ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΕΝΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΟΜΑ Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΚΟΜΟΥΖΑΣ Γ. ΓΡΙΒΑΣ Α. ΖΩΓΡΑΦΟΥ Χ ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛΟΥ Α ΚΕΧΑΓΙΑ Ο. Μυτιλήνη 2004 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Κ. ΕΥΑΓΓΕΛΙΝΟΣ - 0 -
ιαχείριση υγρών αποβλήτων στο τµήµα περιβάλλοντος στα πλαίσια ενός ολοκληρωµένου συστήµατος περιβαλλοντικής διαχείρισης 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 1.1 Σκοπός της εργασίας 2 1.2. Εννοιολογική προσέγγιση 3 1.2.1. Υγρά Αστικά Απόβλητα. 3 1.2.2. Μέθοδοι διαχείρισης υγρών αποβλήτων. 4 1.2.3. Συστήµατα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης. 5 1.3 Νοµοθετικό Πλαίσιο 6 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 8 2.1 EMAS και ISO 14001. 8 2.2 Χρησιµότητα και κόστος ΣΠ 9 2.3 EMAS 12 2.4 Άλλα Σ.Π.. που χρησιµοποιούνται από πανεπιστήµια. 13 2.5. ΣΠ ιαχείριση Νερού. 17 2.6 Μέθοδοι ιαχείρισης νερού. 19 2.6.1 Μέθοδοι ιαχείρισης Νερού σε Πανεπιστήµια 20 2.6.2 Ανάκτηση και Επαναχρησιµοποίηση Υγρών Αποβλήτων 22 2.6.3 Ιστορική Επισκόπηση, Παραδείγµατα Και υνατότητες 23 Επαναχρησιµοποίησης 2.6.3.1 Ιστορική Εξέλιξη 23 2.6.3.2 Παραδείγµατα Επαναχρησιµοποίησης σε ιάφορες Χώρες 24 2.6.3.3 υνατότητες ανάκτησης επαναχρησιµοποίησης στην Ελλάδα. 26 2.7 Κατηγορίες Επαναχρησιµοποίησης και η Σηµασία τους 27 2.8 Θεωρήσεις Σχεδιασµού Έργων Ανάκτησης- 27 Επαναχρησιµοποίησης 2.9 Υφιστάµενη κατάσταση έργων επεξεργασίας αστικών υγρών 28 αποβλήτων στην Ελλάδα 2.10 Κόστος Ανάκτησης 29 2.11 Κοινωνική αποδοχή εκροών επεξεργασµένων αστικών υγρών 29 αποβλήτων. 3. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 30 3.1. Περιοχή µελέτης. 30 3.2. Κινήσεις που πραγµατοποιήθηκαν (συλλογή δεδοµένων). 31 3.3. Προβλήµατα. 31 4. ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ 32 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΕΝΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 4.1. Γιατί EMAS στο πανεπιστήµιο του Αιγαίου. 32 4.2. Περιβαλλοντική ανασκόπηση. 33 4.3. Μονάδα βιολογικού καθαρισµού πανεπιστηµίου. 35 5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 38 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ. 42 7. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 43 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 45 9. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 47-1 -
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Σκοπός της εργασίας Η συνεχιζόµενη µε γοργούς ρυθµούς υποβάθµιση του περιβάλλοντος συγκεντρώνει τα τελευταία χρόνια την προσοχή όλων των εµπλεκοµένων (νοµοθετών, καταναλωτών, επιχειρήσεων ). Είναι φανερό ότι η διατήρηση και η άνοδος του επιπέδου ζωής καθώς και η αντιµετώπιση των προβληµάτων τα οποία µαστίζουν τον πλανήτη δεν µπορούν να αντιµετωπίζονται µε παράλληλη υποβάθµιση του περιβάλλοντος και εξάντληση των φυσικών πόρων. Τα προβλήµατα που σχετίζονται µε τους υδατικούς πόρους και τα υγρά απόβλητα τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσµιο επίπεδο είναι ολοένα αυξανόµενα. Στη χώρα µας τα τελευταία έτη η βιοµηχανική ανάπτυξη, η παραγωγή και η αποχέτευση µεγάλων ποσοτήτων αστικών και άλλων υγρών αποβλήτων,σε παράκτιες και άλλες περιοχές δηµιούργησαν σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η λήψη κατάλληλων µέτρων και η υιοθέτηση τεχνικών που θα αντιστρέψουν την κατάσταση και θα εξασφαλίσουν ένα βιώσιµο περιβάλλον για τις ερχόµενες γενιές κρίνεται απαραίτητη. Η παρούσα εργασία ασχολείται µε τη διαχείριση Υγρών Αποβλήτων στο Τµήµα Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Αιγαίου στα πλαίσια ενός ολοκληρωµένου συστήµατος Περιβαλλοντικής διαχείρισης. Έτσι, πραγµατοποιείται µια εκτεταµένη ανάλυση των συστηµάτων Περιβαλλοντικής διαχείρισης καθώς και βιβλιογραφική έρευνα των µεθόδων διαχείρισης Υγρών Αποβλήτων µέσα σε πλαίσια συστηµάτων Περιβαλλοντικής διαχείρισης. Στη συνέχεια, για το Τµήµα Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Αιγαίου επιχειρείται καταγραφή της υφιστάµενης κατάστασης στον τοµέα των Υγρών Αποβλήτων ως αναφορά στις εισροές, στην επεξεργασία και διαχείριση τους, µε σκοπό τη διατύπωση πιο φιλοπεριβαλλοντικών προτάσεων διατήρησης ικανών να ενταχθούν σε ένα Σ.Π.. - 2 -
