Νζα Φωνθτικι Μζκοδοσ Σκζψεισ και απόψεισ Τι είναι θ Νζα Φωνθτικι Μζκοδοσ (ΝΦΜ) Είναι μία διαφορετικι προςζγγιςθ ςτο παραδοςιακό ωδειακό μάκθμα Φωνθτικισ (Ορκοφωνία), το οποίο εφαρμοηόταν κυρίωσ ςτθν Ππερα και το κλαςςικό τραγοφδι Ιταλικισ προελεφςεωσ. Η ΝΦΜ αναπτφχκθκε ςτθν Ευρϊπθ μζςα από τθν εξζλιξθ του ςφγχρονου τραγουδιοφ τον εικοςτό αιϊνα, αλλά εφαρμόςτθκε ευρζωσ ςτθν Αμερικανικι ιπειρο, πάνω ςτισ φωνθτικζσ απαιτιςεισ των μοντζρνων ςτυλ (pop, rock, R&B, Jazz κλπ), τα οποία είναι εξζλιξθ των παραδοςιακϊν εκνικϊν τρόπων και ςτυλ μζςα από τον δρόμο του Αμερικανικοφ Μουςικοφ Θεάτρου (Musical), αλλά κυρίωσ του Κινθματογράφου και τθσ Τθλεοράςεωσ. Δθλαδι, θ ΝΦΜ είναι θ ςυςτθματικι και με επιςτθμονικζσ βάςεισ κακαρά φωνθτικι διδαςκαλία, θ οποία προςπακεί να διαχειριςτεί, με αντικειμενικι εκπαίδευςθ του φωνθτικοφ οργάνου, τον μουςικο-ακουςτικό-φωνθτικό κυκεϊνα που ειςβάλλει από τριακονταετίασ ςτα ελλθνικά αυτιά, από τθν ειςβολι τθσ ςφγχρονθσ μουςικοακουςτικισ τεχνολογίασ, με άμεςο αποτζλεςμα τθν αδυναμία δθμιουργικισ εκτζλεςθσ των παραδοςιακϊν ακουςμάτων τθσ βυηαντινισ ψαλτικισ και του παραδοςιακοφ δθμοτικοφ και λαϊκοφ τραγουδιοφ. Η υπόςχεςθ για μια καλφτερθ φωνι Ροιοσ δεν κα ικελε να παράγει ωραίο ιχο όταν τραγουδάει; Ροιοσ δεν κα ικελε να είναι ςε κζςθ να τραγουδιςει με πλιρθ ελευκερία και αυτοπεποίκθςθ; Ροιοσ δεν κα ικελε να είναι ςε κζςθ να προςελκφςει τουσ ανκρϊπουσ, και να κερδίςει το καυμαςμό, τθν εκτίμθςθ, το ςεβαςμό και τθν αγάπθ τουσ; Κςωσ κζλετε να μπείτε ςε μια χορωδία; Κςωσ κζλετε να είςτε ςε κζςθ να ψάλετε ςτθν εκκλθςία ι να τραγουδιςετε ςε κοινωνικζσ ςυγκεντρϊςεισ; Κςωσ απλά κζλετε να γνωρίςετε τθν πραγματικι εςωτερικι χαρά του τραγουδιοφ -μια αίςκθςθ εμπιςτοςφνθσ και ελευκερίασ- όταν τραγουδάτε μόνοι ςασ ι μαηί με άλλουσ; Δεν νομίηω ότι υπάρχουν πολλοί άνκρωποι που βακιά μζςα τουσ δεν κα ικελαν να τραγουδάνε καλφτερα. Η επικυμία να εκφραςτοφμε ςτο τραγοφδι είναι μία φυςικι επικυμία για όλουσ μασ. Ωςτόςο, πολλοί αιςκάνονται ότι δεν είναι αρκετά καλοί ι νοιϊκουν άβολα με τθ φωνι τουσ τραγουδϊντασ. Ακόμα περιςςότερο, δεν ξζρουν τι να κάνουν για να βελτιϊςουν τθ φωνι τουσ. Στθν ειςαγωγι αυτι, πρόκειται να αναφερκοφμε ςε οριςμζνα από τα ςυμπεράςματά μου, μζςα από τθν πείρα δφο