Άρθρο Σύνταξης Δηλητηρίαση από εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα Νικόλαος Χαβούζης, 1 Ιωάννης Πνευματικός 2 1 Πνευμονολόγος, 2 Πνευμονολόγος/Εντατικολόγος, Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης Λέξεις κλειδιά: - Μονοξείδιο του άνθρακα - Ανθρακυλαιμοσφαιρίνη - Υπερβαρικό οξυγόνο ΠΕΡIΛΗΨΗ. Η εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα (CO) είναι μια σχετικά συχνή αιτία τοξικότητας, που μπορεί να περνά απαρατήρητη εξαιτίας της μη ειδικής κλινικής εκδήλωσής της. Το κεντρικό νευρικό σύστημα και το καρδιαγγειακό σύστημα αποτελούν τους σημαντικότερους στόχους προσβολής μέσω μηχανισμών που σχετίζονται με την αυξημένη χημική συγγένεια των αιμο-πρωτεϊνών προς το CO και, τελικά, οδηγούν σε υποξικές και υπεροξειδωτικές βλάβες. Η διάγνωση της δηλητηρίασης από εισπνοή CO μπορεί να απαιτεί υψηλό δείκτη υποψίας. Η οξυγονοθεραπεία αποτελεί τη βασική θεραπευτική αγωγή, ενώ, μπορεί να χρειαστεί υποστήριξη των ζωτικών λειτουργιών, αν εμφανιστούν αιμοδυναμικές, αναπνευστικές ή νευρολογικές επιπλοκές. Όψιμες νευροψυχιατρικές διαταραχές είναι πιθανές και για την πρόληψη τους φαίνεται ότι μπορεί να ωφελήσει η έγκαιρη θεραπεία με υπερβαρικό οξυγόνο. Πνεύμων 2014, 27(1):16-20. Εισαγωγή Αλληλογραφία Ιωάννης Πνευματικός Καθηγητής Εντατικής Θεραπείας Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Διευθυντής ΜΕΘ ΠΓΝ Αλεξανδρούπολης Τηλ.: +30 2551075081, +30 6932 529360 Fax: +30 2551030423 e-mail: ipnevmat@med.duth.gr Στις ΗΠΑ, κάθε χρόνο, η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα (CO) ευθύνεται για 45.000 περίπου επισκέψεις στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών και για 5.000-6.000 θανάτους 1 Οι πυρκαγιές και τα αέρια από καύσεις που απελευθερώνονται σε ανεπαρκώς αεριζόμενους κλειστούς χώρους αποτελούν τις συχνότερες καταστάσεις όπου μπορεί να συμβεί σοβαρή ή/και θανατηφόρα δηλητηρίαση από CO. Ηπιότερα συμπτώματα μπορεί να προκαλούνται από αύξηση της συγκέντρωσης του CO στον ατμοσφαιρικό αέρα (συνθήκες αυξημένης κίνησης οχημάτων στους δρόμους, βιομηχανοποιημένες αστικές περιοχές, επαγγελματική έκθεση σε CO). 2 Τα τελευταία χρόνια η δηλητηρίαση από CO χαίρει μιας δυσάρεστης δημοτικότητας στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης, εξαιτίας της αυξημένης οικιακής χρήσης εσωτερικών θερμαντικών συσκευών (συχνά αυτοσχέδιων) που βασίζονται σε καύσεις αντί για κεντρικού τύπου εγκαταστάσεις ή ηλεκτρικά θερμαντικά σώματα.
ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 1ο, Τόμος 27ος, Ιανουάριος - Μάρτιος 2014 17 Παθογένεια Η παθογένεια της δηλητηρίασης με CO περιλαμβάνει την κλασική ιστική υποξία καθώς και την προσφάτως μελετημένη απευθείας κυτταρική βλάβη μέσω ανοσολογικών και φλεγμονωδών μηχανισμών. Η ιστική υποξία είναι το αποτέλεσμα της πολύ μεγαλύτερης (210 περίπου φορές) χημικής συγγένειας της αιμοσφαιρίνης (Hgb) προς το CO σε σχέση με το Ο 2. Πιο συγκεκριμένα, το CO ελαττώνει το περιεχόμενο O 2 του αρτηριακού αίματος (CaO 2), επειδή το εκτοπίζει από την Hgb, και παίρνει τη θέση του για να σχηματίσει την ανθρακυλαιμοσφαιρίνη (COHgb). Επιπλέον, το CO προκαλεί αριστερή μετατόπιση της καμπύλης αποδέσμευσης της εναπομείνασας οξυαιμοσφαιρίνης για το Ο 2, μειώνοντας ακόμα περισσότερο την απόδοση του O 2 στους ιστούς 3 (Εικόνα 1). Αυτή η «σχετική αναιμία» μπορεί να προκαλέσει άμεση υποξική βλάβη σε ευαίσθητα όργανα όπως η καρδιά και ο εγκέφαλος. Η κυτταρική τοξικότητα του CO σχετίζεται με την μεγάλη χημική συγγένεια που εμφανίζει το μόριό του για τις άλλες αιμοπρωτεΐνες, συμπεριλαμβανομένων των κυτοχρωμάτων, της μυοσφαιρίνης και της κυκλάσης της γουανίνης. 4 Η σύνδεση του CO με τα κυτοχρώματα παρεμποδίζει την παραγωγή ενέργειας στα μιτοχόνδρια μέσω μηχανισμών παραγωγής ελευθέρων ριζών. 5 Η μυοσφαιρίνη που συνδέεται με το CO αναστέλλει τη μεταφορά του Ο 2 προς τα μιτοχόνδρια προκαλώντας υποξία του μυοκαρδίου και των σκελετικών μυών, απευθείας κυτταρική νέκρωση και ραβδομυόλυση. 6 Η προσβολή του ΚΝΣ επέρχεται αμέσως με την αποδέσμευση του CO στο επίπεδο των νευρώνων οπότε και προκαλείται υπερέκκριση γλουταμικού, είσοδος ιόντων Ca ++ στα κύτταρα, βλάβη από σχηματισμό ελεύθερων δραστικών ριζών που, επιπλέον, ενεργοποιούν τα ουδετερόφιλα με τελικό αποτέλεσμα την υπεροξείδωση των λιπιδίων, το θάνατο των νευρικών κυττάρων και την απομυελίνωση. 7 Κλινική εικόνα Εικόνα 1. Η συνεχής γραμμή απεικονίζει τη φυσιολογική καμπύλη διαχωρισμού της αιμοσφαιρίνης, η διακεκομμένη τη μείωση της συγκέντρωσης της αιμοσφαιρίνης κατά 50% (αναιμία) και η στικτή την ύπαρξη ανθρακυλαιμοσφαιρίνης (COHgb) σε ποσοστό, επίσης, 50%. Η μετακίνηση της καμπύλης της COHgb προς τα αριστερά υποδεικνύει την επιπλέον μείωση της απόδοσης του Ο 2 στους ιστούς σε σύγκριση με την απλή αναιμία. Η μερική πίεση του Ο 2 όταν η αιμοσφαιρίνη έχει αποδώσει το 50% του διαθέσιμου Ο 2 είναι, περίπου, 16 mmhg (Pv 1O 2), όταν η COHgb είναι 50%. Αντίθετα, όταν υπάρχει μείωση της αιμοσφαιρίνης κατά 50% (αναιμία), η αντίστοιχη μερική πίεση του Ο 2 θα είναι περίπου 26 mm Hg (Pv 2O 2). Ο εγκέφαλος και το μυοκάρδιο λόγω του αυξημένου μεταβολισμού τους και, κατά συνέπεια, των αυξημένων αναγκών τους σε Ο 2, έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία στη δηλητηρίαση με CO. Παρά την πληθώρα των νέων μηχανισμών εξήγησης των βλαβών από εισπνοή CO δε θα πρέπει να παραβλέπεται η άμεση υποξαιμική δράση, ειδικά σε περιπτώσεις εγκεφαλικής βλάβης ασθενών με υποκείμενη καρδιακή ή /και αναπνευστική νόσο. Επομένως, ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες ασθενών (όπως π.