1 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ σ. 2 Α. ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Ε ΟΜΕΝΩΝ 2 Β. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ 1. Γενικά Έννοιες.. 2 2. Πρακτικός Οδηγός Ανάλυσης εδοµένων.. 4 α. Οδηγός Λύσεων στο πλαίσιο Κυρίως της Περιγραφικής Στατιστικής.. 4 β. Οδηγός Λύσεων στο πλαίσιο Κυρίως της Επαγωγικής Στατιστικής.. 5 γ. Οδηγός Καταλληλότητας Στατιστικών Ελέγχων (Ενδεικτικός) 7 δ. υνατές Στατιστικές Επεξεργασίες Ανάλογα µε το Επίπεδο των εδοµένων 8 Γ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ. 9 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.. 10
2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εµπειρική έρευνα είναι στενά συνδεδεµένη µε την επεξεργασία και την ανάλυση των δεδοµένων, ανάλογα του είδους της έρευνας, του σχεδιασµού της, του σκοπού της, των υποθέσεών της, του είδους των µεταβλητών που χρησιµοποιούνται κλπ. Η επεξεργασία και ανάλυση των δεδοµένων είναι στενά συνδεδεµένη µε τη στατιστική και τις µεθόδους που χρησιµοποιεί. Α. ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Ε ΟΜΕΝΩΝ Το ποια θα είναι τα δεδοµένα που θα προκύψουν σε µια έρευνα και κατ επέκταση τι είδους επεξεργασία θα γίνει σ αυτά τα δεδοµένα απασχολεί τον ερευνητή σ όλα τα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας. Ένα πράγµα είναι µε βεβαιότητα λανθασµένο: το να µην εξεταστεί έγκαιρα το θέµα αυτό, δηλαδή να καταλήξει ο ερευνητής να συγκεντρώσει κάποια δεδοµένα και µετά ν αρχίσει να σκέφτεται τι είδους επεξεργασία θα τους κάνει! Τα δεδοµένα της έρευνας µπορεί να είναι καθαρά ποιοτικά, να είναι καθαρά ποσοτικά ή να αποτελούν συνδυασµό ποιοτικών και ποσοτικών. Τα ποιοτικά δεδοµένα ίσως δεν χρειάζονται βοήθεια από τη στατιστική, αντίθετα τα ποσοτικά και όσα είναι δυνατόν να θεωρηθούν ποσοτικά, απαιτούν κατά κανόνα στατιστικές επεξεργασίες, έστω και των απλούστερων µορφών. Β. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ 1. Γενικά - Έννοιες Σκοπός της στατιστικής ανάλυσης είναι η πραγµατοποίησης εκείνων των µαθηµατικών επεξεργασιών και ελέγχων που θα επιτρέψουν στον ερευνητή να απαντήσει µε ασφάλεια στα ερωτήµατα που έχει θέσει στους σκοπούς της έρευνάς του ή να ελέγξει τις υποθέσεις που έχει κάνει. Σε γενικές γραµµές, η στατιστική παρέχει διαδικασίες που επιτρέπουν επεξεργασίες για 1. περιγραφή και παρουσίαση κάποιων δεδοµένων (τότε γίνεται λόγος για περιγραφική στατιστική) ή για 2. πιο σύνθετους ελέγχους, που επιτρέπουν την εξαγωγή ειδικότερων συµπερασµάτων µέσω της λεγόµενης στατιστικής επαγωγής, δηλαδή είτε α. της στατιστικής εκτίµησης (µε βάση τις τιµές που προκύπτουν από το δείγµα, εκτιµούµε τις τιµές στους αντίστοιχους πληθυσµούς) είτε β. ελέγχου των στατιστικών υποθέσεων. Γενικότερα, ελέγχεται το κατά πόσον οι διαπιστώσεις στο δείγµα είναι δυνατό να γενικευθούν στο πλήθος (οπότε γίνεται λόγος για επαγωγική στατιστική).
