ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΧΡΟΝΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΧΡΟΝΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΧΡΟΝΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Η έννοια του "τουρισμού" σε σχέση με τις έννοιεςτου "ελεύθερου χρόνου" και της "αναψυχής" Θεωρητικές υποθέσεις μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου Εισαγωγή Η συμβιβαστική υπόθεση Η υπόθεση της αποζημίωσης Η υπόθεση της εξάπλωσης Η ουδέτερη υπόθεση Συμπερασματικές παρατηρήσεις

Η σχέση μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου Η συμβιβαστική υπόθεση (trade off hypothesis), όπου οι άνθρωποι επιλέγουν μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου. Ηυπόθεσητηςαποζημίωσης (compensation hypothesis), όπου οι διακοπές και γενικά ο ελεύθερος χρόνος αποζημιώνουν τον άνθρωπο από την πλήξη και τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Η υπόθεση της εξάπλωσης (spin-over hypothesis), όπου η φύση της ανθρώπινης εργασίας παράγει όχι αντίθετα, αλλά παρόμοια πρότυπα δραστηριοτήτων στον ελεύθερο χρόνο. Η ουδέτερη υπόθεση (neutralist hypothesis), όπου δεν υπάρχει σχέση μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου.

Ανασκόπηση του εννοιολογκού περιεχομένου της εργασίας Οι αρχαίοι (Ισίοδος, Δημόκριτος, Πλάτων, Αριστοτέλης), θεωρούν ότι η εργασία είναι κύριο στοιχείο της οικονομίας και της κοινωνίας και δημιούργημα του ίδιου του ανθρώπου. Ακόμα, ταύτιζαν την εργασία με τους σκλάβους και καθιέρωσαν το χωρισμό ανάμεσα στη χειρονακτική και στην πνευματική εργασία. Στην πρώτη διάκριση αντιστοιχούσαν οι σκλάβοι και στη δεύτεροι διάκριση οι ελεύθεροι. Η διχοστασία αυτή επηρέασε βαθιά τις απόψεις για τον ελεύθερο χρόνο, στον ύστερο Μεσαίωνα ή ακόμη και στους νεότερους χρόνους. Οχριστιανισμός, σε αντίθεση με τους αρχαίους Έλληνες,ανυψώνει χωρίς διακρίσεις την αξία της εργασίας και τη θεωρεί είτε συνθήκη της ανθρώπινης ύπαρξης που καθορίζει την πτώση της από τους ουρανούς, είτε αντανάκλαση του δημιουργικού έργου του θεού. Οουμανισμός υποστηρίζει ότιηεργασίαείναιπροϊόντηςδικήςτου δραστηριότητας και ότι, χάρη σ' αυτήν, ο άνθρωπος μπορεί να καθορίσει ο ίδιος τη μοίρα του.

Διακρίσεις της αναψυχής σε σχέση με τον ελεύθερο χρόνο κατά τους Lawson and Baud- Bovy Την κατ οίκον αναψυχή (home based recreation), η οποία πραγματοποιείται σε εγκαταστάσεις που βρίσκονται κοντά στους χώρους διαμονής ή εργασίας και για μικρές χρονικές περιόδους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Την ημερήσια αναψυχή (daily leisure), η οποία περιλαμβάνει εκδρομές επισκέψεις στα περίχωρα των αστικών περιοχών ή σε ακόμη μακρύτερες περιοχές κατά τη διάρκεια της ημέρας, χωρίς οι μετακινήσεις αυτές να συνδυάζονται με την πραγματοποίηση διανυκτερεύσεων. Την εβδομαδιαία αναψυχή (weekend recreation), η οποία πραγματοποιείται με τη μορφή των μικρών εκδρομών (day trips) σχετικά κοντά στη μόνιμη κατοικία και κυρίως προς την εξοχική (δεύτερη) κατοικία ή σε άλλα μέσα τουριστικής διαμονής και συνήθως συνδυάζεται με την πραγματοποίηση διανυκτερεύσεων. Την ετήσια αναψυχή (annual recreation), η οποία πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια των ετήσιων διακοπών της εργασίας ή των σχολικών διακοπών, στο εσωτερικό ή εξωτερικό της χώρας και συνήθως διατίθεται σχετικά μεγάλος ελεύθερος χρόνος για την ανάπτυξη ή πραγματοποίηση πολλαπλών δραστηριοτήτων.

