Ζ Ατοικαμική Οξλιςική ςηπ ξσοκίαπ & ξ Αοαβικόπ Ιόρμξπ ςηπ Ατοικαμικήπ Ζπείοξσ:

Κείμεμξ Δογαρίαπ No 19/2011 Ζ Ατοικαμική Οξλιςική ςηπ ξσοκίαπ & ξ Αοαβικόπ Ιόρμξπ ςηπ Ατοικαμικήπ Ζπείοξσ: Θέςξμςαπ ςιπ Βάρειπ για μια Μακοξποόθερμη σμεογαρία Παμςελήπ Σξσλξσμάκξπ Ποόγοαμμα Μεραμαςξλικώμ πξσδώμ Μάιξπ 2011

Η Αφρικαμική Πολιτική της Τουρκίας και ο Αραβικός Κόσμος της Αφρικαμικής Ηπείρου: Θέτομτας τις Βάσεις για μια Μακροπρόθεσμη Συμεργασία Παμτελής Τουλουμάκος Copyright 2011 ΔΚΚΖΜΘΙΞ ΘΔΠΣΛΑ ΔΣΠΩΟΑΪΙΖΡ ΙΑΘ ΔΝΩΔΠΘΙΖΡ ΟΞΚΘΘΙΖΡ (ΔΚΘΑΛΔΟ) Βαρ. Ρξτίαπ 49, 106 76 Αθήμα ηλ.: (+30) 210 7257110, Fax: (+30) 210 7257114, e-mail: eliamep@eliamep.gr url: www.eliamep.gr Λε ςημ επιτύλανη παμςόπ δικαιώμαςξπ Κείμεμξ Δογαρίαπ Νξ 19/2011 Η Ατοικαμική Πξλιςική ςηπ Σξσοκίαπ & ξ Αοαβικόπ Κόρμξπ ςηπ Ατοικαμικήπ Ηπείοξσ: Θέςξμςαπ ςιπ Βάρειπ για μια Μακοξποόθερμη σμεογαρία Παμςελήπ Σξσλξσμάκξπ Yπξφήτιξπ Διδάκςχο, μήμα ξσοκικώμ και Ρύγυοξμχμ Αριαςικώμ Ρπξσδώμ, Οαμεπιρςήμιξ Αθημώμ, Boηθόπ Δοεσμηςήπ ρςξ Οοόγοαμμα Λεραμαςξλικώμ Ρπξσδώμ ΔΚΘΑΛΔΟ p.touloumakos@gmail.com Σν ΕΛΙΑΜΕΠ δελ πηνζεηεί σο ίδξπκα πνιηηηθέο ζέζεηο. Καηαβάιιεη κάιηζηα πξνζπάζεηα λα παξνπζηάδνληαη ζηα πιαίζηα ησλ εθδειώζεσλ ηνπ θαη ζην κέηξν ηνπ δπλαηνύ όιεο νη ππάξρνπζεο απόςεηο. Τπό ην πξίζκα απηό, νη αλαιύζεηο θαη νη γλώκεο πνπ δεκνζηεύνληαη ζηηο ζεηξέο ηνπ ζα πξέπεη λα απνδίδνληαη απνθιεηζηηθά ζηνπο ζπγγξαθείο θαη λα κελ ζεσξνύληαη όηη αληηπξνζσπεύνπλ απαξαίηεηα ηηο απόςεηο ηνπ ηδξύκαηνο, ηνπ δηνηθεηηθνύ ζπκβνπιίνπ ηνπ, ηεο δηεύζπλζεο ή ησλ θαηά πεξίπησζε θαη θαζ νηνλδήπνηε ηξόπν ζπλεξγαδνκέλσλ θνξέσλ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΛΩΝ ΔΛΙΑΜΔΠ Εηςήρςε μαπ μα ραπ εμημεοώρξσμε! members.eliamep@eliamep.gr ηλ. 210 7257110 Δδώ θα βοείςε ςξ Δελςίξ Δγγοατήπ 2

Κείμεμο Εργασίας 19/2011 ύμςξμξ Βιξγοατικό O Οαμςελήπ ξσλξσμάκξπ είμαι ιρςξοικόπ, σπξφήτιξπ διδάκςχο ςξσ μήμαςξπ ξσοκικώμ και Ρύγυοξμχμ Αριαςικώμ Ρπξσδώμ ςξσ Δθμικξύ και Ιαπξδιρςοιακξύ Οαμεπιρςημίξσ Αθημώμ. Αρυξλείςαι με θέμαςα ςηπ ρύγυοξμηπ πξλιςικήπ και κξιμχμικήπ Θρςξοίαπ ςηπ ξσοκίαπ, εμώ έυει επίρηπ μεςατοάρει από ςα ξσοκικά ςξ βιβλίξ ςξσ Şükrü Sına Gürel, Oι Τουρκο Ελλημικές σχέσεις 1821 1993, (εκδ. Ισοιακίδη, Ηερραλξμίκη, 2008). Πεοίληφη Ζ ποόρταςη κοίρη ρςιπ αοαβικέπ υώοεπ ςηπ Ατοικήπ και η εμπλξκή ςηπ ξσοκίαπ αμαζχπύοχραμ ςιπ ρσζηςήρειπ ρυεςικά με ςημ ποξρπάθεια ςηπ Άγκσοαπ μα αμαβαθμίρει ςξ γεχρςοαςηγικό ςηπ οόλξ ρςημ εσούςεοη πεοιξυή. Όρξμ ατξοά ςξμ αοαβικό κόρμξ ςηπ ατοικαμικήπ ηπείοξσ, ςξσλάυιρςξμ, η μέα ατοικαμική πξλιςική πξσ η ξσοκία ακξλξύθηρε από ςξ 1998 και με έμταρη από ςξ 2002 και ενήπ ποξρέδχρε μία ιδιαίςεοη δσμαμική ρςξσπ ςξσοκικξύπ διπλχμαςικξύπ υειοιρμξύπ, ξοαςή χπ κάπξιξ βαθμό και εν ατξομήπ ςχμ ρύγυοξμχμ γεγξμόςχμ ρςη Κιβύη ξδήγηρε, επίρηπ, ρςη δημιξσογία ιρυσοώμ πξλιςικώμ και ξικξμξμικώμ εοειρμάςχμ ςηπ Άγκσοαπ ρςημ πεοιξυή. Λένειπ Κλειδιά Τοςπκία Τοςπκική εξωτεπική πολιτική Αυπική Απαβικόρ κόσμορ 3