χ. αυτές με στεφανιαία νόσο, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια), μπορεί να είναι περισσότερο ευάλωτες στις επιδράσεις του CO και μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα υποξίας ή, ακόμα, και θάνατο σε χαμηλότερα, από τα αναμενόμενα, επίπεδα COHgb. Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από CO αρχίζουν, συνήθως, με πονοκέφαλο (>80%) και κλιμακώνονται, παράλληλα με την αύξηση της συγκέντρωσης της COHgb στο αίμα, με δύσπνοια, προκάρδιο άλγος, ναυτία, εμετό, διαταραχές της κριτικής ικανότητας και της όρασης, κόπωση, σύγχυση, σπασμούς, κώμα, κυκλοφορική και αναπνευστική ανεπάρκεια και θάνατο. Τα κυριότερα συμπτώματα προέρχονται από το ΚΝΣ, πιθανώς εξαιτίας της υποξίας, η οποία προκαλεί εγκεφαλικό οίδημα και αύξηση της ενδοκράνιας πίεσης. Αν και, γενικά, τα συμπτώματα εμφανίζονται με την παραπάνω σειρά, δηλαδή ανάλογα με τα επίπεδα COHgb, δεν υπάρχει σαφής συσχέτιση μεταξύ της βαρύτητας των κλινικών εκδηλώσεων και της
18 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 1ο, Τόμος 27ος, Ιανουάριος - Μάρτιος 2014 συγκέντρωσης COHgb στο αίμα, πιθανώς εξαιτίας της επίδρασης και άλλων παραγόντων, όπως τα συνυπάρχοντα νοσήματα, η ηλικία, η διάρκεια της έκθεσης και η γενετική προδιάθεση. 2 Εκτός από τις οξείες κλινικές εκδηλώσεις ορισμένοι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν ένα όψιμο νευροψυχιατρικό σύνδρομο 3 μέχρι 240 ημέρες μετά την έκθεση τους σε CO. Αυτό, γενικά, συμβαίνει μάλλον απρόβλεπτα, και, παρόλο που έχουν αναφερθεί κάποιοι παράγοντες κινδύνου, ωστόσο, δεν υπάρχει κάποιο ασφαλές προγνωστικό κριτήριο, συμπεριλαμβανομένων της συγκέντρωσης της COHgb και της σοβαρότητας της οξείας εκδήλωσης. Ακόμα και οι ασθενείς που κατά την οξεία φάση δεν είχαν εμφανή νευροψυχιατρικά συμπτώματα, μπορεί να παρουσιάσουν, σε δεύτερο χρόνο, ελλείμματα, που κυμαίνονται από λεπτές αλλαγές στη συμπεριφορά ή ήπιες γνωσιακές διαταραχές μέχρι σοβαρή άνοια, ψυχώσεις, παρκινσονισμό και ακράτεια. Οι αναφερόμενες αλλαγές στη συμπεριφορά περιλαμβάνουν διαταραχές της προσοχής, της εκτελεστικής ικανότητας, της ευφράδειας, των κινητικών και οπτικοχωρικών δεξιοτήτων, της μάθησης, της βραχυπρόθεσμης μνήμης και της κοινωνικής και συναισθηματικής προσαρμογής. Τα όψιμα νευροψυχιατρικά επακόλουθα εμφανίζονται μέχρι και στο 50% των ασθενών με >10% COHgb, έχουν μια μέση λανθάνουσα φάση 3 εβδομάδων από την οξεία έκθεση και, γενικά, έχουν σχετικά καλή πρόγνωση (50-70% ύφεση σε ένα έτος). 