ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: ΤΟ ΝΕΡΟ ΩΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΗ ΠΗΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ: ΤΟ ΝΕΡΟ ΩΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΗ ΠΗΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Αγγελική Δ. Θεοδόση, (ΠΕ19 2 ο ΓΕΛ Περάματος Αττικής), Μ. Αλεξάνδρου 154, Πέραμα, Πειραιάς,188.63, angeldtheo@gmail.gr Περίληψη Αναμφίβολα, η το μεγαλύτερο ποσοστό της προς κατανάλωση ενέργειας παράγεται από χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη τους υδρογονάνθρακες είτε αυτοί είναι πετρέλαιο, είτε φυσικό αέριο, είτε άλλου τύπου γαιάνθρακες, που μας κληροδότησε η φύση. Εκτός από το γεγονός ότι αυτές οι πρώτες ύλες είναι περιορισμένες σε ποσότητα και η διαδικασία παραγωγής τους από τη φύση κράτησε εκατομμύρια χρόνια, η επιβάρυνση της ατμόσφαιρας και εν συνεχεία των υδάτων και της ποιότητας του εδάφους από την καύση των υδρογονανθράκων επιβαρύνει μέρα με τη μέρα όλο και περισσότερο τον πλανήτη. Έτσι, γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική η ανάγκη να στραφούμε προκειμένου να βρούμε λύση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Βασισμένοι σε αυτή την κοινή κατά γενική ομολογία παρατήρηση, με αφορμή κάποια δημοσιεύματα στον τύπο, και στο γεγονός ότι το νερό είναι από τις πολυτιμότερες πηγές ζωής για τον πλανήτη, έλαβε χώρα στην τάξη μια μακρά και αναλυτική συζήτηση, απ όπου προέκυψε το ενδιαφέρον των μαθητών για τη μελέτη του νερού ως πηγή ενέργειας. Το σχολείο, λοιπόν, έκανε αίτηση για συμμετοχή στο πρόγραμμα «Ανοιχτών Περιβαλλοντικών Τάξεων: Καλλιστώ» (με υποστήριξη κατά 75% από ευρωπαϊκά κονδύλια και 25% από κονδύλια του Ελληνικού Δημοσίου) από το οποίο χρηματοδοτήθηκε η προσπάθεια των μαθητών. Η πρότασή αφορούσε μια ανοιχτή περιβαλλοντική τάξη με αντικείμενο «Το Νερό ως αειφόρος πηγή ενέργειας», με κύριο πεδίο δράσης των μαθητών την Ορεινή Αρκαδία, μια που το μέρος προσέφερε αρκετό υλικό για μελέτη και παρατήρηση από τους μαθητές από όλες τις ζητούμενες απόψεις. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το βασικό κριτήριο επιλογής του θέματος ήταν το ενδιαφέρον το μαθητών, που ξεκίνησε με αφορμή κάποια δημοσιεύματα από τον ημερήσιο τύπο, αλλά και άρθρα στο Διαδίκτυο[6]. Έτσι ξεκίνησε με τους μαθητές μια συζήτηση γύρω από το πρόβλημα της ενέργειας. Οι μαθητές ρωτούσαν για ένα νέο αυτοκίνητο που δεν θα χρησιμοποιούσε βενζίνη να κινηθεί, αλλά κάποια άλλη πηγή ενέργειας, όπως ο Ήλιος. Η κουβέντα πήρε σχεδόν μια διδακτική ώρα όπου οι μαθητές ζητούσαν απαντήσεις στις απορίες τους, σε ερωτήσεις εκτός διδακτικού αλλά πραγματικά πολύ ενδιαφέροντος αντικειμένου, σχετικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ήταν προφανές ότι το θέμα προσφερόταν για διαθεματική προσέγγιση. Αποτέλεσμα ήταν η πλειοψηφία των μαθητών και όχι μόνο όσοι ανήκαν «στους λίγους και άριστους» να ενδιαφερθούν και να προσφερθούν στο επόμενο μάθημα να φέρουν και άλλες πληροφορίες από πηγές που είχαν στο σπίτι. Συζητήθηκε στην τάξη το ενδεχόμενο να γίνει πρόταση στο υπουργείο για την ένταξη μιας ομάδας από τους μαθητών στο πρόγραμμα «Καλλιστώ» και οι μαθητές έδειξαν έντονο ενδιαφέρον μια