Τρόποι χρησιμοποίησης του ελεύθερου χρόνου κατά τον Stakdole Ο πρώτος τρόπος, εκλαμβάνει τον ελεύθερο χρόνο ως μια χρονική περίοδο δραστηριότητας ή πνευματικής κατάστασης, στην οποία η επιλογή είναι το κυρίαρχο στοιχείο. Απ αυτή την πλευρά ο ελεύθερος χρόνος είναι μια μορφή «ελεύθερου χρόνου» (free time) για το άτομο. Ο δεύτερος τρόπος, εκλαμβάνει τον ελεύθερο χρόνο, κατά μια αντικειμενική άποψη, δηλαδή ως το αντίθετο της εργασίας και την ορίζει ως μη-εργασία ή υπολειπόμενος χρόνος. Ο τρίτος τρόπος, εκλαμβάνει τον ελεύθερο χρόνο, κατά μια υποκειμενική άποψη, δίνοντας έμφαση στην ποιοτική του διάσταση. Στο πλαίσιο αυτής της έννοιας οι δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στον ελεύθερο χρόνο, παίρνουν νόημα μόνο μέσα απ το περιεχόμενο των αντιλήψεων του ατόμου και του συστήματος των πεποιθήσεών του.

Διακρίσεις της καθημερινής χρήσης του ελεύθερου χρόνου σύμφωνα με τους μαρξιστές κοινωνιολόγους Πρώτον, στον αναγκαίο χρόνο που αναφέρεται στις φυσιολογικές δραστηριότητες του ανθρώπου, όπως ύπνου, τροφής, υγείας κ.λ.π. Δεύτερον, στον εργάσιμο χρόνο που έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα, διεξάγεται σε ειδικούς χώρους και έχει καθορισμένο συνεχές ωράριο. Τρίτον, στον παρεπόμενο χρόνο που αναφέρεται σε δραστηριότητες βραχυπρόθεσμου χαραχτήρα, όπως ψώνια, φροντίδα παιδιού, συντήρηση σπιτιού και αυτοκινήτου. Τέταρτον, στον ελεύθερο χρόνο που αναφέρεται σε δραστηριότητες μακροπρόθεσμου χαρακτήρα π.χ. ψυχαγωγία, συναναστροφές, πνευματική απασχόληση. Με βάση την παραπάνω διάκριση του χρόνου, η μέτρηση των επιμέρους μερών της χρήσης του, σε ετήσιο κύκλο μέτρησης, έδωσαν τα παρακάτω αποτελέσματα για τη Γαλλία και τις Η.Π.Α: Αναγκαίος χρόνος 38-44% Εργάσιμος χρόνος 30,5% Παρεπόμενος χρόνος 8,5% Ελεύθερος χρόνος 13-17%

Ετήσια κατανομή του ελεύθερου χρόνου στην Ευρωπαϊκή Ενωση σύμφωνα με τον UNWTO Βιολογικός χρόνος (biological time) για την ικανοποίηση των βιολογικών αναγκών του ατόμου (43%). Χρόνος εργασίας (work time) για την αμοιβόμενη εργασία (34%). Χρόνος υποχρεώσεων (obligated time) για την εκτέλεση οικογενειακών και κοινωνικών υποχρεώσεων, καθώς και ψώνιων (7%). Ελεύθερος χρόνος (free time) όπου περιλαμβάνεται και η τουριστική δραστηριότητα (16%).

Η σχέση μεταξύ ελεύθερου χρόνου, αναψυχής και τουρισμού ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΑΞΙΔΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΑΝΑΨΥΧΗ ΚΥΡΙΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ Οι διακεκομμένες γραμμές χρησιμοποιούνται για να επεξηγήσουν ότι τα όρια μεταξύ αυτών των εννοιών είναι «ελαστικά». Πηγή: Hall & Page 1999:4.

Η συμβιβαστική υπόθεση για τη μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου Η σχέση μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου. Η συμβιβαστική υπόθεση (trade off hypothesis), υποστηρίζει ότι υπάρχει μια αντίστροφη σχέση μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου. Συνεπώς, υπάρχει δυνατότητα διαφόρων επιλογών μεταξύ εργασίας περισσότερων ωρών και συνεπαγόμενης παραγωγής μεγαλύτερου εισοδήματος, ή εργασίας λιγότερων ωρών και συνεπαγόμενης παραγωγής μικρότερου εισοδήματος. a Εισόδημα Ο c Ελεύθερος χρoνος I1

Η συμβιβαστική υπόθεση για τη μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου Η καμπύλη τουριστικής ζήτησης σε σχέση με το εισόδημα και τον ελεύθερο χρόνο Εισόδημα Z X b B a A I2 I1 O c d Ελεύθερος χρόνος Υ Eισόδημα ανά μονάδα (ώρα) ελέυθερου χρόνου D Zb ----- Od Xa ----- Oc c d Ελεύθερος χρόνος

Η υπόθεση της αποζημίωσης Η υπόθεση της αποζημίωσης (compensation hypothesis), υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει αντίθεση μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου και ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι το μέσο με το οποίο οι άνθρωποι αποζημιώνονται από τον σωματικό και ψυχικό κάματο της εργασίας τους. Αν η εργασία τους είναι βαρετή, επαναλαμβανόμενη, υπαγορευόμενη από την ταχύτητα της τεχνολογίας, υποδιαιρούμενη σε μικρότερους στόχους, έτσι ώστε ο εργαζόμενος να μη γνωρίζει ποτέ την ολότητα του παραγόμενου προϊόντος, τότε ο ελεύθερος χρόνος είναι το μέσο με το οποίο ο εργαζόμενος ξαναδημιουργεί την αίσθηση του να είναι άνθρωπος.

