Νεοπλάσματα των όρχεων στο σκύλο

Νεοπλάσματα των όρχεων στο σκύλο Κτηνιατρική Σχολή ΑΠΘ Εκπόνηση Εργασίας 7 ο εξάμηνο Υπεύθυνος: Παπάζογλου Λυσίμαχος, αναπληρωτής καθηγητής Εκπόνηση: Μαλιδάκη Μαρία (7743) Δεκέμβριος 2012

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι μάζες των όρχεων στο σκύλο είναι ένα περιστατικό που αντιμετωπίζεται σχετικά συχνά στην κλινική πράξη. Τα νεοπλάσματα των όρχεων αποτελούν τη δεύτερη πιο συχνή νεοπλασία στον αρσενικό σκύλο, και είναι στην πλειοψηφία καλοήθεις μάζες, αν και έχουν παρατηρηθεί μεταστάσεις, ειδικά σε κρυψόρχεις σκύλους. Τρεις τύποι νεοπλασμάτων των όρχεων κυριαρχούν στο σκύλο: το σεμίνωμα ή σπερματογονίωμα, το σερτολίωμα και το νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig. Από αυτούς, το σερτολίωμα είναι το νεόπλασμα που μπορεί να παρουσιάζει ως επί το πλείστον έντονη συμπτωματολογία, λόγω του ότι είναι ορμονικά ενεργό, και παράγει οιστρογόνα. Τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλουν από παρουσία χαρακτηριστικών εκθήλυνσης του ζώου και αλωπεκία, ως και έντονη καταστολή του μυελού των οστών, που μπορεί να απειλήσει τη ζωή του ζώου. Γενικότερα, τα νεοπλάσματα των όρχεων είναι ασυμπτωματικά και αποτελούν τυχαίο κλινικό εύρημα. Οι ακτινολογικές, αιματολογικές και κυτταρολογικές μέθοδοι είναι σε θέση να βοηθήσουν και να επιβεβαιώσουν τη διάγνωση, πριν αποφασιστεί η ανάληψη θεραπείας. Έχει δειχθεί ότι τα κυτταρολογικά επιχρίσματα με αναρρόφηση με λεπτή βελόνα μπορούν να δώσουν αξιόπιστη και ακριβή διάγνωση, λόγω αρκετών σημείων διαφοροποίησης των τριών τύπων νεοπλασμάτων στο κυτταρικό επίπεδο. Όμως η τελική διάγνωση μπορεί να δοθεί μόνο μετά από εξαίρεση των όρχεων και ιστοπαθολογική εξέταση. Η θεραπεία εκλογής είναι η ορχεκτομή, ενώ επιβάλλεται και έλεγχος της κοιλιακής κοιλότητας και των επιχώριων λεμφογαγγλίων σε κρυψόρχεις σκύλους. Η ορχεκτομή σε νεαρούς σκύλους, ταυτόχρονα με τον έλεγχο των συζεύξεων, μπορεί να λειτουργήσει ως προληπτικό μέτρο στην εμφάνιση νεοπλασμάτων των όρχεων. 2

Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ... 4 ΑΙΤΙΑ ΠΡΟΣΚΟΜΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ... 5 ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ... 5 Η ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΚΡΥΨΟΡΧΙΑΣ... 7 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ... 7 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΡΧΕΩΝ ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ... 8 ΤΟ ΣΕΜΙΝΩΜΑ... 9 Μακροσκοπική και ιστολογική εικόνα... 9 Ιστογένεση - Σταδιοποίηση... 10 ΤΟ ΣΕΡΤΟΛΙΩΜΑ... 11 Μακροσκοπική και ιστολογική εικόνα... 11 Ιστογένεση - Σταδιοποίηση... 12 Ιστολογικές αλλοιώσεις άλλων οργάνων του γεννητικού συστήματος... 13 ΤΟ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΤΟΥ LEYDIG... 13 Μακροσκοπική και ιστολογική εικόνα... 13 Ιστογένεση - Σταδιοποίηση... 14 Μακροσκοπική εικόνα φυσιολογικού και νεοπλασματικών όρχεων σκύλου... 15 Η ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ FNA... 16 Η ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΡΧΕΩΝ... 17 Σεμίνωμα... 17 Σερτολίωμα... 18 Νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig... 19 Σύνοψη κυτταρολογικών χαρακτηριστικών και ενδείξεις κακοήθειας... 20 ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΡΧΕΩΝ... 20 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΡΧΕΩΝ ΣΤΗ ΣΠΕΡΜΑΤΟΓΕΝΕΣΗ... 21 ΜΕΘΟΔΟΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ... 21 ΠΡΟΓΝΩΣΗ... 22 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 23 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 24 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη σημερινή εποχή, τα κατοικίδια ζώα απολαμβάνουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής σε σύγκριση με το χρόνο επιβίωσης στη φύση. Αυτό οφείλεται στην καλύτερη φροντίδα από τους ιδιοκτήτες, και τη δυνατότητα ιατρικής περίθαλψης και έγκαιρης εφαρμογής προληπτικής ιατρικής που προσφέρει η Κτηνιατρική Επιστήμη. Είναι όμως αναμενόμενο το ότι με την πάροδο της ηλικίας, και καθώς τα ζώα εισέρχονται στη γεροντική φάση της ζωής τους, θα παρουσιαστούν νοσήματα και παθήσεις που σχετίζονται εν μέρει με το γήρας. Τα νεοπλάσματα ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία των παθήσεων, καθ'ότι γενικά η συχνότητα εμφάνισής τους αυξάνεται με την πάροδο της ηλικίας 1. Ηλικίες ανάλογα με το βάρος στις οποίες ένας σκύλος θεωρείται ηλικιωμένος (Goldston, 1989) 2 Μικρόσωμοι σκύλοι (0 9 kg) 11.5 έτη Σκύλοι μεσαίου μεγέθους (10 23 kg) 10.9 έτη Μεγαλόσωμοι σκύλοι (24 40 kg) 8.9 έτη Πολύ μεγαλόσωμοι σκύλοι ( > 40 kg) 7.5 έτη ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ Όσον αφορά τον αρσενικό σκύλο, οι όρχεις αποτελούν το δεύτερο πιο συχνό σημείο εμφάνισης νεοπλασιών 3, ενώ οι νεοπλασίες που εντοπίζονται στους όρχεις αποτελούν το 90% του συνόλου των νεοπλασιών που εμφανίζονται στο γεννητικό του σύστημα 4. Σχεδόν όλα τα νεοπλάσματα των όρχεων ξεκινούν από τα αναπαραγωγικά κύτταρα του αρσενικού, δηλαδή τα σπερματικά επιθηλιακά κύτταρα (ειδικά στη φάση των σπερματογονίων), στα κύτταρα του Sertoli και στα κύτταρα του Leydig. Μερικοί τύποι νεοπλασμάτων προκύπτουν από σύνθεση των παραπάνω κυττάρων. Τα υπόλοιπα, μη συγκεκριμένα του όρχι κύτταρα, σπάνια καθίστανται νεοπλασματικά. Τα συχνότερα, λοιπόν, νεοπλάσματα των όρχεων στο σκύλο είναι το σπερματογονίωμα ή σεμίνωμα, το σερτολίωμα, και το νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig. Τα νεοπλάσματα αυτά παρουσιάζονται σχεδόν με την ίδια συχνότητα, αν και μερικές έρευνες 5 έχουν δείξει ότι το νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig παρουσιάζεται συχνότερα. Αναλυτική αναφορά στην μακροσκοπική, κυτταρολογική και ιστολογική εικόνα για κάθε νεόπλασμα χωριστά θα γίνει στη συνέχεια. 1 Γεράσιμος Γ. Κανακούδης, Ελένη Α. Καλδρυμίδου Κουταλιανού (Θεσσαλονίκη 2001), Γενική Παθολογική Ανατομική Νεοπλασία, Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία 2 M. A. J. Peters, D. G. de Rooij, K. J. Teerds, I. van der Gaag and F. J. van Sluijs, Spermatogenesis and testicular tumours in ageing dogs, Journal of Reproduction and Fertility (2000), p.443-452 3 Margaret C. McEntee, Reproductive Oncology, Clinical Techniques in Small Animal Practice, Volume 17, Issue 3, August 2002, p. 133-149 4 Stephen J. Withrow, David M. Vail (December 2006), Withrow and MacEwen's Small Animal Clinical Oncology, 4 th Edition, Saunders Editions 5 Robert E. Scully, David L. Coffin, Canine Testicular Tumours, With Special Reference to their Histogenesis, Comparative Morphology, and Endocrinology, Cancer (May 1952), Volume 5, Issue 3, p. 592-605 4

