Eπεξεργασία βιβλίου /βιβλίων στο πλαίσιο της ανάπτυξης του γραμματισμού και των σύγχρονων προσεγγίσεων για τη μάθηση Μ. ΣΦΥΡΟΕΡΑ «κατανόηση» «εμπλοκή» «συμμετοχή» «εμβάθυνση»
EΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αποστολίδου Β., Ανάγνωση και ετερότητα, στο Κλειδιά και Αντικλείδια, 2003, www.kleidiakaiantikleidia.net Δαφέρμου Χ., Κουλούρη Π., Μπασαγιάννη Ε. (2006). Οδηγός Νηπιαγωγού, Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί, δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης. Αθήνα: ΟΕΔΒ Μπρασέρ Φ.(2003). 1001 δραστηριότητες για να αγαπήσω το βιβλίο. Αθήνα: Μεταίχμιο Ποσλάνιεκ, Κ. (1992). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα. Αθήνα: Καστανιώτης Ροντάρι, Τζ. (2003). Γραμματική της φαντασίας. Εισαγωγή στην Τέχνη να επινοείς ιστορίες. Αθήνα: Μεταίχμιο Spink J., Τα παιδιά ως αναγνώστες, Καστανιώτης, Αθήνα 1990 Άρθρα από περιοδικά (περιοδικό ΓΕΦΥΡΕΣ)
Παρέχουμε ευκαιρίες γραμματισμού στα παιδιά: - όταν επιτρέπουμε στους μαθητές να ερμηνεύουν και να δημιουργούν ποικίλα κείμενα (συμπεριλαμβανομένων και των ποικίλων σκοπών για τους οποίους δημιουργούνται τα κείμενα) - όταν τους παρέχουμε ποικίλες διαδραστικές εμπειρίες στη γραπτή γλώσσα, - όταν οι μαθητές δέχονται την πρόκληση ποικίλων επικοινωνιακών σκοπών και λειτουργικών καταστάσεων που συνδέονται με τη γραφή, - όταν καλούνται να εργαστούν με τα κείμενα προσεγγίζοντάς τα από διαφορετικές οπτικές (του συγγραφέα, του διορθωτή, του σχολιαστή, του αξιολογητή, του ηθοποιού), - όταν θεωρούμε δεδομένο ότι η ποικιλία των εμπειριών τους εμπλουτίζει τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουν ένα κείμενο, - όταν τελικά πιστεύουμε ότι τα παιδιά σκέφτονται για τη γλώσσα και δεν σκέφτονται όλα το ίδιο πράγμα την ίδια στιγμή...
Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι η ανάγνωση ιστοριών συμβάλλει στην προώθηση του γραμματισμού των μικρών παιδιών: Αναπτύσσουν συμπεριφορές που συνδέονται με τον πρώιμο εγγραμματισμό (πώς κρατάμε το βιβλίο, ποια είναι η φορά της ανάγνωσης, τι διαβάζουμε, κατανόηση εξωτερικών στοιχείων του βιβλίου κλπ) Αναπτύσσουν λεξιλόγιο και βελτιώνουν και τον προφορικό λόγο (βλ. και ακαδημαϊκή γλωσσική ικανότητα επικοινωνιακή γλωσσική ικανότητα)
Αναπτύσσουν ικανότητες και στρατηγικές κατανόησης κειμένων (ενεργοί αναγνώστες) και αργότερα κριτικοί αναγνώστες (μπορώ να πάω πέρα από το κείμενο, να δω πίσω από αυτό, να το επεκτείνω, να το κρίνω). Αυτό γίνεται: Α) έμμεσα (μέσω πολλαπλών αναγνωστικών εμπειριών) Β) άμεσα (βλ. ρόλος της ερώτησης).
Αναπτύσσουν την ικανότητα αποκωδικοποίησης του γραπτού λόγου Αναπτύσσουν δομές σκέψης που τους επιτρέπουν να γίνονται οι ίδιοι δημιουργοί κειμένων( ο μύθος των «ταλαντούχων» παιδιών) Νιώθουν την απόλαυση και τη μαγεία του βιβλίου.
