά φορτία από τις εν λειτουργία ΕΕΛ του ΥΔ ΒΑΘΜΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ Δευτεροβάθμια Δευτεροβάθμια με απομάκρυνση αζώτου Σύνολο BOD ton/year TSS ton/year N ton/year P ton/year Από τις ανωτέρω εγκαταστάσεις θεωρείται ότι η σημαντικότερη πίεση προκαλείται από τις εγκαταστάσεις οι οποίες εξυπηρετούν πληθυσμό μεγαλύτερο των κατοίκων (ΕΕΛ Ψυτάλλειας και Μεταμόρφωσης). Απορρίμματα Το μεγαλύτερο ποσοστό των στερεών αποβλήτων (αστικών και βιομηχανικών) του ΥΔ διατίθεται στο Χώρο Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) των Άνω Λιοσίων. Στο ΥΔ υπάρχει σημαντικός αριθμός χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ). Στους ΧΑΔΑ τα στραγγίσματα δεν υπόκεινται σε καμία επεξεργασία και, επιπλέον, μια αστάθμητη ποσότητα απορριμμάτων μπορεί να παρασύρεται κατά τη διάρκεια μιας βροχόπτωσης Βιομηχανική ρύπανση Η Περιφέρεια Αττικής εξακολουθεί να αποτελεί το βασικό πόλο συγκέντρωσης της βιομηχανικής δραστηριότητας της χώρας. Είναι ενδεικτικό ότι στην Περιφέρεια συγκεντρώνεται το 43,7% των βιομηχανικών καταστημάτων και απασχολείται το 43,4% των εργαζομένων στο σύνολο της βιομηχανίας της χώρας (Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (ΠΕΠ) Περιφέρειας Αττικής, προγραμματικής περιόδου ). Όσον αφορά στη χωρική διάσταση της μεταποίησης, σήμερα στο ΥΔ ένα μεγάλο μέρος της βιομηχανίας βιοτεχνίας συγκεντρώνεται στις προσδιορισμένες ζώνες ΒΙΟΠΑ ΒΙΠΑ, αλλά και αναπτύσσεται διάσπαρτα μέσα στον αστικό ιστό του δυτικού κυρίως Λεκανοπεδίου και στην εκτός σχεδίου περιοχή της περιαστικής ζώνης (Θριάσιο Πεδίο, Β. Αττική, Λαυρεωτική κ.α.) με αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον και το τοπίο. Είναι εμφανής η μείξη μονάδων βιομηχανίας και βιοτεχνίας με τις περιοχές κατοικίας ή η διασπορά τους στον περιαστικό χώρο και εκτός των σχεδιασμένων ζωνών ΒΙΟΠΑ ΒΙΠΑ. Μεγάλο μέρος των παραγόμενων βιομηχανικών λυμάτων του Λεκανοπεδίου Αττικής οδηγείται στο δίκτυο αποχέτευσης στην ΕΕΛ της Ψυττάλειας. Επίσης αρκετές είναι οι βιομηχανίες οι οποίες μέσω παρανόμων συνδέσεων διαθέτουν τα απόβλητα τους στην λεκάνη του Κηφισού ή σε άλλους χειμάρρους ή ξεροπόταμους

93 Τα βιομηχανικά υγρά απόβλητα που παράγονται στην περιοχή του Θριασίου Πεδίου διατίθενται σε σημαντικό βαθμό ανεπεξέργαστα. Ο χείμαρρος Αγίου Γεωργίου αποτελεί τον αποδέκτη βιομηχανικών αποβλήτων από σειρά βιομηχανικών εγκαταστάσεων και συγκεκριμένα από τις εγκαταστάσεις χαρτοποιίας, αναγέννησης ορυκτελαίων και ασφαλτικών, βαφείων και βυρσοδεψείων. Η υποβάθμιση του ρέματος είναι εμφανέστατη. Από το 1979 ο χείμαρρος έχει χαρακτηρισθεί ως αποδέκτης βιομηχανικών λυμάτων. Αναφέρεται ότι τις περισσότερες φορές το ρέμα αναδίδει εντονότατη δυσοσμία και ποικίλους χρωματισμούς. Η έντονη δυσοσμία του χειμάρρου εντοπίζεται σε τμήμα του που εκτείνεται σε απόσταση 5 Km από τη θάλασσα. Επίσης, βιομηχανίες εγκατεστημένες