δεκαετιϊν ωσ ψάλτθσ και τραγουδιςτισ. Θζλω να ςασ αποδείξω ότι μπορείτε να αναπτφξετε πράγματι τθ φωνι ςασ κεαματικά Επίςθσ, κζλω να ςασ πείςω ότι μπορείτε να το κάνετε πιο γριγορα από ό, τι ίςωσ νομίηατε. Θζλω να ςασ διδάξω, όχι απλϊσ πϊσ μπορείτε να βελτιϊςετε τισ φωνθτικζσ ςασ δεξιότθτεσ, αλλά πϊσ μπορείτε να μετατρζψετε κυριολεκτικά τθ φωνι ςασ ςε ζνα όργανο αυκεντικισ και δθμιουργικισ εκτζλεςθσ των κλαςςικϊν και παραδοςιακϊν ακουςμάτων, ικανό να γεμίςει με νζο ιχο τα «μπουχτιςμζνα» και «κακομακθμζνα» αυτιά του ςφγχρονου Ζλλθνα ακροατι, εξ αιτίασ του ςφγχρονου κορυβϊδουσ, Ν ζ α Φ ω ν θ τ ι κι Μ ζ κ ο δ ο σ Σ κ ζ ψε ι σ κα ι α π ό ψε ι σ 1
«ροκάδικου» ι «ςκυλαδογφφτικου» ι «ψευτοζντεχνου» ςτφλ. Αντιςτοίχωσ, να διευκολφνω τθν ειςαγωγι ενόσ αντικειμενικά μετριςιμου και εμπειρικά επιβεβαιϊςιμου κακοριςμοφ και όχι άλλθσ μίασ υποκειμενικισ κεωριςεωσ του περίφθμου αρμόηοντοσ «φφουσ» τθσ βυηαντινισ μασ Μουςικισ Ραραδόςεωσ. Οι ερωτιςεισ που με οδιγθςαν να γράψω αυτό το κείμενο Τα ερωτιματα που με οδιγθςαν να ψάξω κάτι εναλλακτικό τθσ κλαςςικισ ορκοφωνικισ διδαςκαλίασ, είναι από τθν μία όςα αναφζρκθκαν παραπάνω και από τθν άλλθ μεριά, θ μθ φπαρξθ κάποιου ςυςτιματοσ φωνθτικισ εκπαιδεφςεωσ ςτον παραδοςιακό βυηαντινό χϊρο. Αντιλιφκθκα ότι θ φωνητική προπόνηςη είναι κάτι περιςςότερο από τθ βελτίωςθ τθσ φυςικισ φωνισ ενόσ άτομου, ϊςτε να επικοινωνεί με περιςςότερθ ελευκερία και αυτοπεποίκθςθ με τουσ ακροατζσ του, για να είναι ςε κζςθ να φτάςει ςτο αποκορφφωμα τθσ φωνθτικισ του ερμθνείασ. Υπάρχουν δφο ερωτιματα που κα πρζπει να διευκρινιςτοφν: 1. Γιατί είναι ότι τόςοι πολλοί οι τραγουδιςτζσ (ψάλτεσ) που, ακόμθ και μετά από πολλά χρόνια εκπαίδευςθσ, εξακολουκοφν να απευκφνονται ςε ζνα ςυγκεκριμζνο ακροατιριο, χωρίσ φωνθτικι εξζλιξθ; 2. Είναι δυνατόν οι τραγουδιςτζσ αυτοί να μπορζςουν να υπερβοφν τα φωνθτικά τουσ όρια, χωρίσ ειδικι φωνθτικι προπόνθςθ; Μερικζσ άλλεσ ερωτιςεισ που με οδιγθςαν ςτθν ανάπτυξθ αυτισ τθσ μεκόδου είναι οι εξισ: Γιατί μερικοί άνκρωποι μακαίνουν να αναπτφςςονται φωνθτικά εξαιρετικά γριγορα, ενϊ άλλοι όχι; Ρϊσ μπορεί κάποιοσ που ζχει βραδείσ ρυκμοφσ φωνθτικισ μάκθςθσ, ξαφνικά να αρχίςει να μακαίνει γριγορα; Γιατί είναι ότι τόςοι πολλοί άνκρωποι οι οποίοι λανκαςμζνα πιςτεφουν ότι δεν μποροφν να τραγουδιςουν; Για πιο λόγο, ενϊ ζχουν εξελιχκεί τελευταία παιδαγωγικζσ μζκοδοι για τθν ανάπτυξθ του ανκρϊπινου μυαλοφ και του ςϊματοσ π.