ΕΛΑΣΘΚΟΣΗΣΑ ΖΗΣΗΗ ΚΑΘ ΠΡΟΦΟΡΑ 1
ΜΕΡΟ Α. Ειςαγωγή: Ελαςτικότητα Σον χειμϊνα του 1881-2 ο Alfred Marshall κατζβθκε από τθν θλιόλουςτθ ταράτςα του ξενοδοχείου του ςτο Palermo ενκουςιαςμζνοσ γιατί είχε ανακαλφψει τθν ελαςτικότθτα τθσ ηιτθςθσ. ε τζςςερα χρόνια είχε ειςαγάγει τον όρο «ελαςτικότθτα» ςτθν οικονομικι επιςτιμθ. Ο όροσ κακιερϊκθκε ςφντομα ςτον βακμό που ςτο πρϊτο ςθμαντικό λεξικό τθσ οικονομικισ επιςτιμθσ του Inglis Palgrave το 1894, ο Francis Y. Edgeworth ζγραψε το λιμμα «ελαςτικότθτα». Η ιδζα ότι θ ηθτοφμενθ ποςότθτα δεν ανταποκρίνεται με τον ίδιο τρόπο ςε μια μεταβολι των τιμϊν, είναι ςχεδόν προφανισ. Εμφανίηεται ιδθ ςτθν κλαςςικι πολιτικι οικονομία, ειδικά ςτον John Stuart Mill (1848). Ο Cournot (1838) ιταν πολφ κοντά ςτθν ιδζα τθσ ελαςτικότθτασ ηιτθςθσ, τθν οποία περιζγραψε αν και δεν ζδωςε κάποιον όρο για αυτιν. Γενικά οι οικονομολόγοι ενδιαφζρονται να μετριςουν οριςμζνεσ μεταβλθτζσ για να μπορζςουν να κάνουν προβλζψεισ και για να εκτιμιςουν με ςχετικι ακρίβεια τι αποτζλεςμα κα ζχει θ μεταβολι μιασ μεταβλθτισ επί μιασ άλλθσ. Παραδείγματοσ χάρθ, μια επιχείρθςθ πωλιςεωσ υπολογιςτϊν κζλει να μάκει πωσ κα επθρεαςκοφν οι πωλιςεισ τθσ εάν αποφαςίςει να αυξιςει τθν τιμι τουσ. Φυςικά αυτι θ μεταβολι τθσ τιμισ κα ζχει αντίκτυπο ςτα κζρδθ τθσ επιχείρθςθσ και ςτθ γενικι απόδοςι τθσ. Η ζννοια τθσ ελαςτικότθτασ μασ βοθκάει να δϊςουμε απάντθςθ ςε πολλζσ ερωτιςεισ τζτοιου είδουσ.
Ελαζηικόηηηα ζήηηζηρ ωρ ππορ ηην ηιμή ηος πποϊόνηορ Σι είναι όμωσ θ ελαςτικότθτα ηιτθςθσ; Είναι μια ζννοια που περιγράφει τθν ευαιςκθςία που ζχει θ ηθτοφμενθ ποςότθτα ςτθν μεταβολι τθσ τιμισ. Δθλαδι, θ ελαςτικότθτα ηιτθςθσ ωσ προσ τθν τιμι είναι με άλλα λόγια ο βακμόσ ανταπόκριςθσ τθσ ηθτοφμενθσ ποςότθτασ ενόσ αγακοφ ςε μεταβολζσ τθσ τιμισ του, ceteris paribus. Πιο αυςτθρά θ ελαςτικότθτα ηιτθςθσ (price elasticity of demand) είναι ο λόγοσ τθσ ποςοςτιαίασ μεταβολισ τθσ ηθτοφμενθσ ποςότθτασ ενόσ αγακοφ ωσ προσ τθν ποςοςτιαία μεταβολι τθσ τιμισ του ίδιου αγακοφ. Αν ΔQ είναι θ μεταβολι τθσ ηθτοφμενθσ ποςότθτασ Q, και ΔP θ μεταβολι τθσ τιμισ του P, τότε θ ελαςτικότθτα ηιτθςθσ ε D ςτο ςημείο τησ καμπφλησ ζθτηςησ (P, Q) ορίηεται ωσ:
Ελαζηικόηηηα ζήηηζηρ ωρ ππορ ηην ηιμή ηος πποϊόνηορ 4