1.2. Εννοιολογική προσέγγιση Θα πρέπει πρώτα να δοθούν κάποιοι ορισµοί που να οριοθετούν το βασικό πλαίσιο του αντικειµένου της παρούσας µελέτης. Για να µπορεί να µιλήσει κανείς για διαχείριση υγρών αποβλήτων του τµήµατος Περιβάλλοντος στα πλαίσια ενός Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης θα πρέπει να γίνει µια προσέγγιση των παρακάτω εννοιών: Υγρά Απόβλητα Επεξεργασία Υγρών Αποβλήτων Συστήµατα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης. 1.2.1. Υγρά Αστικά Απόβλητα. Υγρά αστικά απόβλητα (ΥΑΑ) ονοµάζουµε τα υγρά οικιακά απόβλητα που περιέχουν και υγρά απόβλητα από ιδρύµατα όπως σχολεία,νοσοκοµεία υπηρεσίες, ξενοδοχεία και ορισµένες φορές µικρό ποσοστό υγρών βιοµηχανικών αποβλήτων (ΥΒΑ). Τα οικιακά ΥΑ προέρχονται κυρίως από τη χρήση του νερού ύδρευσης και έτσι η ηµερησία παροχή τους είναι δυνατόν να βασισθεί στις µετρήσεις της κατανάλωσης του νερού. Ένα ποσοστό της τάξεως 80-90% της οικιακής κατανάλωσης καταλήγει στην αποχέτευση. Το υπόλοιπο καταναλώνεται στην πόση, τη µαγειρική, το πότισµα των κήπων και σε άλλες χρήσεις, ενώ µια ποσότητα χάνεται λόγω της εξάτµισης. Η ποσότητα των παραγόµενων οικιακών αποβλήτων ανά άτοµο διαφέρει τόσο µεταξύ των χωρών όσο και µεταξύ περιοχών της ίδιας χώρας. Τα υγρά απόβλητα περιέχουν οργανική και ανόργανη ύλη σε µορφή αιωρούµενων στερεών και σε διάλυση. Το ρυπαντικό τους φορτίο χαρακτηρίζεται από µια σειρά παραµέτρων που αναφέρονται στις οργανικές ουσίες, βιοαποδοµήσιµες και µη, στα αιωρούµενα στερεά, στα ολικά στερεά,στις τοξικές για ζώντες οργανισµούς χηµικές ενώσεις, οργανικές και ανόργανες (κυρίως βαρέα µέταλλα ),στο άζωτο και στο φώσφορο. Η διάθεση των ΥΑΑ σε έναν υδάτινο αποδέκτη χωρίς επεξεργασία µπορεί να προκαλέσει τις παρακάτω επιπτώσεις : - 3 -
Τα ογκώδη στερεά, η άµµος και τα αιωρούµενα στερεά (S.S.) προκαλούν οπτική και µηχανική ρύπανση του υδάτινου φορέα Οι περιεχόµενοι παθογόνοι µικροοργανισµοί είναι υπεύθυνοι για τη µετάδοση ασθενειών στον άνθρωπο και σε άλλους οργανισµούς Τα οργανικά συστατικά (BOD), το άζωτο και ο φώσφορος αποτελούν τροφή για τους υπάρχοντες µικροοργανισµούς οι οποίοι πολλαπλασιάζονται και παράλληλα καταναλώνουν το οξυγόνο που βρίσκεται διαλυµένο στο νερό. Έτσι διαταράσσεται η οικολογική ισορροπία του αποδέκτη και λόγω του εµπλουτισµού των νερών µε θρεπτικά συστατικά παρατηρείται η ανάπτυξη υδροχαρών φυτών και εµφανίζεται το φαινόµενο του ευτροφισµού. Οι παραπάνω επιπτώσεις έχουν ως αποτέλεσµα τον περιορισµό των διαφόρων χρήσεων των νερών. Για την αποφυγή των παραπάνω επιπτώσεων πρέπει τα υγρά απόβλητα να υπόκεινται σε κάποια επεξεργασία έτσι ώστε µετά από αυτήν να έχουν µια τέτοια ποιότητα που θα τα καθιστά ακίνδυνα για διάθεση στους αποδέκτες. 1.2.2. Μέθοδοι διαχείρισης υγρών αποβλήτων. Για την επεξεργασία των ΥΑ κατασκευάζονται ειδικές µονάδες επεξεργασίας αποβλήτων (ΜΕΥΑ). Κάθε ΜΕΥΑ χαρακτηρίζεται από τον αντίστοιχο βαθµό επεξεργασίας, που υποδηλώνει ποια από τα βλαβερά συστατικά µπορεί να αποµακρύνει. Έτσι οι ΜΕΥΑ κατατάσσονται σε πρωτοβάθµιας, δευτεροβάθµιας και τριτοβάθµιας επεξεργασίας. Στην πρωτοβάθµια επεξεργασία αποµακρύνονται σχεδόν όλα τα ογκώδη στερεά, η άµµος και τα αιωρούµενα σωµατίδια µε τη µέθοδο της καθίζησης. ευτεροβάθµια επεξεργασία θεωρείται κάθε βιολογική επεξεργασία που αποσκοπεί στην αποµάκρυνση των οργανικών συστατικών και συχνά και των παθογόνων µικροοργανισµών. Σε αυτό το στάδιο εφαρµόζεται χλωρίωση καθώς και ανοξικές συνθήκες. H τριτοβάθµια επεξεργασία αφορά στην αποµάκρυνση των θρεπτικών στοιχείων (άζωτο και φώσφορος) αλλά και στην περεταίρω µείωση της θολότητας, έτσι ώστε να είναι δυνατή η πλήρης αποµάκρυνση των - 4 -
παθογόνων στοιχείων, όταν αυτό επιβάλλεται. Σε αυτήν την τελευταία περίπτωση µπορεί τα επεξεργασµένα νερά να επαναχρησιµοποιηθούν. 1.2.3. Συστήµατα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης. Τα Σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης είναι µέρος ενός ολικού συστήµατος διαχείρισης που περιλαµβάνει : Την οργανωτική δοµή και τoν σχεδιασµό των δραστηριοτήτων. Την κατανοµή αρµοδιοτήτων και διαδικασιών. Τη διαχείριση των φυσικών πόρων για να αναπτυχθεί, να τεθεί σε εφαρµογή, να εκτελεστεί, να ανασκοπηθεί και να βελτιωθεί η περιβαλλοντική πολιτική. Ένα Σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης (ΣΠ ) χτίζεται επάνω σε ένα σύνολο περιβαλλοντικών δράσεων και εργαλείων διαχείρισης. Οι δράσεις αυτές αλληλεπιδρούν µεταξύ τους για να πετύχουν ένα ξεκάθαρο και αποσαφηνισµένο στόχο: την Προστασία του Περιβάλλοντος. Ένα ΣΠ είναι ένας συνεχόµενος κύκλος σχεδιασµού, εφαρµογής, ανασκόπησης και βελτίωσης της περιβαλλοντικής επίδοσης ενός οργανισµού. Αυτό βοηθά την εκκίνηση της περιβαλλοντικής διαχείρισης σε όλους τους τοµείς. (εικόνα 1) - 5 -
