προ-ορθολογικέςχωρικέςεκδηλώσεις μίαανάγνωσητουιδιωματικούχαρακτήρατηςπόληςτηςαθήνας

προ-ορθολογικέςχωρικέςεκδηλώσεις μίαανάγνωσητουιδιωματικούχαρακτήρατηςπόληςτηςαθήνας ΕύαΓρηγοριάδου ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΚΡΗΤΗΣΙΤμήμαΑρχιτεκτόνωνΜηχανικών

ΞΝΙΡΔΣΛΔΗΝ ΘΟΖΡΖΠ Ρκήκα Αξρηηεθηόλσλ Κεραληθώλ Δξεπλεηηθή Δξγαζία η Δύα Γπηγοπιάδος Δπηβιέπνληεο Θαζεγεηέο η Πσθξάηεο Γηαλλνύδεο, Λίθνο Ξαηζαβόο Σαληά, Ηαλνπάξηνο 2012 προ-ορθολογικές χωρικές εκδηλώζεις μία ανάγνωση τοσ ιδιωματικού ταρακτήρα της πόλης της Αθήνας

Ι πεπιεσόμενα Ι 1. Διζαγυγικέρ Έννοιερ α. Δηζαγσγή 1 β. Ζ ρσξηθή έθθξαζε ηνπ δηπόινπ θύζε πνιηηηζκόο 1 γ. Θεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ δηπόινπ θύζε πνιηηηζκόο 2 δ. Δξεπλεηηθό εξώηεκα, κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε θαη δνκή ηεο εξγαζίαο 4 2. Θεμαηικέρ ανάπηςξηρ ηυν ηπιών απσεηύπυν 7 3. M. A. Laugier α. Ζ θαζνιηθή πξνέιεπζε ησλ απαξρώλ 8 β. Λενθιαζηθηζκόο _ Ζ κεηεγγξαθή ηνπ αξρεηύπνπ ζηελ Αζήλα 12 4. Le Corbusier α. Ρν αξρέηππν Dom-ino 14 β. Dom-ino _ H κεηεγγξαθή ηνπ αξρεηύπνπ ζηελ Αζήλα 22 5. G. Semper α. Ξεξί πξσηαξρηθώλ εθαξκνζκέλσλ ηερλώλ 23 1. Δθαξκνζκέλεο ηέρλεο θαηεγνξίεο πιηθώλ 26 2. θαληηθή θαη ε αξρή ηεο (επ)έλδπζεο 28 3. Ξξν-αξρηηεθηνληθέο ζπλζήθεο θαηνίθεζεο 29 4. Σξώκα ρξνηά 31 β. Ξξνζέγγηζε ηνπ αζελατθνύ κνξθώκαηνο _ κέζσ ηεο ζεσξίαο ηνπ G. Semper 37 6. ύγσπονερ απσιηεκηονικέρ διαηςπώζειρ ηυν θέζευν ηος G. Semper α. Βην-ςεθηαθή αξρηηεθηνληθή 45 1. Ζ ζεσξία ηνπ G. Semper θαηά ηνλ B. Cache 46 β. Σακειήο ηερλνινγίαο πβξηδηθή αξρηηεθηνληθή 48 7. ςμπεπάζμαηα _ Δπίλογορ 50 Βιβλιογπαθία 54

1.α Ι ειζαγυγή Ι Πηηο κέξεο καο, ε αλάγθε επαλαπξνζδηνξηζκνύ ηεο έσο ηώξα ζρέζεο αλζξώπνπ θαη θπζηθνύ πεξηβάιινληνο γίλεηαη νινέλα θαη πην επηηαθηηθή. Ωζηόζν, ην δήηεκα ηεο επαλαπξνζέγγηζεο ηεο θύζεο, ζηα πιαίζηα ηνπ δπηηθνύ πνιηηηζκνύ θαη ηξόπνπ ζθέςεο, εμεηάδεηαη ζπλήζσο κέζσ ηεο έλλνηαο θαη ηνπ έξγνπ ηεο νηθνινγίαο. Ζ νηθνινγηθή ζηάζε, απνηειώληαο ηδενινγηθό δεκηνύξγεκα ηνπ ίδηνπ ηνπ πνιηηηζκνύ, έρεη σο ζηόρν ηελ εηζαγσγή θπζηθώλ κεξώλ (θπξίσο δηαδηθαζηώλ) ζηα πιαίζηα απηνύ, θαζώο θαη ηελ αλάπηπμε πνιηηηζκηθώλ επαθώλ κε απηά. Πηελ παξνύζα εξγαζία, ζα γίλεη πξνζπάζεηα νη έλλνηεο θύζε θαη πνιηηηζκόο λα εηδσζνύλ ζε έλα θαηά ην δπλαηόλ επξύηεξν θαη αλεμάξηεην κεηαμύ ηνπο πιαίζην (θαη όρη ε κία κέζσ ηεο άιιεο) κε ζηόρν ηνλ πξνζδηνξηζκό ηεο δπλακηθήο, έσο θαη αληηζεηηθήο κεηαμύ ηνπο ζρέζεο. Αλ θαη από ηελ επνρή ηνπ Γαξβίλνπ (κέζα 19 νπ αηώλα) έρεη απνδεηρζεί επηζηεκνληθά ε θνηλή απαξρή κεηαμύ αλζξώπνπ θαη αλώηεξσλ πηζεθνεηδώλ, ε ζρέζε κεηαμύ αλζξώπνπ θαη δώνπ, κεηαμύ αλζξώπνπ θαη άγξηαο θύζεο, πξνθαιεί κία αλνίθεηα αίζζεζε αλαζθάιεηαο θαη απνζηξνθήο. Δίλαη θνηλόο ηόπνο όηη ν άλζξσπνο δηαρσξίδεηαη από απηή ηε ραώδε θαη δσώδε θύζε κέζσ θαη ιόγσ ηεο πνιηηηζκηθήο ηνπ εμέιημεο. Πηηο ζύγρξνλεο θνηλσλίεο, ν δηαρσξηζκόο κεηαμύ θύζεο ( άγξηαο θαη κπζηεξηαθήο) θαη πνιηηηζκνύ, κεηαμύ ελζηίθησλ θαη ινγηθήο, επηδηώθεηαη λα είλαη ζαθήο θαη αθαηάιπηνο. Ν δηαρσξηζκόο απηόο, όπσο έρεη ππνζηεξίμεη ν Freud πνπ ζα αλαθεξζεί ζηε ζπλέρεηα, είλαη απαξαίηεηνο πξνθεηκέλνπ λα ιεηηνπξγνύλ νκαιά θαη κε αζθάιεηα νη θνηλσλίεο ησλ αλζξώπσλ. 1. Δίδνο πηζήθνπ ύςνπο 1.50κ. δίρσο νπξά 1.β Ι ε συπική έκθπαζη ηνπ δηπόινπ θύζε πνιηηηζκόο ζηε ζύγρξνλε πόιε Ι Ν δηαρσξηζκόο θύζεο θαη πνιηηηζκνύ εθθξάδεηαη εκθαλώο ρσξηθά θαη εηδηθόηεξα ζηελ πεξίπησζε ηνπ αζηηθνύ ρώξνπ. Πηε ζύγρξνλε πόιε ην πξάζηλν (όηαλ δελ εθιείπεη ηειείσο) ρξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο σο εξγαιείν κέζν απόδνζεο ζπγθεθξηκέλσλ ραξαθηεξηζηηθώλ ζην ρώξν παξά σο ελεξγό πεδίν θαηά ηε δηαδηθαζία παξαγσγήο ηνπ. 1

Πηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο ζα κειεηεζνύλ ρσξηθέο πνηόηεηεο (έλζηηθην, απζνξκεηηζκόο, κε γλώζε) θαη όρη απνδόζεηο ηεο θύζεο. Ζ ζηάζε απηή ζα αλαιπζεί πεξηζζόηεξν ζηε ζπλέρεηα, κέζσ ηεο αλαθνξάο ζηελ αλώλπκε αξρηηεθηνληθή. 1.γ Ι θευπηηική πποζέγγιζη ηνπ δηπόινπ θύζε πνιηηηζκόο _ L. Mumford, S. Freud Ι 2. Γέλνβα, Ηηαιία Φύζε θαη πόιε ζηα πιαίζηα κηαο πιαηείαο 3. Mary Leakey, ίρλε θαιύβαο, Olduvai, Ραλδαλία Ρα πξσηκόηεξα ίρλε θαηαζθεπήο αλζξώπηλνπ θαηαιύκαηνο «Δίλαη νη αξρέγνλεο θαηαζθεπέο ζην Olduvai απνηέιεζκα <ελζπλείδεησλ επηινγώλ> ή <θπζηθήο πξνδηάζεζεο>, όπσο νη θσιηέο ησλ κπξκεγθηώλ; Δίλαη νη θαιύβεο ζηελ Terra Amata, ζηε Λίθαηα ηεο Λόηηαο Γαιιίαο, <ηέρλεκα> ή κέξνο ηνπ θαηλνηύπνπ ηνπ πξσηόγνλνπ αλζξώπνπ;» Ιέθαο Ξαύινο, Αξρηηεθηνληθή θαη Θαηνίθεζε, από ηνλ Heidegger ζηνλ Koolhaas, εθδόζεηο Ξιέζξνλ, Αζήλα,2008, ζει. 118 Κε ζθνπό ηε δηεξεύλεζε ηνπ παξαπάλσ δηπόινπ, ε αλαδήηεζε ζηξάθεθε αξρηθά ζε ςπρνινγηθέο θαη αλζξσπνινγηθέο πξαγκαηεύζεηο. Θύξηεο βηβιηνγξαθηθέο πεγέο απνηέιεζαλ ην έξγν ηνπ L. Mumford Νη κεηακνξθώζεηο ηνπ αλζξώπνπ (1956) θαη ην έξγν ηνπ S. Freud Ξνιηηηζκόο πεγή δπζηπρίαο (1929). Πην έξγν Νη κεηακνξθώζεηο ηνπ αλζξώπνπ, ν Mumford, κέζσ κίαο αλζξσπνινγηθήο θαηά βάζε πξνζέγγηζεο, κειεηά ηε ζρέζε κεηαμύ πνιηηηζκνύ (ηνλ νπνίν πξνζδηνξίδεη σο έλα νξζνινγηθό ζύζηεκα κεραληθήο ινγηθήο) θαη θύζεο ηνπ αλζξώπνπ (λννύκελε σο κία θαηάζηαζε ύπαξμεο νινθιεξσκέλε πξσηόγνλα θπζηθή 1 θαη πνιηηηζκέλε ηαπηόρξνλα). Ωο βαζηθά ζηνηρεία ζπγθξόηεζεο ηνπ πνιηηηζκνύ ζεσξεί ηελ αληηθεηκεληθόηεηα, ηελ αηηηόηεηα θαη ηελ απνδνηηθόηεηα, ζηνηρεία ηα νπνία θαη απηόλ έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηηο πξσηαξρηθέο πνηόηεηεο ηνπ αλζξώπνπ θαη ηηο ιεηηνπξγίεο πνπ δηαηεξνύλ ηε δσή. Ρνλ πξσηόγνλν άλζξσπν ηνλ ζηήξηδε κηα αίζζεζε έλσζεο κε ηνλ θόζκν ηνπ: νη πέηξεο, ηα δέληξα, ηα δώα, νη άλζξσπνη, ηα πλεύκαηα, όια ηνπ κηινύζαλ θαη ηνπ απαληνύζαλ θη ν ίδηνο ήηαλ κέζα ηνπο θη αλάκεζά ηνπο. Ν πνιηηηζκέλνο άλζξσπνο αλαπηύρζεθε βαζηδόκελνο ζηελ πάιε θαη ηελ ελαληίσζε: έπξεπε λα δακάζεη ή λα δακαζηεί, θαη όζν πην ζθιεξή ήηαλ ε πάιε, ηόζν πην δπλαηό ήηαλ ην αίζζεκα δσήο ηνπ. L. Mumford 2 2 1 2 πό ηελ έλλνηα ηεο ελόηεηαο αλζξώπνπ θαη θύζεο. Ν άλζξσπνο κέζα ζηε θύζε. Ν άλζξσπνο είλαη θύζε. Mumford Lewis, Νη κεηακνξθώζεηο ηνπ αλζξώπνπ, Ρνκαλάο Β. (κεηάθξαζε), εθδόζεηο Λεζίδεο, Πθόπεινο, 1998, ζει. 74

Ν Freud ζηελ έξεπλά ηνπ πξαγκαηεύεηαη ην πξόβιεκα, όπσο ραξαθηεξηζηηθά ην πξνζεγγίδεη, ηεο εκθάληζεο θαη εμέιημεο ηνπ πνιηηηζκνύ 3 εηο βάξνο ηεο επηπρίαο ηνπ αλζξώπνπ. Ξξνζδηνξίδνληαο κία αληηζεηηθή ζρέζε κεηαμύ θύζεο θαη πνιηηηζκνύ δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζην δήηεκα ησλ εγγελώλ νξκώλ θαη ηάζεσλ ηνπ αλζξώπνπ 4, νη νπνίεο, απνηειώληαο ππόιεηκκα κίαο πξσηόγνλεο θαη πξν-πνιηηηζκηθήο πεξηόδνπ ηεο αλζξσπόηεηαο, ζπληζηνύλ θίλδπλν γη απηήλ. Γηα ην ιόγν απηό ε πξαγκαηηθή ηνπο θύζε θαηαπλίγεηαη θαη δελ εθθξάδεηαη παξά κόλν κέζσ ηεο κεηνπζίσζήο 5 ηεο. 1.δ Ι ανώνςμη απσιηεκηονική _ εξεπλεηηθό εξώηεκα, κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε θαη δνκή ηεο εξγαζίαο Ι Ζ αλώλπκε αξρηηεθηνληθή θαη πνιενδνκία ζεσξείηαη κέρξη ζήκεξα ζαλ πξαγκάησζε ηεο ηδαληθήο ζρέζεο αλάκεζα ζηνλ άλζξσπν θαη ηε θύζε... Θπλεγώληαο ηελ απζεληηθή 3 4 5 Δίλαη ζεκαληηθό λα δηεπθξηληζηεί πσο ζηνλ S. Freud, θαζώο θαη ζηα ζπγγξάκκαηα ζηα νπνία ζα γίλεη αλαθνξά ζηε ζπλέρεηα, ε έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνύ ιακβάλεηαη θαηά ηε δπηηθή θαη θπξίσο κεηα-αλαγελλεζηαθή ηεο ζεώξεζε. Ν Freud ζπγθεθξηκέλα σο πνιηηηζκό νξίδεη «ην ζύλνιν ησλ επηηεπγκάησλ θαη ζεζκώλ, κε ηα νπνία ν ηξόπνο δσήο καο απνκαθξύλεηαη από απηόλ ησλ δσσδώλ πξνγόλσλ καο θαη ηα νπνία εμππεξεηνύλ δύν ζθνπνύο: ηελ πξνζηαζία ηνπ αλζξώπνπ από ηε θύζε θαη ηε ξύζκηζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμύ ησλ αλζξώπσλ.». Freud Sigmund, Ν πνιηηηζκόο πεγή δπζηπρίαο, Βακβαιήο Γ. (κεηάθξαζε), εθδόζεηο Δπίθνπξνο, γ έθδνζε, Αζήλα, 2005, ζει. 46 Ν Freud αλαθέξεη όηη ζε νπνηαδήπνηε δνκή (αηνκηθή, θνηλσληθή), ελππάξρνπλ δύν αληίξξνπεο ςπρηθέο νξκέο. Δθηόο από ηελ νξκή πνπ απνζθνπεί ζηε δηαηήξεζε θαη ηε ζύλδεζε ηνπ αηόκνπ ζε δηαξθώο κεγαιύηεξεο ελόηεηεο, ηελ νξκή ηνπ έξσηα όπσο ραξαθηεξηζηηθά ηελ νλνκάδεη, πξέπεη λα ππάξρεη θαη κία αληίζεηε, πνπ ηείλεη λα δηαιύεη απηέο ηηο ελόηεηεο θαη λα ηηο επαλαθέξεη ζηελ πξσηαξρηθή ηνπο, κε νξγαληθή θαηάζηαζε, ε νξκή ηνπ ζαλάηνπ. ό.π., ζει. 85 «Ν Freud ζεσξεί όηη ηα αλζξώπηλα όληα έρνπλ έλαλ πξσηνγελή λαξθηζζηζκό θαη κία πξσηνγελή επηζεηηθόηεηα θαη ε ζπγθξόηεζε ηνπ πνιηηηζκνύ πεξηιακβάλεη κία κεηνπζίσζε θαη ησλ δύν, θαηεπζύλνληάο ηα πξνο ηα έμσ ζε πςειόηεξνπο ζηόρνπο. Κέξνο ηεο πξσηνγελνύο επηζεηηθόηεηαο απνζπάηαη ζπλεπώο από ην Δγώ θαη γίλεηαη έλα κε ηνλ Έξσηα γηα λα θπξηαξρήζεη ζηε θύζε θαη λα δεκηνπξγήζεη θνπιηνύξα. Ζ ελόξκεζε ζαλάηνπ, πνπ παξακνλεύεη κέζα ζηελ επηζεηηθόηεηά καο, θαιύπηεη ηηο εηδερζείο πξνζέζεηο ηεο θαη ραιηλαγσγείηαη γηα λα εγθαζηδξύζεη ηελ θνηλσληθή ηάμε. Αιιά απηή ε θνηλσληθή ηάμε εκπεξηέρεη αλαπόθεπθηα κηαλ απνθήξπμε ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ ελζηίθησλ.» Eagleton Terry, Ζ Ηδενινγία ηνπ Αηζζεηηθνύ, Δζπεξίδεο Οεγνπνύινπ Π. (κεηάθξαζε), Οεγνπνύινπ Ξ. (επηκέιεηα), εθδόζεηο Ξνιύηξνπνλ, Αζήλα, 2006, ζει. 343 3