κατά μήκος των ακτών της Δραπετσώνας, Σκαραμαγκά, Ασπροπύργου και Ελευσίνας διαθέτουν τα απόβλητά τους απ' ευθείας στη θάλασσα ή σε απορροφητικούς βόθρους Ανάλογα με τον κλάδο της βιομηχανίας σε πολλές περιπτώσεις τα βιομηχανικά απόβλητα και οι παραγόμενες λάσπες περιέχουν σημαντικές ποσότητες τοξικών ουσιών. Στο ΥΔ λειτουργούν περισσότερες από 45 IPPC βιομηχανίες Αγροτική ρύπανση Η σημειακή γεωργική ρύπανση σχετίζεται με την σταβλισμένη κτηνοτροφία (χοιροστάσια, βουστάσια και ορνιθοτροφεία). Στο ΥΔ οι μονάδες σταβλισμένης κτηνοτροφίας εντοπίζονται συγκεντρωμένες στην περιοχή των Μεγάρων και αφορούν σε πτηνοτροφία. Στα Μέγαρα λειτουργούν περισσότερες από 60 πτηνοτροφικές μονάδες, που καλύπτουν το 40% της εγχώριας παράγωγης αβγών. Στο ΥΔ δεν υπάρχει σημαντικός αριθμός θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών Λιμενικές Εγκαταστάσεις Στο ΥΔ (έσω κεντρικός Σαρωνικός κόλπος και κόλπος Ελευσίνας) βρίσκονται οι μεγαλύτερες λιμενικές εγκαταστάσεις της χώρας, οι οποίες θεωρούνται ως κατ εξοχήν σημαντικές πηγές ρύπανσης. Οι εν λόγω εγκαταστάσεις αφορούν σε Εμπορικές Λιμενικές Εγκαταστάσεις, σε Επιβατικές Λιμενικές Εγκαταστάσεις καθώς και σε Ναυπηγοεπισκευαστικές Ζώνες. Οι Εμπορικές Λιμενικές Εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν: Σταθμός Εξυπηρέτησης Πλοίων Εμπορευματοκιβωτίων (Container Terminal) Σταθμός Διακίνησης Συμβατικού Φορτίου (Conventional Cargo) Σταθμούς Διακίνησης Αυτοκινήτων (Car Terminals) Σταθμός Εξυπηρέτησης Πλοίων Εμπορευματοκιβωτίων (Container Terminal) Στο Νέο Ικόνιο λειτουργεί ο Σταθμός Εξυπηρέτησης Πλοίων Εμπορευματοκιβωτίων (Container Terminal) «Ελευθέριος Βενιζέλος». Μέσω του σταθμού αυτού διακινούνται 1,4 εκατομμύρια TEUs, γεγονός που κατατάσσει τον Πειραιά στα πρώτα 10 λιμάνια στην Ευρώπη στη διακίνηση εμπορευματοκιβωτίων και το μεγαλύτερο της Ανατολικής

94 Μεσογείου. Περίπου ποσοστό 50% της κίνησης αυτής αφορά εμπορευματοκιβώτια υπό μεταφόρτωση. Η συνολική επιφάνεια του Σταθμού είναι m 2, με χώρους απόθεσης m 2, δύο προβλήτες Ι και ΙΙ με συνολικό μήκος κρηπιδοτοίχων m., βάθη από m και 9 θέσεις εξυπηρέτησης πλοίων. Εικόνα 5.1 Άποψη του προβλήτα Ι του Σταθμού Εμπορευματοκιβωτίων Ν. Ικονίου Σταθμός Διακίνησης Συμβατικού Φορτίου (Conventional Cargo) Η διακίνηση και αποθήκευση του συμβατικού φορτίου πραγματοποιείται μέσω των εγκαταστάσεων του Λιμένος Ηρακλέους, στο Κερατσίνι. Η εξυπηρέτηση υγρών φορτίων, κυρίως πετρελαιοειδών, πραγματοποιείται σε παραχωρούμενο προβλήτα στην περιοχή του Νέου Ικονίου, ενώ εφόσον χρειαστεί φυλάσσονται σε παρακείμενες ιδιωτικές δεξαμενές