Εικόνα 1 1.3 Νοµοθετικό Πλαίσιο Η συνειδητοποίηση της ανάγκης για νοµική κάλυψη της προστασίας του περιβάλλοντος οδήγησε στη δηµιουργία ενός αυτόνοµου κλάδου του δικαίου, του δικαίου περιβάλλοντος, το οποίο συνοπτικά µπορεί να οριστεί ως το δίκαιο για την αντιµετώπιση της οικολογικής βλάβης και για την προστασία του περιβάλλοντος. Στην Ελλάδα τα πρώτα σύνολα ειδικών κανόνων και όχι πλέον διάσπαρτων και ευκαιριακών διατάξεων τα οποία έχουν ως αντικείµενο τις σχέσεις του ανθρώπου µε το φυσικό περιβάλλον εµφανίζονται το 1976. Από εκείνη την χρονική περίοδο και ύστερα έχει εκδοθεί πληθώρα διατάξεων, κυρίως κοινοτικών οδηγιών, άµεσα εφαρµόσιµων στο ελληνικό δίκαιο, για όλα τα περιβαλλοντικά προβλήµατα, συµπεριλαµβανοµένων και αυτών που αφορούν τα υγρά απόβλητα. Οι κανονιστικές διατάξεις που - 6 -
εκδόθηκαν είναι άκρως συγκεντρωτικές και περιέχουν λεπτοµερείς απαιτήσεις συνοδευόµενες από ελέγχους, προειδοποιήσεις και πρόστιµα µαζί µε αστικές και ποινικές ευθύνες σε περίπτωση µη συµµόρφωσης. Γενικό χαρακτηριστικό τους επίσης είναι πως γίνονται προτάσεις για την ορθότερη και πιο οικολογική διαχείριση των αποβλήτων. Τίθενται περιβαλλοντικοί όροι µέσω συστήµατος αδειοδότησης µαζί µε τεχνολογικούς όρους που κυρίως έχουν να κάνουν την εφαρµογή της βέλτιστης δυνατής τεχνολογίας. Το δίκαιο περιβάλλοντος διαµορφώνεται αποσπασµατικά και περιπτωσιολογικά. Ο ασυγκράτητος πολλαπλασιασµός των νοµοθετικών ρυθµίσεων αποτελεί έναν από τους πιο βασικούς λόγους της µη αποτελεσµατικότητας των διατάξεων. Πολλές από τις ρυθµίσεις είναι αντιφατικές ή και αλληλοαναιρούµενες σε σηµείο να γίνεται λόγος για καινούρια νοµοθετική ζούγκλα και για κανονιστική ρύπανση. Σε αρκετές περιπτώσεις διαπιστώνεται έλλειψη ευελιξίας στις περιβαλλοντικές διατάξεις, πράγµα που τις καθιστά οικονοµικά και περιβαλλοντικά αναποτελεσµατικές χωρίς να παραλείπουµε και το ότι αποτυγχάνουν να παρέχουν κίνητρα και καθοδήγηση για καλύτερες περιβαλλοντικές επιδόσεις. Για τα Συστήµατα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης, είτε κατά το διεθνές πρότυπο ISO14001 ή τον Ευρωπαϊκό Κανονισµό 761\2001 (EMAS), µπορούν να υιοθετούνται τόσο σε επιχειρήσεις όσο και σε λοιπούς φορείς ενώ η εγκατάσταση και η πιστοποίηση τους είναι εθελοντική. Ωστόσο ο νόµος 2965\2001 (ΦΕΚ 270 Α \23-11-2001) µε τίτλο Βιώσιµη Ανάπτυξη της Αττικής σε αντικατάσταση του π.δ. 84\84 ορίζει ότι οι βιοµηχανίες βιοτεχνίες και επαγγελµατικά εργαστήρια µέσης και υψηλής όχλησης που λειτουργούν εντός του νοµού Αττικής, οφείλουν εντός 4ετίας να εγκαταστήσουν και να πιστοποιήσουν Σύστηµα Περιβαλλοντικής ιαχείρισης. Προβλέπεται και κατηγοριοποίηση των δραστηριοτήτων ανάλογα µε την όχληση που προκαλούν. Επιπρόσθετα στα λιµάνια εφαρµόζεται η Οδηγία 2000\59\ΕΚ. Στο Παράρτηµα 1 της οδηγίας αναφέρεται ότι «οι διαδικασίες παραλαβής, συλλογής, αποθήκευσης, επεξεργασίας και διάθεσης θα πρέπει να συµµορφώνονται από κάθε άποψη προς ένα σύστηµα περιβαλλοντικής διαχείρισης κατάλληλο για τη σταδιακή µείωση των επιπτώσεων των εν λόγω δραστηριοτήτων στο περιβάλλον. Η συµµόρφωση αυτή τεκµαίρεται εάν οι - 7 -
διαδικασίες είναι σύµφωνες µε τον κανονισµό του Συµβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1836\93 της 29\6\1993 για την εκούσια συµµετοχή των επιχειρήσεων του βιοµηχανικού τοµέα σε κοινοτικό σύστηµα οικολογικής διαχείρισης και οικολογικού ελέγχου. Σε κάθε περίπτωση θα διασφαλίζεται η ορθή λειτουργία των εγκαταστάσεων και θα τηρείται η ισχύουσα νοµοθεσία.». Βασική αρχή του ανωτέρω κανονισµού που αντικαταστάθηκε πρόσφατα µε τον κανονισµό 761/2001 για το EMAS είναι η καθιέρωση Συστήµατος Περιβαλλοντικής ιαχείρισης. 