<πξσηαξρηθή νκνξθηά>, ν άλζξσπνο κνηάδεη λα ςάρλεη <γηα ην λόεκα ησλ δηθώλ ηνπ αλαγθώλ, πέξα από κνξθέο πνπ έρνπλ ράζεη ην λόεκά ηνπο>. Έηζη ηα λεξά ζνιώλνπλ κε ζπλαηζζεκαηηζκνύο θαη κεηαθπζηθέο έλλνηεο πνπ δπζθνιεύνπλ ηελ επηζηεκνληθά ζσζηή έξεπλα. Γ. Φηιηππίδεο 6 4. Marrakesh, Καξόθν 5. Ζ πόιε Dogon ζην λόηην Tombouctou, Κάιη Σσξηθέο πνηόηεηεο ηεο αλώλπκεο αξρηηεθηνληθήο θαη πνιενδνκίαο. Πηόρνο ηεο εξγαζίαο είλαη ε εθαξκνγή ελόο λένπ εξγαιείνπ ζηελ αλάγλσζε ηεο (ζύγρξνλεο) 7 αλώλπκεο αξρηηεθηνληθήο, ε νπνία ζεσξείηαη δπλακηθό πεδίν ρσξηθήο απόδνζεο ηνπ δίπνινπ θύζε - πνιηηηζκόο. Ζ αλώλπκε αξρηηεθηνληθή ζα πξνζεγγηζζεί κέζσ ησλ κηθξήο θιίκαθαο, επελδπηηθώλ / επηθαιππηηθώλ επεκβάζεσλ ησλ ρξεζηώλ ηνπ ρώξνπ, ζην άκεζν παξάδεηγκα ηεο πόιεο ηεο Αζήλαο. Κε ζηόρν ηελ πιεξέζηεξε θαηαλόεζε ηνπ ξόινπ θαη ηεο δξάζεο ησλ παξαπάλσ επεκβάζεσλ θξίζεθε ζθόπηκν, ζε πξώηε θάζε, λα παξνπζηαζηνύλ θαη λα αλαιπζνύλ νη ρσξηθέο αξρηηεθηνληθέο δνκέο επί ησλ νπνίσλ αλαπηύζζνληαη. Ωο ηέηνηεο ζα αλαθεξζνύλ ην λενθιαζηθό θαη ην κνληέξλν θηίξην (ε κνληέξλα πόιε-θαηνηθία), ηα νπνία δηακνξθώλνπλ ηελ πνιενδνκηθή εηθόλα ηεο πόιεο. Νη δνκέο απηέο, ζα εμεηαζζνύλ κέζσ ηνπ ζεσξεηηθνύ ππνβάζξνπ ησλ αξρεηύπσλ από ηα νπνία πξνήιζαλ, θαζώο θαη κέζσ ηεο άκεζεο ρσξηθήο ηνπο κεηεγγξαθήο ζηελ πόιε. Ξην ζπγθεθξηκέλα ην λενθιαζηθό κνληέιν ζα κειεηεζεί κέζσ ηεο αλαθνξάο ηνπ ζην κνληέιν απαξρώλ πνπ πεξηέγξαςε ν Γάιινο ζεσξεηηθόο ηεο αξρηηεθηνληθήο Marc Antoine Laugier (18 νο αηώλαο), ελώ ε κνληέξλα πνιπθαηνηθία ζα κειεηεζεί κέζσ ηεο αλαγσγήο ηεο ζην θαηά Le Corbusier δνκηθό αξρέηππν dom-ino. Νη επί ησλ παξαπάλσ δνκώλ επελδπηηθέο δξάζεηο ησλ ρξεζηώλ ζα πξνζεγγηζζνύλ θαη ζα εξκελεπηνύλ κέζσ ησλ ζέζεσλ θαη ηνπ κνληέινπ απαξρώλ πνπ δηαηύπσζε ν Γεξκαλόο αξρηηέθηνλαο θαη ζεσξεηηθόο ηνπ 19 νπ αηώλα Gottfried Semper. Ζ επηινγή αλάπηπμεο ηνπ ζέκαηνο κέζσ ηεο ζπγθξηηηθήο αλαθνξάο ζηα ηξία κνληέια απαξρώλ νθείιεηαη ζηε ζαθήλεηα 4 6 7 Φηιηππίδεο Γεκήηξεο, «Αλαδεηώληαο ηελ αλώλπκε αξρηηεθηνληθή», Αξρηηεθηνληθά Θέκαηα, Αζήλα, 1972, ηεύρνο 6 / 72, ζει. 63 Πηελ πεξίπησζε ηεο αλώλπκεο αξρηηεθηνληθήο δελ ππάξρεη ηόζν ρξνληθή όζν πνιηηηζηηθή δηαθνξνπνίεζε. πό απηή ηελ έλλνηα ν όξνο ζύγρξνλε ρξεζηκνπνηείηαη πεξηζζόηεξν γηα λα αλαθεξζεί ζηηο ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο πνπ πεξηγξάθνληαη - ζηελ πόιε ηεο Αζήλαο- θαη όρη ηόζν γηα λα πξνζδηνξίζεη κία ρξνληθή πεξίνδν έθθξαζεο ηνπ θαηλνκέλνπ.

θαη ηελ επάξθεηα ησλ αξρηηεθηνληθώλ ζέζεσλ, όπσο απηέο εθθξάδνληαη κέζσ ησλ αξρεηππηθώλ δηαηππώζεσλ, θαζώο θαη ζηελ πξνζπάζεηα ζπλδηαιιαγήο κε ηελ αξρηηεθηνληθή ηδέα ηελ αθξηβή ζηηγκή γέλλεζήο ηεο, ηε ζηηγκή όπνπ -κελ έρνληαο επεξεαζηεί (αθόκε) από κεηέπεηηα δηαρσξηζκνύο θαη παξεξκελείεο- ιεηηνπξγεί άκεζα σο πνιηηηζκηθό κέζν θαη πξντόλ. Νινθιεξώλνληαο, ζην ηειεπηαίν κέξνο ηεο εξγαζίαο, ζα γίλεη αλαθνξά ζε ζύγρξνλεο ηάζεηο ηεο επίζεκεο αξρηηεθηνληθήο πξαθηηθήο, νη νπνίεο, επαλαπξνζεγγίδνληαο ηηο ζέζεηο ηνπ Semper, αλαδεηθλύνπλ λέεο πξννπηηθέο αμηνπνίεζήο ηνπο. 6. Ρα ρσξηθά θαηαζθεπάζκαηα ηεο αλώλπκεο αξρηηεθηνληθήο θέξνπλ αλαθνξέο ζε πξντζηνξηθέο, πξναξρηηεθηνληθέο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ηνπ αλζξώπνπ. 5

6

2. Ι θεμαηικέρ ανάπηςξηρ ησλ ηξηώλ αξρεηύπσλ Ι Ζ αλάπηπμε ηνπ ζεσξεηηθνύ ππνβάζξνπ ησλ ηξηώλ αξρεηύπσλ, ζα δνκεζεί κε βάζε ηηο εμήο ζεκαηηθέο - εξσηήκαηα, ώζηε λα ζπληάζζεηαη ζπγρξόλσο θαη έλα πεδίν κεηαμύ ηνπο ζύγθξηζεο: 1. Ξνηα ε δπλακηθή ηνπηθώλ, ρξνληθώλ, θνηλσληθώλ, πνιηηηζκηθώλ θ.ά. κεηαβνιώλ ηνπ θάζε αξρεηύπνπ; 2. Ξνηα ε (ππνζηαζηαθή) ζέζε ηνπ θάζε αξρεηύπνπ ζε ζρέζε κε ηε θύζε; 3. Ξώο πιαηζηώλεηαη κέζσ ηνπ θάζε αξρεηύπνπ ε έλλνηα θαη ε θύζε ηνπ νξίνπ; 4. Ξώο αληηκεησπίδεηαη ην δήηεκα ηεο δηαθόζκεζεο ή πσο ιεηηνπξγεί ε αξρηηεθηνληθή σο δηεξκελέαο ηνπ θόζκνπ 8 ζηελ θάζε πεξίπησζε (θόζκνο = ηάμε, ζηνιίδη) 9 ; Ζ εηπκνινγία ηεο ιέμεο θόζκνο, θαλεξώλεη κία αθαηάιπηε ζρέζε κεηαμύ θπζηθήο θαη πνιηηηζηηθήο ηάμεο. Ν άλζξσπνο έρεη ηελ παξόξκεζε λα θάλεη θαλεξό, λα δηαθεξύηηεη (εμσηεξηθά) ηηο εκπεηξίεο ηνπ θαη λα θνζκεί ην πεξηβάιινλ ηνπ κε απηέο ηηο αλαπαξαζηάζεηο. Ζ δηαθόζκεζε δειώλεη ηνλ ηξόπν λόεζεο ηνπ θόζκνπ θαη ιεηηνπξγεί σο ε εξκελεπηηθή θιίκαθα ηεο αληίιεςήο ηνπ. Ξξόθεηηαη γηα ηνλ αληίθηππν ηεο θνζκηθήο εηθόλαο ζηελ απόδνζε ηεο κνξθήο, ηελ αλάθιαζε ηνπ θόζκνπ ζε έλαλ κηθξόθνζκν. Απένανηι ζελίδα 7. Όςεηο πνιπθαηνηθηώλ ζην θέληξν ηεο Αζήλαο 8 9 «Ππλζέηνληαο ηνλ εαπηό ηεο σο έλα κηθξόθνζκν, ε αξρηηεθηνληθή ζρεδηαγξαθεί ηνλ θόζκν θαη πξνβάιεη ηε ζθηά ηνπ Κεγάινπ Αξρηηέθηνλα πνπ βξίζθεηαη πίζσ ηνπ. Σσξίο αξρηηεθηνληθή ν θόζκνο ζα παξέκελε δπζαλάγλσζηνο.» Hollier Denis, Against Architecture_ The writings of Georges Bataille, The MIT Press, Cambridge Massachusetts, London England, 1992, ζει. 60 Ν Semper ππνζηεξίδεη πσο ε ζπλάθεηα κεηαμύ θπζηθήο θαη πνιηηηζηηθήο ηάμεο απνδίδεηαη άκεζα ζηελ εηνηκνινγία ηεο ειιεληθήο ιέμεο θόζκνο, ε νπνία ππνδειώλεη ηελ ηάμε αιιά θαη ην θόζκεκα. (απόδνζε ηεο ηάμεο ηνπ θόζκνπ κέζσ κίαο κηθξνζθνπηθήο ηνπ αλαπαξάζηαζεο) Hvattum Mari, Gottfried Semper and the problem of historicism, Cambridge University Press, New York, 2004, ζει. 66 7

3.α Ι Ζ θαζνιηθή πξνέιεπζε ησλ απαξρώλ _ Marc Antoine Laugier Ι 8

Πην έξγν ηνπ Essay on Architecture 10 (1753), ν Γάιινο Ηεζνπίηεο ηεξέαο θαη ζεσξεηηθόο ηεο αξρηηεθηνληθήο M. Α. Laugier, εθζέηεη ην πξόηππό ηνπ γηα ηελ αξρέγνλε θαιύβα. Πθνπόο ηεο έξεπλάο ηνπ ήηαλ λα ζπιιάβεη κία αξρηηεθηνληθή κνξθή πνπ λα δηαζέηεη ινγηθή ζπλνρή, θαηαδεηθλύνληαο ηνπο αηώληνπο, αλαιινίσηνπο θαη νηθνπκεληθνύο θαλόλεο πνπ ηε δηέπνπλ. Μεθηλά ινηπόλ λα αλαδεηήζεη ηνπο ζηαζεξνύο θαλόλεο θαη ηνπο ζθνπνύο ηεο αξρηηεθηνληθήο ζηελ πην πξώηκε θαη θπζηθή ηνπο έθθξαζε, ζηηο απαξρέο ησλ θαηαζθεπώλ, θαζώο πίζηεπε όηη ηα πξώηα θαη νπζηαζηηθόηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο αξρέηππεο θαιύβαο, εδξαηώλνπλ όιε ηελ αξρηηεθηνληθή. Ζ αξρέγνλε θαιύβα ηνπ Laugier, «ηέζζεξηο θνξκνί δέληξσλ κπεγκέλνη ζην έδαθνο ζε ηεηξαγσληθό ζρήκα, ζηνηρεησδώο ζπλδεδεκέλνη κεηαμύ ηνπο θαη κε κία ζηέγε» 11, ζπληζηά έλα θαζνιηθό ζεσξεηηθό κνληέιν. Oη αξρέο ηεο αξρηηεθηνληθήο, ηηο νπνίεο ν Laugier παξνπζηάδεη κέζσ απηνύ, θαίλεηαη λα εθθξάδνληαη ηέιεηα ζηε κεηεγγξαθή ηνπο ζε κάξκαξν ζηνλ αξραίν ειιεληθό λαό. Έηζη, ζεσξεί ηνλ αξραίν ειιεληθό λαό, πξόηππν πνπ ζα πξέπεη λα έρνπλ νη αξρηηέθηνλεο εζαεί. Γςναμική μεηαβολών ηος απσεηύπος Ν Laugier, επηζπκώληαο λα ηαηξηάμεη ηελ αξρηηεθηνληθή ζε έλα θαινύπη ξαζηνλαιηζηηθήο αηζζεηηθήο, πξνβάιεη έλα θαζνιηθό θαη νηθνπκεληθό αξρέηππν θαηνίθεζεο, ην νπνίν δελ επηηξέπεη ρξνληθέο, ηνπηθέο ή άιιεο θύζεο κεηαβνιέο. 8. Ζ αξρέγνλε θαιύβα θαηά ηνλ M. A. Laugier Ζ αξρέηππε θαιύβα ηνπ Laugier, απνηειεί έλαλ θαζνιηθό λόκν, έλα αθεξεκέλν, ηδεαηό πξόηαγκα ηνπ Ιόγνπ, έλα θαλνληζηηθό ππόδεηγκα-κνληέιν, κία θαζαξή, απιή, γεληθή αξρή (principle general). H θαηαγσγή ηεο, είλαη θαζαξά νξζνινγηθή. Ν Laugier πξνηείλεη έλα νηθνπκεληθό ηδεώδεο πνπ ηζρύεη γηα όινπο ηνπο ηόπνπο θαη ηνπο αλζξώπνπο, έλα ξπζκηζηηθό πεδίν ειέγρνπ ηεο απζαηξεζίαο ζην ζρεδηαζκό, έλα θαζνιηθό ηδεόγξακκα ηεο Γνκήο, ην νπνίν, ζύκθσλα κε ηνλ Rykwert, είλαη κία: <... έθζεζε ηνπ a priori ινγηζκνύ...>. Ί. Λ. Ρεξδόγινπ 12 10 11 12 Γαιιηθόο ηίηινο πξσηνηύπνπ Essai sur l'architecture. Καξηηλίδεο Ξ. (κεηάθξαζε), Αξρηηεθηνληθή Θεσξία _ από ηελ Αλαγέλλεζε κέρξη ζήκεξα, εθδόζεηο Taschen / Γλώζε, Αζήλα, 2006, ζει. 310 Ρεξδόγινπ Ί. Λ., «Ζ Ηδέα ηεο Αξρέηππεο Θαηνηθίαο ζηε Πύγρξνλε Δπνρή: Αξρηηεθηνληθόο Σώξνο θαη Φηινζνθηθόο Ιόγνο», Αξρηηέθηνλεο, Αζήλα, 2009 ηεύρνο 77, ζει. 1 9