95 Εικόνα 5.2 Σταθμός Διακίνησης Συμβατικού Φορτίου Σταθμοί Διακίνησης Αυτοκινήτων (Car Terminals) Το Λιμάνι του Πειραιά προσφέρει υπηρεσίες φορτοεκφόρτωσης, αποθήκευσης και μεταφόρτωσης οχημάτων (αυτοκινήτων Ε.Ι.Χ κυρίως) στους σταθμούς διακίνησης οχημάτων (Car Terminals) στις ακόλουθες περιοχές: Στην περιοχή Διαχείρισης Γ1 η οποία βρίσκεται στη Δραπετσώνα και διαθέτει χερσαίους χώρους περίπου 74 στρεμμάτων και χωρητικότητας Ε.Ι.Χ αυτοκινήτων. Στην περιοχή Διαχείρισης Γ2, η οποία βρίσκεται στο Κερατσίνι, καταλαμβάνει έκταση περίπου 20.7 στρεμμάτων και έχει χωρητικότητα Ε.Ι.Χ αυτοκινήτων. Στην περιοχή της Καρβουνόσκαλας Κερατσινίου. Επιβατικές Λιμενικές Εγκαταστάσεις Ο Πειραιάς είναι το μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης και ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο στην επιβατική κίνηση. Εξυπηρετεί περίπου 20 εκατ. επιβάτες ετησίως (περιλαμβανομένης και της πορθμειακής γραμμής Σαλαμίνας - Περάματος από την οποία διακινούνται περίπου 8 εκατ. επιβάτες ετησίως). Αποτελεί το βασικό συνδετικό κρίκο της ηπειρωτικής Ελλάδας με τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη αλλά και τη βασική θαλάσσια πύλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο νοτιανατολικό της άκρο. Τα όρια του Κεντρικού Λιμανιού αποτελούν οι μώλοι Θεμιστοκλέους και Κράκαρη. Το Επιβατικό Λιμάνι διακρίνεται σε χώρους που εξυπηρετούν την Ακτοπλοΐα και σε χώρους υποδοχής Κρουαζιερόπλοιων

96 Εικόνα 5.3 Επιβατικός Λιμένας Πειραιώς Ναυπηγοεπισκευαστικές Ζώνες Στο ΥΔ υπάρχει η ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη Πειραιά Δραπετσώνας - Κερατσινίου - Περάματος Σαλαμίνας. Στο Πέραμα λειτουργούν πολλές ναυπηγοεπισκευαστικές μονάδες μικρού και μεσαίου μεγέθους που απασχολούν μεγάλο αριθμό εργαζομένων και αποφέρουν σημαντικά οφέλη στην εθνική οικονομία. Παρόμοιες ναυπηγοεπισκευαστικές μονάδες βρίσκονται στην ακτή Αμπελακίων στη Σαλαμίνα, ενώ η περιοχή Κυνόσουρας χρησιμοποιείται για πρόσδεση πλοίων που αναμένουν για επισκευές ή εργασίες συντήρησης. Επίσης, στο ΥΔ δραστηριοποιούνται 2 από τα μεγαλύτερα ναυπηγεία της χώρας (τα Ελληνικά Ναυπηγεία Σκαραμαγκά και τα Ναυπηγεία Ελευσίνας) Αεροδρόμια Άλλη σημειακή πηγή ρύπανσης στο ΥΔ είναι οι απορροές ομβρίων και τα λύματα της ΕΕΛ του Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών (ΔΑΑ). Ο ΔΑΑ είναι το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της χώρας. Κατά το 2006 ο συνολικός αριθμός επιβατών ανήλθε σε , οι συνολικές κινήσεις αεροσκαφών σε ενώ διακινήθηκαν τόνοι φορτίου. Ο αερολιμένας διαθέτει δύο ανεξάρτητα δίκτυα, ένα για τα λύματα και ένα για τα όμβρια ύδατα. Όλα τα λύματα που παράγονται στο αεροδρόμιο διοχετεύονται σε ιδιοκτήτη ΕΕΛ μέγιστης δυναμικότητας ισοδυνάμων κατοίκων (σήμερα λειτουργεί περίπου στο 38% της μέγιστης δυναμικότητάς της) και υπόκεινται σε Γ βάθμια επεξεργασία. Τα επεξεργασμένα λύματα χρησιμοποιούνται για άρδευση των μη προσβάσιμων από το κοινό χώρων πρασίνου εντός του αερολιμένα. Τα όμβρια ύδατα συγκεντρώνονται στις λεκάνες κατακράτησης υδάτων αφού περάσουν από την μονάδα ελαιοδιαχωρισμού και κατόπιν διοχετεύονται στους εκτός αεροδρομίου φυσικούς αποδέκτες