χ. μζκοδοι διδαςκαλίασ και εκπαίδευςθσ ι μζκοδοι ακλθτικισ προπόνθςθσ, θ διδαςκαλία φωνθτικισ εκπαίδευςθσ ςτθρίηεται κυρίωσ ςε απαρχαιωμζνεσ πεποικιςεισ; Γιατί θ πλειοψθφία των φοιτθτϊν τραγουδιοφ, κακϊσ και οι δάςκαλοι τραγουδιοφ, ζχουν καταλιξει να πιςτεφουν ότι ο «ζλεγχοσ τθσ αναπνοισ», Ν ζ α Φ ω ν θ τ ι κι Μ ζ κ ο δ ο σ Σ κ ζ ψε ι σ κα ι α π ό ψε ι σ 2
για παράδειγμα, είναι κάτι που πρζπει να επιχειρείται αυτόνομα από τθν κακ αυτό φωνθτικι εκπαίδευςθ, με τεχνικζσ που προςομοιάηουν με ανατολικζσ κρθςκευτικζσ τεχνικζσ, όπωσ θ Yoga; Γιατί δεν ςυνειδθτοποίθςαν ότι αυτι θ πεποίκθςθ κρατά ςθμαντικά πίςω τθν νευρομυϊκι ωρίμανςθ του φωνθτικοφ οργάνου ςτο κάκε τραγουδιςτικό είδοσ; Γιατί τόςοι πολλοί ςφγχρονοι τραγουδιςτζσ και ψάλτεσ αποφεφγουν τθ λιψθ μακθμάτων τραγουδιοφ, επειδι -όπωσ δθλϊνουν- κα τουσ χαλάςει το φφοσ ; Αυτά είναι μερικά μόνο από τα πολλά ερωτιματα που αναδεφονται ςτο μυαλό μου όλα αυτά τα χρόνια. Γιατί θ φωνι ςασ μπορεί να είναι πιο ιςχυρι απ όςο νομίηετε Το τραγοφδι ιταν παρόν ςε όλθ τθν εξζλιξθ τθσ ανκρωπότθτασ. Το τραγοφδι είναι το βαςικό μζςο για τθ δθμιουργία ενόσ δεςμοφ με άλλουσ ανκρϊπουσ. Τραγουδϊντασ τα πνεφματά μασ ελκφονται προσ τα άνω. Το τραγοφδι μασ κάνει να αιςκανόμαςτε καλφτερα. Δεν υπάρχει καμία γνωςτι παραδοςιακι κοινωνία ι φυλι που τα μζλθ τθσ δεν τραγουδοφν. Στθν πραγματικότθτα, κα μποροφςαμε να υποςτθρίξουμε ότι είμαςτε όλοι «τραγουδιςτζσ» αφοφ όλοι είμαςτε ςε κζςθ να ςχθματίςουμε ιχουσ με τθ γλϊςςα. Ωςτόςο, πολλοί αιςκάνονται ανεπαρκείσ. Ρολλοί -ακόμα και ολοκλθρωμζνοι τραγουδιςτζσ- αιςκάνονται δυςφορία, ςωματικι καταπόνθςθ και ζλλειψθ αυτοπεποίκθςθσ, πολφ περιςςότερο απ ό,τι παλαιότερα. Ρολλοί αιςκάνονται δυςαρεςτθμζνοι με τον τρόπο, τον ιχο τθσ φωνισ τουσ ι τθν εκφραςτικότθτα τουσ. Άλλοι, που κάποτε αγαποφςαν να τραγουδάνε, ζχουν χάςει αυτι τθ χαρά και κα ζκαναν τα πάντα για να τθν ξαναβροφν. Ρολλοί περιςςότεροι ηουν με μια εςφαλμζνθ πεποίκθςθ ότι δεν μποροφν να τραγουδιςουν. Με λίγα λόγια: Ρολλοί προικιςμζνοι τραγουδιςτζσ αιςκάνονται να περιορίηονται από εςφαλμζνεσ πεποικιςεισ και δεν ξζρουν πϊσ να ξεφφγουν