Βαζηθό ραξαθηεξηζηηθό ηνπ αξρεηύπνπ είλαη ε πξσηαξρηθόηεηα ησλ ζηεξίμεσλ σο ζεκειηώδε ζηνηρεία ηεο αξρηηεθηνληθήο έλαληη ησλ πιεξώζεσλ (ηνίρνη, παξάζπξα, πόξηεο) πνπ όπσο ππνζηεξίδεη «δε ζπκβάιινπλ ζε ηίπνηα ζηελ <νκνξθηά> ηνπ θηηξίνπ» 13. Ωζηόζν, παξά ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία πνπ δίλεηαη ζην ξόιν ηνπ ζθειεηνύ, ε θαιύβα ηνπ Laugier βαζίδεηαη ζηελ θαζνξηζκέλε κνξθνινγηθή ηεο απόδνζε. Γίλεηαη δειαδή πεξηζζόηεξν αληηιεπηή σο κνξθνινγηθό παξά σο δνκηθό αξρέηππν, θαζόηη ε δνκή ζηελ νπνία αλαθέξεηαη είλαη έληνλα ζηαηηθή θαη άθακπηε. Θέζη ζε ζσέζη με ηη θύζη Κεηά ηα κέζα ηνπ 18 νπ αηώλα, ε ζεσξία ηεο αξρηηεθηνληθήο κπνξνύζε ζην εμήο λα απνηειεί ηκήκα ελόο επξύηεξα δηαλνεηηθνύ θαη θηινζνθηθνύ ιόγνπ πεξί θύζεσο, αλζξώπνπ θαη θνηλσλίαο. Απηή ε αληίιεςε εθθξάδεη θαη ηα γξαπηά ηνπ Laugier, ζύκθσλα κε ηνλ νπνίν, ηνλ αξρηηεθηνληθό ζρεδηαζκό ζα έπξεπε λα ηνλ θαζνξίδνπλ «αηώληνη θαη αλαιινίσηνη θαλόλεο, άξα νη λόκνη ηεο θύζεο» 14. Ωζηόζν, ζηελ πεξίπησζε ηνπ θαηά Laugier αξρεηύπνπ, ε θύζε θαίλεηαη λα ιεηηνπξγεί πεξηζζόηεξν σο αβαζέο ζθεληθό παξά σο ελεξγό ρσξνπνηεηηθό πεδίν. Ν Laugier, απνθεύγνληαο λα ιάβεη ππόςε ηηο εγγελείο δπλακηθέο πνηόηεηεο ηνπ θπζηθνύ ηνπίνπ, αλαθέξεηαη ζε κία θαηλνκεληθή θπζηθόηεηα ηεο εμσηεξηθήο εκθάληζεο. 9. Ν λαόο ηνπ Δπηθνύξηνπ Απόιισλα ζηηο Βάζζεο. Ν Laugier ζεσξεί ηνλ αξραίν ειιεληθό λαό, πξόηππν πνπ ζα πξέπεη λα έρνπλ νη αξρηηέθηνλεο εζαεί. 10 Η έννοια ηος οπίος Ν αξραίνο λαόο, ηνλ νπνίν ν Laugier έρεη σο πξόηππν, δελ απνηεινύζε ρώξν ιαηξείαο (ε ιαηξεία γηλόηαλ γύξσ από απηόλ θαη όρη ζην εζσηεξηθό ηνπ), αιιά πεξηζζόηεξν αθηέξσκα ηεο πόιεσο ζηνπο ζενύο. Ωο εθ ηνύηνπ δηακνξθώζεθε σο θηίζκα ζηξακκέλν πξνο ηα έμσ θαη όρη σο έξγν κε εζσηεξηθό ρώξν. Κελ έρνληαο θνηλσληθό πεξηερόκελν, ν ρώξνο κέζα ζην θηίξην δελ ηύγραλε εηδηθήο πξνζνρήο. 15 Αθνινπζώληαο ηηο παξαπάλσ αξρέο ην κνληέιν πνπ πεξηγξάθεη, εμσζηξεθέο θαη αλνρύξσην, θαίλεηαη λα θηλείηαη κεηαμύ γιππηηθήο θαη αξρηηεθηνληθήο. 13 14 15 Rykwert Joseph, On Adam s House in Paradise _ the idea of the primitive hut in architectural history, The Museum of Modern Art, New York, 1972, ζει. 44 Καξηηλίδεο Ξ. (κεηάθξαζε), ό. π. Ρνλ Laugier ηνλ ελδηαθέξεη πξσηίζησο ε εμσηεξηθή εκθάληζε. Κπνύξαο Σαξάιακπνο Θ., Καζήκαηα Ηζηνξίαο ηεο Αξρηηεθηνληθήο, εθδόζεηο Ππκκεηξία, Αζήλα, 1999, ηόκνο 1 νο, ζει. 174

Η απσιηεκηονική υρ διεπμηνέαρ ηος κόζμος _ ή ε ζεκαζία ηεο δηαθόζκεζεο Ν Laugier, ζε κία θαηά βάζε κνξθνθξαηηθή πξνζέγγηζε ηνπ αξρηηεθηνληθνύ αξρεηύπνπ, ζεσξεί πσο ε δηαθόζκεζε είλαη όια απηά ηα ζηνηρεία ηα νπνία πξνζηίζεληαη ελ θαηξώ ζηελ θαηαζθεπή θαη απνθξύπηνπλ ηελ αιήζεηα ηεο. Πηνρεύνληαο ζηελ αλάδεημε ηεο θαηαζθεπαζηηθήο αξηηόηεηαο (ππό ηελ έλλνηα ηεο αξηηόηεηαο ηεο κνξθήο), θαιεί ζε επηζηξνθή ζηελ αξρέγνλε θιαζηθή δηαύγεηα, όπνπ «όινο ν αλαγθαίνο δηάθνζκνο ζα εμαιεηθόηαλ κε ηε κεηαηξνπή ησλ ξπζκώλ ζε ιεηηνπξγηθνύο θαη όρη δηαθνζκεηηθνύο» 16. 16 Watkin David, Ηζηνξία ηεο Γπηηθήο Αξρηηεθηνληθήο, Θνπξεκέλνο Θ. (κεηάθξαζε), Κνξθσηηθό Ίδξπκα Δζληθήο Ρξαπέδεο, Αζήλα, 2005, ζει. 389 11