Ελαζηικόηηηα ζήηηζηρ ωρ ππορ ηην ηιμή ηος πποϊόνηορ Αυτι είναι θ ελαςτικότθτα ςθμείου ι ςθμειακι ελαςτικότθτα (point elasticity). Σο ενδιαφζρον ςτον οριςμό αυτόν είναι ότι η ελαςτικότητα είναι ανεξάρτητη από τισ διαςτάςεισ με τισ οποίεσ μετράμε την τιμθ και την ποςότητα. Είτε θ τιμι είναι εκφραςμζνθ ςε, είτε ςε χιλιάδεσ, είτε ςε δολάρια ΗΠΑ είτε ςε κιλά είτε ςε τόνουσ είτε ςε γραμμάρια θ ελαςτικότθτα παραμζνει θ ίδια εφόςον οι μεταβολζσ είναι ποςοςτιαίεσ. Οι τιμζσ του ςυντελεςτθ ελαςτικότητασ ε d είναι αρνθτικζσ λόγω τθσ αντίςτροφθσ ςχζςθσ που υπάρχει μεταξφ τιμισ και ηθτοφμενθσ ποςότθτασ. Εάν ο ςυντελεςτισ ελαςτικότθτασ είναι, ασ ποφμε, ε d = - 5, αυτό ςθμαίνει ότι εάν θ τιμι του αγακοφ αυξθκεί, ασ ποφμε, κατά 10% θ ηθτοφμενθ ποςότθτα κα μειωκεί μόνο κατά 5%. Για λόγουσ ευκολίασ χρθςιμοποιοφμε τθν απόλυτθ τιμι και ςυγκρίνοντάσ τθν με τθ μονάδα μποροφμε να χαρακτθρίςουμε τθ ηιτθςθ ωσ ελαςτικι ι ανελαςτικι. Πολλζσ φορζσ όμωσ, καταχρθςτικά, όταν λζμε ότι μια ελαςτικότθτα είναι μεγαλφτερθ, ι υψθλότερθ, από μία άλλθ αναφερόμαςτε ςτο γεγονόσ ότι θ απόλυτη τιμι τθσ ελαςτικότθτασ είναι μεγαλφτερθ. Π.χ., λζμε ότι θ ελαςτικότθτα -4 είναι «μεγαλφτερθ» από τθν ελαςτικότθτα -2, ενϊ μακθματικά -4<-2. Αντίςτοιχα όταν λζμε «μοναδιαία» ελαςτικότθτα, εννοοφμε ε d = - 1. 5
Ελαζηικόηηηα ζήηηζηρ ωρ ππορ ηην ηιμή ηος πποϊόνηορ Όταν λοιπόν θ ηιτθςθ είναι ελαςτικι, τότε θ ποςοςτιαία μεταβολι τθσ ποςότθτασ είναι μεγαλφτερθ από τθν ποςοςτιαία μεταβολι τθσ τιμισ. Ενϊ όταν θ ηιτθςθ είναι ανελαςτικι, θ ποςοςτιαία μεταβολι τθσ ποςότθτασ είναι μικρότερθ από τθν ποςοςτιαία μεταβολι τθσ τιμισ. Αν τζλοσ θ απόλυτθ τιμι του ςυντελεςτι είναι ίςθ με τθν μονάδα ε D = 1, δθλαδι θ ποςότθτα και θ τιμι μεταβάλλονται κατά το ίδιο ποςοςτό, ζχουμε μοναδιαία ελαςτικότθτα. Σζλοσ, ςε μια ακραία περίπτωςθ ο ςυντελεςτισ ελαςτικότθτασ ιςοφται με μθδζν και θ ηιτθςθ είναι πλιρωσ ανελαςτικι, οπότε μια οριςμζνθ μεταβολι τθσ τιμισ δεν επιφζρει καμία μεταβολι ςτθ ηθτοφμενθ ποςότθτα. 6