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 2.1 EMAS και ISO 14001. Υπάρχουν δύο βασικά συστήµατα περιβαλλοντικής διαχείρισης, το EMAS και το ISO 14001. Το EMAS το υιοθετούν κυρίως ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και φορείς, ενώ το ISO 14001 εφαρµόζεται σε παγκόσµιο επίπεδο. Παρόλο που υπάρχουν αρκετές οµοιότητες µεταξύ των δύο συστηµάτων υπάρχουν και σηµαντικές διαφορές. Σύµφωνα µε τους Nash και Ehrenfeld(1997) αυτές οι διαφορές συνοψίζονται στα εξής σηµεία: Το EMAS αναφέρεται σε περιοχές όπου η βελτίωση είναι υποχρεωτική όπως ενέργεια, νερό, χρησιµοποίηση πόρων, αποφυγή αποβλήτων, επιλογή νέων παραγωγικών διαδικασιών, σχεδιασµός προϊόντων και την επίδοση των προµηθευτών. Αντίθετα, το ISO 14001 απαιτεί από τις επιχειρήσεις να βελτιώσουν τα περιβαλλοντικά διαχειριστικά συστήµατα τους. Οι επιχειρήσεις πρέπει να βελτιώνουν τα συστήµατα τους για εσωτερική επικοινωνία, έλεγχο, εκπαίδευση. Αυτές οι βελτιώσεις δεν είναι απαραίτητο να µειώσουν την περιβαλλοντική επίπτωση µιας επιχείρησης. Το EMAS προσδιορίζει ένα αναµενόµενο επίπεδο περιβαλλοντικής επίδοσης δηλώνοντας ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν αυτές που ανταποκρίνονται στην οικονοµικά βιώσιµη - 8 -
καλύτερη διαθέσιµη τεχνολογία. Το ISO 14001 αντίθετα, απαιτεί το περιβαλλοντικό διαχειριστικό σύστηµα της επιχείρησης να ενθαρρύνει το ζήτηµα της καλύτερης διαθέσιµης τεχνολογίας όπου είναι δυνατό και οικονοµικά βιώσιµο. Το EMAS απαιτεί από τις επιχειρήσεις να εκδίδουν µια ετήσια περιβαλλοντικών επιπτώσεων αναφορά που γίνεται γνωστή στο κοινό. Αυτή η αναφορά περιλαµβάνει µία δήλωση όλων των σηµαντικών περιβαλλοντικών θεµάτων, µια περίληψη των ρυπαίνουσων εκποµπών, παραγωγή αποβλήτων, πρώτες ύλες που καταναλώθηκαν, ενέργεια και νερό που χρησιµοποιήθηκαν και τέλος την περιβαλλοντική πολιτική της επιχείρησης. Στο ISO 14001 η µόνη πληροφορία που η επιχείρηση πρέπει να αποκαλύψει είναι η περιβαλλοντική της πολιτική. Ο µόνος όρος στο ISO 14001 αναφορικά µε τις εξωτερικές οµάδες συµφερόντων είναι ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να έχουν µία έγγραφη διαδικασία και να ανταποκρίνονται στις δηµόσιες έρευνες. 2.2 Χρησιµότητα και κόστος ΣΠ Υπάρχει σηµαντική διαφορά απόψεων ως προς το αν η υιοθέτηση περιβαλλοντικών διαχειριστικών συστηµάτων καταλήγει σε συνδυασµό οικονοµικών και περιβαλλοντικών οφελών (win-win strategies).ορισµένοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η επίτευξη τέτοιων στρατηγικών είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας και ακόµα και αν µια επιχείρηση κατορθώσει να επιτύχει τέτοιες στρατηγικές είναι εξαιρετικά δύσκολο να τις διατηρήσει µακροχρόνια (Walley και Whitehead 1994).Ανεξάρτητα από τις διαφωνίες σχετικά µε το µέγεθος των οφελών και την χρονική διάρκεια τους κάθε επιχείρηση που υιοθετεί ένα περιβαλλοντικό διαχειριστικό σύστηµα αντιµετωπίζει συγκεκριµένα οφέλη και κόστη. Σύµφωνα µε τον A. Petroni (2001) τα οφέλη και τα κόστη συνοψίζονται στα εξής: υνατότητα πρόσβασης στις διεθνείς αγορές. Η υιοθέτηση διεθνών περιβαλλοντικών διαχειριστικών συστηµάτων συνεχώς αναπτύσσεται. - 9 -
Αύξηση του εγχώριου µεριδίου αγοράς. Το ISO 14001 µπορεί να γίνει προαπαιτούµενο για τις επιχειρήσεις. Παρακίνηση των εργαζοµένων. Τα περιβαλλοντικά διαχειριστικά συστήµατα έχουν την δυνατότητα να αυξάνουν την συνειδητοποίηση των εργαζοµένων για τα περιβαλλοντικά θέµατα. Αυξηµένη συνειδητοποίηση µπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση του ηθικού των εργαζοµένων καθώς και σε βελτίωση των λειτουργιών της επιχείρησης. Συνεργασία µεταξύ ηγεσίας και εργατικού δυναµικού. Αυξηµένη ποιότητα του προϊόντος. Εγγύηση συµµόρφωσης: η εγγραφή στο ISO 14001 µπορεί να ωφελήσει την επιχείρηση εξωτερικά παρέχοντας αναγνώριση και εγγύηση συµµόρφωσης µέσω της επιβεβαίωσης τρίτων. ιαχειριστική ικανότητα είναι το αποτέλεσµα πρώτα απο την εξάλειψη συγκρουόµενων απαιτήσεων: η εισαγωγή ενός περιβαλλοντικού διαχειριστικού συστήµατος µπορεί να εξαλείψει τις πολλαπλές πιστοποιήσεις, άδειες, ελέγχους, σηµατοδοτήσεις και αντικρουόµενες απαιτήσεις και να προσφέρει ένα µοναδικό σύστηµα για τις επιχειρήσεις που λειτουργούν διεθνώς. εύτερον, ένα περιβαλλοντικό διαχειριστικό σύστηµα µπορεί να οδηγήσει σε τυποποίηση διαδικασιών µέσω εγγράφων και γραπτών διαδικασιών. Παραγωγική αποτελεσµατικότητα που µπορεί να µετρηθεί ως προς την αποδοτικότητα των διαδικασιών, λιγότερες χαµένες εργατοώρες µέσω προσεκτικότερου ελέγχου και συντήρησης, µείωση των απορριµµάτων, και αυξηµένη χρησιµοποίηση υποπροϊόντων. Μείωση των περιβαλλοντικών διαχειριστικών κοστών δηλαδή µείωση των κοστών για διάθεση επικίνδυνων αποβλήτων, µείωση των προστίµων και των κυρώσεων, µείωση της περιβαλλοντικής ευθύνης. Το ρίσκο της ποινικής ευθύνης µπορεί να ελαχιστοποιηθεί από την εισαγωγή του ISO 14001 αφού η επιχείρηση θα είναι καλύτερα προετοιµασµένη να επιδείξει ότι πήρε τις κατάλληλες προφυλάξεις. Εξοικονόµηση υλικών που µπορεί να εντοπιστεί σε πιο ολοκληρωµένη τεχνική, υποκατάσταση υλικών, επαναχρησιµοποίηση και ανακύκλωση υλικών. - 10 -
