Αλλαγές στην πρόσληψη λιπαρών οξέων στην Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια Αντώνης Καφάτος Οµότιµος καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής & ιατροφής Τµήµα Ιατρικής, Πανεπιστήµιο Κρήτης Συνέδριο ΕΦΕΤ Athens Plaza Hotel 22 Οκτωβρίου 2010
Dietary characteristics of USA, Greece and Japan in 1960 USA GREECE JAPAN Fats - oils (% energy) 39 37 11 Saturated fat (% energy) 18 8 3 Fruits & Vegetables (g/day) 404 654 232 Legumes (g/day) 1 30 91 Bread - Cereals (g/day) 123 453 481 Meat (g/day) 273 35 8 Fish (g/day) 3 39 150 Science, 1994
Mean weight and height of men of Messara epidemiological study (2005) φυσιολογικός Normal αυξ. βάρος Overweight Height (cm) 2005 παχυσαρκία Obesity (class I & II) 1960 Obesity µεγάλου βαθµού (class παχυσαρκία III or greater) Eur J Card Prev Reh (2010) Weight (kg)
Body weight of Seven Countries Study s individuals (1960-1995) Netherlands Finland Italy Serbia Greece Weight (kg) 0 5 10 15 20 25 30 35 Years of follow-up since 1960 Aging Clin Exp Res, 2005
300 250 200 150 100 50 0 268 Age-standardized 25-year Mortality per 1000 from Coronary Heart Disease in 16 Cohorts of the 7 Countries Study 180 169 160 116 106 93 87 80 60 54 48 43 36 30 25 Greece - Crete West Finland The Netherlands - Zutphen USA - Rail Serbia - Belgrade Italy - Crevalcore Italy - Rome Croatia - Slavonia Italy - Montegiorgio Dalmatia - Croatia Greece - Corfu Japan - Ushibuka East Finland CHD Mortality per 1000
ΜΕΣΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΡΟΦΩΝ ΑΠΟ ΤΡΕΙΣ ΗΛΙΚΙΑΚΕΣ ΟΜΑ ΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ* * Πανεπιστήµιο Κρήτης, αδηµοσίευτα δεδοµένα ** Μελέτη των 7 χωρών, πληθυσµός της Κρήτης *** Νεότερη οµάδα ανδρών από τη µελέτη των 7 Χωρών που εξετάστηκε το 1997
ΧΗΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΙΓΜΑΤΟΣ ΦΑΓΗΤΟΥ ΜΙΑΣ ΕΒ ΟΜΑ ΑΣ Παραδοσιακή διατροφή των Κρητών του 1960 ιατροφή παιδιών εφηβικής ηλικίας το 1998 ιατροφή σε ορθόδοξο µοναστήρι της Κρήτης την 6 η εβδοµάδα της Μεγάλης Σαρακοστής
Meat consumption in Seven Countries Study (grams per day) 273 138 145 35 Crete The Netherlands Mediterranean countries USA Am J Clin Nutr, 1989
Nutrients Chemical analysis of meat products Lamb chops (market) Semi-wild goat Crete Goat chops (market) Roast pork (gyros) Total Fat (g/100 g) 20 4 23 23 Saturated FA (%) 42 46 50 37 Mono-unsaturated FA (%) 38 35 34 46 Trans FA (%) 7,1 2,3 4,5 0,2 n-3 FA (%) 3,2 4,6 2,4 1,6 n-6 FA (%) 7,3 7,7 7,9 14,5 Dietary Cholesterol (mg/100 g) 135 91 123 100 University of Crete
Olive oil consumption in different countries or regions (per capita consumption in g/day) Per Capita Consumption (g/day) 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 wikipedia.org Cyprus Ministry of Health GeoJournal 2001; 53:163-172 Un Of California, DAVIS Crete 94,8 Greece 64,9 37,3 33,8 30,4 19,5 16,4 13,7 4,9 3,7 3,3 3,2 1,5 Spain Italy Tunisia Portugal Syria Cyprus Morocco France Turkey Lebanon United States Countries - Regions
