Μουσικοκινητική Αγωγή Α εξάμηνο Θεωρία Μίχα Παρασκευή, PhD Μουσικολόγος, Μουσικοπαιδαγωγός 1 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 1 Μουσική Παιδαγωγική Εισαγωγικές έννοιες μουσικής παιδαγωγικής Μουσικοκινητική αγωγή Μουσική προπαιδεία Μουσική Αγωγή 2 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 2 Τι είναι Μουσική Παιδαγωγική Είναι ο τρόπος με τον οποίον βοηθούμε κάποιον να καταλάβει, να νιώσει και να βιώσει τη μουσική στον γνωστικό, ψυχοκινητικό, κοινωνικό-συναισθηματικό τομέα. Ορολογία: Μουσικοκινητική αγωγή, Μουσικοπαιδαγωγικά, Μουσική Παιδαγωγική, Μουσική Εκπαίδευση, Μουσική Αγωγή 3 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 3 1
Γιατί η μουσική είναι χρήσιμη για τα παιδιά Η επαφή με τη μουσική μπορεί να καλλιεργηθεί από τη βρεφική ηλικία, όταν το παιδί (μωρό ακόμα) αρχίζει να ανταποκρίνεται αντανακλαστικά στους πρώτους ήχους ή θορύβους. 4 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 4 Γιατί η μουσική είναι χρήσιμη για τα παιδιά Η επαφή και η ενασχόληση με τη μουσική μπορεί να έχει θεαματικά αποτελέσματα, όπως μεταξύ άλλων : την ανάπτυξη της συναισθηματικής και κοινωνικής του συμπεριφοράς την ανάπτυξη της νοημοσύνης και της ακουστικής ικανότητας, του ρυθμού και του συγχρονισμού, της συγκέντρωσης και της λογικής μαθηματικής σκέψης (π.χ. η μελωδία ενός απλού τραγουδιού εκτελείται από το δεξί μέρος του εγκεφάλου ενώ ο ρυθμός από το αριστερό) την ανάπτυξη της ομαδικότητας, της αυτοπεποίθησης και της υπευθυνότητας 5 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 5 Η προσφορά της μουσικής στο παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του 1.Μαθησιακό επίπεδο 2.Κοινωνικό, Συναισθηματικό επίπεδο 6 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 6 2
Η προσφορά της μουσικής στο παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του 1. Μαθησιακό επίπεδο Τα παιδιά σημειώνουν μεγαλύτερη δημιουργικότητα, προσαρμοστικότητα αυθεντικότητα ικανότητα για επεξεργασία πληροφοριών Έχουν ανοιχτούς ορίζοντες Αυξάνεται η παρατηρητικότητά τους Δείχνουν όρεξη για μάθηση, διάθεση για πειραματισμούς και κατάκτηση γνώσεων Έχουν καλύτερες επιδόσεις στη γλώσσα και στα μαθηματικά 7 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 7 Η προσφορά της μουσικής στο παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του 2. Κοινωνικό, Συναισθηματικό επίπεδο Πετυχαίνουν καλύτερες συνεργασίες Eχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση πιστεύοντας ότι μπορούν να τα καταφέρουν καλά σε όλα τα μαθήματα. Χαρακτηρίζονται από οργάνωση & συνέπεια στις δραστηριότητές τους και εκτίθενται πιο εύκολα δημόσια για να παρουσιάσουν ό,τι έχουν μάθει. Μαθαίνουν να εκφράζουν τις ιδέες τους, να οργανώνουν τη σκέψη τους, να πετυχαίνουν καλή συνεργασία με άλλους, και να υλοποιούν τους στόχους τους 8 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 8 Γενικοί σκοποί στη μουσική αγωγή Η δημιουργική έκφραση του παιδιού μέσα από τη μουσική Η απόκτηση δεξιοτήτων μουσικής έκφρασης μέσα από τη χρήση του σώματος, της φωνής και των μουσικών οργάνων Η αντίληψη των εννοιών της μουσικής ως ενός μαθήματος μέσα από τις διαδικασίες της δημιουργίας και της ανακάλυψης Η αισθητική αγωγή του παιδιού, το οποίο μέσα από τις μουσικές εμπειρίες αποκτά σταδιακά την ικανότητα να αισθάνεται, να δημιουργεί, ν' ανακαλύπτει, να εκτελεί, να μαθαίνει και να σκέφτεται Η ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι στη μουσική Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 9 9 3