Μείωση άλλων λειτουργικών κοστών που σηµαίνει βασικά εξοικονόµηση ενέργειας, µειωµένη αποθήκευση υλικών, µειωµένα κόστη συσκευασίας και µειωµένα ασφάλιστρα αφού η κάλυψη ασφάλειας µπορεί να αποκτηθεί πιο εύκολα και µε καλύτερους όρους από επιχειρήσεις που διαθέτουν ένα επιβεβαιωµένο διαχειριστικό σύστηµα. Βελτιωµένη φήµη και εικόνα. Η επιχείρηση µε αναγνωρισµένο περιβαλλοντικό διαχειριστικό σύστηµα µπορεί να έχει ευκαιρίες να συµµετάσχει σε κυβερνητικά προγράµµατα και ευκαιρίες καθώς και να συµµετάσχει σε διεθνείς επιστηµονικές επιτροπές βελτιωµένη φήµη επίσης µπορεί να έχει σηµαντικά οφέλη αναφορικά µε τους πελάτες της επιχείρησης καθώς και µε τους µετόχους της και άλλους επενδυτές. Βελτιωµένη ικανότητα ανάλυσης κινδύνου. Βελτιωµένη ετοιµότητα και αντιµετώπιση έκτακτων περιστατικών. Εισαγωγή συγκεκριµένων αντιρρυπαντικών προγραµµάτων. Βελτίωση της συµπεριφοράς απέναντι σε περιβαλλοντική ευθύνη. Βελτιωµένη νοµοθετική συµµόρφωση. Αντίθετα, τα κόστη, τα οποία ποικίλλουν από επιχείρηση σε επιχείρηση ανάλογα µε την φύση του περιβαλλοντικού διαχειριστικού συστήµατος που ασκείται, µπορούν να συνοψισθούν στα εξής: Εκπαίδευση του προσωπικού. Σύνταξη εγγράφων. Τροποποίηση της διαδικασίας. Οργανωτική προσαρµογή: το συγκεκριµένο κόστος αφορά τον καθορισµό ρόλων και ευθυνών. Νοµικές συνέπειες: η επισκόπηση των εγγράφων από τρίτους που απαιτείται για την πιστοποίηση του ISO 14001, µπορεί να κάνει την επιχείρηση τρωτή σε εσωτερικές νοµικές πράξεις κατά της επιχείρησης. - 11 -
Αντίτιµο πιστοποίησης αµοιβή των πιστοποιητών καθώς και άλλα έξοδα που σχετίζονται µε τον αριθµό των εξωτερικών ελεγκτών και τον αριθµό των ηµερών που αφορούν τον έλεγχο των τρίτων. Η διατήρηση της πιστοποίησης µπορεί να προκύψει µια δαπανηρή διαδικασία, κυρίως όσον αφορά χρόνο προσωπικού. Επίσης ένα επιπλέον κόστος κάθε χρόνο ανά εγκατάσταση για συνεχή πιστοποίηση πρέπει να ληφθεί υπόψη. 2.3 EMAS Tο EMAS υιοθετήθηκε από το συµβούλιο της ΕΕ στις 29 Ιουνίου 1993, τέθηκε στη διάθεση της βιοµηχανίας τον Απρίλιο του 1995 και αναθεωρήθηκε το 2001 (EMAS II). Το EMAS είναι ένα σύγχρονο σύστηµα διαχείρισης περιβάλλοντος, διαφάνειας και συµµετοχής. Το EMAS ουσιαστικά είναι το καταλληλότερο εργαλείο για βιώσιµη ανάπτυξη. Ιδιωτικές και δηµόσιες επιχειρήσεις που θα ήθελαν να πάρουν την πιστοποίηση EMAS πρέπει να εγκαταστήσουν ένα σύστηµα οικολογικής διαχείρισης, να αναπτύξουν ένα πρόγραµµα περιβαλλοντικής δράσης και να ελέγχουν και να κοινοποιούν την περιβαλλοντική τους επίδοση. Η δουλειά και οι πληροφορίες που παρέχονται θα επικυρωθούν από ένα δηµόσιο και ανεξάρτητο διαπιστευµένο ειδικό. Οι επιχειρήσεις και οι φορείς που θα επιτύχουν, θα αναγνωριστούν δηµόσια και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι επιχειρήσεις έχουν ισχυρά κίνητρα για την υιοθέτηση του EMAS. Περιορίζοντας τον όγκο και την τοξικότητα των αποβλήτων, του χρησιµοποιούµενου νερού και των εκποµπών αερίων, όχι µόνο βελτιώνεται το περιβάλλον, αλλά µειώνονται σχετικοί φόροι και δαπάνες. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα επιβραβεύσει την εθελοντική περιβαλλοντική υπεροχή και θα προσφέρει διοικητικές ελαφρύνσεις. Η εφαρµογή του EMAS θα επιταχύνει τις αιτήσεις για δηµόσιες εισφορές και επιχορηγήσεις. Στο µέλλον, οι επιχειρήσεις µε EMAS θα εξυπηρετούνται γρηγορότερα από τις Ευρωπαϊκές περιφερειακές διοικήσεις. Υπεύθυνοι καταναλωτές θα επιλέγουν όλο και περισσότερο τις υπηρεσίες και τα προϊόντα που έχουν επικυρωµένη και αξιόπιστη - 12 -