Όλα αυτά εξαρτώνται όχι μόνο από τη συχνότητα επαφής των παιδιών με βιβλία αλλά και από την ποιότητα αυτής της επαφής. Τι βοηθά ώστε να «διασφαλίζεται» αυτή η ποιότητα?
Το ίδιο το βιβλίο και τα χαρακτηριστικά του (εικόνα, κείμενο ) Το κατά πόσο η δραστηριότητα έχει νόημα για τα παιδιά : κατάλληλη επιλογή του βιβλίου, προσαρμοσμένη σε στιγμή και σε ομάδα (βιώματα/ ενδιαφέροντα) και πλαισιωμένη δραστηριότητα (κινητοποίηση παιδιών)// => ικανότητα του εκπαιδευτικού να αναλύει τη συνθήκη ανάγνωσης Το είδος της αλληλεπίδρασης σε διαφορετικές στιγμές (πριν, κατά τη διάρκεια, μετά κλπ)- αυτενέργεια, δυνατότητα «ανοιχτής» επεξεργασίας του βιβλίου
Στο πλαίσιο αυτής της λογικής μας ενδιαφέρει: Η αλληλεπιδραστική ανάγνωση με σκοπό τη σε βάθος επεξεργασία του περιεχομένου ενός βιβλίου (πλοκή ιστορίας/προθέσεις και συναισθήματα ηρώων) αλλά και δράσεις που επιστρέφουν στο περιεχόμενο/ πλοκή του βιβλίου που αξιοποιούν στοιχεία που έχουν κατανοηθεί, που οδηγούν σε νέες κατανοήσεις, σε εμβάθυνση, που αξιοποιούν/ καλλιεργούν γνώσεις- δεξιότητες
Η επεξεργασία έχει νόημα να δημιουργεί νέους/ εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης του βιβλίου. Μπορεί να συνδέσει το βιβλίο με βιώματα των παιδιών. Με δεδομένο ότι καθένας προσεγγίζει με το δικό του τρόπο το βιβλίο η επεξεργασία είναι σημαντικό να πολλαπλασιάζει τους τρόπους κατανόησης, αλλά και άντλησης απόλαυσης από το βιβλίο. Συνεπώς είναι σημαντικό η επεξεργασία να μπορεί να ξαναγυρνάει στο ίδιο το βιβλίο.
Ιδέες για την επεξεργασία βιβλίου με την αξιοποίηση ερωτήσεων Πριν την ανάγνωση: Α) για να ανακαλύψουμε αρχικές γνώσεις και βιώματα που θα αξιοποιήσουμε στη συνέχεια (Ξέρετε αυτή την ιστορία; Τι λέτε να γίνεται σε αυτή την ιστορία;) Β) για να οδηγήσουμε τα παιδιά στη διαμόρφωση υποθέσεων (ανοιχτές ερωτήσεις, διαίσθηση, συσχετίσεις κλπ) με βάση ενδείξεις του βιβλίου (εικονογράφηση, συγγραφέας κλπ). Γνωστική και συναισθηματική προετοιμασία για την ανάγνωση/ ακρόαση του βιβλίου (Τι νομίζετε ότι θα λέει αυτό το βιβλίο; Από πού το καταλάβατε; Τι λέτε να θέλει ο ΧΧΧ;)
Κατά την ανάγνωση Α) Για να διασφαλίσουμε ότι παρακολουθούν τα παιδιά και κατανοούν (Τι είπαμε ότι θέλει ο ήρωας; Πού πηγαίνει; ) Β) Για να ενεργοποιήσουμε μηχανισμούς (γνωστικούς & συναισθηματικούς) ενεργητικής ανάγνωσης (Πώς λέτε να νιώσει/ ότι νιώθει τώρα; Τι θα κάνατε στη θέση του; ) Γ) Για να προετοιμάσουμε μέσω της διατύπωσης υποθέσεων από τα παιδιά τις γνωστικές δομές των παιδιών ώστε να επεξεργαστούν κριτικά το περιεχόμενο που θα ακολουθήσει (τι θα κάνει τώρα ο μάγος; Γιατί λέτε να το είπε αυτό;)
Μετά την ανάγνωση: Α) Για να εκτιμήσουμε την κατανόηση Β) Για να επιτρέψουμε στα παιδιά να σκεφτούν και να επεκτείνουν το βιβλίο (Τι άλλο θα μπορούσε να γίνει; Πού λέτε να πάει τώρα ο ήρωας; Τι θα γινόταν αν.)