Saturated fat intake by population of Crete from 1960-2000 Sat ura ted Fat (% of ene rgy) 16 14 12 8 Adolescents, 14-16 years old Farmers, 40-60 years old Lawyers, 25-80 years old 6 Seven Countries Study 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 Year of examination
Λήψη λιπαρών από την οµάδα παρέµβασης και ελέγχου σε παιδιά που ενεγράφησαν στο δηµοτικό το 1992 µε επανέλεγχο το 2002 1992 2002 Ενέργεια Π 1845 2386 Ε 1845 2066 Ολικό Λίπος (g) Π Ε % 42 43 % 41.5 42 Κορεσµένο Λίπος Π 18 14 Ε 15 14.4 Πολυακόρεστα Π 4.7 4.9 Ε 4.6 5.2 Trans FA's Π Ε 0.73 0.78 1.09 0.95 J. Preventive Medicine, 2010
Adipose tissue fatty acid composition from 1962-2000 Saturated Fatty Acids 29 27 28.1 25 % 23 21 19 18.8 23.4 19.5 20.7 17 15 Christakis et (1962) ATE (1988) Boys (1999) 7 C Study (2000) 7 C Young (2000) Monounsaturated Fatty Acids 74.0 70.0 66.0 68.0 66.1 69.7 66.9 % 62.0 58.0 54.0 56.2 50.0 Christakis et (1962) ATE (1988) Boys (1999) 7 C Study (2000) 7 C Young (2000)
Σχέση επιπολασµού καρκίνου παχέος εντέρου, προστάτη και µαστού µε τα µονοακόρεστα λιπαρά οξέα στο υποδόριο λίπος σε 11 κέντρα (EURAMIC Study) ASR (ανά 100.000 ανθρωποέτη) Καρκίνος προστάτη r=-0.26 Καρκίνος παχέος εντέρου r=-0.77 Καρκίνος µαστού r=-0.76 Μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (g/100 λιπαρών) Int J Cancer, 1997
Σχέση επιπολασµού καρκίνου παχέος εντέρου και µαστού µε τα ω-6 λιπαρά οξέα στο υποδόριο λίπος σε 11 κέντρα (EURAMIC Study) Καρκίνος µαστού r=0.22 ASR (ανά 100.000 ανθρωποέτη) Καρκίνος παχέος εντέρου r=0.24 ω-6 λιπαρά (g/100 λιπαρών) Int J Cancer, 1997
Σχέση επιπολασµού καρκίνου παχέος εντέρου, προστάτη και µαστού µε τα trans λιπαρά οξέα στο υποδόριο λίπος σε 11 κέντρα (EURAMIC Study) ASR (ανά 100.000 ανθρωποέτη) Καρκίνος παχέος εντέρου r=0.93 Καρκίνος µαστού r=0.89 Καρκίνος προστάτη r=0.50 Trans λιπαρά οξέα (g/100 λιπαρών) Int J Cancer, 1997
Επίδραση των trans λιπαρών οξέων και ανάλογης ποσότητας κορεσµένων στη σχέση LDL/HDL. Αλλαγή στη σχέση LDL/HDL Trans Κορεσµένα JAMA, 2002 Ποσοστό ενέργειας από λιπαρά (%)
Ω-3 ΛΙΠΑΡΑ ΟΞΕΑ ΣΤΑ ΨΑΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΠΕΛΑΓΟΥΣ ΕΙ ΟΣ ΨΑΡΙΟΥ Κολιός (Scomber Japonicus) 535 Γόπα (Boops boops) 207 Κουτσοµούρα (Mullus barbatus) 390 Μπαρµπούνι (Mullus surmuletus) 1207 Μπακαλιάρος (Merluccius merlucious) 203 Λιθρίνι (Pagelius erythrinus) 506 Φαγκρί (Pagrus pagrus) 1401 Τσιπούρα (Sparus aurata) 2125 Int J Food Sciences and Nutrition 1993, 45, 135-139 Ολικά ω-3 λιπαρά οξέα mg/100g ψαριού
ΠΙΝΑΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΛΙΠΑΡΑ ΞΗΡΟΙ ΚΑΡΠΟΙ ΑΜΥΓ ΑΛΑ ΚΑΡΥ ΙΑ ΗΛΙΟΣΠΟΡΟΙ ΦΙΣΤΙΚΙΑ ΑΙΓΙΝΗΣ Ολικό λίπος g/100 g 52 69 50 54 Κορεσµένα % 8,6 7 9 12 Μονοακόρεστα % 60 13,4 33 63 Trans % 0 0 0 0,1 ω-3 % 0,5 15,3 0,2 0,8 ω-6 % 31 63 58 24 Χοληστερόλη mg/100g 0 0 0 0 Πανεπιστήµιο Κρήτης, 2002
Παγωτό (99 g) εν είναι γαλακτοκοµικό ροϊόν. Περιέχει κατά σειρά µεγαλύτερο οσοστό: * Coconut oil Λάδι ινδικής καρύδας µε µεγάλο ποσοστό κορεσµένου λίπους (ζωικού τύπου) * Ζάχαρη * Λίγο γάλα * Λίγη σοκολάτα * Πολλές πρόσθετες ουσίες Υψηλής θερµιδικής υκνότητας γλύκισµα χωρίς θρε τικά συστατικά. Αυξάνει τον κίνδυνο για αχυσαρκία, σακχαρώδη διαβήτη τύ ου 2, υ ερ-τριγλυκεριδαιµία και µεταβολικό σύνδροµο.
ΠΙΝΑΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΟΣΠΡΙΑ Ενέργεια Kcal/100 g Λί ος g/100 g ω-3 λι αρά (% ολικού λί ους) ιαιτητικές Ίνες g/100 g Ασβέστιο mg/100g Κουκιά 112 1,2 4,8 4,7 27 Ρεβύθια 138 3,1 2,5 15,1 57 Φάβα 147 1,3 6,2 10,8 60 Φακές 143 0,3 10,5 15,5 33 Φασόλια µαυροµάτικα 128 1,2 28,5 6,7 48 Φασόλια γίγαντες 135 1,2 36,7 8,8 63 Πανεπιστήµιο Κρήτης, 2002
Αλλαγές στη σύνθεση των µαργαρινών στην Ελλάδα τα τελευταία 20 χρόνια 1991* 2000** 2009^ % % % Κορεσµένα λιπαρά 30 36 31 cis Μονοακόρεστα 43 28 34.4 cis Πολυακόρεστα 26 33 34 Total Trans 10 (7.5-14.5) 3.3 (0.1-4.9) 0.48 (0.16-0.97) * Kafatos et al, 1991, ** Triantafillou et al, 2003, ^ International Journal of Food Sciences and Nutrition (accepted 2010)
Περιεκτικότητα µαργαρινών σε TRANS λιπαρά οξέα σε διάφορες χώρες Χώρα/ έτος διεξαγωγής έρευνας/ είδος µαργαρίνης Γερµάνια 1, 1994 1999 Τσεχία 2, 1999 Ισπανία 3, 2009 Αυστρία 4, 2005-2006 Καναδάς 5, 1994-95 µερικώς υδρογονωµένα TFA σύσταση (%TFA/ total FA) 21.77 5.37 9.7 2.8 3.37 21.4 2009, µερικώς υδρογονωµένα 20 Νέα Ζηλανδία 6, 1995 2006 14.9 >1 1. Nahrung, 2000. 4. Food Chemistry, 2008. 2. Journal of Food Composition and Analysis, 2000. 5. Journal of the Americn Oil Chemists Society, 2007 3. Nutricion Hospitalaria,2009. 6. Journa. of Food Composition. and Analysis, 2008.
Περιεκτικότητα σε trans λιπαρά οξέα ορισµένων ελληνικών τροφίµων το 1995 1996 (Transfair study) Total Trans FA's % Μαργαρίνες για µαγείρεµα 5.75 Σκληρές µαργαρίνες για ζαχαροπλαστεία Μαλακές µαργαρίνες Μπισκότα γεµιστά Coffee Cake Κρουασάν & ντόνατς Πίτα για σουβλάκι 16.5 3.2 9.10 3.66 14.55 0.66 ^ J.Food Compos. Analysis (1998)
Π Ε Ρ Ι Ε Κ Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α Σ Ε Λ Ι Π Ο Σ Π Ρ Ο Ϊ Ο Ν Τ Ω Ν Τ Η Σ Α Γ Ο Ρ Α Σ Π Ρ Ο Ϊ Ο Ν Λ ί ο ς α ν ά 1 0 0 g ρ ο ϊό ν τ ο ς Κ ο ρ ε σ µ έ ν α λ ί η % Μ ο ν ο - Α κ ό ρ ε σ τ α λ ί η % Π ο λ υ - Α κ ό ρ ε σ τ α λ ί η % ρ α κ ο υ λ ίν ια C H E E T O S 3 6,3 1 6,4 1 5,6 4,2 Π α τ α τ ά κ ια L A Y S µ ε τ υ ρ ί 3 3,0 1 5,2 1 4,1 3,8 Τ υ ρ ο - γ α ρ ιδ ά κ ια E X T R A C H I P I T A 4 2,3 2 2,1 1 6,1 4,1 * Γ ε ν ικ ό Κ ρ α τ ικ ό Χ η µ ε ίο Κ ύ π ρ ο υ * Π α ν ε π ισ τ ή µ ιο Κ ρ ή τ η ς, Κ λ ιν ικ ή Π ρ ο λ η π τ ικ ή ς Ι α τ ρ ικ ή ς κ α ι ια τ ρ ο φ ή ς, Τ ο µ έ α ς Κ ο ιν ω ν ικ ή ς Ι α τ ρ ι κ ή ς, Τ µ ή µ α Ι α τ ρ ικ ή ς Food Chem, 2007
Πατάτα ψητή 93 kcal ανά 100 γρ Πατάτες chips 530 kcal ανά 100 γρ
Πατατάκια τσιπς 160 g/ηµέρα για 4 εβδοµάδες Ακρυλαµίδιο (157 mg/ηµέρα) Αυξηµένη OX-LDL Ιντερλευκίνη - 6 CRP γ - glutamyltransferase Αυξηµένη παραγωγή ελεύθερων ριζών οξυγόνου στα µακροφάγα, λεµφοκύτταρα, λευκοκύτταρα Αυξηµένη κατάσταση φλεγµονής Am J Clin Nutr, 2009 Κίνδυνος χρόνιων νοσηµάτων