Η Αφρικαμική Πολιτική της Τουρκίας και ο Αραβικός Κόσμος της Αφρικαμικής Ηπείρου: Θέτομτας τις Βάσεις για μια Μακροπρόθεσμη Συμεργασία Παμτελής Τουλουμάκος Η Ατοικαμική Πξλιςική ςηπ Σξσοκίαπ και ξ Αοαβικόπ Κόρμξπ ςηπ Ατοικαμικήπ Ηπείοξσ: Θέςξμςαπ ςιπ Βάρειπ για μια Μακοξποόθερμη σμεογαρία. Ζ ποόρταςη κοίρη ρςιπ αοαβικέπ υώοεπ ςηπ Ατοικήπ και η εμπλξκή ςηπ ξσοκίαπ αμαζχπύοχραμ ςιπ ρσζηςήρειπ ρυεςικά με ςημ ποξρπάθεια ςηπ Άγκσοαπ μα αμαβαθμίρει ςξ γεχρςοαςηγικό ςηπ οόλξ ρςημ εσούςεοη πεοιξυή. Όρξμ ατξοά ςξμ αοαβικό κόρμξ ςηπ ατοικαμικήπ ηπείοξσ, ςξσλάυιρςξμ, άπξφη ςξσ γοάτξμςξπ είμαι όςι η μέα ατοικαμική πξλιςική πξσ η ξσοκία ακξλξύθηρε από ςξ 1998 και με έμταρη από ςξ 2002 και ενήπ ποξρέδχρε μία ιδιαίςεοη δσμαμική ρςξσπ ςξσοκικξύπ διπλχμαςικξύπ υειοιρμξύπ, ξοαςή χπ κάπξιξ βαθμό και εν ατξομήπ ςχμ ρύγυοξμχμ γεγξμόςχμ ρςη Κιβύη. ξ 1998, χπ ρσμέπεια εμ μέοει ςηπ μέαπ, πξλσδιάρςαςηπ ενχςεοικήπ πξλιςικήπ πξσ είυε ειρηγηθεί ξ İsmail Cem και εμ μέοει ςηπ απξςσυίαπ ςηπ ξσοκίαπ μα λάβει καθερςώπ σπξφήτιαπ ρςημ ΔΔ υώοαπ καςά ςη Ρύμξδξ Ιξοστήπ ςχμ Ζγεςώμ Ιοαςώμ και Ισβεομήρεχμ έμα υοόμξ μχοίςεοα ρςξ Κξσνεμβξύογξ, η ιδέα ςηπ αμαθέομαμρηπ ςχμ ρυέρεχμ με ςιπ ατοικαμικέπ υώοεπ κέοδιρε έδατξπ. ξ Ρυέδιξ Δοάρηπ για ςξ άμξιγμα ρςημ Ατοική εςξιμάρθηκε ςξ 1998 με ρσμμεςξυή εκποξρώπχμ από διάτξοα Σπξσογεία, διεσθύμρειπ και ςξμ ιδιχςικό ςξμέα. Tξύοκξι ποέρβειπ ρςημ Ατοική και Οοόνεμξι επί ςιμή ατοικαμικώμ υχοώμ ρςημ ξσοκία ήςαμ επίρηπ παοόμςεπ ρςιπ ρσζηςήρειπ ασςέπ. Ρςόυξπ ςξσ Ρυεδίξσ ήςαμ η αμάπςσνη πξλιςικήπ, ξικξμξμικήπ, και διπλχμαςικήπ ρσμεογαρίαπ με ςημ Ατοική, με ρσγκεκοιμέμεπ εμέογειεπ. Ρςξμ διπλχμαςικό ςξμέα ποξςειμόςαμ η αμαβάθμιρη ςηπ διπλχμαςικήπ εκποξρώπηρηπ ρςημ Ατοική. Απξταρίρθηκε έςρι ςξ άμξιγμα μέχμ ποερβειώμ ρςη Γκάμα, ρςημ Ακςή Δλεταμςξρςξύ και ρςη Ειμπάμπξσε, παοάλληλα με ςιπ ήδη σπάουξσρεπ 12 ποερβείεπ. Λία άλλη ποόςαρη, ήςαμ η απεσθείαπ διαπίρςεσρη ποέρβεχμ από ςημ Άγκσοα ρε ατοικαμικέπ υώοεπ, όπξσ ςξ άμξιγμα μόμιμχμ ποερβειώμ δεμ ήςαμ δσμαςό για ξικξμξμικoύπ λόγξσπ. Ρύμτχμα με ςξ Ρυέδιξ, ξύοκξι διπλχμάςεπ από ςημ Άγκσοα θα απξρςέλλξμςαμ καςά πεοιόδξσπ ρε ατοικαμικέπ ποχςεύξσρεπ χπ ειδικξί απερςαλμέμξι, για μα αμαπςύνξσμ ςιπ διμεοείπ ρυέρειπ. Οαοάλληλα, ποξβλεπόςαμ η αμςαλλαγή επιρκέφεχμ σφηλόβαθμχμ ανιχμαςξύυχμ μεςανύ ςχμ ατοικαμικώμ υχοώμ και ςηπ ξσοκίαπ, αλλά και η ρσμμεςξυή ρε ποξγοάμμαςα ςευμικήπ και αμθοχπιρςικήπ βξήθειαπ ςξσ ΞΖΔ ποξπ ςημ Ατοική. Αμάλξγεπ δοαρςηοιόςηςεπ ποξβλέπξμςαμ και ρςξμ ξικξμξμικό υώοξ: εμπξοικέπ ρσμτχμίεπ και ρσμτχμίεπ ποξρςαρίαπ ςχμ επεμδύρεχμ, όπχπ και η δημιξσογία εμόπ ςαμείξσ ειδικήπ ςευμικήπ βξήθειαπ για ςημ Ατοική ρημειώμξμςαμ χπ ποξςεοαιόςηςεπ. Οαοάλληλα θα επιδιχκόςαμ η ρσμμεςξυή ςηπ ξσοκίαπ ςόρξ ρςημ Ατοικαμική οάπεζα Αμάπςσνηπ, όρξ και ρςημ Ατοικαμική οάπεζα Διραγχγώμ και