Η διατροφική πρόσληψη των παιδιών και εφήβων της Κύπρου ηλικίας 6-18 ετών καθώς και η συμμόρφωσή τους στις εκάστοτε διατροφικές συστάσεις Δρ Ελενα Φιλίππου, Δρ Μιχάλης Τορναρίτης, Δρ Χαράλαμπος Χατζηγεωργίου, Δρ Γιάννης Κουρίδης, Αδάμος Παναγή, Δρ Σάββας Σάββα Παρουσίαση: Ελενα Φιλίππου PhD, RD, FHEA
Η διατροφή των παιδιών της Κύπρου Η σωστή διατροφή κατά την παιδική ηλικία είναι σημαντική τόσο για την ανάπτυξή ενός παιδιού όσο και για την προστασία του από εκφυλιστικές παθήσεις π.χ. παχυσαρκία, διαβήτη τύπου ΙΙ, καρκίνο κτλ. Τις τελευταίες 3-4 δεκαετίες υπήρξαν πολλές δημογραφικές και κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές στην Κύπρο που επηρέασαν και την διατροφή (Tornaritis et al., 2001). Παράλληλα η επικράτηση της παχυσαρκίας στα παιδιά και έφηβους είναι ψηλή και αυξάνεται συνεχώς (Savva et al., 2002; Savva et al., 2008). Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η αποτίμηση της διατροφικής πρόσληψης των παιδιών στην Κύπρο και η αξιολόγησή της βάσει των διατροφικών συστάσεων.
Μεθοδολογία - Δείγμα Χρονικό διάστημα: 2009-2010 Αντιπροσωπευτικό δείγμα μαθητών στη Δημοτική και Μέση εκπαίδευση σε όλη την ελεύθερη Κύπρο με τη σχολική τάξη ως μονάδα δειγματοληψίας. Η επιλογή των συμμετεχόντων ήταν τυχαία και στρωματοποιημένη βάσει της ηλικίας, του φύλου και της περιοχής που κατοικούσαν. Πρόσκληση για συμμετοχή στάλθηκε σε 4800 παιδιά και έφηβους λαμβάνοντας υπόψη ότι ένας μεγάλος αριθμός δεν θα ανταποκρινόταν. Πριν τη συμμετοχή στη μελέτη, ζητήθηκε γραπτή συγκατάθεση από τους γονείς/κηδεμόνες και η συναίνεση των ίδιων των συμμετεχόντων. Συνολικά έλαβαν μέρος 1414 παιδιά και έφηβοι (39% αγόρια).
Μεθοδολογία Διατροφή: Συλλογή δεδομένων και ανάλυση Συλλογή δεδομένων: Οι συμμετέχοντες ή οι γονείς τους (για ηλικίες κάτω των 12 ετών) κλήθηκαν να κρατήσουν ένα 3-ήμερο ημερολόγιο διατροφής (2 καθημερινές και μία ημέρα Σαββατοκύριακου) Δόθηκαν λεπτομερείς γραπτές οδηγίες και παράδειγμα μίας μέρας. Ανάλυση δεδομένων: Όλα τα ημερολόγια αναλύθηκαν από ένα έμπειρο διαιτολόγο χρησιμοποιώντας Ελληνικό λογισμικό ανάλυσης τροφίμων το οποίο εμπλουτίστηκε με Κυπριακά παραδοσιακά τρόφιμα (Kafatos et al., 2000;Ministry of Health Cyprus Governmental State General Laboratory, 1999). Υπολογίστηκε η μέση πρόσληψη των ακόλουθων θρεπτικών συστατικών: ενέργεια, υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λιπαρά, φυτικές ίνες, χοληστερόλη, Βιταμίνη Γ, Βιταμίνη Β1, Βιταμίνη Β2, Βιταμίνη Β6, ασβέστιο, σίδηρο, φώσφορο, μαγνήσιο, κάλιο και νάτριο.
Μεθοδολογία Αξιολόγηση της διατροφής Η διατροφική ποιότητα αξιολογήθηκε με βάση τις αναφορές για τις διατροφικές προσλήψεις (Dietary Reference Intakes) του Ινστιτούτου Ιατρικής των ΗΠΑ (IoM, 2006)και τις διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές που δόθηκαν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τον Οργανισμό Γεωργίας και Τροφίμων (WHO/FAO) (FAO, 2010;WHO/FAO, 2003).