Παπάδειγμα 1 Η τιμι ενόσ αγακοφ μειϊνεται από 12 ευρϊ ςε 9 ευρϊ και ςαν ςυνζπεια θ ηθτοφμενθ ποςότθτα αυξάνει από 1400 μονάδεσ ςε 1820. Ποιοσ είναι ο ςυντελεςτισ ελαςτικότθτασ. Δθλαδι, μια αφξθςθ τθσ τιμισ κατά 10% ζχει ςαν αποτζλεςμα τθν μείωςθ τθσ ηθτοφμενθσ ποςότθτασ κατά 12% ι μια αφξθςθ τθσ τιμισ κατά 100% ζχει ςαν αποτζλεςμα τθν μείωςθ τθσ ηθτοφμενθσ ποςότθτασ κατά 120% ι μια αφξθςθ τθσ τιμισ κατά 1% ζχει ςαν αποτζλεςμα τθν μείωςθ τθσ ηθτοφμενθσ ποςότθτασ κατά 1,2%. Παπάδειγμα 2 Ζςτω μια γραμμικι καμπφλθ ηιτθςθσ θ οποία δίνεται από τθν εξίςωςθ Q=100-8P και θ οποία παριςτάνεται ςτο παρακάτω διάγραμμα: 11
Παπάδειγμα 2 Και τα δεδομζνα ζχουν ωσ εξισ: Ποια είναι θ ελαςτικότθτα ηιτθςθσ ςτο κάκε ςθμείο των δεδομζνων; Ασ πάρουμε το ςθμείο (P=5, Q=60). Αν αυξθκεί θ τιμι από 5 ςε 7,5 θ ηθτοφμενθ ποςότθτα κα μεταβλθκεί από 60 ςε 40. Άρα, ΔQ= -20, ΔΡ=2,5. Σοποκετϊντασ τα δεδομζνα ςτον τφπο τθσ ελαςτικότθτασ ζχουμε: Παρατθριςτε ότι αν αντί να αυξιςετε τθν τιμι κατά 2,5 τθν μειϊςετε κατά 2,5 κα ζχετε το ίδιο αποτζλεςμα, μόνο που τϊρα κα ζχετε ΔQ= 20, ΔΡ= -2,5. 12
Μπορείτε με τον ίδιο τρόπο να υπολογίςετε τθν ελαςτικότθτα ςε κάκε ςθμείο των δεδομζνων. Παρατθριςτε από τον τφπο ότι όταν θ ποςότθτα είναι μθδζν, εφόςον βρίςκεται ςτον παρονομαςτι, θ ελαςτικότθτα κα είναι πλθν άπειρο, ενϊ όταν θ τιμι είναι μθδζν θ ελαςτικότθτα κα είναι μθδενικι, εφόςον θ τιμι εμφανίηεται ςτον αρικμθτι. Παρατθριςτε επίςθσ ότι όςο αυξάνει θ τιμι τόςο αυξάνει και θ ελαςτικότθτα (ςε απόλυτα μεγζκθ) ζτςι ϊςτε, ενϊ ξεκινά από το μθδζν καταλιγει βακμιαία ςτο μείον άπειρο. 13
Αυτό ςυμβαίνει όταν θ ελαςτικότθτα τθσ ηιτθςθσ ωσ προσ τθν τιμι τείνει ςτο άπειρο και θ καμπφλθ ηιτθςθσ γίνεται οριηόντια, αντανακλϊντασ το γεγονόσ ότι ακόμθ και πολφ μικρζσ μεταβολζσ τθσ τιμισ προκαλοφν τεράςτιεσ μεταβολζσ τθσ ηθτοφμενθσ ποςότθτασ.
Σοξοειδήρ Ελαζηικόηηηα ζήηηζηρ Όταν επιδιϊκουμε να εκτιμιςουμε τθν τιμι του ςυντελεςτι ελαςτικότθτασ, δθμιουργείται πρόβλθμα ςχετικά με τθ βάςθ που κα πρζπει να χρθςιμοποιθκεί για τον υπολογιςμό των ποςοςτιαίων μεταβολϊν τθσ ποςότθτασ και τθσ τιμισ. Επειδι ο ςυντελεςτισ ελαςτικότθτασ μετράει τθν ελαςτικότθτα τθσ ηιτθςθσ μεταξφ δφο ςθμείων, ανακφπτει το κζμα ποιο από αυτά κα πρζπει να χρθςιμοποιθκεί ωσ βάςθ για τον υπολογιςμό των ποςοςτιαίων μεταβολϊν. Προςεγγίηουμε τθν ελαςτικότθτα ενόσ πολφ μικροφ τόξου ΑΒ επί τθσ καμπφλθσ ηιτθςθσ με τθν τοξοειδή ελαςτικότητα: που είναι θ ελαςτικότθτα ςτο μζςο Μ του τόξου ΑΒ.