περιβαλλοντική επίδοση κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Οι τράπεζες αρχίζουν να αναγνωρίζουν τα οφέλη του EMAS.Οι επιχειρήσεις µε EMAS απολαµβάνουν οικονοµικές και ασφαλιστικές παροχές υπηρεσίας γρηγορότερα και ίσως σε χαµηλότερη τιµή. Εντούτοις, παρά τα σηµαντικά οφέλη που προσφέρει το EMAS η πλειοψηφία των επιχειρήσεων σε πολλές χώρες διστάζουν να προχωρήσουν στην πιστοποίηση του EMAS κυρίως λόγω του µεγάλου αρχικού κόστους εφαρµογής του EMAS.O Ulrich Steger (2000), η εκτίµηση του κόστους από τις επιχειρήσεις µε EMAS κυµαίνεται από τα 5000 µέχρι τα 2000000 ευρώ µε µία συγκέντρωση γύρω στα 50000 µε 100000 ευρώ. Το κόστος της περιβαλλοντικής δήλωσης µοναχά το υπολογίζει µεταξύ 10000-45000 ευρώ. 2.4 Άλλα Σ.Π.. που χρησιµοποιούνται από πανεπιστήµια. Επιπλέον, είναι σηµαντικό να αναφερθεί ότι ένα άλλο σηµαντικό ΣΠ είναι το Οικοπανεπιστήµιο (EcoCampus).Η Περιβαλλοντική Ένωση για Πανεπιστήµια και Κολλέγια (EAUC) πήρε την πρωτοβουλία να αναπτύξει ένα ΣΠ σχεδιασµένο για τον τοµέα της ανώτατης εκπαίδευσης. Σε συνεργασία µε το Nottingham Trent University, το EAUC ανέπτυξε ένα πλήρως οργανωµένο σύστηµα, το EcoCampus συνεπές µε τις αρχές και τα πρότυπα του ISO 14001 και του EMAS.Το σύστηµα επιτρέπει σε κολέγια και πανεπιστήµια να αναγνωριστούν για την αφοσίωση τους σε βασικά θέµατα περιβαλλοντικής βιωσιµότητας, Το EcoCampus είναι διαθέσιµο σε όλα τα ιδρύµατα που είναι αφοσιωµένα σε ένα πρόγραµµα συνεχούς βελτίωσης αναφορικά µε την επίδοση της περιβαλλοντικής τους βιωσιµότητας. Το EcoCampus αποτελεί µία εύκαµπτη µεθοδολογία για την σταδιακή ανάπτυξη των ΣΠ ISO 14001 και EMAS.Αποτελεί ένα πιλοτικό πρόγραµµα που είναι παραδεδεγµένο αλλά προς το παρόν «έχει ξεχαστεί» και δεν χρησιµοποιείται. Τέλος, θα πρέπει να τονιστεί ότι η ΕΕ παρέχει σηµαντικά οικονοµικά κίνητρα σε επιχειρήσεις ή οργανισµούς για να ακολουθήσουν µια φιλική προς το περιβάλλον συµπεριφορά. Το πρόγραµµα LIFE Περιβάλλον είναι ένα χρηµατοδοτικό πρόγραµµα υπό την αιγίδα της ΕΕ του οποίου στόχος είναι η υποστήριξη για την εφαρµογή των περιβαλλοντικών πολιτικών και της - 13 -
νοµοθεσίας της ΕΕ. Το πρόγραµµα αυτό χρηµατοδοτεί 109 καινοτόµα περιβαλλοντικά προγράµµατα σε 18 κράτη µέλη. Τα άλλα 2 προγράµµατα LIFE, το LIFE Φύση και το LIFE τρίτες χώρες στοχεύουν στην διατήρηση της φύσης και στη περιβαλλοντική προστασία γειτονικών χωρών αντίστοιχα. Το συνολικό κόστος χρηµατοδότησης του LIFE ανέρχεται στα 160 εκατοµµύρια ευρώ. Στα πλαίσια του προγράµµατος LIFE Περιβάλλον, η ΕΕ χρηµατοδοτεί στην Ελλάδα 7 προγράµµατα ανάµεσα εκ των οποίων την ανάπτυξη και εφαρµογή ενός ολοκληρωµένου σχεδίου περιβαλλοντικής διαχείρισης από το Πανεπιστήµιο Μακεδονία. Την τελευταία δεκαετία, ο τοµέας της ανώτατης εκπαίδευσης έχει πάρει µια πιο υπεύθυνη προσέγγιση για την βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης. Υπάρχει ένας αριθµός πανεπιστηµίων πιστοποιηµένων µε ISO 14001 όπως το University of Wales College of Medicine και το Leeds Metropolitan University. υστυχώς, τα περισσότερα πανεπιστήµια, όπως και οι επιχειρήσεις, διστάζουν να επικυρωθούν ως προς EMAS. Όπως αναφέρουν οι G.Simkins και Andy Nolan (2003) η ύπαρξη ενός περιβαλλοντικού διαχειριστικού συστήµατος σε ένα πανεπιστήµιο µπορεί να οδηγήσει σε σηµαντικά οφέλη όπως βελτίωση της δηµόσιας αντίληψης παρέχοντας αποδείξεις για την κοινωνική ευθύνη του, να βοηθήσει στην εκπαίδευση των µαθητών του, να παρέχει πρόσβαση σε ερευνητικές επιχορηγήσεις και να ενθαρρύνει την εσωτερική συνεργασία. Σύµφωνα µε τους ίδιους συγγραφείς, η εφαρµογή ενός περιβαλλοντικού διαχειριστικού συστήµατος σε ένα πανεπιστήµιο µπορεί να προσκρούσει σε µία σειρά εµποδίων. Στα σηµαντικότερα εµπόδια κατατάσσονται ο θεσµικός συντηρητισµός και η αδράνεια, σχήµατα κατανεµηµένης διαδικασίας αποφάσεων, δυσκολία ελέγχου και εφαρµογής, µη συµβαλλόµενο χρηµατοδοτικό σύστηµα, χαµηλή προτεραιότητα λόγω ανάπτυξης των πανεπιστηµίων, έλλειψη ανώτερης διαχειριστικής υποστήριξης, µακρόχρονες περίοδοι επιστροφής χρηµάτων συνδεόµενα µε σηµαντικό αρχικό κόστος, δυσκολία αλλαγής στις νοοτροπίες, φόρτωµα περιβαλλοντικών ευθυνών σε αντιστεκόµενο προσωπικό και έλλειψη ενδιαφέροντος, γνώσης, πληροφόρησης, κινήτρων και εµπειρίας. Επιπλέον, αναφέρουν ότι η εισαγωγή ενός επιτυχηµένου ΣΠ σε ένα πανεπιστήµιο συνίσταται στην σταδιακή εφαρµογή του συστήµατος αυτού σε µεµονωµένα τµήµατα του πανεπιστηµίου - 14 -