Δναγχγώμ, καθώπ και η ρύρςαρη Ιξιμξύ Δπιυειοημαςικξύ Ρσμβξσλίξσ. ξ Ρυέδιξ Δοάρηπ έκαμε επίρηπ λόγξ για ρσμεογαρία ρςξσπ ςξμείπ ςξσ πξλιςιρμξύ και ςηπ εκπαίδεσρηπ, με σπξγοατή ρσμτχμιώμ, ρσμεογαρία ρε παμεπιρςημιακό επίπεδξ, αλλά και ςημ ίδοσρη Θμρςιςξύςξσ Ατοικαμικώμ Ρπξσδώμ. Οοξςάρειπ διαςσπώμξμςαμ, ενάλλξσ, για ρσμεογαρία και ρςξ ρςοαςιχςικό πεδίξ, με ςξσοκική ρσμμεςξυή ρςιπ ειοημεσςικέπ δοαρςηοιόςηςεπ ςξσ ΞΖΔ και ποόρκληρη ατοικαμώμ ανιχμαςικώμ για ρςοαςιχςική εκπαίδεσρη ρςημ ξσοκία. 4

Κείμεμο Εργασίας 19/2011 Ζ εταομξγή ςξσ τιλόδξνξσ ασςξύ Ρυεδίξσ αμερςάλη ρε μεγάλξ βαθμό εναιςίαπ ςηπ έλλειφηπ πξλιςικήπ ρςαθεοόςηςαπ ρςξ ερχςεοικό ςηπ ξσοκίαπ, αλλά και ςηπ ρξβαοήπ ξικξμξμικήπ κοίρηπ πξσ έπληνε ςη υώοα, ςημ πεοίξδξ 2000-2001. Λόμξ μεςά ςημ αμάληφη ςηπ ενξσρίαπ και μάλιρςα με ιρυσοή κξιμξβξσλεσςική πλειξφητία από ςξ Ιόμμα Δικαιξρύμηπ και Αμάπςσνηπ (Adalet ve Kalkınma Partisi AKP) σπό ςξμ Οοχθσπξσογό Recep Tayyip Erdoğan, η ςξσοκική ηγερία ποξέβη ρςημ σλξπξίηρη ςξσ ποξγοάμμαςξπ ασςξύ1. ξ άμξιγμα ςηπ ξσοκίαπ ρςημ Ατοική είυε ςοόπξμ ςιμά ποξεναγγελθεί από ςξ ρημεοιμό Σπξσογό Δνχςεοικώμ ςηπ, Ahmet Davutoğlu2. Ρςξ βιβλίξ ςξσ: To στρατηγικό βάθος. Η διεθμής θέση της Τουρκίας, πξσ κσκλξτόοηρε ρςημ ξσοκία ςξ 2001, ξ Davutoğlu ςόμιζε ςημ αμάγκη αμάμεινηπ ςηπ ξσοκίαπ ρςα ατοικαμικά ποάγμαςα, για δύξ κύοιξσπ λόγξσπ: ςιπ πλξσςξπαοαγχγικέπ πηγέπ ςηπ ηπείοξσ, αλλά και ςη δύμαμη ςχμ ατοικαμικώμ κοαςώμ ρςξ πλαίριξ ςξσ ΞΖΔ. Ρσμιρςξύρε, μάλιρςα, ρε ποώςη τάρη, ςξ άμξιγμα ασςό μα επικεμςοχθεί βαρικά ρςξ ξικξμξμικό και πξλιςιρμικό πεδίξ3. Ρςημ ποαγμαςικόςηςα, χρςόρξ, η μέα ατοικαμική πξλιςική ςηπ ξσοκίαπ επεκςάθηκε ρε πξλλξύπ ςξμείπ και σπήονε ποξψόμ αοκεςώμ τξοέχμ. Ρε επίπεδξ αμαπςσνιακήπ διπλχμαςίαπ, πξλύ ρημαμςική ποέπει μα θεχοηθεί η δοαρςηοιξπξίηρη από ςξ 2003 και ενήπ ςξσ ξσοκικξύ Γοατείξσ Ρσμεογαρίαπ και Αμάπςσνηπ (Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı TİKA). Ζ TİKA διαθέςει ςοία Γοατεία Ρσμςξμιρμξύ Οοξγοάμμαςξπ ρςημ Ατοική, ςα ξπξία βοίρκξμςαι ρςημ Αιθιξπία, ρςξ Ρξσδάμ και ρςη Ρεμεγάλη4. Ξι δοαρςηοιόςηςέπ ςηπ εκςείμξμςαι ρε μία πλειάδα πεδίχμ: καςαρκεσή έογχμ σπξδξμήπ5, σλικξςευμική σπξρςήοινη και παοξυέπ ρςξσπ ςξμείπ ςηπ γεχογίαπ και ςηπ κςημξςοξτίαπ καθώπ και ςηπ σγείαπ, ρσμεογαρία ρςξ υώοξ ςηπ εκπαίδεσρηπ, αλλά και απξρςξλή επιριςιρςικήπ βξήθειαπ. Ξι εμέογειεπ ασςέπ εναιςίαπ ςηπ πξικιλίαπ και ςηπ έκςαρήπ ςξσπ πέοαμ ςχμ βοαυσποξθέρμχμ ξτελώμ ςξσπ- θα ποέπει μα θεχοηθξύμ χπ παοάγξμςεπ πξσ ποξεςξιμάζξσμ μακοξποόθερμα ςξ έδατξπ για μία πξλσεπίπεδη και διεσοσμέμη ρσμεογαρία αμάμερα ρςημ ξσοκία και ςιπ υώοεπ ςηπ Ατοικήπ. Ασςό επιβεβαιώμεςαι, ενάλλξσ, και από ςιπ επατέπ ςηπ TİKA με σφηλόβαθμξσπ ατοικαμξύπ κοαςικξύπ ανιχμαςξύυξσπ6. Οέοαμ ςχμ δοαρςηοιξςήςχμ ςηπ TİKA, η ξσοκία έυει παοάρυει βξήθεια ρςημ Ατοική και μέρχ διεθμώμ Ξογαμιρμώμ. όπχπ ξ Οαγκόρμιξπ Ξογαμιρμόπ Σγείαπ, ςξ Οαγκόρμιξ Οοόγοαμμα Ρίςιρηπ ςξσ ΞΖΔ, καθώπ και ξ Δοσθοόπ Ρςασοόπ. ημ πεοίξδξ 2005 2010, η ξσοκία ποξέβη ρε δχοεά 7,5 εκαςξμμσοίχμ δξλαοίχμ ρε διάτξοεπ ατοικαμικέπ υώοεπ, ποξκειμέμξσ μα εμιρυύρει ςξμ αγώμα ςξσπ για ςημ καςαπξλέμηρη ςχμ ρσμεπειώμ ςηπ νηοαρίαπ και ςχμ άλλχμ τσρικώμ καςαρςοξτώμ, εμώ ςξ 2007 διξογάμχρε για ποώςη τξοά ςξ Ρσμέδοιξ ςχμ Κιγόςεοξ Αμεπςσγμέμχμ Χχοώμ ρςημ Ιχμρςαμςιμξύπξλη. Από ςιπ 49 ρσμμεςέυξσρεπ υώοεπ, ξι 33 ήςαμ ατοικαμικέπ. Ρςη Ρύμξδξ ασςή διέθερε 20 εκαςξμμύοια δξλάοια χπ αμαπςσνιακή βξήθεια για ςιπ υώοεπ ασςέπ, εμώ έμα υοόμξ αογόςεοα, ποξέβη ρε δχοεά αμθοχπιρςικήπ βξήθειαπ 3,5 1 Mehmet Özkan and Birol Akgün, Turkey s opening to Africa, Journal of Modern African Studies, Vol. 48, - Num. 4 (2010), ζει. 532-533. 2 Καηά ηελ πεξίνδν 2002 2009, ν Ahmet Davutoğlu δηεηέιεζε ύκβνπινο ηνπ Πξσζππνπξγνύ γηα ζέκαηα εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, πξνηνύ αλαιάβεη από ην Μάην ηνπ 2009 κέρξη ζήκεξα ηελ εγεζία ηνπ Τπνπξγείνπ. 3 Ahmet Davutoğlu, To ζηξαηεγηθό βάζνο. Η δηεζλήο ζέζε ηεο Σνπξθίαο (κηθ. Νηθόιανο Ραπηόπνπινο επηζηεκ. επηκ. Νενθιήο αξξήο), εθδ. Πνηόηεηα, Αζήλα 2010, ζει. 321 322 4 Παληειήο Σνπινπκάθνο, Αληρλεύνληαο ηελ Σνπξθηθή εμσηεξηθή πνιηηηθή: ε δξάζε ησλ θξαηηθώλ νξγαλώζεσλ ζην πιαίζην ηεο αλαπηπμηαθήο δηπισκαηίαο ηεο Άγθπξαο, Οθηώβξηνο 2010, ζει. 11 (Η κειέηε έρεη δεκνζηεπζεί ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ ΕΛΙΑΜΕΠ: www.eliamep.gr) 5 Ελδεηθηηθά κπνξεί λα αλαθεξζεί ε θαηαζθεπή δηθηύνπ πδξνδόηεζεο εθ κέξνπο ηεο ΣİΚΑ ζηελ Αηζηνπία, πνπ πξννξηδόηαλ λα εμππεξεηήζεη ηηο αλάγθεο 1.200.000 αηόκσλ ό.π., ζει. 48 6 Γηα ην δήηεκα απηό, βι. Hakan Fidan and Rahnan Nurdun, Turkey s role in the global development assistance community: the case of TİKA (Turkish International Cooperation and Development Agency), Journal of Southern Europe and the Balkans, Vol. 10-Num. 1, April 2008, ζει. 93-111. Γηα κία αλαιπηηθή παξνπζίαζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο TİKA ζηελ Αθξηθή, ηελ πεξίνδν 2006-2009, βι. Σνπινπκάθνο, Αληρλεύνληαο ηελ ηνπξθηθή εμσηεξηθή πνιηηηθή, ζει. 47 52. 5

Η Αφρικαμική Πολιτική της Τουρκίας και ο Αραβικός Κόσμος της Αφρικαμικής Ηπείρου: Θέτομτας τις Βάσεις για μια Μακροπρόθεσμη Συμεργασία Παμτελής Τουλουμάκος εκαςξμμσοίχμ δξλαοίχμ ποξπ ςξ Οαγκόρμιξ Οοόγοαμμα Ρίςιρηπ. Οοέπει μα ρημειχθεί, ενάλλξσ, όςι ςξ 2009 η Άγκσοα ποξυώοηρε ρε δχοεά 500.000 δξλαοίχμ ποξπ ςημ Ατοικαμική Έμχρη7. Οοξρπάθειεπ για διεύοσμρη ςηπ ρσμεογαρίαπ αμάμερα ρςιπ ατοικαμικέπ υώοεπ και ςημ ξσοκία έλαβαμ υώοα και ρςξ θοηρκεσςικό ςξμέα. ξ 2006, ρςημ Ιχμρςαμςιμξύπξλη έλαβε υώοα η Ρσμάμςηρη ςχμ Ηοηρκεσςικώμ Ζγεςώμ ςχμ Λξσρξσλμαμικώμ Χχοώμ και Ιξιμξςήςχμ ςηπ Ατοικαμικήπ Ζπείοξσ, με ρσμμεςξυή εκποξρώπχμ από 21 υώοεπ8. Λεςανύ άλλχμ, ξι ηγέςεπ ενέτοαραμ ςημ επιθσμία μα αμεγεοθξύμ ςζαμιά ξθχμαμικήπ/ςξσοκικήπ ςευμξςοξπίαπ ρςιπ ατοικαμικέπ υώοεπ, αλλά και ρςημ εδοαίχρη μακοξποόθερμηπ εκπαιδεσςικήπ ρσμεογαρίαπ ρςιπ ιρλαμικέπ ρπξσδέπ, με ςη δημιξσογία διεθμξύπ θεξλξγικήπ ρυξλήπ. Από ςη δική ςηπ πλεσοά, η Διεύθσμρη Ηοηρκεσςικώμ Σπξθέρεχμ (Diyanet İşleri Başkanlığı) ςηπ ξσοκίαπ αμςαπξκοίθηκε ρςξ εσμξψκό ασςό κλίμα, αμαπςύρρξμςαπ έμα ποόγοαμμα παοξυήπ σπξςοξτιώμ για εκπαίδεσρη ιμάμηδχμ ποξεουόμεμχμ από ατοικαμικέπ υώοεπ, ρςημ ξσοκία. Ρςξ πλαίριξ ςξσ Οοξγοάμμαςξπ ασςξύ, ςξ 2009 η ξσοκία ποξρκάλερε μέρχ ςχμ ποερβειώμ ςηπ ρςημ Ατοική 300 μξσρξσλμάμξσπ ρπξσδαρςέπ9. Αμάλξγη κιμηςξπξίηρη ρημειώθηκε και ρε επίρημξ διπλχμαςικό επίπεδξ. ξ 2005, η ξσοκία αμακήοσνε ςξ έςξπ ασςό χπ «έςξπ Ατοικήπ», εμώ ςξ Λάοςιξ ςξσ ίδιξσ έςξσπ ξ Erdoğan επιρκέτθηκε ςημ Αιθιξπία και ςη Μόςια Ατοική. Ήςαμ η ποώςη τξοά πξσ ξύοκξπ Οοχθσπξσογόπ επιρκεπςόςαμ ατοικαμική υώοα μόςια ςξσ Θρημεοιμξύ. ξμ ίδιξ επίρηπ υοόμξ, η ξσοκία απέκςηρε καθερςώπ παοαςηοηςή ρςημ Ατοικαμική Έμχρη, εμώ ςξμ Θαμξσάοιξ ςξσ 2008, η Έμχρη αμακήοσνε ςημ ξσοκία «ρςοαςηγικό εςαίοξ» (strategic partner). H ενέλινη ασςή ήςαμ αμαμτιρβήςηςα ρημαμςική, με δεδξμέμξ όςι η Ατοικαμική Έμχρη έυει ρςοαςηγικέπ ρσμμαυίεπ (strategic partnerships) με ςημ Θαπχμία, ςημ Θμδία, ςξ Θοάμ, ςη Μόςια Ιξοέα, ςη Μόςια Αμεοική, ςημ Δσοχπαψκή Έμχρη και ςημ Ιίμα. Ξι αιςήρειπ για ρύμαφη ρςοαςηγικήπ ρσμμαυίαπ εκ μέοξσπ ςξσ Ιαμαδά και ςχμ ΖΟΑ είμαι ακόμα σπό ρσζήςηρη10. ξμ Αύγξσρςξ ςξσ ίδιξσ υοόμξσ διενήυθη η Ρύμξδξπ Ρσμεογαρίαπ ξσοκίαπ Ατοικήπ, σπό ςξμ ςίςλξ «Αλληλεγγύη και Ρσμεογαρία για έμα Ιξιμό Λέλλξμ». Ρςη Ρύμξδξ ρσμμεςείυαμ εκποόρχπξι από 50 κοάςη μέλη ςηπ Ατοικαμικήπ Έμχρηπ απξσρίαζαμ μόμξ ςξ Κερόςξ, η Ρξσαζιλάμδη και η Λξζαμβίκη. Δπιπλέξμ, απξταρίρθηκε η επαμάληφη ςχμ εογαριώμ ςηπ Ρσμέλεσρηπ ςξ 2013 ασςή ςη τξοά ρε ατοικαμική υώοα. Ζ ρσμεογαρία ςηπ ξσοκίαπ με ςημ Ατοική επεκςάθηκε ςασςόυοξμα και ρςξμ ξικξμξμικό ςξμέα. ξ Λάιξ ςξσ 2008, η ξσοκία έγιμε μέλξπ ςηπ Ατοικαμικήπ οάπεζαπ Αμάπςσνηπ, εμδσμαμώμξμςαπ παοάλληλα ςιπ ρυέρειπ ςηπ με ςημ Διακσβεομηςική Αουή για ςημ Αμάπςσνη ςηπ Αμαςξλικήπ Ατοικήπ και ςημ Ξικξμξμική Ιξιμόςηςα Ιοαςώμ ςηπ Δσςικήπ Ατοικήπ. Οαοάλληλα και ασςό έυει ιδιαίςεοη ρημαρία ςξ Ρσμβξύλιξ Δνχςεοικώμ Ξικξμξμικώμ Ρυέρεχμ ςηπ ξσοκίαπ (Dış Ekonomik İlişkileri Kurulu DEİK) ποξέβη ρςημ ίδοσρη 8 Δπιυειοημαςικώμ Ρσμβξσλίχμ, ρςξ πλαίριξ ςχμ ποξρπαθειώμ ςηπ Άγκσοαπ μα ασνήρει ςιπ επιυειοημαςικέπ ςηπ δοαρςηοιόςηςεπ ρςημ 7 Mehmet Özkan, Turkey s rising role in Africa, Turkish Policy Quarterly, Vol. 9-Num. 4, ζει.98-99. 