Το μζςο ςημείο Μ ζχει ςυντεταγμζνεσ: Εφ όςον το ΔQ/ΔΡ παραμζνει ςταθερό (κλίςη) ςτο ΑΒ, κατ απόλυτο τιμή, η ελαςτικότητα τόξου είναι ανάμεςα ςτισ τιμζσ τησ ελαςτικότητασ των δφο άκρων του τόξου:
το παράδειγμα μασ, βλζπουμε ότι θ απόλυτθ τιμι του ςυντελεςτι ελαςτικότθτασ είναι μεγαλφτερθ ςε υψθλότερεσ τιμζσ και μικραίνει κακϊσ μειϊνεται θ τιμι του προϊόντοσ. Η μεταβολι αυτι οφείλεται ςτο γεγονόσ ότι όταν θ τιμι είναι ςχετικά υψθλι, θ ηιτθςθ ανταποκρίνεται περιςςότερο ςτθν μείωςθ τθσ τιμισ γιατί υπάρχουν ανάγκεσ που δεν ζχουν ικανοποιθκεί, όςο θ τιμι βριςκόταν ςε υψθλό επίπεδο. Κακϊσ όμωσ θ τιμι μειϊνεται και οι ανάγκεσ αυτζσ ικανοποιοφνται, επζρχεται κορεςμόσ τθσ ηιτθςθσ και θ ανταπόκριςθ τθσ ηθτοφμενθσ ποςότθτασ ςτθ μείωςθ τθσ τιμισ γίνεται μικρότερθ.
ΜΕΡΟ Β. Ελαςτικότητα τησ Προςφοράσ ε αναλογία με τθν ελαςτικότθτα ηιτθςθσ ζχουμε τθν ελαςτικότθτα προςφοράσ που εκφράηει το βακμό ευαιςκθςίασ τθσ προςφερόμενθσ ποςότθτασ ςε μεταβολζσ τθσ τιμισ, είναι με άλλα λόγια ο βακμόσ ανταπόκριςθσ τθσ ηθτοφμενθσ ποςότθτασ ενόσ αγακοφ ςε μεταβολζσ τθσ τιμισ του, ceteris paribus. Τπολογίηεται ωσ ο λόγοσ τθσ ποςοςτιαίασ μεταβολισ τθσ προςφερόμενθσ ποςότθτασ ωσ προσ τθν ποςοςτιαία μεταβολι τθσ τιμισ. Η ελαςτικότθτα προςφοράσ ωσ προσ τθν τιμι λοιπόν μετράει τθν κλίςθ τθσ καμπφλθσ προςφοράσ και είναι πάντα ζνασ κετικόσ αρικμόσ αφοφ όπωσ είπαμε θ καμπφλθ προςφοράσ ζχει κετικι κλίςθ. Όπου ΔQ είναι θ διαφορά ςτθ προςφερόμενθ ποςότθτα, ΔP είναι θ διαφορά τθσ τιμισ, Qi και Pi είναι προςφερόμενθ ποςότθτα και θ τιμι αντίςτοιχα ςτο ςθμείο i. υγκρίνοντάσ τθν με τθ μονάδα μποροφμε να χαρακτθρίςουμε τθν προςφορά ωσ ελαςτικι θ ανελαςτικι.