Πέραν της προχωρημένης ηλικίας, στους πιθανούς παράγοντες που προδιαθέτουν στη δημιουργία νεοπλασιών των όρχεων ανήκουν και η έκθεση σε λοιμογόνους παράγοντες, χημικά εντομοκτόνα, phenoxy ζιζανιοκτόνα και μακροχρόνια χρήση αντιβιοτικών όπως η τετρακυκλίνη 6. Η κρυψορχία αποτελεί επίσης έναν σημαντικό παράγοντα που αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης νεοπλάσματος των όρχεων (ειδικά του σερτολιώματος), καθώς οι κρυψόρχεις σκύλοι εμφανίζουν νεοπλάσματα των όρχεων 10 φορές συχνότερα από τους σκύλους με φυσιολογική κάθοδο των όρχεων στο όσχεο. Δεν είναι εξακριβωμένο αν κάποιες συγκεκριμένες φυλές εμφανίζουν προδιάθεση στα νεοπλάσματα των όρχεων, αλλά υπάρχει η πιθανότητα να αποτελεί και η φυλή έναν παράγοντα. Έχει αναφερθεί ότι πιθανώς οι φυλές Boxer και German Shepherd έχουν πιο αυξημένη συχνότητα εμφάνισης νεοπλασμάτων των όρχεων. 7 ΑΙΤΙΑ ΠΡΟΣΚΟΜΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΝΙΚΗ Τα συχνότερα αίτια προσκόμισης ενός αρσενικού σκύλου με νεόπλασμα των όρχεων είναι είτε η ψηλάφηση ή η ορατή παρουσία μιας μάζας στον/στους όρχεις του από τον ιδιοκτήτη, είτε η εμφάνιση ενός ή περισσότερων συμπτωμάτων που προκαλούνται από το σύνδρομο υπεροιστρογονισμού, το οποίο εμφανίζεται στη συντριπτική πλειοψηφία του με το σερτολίωμα. Αρκετές φορές όμως ο σκύλος είναι ασυμπτωματικός, και προσκομίζεται για αίτια που δε συσχετίζονται με την παρουσία του νεοπλάσματος, το οποίο τελικά συναντάται ως τυχαίο κλινικό εύρημα κατά την κλινική εξέταση ή τις περαιτέρω διαγνωστικές εξετάσεις. ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Φαίνεται ότι οι ευμεγέθεις όγκοι είναι αυτοί που προκαλούν κλινικά συμπτώματα επαρκώς έντονα ώστε να παρατηρηθούν από τους ιδιοκτήτες. Τέτοια συμπτώματα είναι δύο τύπων: 1) η εμφάνιση μιας τοπικής μάζας στο όσχεο, τη βουβωνική χώρα ή την κοιλιακή χώρα, με ή χωρίς πόνο και 2) το σύνδρομο του υπεροιστρογονισμού. Όπως αναφέρθηκε, η πλειοψηφία των σκύλων είναι ασυμπτωματικοί, ακόμα και σε περίπτωση που το μόνο σύμπτωμα είναι μια ψηλαφητή μάζα. Κατά την ψηλάφηση, είναι δυνατό να διαπιστωθεί αμφοτερόπλευρη ατροφία των όρχεων, η οποία συχνά συναύδει με την ύπαρξη ορμονικά ενεργών νεοπλασμάτων στους όρχεις. Πόνος μπορεί επίσης να παρατηρηθεί κατά την ψηλάφηση, ο οποίος οφείλεται στο μέγεθος του νεοπλάσματος (συνήθως σεμινώματος ή σερτολιώματος). Όσον αφορά το σύνδρομο υπεροιστρογονισμού, το κύριο χαρακτηριστικό που παρατηρείται είναι η εκθήλυνση του αρσενικού σκύλου. Τα συμπτώματα εκθήλυνσης παρουσιάζονται συχνά ως αποτέλεσμα σερτολιώματος, και σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις λόγω σεμινώματος. Κατά την κλινική εξέταση, τα ζώα μπορούν να εμφανίσουν ένα ή περισσότερα από τα εξής: γυναικομαστία γαλακτόρροια προσέλκυση αρσενικών σκύλων 6 Margaret C. McEntee, Reproductive Oncology, Clinical Techniques in Small Animal Practice, Volume 17, Issue 3, August 2002, p. 133-149 5

μεταβολές στο τρίχωμα συμμετρική αλωπεκία, στα σημεία με τη μεγαλύτερη καθημερινή τριβή δερματική υπερχρωμία και λέπτυνση της επιδερμίδας υποδόρια κατανομή του λίπους, που θυμίζει την κατανομή στο θηλυκό σκύλο χαλάρωση ή ατροφία της ακροποσθίας ατροφία του μη πάσχοντος όρχι μεταβολή του μεγέθους του προστάτη αδένα, ιδίως σε σερτολίωμα (λόγω εκτενούς πλακώδους μεταπλασίας ή χαρακτηριστικής συρρίκνωσης του επιθηλίου του) αιμορραγίες (λόγω θρομβοκυτταροπενίας από καταστολή του μυελού των οστών) αναιμία (λόγω απώλειας αίματος ή μειωμένης παραγωγής ερυθροκυττάρων από καταστολή του μυελού των οστών) εμπύρετες μολύνσεις (λόγω ουδετεροπενίας από καταστολή του μυελού των οστών) Σε αρκετές περιπτώσεις η αδυναμία του τριχώματος να αναπτυχθεί ξανά μετά από κούρεμα ήταν το σύμπτωμα που έφερνε τους ιδιοκτήτες για κλινική εξέταση του ζώου. Εικόνα 1. Γυναικομαστία σε ακέραιο κρυψόρχι σκύλο με ορμονικά ενεργό νεόπλασμα του όρχι Εικόνα 2. Συμμετρική αλωπεκία σε σκύλο με σερτολίωμα και συμπτώματα υπεροιστρογονισμού Εικόνες 1,2: Margaret C. McEntee, Reproductive Oncology, Clinical Techniques in Small Animal Practice, Volume 17, Issue 3, August 2002, p. 133-149 Περαιτέρω διαγνωστικές εξετάσεις, όσον αφορά το σύνδρομο υπεροιστρογονισμού, μπορούν να δείξουν: αιματολογικές ενδείξεις καταστολής του μυελού των οστών (όπως η μη αναγγενητική αναιμία, η λευκοπενία, η θρομβοκυττοπενία και η παγκυτταροπενία) μεταβολές στην ποιότητα του σπέρματος Η ληθαργικότητα είναι ένα ακόμη πιθανό σύμπτωμα σε περιπτώσης ύπαρξης σερτολιώματος, πιθανώς λόγω της επίδρασης των οιστρογόνων στον θυρεοειδή αδένα, που τον καθιστούν προοδευτικά ατροφικό. 6