από τουσ περιοριςμοφσ αυτοφσ. Γιατί μοιράηομαι αυτζσ τισ ςκζψεισ Τα τελευταία 15 χρόνια και πλζον, είχα τθν ευκαιρία να ςυναναςτραφϊ τραγουδιςτζσ από όλα τα κοινωνικά ςτρϊματα ςτθν δουλειά μου. Ζχω δει ανκρϊπουσ που ζχουν χάςει τθ φωνι τουσ. Ζχω δει ανκρϊπουσ με μια βακιά επικυμία, να είναι ςε κζςθ να τραγουδιςουν καλφτερα, οι οποίοι για κάποιο λόγο νιϊκουν εγκλωβιςμζνοι ςτο παρελκόν. Και βλζπω νζουσ καλλιτζχνεσ που αγωνίηονται να τα βγάλουν πζρα ςτθν εργαςία τουσ να προςπακοφν ςκλθρά για να κάνουν τθ φωνι τουσ να ακουςτεί. Ξζρω από πρϊτο χζρι τισ επιπτϊςεισ που μπορεί να ζχει για τθ ηωι κάποιου μια πιο ελεφκερθ φωνι. Ν ζ α Φ ω ν θ τ ι κι Μ ζ κ ο δ ο σ Σ κ ζ ψε ι σ κα ι α π ό ψε ι σ 3
Με τον όρο φωνι δεν εννοϊ μόνο τθ φυςικι φωνι. Εννοϊ τθν πραγματικι - εςωτερικι ςασ φωνι που χρωματίηει ςυναιςκιματα! Ο κακζνασ μπορεί να το πετφχει αυτό αρκεί να είναι ςε κζςθ να τραγουδιςει ελεφκερα και με αυτοπεποίκθςθ. Τολμϊ να πω ότι ζνασ πιο ελεφκεροσ τραγουδιςτισ, ζνασ τραγουδιςτισ και άνκρωποσ με περιςςότερθ αυτοπεποίκθςθ είναι ωφζλιμοσ για τον κόςμο είτε μπορεί να τραγουδά μπροςτά ςε 100.000 ανκρϊπουσ είτε απλά διαςκεδάηει μαηί με τουσ φίλουσ του και είναι ςε κζςθ να επικοινωνεί και να μοιράηεται ςυναιςκιματα. Το ατυχζσ γεγονόσ είναι ότι θ εκπαίδευςθ των τραγουδιςτϊν που ςτθρίηεται ςε παραδοςιακζσ μεκόδουσ δεν οδθγεί αναγκαςτικά ςτθ φωνθτικι και μουςικι χειραφζτθςθ. Βλζπω ςυχνά τραγουδιςτζσ οι οποίοι ζχουν εκπαιδευκεί για χρόνια και μπορεί να είναι αρκετά «καλοί», αλλά εξακολουκοφν να λειτουργοφν με πολλοφσ περιοριςμοφσ. Ππωσ κα δοφμε, αυτό δεν αποτελεί ζκπλθξθ. Το ξζρουν και το νιϊκουν, αλλά δεν ξζρουν τι να κάνουν για να βελτιωκοφν. Οι μφκοι του τραγουδιοφ που εξακολουκοφν να μασ κρατοφν δζςμιουσ Κςωσ ζχετε ακοφςει ι ςασ ζχουν πει ότι θ αναπνοι είναι το κεμζλιο για το τραγοφδι. Κςωσ να ζχετε ςκεφτεί να μάκετε τεχνικζσ ελζγχου τθσ αναπνοισ. Κςωσ ζχετε ακόμθ ακοφςει προτροπζσ όπωσ: Να τραγουδάτε από το ςτομάχι ςασ, ι Να τραγουδάτε από το διάφραγμα ςασ ; Κςωσ μάλιςτα ςασ ζχουν προειδοποιιςει ότι αν τραγουδάτε από το λαιμό ςασ, αυτό κα βλάψει τθ φωνι ςασ ; Ρόςεσ φορζσ ζχετε αντιμετωπίςει τισ ςυμβουλζσ ότι για να τραγουδιςει κάποιοσ ςωςτά κα πρζπει πρϊτα να ςτακεί με ςωςτι ςτάςθ του ςϊματοσ ; Πμωσ, πότε