1 Διάγνωση Η διάγνωση της δηλητηρίασης από εισπνοή CO βασίζεται στην τριάδα: 1) πρόσφατο ιστορικό συμβατό με έκθεση σε CO, 2) συμπτώματα που υπαινίσσονται δηλητηρίαση από CO και, 3) αυξημένη συγκέντρωση COHgb στο αίμα. Δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο σύμπτωμα ή συνδυασμός συμπτωμάτων που να μπορεί να επιβεβαιώσει ή/και ν αποκλείσει τη διάγνωση. Τα πιο συχνά είναι η κεφαλαλγία, η ναυτία, ο εμετός, η διανοητική σύγχυση, η κόπωση, το θωρακικό άλγος, η δύσπνοια, και η απώλεια των αισθήσεων. Η «κερασέρυθρη» χροιά του δέρματος ή των βλεννογόνων, που οφείλεται στην πιο «ανοιχτή» απόχρωση του ερυθρού που έχει στα τριχοειδή η COHgb, σε σύγκριση με την O 2Hgb, για να γίνει εμφανής προϋποθέτει θανατηφόρα έκθεση σε CO και, επομένως, θα πρέπει να θεωρείται μάλλον εύρημα της νεκροψίας παρά έγκυρο κλινικό σημείο. 8 Η κλινική υποψία βασίζεται σε διάφορα, όχι απαραίτητα ιατρικά δεδομένα (πχ κοινωνικοοικονομική κατάσταση, ενδεχόμενη απόπειρα αυτοκτονίας, επάγγελμα και επαγγελματική κατάσταση, εποχική επίπτωση κατά τις κρύες μέρες), όπως επίσης και στο ιατρικό ιστορικό, όπως πχ της στεφανιαίας νόσου και των καρδιακών αρρυθμιών. Η κλινική διερεύνηση θα πρέπει να επεκτείνεται και προς τα υπόλοιπα μέλη (συγγενείς, συγκάτοικοι, συνάδελφοι) που, ενδεχομένως, έχουν κοινή έκθεση σε CO μέσα τον ίδιο χώρο. Αν από το ιστορικό προκύψει ότι η πηγή της δηλητηρίασης από CO μπορεί να είναι ένας κατοικήσιμος, δημόσιος ή επαγγελματικός χώρος που θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, θα πρέπει να ενημερωθούν άμεσα οι αρμόδιες υπηρεσίες πολιτικής προστασίας. Η κλινική διάγνωση της δηλητηρίασης από CO θα πρέπει να επιβεβαιώνεται με την αυξημένη συγκέντρωση της COHgb, είτε σε φλεβικό είτε σε αρτηριακό δείγμα αίματος. Τα επίπεδα COHgb μπορεί να επηρεάζονται από το κάπνισμα, την ατμοσφαιρική συγκέντρωση CO, τη διάρκεια της έκθεσης, το χρονικό διάστημα από τη διακοπή της έκθεσης μέχρι και τη λήψη του δείγματος αίματος και την τυχούσα χορήγηση Ο 2 πριν τη στιγμή της δειγματοληψίας. Οι φυσιολογικές τιμές της COHgb για μη καπνιστές είναι <2% και για καπνιστές 3-12%. Τα συνήθη επίπεδα COHgb των καπνιστών κυμαίνονται εντός του εύρους 3-5% και, σπάνια, ξεπερνούν το 10%. Πρακτικά, για τους καπνιστές ισχύει ο γενικός κανόνας της αύξησης της COHgb κατά 2,5% για κάθε πακέτο/μέρα. 8 Οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις σε CO που θεωρούνται ασφαλείς από τον Π.