Σκύλοι με νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig μπορεί να παρουσιάσουν περινεϊκή κήλη και υπερπλασία ή αδενώματα στον αδένα της ουράς ή στους περιπρωκτικούς αδένες, ή να συνυπάρχουν ασθένειες του προστάτη αδένα. Διαγνωστικά, μπορεί να διαπιστωθεί αυξημένη παραγωγή τεστοστερόνης, αν και δεν είναι συχνή. Σκύλοι που χρησιμοποιούνται στην αναπαραγωγή ενδέχεται να παρουσιάσουν μεταβολές στη γονιμότητά τους και μείωση της γενετήσιας ορμής. Η ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΚΡΥΨΟΡΧΙΑΣ Πέραν της αυξημένης πιθανότητας εμφάνισης νεοπλασιών των όρχεων σε κρυψόρχεις σκύλους, καθώς και την αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης του συνδρόμου υπεροιστρογονισμού, παρατηρείται ότι τα νεοπλάσματα προκύπτουν συχνότερα στον δεξί όρχι, εξαιτίας της διπλάσιας πιθανότητάς του να μην έχει ολοκληρώσει τη φυσιολογική κάθοδο στο όσχεο. 8 Η συστροφή του όρχι, αν και δεν είναι συχνή στο σκύλο, μπορεί να συμβεί ενδοκοιλιακά σε όρχεις που δεν έχουν πραγματοποιήσει τη φυσιολογική κάθοδο, και που ταυτόχρονα συνήθως παρουσιάζουν κάποιο νεόπλασμα. Σε αυτήν την περίπτωση, κατά την κλινική εξέταση μπορεί να παρουσιαστεί αιμοπεριτόναιο, ή ο ιδιοκτήτης να προσκομίσει τον σκύλο με αναφερόμενο σύμπτωμα την αιματουρία. Σκύλοι με κρυψορχία μπορεί επίσης να αναπτύξουν νεοπλασίες σε νεαρότερες ηλικίες. ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Εφ'όσον στη λίστα της διαφορικής διάγνωσης συγκαταλέγεται και η νεοπλασία των όρχεων, είναι χρήσιμο να γίνουν οι εξής εξετάσεις: πλήρης κλινική εξέταση και προσεκτική ψηλάφηση των όρχεων, ειδικά σε ακέραιους σκύλους μεγάλης ηλικίας, για τυχόν εύρεση μαζών, αλλοιώσεων στην επιφάνειά τους ή ετερόπλευρης ατροφίας ψηλάφηση από το απευθυσμένο, για τυχόν διόγκωση των επιχώριων λεμφογαγγλίων, καθώς και έλεγχο του προστάτη αδένα υπέρηχος όρχεων και κοιλίας ακτινογραφήματα θώρακα και κοιλίας πλήρες αιματολογικό/βιοχημικό προφίλ, ειδικά σε σκύλους με κλινικά συμπτώματα διαταραχής των ορμονών (υπεροιστρογονισμού) ανάλυση/καλλιέργεια ούρων, αν υπάρχει υποψία επιπλοκής λοιμογόνου παράγοντα Τα ακτινογραφήματα και ο υπέρηχος κοιλίας είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στην εύρεση όγκων σε περίπτωση κρυψορχίας, και για την εύρεση μεταστάσεων σε λεμφογάγγλια και κοιλιακά όργανα. Παρ'ολ'αυτά πρέπει να σημειωθεί ότι δε μπορούν να υποδείξουν τον τύπο του νεοπλάσματος, παρά μόνο την ύπαρξή του. Οι εξετάσεις για τον έλεγχο της πηκτικότητας του αίματος, αλλά και η αξιολόγηση της λειτουργικότητας του 8 Margaret C. McEntee, Reproductive Oncology, Clinical Techniques in Small Animal Practice, Volume 17, Issue 3, August 2002, p. 133-149 7

μυελού των οστών, λαμβάνοντας δείγματα από τον ιστό και πραγματοποιώντας κυτταρολογική εξέταση, είναι ιδιαίτερα χρήσιμες σε σκύλους που παρουσιάζουν αναιμία, πετέχειες, εκχυμώσεις ή αιμορραγία στη συμπτωματολογία τους. Προτείνεται και ο έλεγχος τεστοστερόνης, οιστρογόνων και προγεστερόνης του ορού σε αρσενικούς σκύλους με κλινικά συμπτώματα ορμονικών διαταραχών. Η μέτρηση των επιπέδων οιστραδιόλης 17β στον ορό του αίματος μπορεί να είναι χρήσιμη ως διαγνωστικό στοιχείο της παραγωγής οιστρογόνων από το νεόπλασμα, αν και δεν παρατηρείται αύξηση της ορμόνης σε όλους τους σκύλους με συμπτώματα εκθήλυνσης, αλλά δυσαναλογία μεταξύ οιστρογόνων και ανδρογόνων. 9 Ο υπέρηχος των όρχεων και ο μικροσκοπικός έλεγχος του σπέρματος είναι επίσης απαραίτητος στη διαπίστωση μη ψηλαφήσιμων νεοπλασμάτων των όρχεων, σε σκύλους με αγονιμότητα ως αίτιο προσκόμισης στην κλινική. Η εξέταση αναρρόφησης με λεπτή βελόνα, καθοδηγούμενης από τον υπέρηχο, μπορεί να αποβεί πολύ χρήσιμη σε σκύλους υψηλής αναπαραγωγικής αξίας, και η κυτταρολογική εξέταση μπορεί να αποκλείσει άλλες πιθανές ασθένειες ή παθήσεις των όρχεων. Θα γίνει εκτενέστερη αναφορά στην κυτταρολογική εξέταση με υλικό από αναρρόφηση με λεπτή βελόνα (Fine Needle Aspiration FNA) και την αποτελεσματικότητά της στη διάγνωση των νεοπλασμάτων των όρχεων του σκύλου, αμέσως μετά την παρουσίαση των νεοπλασμάτων και της ιστολογικής τους εικόνας. Η διάγνωση μιας συγκεκριμένης νεοπλασίας ή η διαφοροποίηση μεταξύ νεοπλασίας και άλλης αλλοίωσης λόγω τραυματισμού ή φλεγμονής είναι δύσκολη μόνο με την κλινική εξέταση. Βέβαιη διάγνωση λαμβάνεται μόνο μετά από ιστοπαθολογική εξέταση των όρχεων, είτε με βιοψία, είτε μετά την πραγματοποίηση ορχεκτομής. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΡΧΕΩΝ ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ Τα νεοπλάσματα που εμφανίζονται με τη μεγαλύτερη συχνότητα στους όρχεις των σκύλων είναι το σεμίνωμα, το σερτολίωμα και το νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig. Κατά την κλινική εξέταση μπορούν να γίνουν αντιληπτά το σεμίνωμα και το σερτολίωμα, καθώς μπορούν να δώσουν ευμεγέθεις και ψηλαφητούς όγκους, ενώ τα νεοπλάσματα των κυττάρων του Leydig είναι μικρά σε μέγεθος και πιθανώς μη αντιληπτά κατά την ψηλάφηση. Το σερτολίωμα, όπως προαναφέρθηκε, μπορεί να συσχετισθεί και με κλινικά συμπτώματα εκθήλυνσης του ζώου. Γενικότερα υπάρχει η πιθανότητα πολλαπλών εστιών νεοπλασίας σε έναν όρχι, καθώς και αμφοτερόπλευρη εμφάνιση των νεοπλασιών ή και συνδυασμός περισσότερων του ενός τύπου νεοπλάσματος, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους σκύλους. Σε μια έρευνα 198 σκύλων με νεοπλασίες των όρχεων, με ηλικιακό εύρος μεταξύ 3-19 ετών και μέσο όρο τα 10.2 έτη, 38 σκύλοι (19%) είχαν περισσότερους από έναν τύπους νεοπλασμάτων των όρχεων, ενώ μία ακόμα έρευνα 410 σκύλων με νεοπλασίες των όρχεων έδειξε ότι 45 (11%) είχαν δύο διαφορετικούς τύπους νεοπλασιών, ενώ ένας (1) από τους σκύλους είχε τρεις διαφορετικούς τύπους 10. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι τρεις συχνότεροι τύποι των νεοπλασμάτων των όρχεων στο σκύλο, όσον αφορά 9 Simon T. Kudnig, Bernard Sequin (April 2012), Veterinary Surgical Oncology, Wiley-Blackwell Editions 10 Margaret C. McEntee, Reproductive Oncology, Clinical Techniques in Small Animal Practice, Volume 17, Issue 3, August 2002, p. 133-149 8