ή στην διαχείριση µεµονωµένων περιβαλλοντικών επιπτώσεων όπως ενέργεια και κατανάλωση νερού. Εποµένως, µέσω αυτής της µεθόδου θα εµφανιστεί σταδιακά λιγότερο κόστος, θα εφαρµόζεται ένα ΣΠ όχι πολύ γραφειοκρατικό, θα αυξηθεί η πεποίθηση για το σύστηµα και θα αναγνωριστούν και θα διορθωθούν τα προβλήµατα πριν την εισαγωγή τους στο σύνολο του πανεπιστηµίου. Στη διάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών στο Ρίο το 1992 είχε αρχικά τονιστεί ο ιδιαίτερα σηµαντικός ρόλος των πανεπιστηµίων για την περιβαλλοντική προστασία και την προώθηση της έννοιας της αειφορίας. Σε διάσκεψη κορυφής των πανεπιστηµίων που έγινε στο πανεπιστήµιο του Yale τον Φεβρουάριο του 1994, 450 σύνεδροι από 22 χώρες θέσπισαν το Προσχέδιο για ένα πράσινο πανεπιστήµιο θέτοντας 10 αρχές. Συµφωνά µε το Προσχέδιο, ένα πράσινο πανεπιστήµιο θα πρέπει: Να ενσωµατώνει την περιβαλλοντική γνώση σε όλους τους επιστηµονικούς τοµείς. Να βελτιώνει την προσφορά προπτυχιακών περιβαλλοντικών µαθηµάτων Να προσφέρει ευκαιρίες στους φοιτητές να µελετήσουν πανεπιστηµιακά και τοπικά περιβαλλοντικά θέµατα. Να πραγµατοποιεί περιβαλλοντικό έλεγχο του πανεπιστηµίου. Να καθιερώνει περιβαλλοντικά υπεύθυνες αγοραστικές πρακτικές Να µειώνει τα απόβλητα του πανεπιστηµίου. Να µεγιστοποιεί την ενεργειακή αποτελεσµατικότητα του πανεπιστηµίου. Να θέτει την περιβαλλοντική βιωσιµότητα ως κορυφαία προτεραιότητα στην χρήση γης, στις µεταφορές και στον σχεδιασµό κτιρίων του πανεπιστηµίου. Να ιδρύσει ένα µαθητικό περιβαλλοντικό κέντρο. Να υποστηρίζει τους φοιτητές που αναζητούν περιβαλλοντικά υπεύθυνα καριέρες. Είναι επίσης σηµαντικό να σηµειωθεί οτι στα πλαίσια της προσπάθειας.βρετανικών πανεπιστηµίων για την ύπαρξη µίας υπεύθυνης στάσης απέναντι στο περιβάλλον δηµιουργήθηκε το 2000 η Συνεργασία Ανώτατης - 15 -
Εκπαίδευσης για την Αειφορία (HEPS).Ο σκοπός του HEPS είναι να καθιερώσει µία συνεργασία µεταξύ ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που σκοπεύουν να επιτύχουν τους στρατηγικούς στόχους τους µέσω θετικής δέσµευσης στην βιώσιµη ανάπτυξη και να παράγουν τα εργαλεία, την καθοδήγηση και την έµπνευση που θα ενθαρρύνουν τον υπόλοιπο τοµέα να κάνει το ίδιο. Οι επιµέρους στόχοι της συγκεκριµένης οργάνωσης συνοψίζονται στα εξής: Να µεταδώσει µία στρατηγική προσέγγιση για βιώσιµη ανάπτυξη στα συνεργαζόµενα ιδρύµατα. Να δηµιουργήσει ένα συναίσθηµα κοινού σκοπού και ηγεσίας στα συνεργαζόµενα ιδρύµατα έτσι ώστε να προάγει την ευρύ αλλαγή του τοµέα. Να σχεδιάσει ένα σύστηµα που να έχει ευρεία υποστήριξη στον τοµέα, είναι συνεπές µε την καλύτερη πρακτική του τοµέα και είναι σύµφωνο µε την κυβερνητική πολιτική. Να µεταδώσει στην ανώτερη διοίκηση των συνεργαζόµενων ιδρυµάτων την γνώση, το κίνητρο και τις ικανότητες να ενσωµατώσουν την βιωσιµότητα στις στρατηγικές και λειτουργικές διαδικασίες τους, στις ερευνητικές πολιτικές τους και τον σχεδιασµό των µαθηµάτων τους. Να επηρεάσει τις οµάδες συµφερόντων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων (χρηµατοδοτικά και ερευνητικά συµβούλια, οργανώσεις φοιτητών, προµηθευτές), να εφεύρουν έναν αριθµό καινοτόµων πρωτοβουλιών που οδηγούν σε καθαρά οφέλη. Να αναπτύξουν εργαλεία και διαδικασίες που µοιράζονται από όλους τους συνεργάτες συµπεριλαµβανοµένου και την ανάπτυξη σωστής πρακτικής. Στο HEPS συµµετέχουν 18 πανεπιστήµια και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα:4 στη Σκοτία,1 στη Ουαλία,1 στη Β. Ιρλανδία και 12 στην Αγγλία. Άλλες σηµαντικές περιβαλλοντικές οργανώσεις και πρωτοβουλίες είναι η Περιβαλλοντική Ένωση για Πανεπιστήµια και Κολλέγια (EAUC), η Βελτίωση της Περιβαλλοντικής Επίδοσης Ανώτατης Εκπαίδευσης (HEEPI) και οι Πανεπιστηµιακοί Ηγέτες για ένα βιώσιµο µέλλον (ULSF). - 16 -
2.5. ΣΠ ιαχείριση Νερού. Το νερό είναι ένα πολύτιµο αγαθό και σαν τέτοιο θα πρέπει να αντιµετωπίζεται. Η σωστή διαχείριση του νερού θα πρέπει να στοχεύει στη βέλτιστη χρήση του νερού και στην µείωση της σπατάλης του. ιατήρηση του νερού ονοµάζεται οποιαδήποτε ευεργετική µείωση της χρήσης του νερού ή της απώλειας του (Baumann & Boland 1998) στον παρακάτω πίνακα 1 αναφέρονται οι επιλογές που µπορούν να γίνουν σε τρεις βασικούς διαχειριστικούς άξονες για τη διατήρηση του νερού. Πίνακας 1 Επιλογές διατήρησης νερού (Suzenet et Al 2001) Πλευρά ζήτησης. Μείωση απωλειών. ιαχείριση των πόρων. Βασισµένη στην κοστολόγηση Συσκευές βέλτιστης χρήσης νερού. Αποτελεσµατικότερες υδραυλικές εγκαταστάσεις και συσκευές. Εκπαίδευση Ενηµέρωση. Εσωτερικοί λεπτοµερείς έλεγχοι ύδατος και επισκευές διαρροών. Συντήρηση και βελτίωση των υδραυλικών υποδοµών (δεξαµενές υδραγωγεία κλπ). Ανίχνευση και επιδιόρθωση διαρροών δικτύου. ιαχείριση πίεσης στο δίκτυο διανοµής. Αντικατάσταση κεντρικών αγωγών. Συντήρηση δικτύου διανοµής. Προστασία της ποιότητας των πηγών. Βελτιστοποίηση της χρήσης των υπαρχόντων πηγών. Αποκατάσταση τοπικών πόρων. Επανατροφοδότηση υπόγειων υδροφόρων οριζόντων. Χρήση δευτερευόντων εναλλακτικών πόρων. Ανακύκλωση επαναχρησιµοποίηση γκρίζου νερού όµβριων υδάτων. - 17 -