και πϊσ; Σασ ζχουν πει να πιζςετε περιςςότερο με το ςτομάχι ςασ για να τραγουδιςετε υψθλζσ νότεσ; Ζχετε ακοφςει ότι για να τραγουδιςει κανείσ υψθλζσ νότεσ ι να τραγουδιςει δυνατά, πρζπει να το υποςτθρίηει με τθν αναπνοι ι να ζχει τθν υποςτιριξθ του ςτομάχου. Κςωσ οι περιςςότεροι από εμάσ να είναι αβζβαιοι τι ςθμαίνουν αυτζσ οι προτροπζσ. Κςωσ ζχετε καταλιξει να τισ δζχεςτε ωσ «ςωςτζσ» επειδι δεν ζχετε ποτζ ακοφςει κάτι διαφορετικό. Και το πιο ςθμαντικό: Ρόςεσ φορζσ ζχετε ςυμμετάςχει ςε μακιματα τραγουδιοφ που θ διδαςκαλία ςτθρίηεται ςε κλίμακεσ τραγουδιϊν από το ςυγκεκριμζνο είδοσ ι ςτυλ που αςχολείται κάποιοσ; Νομίηω πωσ, ςχεδόν πάντα, τα μακιματα φωνθτικισ γίνονται με αυτόν τον τρόπο! Γιατί οι κλίμακεσ χρθςιμοποιοφνται πάντα, κατά τθ γνϊμθ ςασ, για τθν ανάπτυξθ τθσ μουςικότθτασ, δθλαδι να μάκουν ψάλτεσ και τραγουδιςτζσ να τραγουδοφν κατά βάςει «ςωςτά», όταν πατοφν τισ ςωςτζσ νότεσ; Ν ζ α Φ ω ν θ τ ι κι Μ ζ κ ο δ ο σ Σ κ ζ ψε ι σ κα ι α π ό ψε ι σ 4
Κάποιοσ κα μποροφςε να ιςχυριςκεί ότι οι κλίμακεσ τραγουδιοφ είναι ςυχνά αναποτελεςματικζσ, διότι θ αναπνοι είναι το κεμζλιο για το τραγοφδι. Ροιά από τισ δφο γνϊμεσ οδθγεί ςε κάποιο επικυμθτό αποτζλεςμα; Τί εννοοφμε όταν λζμε φωνθτικι τεχνικι των πεδίων φωνοςυντονιςμοφ (registers); Εννοοφμε τθν φωνθτικι εκείνθ τεχνικι κατά τθν οποία ο ψάλτθσ - τραγουδιςτισ χρθςιμοποιεί διαφορετικό τρόπο παραγωγισ τθσ φωνισ, αναλόγωσ τθσ περιοχισ ςτθν οποία ευρίςκεται θ νότα που κζλει να τραγουδιςει. Συνικωσ αυτοί που αςχολοφνται με τθ φωνθτικι μουςικι, όπωσ ι ψαλτικι, ζχουν δυνατότθτα για δφο ι τρεισ διαφορετικοφσ τρόπουσ, από τουσ οποίουσ ο ζνασ, που τον χρθςιμοποιοφν όλοι, είναι θ ομιλθτικι φωνι (speaking voice). Στο λαϊκό τραγοφδι, παλιό και ςφγχρονο, δεν χρθςιμοποιοφνται άλλα ρετηίςτρα εκτόσ τθσ ομιλθτικισ φωνισ, διότι το μουςικό αυτό είδοσ είναι προζκταςθ τθσ ομιλίασ (το λεγόμενο ςτθ ςφγχρονθ φωνθτικι τζχνθ belting). Στο παραδοςιακό τραγοφδι εκτόσ τθσ ομιλθτικισ φωνισ χρθςιμοποιοφνται και μερικά τροποποιθμζνα ρετηίςτρα ενιςχυμζνθσ υψηλολαρυγγικήσ κεφαλικήσ φωνήσ (high larynx head voice). Στθν Ππερα, διάςθμοι καλλιτζχνεσ όπωσ οι Ενρίκο Καροφηο, ακοφγονται ακόμθ και ςτον παλαιό φωνογράφο να ζχουν περιςςότερα ρετηίςτρα ςτθ φωνι τουσ. Σε μερικοφσ οπερατικοφσ τραγουδιςτζσ θ μετάβαςθ από το ζνα ρετηίςτρο ςτο άλλο ακοφγεται με ςαφινεια, π.