8 Οη ρώξεο απηέο ήηαλ νη εμήο: Ληβύε, Αίγππηνο, Αιγεξία, Μπνπξθίλα Φάζν, Αθηή Ειεθαληνζηνύ, Γθάκπηα, Γνπτλέα, Νόηηα Αθξηθή, Κακεξνύλ, Κέλπα, Έλσζε ησλ Κνκνξώλ (Νεζηά Κνκόξεο), Δεκνθξαηία ηνπ Κνλγθό, Λατθή Δεκνθξαηία ηνπ Κνλγθό, Μαδαγαζθάξε, Μάιη, Μαπξηηαλία, Ρνπάληα, νπδάλ, Σόλγθν, Οπγθάληα, Μνδακβίθε γηα ηελ πιεξνθνξία απηήλ, βι. İstanbul Afrika Müsülman dini liderleri İstanbul da bir araya geldi, Haberler.com, 1 Kasım 2006 9 Özkan and Akgün, Turkey s opening to Africa, ζει. 538. Οη δύν ζπγγξαθείο αλαθέξνπλ, κεηαμύ άιισλ, όηη αξθεηνί από ηνπο πξναλαθεξζέληεο αθξηθαλνύο ζξεζθεπηηθνύο εγέηεο εθθξάζζεθαλ κε ηδηαηηέξσο ζεηηθό ηξόπν γηα ηελ νζσκαληθή παξνπζία ζηελ αθξηθαληθή ήπεηξν. Σν ζηνηρείν απηό ζε ζπλδπαζκό κε ην αίηεκα γηα ηελ αλέγεξζε ηδακηώλ νζσκαληθήο/ηνπξθηθήο ηερλνηξνπίαο απαληά ελ κέξεη ζην εξώηεκα θαηά πόζνλ ε νζσκαληθή θαηνρή ησλ βνξεηναθξηθαληθώλ εδαθώλ ζα κπνξνύζε λα παίμεη αξλεηηθό ξόιν ζηηο πξνζπάζεηεο ηεο Σνπξθίαο γηα δηεύξπλζε ηεο ζπλεξγαζίαο κε ηηο ρώξεο απηέο. 10 Mehmet Özkan, What drives Turkey s involvement in Africa?, Review of African Political Economy, Vol. 37 Num. 126 (December 2010), ζει.534 535. 6

Κείμεμο Εργασίας 19/2011 Ατοική. α Ρσμβξύλια ασςά δοαρςηοιξπξιξύμςαι ρςημ Αιθιξπία, ςημ Αίγσπςξ, ςημ Αλγεοία, ςη Κιβύη, ςξ Λαοόκξ, ςη Μόςια Ατοική, ςξ Ρξσδάμ και ςη σμηρία. Οοξκειμέμξσ μα επιςαυύμει ςιπ εμέογειέπ ςηπ ρςξ επιυειοημαςικό πεδίξ, ςξ 2008 η ξσοκία απξτάριρε μα αμξίνει 15 μέεπ ποερβείεπ ρςημ Ατοική, επιποόρθεςα ποξπ ςιπ ήδη σπάουξσρεπ 12. ξμ επόμεμξ υοόμξ η ςξσοκική κσβέομηρη διόοιρε 8 μέξσπ Οοέρβειπ, σπεύθσμξσπ για ςημ εμεογξπξίηρη ςχμ ποερβειώμ ρςιπ ποξκαθξοιρμέμεπ υώοεπ. Δπί ςξσ παοόμςξπ, έυξσμ ξλξκληοχθεί ξι διαδικαρίεπ για ςξ άμξιγμα 3 μέχμ ποερβειώμ, εμώ άλλεπ 7 βοίρκξμςαι σπό ρσζήςηρη και διαποαγμαςεύρειπ. Ξι δείκςεπ ςχμ εμπξοικώμ ρσμαλλαγώμ δείυμξσμ επίρηπ ςιπ εσεογεςικέπ ρσμέπειεπ πξσ είυε για ςημ ξσοκική ξικξμξμία ςξ άμξιγμα ρςημ Ατοική, όπχπ ταίμεςαι και από ςξμ παοακάςχ πίμακα: Έςξπ /Πεοιξυή ΣΟΤΡΚΙΚΔ ΔΞΑΓΩΓΔ ΣΟΤΡΚΙΚΔ ΔΙΑΓΩΓΔ 1999 (εκ.δξλ.) 2009 (εκ.δξλ.) 1999 (εκ.δξλ.) 2009 (εκ. δξλ.) Βόοεια Ατοική 1.344 7.447 1.404 3.542 Τπξραυάοειξπ Ατοική 311 2.732 283 2.158 ύμξλξ 1.655 10.179 1.687 5.700 ξ 1999, ξι ςξσοκικέπ εναγχγέπ ρςη Βόοεια Ατοική αμέουξμςαμ ρε 1.344 εκαςξμμύοια δξλάοια εμώ ξι ειραγχγέπ ρε 1.404 εκαςξμμύοια δξλάοια, δημιξσογώμςαπ έλλειμμα ύφξσπ 60 διρεκαςξμμσοίχμ δξλαοίχμ. ξ 2009, ξι ςξσοκικέπ εναγχγέπ ρςιπ βξοειξατοικαμικέπ υώοεπ αμέουξμςαμ ρε 7.447 εκαςξμμύοια δξλάοια κάςι πξσ ρημαίμει όςι ρε διάρςημα 10 υοόμχμ ασνήθηκαμ καςά 5,5 τξοέπ εμώ ξι ειραγχγέπ από ςιπ υώοεπ ασςέπ αμήλθαμ ρε 3.542 εκαςξμμύοια δξλάοια, δημιξσογώμςαπ πλεόμαρμα ύφξσπ 3.905 εκαςξμμσοίχμ δξλαοίχμ. Αμάλξγη εικόμα παοξσριάζξσμ ξι ςξσοκικέπ ρσμαλλαγέπ και με ςημ σπξραυάοειξ Ατοική: εμώ ξι ςξσοκικέπ εναγχγέπ ςξ 1999 ρςιπ πεοιξυέπ ασςέπ αμέουξμςαμ ρε 311 εκαςξμμύοια δξλάοια, ςξ 2009 έτςαραμ ςα 2.732 εκαςξμμύοια δξλάοια ρημείχραμ, δηλαδή, αύνηρη 9 τξοέπ. Αμςιρςξίυχπ, ξι ειραγχγέπ ρςημ ξσοκία από ςιπ υώοεπ ςηπ σπξραυάοειαπ Ατοικήπ ςξ 1999 αμέουξμςαμ ρε 283 εκαςξμμύοια δξλάοια, εμώ ςξ 2009 έτςαραμ ςα 2.158 εκαςξμμύοια δξλάοια, δημιξσογώμςαπ πλεόμαρμα 574 εκαςξμμσοίχμ δξλαοίχμ, έμαμςι ςχμ 28 εκαςξμμσοίχμ ςξσ 