τη μακροσκοπική και την ιστολογική τους εικόνα, την ιστογένεση και τη σταδιοποίησή τους. ΤΟ ΣΕΜΙΝΩΜΑ Το σεμίνωμα ή σπερματογονίωμα είναι ένα μαλακό νεόπλασμα, μεγέθους μεταξύ 1mm και 10cm. Μπορεί να εμφανιστεί ετερόπλευρα ή αμφοτερόπλευρα, ενώ είναι πιθανή η εμφάνιση και σε κρυψόρχεις σκύλους. Όσον αφορά την ηλικία εμφάνισης, σύμφωνα με μια έρευνα 11 86 σκύλων με νεοπλάσματα των όρχεων, βρέθηκαν σεμινώματα σε 20 σκύλους, οι ηλικίες των οποίων κυμαίνονταν από 5 ως 14 έτη, με μέσο όρο τα 11 έτη. Μακροσκοπική και ιστολογική εικόνα Μακροσκοπικά, πρόκειται για ευδιάκριτες μάζες, με στιπλνή επιφάνεια λευκού ή γκρίζου χρώματος, συμπαγείς και ομοιογενούς σύστασης. Μπορεί να προεξέχουν από το ορχικό παρέγχυμα, ενώ η επιφάνεια τομής παρουσιάζεται λευκωπή, με τον νεοπλασματικό ιστό να φαίνεται τραχύς και λοβιώδης εξαιτίας της ύπαρξης λεπτών δοκίδων συνδετικού ιστού. Τα νεοπλασματικά κύτταρα του σεμινώματος μπορούν να ανευρεθούν τόσο στα σπερματοφόρα σωληνάρια όσο και στο διάμεσο ιστό. Μικροσκοπικά, το σεμίνωμα αποτελείται από ομοιόμορφα, μεγάλα, ευδιάκριτα κύτταρα, πολυεδρικά ή στρογγυλά, με εωσινοφιλικό κυτταρόπλασμα και υπερχρωματινικούς πυρήνες. Οι τελευταίοι ποικίλουν σε μέγεθος και εμφανίζουν συχνά έναν πυρηνίσκο. Οι υπερμεγέθεις πυρήνες και τα γιγαντοκύτταρα με πολλούς πυρήνες δεν είναι σπάνιο φαινόμενο, ενώ παρατηρούνται συχνά μιτώσεις. Η παρουσία λεμφοκυττάρων στο μικροσκοπικό πεδίο είναι ιδιαίτερα συχνή. Εικόνα 3. Ιστολογική εικόνα σεμινώματος 11 Robert E. Scully, David L. Coffin, Canine Testicular Tumours, With Special Reference to their Histogenesis, Comparative Morphology, and Endocrinology, Cancer (May 1952), Volume 5, Issue 3, p. 592-605 9

University of Guelph, http://www.uoguelph.ca/~rfoster/repropath/male/dog/maledog_testis.htm Ιστογένεση - Σταδιοποίηση Τα στάδια ιστογένεσης του σεμινώματος μπορούν συχνά να προσδιοριστούν στο σκύλο με τη βοήθεια της ιστοπαθολογικής εξέτασης. Τα στάδια ανάπτυξης του νεοπλάσματος αυτού είναι 12 : 1. η προ-νεοπλασματική ατροφία του σπερματογονικού επιθηλίου 2. η αντικατάσταση σπερματογονίων με νεοπλασματικά κύτταρα του σεμινώματος 3. η εξάπλωση στα σπερματοφόρα σωληνάρια 4. η πιθανή εισβολή στο διάμεσο ιστό (τάσεις τοπικής εξάπλωσης) Κατά το 1 ο στάδιο, η προνεοπλασματική ατροφία μπορεί να ποικίλει από εστιακή μείωση του αριθμού των σπερματοζωαρίων και των σπερματοκυττάρων στο σπερματοφόρο σωληνάριο, μέχρι και την πλήρη εξαφάνιση των κυττάρων αυτών. Στην τελευταία περίπτωση το σωληνάριο παραμένει επιστρωμένο με νεοπλασματικά κύτταρα μεταξύ των οποίων μπορεί να παρεμβάλλονται μερικά φυσιολογικά παραμένοντα σπερματογόνια (τα οποία μικροσκοπικά παρουσιάζονται ως μικρά, σφαιρικά κύτταρα με εωσινοφιλικό κυταρόπλασμα και μικρούς, στρογγυλούς, σκοτεινούς πυρήνες με συμπυκνωμένη χρωματίνη). Κατά το 2 ο στάδιο, τα όποια φυσιολογικά σπερματογόνια βρίσκονται στα ατροφικά σωληνάρια αντικαθίστανται πλέον με μεγάλα πολυεδρικά κύτταρα με εωσινοφιλικό κυτταρόπλασμα, διογκωμένους πυρήνες, άνισα κατανεμημένη χρωματίνη, και έναν ευδιάκριτο εωσινοφιλικό πυρηνίσκο. Αυτά τα νέα κύτταρα παραμένουν κοντά στη βασική μεμβράνη των σπερματοφόρων σωληναρίων. Κατά το 3 ο στάδιο, τα νεοπλασματικά κύτταρα εξαπλώνονται στη βασική μεμβράνη προκαλώντας απόπτωση των φυσιολογικών κυττάρων, ενώ ταυτόχρονα πολλαπλασιάζονται στους αυλούς των σωληναρίων και καταλαμβάνουν τον χώρο εντός του αυλού. Κατά το 4 ο στάδιο, το νεόπλασμα μπορεί είτε να εξαπλωθεί εκτενώς εντός του σωληναριακού συστήματος πριν περάσει στο διάμεσο ιστό, είτε να διαπεράσει τα σωληνάρια σε πιο πρώιμη φάση. Η πάχυνση της υαλίνης που παρατηρείται στα σωληνάρια κατά την ατροφία τους, φαίνεται ότι λειτουργεί ως φραγμός στην εξάπλωση του όγκου εξω-σωληναριακά. Σε αυτό το στάδιο μπορεί να παρατηρηθεί εισροή λεμφοκυττάρων στα σωληνάρια και τους αυλούς τους. Άρα λοιπόν το σεμίνωμα φαίνεται να ξεκινά κυρίως από σπερματογόνια ατροφικών σπερματοφόρων σωληναρίων. Περνά μια φάση ανάπτυξης επί τόπου ή ενδοσωληναριακά (ενδοσωληναριακός τύπος), πριν εξαπλωθεί στον διάμεσο ιστό και δημιουργήσει διάχυτο νεόπλασμα (διάχυτος τύπος), που αποτελείται από συμπαγείς κυτταρικές μάζες οι οποίες διακόπτονται από ελάχιστο διάμεσο συνδετικό ιστό. Η δημιουργία του σεμινώματος είναι γενικά, πάντως, πολυεστιακή. Μερικά σεμινώματα μπορεί να ανευρίσκονται 12 Robert E. Scully, David L. Coffin, Canine Testicular Tumours, With Special Reference to their Histogenesis, Comparative Morphology, and Endocrinology, Cancer (May 1952), Volume 5, Issue 3, p. 592-605 10