Διδακτικοί στόχοι της Μουσικής Παιδαγωγικής Γνωσιολογικοί Ψυχοκινητικοί Συναισθηματικοί Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 10 10 Γνωσιολογικοί στόχοι Αφορούν την αντίληψη και την κατανόηση εννοιών που πηγάζουν από τη μουσική. Οι βασικές μουσικές έννοιες ομαδοποιούνται ως εξής: Εκφραστικές έννοιες που αφορούν τα χαρακτηριστικά του ήχου (χροιά, χρόνος, ένταση, ύψος) Έννοιες που προκύπτουν από τα στοιχεία της μουσικής (ρυθμός, μελωδία, αρμονία, φόρμα) Μορφολογικές έννοιες που πηγάζουν από την αρχιτεκτονική δομή της μουσικής, τη μορφή μιας σύνθεσης Έννοιες που αφορούν την ύφανση (texture) της μουσικής, δηλαδή την οριζόντια ή κάθετη διαπλοκή των στοιχείων της μουσικής Έννοιες που πηγάζουν από το μουσικό ύφος, το μουσικό στυλ, που δημιουργείται από τον εκάστοτε συνδυασμό των πιο πάνω 11 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 11 Ψυχοκινητικοί στόχοι Αφορούν τις διάφορες δεξιότητες που αποκτούνται μέσα από μουσικές δραστηριότητες όπως: ρυθμός και κίνηση, τραγούδι, εκτέλεση μουσικών οργάνων, δημιουργικές εργασίες, ακρόαση, μουσική ανάγνωση και γραφή. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 12 12 4
Συναισθηματικοί-Κοινωνικοί στόχοι Αφορούν την τοποθέτηση του παιδιού απέναντι στη μουσική και έχουν σχέση με τις στάσεις, τις αξίες και τους τρόπους συμπεριφοράς του 13 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 13 Βρείτε τι κατηγορία στόχων είναι; Να μάθουν τα παιδιά τα λόγια και τη μελωδία του τραγουδιού. Να τραγουδήσουν τη μελωδία του τραγουδιού στη σωστή τονικότητα Να διασκεδάσουν και να περάσουν ευχάριστα. Να συγχρονιστούν μεταξύ τους κατά το τραγούδι και την ενορχήστρωση του τραγουδιού. Να κατανοήσουν την έννοια της έντασης στο τραγούδι (δυνατά - σιγά). Να εκτελέσουν τα κρουστά όργανα τάξης εκφραστικά. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 14 14 Βρείτε τι κατηγορία στόχων είναι; Να κατανοήσουν τον ήχο των κρουστών οργάνων τάξης, διαχωρίζοντάς τα ανάλογα με το υλικό τους σε ξύλινα (και πλαστικά) και μεταλλικά. Να ανακαλύψουν τη φωνή τους ως μέσο έκφρασης. Να συνοδεύσουν το τραγούδι με ρυθμικά χτυπήματα, χτυπώντας παλαμάκια στο ρυθμό του μέτρου και το ρυθμό της μελωδίας του τραγουδιού. Να κινηθούν σε κύκλο στο ρυθμό του μέτρου τραγουδώντας ταυτόχρονα το τραγούδι. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 15 15 5
Βρείτε τι κατηγορία στόχων είναι; Να καλλιεργηθεί η μουσική τους ακρόαση. Να τραγουδήσουν με τη συνοδεία των οργάνων τάξης. Να καλλιεργηθούν αισθητικά μέσα από τη μουσική. Να κοινωνικοποιηθούν, να αισθανθούν όμορφα στην ομάδα της τάξης τους και να αναπτύξουν την ικανότητά τους για συνεργασία. Να δημιουργήσουν και να αναπτύξουν τη φαντασία τους. Να εκτελέσουν τα όργανα τάξης με συνέπεια, στη σωστή σειρά και με προσοχή στον ήχο του κάθε οργάνου. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 16 16 Παιδαγωγικό τρίγωνο μάθησης Η εκπαιδευτική διαδικασία βασίζεται πάνω στο γνωστό παιδαγωγικό τρίγωνο μάθησης και αλληλεπίδρασης, το οποίο περιλαμβάνει : το γνωστικό αντικείμενο το δάσκαλο το μαθητή Οι τρεις «πρωταγωνιστές» αλληλεπιδρούν συνεχώς μεταξύ τους αλλά και με το περιβάλλον στο οποίο διαδραματίζεται η εκπαιδευτική διαδικασία (Houssaye, 1996). Environment 17 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 17 Μουσική αγωγή Η μουσική αγωγή χρειάζεται να διδάσκεται με τρόπο βιωματικό, δημιουργικό και ευχάριστο, με γνώμονα το να ανάγουμε το βίωμα σε γνώση και στόχο την ανάπτυξη της δημιουργικότητας των μαθητών και τη δημιουργία προσωπικών σχέσεων των μαθητών με τη μουσική. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 18 18 6