3.β Ι νεοκλαζικιζμόρ _ ε κεηεγγξαθή ηνπ αξρεηύπνπ ζηελ πόιε ηεο Αζήλαο Ι 10. Πύληαγκα, νδόο Δξκνύ 1885 11. Ξιάθα 2011 Νη δειώζεηο ηνπ Laugier πεξί απζεληηθόηεηαο θαη ελάξγεηαο ηεο αξραίαο ειιεληθήο λανδνκίαο πξνθήηεςαλ ηελ εκθάληζε ηνπ λενθιαζηθηζκνύ ζηελ Δπξώπε πεξί ηα ηέιε ηνπ 18 νπ αηώλα. 17 Ρν ξεύκα ηνπ λενθιαζηθηζκνύ εηζάγεηαη θαη ζην λενζύζηαην ηόηε ειιεληθό θξάηνο. Αλ θαη μελόθεξην, έρεη ηηο ξίδεο θαη ηα πξόηππά ηνπ ζηελ αξραία Διιάδα θαη δίλεη ηελ εληύπσζε πσο ζα κπνξνύζε λα εθθξάζεη θαη λα πξνβάιεη ηε ζρέζε ηεο αλαγελλεκέλεο Διιάδαο κε ηελ αξραία πξόγνλό ηεο. Πηαδηαθά ην ξεύκα ηνπ λενθιαζηθηζκνύ πεξλά από ηελ επίζεκε αξρηηεθηνληθή (δεκόζηα θηίξηα θαη κέγαξα ησλ νηθνλνκηθά ηζρπξώλ) θαη ζηηο ιατθέο θαηνηθίεο, όπνπ ε ρξήζε λενθιαζηθηζηηθώλ ζηνηρείσλ (θπξίσο ζηηο πξνζόςεηο) εμαζθάιηδε θαη ηελ απόδεημε ηεο ειιεληθόηεηαο ησλ θαηνίθσλ. 18 Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε πεξηνρή ηεο Ξιάθαο, όπνπ ηα λενθιαζηθά αξρνληηθά ελαιιάζζνληαη κε ιατθά αζελατθά ζπίηηα, απνηειώληαο κία από ηηο εηθόλεο πηπρέο ηνπ ηδηαίηεξνπ ραξαθηήξα ηεο Αζήλαο. 19 Πηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 30, θαη ελώ ηα έξγα ηνπ κνληέξλνπ θηλήκαηνο έρνπλ θάλεη ηελ εκθάληζή ηνπο θαη ζηνλ ειιαδηθό ρώξν, πξαγκαηνπνηείηαη κία ηειεπηαία ζηξνθή πξνο ηνλ 12 17 18 19 «Ρν θίλεκα ηνπ λενθιαζηθηζκνύ ζπκβάδηδε θαη κε παξόκνηεο κεηαβνιέο ζε άιινπο ηνκείο: κε ηελ επηθξάηεζε ηνπ ξαζηνλαιηζκνύ ζηε θηινζνθία θαη ηεο θαλνληθόηεηαο ζηελ πνίεζε θαη ηε κνπζηθή, κε ηελ αλάδεημε ησλ Διιήλσλ θαη Ιαηίλσλ θιαζηθώλ ζε πξόηππα ηεο ινγνηερλίαο, θαη κε ηε γεληθόηεξε ηάζε γηα μεθάζαξνπο θαλόλεο ζε όιεο ηηο ηέρλεο.» Furneaux Jordan R., Ηζηνξία ηεο Αξρηηεθηνληθήο, Γ. Ζιίαο (κεηάθξαζε), Δθδόζεηο πνδνκή, Αζήλα, 1981, ζει. 343 «Ζ ειιεληθόηεηα έπξεπε λα πξνβάιιεηαη πξνο ηα έμσ, άξα αξθνύζε κία θιαζηθηζηηθή πξόζνςε γηα λα ηθαλνπνηεζεί ν ζηόρνο ηεο θνηλσληθήο πξνβνιήο. Ό,ηη βξηζθόηαλ πίζσ από ηελ πξόζνςε όκσο αληαλαθινύζε ηελ πξαγκαηηθόηεηα: θιείζηκν ηεο νηθνγέλεηαο από ηα αδηάθξηηα βιέκκαηα, <εκηππαίζξηα> δσή, κεηαβαηηθνί ρώξνη από ην θιεηζηό <κέζα> ζην αλνηρηό <έμσ>.» Φηιηππίδεο Γεκήηξεο, Λενειιεληθή Αξρηηεθηνληθή, εθδνηηθόο νίθνο Κέιηζζα, Αζήλα,1984, ζει. 101 «Ξξόθεηηαη γηα ηε λενθιαζηθή Αζήλα ησλ Βαπαξώλ θαη ησλ ιατθώλ ηερληηώλ ηνπ 19 νπ αηώλα, κία πόιε ε νπνία ππήξμε απνηέιεζκα αξρηηεθηνληθνύ ζρεδηαζκνύ ζε δηαθνξεηηθέο θιίκαθεο, έλα έξγν πςειήο αξρηηεθηνληθήο ην νπνίν όκσο θαηάθεξε λα δηαηεξήζεη αξκνληθέο ζρέζεηο κε ηα δσληαλά ιατθά ζηνηρεία ηνπ παξειζόληνο.» Γξαγώλαο Ξάλνο, «Ζ αλάγθε αλαθαίληζεο ηεο αζελατθήο αζηηθήο ηαπηόηεηαο», Ζ κεηάβαζε ηεο Αζήλαο, Θάικπαξε Σξηζηίλα Ληάθινο Θώζηαο (επηκέιεηα), εθδόζεηο futura, Αζήλα, 2005, ζει. 172

λενθιαζηθηζκό. Κία λέα έμαξζε θαη αλαβίσζε ηνπ εζληθηζκνύ θαιιηεξγείηαη ζηελ Διιάδα, ζην πιαίζην αλάινγσλ ηδενινγηθώλ θαη αηζζεηηθώλ ξνπώλ ζηνλ επξύηεξν επξσπατθό ρώξν. Κέζσ ηεο δηθηαηνξίαο ηνπ Η. Κεηαμά, αλαβηώλεηαη ν εζληθηζκόο πνπ ζα αλαδεηήζεη ηελ έκπλεπζε θαη ηηο κνξθέο ζην «έλδνμν παξειζόλ ηεο θπιήο». 20 Ν κνληέξλνο απηόο θιαζηθηζκόο ρξεζηκνπνηεί επξέσο ην νπιηζκέλν ζθπξόδεκα. 20 Ιάββαο Γεώξγηνο Ξ., Δπίηνκε Ηζηνξία ηεο Αξρηηεθηνληθήο, University Studio Press, Θεζζαινλίθε, 2002, ζει. 306 13

4.α Ι Ρν αξρέηππν dom-ino _ Le Corbusier Ι 14

Πηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηώλα, κε ηελ εκθάληζε ηνπ θηλήκαηνο ηνπ κνληεξληζκνύ, ν Le Corbusier, σο πξσηνπόξνο θαη βαζηθόο εθθξαζηήο ηνπ, εθζέηεη ηνπο πξνβιεκαηηζκνύο ηνπ ζην έξγν ηνπ Γηα κία Αξρηηεθηνληθή 21 (1923). Θύξηνο άμνλαο ησλ κειεηώλ ηνπ ήηαλ ην πξόβιεκα ηεο θαηνηθίαο - θπξίσο ην πξόβιεκα ηεο ειάρηζηεο θαηνηθίαο - πνπ θαιύπηεη ηηο αλάγθεο ζηέγαζεο ηνπ αλζξώπνπ, ηελ νπνία νλόκαδε <ζηεγαζηηθή κεραλή>. Πηόρνο ηνπ ήηαλ ε δεκηνπξγία δνκώλ πνπ λ αμηνπνηνύλ ζην έπαθξν ηηο ηδηόηεηεο ηνπ νπιηζκέλνπ ζθπξνδέκαηνο, ηελ ειαθξόηεηα θαη επειημία ζην ζρεδηαζκό, εζσηεξηθά θαη εμσηεξηθά. Πε έλα ζρέδην ηνπ ην 1914, ην γλσζηό dom-ino, δηαηππώλεηαη πνιύ ραξαθηεξηζηηθά ην πξόβιεκα απηό όζν θαη ε ιύζε ηνπ. Ρν dom-ino ηεθκεξηώλεη ηε δνκηθή θηινζνθία ηνπ Le Corbusier. Δμαζθαιίδνληαο ην ζθειεηό ηνπ θηηξίνπ κε ηα ειάρηζηα δνκηθά ζηνηρεία, κπνξνύζε θαηόπηλ λα δηακνξθσζεί πνηθηινηξόπσο (εμσηεξηθνί ηνίρνη, παξάζπξα ή έλα γπάιηλν πεξίβιεκα, κπνξνύζαλ λα πξνζηεζνύλ επί ηνπ πιαηζίνπ). Ζ ίδηα δνκή κπνξνύζε λα επαλαιεθζεί ζην θηίξην απεξηόξηζηα, νξηδόληηα ή θαηαθόξπθα, ζε πνιιαπιέο παξαιιαγέο. 12. To ζθίηζν ηεο κνλάδαο Dom-ino. Ξξόθεηηαη γηα ην πξννπηηθό ζρέδην κηαο δνκήο πνπ απνηειείηαη από έμη ιεπηέο θνιόλεο. Νη θνιόλεο απηέο μεθηλνύλ από κηα επίπεδε βάζε θαη ζηεξίδνπλ δύν αθόκε επίπεδα, ηα νπνία κπνξνύλ λα εξκελεπζνύλ σο πξώηνο όξνθνο θαη ζηέγε ηνπ θηηξίνπ. Νη όξνθνη ζπλδένληαη κε κηα ειεύζεξε ζθάια κηθξνύ εκβαδνύ, ελώ θάζε θνιόλα ζηεξίδεηαη ζε έλα ζπκπαγέο θπβηθό πέικα από κπεηόλ. Αλ δηώμνπκε από ηελ θαξδηά θαη ην λνπ καο όιεο ηηο λεθξέο ζεσξίεο ζε ζρέζε κε ηα ζπίηηα θαη αλ αληηκεησπίζνπκε ην δήηεκα από θξηηηθή θαη αληηθεηκεληθή ζθνπηά, ζα θαηαιήμνπκε ζην <Ππίηη-Κεραλή>, έλα ζπίηη πνπ παξάγεηαη καδηθά είλαη πγηέο (θαη εζηθά) θαη όκνξθν, όπσο όκνξθα είλαη θαη ηα κεραληθά εξγαιεία θαη ηα όξγαλα πνπ ζπλνδεύνπλ ηελ ύπαξμή καο. Le Corbusier 22 Γςναμική μεηαβολών ηος απσεηύπος Ζ ηππνπνίεζε ηνπ κνληέινπ ηνπ dom-ino απεπζπλόηαλ άκεζα ζηε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο (ε απιή δνκή εμππεξεηεί ηελ αλα-παξαγσγή). Ξξόθεηηαη γηα έλαλ αξρηηεθηνληθό ηύπν πνπ πξννξίδεηαη γηα απεξηόξηζηεο επαλαιήςεηο θαη ηξνπνπνηήζεηο. Γηα ην ιόγν απηό ε δνκή ηνπ πξέπεη λα είλαη απιή, ζαθήο θαη νπδέηεξε (ππό ηελ έλλνηα ηεο ξαζηνλαιηζηηθήο ηεο νξζόηεηαο, θαζώο θαη ηεο αηηηνινγηθήο ζρέζεο ηεο κε ηελ απόδνζε ηεο κνξθήο). 13. Le Corbusier Ζ κνλάδα dom-ino κπνξνύζε λα επαλαιεθζεί απεξηόξηζηα, νξηδόληηα ή θαηαθόξπθα. 21 22 Γαιιηθόο ηίηινο πξσηνηύπνπ Vers une architecture. Le Corbusier, Γηα κία Αξρηηεθηνληθή, αλαθνξά ζην: Frampton Kenneth, ό.π., ζει. 143 15