σε θέσεις του όρχι όπου εκτελείται κανονικά η σπερματογένεση και φαινομενικά δεν παρουσιάζεται ατροφία, λόγω της ήδη μεγάλης ανάπτυξης του νεοπλάσματος. ΤΟ ΣΕΡΤΟΛΙΩΜΑ Το σερτολίωμα είναι ένα σκληρό νεόπλασμα διαμέτρου που κυμαίνεται μεταξύ 1cm (ή και μικρότερης) και 12cm. Eμφανίζεται και σε νεαρότερα ζώα πιο συχνά απ'ότι τα το σεμίνωμα και το νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig. Μία έρευνα 13 67 σκύλων με σερτολίωμα έδειξε ότι η μέση ηλικία εμφάνισης του σερτολιώματος ήταν τα 9.5 έτη. Σε μια όμαδα 8 σκύλων με σερτολίωμα και υποπλασία του μυελού των οστών, οι ηλικίες είχαν εύρος μεταξύ 2.5 και 13 ετών (με μέσο όρο τα 7 έτη). Το νεόπλασμα μπορεί να αναπτυχθεί στον όρχι κυρίως ετερόπλευρα αλλά εμφανίζεται και αμφοτερόπλευρα, ενώ σε κρυψόρχεις σκύλους εμφανίζεται κοιλιακά και βουβωνικά. Μακροσκοπική και ιστολογική εικόνα Τα σερτολιώματα είναι τυπικά λοβώδη, συμπαγή, λευκού ή γκρίζου χρώματος, και δίνουν μια λιπώδη αίσθηση κατά την ψηλάφηση. Ο άφθονος συνδετικός ιστός που υπάρχει στο νεόπλασμα, δίνει σε αυτό ιδιαίτερα σκληρή σύσταση. Η τυπική εικόνα σε τομή είναι ένας ευδιάκριτος, ωχρός ή λευκός σκληρός όγκος, με ακανόνιστους λοβούς που διαχωρίζονται από αρκετά πυκνές ινώδεις δοκίδες. Μικρές κύστεις με ορώδες υγρό είναι επίσης συχνά εμφανείς. Μικροσκοπικά υπάρχουν δύο τύποι σερτολιώματος: ο διάχυτος και ο ενδοσωληναριακός, που μπορεί να διηθεί ή όχι το βασικό πέταλο 14. Ανάλογα με τη φορά της τομής του ιστοτεμαχίου, τα σωληνάρια φαίνονται μικρά και στρογγυλά, οβάλ ή στενόμακρα και συχνά ελικοειδή, ενώ στην πλειοψηφία αποτελούνται από ομοιόμορφα κατανεμημένα νεοπλασματικά κύτταρα. Τα στρώματα κολλαγόνου μπορεί να ποικίλουν από λεπτές μεμβράνες μεταξύ συνωστισμένων σωληναρίων, μέχρι την παρουσία άφθονου κολλαγόνου που χωρίζει ευρέως τα στοιχεία του σωληναριακού επιθηλίου. Τα νεοπλασματικά κύτταρα είναι ποικίλης μορφής, από στρογγυλά και πολυεδρικά έως μακρόστενα, με ασαφή κυτταρικά όρια και τον πυρήνα να βρίσκεται μεταξύ ενός αδρού εωσινοφιλικού κυτταροπλασματικού συγκυτίου, ή ενός έντονα εωσινοφιλικού και πυκνού κυτταροπλάσματος. Ένα βασικό χαρακτηριστικό των περισσότερων σερτολιωμάτων, και σίγουρα των ορμονικά ενεργών, είναι η παρουσία στο κυτταρόπλασμα των νεοπλασματικών κυττάρων διακριτών σφαιρικών κενοτοπίων διαφόρων μεγεθών. Οι πυρήνες είναι στρογγυλοί, οβάλ ή ατρακτοειδείς. 13 Margaret C. McEntee, Reproductive Oncology, Clinical Techniques in Small Animal Practice, Volume 17, Issue 3, August 2002, p. 133-149 14 Γεράσιμος Γ. Κανακούδης, Ελένη Α. Καλδρυμίδου Κουταλιανού (Θεσσαλονίκη 2001), Γενική Παθολογική Ανατομική Νεοπλασία, Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία 11

Όπως και στο σεμίνωμα, τα σπερματοφόρα σωληνάρια που περιέχουν νεοπλασματικά κύτταρα του Sertoli δείχνουν ποικίλους βαθμούς ατροφίας. Εικόνα 4. Ιστολογική εικόνα σερτολιώματος University of Guelph, http://www.uoguelph.ca/~rfoster/repropath/male/dog/maledog_testis.htm Ιστογένεση - Σταδιοποίηση Τα νεοπλάσματα αυτά ξεκινούν κυρίως από τα κύτταρα του Sertoli, στα σπερματοφόρα σωληνάρια του όρχι. Η διαδικασία ανάπτυξης του σερτολιώματος σταδιοποιείται δυσκολότερα σε σύγκριση με το σεμίνωμα, εξαιτίας του ότι δεν εμφανίζονται αλλοιώσεις νωρίς κατά την ανάπτυξη του νεοπλάσματος, και επειδή στα αρχικά στάδιά τους τα σερτολιώματα δεν έχουν μια ξεκάθαρη και σταθερή εικόνα. Στα αρχικά στάδια υπάρχει συχνά υποκαψικό αδένωμα πολύ μικρού μεγέθους, με τοπικό πολλαπλασιασμό κυττάρων που μοιάζουν με τα κύτταρα του Sertoli, τα οποία καθιστούν συμφορημένα τα σπερματοφόρα σωληνάρια. Καθώς ο όγκος μεγαλώνει σε μέγεθος, τα σπερματογόνια αποπίπτουν εντός του αυλού των σωληναρίων και εξαφανίζονται. Τα σερτολιώματα μπορούν να είναι αδενώματα ή καρκινώματα, αλλά η διάκριση μεταξύ των δύο είναι δύσκολη καθώς υπάρχουν ιστολογικά οριακές καταστάσεις, ενώ οι μεταστάσεις δεν είναι αρκετά συχνές ώστε να δηλώνουν εμφανώς κακοήθεια. Ένα χαρακτηριστικό που μπορεί να βοηθήσει στη διαφοροποίηση και τη σταδιοποίηση του νεοπλάσματος είναι ότι οι πυρήνες στους καλοήθεις όγκους τείνουν να είναι μέτριου μεγέθους και ομοιόμορφοι, ενώ σπανιότερα είναι ωχροί, οβάλ και περιέχουν έναν πυρηνίσκο, θυμίζοντας αρκετά φυσιολογικά κύτταρα του Sertoli. Στα ιστολογικά κακοήθη δείγματα, απεναντίας, οι πυρήνες είναι υπερχρωματινικοί και πυκνοί, δείχνουν συχνά μιτωτική δραστηριότητα, και ποικίλουν σε μέγεθος και σχήμα. Πυρήνες μικροί, σκοτεινοί, ελάχιστα μεγαλύτεροι από αυτούς των λεμφοκυττάρων, ή πολύ ευμεγέθεις, ωχροί με πολλούς πυρηνίσκους αποτελούν ακραία παραδείγματα σε κακοήθη δείγματα. Σε ορισμένα σερτολιώματα υπάρχουν κύτταρα ή ομάδες κυττάρων που δε μπορούν να διαχωριστούν από τα κύτταρα του σεμινώματος, και σε μερικές από αυτές τις περιπτώσεις είναι συχνά απίθανο να διαγνωστεί αν αυτά 12

τα κύτταρα αποτελούν ή όχι σεμίνωμα. Μερικά σερτολιώματα παρουσιάζουν διασκορπισμένα ατομικά ή ομαδικά κύτταρα του Leydig, τα οποία όμως σπάνια διακρίνονται και φαίνεται να αντιπροσωπεύουν την ωρίμανση των στρωματικών κυττάρων και όχι συνυπάρχον νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig. Ιστολογικές αλλοιώσεις άλλων οργάνων του γεννητικού συστήματος Σε ζώα με ενεργά σερτολιώματα, ο φυσιολογικός όρχις και ο προστάτης αδένας μπορούν να παρουσιάσουν μακροσκοπικές και ιστολογικές μεταβολές. Ο φυσιολογικός όρχις, ειδικά, είναι τυπικά πολύ μικρότερος και πλαδαρός, και στην επιφάνεια τομής παρουσιάζει σκούρα καφέ απόχρωση. Μικροσκοπικά υπάρχει ατροφία του σπερματικού επιθηλίου, συγκέντρωση λιποφουσκίνης εντός των κυττάρων του Sertoli, και υαλινοποίηση της βασικής στοιβάδας των σωληναρίων. Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι τα σερτολιώματα είναι συχνά ορμονικά ενεργά και παράγουν οιστρογόνα, δίνοντας πληθώρα συμπτωμάτων σε άλλα συστήματα, όπως αναφέρθηκε και κατά τη συμπτωματολογία νωρίτερα. ΤΟ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΤΟΥ LEYDIG Τα νεοπλάσματα των κυττάρων του Leydig είναι τυπικά μικρά και μη ψηλαφήσιμα, και συχνά αποτελούν τυχαίο εύρημα. Σε μια έρευνα 15 σε 56 σκύλους με νεοπλάσματα των κυττάρων του Leydig, 9 στους 56 (16%) είχαν αύξηση του μεγέθους των όρχεων, 24 (43%) είχαν όγκους αμφοτερόπλευρα, και κανείς σκύλος δεν είχε συμπτώματα ορμονικής διαταραχής. Το μέγεθος του πάσχοντος όρχεως συνήθως δε μεταβάλλεται, και δεν παρατηρείται πόνος, ενώ η πλειοψηφία των όγκων στη συγκεκριμένη έρευνα είχε διάμετρο μικρότερη από 2cm. Όσον αφορά την ηλικία εμφάνισης, σε μία έρευνα 16 86 σκύλων με νεοπλάσματα των όρχεων, 44 είχαν νεοπλάσματα των κυττάρων του Leydig. Οι ηλικίες κυμαίνονταν μεταξύ 2 και 16 ετών, με μέσο όρο τα 10 έτη. Μακροσκοπική και ιστολογική εικόνα Τα νεοπλάσματα των κυττάρων του Leydig είναι μαλακά, υπεγειρμένα, συμπαγή, και πορτοκαλόχρωμα στην επιφάνεια τομής, περιλαμβάνοντας συχνά και κύστεις με ορώδες ή αιματηρό υγρό. Ο όγκος έχει λιπώδη υφή κατά την ψηλάφηση. Μικροσκοπικά, οι όγκοι συντίθεται από ευμεγέθη κύτταρα του Leydig που διατάσσονται με χαρακτηριστική πασσαλοειδή μορφή γύρω από τα αιμοφόρα αγγεία. Σπανιότερα, τα νεοπλασματικά κύτταρα αναπτύσσονται σε ένα δίκτυο λεπτών χορδών γύρω από στρογγυλές περιοχές γεμάτες βλεννώδες, ορώδες ή αιματηρό περιεχόμενο. Η εικόνα αυτή των κυττάρων δίνει πολλές φορές την εντύπωση ψευδοαδενωματώδους κατασκευής. Μερικές φορές τα κύταρα σχηματίζουν οβάλ μάζες που πιέζουν το αγγειακό δίκτυο και σχηματίζουν ψευδοσωληναριακή εικόνα. Τέτοιου είδους σχηματισμοί μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση με τα σερτολιώματα. 15 Margaret C. McEntee, Reproductive Oncology, Clinical Techniques in Small Animal Practice, Volume 17, Issue 3, August 2002, p. 133-149 16 Robert E. Scully, David L. Coffin, Canine Testicular Tumours, With Special Reference to their Histogenesis, Comparative Morphology, and Endocrinology, Cancer (May 1952), Volume 5, Issue 3, p. 592-605 13