Ο.Υ. κυμαίνονται από 87 ppm (100 mg/ m 3 ) για 15 min, ως 8,7 ppm (10 mg/m 3 ) για 8 h, ενώ, έκθεση οποιασδήποτε διάρκειας σε αέρα που περιέχει >100 ppm πρέπει να θεωρείται επικίνδυνη για την ανθρώπινη υγεία. 9 Η συγκέντρωση της COHgb στο δείγμα αίματος ενός θύματος κατά την κλινική του διερεύνηση πρέπει να ερμηνεύεται σύμφωνα με τη διάρκεια ημίσειας ζωής (T 1/2) του CO στο αίμα. Η χορήγηση 100% νορμοβαρικού O 2 επιταχύνει την απομάκρυνση του CO από την Hgb, ελαττώνοντας την T 1/2 στα 75 min περίπου, σε σύγκριση με αυτήν των 320 min που ισχύει για την αναπνοή στον ατμοσφαιρικό αέρα. 10 Περεταίρω μείωση της T 1/2 στα 20 min μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση υπερβαρικού O 2 (ΗΒΟ 2). 2 Για παράδειγμα, ένα θύμα δηλητηρίασης με CO με αρχική συγκέντρωση COHgb 30%, που αναπνέει νορμοβαρικό Ο 2 σε συγκέντρωση 100% μετά από 2 ώρες, μέχρι τη μεταφορά του στο τμήμα επειγόντων, μπορεί να έχει μια μέτρια τιμή συγκέντρωσης της COHgb στο αίμα, πχ 10% ή και λιγότερο. Επομένως, όταν υπάρχει υποψία δηλητηρίασης με CO και, για τη σωστότερη εκτίμηση της κατάστασης του θύματος, είναι σημαντικό να λαμβάνεται κατάλληλο δείγμα αίματος για τη μέτρηση της COHgb όσο το δυνατόν πιο έγκαιρα, αν είναι δυνατό ήδη στον τόπο της δηλητηρίασης.
ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 1ο, Τόμος 27ος, Ιανουάριος - Μάρτιος 2014 19 Δυο σημαντικά σημεία απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή για τη σωστή εκτίμηση της ιστικής οξυγόνωσης ενός θύματος που υπέστη δηλητηρίαση με CO. Πρώτον, κατά την ερμηνεία της ανάλυσης των αερίων αίματος ο ιατρός θα πρέπει να γνωρίζει αν η αναγραφόμενη τιμή του κορεσμού της αιμοσφαιρίνης είναι πραγματικά μετρημένη ή υπολογισμένη. Οι σύγχρονοι αναλυτές αερίων αίματος μετρούν άμεσα τις συγκεντρώσεις της οξυαιμοσφαιρίνης, της ανθρακυλαιμοσφαιρίνης, και της μεθαιμοσφαιρίνης με τη μέθοδο της φασματοφωτομέτρησης και αναφέρουν τις αντίστοιχες τιμές ως μετρούμενες. Σε μερικά, όμως, παλαιότερα μοντέλα αναλυτών ο αναφερόμενος ως κορεσμός της Hgb στην πραγματικότητα δεν έχει μετρηθεί άμεσα αλλά έχει υπολογισθεί βάσει αλγορίθμων που χρησιμοποιούν τη φυσιολογική καμπύλη αποδέσμευσης και την τιμή του ph χωρίς, όμως, να λαμβάνεται υπόψη η πραγματική συγκέντρωση της COHgb στο δείγμα. Δεύτερον, τα τυπικά παλμικά οξύμετρα που λειτουργούν με 2 μήκη κύματος (660 και 990 nm) δεν μπορούν να διαχωρίσουν την O 2Hgb από την COHgb, γιατί τα δυο μόρια απορροφούν την ακτινοβολία σε παραπλήσιο μήκος κύματος. Καμία κλινικά σημαντική διαφορά στην αναγραφόμενη τιμή ενός τυπικού παλμικού οξύμετρου δεν θα φανεί, εωσότου τα επίπεδα της COHgb φτάσουν πάνω από 40%, πράγμα που τα καθιστά εντελώς αναξιόπιστα. Στην αγορά διατίθενται, από το 2005, ειδικά παλμικά οξύμετρα για το CO. Ωστόσο, για τη λήψη κλινικών αποφάσεων δεν συνιστάται η αντικατάσταση της δειγματοληψίας με αντίστοιχη μη επεμβατική μέτρηση. 