που η περιβαλλοντική δεν θα γινόταν μέσα σε μια κλειστή τάξη αλλά στη φύση χρησιμοποιώντας σαν κύρια εργαλεία το πείραμα και την παρατήρηση. Αρχικά συζητήθηκε η πρόταση των μαθητών στο σύλλογο καθηγητών, που υπήρχαν διαφωνίες και σκεπτικισμός σχετικά με τα οφέλη που θα είχαν να αποκομίσουν οι μαθητές από το πρόγραμμα και τις διδακτικές ώρες που θα χάνονταν, καθώς επίσης και την πολύπλοκη διαδικασία και τη συμπλήρωση εγγράφων του προγράμματος. Τελικά, αφού είδαν το σχέδιο μελέτης και το πρόγραμμα της εκδρομής και αφού βρέθηκαν και εθελοντές συνοδοί, υπεβλήθη η πρόταση στο υπουργείο. 2. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ 2.1 Σύνταξη Πρότασης Η πρόταση είχε ως θέμα «Το Νερό ως Αειφόρος Πηγή Ενέργειας». Η εκδρομή θα λάμβανε χώρα στην Ορεινή Αρκαδία καθώς προσέφερε πλούσιο γεωγραφικό ανάγλυφό με βουνά πηγές, ποτάμια, το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης, του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Πειραιώς [4], όπου οι μαθητές μπορούσαν να παρατηρήσουν προβιομηχανικές εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούσαν τη δύναμη του νερού για την λειτουργία τους, το Φράγμα του ποταμού Λάδωνα, το Υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του Λάδωνα, το εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη, καθώς και μια πλούσια αρχιτεκτονική σε γεφύρια και μονές και χώρους βαριάς ιστορικής κληρονομιάς. Οι εκπαιδευτικοί στόχοι που τέθηκαν για την υλοποίηση του προγράμματος, ήταν σε πολλαπλά επίπεδα, και αφορούσαν γνωστικούς, συναισθηματικούς, ψυχοκινητικούς/ αισθητικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και επιστημονικούς, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 1. Εκπαιδευτικοί Στόχοι του Προγράμματος Γνωστικοί Γνώση για το νερό (κύκλος του νερού, παράδοση, θρησκεία, τέχνη μέσα από διαθεματική προσέγγιση) Συναισθηματικοί Ευαισθητοποίηση στο πρόβλημα μείωσης των υδάτινων πόρων. Καλλιέργεια ομαδικού πνεύματος και συνεργατικότητας. Ψυχοκινητικοί-αισθητικοί Χειρισμός οργάνων για μέτρηση οξύτητας του νερού. Δημιουργική έκφραση των μαθητών μέσα από κατασκευή κολάζ, φωτογραφίες, κείμενα. Κοινωνικοί Άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία. Γνωριμία με την κουλτούρα της υπαίθρου. Επικοινωνία των μαθητών με φορείς. Περιβαλλοντικοί Συνειδητοποίηση του προβλήματος. Αφύπνιση προσωπικής συνείδησης για το περιβάλλον. Διαμόρφωση ενεργών και συνειδητοποιημένων πολιτών. Επιστημονικοί Αναζήτηση ωφέλιμης πληροφορίας από πηγές. Οργάνωση στρατηγικής έρευνας και συνδυασμού πληροφορίας, μέσα από εξαγωγή, ερμηνεία, αξιολόγηση αποτελεσμάτων. Ανάπτυξη κριτικής σκέψης μαθητών.

Έπρεπε να επικοινωνήσουμε με τους τοπικούς φορείς (Δήμους, Βιβλιοθήκες, Μουσεία, Εργοστάσια) και να ενημερώσουμε για το χρόνο της επίσκεψής μας και να επισυνάψουμε τις απαντητικές επιστολές στην πρότασή μας. Υπήρξε σε αρκετές περιπτώσεις αδιαφορία από κάποιους φορείς ή υπάλληλους φορέων καθώς και περιπτώσεις που μας ζητούσαν από κάποιο φορέα να τους στείλουμε έντυπο του προγράμματος για την απαντητική επιστολή, κάτι το οποίο βεβαίως δεν υπήρχε. 2.2 Υλοποίηση Προγράμματος Η πρότασή μας αποτελούταν από τρείς φάσεις. Κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης, θα γινόταν αναζήτηση πληροφοριών στο Διαδίκτυο, την βιβλιοθήκη του σχολείου και του Δήμου καθώς και σε όποια άλλη διαθέσιμη πηγή είχαν τα παιδιά. Η φάση αυτή ξεκίνησε στην πραγματικότητα πριν από την έγκριση του προγράμματος, καθώς για να υποβληθεί η πρόταση έπρεπε για να βρεθεί ο τόπος εκείνος που θα ήταν πρόσφορος για την μελέτη του θέματος, και οι πιθανές δραστηριότητες που θα μπορούσαν να λάβουν χώρα