14. Ρν αξρέηππν Dom-Ino επηδερόηαλ πξνθαλώο δηαθνξεηηθά επίπεδα εξκελείαο. Δλώ από ηε κία ήηαλ έλα απιό ηερληθό εύξεκα κε ζηόρν ηελ παξαγσγή, από ηελ άιιε ήηαλ έλα παηρλίδη κε ηε ιέμε <Dom-Ino>, κία πξσηόηππε βηνκεραληθή νλνκαζία, πνπ ππαηληζζόηαλ έλα ζπίηη εμίζνπ ηππνπνηεκέλν κε ην ληόκηλν... (ν Le Corbusier) ήζειε λα αληηκεησπίζεη ην dom-ino σο ζηνηρείν εμνπιηζκνύ, αλάινγν ζηε κνξθή θαη ηνλ ηξόπν ζπλαξκνιόγεζεο κε έλα ηππηθό πξντόλ ηνπ βηνκεραληθνύ ζρεδηαζκνύ. K. Frampton 23 15. H δπλακηθή κεηαβνιώλ ηνπ dom- ino έγθεηηαη θπξίσο ζηηο δπλαηόηεηεο πιήξσζεο ηεο αξρηθήο ζηαηηθήο ηνπ δνκήο. Ζ δπλαηόηεηα απηή έρεη εξκελεπζεί πνηθηινηξόπσο από ηελ αλώλπκε αξρηηεθηνληθή. πό απηή ηελ έλλνηα, ην dom-ino, ιεηηνπξγεί σο έλα αλνηρηό πεδίν κεηαβνιώλ. Ωζηόζν, νη κεηαβνιέο απηέο (πιεξώζεηο, επεθηάζεηο θ.ά.) αθνξνύλ ζηελ θαηά πεξίπησζε ρξεζηηθή απόδνζε ηνπ κνληέινπ θαη όρη ζην λνεκαηηθό ζπζρεηηζκό ηνπ κε ηνλ εθάζηνηε ρξήζηε. Πε αληίζεζε κε ηελ θαιύβα ηνπ Laugier, όπνπ ε δνκή είλαη ζηαηηθή θαη εθθξάδεηαη ηέιεηα κόλν κέζσ κίαο θαη κνλαδηθήο κνξθνινγίαο (απηήο ηνπ αξραηνειιεληθνύ λανύ), ζην dom-ino ε δνκή είλαη δπλακηθή θαη πξνζδηνξίδεηαη από ηελ εθάζηνηε ιεηηνπξγία ηελ νπνία θαιείηαη λα θηινμελήζεη. Αλ θαη ηζρύεη ε γεληθή αξρή πσο ε κνξθή πξέπεη λα εθθξάδεη ηε δνκή, ε δνκή πξνθύπηεη θάζε θνξά από ηελ έθθξαζε ηεο κεκνλσκέλεο ιεηηνπξγηθήο αλάγθεο. 24 Θέζη ζε ζσέζη με ηη θύζη Ρν επηζηεκνληθό πλεύκα ηνπ δπηηθνύ πνιηηηζκνύ από ηνλ 17 ν αηώλα θαη κεηά αληηκεησπίδεη ηνλ θόζκν σο έλα θαιά δνκεκέλν ζύλνιν, ηνπο λόκνπο ηνπ νπνίνπ κπνξνύζε λα απνθξππηνγξαθήζεη ν αλζξώπηλνο λνπο, επεηδή απαίηεζε ηελ απνκάθξπλζή ηνπ από ηα πξάγκαηα. Απηό αθξηβώο ην 16 23 24 Frampton Kenneth, Κνληέξλα Αξρηηεθηνληθή, ηζηνξία θαη θξηηηθή, Αλδξνπιάθεο Θ., Ξάγθαινπ Κ. (κεηάθξαζε), β έθδνζε, εθδόζεηο Θεκέιην, Αζήλα, 1999, ζει. 143 Πηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ κνληέξλνπ, ε θάηνςε είλαη ν γελλήηνξαο. «Ν ζρεδηαζκόο πξνρσξεί από κέζα πξνο ηα έμσ. Ρν εμσηεξηθό είλαη απνηέιεζκα ηνπ εζσηεξηθνύ.» ό.π., ζει. 154 «Ρν πεξίβιεκα δε ζρεδηάδεηαη πνηέ πξώην. <Ξξνθύπηεη>, θαη κπνξεί εθ πξώηεο όςεσο λα κνηάδεη παξάμελν.» ό.π., ζει. 109