1999. Ζ ρσμξλική εικόμα είμαι εμδεικςική: ρςξ ρύμξλξ ςηπ ατοικαμικήπ ηπείοξσ, η ξσοκία ςξ 1999 είυε έλλειμμα ρςξ εμπξοικό ιρξζύγιξ ύφξσπ 32 εκαςξμμσοίχμ δξλαοίχμ δέκα υοόμια αογόςεοα ξ ρσρυεςιρμόπ ασςόπ είυε αμαςοαπεί πλήοχπ, απξτέοξμςαπ πλεόμαρμα 4.479 εκαςξμμσοίχμ δξλαοίχμ. Ζ ατοικαμική αγξοά ταίμεςαι μα ποξρτέοει εσούςεοεπ ξικξμξμικέπ ποξξπςικέπ για ςημ ξσοκία: ςξ Μξέμβοιξ ςξσ 2010, για παοάδειγμα, η Γαλλία αμακξίμχρε ςημ ποόθερή ςηπ μα ρσμεογαρθεί με ςημ ξσοκία για ςη διεναγχγή κξιμώμ εμπξοικώμ απξρςξλώμ ρςημ Ατοική ποξκειμέμξσ μα αμςαγχμιρθξύμ ςημ Ιίμα ρςη ρύμαφη εμπξοικώμ ρσμτχμιώμ. Ρε πξλιςικό επίπεδξ, καοπόπ ςηπ ςξσοκξ-ατοικαμικήπ ρσμεογαρίαπ σπήονε η ρςήοινη από ςη μεγάλη πλειξφητία ςχμ ατοικαμικώμ υχοώμ ςηπ σπξφητιόςηςαπ ςηπ ξσοκίαπ χπ μη μόμιμξσ μέλξσπ ςξσ Ρσμβξσλίξσ Αρταλείαπ ςξσ ΞΖΔ, ςξ 200811. Λακοξποόθερμα, ενάλλξσ εσελπιρςεί μα ρσμεογαρθεί με ςιπ ατοικαμικέπ υώοεπ ρε διεθμή τόοα, όπχπ ξ ΞΖΔ, και μα αμςαλλάνει απόφειπ αματξοικά με πεοιτεοειακά και παγκόρμια ζηςήμαςα12. 11 Özkan, Turkey s rising role in Africa, ζει. 99 101, απ όπνπ θαη ν πίλαθαο κε ηα ζηνηρεία. 12 Özkan and Akgün, Turkey s opening to Africa, ζει. 536. 7

Η Αφρικαμική Πολιτική της Τουρκίας και ο Αραβικός Κόσμος της Αφρικαμικής Ηπείρου: Θέτομτας τις Βάσεις για μια Μακροπρόθεσμη Συμεργασία Παμτελής Τουλουμάκος Μερικά εμδεικτικά συμπεράσματα Ξι παοξύρεπ ενελίνειπ ρςιπ αοαβικέπ υώοεπ ςηπ ατοικαμικήπ ηπείοξσ με βαρικό ρημείξ αματξοάπ ςα όρα ρσμβαίμξσμ ρςη Κιβύη έθεραμ εκ μέξσ επί ςάπηςξπ ςξ ρυεςικό διάλξγξ για ςξ οόλξ ςηπ ξσοκίαπ ρςημ πεοιξυή. Βαρικό εοώςημα απξςελεί, επίρηπ, ςξ εάμ η ξσοκία χπ ιρλαμική υώοα με εδοαιχμέμξσπ δημξκοαςικξύπ θερμξύπ και εσοχπαψκό ποξραμαςξλιρμό θα μπξοξύρε μα απξςελέρει κσοίαουξ πξλιςικό μξμςέλξ για ςξμ αοαβικό κόρμξ. Ρςημ ποαγμαςικόςηςα, η ιδέα ςηπ ξσοκίαπ χπ κσοίαουξσ μξμςέλξσ λειςξσογεί καλά ρε οηςξοικό επίπεδξ. Δίμαι, όμχπ, εναιοεςικά αμτίβξλξ ςξ αμ και καςά πόρξ θα μπξοξύρε μα λειςξσογήρει ρςημ ποάνη. Οέοαμ ςχμ εμςόπιχμ μξξςοξπιώμ και ςχμ κσοίαουχμ κξιμχμικώμ και πξλιςικώμ ξμάδχμ ενξσρίαπ ςξσ αοαβικξύ κόρμξσ πξσ λειςξσογξύμ απξςοεπςικά ρε μία ςέςξια ποξξπςική πξλλέπ τξοέπ έυει απξδειυθεί η αδσμαμία μιαπ «ιδεξλξγικήπ μεςαμόρυεσρηπ». Ασςό πξσ ρσμβαίμει ρε έμα μέοξπ ςξσ αοαβικξύ κόρμξσ ασςή ςη ρςιγμή ρίγξσοα ρσμιρςά κάπξιξ βαθμό οήνηπ με ςημ καςαρςημέμη ςάνη ποαγμάςχμ. Δίμαι, χρςόρξ, πξλύ μχοίπ για μα γίμξσμ αρταλείπ ποξβλέφειπ. Ακόμα και αμ δευθξύμε όςι η ξσοκία μπξοεί μα αρκήρει κάπξιξσ είδξσπ πξλιςιρμική επιοοξή, ασςό θα γίμει κσοίχπ χπ ρσμέπεια μιαπ ιρυσοήπ ξικξμξμικήπ και διπλχμαςικήπ παοξσρίαπ ρςημ ατοικαμική ήπειοξ. Ζ ατοικαμική πξλιςική πξσ η ξσοκία ακξλξύθηρε κσοίχπ από ςξ 2002 και ενήπ, ταμεοώμει ςη ρατή ςηπ βξύληρη μα επεκςείμει ςη γεχρςοαςηγική ςηπ ρταίοα επιοοξήπ ρςημ ήπειοξ ασςήμ. Ξι ξικξμξμικέπ ςηπ δοαρςηοιόςηςεπ αλλά και η ποξρέγγιρη ρε πξλιςικό