χ. ςτθ Μαρία Κάλλασ. Η μεγάλθ αυτι καλλιτζχνθσ χρθςιμοποιοφςε αυτό το φωνθτικό χαρακτθριςτικό για να προςδϊςει το μοναδικό εκείνο δραματικό ςτοιχείο ςτθ φωνι, που τθν ζκανε ςυγκλονιςτικι αοιδό. Σε άλλουσ, όπωσ ο πρόςφατα αποκανϊν Luciano Pavarotti, θ μετάβαςθ γίνεται ανεπαίςκθτα και γλυκά. Από τθν προςωπικότθτα του καλλιτζχνθ εξαρτάται αν το αποτζλεςμα κα είναι ζξοχο, ωραίο ι όχι ωραίο από καλλιτεχνικι άποψθ. Το βζβαιο είναι ότι ο κάτοχοσ τθσ νζασ αυτισ φωνθτικισ μεκόδου, αναλόγωσ των υπολοίπων προςόντων του, κα φκάςει μακρφτερα, απ ότι χωρίσ τθν τεχνικι αυτι. Χριςθ των ρετηίςτρων και βυηαντινό φφοσ Τα ρετηίςτρα χρθςιμοποιοφνται ωσ φωνθτικό εργαλείο. Τα φωνθτικά εργαλεία δεν αλλάηουν το βυηαντινό φφοσ ςε καμία περίπτωςθ, απλϊσ εγκακιςτοφν και εξαςκοφν μια διαφορετικι φωνθτικι δεξιότθτα! Αν όμωσ διαφορετικό φφοσ ςθμαίνει χαμθλισ ποιότθτοσ ιχοσ, τότε θ χριςθ των ρετηίςτρων κα αλλοιϊςει (μάλλον κετικά) το φφοσ. Διότι χριςθ ρετηίςτρων δεν ςθμαίνει νομιμοποίθςθ φωνθτικϊν ιδιαιτεροτιτων (βραχνι φωνι, ζνρινθ ι ζντονθ ιγκολάτα φωνι) ςτθν οποία είμαςτε ςυνθκιςμζνοι ςε μερικά είδθ ρεμπζτικου και rock-pop, jazz κλπ. Εκεί πρόκειται για μίμθςθ ςαφϊσ πακολογικϊν φωνϊν, ποφ ζχουν αναπτφξει λειτουργικι δυςφωνίασ μυϊκοφ τφπου ι για πολυποειδι εκφφλιςθ των φωνθτικϊν χορδϊν. Ν ζ α Φ ω ν θ τ ι κι Μ ζ κ ο δ ο σ Σ κ ζ ψε ι σ κα ι α π ό ψε ι σ 5
Τί προςφζρει θ τεχνικι των ρετηίςτρων ςτον ψάλτθ - τραγουδιςτι; Τα ρετηίςτρα τθσ φωνισ ζχουν νευρομυϊκι, φυςικι υπόςταςθ. Οι φωνθτικζσ χορδζσ παράγουν τθν κάκε νότα με εργονομικό τρόπο. Για παράδειγμα, θ παραγωγι μιασ υψθλισ νότασ γίνεται ανετότερα αν μικρφνει το μικοσ των χορδϊν μζςω αρρυτενοϊδικισ νευρομυϊκισ τάςθσ, παρά αν κρατθκεί μεγαλφτερο μικοσ χορδισ και αυξθκεί θ κρικοειδικι ζνταςθ (μυϊκοφ τφπου). Ο ιχοσ τοφ ςωςτά αςκθμζνου ρετηίςτρου διακρίνεται από τον πλοφτο ςε αρμονικζσ ςυνιςτϊςεσ τθσ φωνισ που παράγεται ςτο κατάλλθλο ρετηίςτρο, ςε ςχζςθ με τθν ίδια νότα που παράγεται ςτο ακατάλλθλο ρετηίςτρο. Ο ψάλτθσ κερδίηει ςε ποιότθτα ιχου, ςε άνεςθ εκτελζςεωσ και ςε πρόλθψθ φωνθτικϊν προβλθμάτων. π. Πζτροσ Πανταηισ Ν ζ α Φ ω ν θ τ ι κι Μ ζ κ ο δ ο σ Σ κ ζ ψε ι σ κα ι α π ό ψε ι σ 6