Δραστηριότητες στη μουσική αγωγή Τραγούδι, Εκτέλεση μουσικών οργάνων, Δημιουργική ακρόαση, Αυτοσχεδιασμός, Σύνθεση μουσικής, Θέατρο, θεατρικό παιχνίδι, δραματοποίηση, Χορός, Ηχοεικόνες και ηχοϊστορίες, Μουσικά παιχνίδια, Μουσικά παραμύθια, Ενορχηστρώσεις, Κατασκευές μουσικών οργάνων κλπ. 19 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 19 Δραστηριότητες στη μουσική αγωγή Οι πιο καθιερωμένες ως οι επτά (7) μουσικές ομάδες δραστηριοτήτων που εμπεριέχουν φυσικά όλα τα προηγούμενα είναι: 1.Ρυθμός και Κίνηση 2.Τραγούδι 3.Εκτέλεση μουσικών οργάνων 4.Μουσική ακρόαση 5.Δημιουργικές δραστηριότητες 6.Μουσική ανάγνωση και γραφή 7.Σύνθεση 20 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 20 1. Ρυθμός και Κίνηση Ίσως το πιο βασικό στοιχείο στη μουσική αγωγή, κυρίως των μικρών παιδιών. Η ρυθμική αγωγή του παιδιού επιτυγχάνεται μέσα από όλες τις μουσικές δραστηριότητες. Είναι περισσότερο εμφανής μέσα σε δραστηριότητες όπως τα ρυθμικά κτυπήματα, ο ρυθμός του λόγου και η ρυθμική κίνηση. Με τις ρυθμικές δραστηριότητες τα παιδιά ανταποκρίνονται στην ώθηση που δίνει ο ρυθμός και εκφράζονται με ελευθερία κινήσεων και αυθορμητισμό. Αντιλαμβάνονται έτσι καλύτερα τις ρυθμικές έννοιες, καθώς και άλλες μουσικές έννοιες. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 21 21 7
2. Τραγούδι Το τραγούδι - ο συνδυασμός μελωδίας και λόγου - καθώς και η κίνηση είναι τα πιο σημαντικά και έκδηλα μέσα με τα οποία εκφράζεται το παιδί μουσικά, όχι μόνο ως άτομο αλλά και ως μέλος της ομάδας 22 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 22 3. Εκτέλεση μουσικών οργάνων Με τις εκτελέσεις σε μουσικά όργανα, αλλά και σε οποιαδήποτε άλλα αντικείμενα που παράγουν ήχους, δίνονται ευκαιρίες στο παιδί για παιχνίδι και πειραματισμό με τον ήχο Σε ένα μεταγενέστερο στάδιο αποκτά και περισσότερο αναπτυγμένες δεξιότητες ενόργανης μουσικής εκτέλεση Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 23 23 4. Μουσική ακρόαση Η μουσική ακρόαση ως δραστηριότητα είναι συνυφασμένη και αλληλένδετη με τις άλλες μουσικές δραστηριότητες Υπάρχει σε οποιαδήποτε μουσική δραστηριότητα όπου το παιδί συνειδητά ή και ασυνείδητα χρησιμοποιεί την αίσθηση της ακοής Στην οργανωμένη μουσική αγωγή είναι απαραίτητη προϋπόθεση η αφιέρωση χρόνου για ανάλυση και συνειδητή ακρόαση συγκεκριμένων μουσικών συνθέσεων Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 24 24 8
5. Δημιουργικές δραστηριότητες Η δημιουργικότητα και η φαντασία είναι απαραίτητες προϋποθέσεις σε όλες τις μουσικές δραστηριότητες Απαραίτητη προϋπόθεση να παρέχονται ευκαιρίες στα παιδιά κατά τη διάρκεια δημιουργικών δραστηριοτήτων όπως: η σύνθεση ρυθμικών ή μελωδικών σχημάτων, ο αυτοσχεδιασμός στα μουσικά όργανα, η εκφραστική κίνηση, το τραγούδι κ.ά. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 25 25 6. Μουσική ανάγνωση και γραφή Η μουσική ανάγνωση και γραφή είναι μια δραστηριότητα που εισάγεται στη μουσική αγωγή του παιδιού, αφού πρώτα το παιδί έχει αποκτήσει αρκετές μουσικές εμπειρίες μέσα από τις άλλες μουσικές δραστηριότητες Η δραστηριότητα αυτή εισάγεται, όταν το παιδί αρχίζει να αποκτά την ικανότητα να προσδιορίζει χρώματα και σύμβολα Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 26 26 7. Σύνθεση Η σύνθεση προϋποθέτει την ωρίμανση των προηγούμενων δραστηριοτήτων (γνωστική διαδικασία) όπου με την κριτική σκέψη και τη φαντασία (ψυχοσυναισθηματική διαδικασία), ο μαθητής μπορεί να δημιουργήσει (συνθέσει) ένα δικό του μουσικό έργο. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 27 27 9