πλεύκα επηρείξεζε λα εθθξάζεη ζην ρώξν ην κνληέξλν θίλεκα ζηελ αξρηηεθηνληθή θαη ηελ ηέρλε. 25 M. Heidegger Ρν ζπίηη απνθαιείηαη από ηνπο κνληέξλνπο <κεραλή θαηνίθεζεο>, θαη απνηηκάηαη κε βάζε ηελ απνηειεζκαηηθόηεηά ηνπ σο ρξεζηηθό εξγαιείν. Ζ επηζπκία λα δεη ν άλζξσπνο κε ηε θύζε ππάξρεη, αιιά από κία εμσηεξηθή ζέζε - ζέαζεο θαη όρη κέζα ζε απηή. Κέζα ζε απηό ην θιίκα νξζνινγηθό-επηζηεκνληθήο ζεώξεζεο ηνπ θόζκνπ, ε θύζε γίλεηαη αληηιεπηή σο αηζζεηηθό αληηθείκελν 26, ιεηηνπξγώληαο θπξίσο σο πεξηβάιινλ πνπ κπνξεί λα πξνζθέξεη ελδηαθέξνπζεο ζεάζεηο ζηνλ θάηνηθν ηνπ θηηξίνπ. Ν ρξήζηεο, ζεσξνύκελνο σο (απνθιεηζηηθά ζρεδόλ) έκθξνλν νλ, ηνπνζεηείηαη απέλαληη θαη όρη κέζα ζηε θύζε θαη ε παξνπζία ηεο ζε πόιε θαη θαηνηθία ζεζκνζεηείηαη. 27 Ζ νξζνινγηθή δνκηθή νπδεηεξόηεηα πνπ δηαθξίλεη ην dom ino, ιεηηνπξγεί σο εθαιηήξην ρσξηθήο απνδνρήο αιιά όρη θαη ελζσκάησζεο. Ρν αξρέηππν ηνπ κνληεξληζκνύ θαίλεηαη λα ζηέθεηαη ζα κνλαδηθό (ρξεζηηθό) αληηθείκελν, απέλαληη από ην πεξηβάιινλ ηνπ (πνιηηηζκηθό, ηνπηθό, θνηλσληθό, ηζηνξηθό) θαη όρη κέζα ζε απηό. 16. Villa Savoye, Le Corbusier, 1931 Ρν θηίξην ζρεηίδεηαη κε ην γύξσ θπζηθό πεξηβάιινλ νπηηθά, κέζσ ησλ ζεάζεσλ. Η έννοια ηος οπίος Πηα πιαίζηα ηεο εηιηθξηλνύο δήισζεο ηεο θαηαζθεπήο, θαζώο θαη ηεο πξνζπάζεηαο εμπγίαλζεο ησλ εζσηεξηθώλ ησλ θηηξίσλ κέζσ ηεο εηζρώξεζεο άπιεηνπ θπζηθνύ θσηηζκνύ, ε ρξήζε δηάθαλσλ γπάιηλσλ πεηαζκάησλ, απνθηά λέεο δηαζηάζεηο ζηελ πεξίπησζε ηνπ κνληέξλνπ θηλήκαηνο. Όκσο, ε δηαθάλεηα θαη ε αλαθιαζηηθόηεηα ησλ παινζηαζίσλ, κέζσ ησλ ζηξεβιώζεσλ 17. Domino house ζην θεγγάξη, έξγν ηεο Alison Moffett, 2008 25 26 27 Heidegger M., αλαθνξά ζην: Ιέθαο Ξαύινο, Αξρηηεθηνληθή θαη Θαηνίθεζε, από ηνλ Heidegger ζηνλ Koolhaas, εθδόζεηο Ξιέζξνλ, Αζήλα, 2008, ζει. 77 «Από ην 19 ν αηώλα κειεηεηέο όπσο ν Jacob Burckhardt, ή πην πξόζθαηα ν Joachim Ritter, έρνπλ επηζεκάλεη ηε δηαθνξεηηθή νπηηθή πνπ αλέπηπμαλ νη δηαλννύκελνη έλαληη ηεο θύζεο ζε ζρέζε κε ηνπο αγξόηεο από ηε κηα κεξηά θαη ηνπο θπζηνδίθεο από ηελ άιιε-, από ηνλ ύζηεξν Κεζαίσλα θαη κεηά. Ζ δηαθνξεηηθή απηή νπηηθή, καο ιέλε, ζπλίζηαην ζηελ <αηζζεηηθνπνίεζε> ηεο θύζεο, ζηελ αληηκεηώπηζή ηεο σο αηζζεηηθνύ αληηθεηκέλνπ, σο <ηνπίνπ>. Νύηε σο κεηέξαο-ηξνθνύ ή σο εδάθνπο πνπ δνπιεύνπκε, νύηε σο πεδίνπ επηζηεκνληθήο παξαηήξεζεο θαη αληηθεηκέλνπ κειέηεο.» ό.π., ζει. 173 Ξνιινί ππνζηεξίδνπλ πσο ε ζεκαζία πνπ απέδηδαλ πνιινί αξρηηέθηνλεο ηνπ κνληέξλνπ ζηηο αλαινγίεο εκθαλίδεηαη σο απνηέιεζκα ηεο αλαδήηεζεο ελόο αληίβαξνπ ζηελ απώιεηα ηεο θπζηθόηεηαο. 17

θαη ησλ αληαλαθιάζεσλ πνπ πξνθαινύληαη, ζαθή νπηηθή αληίιεςε ησλ νξίσλ ηνπ ρώξνπ. 28 δηαζηξέθνπλ ηε Ν κνληεξληζκόο, εθζέηνληαο ηε δσή ηνπ θαηνίθνπ σο κία κνξθή ζηλεκαηηθνύ ή ςπραλαιπηηθνύ εζσηεξηθνύ κέζα ζε <δηάθαλν θάθειν>, ηνπνζεηεί εζσηεξηθό θαη εμσηεξηθό ζηνλ ίδην ππαξμηαθό άμνλα. C. Ingraham 29 18. Villa La Roche, Le Corbusier, 1923 Ρν ηδάκη σο κέζν ρσξηθνύ δηαρσξηζκνύ ή ζύλδεζεο Ρα πάληα είλαη ελ δπλάκεη αληηθείκελα παξαηήξεζεο. Ζ ζύλδεζε εζσηεξηθνύ θαη εμσηεξηθνύ ρώξνπ είλαη θαηά βάζε νπηηθή. Ρα άηνκα, νη θόζκνη (ηδησηηθό δεκόζην) απνκαθξύλνληαη από ηελ άκεζε, απηή επαθή. Νη ζρέζεηο θαη ηα όξηα πνπ δνκνύλ ην κνληέξλν ρώξν είλαη νπηηθά. Ρν ηδάκη δελ έρεη θαλ πθή. Ρν παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθό ηεο κνληέξλαο αξρηηεθηνληθήο, ζε ζπλδπαζκό θαη κε ηελ πξνηίκεζε ηνπ ιεπθνύ ρξώκαηνο, ζηελ νπνία γίλεηαη αλαθνξά ζηε ζπλέρεηα, θαλεξώλεη κία πξνζπάζεηα απνκάθξπλζεο από ηελ απηηθή αίζζεζε αληίιεςε ηνπ ρώξνπ, ε νπνία ζεσξείηαη ππνδεέζηεξε ηεο νπηηθήο θαη ζρεηίδεηαη κε κία πην πξώηκε (ελδερνκέλσο πξσηόγνλε θαη δσώδε), αληίιεςε ηνπ ρώξνπ από ηνλ άλζξσπν. Η απσιηεκηονική υρ διεπμηνέαρ ηος κόζμος _ ή ε ζεκαζία ηεο δηαθόζκεζεο Ρα κάηηα καο είλαη θηηαγκέλα γηα λα βιέπνπλ ηηο κνξθέο ζην θσο. Νη θύβνη, νη θώλνη, νη ζθαίξεο, νη θύιηλδξνη ή νη ππξακίδεο είλαη νη κεγάιεο πξσηνγελείο κνξθέο πνπ απνθαιύπηνληαη θαιύηεξα ζην θσο. Ζ εηθόλα ηνπο καο γίλεηαη ζαθήο θαη απηή, ρσξίο λα καο αθήλεη ακθηβνιία. 18 28 29 «Ρν όλεηξν ηνπ Γηαθσηηζκνύ γηα έλαλ νξζνινγηθό θαη δηάθαλν ρώξν, όπσο απηό πηνζεηήζεθε θαη από ηνλ κνληεξλίζηηθν νπηνπηζκό, θινλίζηεθε όηαλ θαηέζηε πιένλ ζαθέο όηη ν ρώξνο νξίδεηαη ζηε βάζε κηαο αηζζεηηθήο ηεο αβεβαηόηεηαο θαη ηεο θίλεζεο θαη κηαο ςπρνινγίαο ηεο θνβίαο θαη ηνπ άγρνπο. Αλαβηώλνληαο ην κύζν ηεο <δηαθάλεηαο> ηνπ ηέινπο ηνπ δέθαηνπ όγδννπ αηώλα, ηόζν ηεο θνηλσληθήο όζν θαη ηεο ρσξηθήο, νη κνληεξληζηέο πξνώζεζαλ ηελ εηθόλα κηαο γπάιηλεο πόιεο κε αόξαηα θηίξηα θαη αλνηθηνύο θνηλσληθνύο ζεζκνύο. Ν πξνθύπησλ <ρώξνο> ζα ήηαλ αλνηθηόο, επεθηάζηκνο δίρσο όξηα, θαη, άξα, θαζαξόο από θάζε λνεηηθή δηαηαξαρή: ν ηόπνο πγηώλ θαη, όπσο ζεσξνύζαλ νη ίδηνη, αεξνβηθά ηέιεησλ ζσκάησλ.» Vidler Anthony, Warped space. Art, Architecture and anxiety in Modern Culture, The MIT Press, second printing, Cambridge, Massachusetts / London, England, 2001, Λίθνο Ξαηζαβόο (ππό κεηάθξαζε) Ingraham Catherine, Architecture, Animal, Human: The Asymmetrical Condition, Routledge, London / New York, 2006, ζει. 57