Η υπόθεση της εξάπλωσης Η υπόθεση της εξάπλωσης (spill over hypothesis), υποστηρίζει ότι υπάρχει μια συμπληρωματική σχέση μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου. Για τον εργαζόμενο που αισθάνεται ότι έχει ένα ρόλο παρεμφερή με τη ρουτίνα της εργασιακής του καθημερινότητας, o ελεύθερος χρόνος γίνεται γι αυτόν μια παθητική υπόθεση και το παραδοσιακό πρότυπο διακοπών αντιπροσωπεύει μια συνέχιση αυτής της διαδικασίας. Οι διακοπές για το άτομο γίνονται πλέον μια γραμμή παραγωγής, όπως ενδεχομένως ήταν η βιομηχανική εργασία που άφησε πίσω του. Στην περίπτωση αυτή, οι διακοπές γίνονται βιομηχανοποιημένες σε μορφή και περιεχόμενο.

Η ουδέτερη υπόθεση Η ουδέτερη υπόθεση (neutralist hypothesis), υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει καμιά σχέση μεταξύ χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου και ότι τα δύο αυτά στοιχεία είναι ξεχωριστά συστατικά της ζωής. Συνεπώς, οι άνθρωποι μπορούν να δράσουν διαφορετικά, και κατά περίπτωση. Ετσι, αν υποθέσουμε ότι αυτή η προσέγγιση είναι βάσιμη, τότε τα νέα τουριστικά προϊόντα/πακέτα δεν προέρχονται από την αλλαγή της φύσης της εργασίας, η οποία ενδεχομένως να έγινε πιο ικανοποιητική και προσοδοφόρα, αλλά απλώς υποδηλώνουν ότι η εργασία έγινε λιγότερο σημαντική για τα άτομα που εκδηλώνουν σχετικό ενδιαφέρον.

Προβλήματα εξάσκησης και απαντήσεις Πρόβλημα Πότε ένας εργαζόμενος κατανέμει άριστα το χρόνο του μεταξύ εργασίας και σχόλης; Απάντηση Η συμβιβαστική υπόθεση υποστηρίζει ότι ο καταναλωτής κατανέμει άριστα το χρόνο μεταξύ εργασίας και σχόλης όταν επιλέγει το συνδυασμό εκείνο που του δίνει τη μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση. Ο συνδυασμός αυτός βρίσκεται στο σημείο όπου η γραμμή εισοδηματικού περιορισμού εφάπτει την καμπύλη αδιαφορίας που δίνει τη μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση. Η άριστη κατανομή επιτυγχάνεται όταν ο οριακός λόγος υποκατάστασης του εισοδήματος από την σχόλη (ελεύθερο χρόνο) είναι ίσος με την ωριαία αποζημίωση (δηλαδή με το κόστος ευκαιρίας της σχόλης). Έτσι, ο εργαζόμενος-καταναλωτής πρέπει να αποφασίσει αν θα εργαστεί περισσότερο (δηλ. να θυσιάσει ελεύθερο χρόνο) για να αποκτήσει (κερδίσει) το μέγιστο δυνατό εισόδημα προκειμένου να αγοράσει προϊόντα. Συνεπώς, ο εργαζόμενος-καταναλωτής σε κάθε περίπτωση αποφασίζει για τη ζήτηση σχόλης και ταυτόχρονα για την προσφορά εργασίας.

Προβλήματα εξάσκησης και απαντήσεις Πρόβλημα Τι συνέπειες έχει για τον καταναλωτή ο περιορισμός της απασχόλησης; Απάντηση Ο καταναλωτής χωρίς κανένα περιορισμό απασχόλησης (δηλαδή όταν μπορεί να εργάζεται όσες ώρες θέλει) μεγιστοποιεί την χρησιμότητα ή ωφελιμότητά του στην υψηλότερη καμπύλη αδιαφορίας. Όμως, επειδή πρέπει να εργάζεται οκτώ ώρες την ημέρα, ωθείται σε ένα άλλο σημείο ισορροπίας, το οποίο βρίσκεται σε μια χαμηλότερη καμπύλη αδιαφορίας που του δίνει μικρότερη χρησιμότητα ή ωφελιμότητα. Αυτό σημαίνει ότι οι περιορισμοί στην απασχόληση τείνουν να εμποδίζουν τον καταναλωτή να μεγιστοποιεί την τακτική του ωφελιμότητα στην ανώτερη δυνατή καμπύλη αδιαφορίας.