εκεί. Στη συνέχεια, και αφού έγινε αποδεκτή η πρόταση περάσαμε στη δεύτερη φάση όπου έπρεπε να υλοποιηθούν δύο δέσμες ενεργειών. Η πρώτη αφορούσε τη διεξαγωγή πρόχειρου μειοδοτικού διαγωνισμού για την ανάθεση σε τουριστικό πρακτορείο της τριήμερης εκδρομής του εγκεκριμένου πλέον προγράμματος, με συγκεκριμένες προδιαγραφές. Έπρεπε, ακόμη, να συσταθούν τρείς τριμελείς επιτροπές και ήταν αρκετά δύσκολο να βρεθούν καθηγητές από το σύλλογο για να μετέχουν αυτών των επιτροπών. Αφού τελικά οι επιτροπές συστάθηκαν, στάλθηκε σε διάφορα τουριστικά πρακτορεία η προκήρυξη του διαγωνισμού και υπό την πίεση του χρόνου, κατατέθηκαν οι κατ ελάχιστον τρεις απαιτούμενες προσφορές. Η δεύτερη δέσμη ενεργειών αφορούσε τις δραστηριότητες των μαθητών. Οι μεθοδολογίες που εφαρμόστηκαν ήταν η διαθεματική προσέγγιση, η μέθοδος Project, η μελέτη πεδίου η ερευνητική που αφορά την παρατήρηση, τη σύνταξη ερωτηματολογίων και τη συνέντευξη και την ομαδοσυνεργατική [5]. Κάποιες από τις ενέργειες που είχαν προγραμματισθεί για πριν την διεξαγωγή της εκδρομής και απαιτούσαν εποπτικά μέσα που το σχολείο δεν είχε στη διάθεση του, όπως για παράδειγμα ο κύκλος του νερού, οι μετρήσεις βροχόπτωσης στην περιοχή και η μέτρηση βαρομετρικών πιέσεων, δεν έγιναν. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι ο οικονομικός οδηγός του προγράμματος, σχετικός με τις επιλέξιμες δαπάνες βγήκε αρκετά αργότερα. Παρόλα αυτά, προγραμματίσθηκαν και έλαβαν χώρα όλες οι υπόλοιπες δραστηριότητες των μαθητών. 2.3 Δραστηριότητες Μαθητών Αρχικά οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες των τριών ή των τεσσάρων ατόμων καθεμία από τις οποίες είχε να μελετήσει ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, συλλέγοντας πληροφορίες από διάφορες πηγές όπως Διαδίκτυο [6,7], συνεντεύξεις από ειδικούς, τον Τύπο και βιβλιογραφική αναζήτηση [1,2,3]. Αντικείμενο μελέτης ήταν το νερό σε σχέση με την τοπική κοινωνία, την ιστορία της, τον πολιτισμό της, την οικονομία της και κυρίως ωα πηγή ενέργειας. Επιπλέον μελετήθηκαν θέματα όπως η χρήση του νερού στην καθημερινότητα, σε θέματα καθαριότητας και υγιεινής, θρησκείας, τέχνης, καθώς και ποίησης και δημοτικών τραγουδιών όπου η μελέτη έγινε με τη βοήθεια καθηγητών της αντίστοιχης ειδικότητας, φιλολόγου, θεολόγου, χημικού ενώ συντονίστρια ήταν η καθηγήτρια

πληροφορικής του σχολείου. Τέλος, ασχολήθηκαν με θέματα ανανεώσιμων και μη πηγών ενέργειας εστιάζοντας στην δύναμη του Νερού και σε τρόπους αποδοτικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας στο πεδίο η κάθε ομάδα παρουσίαζε την εργασία της στον αντίστοιχο χώρο, για παράδειγμα η εργασία που αφορούσε το νερό στις θρησκείες, παρουσιάστηκε στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Δημητσάνας και η εργασία για τις ανανεώσιμες και μη πηγές ενέργειας παρουσιάστηκε στο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του Λάδωνα, όπου πάρθηκε και συνέντευξη από τους υπεύθυνους τεχνικούς, ενώ παρουσιάσεις έγιναν και οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον και στο Μουσείο Υδροκίνησης [4]. Επίσκεψη στο εργοστάσιο λιγνίτη στη Μεγαλόπολη δεν πραγματοποιήθηκε λόγω έλλειψης χρόνου. Αν και δεν επισκεφτήκαμε τις εγκαταστάσεις του, το πέρασμα από το δρόμο σε μικρή απόσταση και η παρατήρηση του πυκνού νέφους, όπως και των φυτών γύρω από εκείνη την περιοχή έκανε τρομερή εντύπωση στους μαθητές. Αφού τα παιδιά παρουσίαζαν τις εργασίες τους, στη