Σύµφωνα λοιπόν µε τον παραπάνω πίνακα είναι δυνατόν να βελτιωθεί η διαχείριση του νερού. Για να επιτευχθεί αυτή η σωστή διαχείριση του νερού θα πρέπει να γίνουν απλά αλλά σηµαντικά πράγµατα που να επιδρούν στους τρεις τοµείς του πίνακα 1. Σε διάφορα πανεπιστήµια ανά την υφήλιο γίνονται προσπάθειες για να βελτιωθούν οι περιβαλλοντικές επιδόσεις τους όσων αφορά τη διαχείριση του νερού. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα αναφέρονται παρακάτω. Τα πανεπιστήµια της Νότιας Carolina.Πρόκειται ουσιαστικά για τρία ερευνητικά πανεπιστήµια, το πανεπιστήµιο Clemson, το Ιατρικό πανεπιστήµιο της Νότιας Carolina και το πανεπιστήµιο της Νότιας Carolina.Τα τρία αυτά πανεπιστήµια µαζί εκπαιδεύουν περίπου 56.000 µαθητές. Τα πανεπιστήµια αυτά αναπτύσσουν ένα περιβαλλοντικό διαχειριστικό σύστηµα σύµφωνα µε το οποίο καθορίζεται ένας υπεύθυνος για την ανάπτυξη του ΣΠ σε κάθε πανεπιστήµιο. Κάθε πανεπιστήµιο θα καθορίσει αρκετούς πτυχιούχους να δουλεύουν µαζί µε τους υπεύθυνους των ΣΠ. Τα άτοµα αυτά θα αναπτύξουν την αρχική πρόταση του κάθε πανεπιστηµίου για την ανάπτυξη ΣΠ. Οι πτυχιούχοι µαθητές κάθε πανεπιστηµίου θα εξετάζουν το ΣΠ, ταξιδεύοντας σε άλλα πανεπιστήµια µε απώτερο σκοπό να πραγµατοποιήσουν έναν εξωτερικό έλεγχο. Μετά την αρχική εξέταση του ΣΠ θα τροποποιηθεί και θα επανεξεταστεί µέχρι η υπεύθυνη οµάδα να µείνει ικανοποιηµένη. Σύµφωνα µε τους Barnes και Jerman (2002), η αξία της ανάπτυξης ενός ΣΠ θα χαθεί εάν τα πανεπιστήµια δεν ανάγουν σε θεσµό την διαδικασία της συνεχούς αξιολόγησης και επισκόπησης ανάπτυξη ενός ελεγκτικού συστήµατος από ένα πανεπιστήµιο που διδάσκει στους φοιτητές τις τεχνικές του ελέγχου του ΣΠ θα εξασφαλίσει την συνεχή βελτίωση του ΣΠ και θα µειώσει την επίπτωση του πανεπιστηµίου στο περιβάλλον. Οι Barnes και Jerman (2002) περιγράφουν επίσης την διαδικασία που θα ακολουθήσουν τα συγκεκριµένα πανεπιστήµια για την επιλογή των φοιτητών ως ελεγκτές. Οι ενδιαφερόµενοι φοιτητές θα καταθέτουν µία αίτηση που θα ελέγχεται από µία επιτροπή. Η επιλογή των φοιτητών θα γίνεται σύµφωνα µε τα κριτήρια ελεγκτικής ικανότητας που ορίζει το ISO 14012.Στα κριτήρια αυτά περιλαµβάνονται ισχυρές αναλυτικές δεξιότητες, δυνατότητα καλής επικοινωνίας κλπ. Επίσης, η διαδικασία θα περιλαµβάνει εξετάσεις και οµαδικούς ελέγχους µε έναν - 18 -
έµπειρο ελεγκτή. Τέλος, το ΣΠ που σκοπεύουν να εφαρµόσουν τα συγκεκριµένα πανεπιστήµια περιλαµβάνει την ίδρυση ενός κέντρου ελέγχου για την συλλογή στοιχείων από τα αποτελέσµατα του περιβαλλοντικού ελέγχου κάθε πανεπιστηµίου. 2.6 Μέθοδοι ιαχείρισης νερού. Η πολύ σοβαρή επίδραση των υγρών αποβλήτων στο περιβάλλον, που πολύ συνοπτικά συνίσταται στην ποιοτική υποβάθµιση υδατικών πόρων, στη ρύπανση ακτών και θαλασσών, σε διάφορες µολύνσεις µε µεταφορά διαφόρων παθογόνων, στην υποβάθµιση αστικών, κυρίως, περιοχών και στη δηµιουργία αισθητικών και άλλων προβληµάτων, έχει επιβάλλει τη λήψη δραστικών διαχειριστικών µέτρων µε σκοπό τον περιορισµό του κινδύνου των δυσµενών επιπτώσεών τους. Με τον όρο διαχείριση υγρών αποβλήτων, που πολύ απλά σηµαίνει κάθε σκόπιµη ανθρώπινη επέµβαση σε αυτά, επιδιώκεται (Αγγελάκης, 1989): 1. Περιορισµός µέχρι και πλήρης εξάλειψη της ρυπαντικής επίδρασης των απόβλήτων έτσι, που οι ανεπιθύµητες επιδράσεις τους στο περιβάλλον να περιορίζεται ή να εξαλείφονται εντελώς. 2. Εξοικονόµηση πηγών νερού που θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν σε άλλες χρήσεις. 3. Κάποιο οικονοµικό όφελος µε τον εφοδιασµό µε νερό και θρεπτικά στοιχεία φυτών ή δένδρων κατάλληλων για αγροτική εκµετάλλευση ή ανάπτυξη χώρων πρασίνου. Επίσης, η συνεχής πληθυσµιακή αύξηση, η ρύπανση και η συνεχής υποβάθµιση τόσο των επιφανειακών όσο και των υπόγειων νερών, η άνιση κατανοµή των υδατικών πόρων και οι περιοδικές ξηρασίες καθιστούν αναγκαία τη διερεύνηση και ανάπτυξη νέων πηγών νερού (Metcalf and Eddy, 1991). Στις βιοµηχανικές χώρες υπάρχουν αυξανόµενα προβλήµατα, που σχετίζονται µε τη διασφάλιση της αναγκαίας τροφοδοσίας µε νερό και τη διάθεση των αστικών και βιοµηχανικών υγρών αποβλήτων. Αντίθετα, στις αναπτυσσόµενες χώρες και ιδιαίτερα σε αυτές µε ξηρικές και ηµιξερικές περιοχές υπάρχει η ανάγκη τεχνολογίας προσιτού κόστους, για αύξηση των - 19 -