Τα νεοπλασματικά κύτταρα είναι τυπικά πολυεδρικά ή στρογγυλά, αν και μερικές φορές τυχαίνει να είναι και κυλινδρικά. Το κυτταρόπλασμα είναι άφθονο, ομοιογενές και εωσινοφιλικό, και συχνά περιέχει διασκορπισμένα λιπίδια σε μορφή κενοτοπίων που του δίνουν μια σπογγώδη μορφή. Ένας μικρός αριθμός όγκων αποτελούνται αποκλειστικά από τέτοιου είδους κύτταρα, ενώ οι περισσότεροι περιέχουν κενοτόπια μεγάλου μεγέθους όπως στα σερτολιώματα. Μερικές φορές τα κενοτόπια αυτά είναι τόσα πολλά που δίνουν την εικόνα λιπώματος. Εκτός των λιπιδίων, μπορεί να παρατηρηθεί και συσσώρευση λιποφουσκίνης, δίνοντας κιτρινωπό χρωματισμό. Οι πυρήνες των νεοπλασματικών κυττάρων είναι τυπικά στρογγυλοί και ποικίλουν ελαφρά σε μέγεθος, με τη χρωματίνη τους να συχνά λεπτοκοκκώδης και να δίνει στον πυρήνα μια ομοιογενή σύσταση. Μπορούν να παρατηρηθούν υπερχρωματινικοί και ευμεγέθεις πυρήνες σε μερικά σημεία του δείγματος. Συχνή είναι η παρουσία πυρηνίσκου εντός των πυρήνων των νεοπλασματικών κυττάρων. Σε λίγους όγκους μπορούν να εμφανιστούν παραμορφωμένα κύτταρα με σκοτεινούς πυρήνες. Οι μιτώσεις δεν φαίνεται να είναι συχνές. Εικόνα 3. Ιστολογική εικόνα νεοπλάσματος των κυττάρων του Leydig University of Guelph, http://www.uoguelph.ca/~rfoster/repropath/male/dog/maledog_testis.htm Ιστογένεση - Σταδιοποίηση Ο υπερπολλαπλασιασμός των κυττάρων του Leydig μπορεί να διαφοροποιηθεί σε υπερπλασία, αδένωμα ή καρκίνωμα, αλλά η διαφοροποίηση δεν είναι πάντα εύκολη. Τα νεοπλάσματα των κυττάρων του Leydig ξεκινούν ως μικρές εστίες πολλαπλασιασμού των κυττάρων μεταξύ των σπερματοφόρων σωληναρίων. Οι εστίες αυτές θυμίζουν πολύ στη μορφολογία τούς μεγαλύτερους όγκους και έτσι προτιμάται να ορίζονται ως νεοπλάσματα αρχικού σταδίου, αντί για τοπική υπερπλασία. Παρ ολ αυτά μπορούμε να μιλήσουμε και για οζώδη υπερπλασία των κυττάρων του Leydig, η οποία μπορεί να αποτελεί προνεοπλασματική εκδήλωση, και παρατηρείται ως μικρά οζίδια, συχνά ανιχνεύσιμα μακροσκοπικά, σε όρχεις που παρουσιάζουν ατροφία λόγω γήρατος. Η υπερπλασία αυτή μπορεί να παρατηρηθεί και σε διάχυτη μορφή. Σε οποιαδήποτε περίπτωση όμως, δε μπορεί να διαχωριστεί 14

από τη φάση μεταβολής της σε νεοπλασματική κατάσταση 17. Καθώς οι όγκοι αυξάνουν σε μέγεθος, διαχωρίζουν όλο και περισσότερο τα σπερματικά σωληνάρια, τα οποία μπορεί αργότερα να εμφανίσουν ατροφία και σχηματισμό σεμινώματος. Τελικά, οι όγκοι εγκαψώνονται από μια συχνά παχιά και υαλινωμένη κάψα. Μακροσκοπική εικόνα φυσιολογικού και νεοπλασματικών όρχεων σκύλου Εικόνα 3. Φυσιολογικός όρχις σκύλου σε τομή Εικόνα 4. Σεμίνωμα Εικόνα 5. Σερτολίωμα Εικόνα 6. Νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig Εικόνα 3:University of Guelph, http://www.uoguelph.ca/~rfoster/repropath/male/dog/maledog_testis.htm, Εικόνες 4-6: University of Pennsylvania, http://research.vet.upenn.edu/systemicpathology/exam4/commonsmallanimallesions/tabid/3649/albumid/6010-56/default.aspx 17 Γεράσιμος Γ. Κανακούδης, Ελένη Α. Καλδρυμίδου Κουταλιανού (Θεσσαλονίκη 2001), Γενική Παθολογική Ανατομική Νεοπλασία, Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία 15