συνέχεια αντάλλασσαν μεταξύ τους απόψεις για όσα είχαν ακούσει. Σε καθένα από τα ποτάμια που επισκεφτήκαμε, Λάδωνα, Αλφειό, και Λούσιο οι μαθητές πήραν δείγματα από το νερό, προκειμένου κατά την επιστροφή να κάνουν στο εργαστήριο φυσικής μετρήσεις για την οξύτητά του με PH-μετρο. Επιπλέον οι μαθητές συνέλλεξαν υλικό από το πεδίο, πήραν φωτογραφίες και συνεντεύξεις από αρμόδιους τεχνικούς του υδροηλεκτρικού εργοστασίου, συμπληρώσαν ερωτηματολόγια. Η τρίτη φάση του προγράμματος υλοποιήθηκε μετά το τέλος της εκδρομής όπου αφού συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με τις εντυπώσεις τους από την εκδρομή και την κριτική τους πάνω σε αυτή, μέτρησαν την οξύτητα στα δείγματα νερού που συνέλλεξαν. Η κάθε ομάδα έφτιαξε μια παρουσίαση με το αντικείμενό της, προκειμένου να την παρουσιάσει στην ημερίδα που έγινε στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου. Επιπλέον συνεργατικά όλοι μαζί έφτιαξαν κολάζ με το υλικό που είχαν μαζέψει, τις φωτογραφίες τους και το εκθέσανε στο χώρο παρουσίασης της ημερίδας. Τέλος, με τη βοήθεια των καθηγητών- συνοδών του προγράμματος κατασκεύασαν και την αφίσα της ημερίδας. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ Μετά την ολοκλήρωση της εκδρομής και τις δραστηριότητες της τρίτης φάσης, συντάχτηκε και μοιράστηκε στα παιδιά ένα ερωτηματολόγιο για την αξιολόγηση του προγράμματος. Σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο αυτό, που συμπλήρωσαν στο τέλος της εκδρομής τα αποτελέσματα ήταν ότι: Ήταν πολύ κουρασμένοι από το πρόγραμμα δραστηριοτήτων. Τους άρεσε, όπως δήλωσαν σαν εμπειρία, αλλά μάλλον δεν θα το επαναλάμβαναν. Αν παρόλα αυτά το ξαναέκαναν θα ήθελαν σίγουρα λιγότερες δραστηριότητες. Η συμπεριφορά τους ως προς τη χρήση του νερού παρατήρησαν (κατά δική τους δήλωση στο ερωτηματολόγιο) ότι άλλαξε σε ποσοστό περίπου 85%, ενώ ως προς τη χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος, μόνο το 40% δήλωσε ότι άλλαξε συμπεριφορά. Ως προς την οργάνωση του περιβαλλοντικού αυτού προγράμματος, χρήσιμο θα ήταν να υπήρχε περισσότερος χρόνος διαθέσιμος από το χρόνο της έγκρισης του προγράμματος μέχρι το χρόνο υλοποίησης της εκδρομής μια που στο λύκειο οι

μαθητές έχουν επιβαρημένο το πρόγραμμά τους και πολύτιμο και λίγο τον ελεύθερο χρόνο τους. Έκαναν πρακτικές και εφαρμόσιμες προτάσεις για εξοικονόμηση νερού στο σπίτι και το σχολείο. Εκτός από την ευαισθητοποίηση των παιδιών το σχολείο μέσα από το πρόγραμμα αυτό έκανε και ένα άνοιγμα στην κοινωνία πρώτα μέσα από τις οικογένειες των μαθητών, μια που η πληροφορία και η πρακτική γνώση διαχέεται πιο εύκολα, και ύστερα μέσα από την ημερίδα του προγράμματος. Πρέπει γίνει κοινή συνείδηση ο πλανήτης φωνάζει βοήθεια και μπορεί ο καθένας να βοηθήσει, γιατί κάθε προσπάθεια μετράει. 4. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Flannery Tim, Οι Μάγοι του Καιρού, Εκδόσεις Ισόρροπον, Αύγουστος 2006 2. Vernier Jacques, Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας- τι γνωρίζω, Δημοσιογραφικός οργανισμός Λαμπράκη, 2007 3. Γελεγένης Ι.Ι. Πηγές Ενέργειας, Εκδόσεις Σύγχρονη Εκδοτική 2005 4. Με τη δύναμη του Νερού, ο Νερόμυλος και η Νεροτριβή, πακέτο υλικούφυλλάδια, βιβλία, βιντεοκασέτα- από Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ. 5. Ματσαγγούρας Η. Στρατηγικές Διδασκαλίας: από την πληροφόρηση στην κριτική σκέψη, Αθήνα 1994 6. http://www.prosanatolismoi.gr/ 7. http://www.eydap.gr/