Στατιστική Ανάλυση Η στατιστική επεξεργασία έγινε με το SPSS Version 17.0. Η σύγκριση της διατροφικής πρόσληψης μεταξύ αγοριών και κοριτσιών της ίδιας ηλικιακής ομάδας έγινε με το Student s t test (για δεδομένα με κανονική κατανομή) και με Mann- Whitney U test (για δεδομένα με μη-κανονική κατανομή). Σύγκριση των διαφορών στην διατροφή μεταξύ των ηλιακών ομάδων έγινε με το Kruskal-Wallis H test.
Αποτελέσματα: Δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού που μελετήθηκε (n=1414) Αριθμός Ποσοστό Φύλο Αγόρια 546 38.6 Κορίτσια 868 61.4 Σύνολο 1414 Περιοχή Αστική 783 55.4 Αγροτική 631 44.6 Ηλικιακή ομάδα 6.0-8.9 χρ. 320 22.6 9.0-13.9 χρ. 525 37.1 14.0-18.9 χρ. 569 40.2
Μέση πρόσληψη ενέργειας και μακροθρεπτικών συστατικών και ποσοστό των συμμετεχόντων που παρέκλιναν από τις διατροφικές συστάσεις (Παρουσιάζεται ο μέσος όρος ± στατιστική απόκλιση (SD) ή % των συμμετεχόντων). Ηλικιακή ομάδα 6.0-8.9 χρ 9.0-13.9 χρ 14.0-18.9 χρ Αγόρια (n=162) Κορίτσια (n=158) Αγόρια (n=211) Κορίτσια (n=314) Αγόρια (n=173) Κορίτσια (n=396) Ενέργεια (kcal/day) Υδατάνθρακες (% ενέργειας) %<45% ενέργειας Ολικό λίπος (% ενέργειας) % 35% ενέργειας 1856 ± 273 1811 ± 272 1898± 337 1793 ± 341 2180 ± 448 1781± 422 48.7 ± 5.8 49.3 ± 5.2 46.5 ± 6.8 46.6 ± 6.7 42.3 ± 6.7 46.0 ± 7.2 25.3 18.4 40.4 37.9 66.5 42.9 34.7 ± 5.0 34.1 ± 14.2 35.9 ± 5.5 36.6 ± 5.7 39.6 ± 5.0 37.3 ± 5.7 43.8 42.9 59.7 61.5 83.8 66.4 # = p<0.05, = p<0.001 σε σύγκριση με τα αγόρια της ίδιας ηλικιακής ομάδας
Μέση πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών και ποσοστό των συμμετεχόντων που παρέκλιναν από τις διατροφικές συστάσεις (Παρουσιάζεται ο μέσος όρος ± στατιστική απόκλιση (SD) ή % των συμμετεχόντων). Ηλικιακή ομάδα 6.0-8.9 χρ 9.0-13.9 χρ 14.0-18.9 χρ Αγόρια (n=162) Κορίτσια (n=158) Αγόρια (n=211) Κορίτσια (n=314) Αγόρια (n=173) Κορίτσια (n=396) Κορεσμένα λιπαρά οξέα (% ενέργειας) % 10% ενέργειας Μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (%ενέργειας) Πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (% ενέργειας) %<6% ενέργειας 14.0 ± 2.7 13.7 ± 2.6 14.0 ± 2.9 14.4 ± 3.0 15.3 ± 2.9 14.3 ± 3.3 92.6 90.5 92.4 93.3 97.1 90.4 # 15.2 ± 3.2 15.1 ± 2.7 16.1 ± 3.1 16.5 ± 3.5 18.1 ± 3.2 17.0 ± 3.5 5.0 ± 1.6 4.8 ± 1.4 5.4 ± 1.9 5.3 ± 1.8 5.9 ± 2.1 5.4 ± 1.8 # 81.5 86.1 68.2 72.9 58.4 68.9 # # = p<0.05, = p<0.001 σε σύγκριση με τα αγόρια της ίδιας ηλικιακής ομάδας