Η ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ FNA 18 Η δυνατότητα αξιόπιστης διάγνωσης είναι πολύ σημαντική όσον αφορά την υγεία του ζώου, τις θεραπευτικές αποφάσεις που θα ληφθούν, και την επαρκή ενημέρωση του ιδιοκτήτη σχετικά με την κατάσταση του ζώου του. Οι κίνδυνοι που συνοδεύουν την αναισθησία των ηλικιωμένων ζώων, το κόστος της εγχείρησης σε περίπτωση που επιλεγεί ως θεραπευτική λύση, αλλά και η άρνηση μερικών ιδιοκτητών στην ορχεκτομή του σκύλου τους (η οποία αποτέλει τη μέθοδο εκλογής, όπως θα αναφερθεί στο θεραπευτικό μέρος) μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όσον αφορά την τελική επιλογή θεραπείας. Έχει δειχθεί ότι η κυτταρολογική εξέταση δίνει τη δυνατότητα ακριβούς διάγνωσης και είναι ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο ως προς τη διαχείριση της ασθένειας και τη λήψη αποφάσεων από τον κτηνίατρο και τον ιδιοκτήτη. Στη μέθοδο κυτταρολογικής εξέτασης με FNA (Fine Needle Aspiration / Αναρρόφηση με Λεπτή Βελόνα), λαμβάνεται δείγμα από τη μάζα με την εισαγωγή λεπτής βελόνας (προτείνεται η χρήση βελόνας διαμέτρου 25 G), και τη μετακίνησή της εντός της μάζας σε 2-3 διαφορετικές κατευθύνσεις, χωρίς αναρρόφηση υλικού και χωρίς την πλήρη έξοδο της βελόνας κατά τις κινήσεις εντός της μάζας. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να επιτραπεί σε επαρκή αριθμό κυττάρων να εισαχθούν στον αυλό της βελόνας, και να αποτραπεί εκτενής καταστροφή τους (που μπορεί να προκύψει με την αναρρόφηση). Το υλικό τοποθετείται σε αντικειμενοφόρο πλάκα με τη βοήθεια μιας σύριγγας στην οποία έχει εισροφηθεί λίγος αέρας (ώστε να πραγματοποιηθεί η εκτόξευση του υλικού εντός της βελόνας). Στη συνέχεια πραγματοποιείται η χρώση του επιχρίσματος και η μικροσκόπηση. Σε μία έρευνα 19 92 σκύλων από τους οποίους πάρθηκε δείγμα με FNA από όρχεις που παρουσίαζαν μάζα, η κυτταρολογική διάγνωση ήταν ακριβής στο να αναδείξει 20 σεμινώματα, 16 σερτολιώματα, 50 νεοπλάσματα των κυττάρων του Leydig και ένα μαστοκύττωμα. 5 περιστατικά δεν μπόρεσαν να διαγνωσθούν με κυτταρολογική εξέταση. Οι κυτταρολογικές διαγνώσεις επιβεβαιώθηκαν μετα από χειρουργική αφαίρεση των όρχεων και ιστοπαθολογική εξέταση των μαζών στα 87 από τα 92 περιστατικά. Η κυτταρολογική εξέταση είχε ευαισθησία 95% για το σεμίνωμα, 88% για το σερτολίωμα και 96% για τα νεοπλάσματα των κυττάρων του Leydig, ενώ η ειδικότητα ήταν 100% και για τους τρεις τύπους νεοπλασιών. Όσον αφορά τα περιστατικά στα οποία απέτυχε η διάγνωση, σε 2 περιπτώσεις η δειγματοληψία περιείχε μεγάλη ποσότητα αίματος και το δείγμα δε μπορούσε να χρησιμεύσει διαγνωστικά. Σε μία περίπτωση το επίχρισμα έδωσε μόνο φυσιολογικά κύτταρα του όρχι, ενώ σε μία ακόμα το επίχρισμα ήταν ανεπαρκές όσον αφορά τον αριθμό των κυττάρων που περιείχε. Ένα επίχρισμα περιείχε μόνο αίμα και μικρούς αριθμούς φλεγμονικών κυττάρων. Τα 2 αιματηρά επιχρίσματα, το κυτταρικά μη επαρκές επίχρισμα και το επίχρισμα με περιεχόμενο αίματος και φλεγμονικών κυττάρων διαγνώσθηκαν λανθασμένα ως νεοπλάσματα των κυττάρων του Leydig, ένα σεμίνωμα 18 C. Masserdotti, U. Bonfanti, D. De Lorenzi, M. Tranquillo and O. Zanetti, Cytologic Features of Testicular Tumours in Dog, Journal of Veterinary Medicine series A (September 2005), Volume 52, Issue 7, p. 339-346 19 C. Masserdotti, U. Bonfanti, D. De Lorenzi, M. Tranquillo and O. Zanetti, Cytologic Features of Testicular Tumours in Dog, Journal of Veterinary Medicine series A (September 2005), Volume 52, Issue 7, p. 339-346 16

και ένα σερτολίωμα αντίστοιχα. Τα υπόλοιπα δείγματα διαγνώσθηκαν επιτυχώς, όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο. Βάσει των C. Masserdotti, U. Bonfanti, D. De Lorenzi, M. Tranquillo και O. Zanetti, η κυτταρολογική εξέταση με αναρρόφηση με λεπτή βελόνα είναι ιδαίτερα αξιόπιστη διαγνωστική μέθοδος για τα νεοπλάσματα των όρχεων. Η ΚΥΤΤΑΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΡΧΕΩΝ Σεμίνωμα Κατά την κυτταρολογική εξέταση, στο σεμίνωμα παρατηρήθηκαν νεοπλασματικά κύτταρα με κυανόχρωμο κυτταρόπλασμα, ενώ σε 3 από τις 20 περιπτώσεις υπήρχε παρουσία κενοτοπίων. Οι πυρήνες ήταν ευμεγέθεις και στρογγυλοί ή ακανόνιστοι, και σε μερικούς η χρωματίνη ήταν επίσης ακανόνιστα κατανεμημένη και κοκκώδης. Σε αρκετά δείγματα υπήρχαν ένας οι περισσότεροι πυρηνίσκοι, και αρκετές άτυπες μιτώσεις. Εκτός των νεοπλασματικών κυττάρων, υπήρχαν και λιγότερο ή περισσότερο ώριμα λεμφοκύτταρα σε όλα τα δείγματα, τα οποία ήταν μικρού μεγέθους και αποτελούνταν από λίγο κυτταρόπλασμα, στρογγυλό πυρήνα με συμπυκνωμένη χρωματίνη, σε σύγκριση με τα νεοπλασματικά κύτταρα που ήταν ογκωδέστερα, με μεγάλο πυρήνα, ακανόνιστα κατανεμημένη χρωματίνη και συνήθως έναν οξύφιλο κεντρικό πυρηνίσκο. Σε 6 επιχρίσματα παρατηρήθηκε κοκκώδες εωσινοφιλικό υλικό ως φόντο, το οποίο είχε τη μορφή τιγροειδούς σχηματισμού, ενώ σε 14 επιχρίσματα υπήρχε η παρουσία αίματος. Και τα 20 δείγματα παρουσίαζαν διήθηση από λευκοκύτταρα (πλασμοκύτταρα, ουδετερόφιλα και εωσινόφιλα), που αποτελεί χαρακτηριστική εικόνα του σεμινώματος. Το τιγροειδές φόντο φαίνεται να είναι επίσης χαρακτηριστικό αυτού του νεοπλάσματος, και παρουσιάζεται σε μικρότερη συχνότητα ανάλογα με το πόσο ατραυματική είναι η μέθοδος δειγματοληψίας των κυττάρων. Κυτταρολογικά επιχρίσματα σεμινώματος Εικόνα 7: Τιγροειδές, κοκκώδες υλικό στο φόντο του επιχρίσματος Εικόνα 8: Εισροή ώριμων λεμφοκυττάρων 17

Εικόνα 9: Άτυπη μιτωτική δραστηριότητα σε νεοπλασματικό κύτταρο σεμινώματος C. Masserdotti, U. Bonfanti, D. De Lorenzi, M. Tranquillo and O. Zanetti, Cytologic Features of Testicular Tumours in Dog, Journal of Veterinary Medicine series A (September 2005), Volume 52, Issue 7, p. 339-346 Σερτολίωμα Στα κυτταρολογικά επιχρίσματα των 16 σερτολιωμάτων υπήρχαν ευμεγέθη κύτταρα συναθροισμένα σε ομάδες, συνήθως στρογγυλού ή κυλινδρικού σχήματος, και με παρουσία κενοτοπίων στο κυτταρόπλασμα, ή σπάνια μόνο κυανόχρωμων κυτταροπλασματικών κοκκίων. Τα κυτταροπλασματικά όρια μεταξύ των κυττάρων ήταν ασαφή. Το φόντο του επιχρίσματος στα μισά δείγματα ήταν άμορφο και κοκκώδες, με παρουσία ερυθροκυττάρων σε αρκετές περιπτώσεις. Πασσαλοειδής διάταξη παρατηρήθηκε σε 11 από τα επιχρίσματα, και φαίνεται ότι είναι χαρακτηριστική του νεοπλάσματος αυτού. Οι πυρήνες εμφάνιζαν σπάνια πυρηνίσκους και κοκκώδη χρωματίνη, η οποία σε μερικές περιπτώσεις ήταν ακανόνιστα κατανεμημένη. Δεν παρατηρήθηκαν πολλές άτυπες μιτώσεις, ενώ τα φλεγμονώδη κύτταρα ήταν παρόντα σε 10 από τα επιχρίσματα. Κυτταρολογικά επιχρίσματα σερτολιώματος Εικόνα 10: Πασσαλοειδής διάταξη κυττάρων Εικόνα 11: Κυτταροπλασματική κενοτοπίωση, και πυρηνίσκοι σε μερικούς πυρήνες κυττάρων C. Masserdotti, U. Bonfanti, D. De Lorenzi, M. Tranquillo and O. Zanetti, Cytologic Features of Testicular Tumours in Dog, Journal of Veterinary Medicine series A (September 2005), Volume 52, Issue 7, p. 339-346 18

Νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig Τα κυτταρολογικά χαρακτηριστικά των 50 νεοπλασμάτων των κυττάρων του Leydig παρουσίασαν κυρίως διάταξη των νεοπλασματικών κυττάρων περιαγγειακά, που είναι χαρακτηριστική του νεοπλάσματος. Στις 48 περιπτώσεις υπήρχε αίμα στο φόντο των επιχρισμάτων, ενώ σε 4 περιπτώσεις υπήρξε άμορφο κοκκώδες υλικό. Τα κύτταρα ήταν ως επί το πλείστον ατρακτοειδή (επίσης χαρακτηριστικό που παρουσιάζεται σε αυτόν τον τύπο νεοπλάσματος των όρχεων) και δευτερευόντως στρογγυλά, με μικροκενοτοπιώδες κυτταρόπλασμα, που παρουσίαζε σε αρκετές περιπτώσεις κυανά κοκκία ανάμεσα στα κενοτόπιά του. Η μικροκενοτοπίωση διαφοροποιεί την εικόνα αυτού του νεοπλάσματος από το σερτολίωμα, όπου τα κενοτόπια στο κυτταρόπλασμα είναι πιο ευμεγέθη, και από το σεμίνωμα όπου απουσιάζουν. Οι πυρήνες ήταν στρογγυλοί προς οβάλ, με λεπτοκοκκώδη χρωματίνη στις περισσότερες περιπτώσεις, και ακανόνιστα κατανεμημένη σε 6 από τα επιχρίσματα. Μικροί πυρηνίσκοι υπήρχαν σε όλες τις περιπτώσεις, οι οποίοι σπάνια παρουσίαζαν ακανόνιστο σχήμα και μεγάλο μέγεθος. Άτυπες μιτώσεις παρατηρήθηκαν σε 4 επιχρίσματα. 22 επιχρίσματα περιείχαν ψευδοέγκλειστα στους πυρήνες, χαρακτηριστικό που αποτελεί σημείο διαφοροποίησης αυτού του νεοπλάσματος από τους άλλους δύο συνήθεις τύπους. Στο 44% των δειγμάτων υπήρχαν φλεγμονικά κύτταρα, αλλά όχι λεμφοκύτταρα. Κυτταρολογικά επιχρίσματα νεοπλάσματος των κυττάρων του Leydig Εικόνα 12: Περιαγγειακή διάταξη νεοπλασματικών κυττάρων Εικόνα 13: Ψευδοέγκλειστα σε πυρήνα νεοπλασματικού κυττάρου Εικόνα 14: Αττρακτοειδή κύτταρα με μικροκενοτοπιώδες κυτταρόπλασμα C. Masserdotti, U. Bonfanti, D. De Lorenzi, M. Tranquillo and O. Zanetti, Cytologic Features of Testicular Tumours in Dog, Journal of Veterinary Medicine series A (September 2005), Volume 52, Issue 7, p. 339-346 19

Σύνοψη κυτταρολογικών χαρακτηριστικών και ενδείξεις κακοήθειας Βάσει όσων προαναφέρθηκαν, στα κυτταρολογικά επιχρίσματα από όρχεις σκύλων με μάζα παρατηρήθηκαν τα εξής τυπικά χαρακτηριστικά και ενδεικτικά κυτταρολογικά σημεία κακοήθειας, για καθένα από τα τρία συνήθη νεοπλάσματα των όρχεων του σκύλου: Το σεμίνωμα χαρακτηρίζεται κυρίως από τιγροειδές φόντο, διήθηση από λεμφοκύτταρα, ευμεγέθεις πυρηνίσκους και ατυπικές μιτώσεις. Αν και υπάρχουν συχνές ενδείξεις κακοήθειας στους πυρήνες των νεοπλασματικών κυττάρων του σεμινώματος, λόγω της παρουσίας ακανόνιστης διάταξης της χρωματίνης, της παρουσίας πυρηνίσκων και των άτυπων μορφών μιτώσεων, δεν παρατηρείται εύκολα μετάσταση, πιθανώς λόγω του ότι δεν παρουσιάζεται τάση εξάπλωσης του συγκεκριμένου νεοπλάσματος στο παρέγχυμα. Τα κύτταρα του σερτολιώματος παρουσιάζουν κυλινδρικό σχήμα, ασαφή κυτταροπλασματικά όρια και κυτταροπλασματική κενοτοπίωση, και πασσαλοειδή διάταξη. Οι πυρήνες των νεοπλασματικών κυττάρων του σερτολιώματος δεν έδειξαν χαρακτηριστικά κακοήθειας, καθώς είχαν μεμονομένες περιπτώσεις με ακανόνιστη διάταξη της χρωματίνης και λίγες άτυπες μιτώσεις. Το νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig συσχετίζεται με την παρουσία περιαγγειακής διάταξης, παρουσίας αίματος στο φόντο του επιχρίσματος, μικροκενοτοπίωσης του κυτταροπλάσματος και ύπαρξης κυανών κοκκίων σε αυτό, και ατρακτοειδές σχήμα των κυττάρων. Όπως στο σερτολίωμα, οι πυρήνες στο νεόπλασμα των κυττάρων του Leydig δεν παρουσίασαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κακοήθειας, καθώς είχαν μεμονομένες περιπτώσεις με ακανόνιστη διάταξη της χρωματίνης και οι άτυπες μιτώσεις ήταν ελάχιστες. ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΟΡΧΕΩΝ Με την αναφορά στην κακοήθεια των νεοπλασμάτων των όρχεων στο σκύλο, είναι σημαντικό να διατυπωθεί το κατά πόσο τα νεοπλάσματα αυτά έχουν τάση για μετάσταση, γεγονός που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τόσο τον κτηνίατρο όσο και τον ιδιοκτήτη, καθώς η πιθανότητα μίας ή πολλαπλών μεταστάσεων θα μπορούσε να μεταβάλει λίγο έως πολύ τόσο την κλινική εικόνα όσο και το προσδόκιμο όριο ζωής του ζώου. Γενικά, τα νεοπλάσματα των όρχεων του σκύλου δεν έχουν ιδιαίτερη τάση για μετάσταση, καθώς είναι στην πλειοψηφία τους καλοήθεις όγκοι. Λιγότερα από 15% των νεοπλασμάτων των όρχεων μεθίστανται, ενώ νεοπλάσματα που προκαλούν σύνδρομο εκθήλυνσης (κατά κύριο λόγο τα σερτολιώματα) φαίνεται να είναι περισσότερο διηθητικά, και άρα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες μετάστασης και θνησιμότητας 20. Το σεμίνωμα, όπως αναφέρθηκε, έχει τάση τοπικής μόνο εξάπλωσης, και έχει αναφερθεί 5-10% πιθανότητα μετάστασης, κυρίως στα υποσφυικά λεμφογάγγλια 21. Μεταστάσεις του σερτολιώματος ίσως είναι συχνότερες αλλά όχι σε μεγάλο βαθμό, και συνήθως οι πιθανότητες μετάστασης είναι ανάλογες του μεγέθους του 20 Stephen J. Withrow, David M. Vail (December 2006), Withrow and MacEwen's Small Animal Clinical Oncology, 4 th Edition, Saunders Editions 21 C. Masserdotti, U. Bonfanti, D. De Lorenzi, M. Tranquillo and O. Zanetti, Cytologic Features of Testicular Tumours in Dog, Journal of Veterinary Medicine series A (September 2005), Volume 52, Issue 7, p. 339-346 20