8 Αντιμετώπιση Η θεραπεία πρώτης γραμμής σε όλες τις περιπτώσεις δηλητηρίασης από CO συνίσταται στη χορήγηση υψηλής συγκέντρωσης Ο 2, είτε μέσω μάσκας μη-επανεισπνοής, είτε μέσω μηχανικού αερισμού, όταν ο ασθενής είναι διασωληνωμένος. 11 Το ενδεχόμενο της διασωλήνωσης και της μεταφοράς σε Μ.Ε.Θ. πρέπει να εκτιμάται στις περιπτώσεις όπου λόγω της νευρολογικής κατάστασης απειλείται η βατότητα του ανώτερου αεραγωγού ή υπάρχουν εκδηλώσεις αιμοδυναμικής ή αναπνευστικής ανεπάρκειας. Η οξυγονοθεραπεία επιταχύνει την απομάκρυνση του CO από τις αιμοπρωτεΐνες και βελτιώνει την ιστική οξυγόνωση. Δεν υπάρχουν κλινικές δοκιμές που να τεκμηριώνουν την αποτελεσματικότητα της οξυγονοθεραπείας, ωστόσο, είναι λογικό να συνιστάται η χορήγηση υψηλής συγκέντρωσης Ο 2, το συντομότερο δυνατό, ακόμα σε προνοσοκομειακό επίπεδο σε όλες τις περιπτώσεις πιθανής δηλητηρίασης από CO. Η χορήγηση Ο 2 πρέπει να συνεχίζεται τουλάχιστο έως ότου τα επίπεδα της COHgb επανέλθουν σε φυσιολογικές τιμές (<3%) και τα συμπτώματα υποχωρήσουν, (συνήθως σε 6 ώρες). Η χορήγηση υπερβαρικού οξυγόνου (HBO) αποτελεί μια έγκυρη εναλλακτική επιλογή έναντι της χορήγησης νορμοβαρικού οξυγόνου (ΝΒΟ). Όμως, οι σχετικές δυσκολίες στην εφαρμογή της, η περιορισμένη διαθεσιμότητα, το υψηλό κόστος και τα γραφειοκρατικά προβλήματα, περιορίζουν στη καθημέραν πράξη, τη χρήση της. Αρκετές μελέτες έχουν συγκρίνει τη χορήγηση HBO και ΝΒΟ, χωρίς, όμως, να έχει αποδειχτεί ότι το HBO μειώνει τη θνητότητα. Ωστόσο, οι περισσότερες ενδείξεις συνηγορούν για βελτίωση της πρόγνωσης του όψιμου νευροψυχιατρικού συνδρόμου κατά τον πρώτο χρόνο μετά την έκθεση. 8 Στους παράγοντες κινδύνου για μακροπρόθεσμες γνωσιακές διαταραχές σε ασθενείς που δεν έχουν θεραπευθεί με ΗΒΟ συμπεριλαμβάνονται η ηλικία (>36 έτη), η διάρκεια έκθεσης (>24 h), η απώλεια των αισθήσεων και η συγκέντρωση COHgb (>25%). 12 Συνιστάται, αν αυτή είναι εφικτή, η χορήγηση HBO θεραπείας μέσα σε 24 h σε ασθενείς με παράγοντες κινδύνου, ακόμα και αν αυτοί είναι κλινικά σταθεροί και δεν θεωρείται πιθανό να καταλήξουν εξαιτίας της δηλητηρίασης από CO. 11 Η χορήγηση ΗΒΟ θεωρείται ασφαλής κατά την κυοφορία και συνιστάται σε εγκύους ανεξαρτήτως της βαρύτητας της δηλητηρίασης. Η βέλτιστη δόση και η συχνότητα της θεραπείας δεν έχουν καθοριστεί. Πρακτικά, τις αποφάσεις λαμβάνει ο υπεύθυνος της υπερβαρικής μονάδας και, συνήθως, γίνονται μέχρι 3 συνεδρίες με πίεση 3 atm, αν τα συμπτώματα επιμένουν. 