Μέση πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών, φυτικών ινών και χοληστερόλης και ποσοστό των συμμετεχόντων που παρέκλιναν από τις διατροφικές συστάσεις. (Παρουσιάζεται ο μέσος όρος ± στατιστική απόκλιση (SD) ή % των συμμετεχόντων). Ηλικιακή ομάδα 6.0-8.9 χρ 9.0-13.9 χρ 14.0-18.9 χρ Πρωτεϊνη (% ενέργειας) % 15% ενέργειας Φυτικές ίνες (γρ/ημέρα) %<14 γρ φυτικών ινών/1000 θερμίδες Χοληστερόλη (mg/ημέρα) % 300 mg/ ημέρα Αγόρια (n=162) Κορίτσια (n=158) Αγόρια (n=211) Κορίτσια (n=314) Αγόρια (n=173) Κορίτσια (n=396) 16.2 ± 2.5 16.2 ± 2.6 17.2 ± 3.3 16.4 ± 2.9 # 17.7 ± 3.1 16.3 ± 3.4 68.5 72.8 77.7 68.5 # 82.7 65.2 14.8 ± 5.0 14.6 ± 4.7 14.7 ± 5.0 14.0 ± 5.0 15.2 ± 6.3 14.1 ± 6.2 # 100 97.8 98.6 97.8 97.7 94.7 271.6 ± 96.7 255.3 ± 93.4 285.0 ± 108.0 269.7 ± 111.3 345.5 ± 142.6 260.0 ± 117.3 # 37.0 27.8 40.8 33.4 59.0 32.1 # # = p<0.05, = p<0.001 σε σύγκριση με τα αγόρια της ίδιας ηλικιακής ομάδας
Μέση πρόσληψη επιλεγμένων βιταμινών και ιχνοστοιχείων και σύγκριση με τις διατροφικές συστάσεις. (Παρουσιάζεται ο μέσος όρος ± στατιστική απόκλιση (SD) ή % των συμμετεχόντων). Βιταμίνη C (mg/ημέρα) Αγόρια (n=162) 90.3 ± 54.3 Ηλικιακή ομάδα 6.0-8.9 χρ 9.0-13.9 χρ 14.0-18.9 χρ Κορίτσια (n=158) 90.8 ± 52.1 Αγόρια (n=211) 99.9 ± 65.6 Κορίτσια (n=314) 86.3 ± 52.1 Αγόρια (n=173) 92.3 ± 57.7 Κορίτσια (n=396) 93.2 ± 66.8 %<EAR 4.3 3.2 15.6 17.2 35.8 32.8 Βιταμίνη B6 (mg/ημέρα) 1.5 ± 0.5 1.5 ± 0.5 2.6 ± 0.5 1.4 ± 0.5 1.7 ± 0.5 1.4 ± 0.5 %<EAR 0.6 0.6 6.2 8.6 12.7 21.0 # Σίδηρο (mg/ημέρα) 11.4 ± 3.3 10.9 ± 2.8 11.5 ± 2.6 10.7 ± 3.0 13.0 ± 3.6 10.4 ± 2.7 % Ανεπάρκειας 2.2 2.4 2.5 5.7 6.9 25.3 # Μαγνήσιο (mg/ημέρα) 222.6 ± 56.3 218.7 ± 54.0 231.0 ± 69.3 211.6 ± 59.8 259.3 ± 77.5 213.7 ± 67.2 %<EAR 1.9 0.6 32.7 43.9 85.0 89.9 Νάτριο (mg/ημέρα) 2331.0 ± 566.3 2283.3 ± 538.1 2514.9 ± 617.2 2288.5 ± 593.5 2923.9 ± 856.3 2294.3 ± 685.6 %>UL 78.4 71.5 69.2 53.5 76.3 47.5
Σύνοψη των κυριότερων ευρημάτων Η διατροφική πρόσληψη των Κύπριων παιδιών και εφήβων ήταν: Ψηλή σε ολικό λίπος και κορεσμένα λιπαρά οξέα Ψηλή σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (προστατευτικά) Ψηλή σε πρωτεϊνη Ψηλή σε χοληστερόλη Χαμηλή σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα Χαμηλή σε φυτικές ίνες Ενα σημαντικό ποσοστό παιδιών και ειδικά τα παιδιά ετών 9.0-18.9 ετών είχαν: Χαμηλή πρόσληψη μαγνήσιου και Βιταμίνης C Ψηλή πρόσληψη νατρίου Η διατροφή των έφηβων κοριτσιών ήταν: Ανεπαρκής σε Βιταμίνη B6 και σίδηρο
Χαμηλής ποιότητας διατροφή Η διατροφή των Κυπρίων παιδιών είναι χαμηλής ποιότητας: Αυτό μπορεί να προδιαθέσει τα παιδιά στην εμφάνιση παχυσαρκίας, καρδιαγγειακών νοσημάτων, σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, οστεοπόρωση και καρκίνο Η ανεπαρκής πρόσληψη σιδήρου στα έφηβα κορίτσια: Μπορεί να τους αυξήσει τον κίνδυνο σιδηροπενικής αναιμίας με συμπτώματα όπως κόπωση, έλλειψη συγκέντρωσης, απώλεια μνήμης κτλ.