επίπεδξ έυξσμ μέυοι ρςιγμήπ σπάονει επιςσυείπ. Ακόμα πιξ ρημαμςική είμαι η διαπίρςχρη όςι ξι εμέογειεπ ασςέπ έυξσμ βαρικά μακοξποόθερμξ υαοακςήοα: απξρκξπξύμ ρςξ μα θέρξσμ ςιπ βάρειπ για μία ιρυσοή ρσμεογαρία ρε πξλλά επίπεδα πξλιςικό, διπλχμαςικό, πξλιςιρμικό και ξικξμξμικό κάςι πξσ ακξλξύθχπ θα εμιρυύρει ςξ οόλξ ςηπ ξσοκίαπ ρςημ εσούςεοη πεοιξυή. Ζ γεμικόςεοη ρςάρη ςηπ Άγκσοα ρςξ θέμα ςηπ διεθμξύπ επέμβαρηπ ρςη Κιβύη13 και κσοίχπ η, ρε σφηλξύπ ςόμξσπ, οηςξοική σπέο ςξσ λιβσκξύ λαξύ θα ποέπει μάλλξμ μα εομημεσθξύμ χπ εμδείνειπ όςι η ξσοκία εμδιατέοεςαι κσοίχπ για ςη διάδξυη καςάρςαρη. α εδοαιχμέμα ρσμτέοξμςα ρςιπ αοαβικέπ υώοεπ ποξψόμ, ρε ρημαμςικό πξρξρςό, ςηπ ατοικαμικήπ πξλιςικήπ πξσ ακξλξύθηρε η Άγκσοα απξςελξύμ αρταλή έμδεινη όςι η ξσοκία θα επιδιώνει μα έυει ιρυσοή παοξσρία ρςξ υώοξ ασςόμ και ρςξ μέλλξμ. Δίμαι, άλλχρςε, ποξταμέπ όςι ρςξ βαθμό πξσ η ςξσοκική διπλχμαςική και επιυειοημαςική παοξσρία ρςημ Ατοική ασνηθεί, θα ασνηθεί και η παοεμβαςική ςηπ ιρυύπ. Σπάουξσμ δύξ παοάγξμςεπ εσμξψκξί για ςημ εμίρυσρη ςχμ ςξσοκικώμ επιυειοημαςικώμ δοαρςηοιξςήςχμ ρςημ πεοιξυή: ξ ποώςξπ είμαι όςι η ξσοκία δεμ έυει απξικιξκοαςικό παοελθόμ ρςημ ήπειοξ. ξ γεγξμόπ ασςό, ρε ρσμδσαρμό με ςημ έμταρη ςηπ ςξσοκικήπ πλεσοάπ για ςημ αμάπςσνη ιρόςιμηπ ρσμεογαρίαπ, έπαινε ρημαμςικό οόλξ ρςημ εσμξψκή αμςιμεςώπιρη ςηπ ρσμεογαρίαπ ασςήπ από ςξσπ ατοικαμξύπ ηγέςεπ14. Ξ δεύςεοξπ παοάγχμ είμαι όςι η μέα ατοικαμική πξλιςική ςηπ Άγκσοαπ βαρίρθηκε καςά μείζξμα λόγξ ρε ξικξμξμικξύπ ςξμείπ άρυεςξσπ με ςξ θέμα ςξσ πεςοελαίξσ πξσ ξύςχπ ή άλλχπ ρσμιρςά κξμβικό ρημείξ ρςημ εμπλξκή ςχμ διεθμώμ δσμάμεχμ ρςημ στιρςάμεμη κοίρη, και δημιξσογεί ασνημέμεπ αμηρσυίεπ από ςημ πλεσοά ςχμ αοαβικώμ πληθσρμώμ. Ιαςά ρσμέπεια, είμαι αοκεςά πιξ εύκξλξ για ςημ ξσοκία μα 13 Γηα ην ζέκα απηό, βι. επίζεο: Ισάλλε Ν. Γξεγνξηάδε, Οη κεζαλαηνιηθέο εμεγέξζεηο θαη ε Σνπξθία, Καζεκεξηλή, θύιιν ηεο 6 εο Απξηιίνπ 2011 14 Özkan, Turkey s rising role in Africa, ζει. 103 8

Κείμεμο Εργασίας 19/2011 διαςηοήρει ςα ξικξμξμικά ςηπ κεκςημέμα και μεςά ςξ ςέλξπ ςηπ κοίρηπ. Ξι διαπιρςώρειπ ασςέπ δεμ αμαιοξύμ ςη βαρική ιδέα πξσ ποξβάλλεςαι ρε αοκεςέπ αμαλύρειπ ρυεςικά με ςημ αμάμεινη και ςξ οόλξ ςηπ ξσοκίαπ ρςξ θέμα ςηπ Κιβύηπ: όςι η ξσοκία επιδιώκει ςημ εμδσμάμχρη ςηπ εικόμαπ ςηπ ρςξμ αοαβικό κόρμξ, αλλά και ςξσ γεχρςοαςηγικξύ ςηπ οόλξσ ρςημ εσούςεοη πεοιξυή. Αρυέςχπ ςηπ επιδίχνηπ ασςήπ, χρςόρξ, ποέπει μα ςξμιρθεί όςι η ξσοκία έυει αμενάοςηςη διπλχμαςική και ξικξμξμική αςζέμςα για ςημ Ατοική, η ξπξία απξςελεί από μόμη ςηπ ιρυσοό κίμηςοξ για δοαρςηοιξπξίηρη. Δνσπακξύεςαι, τσρικά, όςι η εκπλήοχρη ςχμ ρςόυχμ ασςήπ ςηπ αςζέμςαπ ρσμβάλλξσμ παοάλληλα ρςημ εκπλήοχρη ςχμ ποξαματεοθειρώμ επιδιώνεχμ. 9

10 Η Αφρικαμική Πολιτική της Τουρκίας και ο Αραβικός Κόσμος της Αφρικαμικής Ηπείρου: Θέτομτας τις Βάσεις για μια Μακροπρόθεσμη Συμεργασία Παμτελής Τουλουμάκος