Γνωστική Ψυχολογία 28 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 28 Θεωρία γνωστικής ανάπτυξης Jean Piaget (1896-1980) Αφομοίωση: η εμπειρία μετατρέπεται σε νόηση Προσαρμοστικότητα: η νόηση προσαρμόζεται, αλλάζει σύμφωνα με τα δεδομένα της νέας εμπειρίας. Τρεις βασικοί παράγοντες που επιδρούν στην ανάπτυξη της νοημοσύνης του παιδιού είναι: Η ωρίμανση του νευρικού συστήματος Η εμπειρία που αποκτάται μέσα από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον Η επίδραση του κοινωνικού πλαισίου Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 29 29 Θεωρία γνωστικής ανάπτυξης Jean Piaget (1896-1980) Αισθησιοκινητικό στάδιο 0-2 ετών: το παιδί αποκτά κινητική ανεξαρτησία, κατανόηση κόσμου μέσα από αντίληψη - αισθητήρια όργανα και πράξεις. Προσυλλογιστικό στάδιο- Προενοιολογική περίοδος 2-6/7 ετών, νοητικές αναπαραστάσεις αντικειμένων και φαντασία ενεργειών σε σχέση με αυτά. Εγωκεντρισμός-βλέπει τον κόσμο σε σχέση με τον εαυτό του. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 30 30 10
Θεωρία γνωστικής ανάπτυξης Jean Piaget (1896-1980) Στάδιο Συγκεκριμένων Νοητικών Λειτουργιών (7-11 ετών): ικανότητα να σκέφτεται λογικά για τα αντικείμενα, να τα ταξινομεί με συνέπεια και να αντιλαμβάνεται το συνειρμό τους. Το παιδί αποκεντρώνει τη σκέψη του, και σκέφτεται λογικά. Δεν μπορεί ακόμα να συλλάβει πλήρως αφηρημένες έννοιες. Στάδιο Τυπικής-Αφαιρετικής Σκέψης (formal operations) (12-15 ετών) Τα παιδιά αναπτύσσουν την αφαιρετική σκέψη και μπορούν εύκολα να σκεφτούν λογικά και να διατηρήσουν τις σκέψεις τους στο μυαλό τους. Το άτομο λοιπόν εισέρχεται σε μία περίοδο που δε σκέφτεται πια με βάση τα συγκεκριμένα αντικείμενα και γεγονότα, αλλά αποκτά την ικανότητα της αφηρημένης σκέψης. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 31 31 Εφαρμογές της θεωρίας της γνωστικής ανάπτυξης στο μάθημα της μουσικής Κατά το Αισθησιοκινητικό στάδιο (0-2 χρόνων) τα παιδιά: Ασχολούνται με απλούς μουσικού ήχους και ηχητικά παιχνίδια. Μιμούνται ήχους (συμπεριλαμβανομένου και του ήχου της γλώσσας) Συνδέουν κάποιους ήχους ή τραγούδια με συγκεκριμένες δραστηριότητες. Ανακαλύπτουν νέους ήχους μέσα από πρωτόγνωρη επαφή με πράγματα του περιβάλλοντος. Ανακαλύπτουν τους δικούς τους ήχους με το σώμα και τη φωνή που τους οικειοποιούνται. Δημιουργούν ένα πλούσιο αισθησιοκινητικό περιβάλλον που περιέχει ακρόαση, ρυθμικούς και μελωδικούς πειραματισμούς, μουσική συνδυασμένη με κίνηση. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 32 32 Εφαρμογές της θεωρίας της γνωστικής ανάπτυξης στο μάθημα της μουσικής Κατά το Προσυλλογιστικό στάδιο (2-6/7 χρόνων) τα παιδιά μπορούν να ασχοληθούν με: Τραγούδια (κυρίως παιχνιδοτράγουδα) και παιχνίδια αποκτούν λειτουργικό χαρακτήρα και ενισχύουν τη συμμετοχή τους στην ομάδα. Οι μουσικές τους δραστηριότητες δεν είναι επαγωγικές, αλλά μάλλον τυχαίες. Κατά το Στάδιο συγκεκριμένων νοητικών μπορούν να: λειτουργιών (7-12) τα παιδιά Δουλεύουν πιο συνειδητά πια με τα χαρακτηριστικά του ήχου. Ιδανική περίοδος για να κάνουμε μουσική, παρά να μιλάμε για τη μουσική. Κατά το Στάδιο Τυπικής-Αφαιρετικής Σκέψης (12-15) τα παιδιά μπορούν να ασχοληθούν πιο συγκεκριμένα με Σύνθεση Αυτοσχεδιασμό - Ιστορία της μουσικής 33 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 33 11