Εισηγήσεις για υγιεινή διατροφή
Χαρακτηριστικά της Μεσογειακής διατροφής Βασίζεται στα φυτικής προελεύσεως τρόφιμα φρούτα, λαχανικά, όσπρια, πατάτες, ολικής αλέσεως/αδρά επεξεργασμένα δημητριακά (ψωμί, ρύζι, πουργούρι, καλαμπόκι), σπόρια και ξηρούς καρπούς Καθημερινή χρήση ελαιολάδου Καθημερινή κατανάλωση μικρών μερίδων γαλακτοκομικών προϊόντων π.χ. τυρί, γάλα και γιαούρτι Εβδομαδιαία κατανάλωση ψαριού και πουλερικών Κατανάλωση 0-4 αυγών την εβδομάδα (συμπεριλαμβανομένων αυτών που χρησιμοποιήθηκαν στην μαγειρική και ζαχαροπλαστική) 17
Χαρακτηριστικά της Μεσογειακής διατροφής Περιορισμένη χρήση ζάχαρης (εβδομαδιαία, όχι καθημερινά) Μηνιαία κατανάλωση κόκκινου κρέατος (χοιρινό, βοδινό, αρνίσιο) (1-2 φορές τον μήνα) Καθημερινή φυσική δραστηριότητα (περπάτημα, κολύμπι κτλ) για προώθηση υγιούς σωματικού βάρους και καλής φυσικής και ψυχικής υγείας Μέτρια κατανάλωση κόκκινου κρασιού (1-2 μικρά ποτήρια κρασιού κατά τη διάρκεια του γεύματος) (ΔΕΝ ισχύει για παιδιά) Η Μεσογειακή διατροφή είναι πλούσια σε ενέργεια, μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, φυτικές ίνες. Ο λόγος μονοακόρεστων: κορεσμένων λιπαρών οξέων είναι ψηλός (δηλαδή καταναλώνονται πολύ περισσότερα MUFA) 18
Άλλα χαρακτηριστικά της Μεσογειακής διατροφής Φρέσκα εποχιακά τρόφιμα Παράγονται τοπικά Σημασία στη ποιότητα και όχι στην ποσότητα Αποφυγή επεξεργασμένων και ραφιναρισμένων τροφίμων Τα ζώα και τα πουλερικά αφήνονται να βόσκουν ελεύθερα 19
Πρακτικές Εισηγήσεις για σωστή διατροφή Υιοθέτηση του προτύπου της Μεσογειακής διατροφής Καθημερινά τα παιδιά να τρώνε με την οικογένεια τους Περιορισμός της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος σε 2 φορές τον μήνα Αποφυγή/περιορισμός των τηγανιτών, επεξεργασμένων κρεάτων (π.χ. αλλαντικά, χοτ-ντογκ, λουκάνικα κτλ), φαστφουτάδικων Προτίμηση χαμηλών σε λιπαρών/άπαχων γαλακτοκομικών προϊόντων π.χ. τυρί/γιαούρτι με χαμηλά λιπαρά, ημιαποβουτυρωμένο γάλα και αποφυγή κατανάλωσης φρέσκιας κρέμας (σημείωση: περιεκτικότητα σε ασβέστιο)