O ρόλος του πλαισίου στο σχεδιασμό Ποια παρέμβαση σε ποια τάξη? (γνωστικά και κοινωνικο-πολιτισμικά χαρακτηριστικά παιδιών)- Παραδείγματα Σε ποια από τα παρακάτω παραδείγματα υπάρχουν ανακολουθίες; ανάγνωση παραμυθιού χωρίς εικόνες σε μια τάξη με λίγους φυσικούς ομιλητές της ελληνικής γλώσσας. ανάγνωση παραμυθιού για τη γέννηση του Χριστού σε μια τάξη με διαφορετικές θρησκείες αντιγραφή μιας πρόσκλησης από όλα τα παιδιά της τάξης
Πρώτα, θα ξεκινήσουμε με την επεξεργασία του εξωφύλλου και ορισμένες από τις ερωτήσεις που μπορούμε να απευθύνουμε είναι «τι πιστεύετε πως θα συμβεί σε αυτή την ιστορία;», «πώς το καταλάβατε;», οι οποίες είναι ανοιχτού τύπου ερωτήσεις που θα ενεργοποιήσουν τη σκέψη τους αλλά και το ενδιαφέρον τους για το βιβλίο. Θα ξεκινήσει η ανάγνωση με φορά προς την πλευρά των παιδιών. Όταν ο Φλόιντ πετά το δεύτερο παπούτσι στο δέντρο, η ανάγνωση σταματά και ζητάμε από τα παιδιά να παρατηρήσουν την εικόνα και να μας πουν τι γνώμη τους για το «Τι βλέπουν να έκανε ο Φλόιντ;». Έπειτα, στη σελίδα όπου ο Φλόιντ είναι έτοιμος να πετάξει την γάτα του στο δέντρο, δε θα γυρίσουμε αμέσως την σελίδα αλλά θα ρωτήσουμε τα παιδιά «τι λέτε να έκανε με την γάτα του ο Φλόιντ;», το οποίο θα ενισχύσει την ικανότητα πρόβλεψης από μέρους των παιδιών. Μπορούμε, επίσης, να τα βάλουμε στη διαδικασία να σκεφτούν και να απαντήσουν «Πώς αισθάνθηκε η γάτα του Φλόιντ;». Στην εικόνα με τη σκάλα, η ερώτηση που θα απευθύνουμε είναι «Τι θα κάνατε εσείς με τη σκάλα;» και «Τι λέτε ότι θα κάνει ο Φλόιντ με τη σκάλα;», το οποίο ίσως καταλήξει σε μια μικρή συζήτηση με τις δικές τους σκέψεις για την επίλυση του προβλήματος.