3 Με τη χρήση της περιγραφικής στατιστικής ο ερευνητής µπορεί να πετυχαίνει ιδιαίτερα: α. την περιγραφή ποσοτικών δεδοµένων µέσω πινάκων απλής ή διπλής κατανοµής, γραφικών απεικονίσεων κτλ., β. την περιγραφή της κεντρικής τάσης και της διασποράς της κατανοµής, γ. τη συσχέτιση µεταξύ τιµών των µεταβλητών, δ. τη µεταφορά δεδοµένων στις διάφορες κλίµακες έκφρασης τιµών κτλ. Αντίθετα, µε τη χρήση της επαγωγικής στατιστικής πετυχαίνει ιδιαίτερα: α. να εξάγει σωστά δείγµατα, β. να υπολογίζει διακυµάνσεις, γ. να πραγµατοποιεί έλεγχο των υποθέσεων, δ. να πραγµατοποιεί ελέγχους στατιστικής σηµαντικότητας ανάλογα µε το είδος δείγµατος, ε. ίσως να υπολογίζει πιθανότητες κτλ. Γενικά, να κάνει εκτιµήσεις και επαγωγές. Συνολικά, δύο ανάγκες του ερευνητή, ίσως οι πιο βασικές, απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή στον στατιστικό χειρισµό τους: 1. η ανάγκη για έλεγχο των υποθέσεων (Ο έλεγχος των υποθέσεων της έρευνας, που θα οδηγήσει είτε στην απόρριψή τους είτε στην αποδοχή τους, αποτελεί το επίκεντρο της προσπάθειας του ερευνητή). 2. η ανάγκη για στήριξη της στατιστικής σηµαντικότητας. (Ο έλεγχος της στατιστικής σηµαντικότητας είναι αναπόσπαστος έλεγχος σε κάθε έρευνα στην οποία χρησιµοποιούνται ποσοτικά δεδοµένα και αναζητούνται σχέσεις µεταξύ µεταβλητών). Τα σφάλµατα που είναι πιθανό να διαπράξει ο ερευνητής σε σχέση µε τις υποθέσεις της έρευνας, φαίνονται στον πίνακα 11 που ακολουθεί: ( 1) Πίνακας 11: Τα ύο Πιθανά Σφάλµατα του Ερευνητή ως προς τις Υποθέσεις Έρευνας Ενέργεια του Ερευνητή Η Υπόθεση Είναι Ο Ερευνητής Αποδέχεται την Υπόθεση Ο Ερευνητής Απορρίπτει την Υπόθεση Ορθή Η Απόφαση του Ερευνητή είναι Ορθή Η Απόφαση του ερευνητή είναι Λανθασµένη: ΣΦΑΛΜΑ ΤΥΠΟΥ Ι ή α Λανθασµένη Η Απόφαση του ερευνητή Είναι Λανθασµένη: ΣΦΑΛΜΑ ΤΥΠΟΥ ΙΙ ή β Η Απόφαση του ερευνητή είναι Ορθή Σφάλµα τύπου α: Η πιθανότητα γι αυτό είναι αυτή της στατιστικής σηµαντικότητας που έχει επιλεγεί. Σφάλµα τύπου β: Η αύξηση της στατιστικής σηµαντικότητας (προκειµένου να περιοριστεί η πιθανότητα διάπραξης του σφάλµατος τύπου α), αυτόµατα αυξάνει την πιθανότητα να υποπέσει ο ερευνητής σε σφάλµα τύπου β, δηλαδή να αποδεχθεί µια λανθασµένη υπόθεση.
4 2. Πρακτικός Οδηγός Ανάλυσης εδοµένων. Στους πίνακες 12, 13, 14 και 15 παρέχονται µερικές πρακτικές συµβουλές, σαν ένας πρώτος πρακτικός οδηγός, στον νέο ερευνητή αναφορικά µε τα στατιστικά µέσα που µπορεί να χρησιµοποιήσει ανάλογα µε τις κατά περίπτωση ανάγκες της ερευνητικής του προσπάθειας. ( 2) Πίνακας 12: Οδηγός Λύσεων στο πλαίσιο Κυρίως της Περιγραφικής Στατιστικής:
5 ( 3) Πίνακας 13: Οδηγός Λύσεων στο πλαίσιο Κυρίως της Επαγωγικής Στατιστικής:
( 4) Συνέχεια πίνακα 13: 6
( 5) Πίνακας 14: Οδηγός Καταλληλότητας Στατιστικών Ελέγχων (Ενδεικτικός) 7
( 6) Πίνακας 15: υνατές Στατιστικές Επεξεργασίες Ανάλογα µε το Επίπεδο των εδοµένων: 8
9 Γ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ: Ο Ερευνητής χρειάζεται να διαθέτει µια ικανοποιητική γνώση της στατιστικής, για να µπορεί ν ανταποκριθεί στοιχειωδώς στις απαιτήσεις σχεδίασης και πραγµατοποίησης µιας έρευνας και στη συνέχεια της παρουσίασής της. Οι επεξεργασίες και οι έλεγχοι που ενδεικτικά φαίνονται στους πίνακες που παρουσιάστηκαν, είναι εκ των πραγµάτων δύσκολο και ασύµφορο να γίνονται µε το χέρι, όσο καλά κι αν γνωρίζει κανείς τη στατιστική, ιδιαίτερα στα ερευνητικά προγράµµατα ευρείας κλίµακας. Εκτός από τη στατιστική ανάλυση, η χρήση του Η/Υ είναι απαραίτητη σε όλες τις φάσεις και τα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας καθώς και στην παρουσίαση των αποτελεσµάτων. Σήµερα υπάρχουν προγράµµατα Η/Υ (λογισµικά πακέτα ) για όλες τις δουλειές. Ο ερευνητής πρέπει να είναι οπωσδήποτε σε θέση: 1. να ξέρει τι ακριβώς αναλύσεις θέλει να κάνει (ο υπολογιστής δεν υποκαθιστά σ αυτό τον ερευνητή!) και 2. να εξασφαλίσει (πρόσβαση σε) έναν Η/Υ και αν ο ίδιος δεν γνωρίζει τη χρήση του, τη συνεργασία κάποιου που τη γνωρίζει. Το στατιστικό πακέτο SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) θεωρείται διεθνώς ως το πιο ολοκληρωµένο πακέτο για στατιστική ανάλυση στην εµπειρική έρευνα στο χώρο των κοινωνικών επιστηµών.
10 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: «ΕΙΣΑΓΩΓΗ στη ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ της ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ» Ευστάθιος Γ. ηµητρόπουλος Εκδόσεις «ΕΛΛΗΝ»