13 Αν για την έκθεση στο CO υπάρχει η υποψία απόπειρας αυτοκτονίας, θα πρέπει να διενεργηθούν τοξικολογικές εξετάσεις για χρήση φαρμάκων, χημικών ή αλκοόλης. Οι διαταραχές του επιπέδου συνείδησης που δεν εξηγούνται από την έκθεση στο CO ή/και επιμένουν για αρκετές ώρες μετά από την οξυγονοθεραπεία είναι ενδεικτικές συνδυασμένης τοξικότητας. 14 Η σοβαρή μεταβολική οξέωση (ph <7,20 ή τιμές γαλακτικού >10 mmol/l) σχετίζεται με αυξημένη βραχυπρόθεσμη θνητότητα (30-50%) και σε αυτές τι περιπτώσεις είναι πιθανή η ταυτόχρονη δηλητηρίαση από κυανιούχα, ιδίως όταν πηγή του CO είναι πυρκαγιά. Συνιστάται η εμπειρική αγωγή με το αντίδοτο υδροξυκοβαλαμίνη. 15 Οι ασθενείς με συνυπάρχοντα καρδιολογικά προβλήματα είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν χαρακτηριστικά ισχαιμίας όπως στηθάγχη, οξύ έμφραγμα, διαταραχές της αγωγιμότητας και αιφνίδιο θάνατο 2. Όλοι οι ασθενείς που επιζούν μετά από δηλητηρίαση από CO θα πρέπει να επανεκτιμηθούν κλινικά 1-2 μήνες μετά το συμβάν για να
20 ΠΝΕΥΜΩΝ Τεύχος 1ο, Τόμος 27ος, Ιανουάριος - Μάρτιος 2014 ελεγχθεί η ενδεχόμενη ανάπτυξη γνωσιακών διαταραχών. Διαταραχές της μνήμης, κατάθλιψη, ανησυχία, αναριθμησία (αδυναμία εκτέλεσης υπολογισμών) και κινητικές διαταραχές είναι σπάνιες, ωστόσο, κάποιες μελέτες δείχνουν ότι η θνητότητα μετά από επεισόδιο δηλητηρίασης από CO είναι αυξημένη, σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό, γεγονός που μπορεί να οφείλεται σε ατυχήματα που σχετίζονται με τις παραπάνω αναφερόμενες διαταραχές. Οι ασθενείς με καρδιακή βλάβη θα πρέπει να τίθενται υπό καρδιολογική παρακολούθηση και σε όσους εκτέθηκαν σκόπιμα σε CO θα πρέπει να προσφέρεται υποχρεωτικά ψυχιατρική φροντίδα. 8 Πρόληψη Η εκπαίδευση του πληθυσμού μέσω προγραμμάτων έγκυρης ενημέρωσης για τους κινδύνους της δηλητηρίασης από CO και η τοποθέτηση προειδοποιητικών σημάτων σε χώρους εμπορίας καυσίμων και συσκευών που εκπέμπουν CO (σόμπες, μαγκάλια κλπ) θα μπορούσε να μειώσει την επίπτωση των περιπτώσεων δηλητηρίασης με CO. Θα πρέπει, επίσης, να τονισθεί, ότι πολλά από τα υποψήφια θύματα μπορεί να μην είναι γνώστες της επίσημης γλώσσας στη χώρα όπου κατοικούν, οπότε η χρήση κατάλληλων σημάτων αντί για γραπτές προειδοποιήσεις ίσως να είναι πιο αποτελεσματική. Η εγκατάσταση και η σωστή χρήση ανιχνευτών CO εκεί όπου υπάρχει κίνδυνος για δηλητηρίαση, δηλ σε κατοικήσιμους και εργασιακούς χώρους, θα αποτελούσε σημαντικό προληπτικό μέτρο. Βιβλιογραφία (Βλέπε αγγλικό Κείμενο)