Εισηγήσεις για αύξηση πρόσληψης σιδήρου ιδιαίτερα στα κορίτσια Κατανάλωση αιμικού σιδήρου από ζωϊκά προϊόντα Απαχο κρέας (π.χ. κοτόπουλο ή χαμηλό σε λιπαρά χοιρινό και βοδινό) Ψάρια και θαλασσινά Κατανάλωση μη-αιμικού σιδήρου π.χ. φακές, πράσινα φυλλώδη λαχανικά όπως μπρόκολο, σπανάκι, ρόκκα και αποξηραμένα φρούτα. Ταυτόχρονη κατανάλωση τροφής με Βιταμίνη C όπως πορτοκαλιού, χυμό πορτοκαλιού, ακτινίδιου, ντομάτας, πιπεριάς Αποφυγή κατανάλωσης ασβεστίου ή/και τσαγιού, καφέ, σοκολάτας πριν, κατά τη διάρκεια και 1 ώρα μετά το γεύμα.
Εισηγήσεις για αύξηση πρόσληψης ασβεστίου Καθημερινή κατανάλωση 3-4 μερίδων γαλακτοκομικών προϊόντων χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά 1 μερίδα = 1 ποτήρι γάλα 200 γρ γιαούρτι 30-40 γρ τυρί Εναλλακτικές πηγές ασβεστίου: Αμύγδαλα Μπρόκολο Γάλα σόγιας/ρυζιού εμπλουτισμένο σε ασβέστιο Σαρδέλες/μικρά ψάρια που καταναλώνονται τα κόκκαλά τους
Εισηγήσεις για μείωση της πρόσληψης νατρίου (αλατιού) Μείωση της κατανάλωσης επεξεργασμένων τροφίμων π.χ. πατατάκια, πρόχειρα φαγητά κτλ Αποφυγή χρήση επιπρόσθετου αλατιού στο φαγητό Χρήση μπαχαρικών όπως δυόσμος, ρίγανη, βασιλικός που χαρακτηρίζουν τη Μεσογειακή διατροφή
Εισηγήσεις για αύξηση της πρόσληψης φυτικών ινών Καθημερινή κατανάλωση 5 μερίδων φρούτων και λαχανικών 1 μερίδα = 1 μικρό μήλο ή μπανάνα, 2-3 κομμάτια καρπούζι ½ ποτήρι φρέσκο χυμό 1 φλ φρέσκια σαλάτα ½ φλ μαγειρεμένα λαχανικά Κατανάλωση οσπρίων 2-3 φορές την εβδομάδα Να μην προσφέρονται εναλλακτικά φαγητά όταν στο μενού της οικογένειας είναι τα όσπρια Κατανάλωση σε όλα τα γεύματα ολικής αλέσεως δημητριακών
Πώς προχωράμε; Μελλοντικές έρευνες πρέπει να εστιάσουν στους πιο πρακτικούς, αποδεκτούς και αποτελεσματικούς τρόπους για καλυτέρευση της διατροφής όπως επίσης και στην ενίσχυση και εφαρμογή των πολιτικών Δημόσιας Υγείας στην κοινότητα και ιδιαίτερα στα σχολεία. Τι γίνεται, πώς γίνεται, πόσο αποτελεσματικό είναι και πώς θα μπορούσε να γίνει καλύτερα;
Ευχαριστούμε Η μελέτη διεξήχθη με την υποστήριξη του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται στους: Τέως Διευθυντή του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου, κ Αντρέα Χαραλάμπους, Καθηγήτριες και δασκάλες Οικιακής Οικονομίας και τις Επιθεωρήτριές τους, κυρίες Εύα Νεοφύτου και Σάντρη Ταλιαδώρου, Καθηγητή Αντώνη Καφάτο, Πανεπιστημίου Κρήτης Τους Ερευνητές Τους συμμετέχοντες