Η ανάγνωση συνεχίζεται με ροή στις επόμενες σελίδες και σταματάμε ξανά την ώρα που εμφανίζονται οι πυροσβέστες απευθύνοντας ερωτήσεις «Τι λέτε να συζήτησαν οι πυροσβέστες με τον Φλόιντ;» και «Τι τους απάντησε ο Φλόιντ;». Στη σελίδα όπου ο Φλόιντ βρίσκει μια ιδέα, και φέρνει ένα πριονάκι ρωτάμε «Πώς λέτε να χρησιμοποιήσει το πριονάκι ο Φλόιντ;», κάτι το οποίο θα οδηγήσει σε διαδικασίες υπόθεσης τα παιδιά. Τέλος, η ανάγνωση σταματά πριν να δείξουμε την τελευταία σελίδα και ρωτάμε τα παιδιά αν «Έχετε καμία ιδέα γιατί ο Φλόιντ αισθάνθηκε μια ανησυχία;» και αν «Τελικά είχε ξεχάσει όντως κάτι;» το οποίο θα βοηθήσει τα παιδιά να εξάγουν τα δικά τους συμπεράσματα. Εάν τα παιδιά βρουν ότι ο Φλόιντ είχε ξεχάσει τα πάντα πάνω στο δέντρο, θα δείξουμε αμέσως την τελευταία εικόνα. Εάν δε το βρουν, θα καθοδηγήσουμε εμείς τα παιδιά με τις ερωτήσεις μας στο να σκεφτούν τι είχε ξεχάσει τελικά ο Φλόιντ. Έτσι, η διαδικασία της ανάγνωσης θα ολοκληρωθεί και αν υπάρχουν περαιτέρω σχόλια ή ερωτήσεις σε σχέση με αυτήν από την πλευρά των παιδιών, θα παραμείνουμε στις θέσεις μας και θα συμμετέχουμε και οι τρείς στη συζήτηση (Π5-1). )
Βασικές αρχές για συζήτηση σχετικά με την επεξεργασία βιβλίου Εικόνες= Μία «είσοδος» στο περιεχόμενο του βιβλίου. Σημασία κινήτρου Καθένας μπορεί να είναι αναγνώστης με το δικό του τρόπο Σημασία των κοινωνικών και πολιτισμικών αποσκευών των παιδιών Η ανάγνωση στην τάξη είναι μια συλλογική διαδικασία. Το νόημα οικοδομείται από ανομοιογενείς αναγνώστες. Εκδοχή της ανάγνωσης σε ομάδες. Σημασία του να «ακούω» τα παιδιά.
Για τη συνθήκη της παρέμβασης Πρότερες εμπειρίες ως προς το είδος βιβλίων (βιβλιοθήκη της τάξης). Γιατί; Πρότερες εμπειρίες ως προς τον τρόπο ανάγνωσης /επεξεργασίας από εκπαιδευτικό. Γιατί; Μικρό κείμενο (διάρκεια αναγνωστικής διαδικασίας), συνθήκη που επιτρέπει την αναδιήγηση. Γιατί;
Ποιες ιδέες έχετε για την επεξεργασία ενός βιβλίου; Ποιες έχετε αντλήσει από τις μέχρι τώρα παρουσιάσεις.
Eνδεικτικές δραστηριότητες Μπαίνουμε στη θέση ενός ήρωα και επικοινωνούμε γραπτά με έναν άλλο ήρωα του βιβλίου(με τον δικό τους τρόπο γραφής, με υπαγόρευση στον εκπαιδευτικό, ατομικά ή συλλογικά), Ξαναγράφουμε την ιστορία βάζοντας σε αυτήν και άλλους ήρωες [π.χ. αν έβαζαν και άλλους νάνους ή ήρωες άλλων παραμυθιών θα...] ή άλλα στιγμιότυπα με τους ήρωες ή τον εαυτό μας Φτιάχνουμε το δικό μας βιβλίο με και χωρίς ανατροπές με εξώφυλλο κλπ (συνδυασμός και με εικαστικά). Η Χιονάτη συναντά το σπίτι των Γιγάντων (όχι των νάνων) Λίστες Η Κοκκινοσκουφίτσα ζει στη γειτονιά μας
Δραματοποιούμε το παραμύθι, κάνοντας και σκηνικά και τη μουσική επένδυση (με τους τρόπους που αναφέρονται στον οδηγό για τη Νηπιαγωγό) Φτιάχνουμε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι Μεγαλώνουμε το βιβλίο- Συνεχίζουμε την ιστορία Παγωμένες εικόνες- photostory