Ελαςτικότητα τησ Προςφοράσ Όταν λοιπόν τότε θ προςφορά είναι ελαςτικι, όταν τότε θ προςφορά είναι ανελαςτικι. τθν ελαςτικι προςφορά μια αφξθςθ τθσ τιμισ κατά 10% οδθγεί ςε αφξθςθ τθσ προςφερόμενθσ ποςότθτασ κατά περιςςότερο από 10%, δθλαδι ενδεχόμενθ μεταβολι τθσ τιμισ επιφζρει μεγαλφτερθ ποςοςτιαία μεταβολι ςτθν προςφερόμενθ ποςότθτα. τθν ανελαςτικι προςφορά μια αφξθςθ τθσ τιμισ κατά 10% οδθγεί ςε αφξθςθ τθσ προςφερόμενθσ ποςότθτασ κατά λιγότερο από 10%, δθλαδι θ ποςοςτιαία μεταβολι τθσ προςφερόμενθσ ποςότθτασ είναι μικρότερθ από εκείνθν τθσ τιμισ.
27
Προςδιοριςτικοί παράγοντεσ τησ ελαςτικότητασ τησ προςφοράσ Ο κφριοσ παράγοντασ που επθρεάηει τθν προςφορά ενόσ προϊόντοσ είναι το χρονικό διάςτημα που μεςολαβεί από τθ μεταβολι τθσ τιμισ του: όςο μεγαλφτερο είναι, τόςο περιςςότερεσ ευκαιρίεσ ζχουν οι παραγωγοί για να αντιδράςουν και τόςο μεγαλφτερθ θ ελαςτικότθτα προςφοράσ. Για παράδειγμα αν θ τιμι των λαχανικϊν αυξθκεί, οι παραγωγοί δεν κα μπορζςουν να αυξιςουν τθν ίδια θμζρα τθν προςφερόμενθ ποςότθτα, οπότε λόγω τθσ αμετάβλθτθσ ποςότθτασ θ προςφορά κα είναι πλιρωσ ανελαςτικι. Σισ επόμενεσ όμωσ θμζρεσ κα αρχίςουν να φζρνουν μεγαλφτερεσ ποςότθτεσ λαχανικϊν, που όμωσ δεν είναι δυνατό να αυξθκοφν πζρα από ζνα ςθμείο. Αν όμωσ εξακολουκιςει για μεγάλο διάςτθμα να ιςχφει θ υψθλότερθ τιμι, τότε οι παραγωγοί κα ζχουν τθν ευκαιρία να προςαρμόςουν (adjustment process) τθν παραγωγι τουσ, οπότε και τθν προςφερόμενθ ποςότθτα. Γενικά λοιπόν ςτο βραχυχρόνιο διάςτθμα οι παραγωγοί δεν ζχουν τθν δυνατότθτα, λόγω χρονικοφ περιοριςμοφ, να αντιδράςουν επαρκϊσ ςτισ μεταβολζσ των τιμϊν, ςε μακροχρόνιο όμωσ διάςτθμα αυτό κακίςταται δυνατό και προςαρμόηεται θ παραγωγι, οπότε θ προςφορά γίνεται πιο ελαςτικι. 29
Προςδιοριςτικοί παράγοντεσ τησ ελαςτικότητασ τησ προςφοράσ Ζνασ άλλοσ παράγοντασ που επθρεάηει τθν ελαςτικότθτα τθσ προςφοράσ ενόσ προϊόντοσ είναι το μζγεκοσ τθσ επιχείρθςθσ. Όςο μεγαλφτερο είναι το μζγεκοσ τθσ επιχείρθςθσ, τόςο πιο εφικτι είναι θ προςαρμογι τθσ παραγωγισ και τόςο πιο ελαςτικι θ προςφορά. Αντίκετα, μια μικροφ μεγζκουσ επιχείρθςθ χαρακτθρίηεται από ανελαςτικι προςφορά. Σζλοσ, ο βακμόσ εξειδίκευςθσ των χρθςιμοποιουμζνων παραγωγικϊν ςυντελεςτϊν είναι ακόμθ ζνασ ςθμαντικόσ παράγοντασ. Όςο πιο εξειδικευμζνοι είναι οι ςυντελεςτζσ τόςο μικρότερθ είναι θ δυνατότθτα αφξθςθσ τθσ παραγωγισ του προϊόντοσ μετά από αφξθςθ τθσ τιμισ του και κατά ςυνζπεια, τόςο μικρότερθ θ ελαςτικότθτα τθσ προςφοράσ του. 30