Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

1 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΧΑΡΝΩΝ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ Πριν από 60 χρόνια Σήμερα ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΧΑΡΝΕΣ 2013-2014 Ο Ελληνισμός της Διασποράς 1

Μαθητές Γκίκα Δήμητρα Γκίκα Χριστίνα Ιωακειμίδου Άννα Καπελέρη Μαρία Κατάρα Ήρα Κλάγκου Γεωργία Μπασιάκου Ελευθερία Μπόλη Χριστίνα Νίκα Αργυρώ Παπαδάκη Ειρήνη Παπαδοπούλου Μαρία Παπακυρίτση Χαρά Πασπαλά Φρόσω Πατσουλέ Ιωάννα Πορτέλης Σωτήρης Ρήγας Δημήτρης Ρούσσου Άννα Τσακίρη Μαρία Υπεύθυνη Καθηγήτρια Αργυρίου Έφη, κλ. ΠΕ06 Ευχαριστούμε την κ. Νικολακοπούλου, συντονίστρια του προγράμματος Europe Direct του ΕΛΙΑΜΕΠ, για τις πληροφορίες και τις πολύτιμες συμβουλές της σχετικά με τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες σπουδών και εργασίας στην Ευρώπη και τον οικονομολόγο του σχολείου μας κ. Γ. Γκιουρέ διότι μας βοήθησε να κατανοήσουμε την οικονομική κατάσταση της χώρας μας και της Ευρώπης. Ο Ελληνισμός της Διασποράς 2

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Περίληψη...... σελ. 4 Εισαγωγή..... σελ. 5 Προβληματική του θέματος..... σελ. 5 Διαδικασία της έρευνας / Μεθοδολογία...... σελ. 7 Σκοπός της εργασίας....... σελ. 9 Χρονικές περίοδοι στις οποίες κινείται η έρευνα... σελ. 9 Ενδιαφέρουσα συζήτηση..... σελ. 11 Πώς επιλέξαμε τις χώρες για τις οποίες γράφουμε...... σελ. 11 Συλλογή και διαχείριση των πληροφοριών.... σελ. 14 Οι Έλληνες των Βαλκανίων......... σελ. 15 Οι Έλληνες της Γαλλίας...... σελ. 21 Οι Έλληνες της Γερμανίας...... σελ. 25 Οι Έλληνες της Σουηδίας.......... σελ. 27 Οι Έλληνες της Αυστρίας..... σελ. 29 Οι Έλληνες της Ελβετίας......... σελ. 32 Οι Έλληνες της Μ. Βρετανίας.... σελ. 33 Ο Ελληνισμός του Πόντου.... σελ.40 Οι Έλληνες των Η.Π.Α........ σελ. 49 Οι Έλληνες του Καναδά....... σελ. 54 Οι Έλληνες της Λατινικής Αμερικής.. σελ. 57 Οι Έλληνες της Νοτίου Αφρικής.. σελ. 62 Οι Έλληνες της Αυστραλίας... σελ. 63 Συνεντεύξεις...... σελ.66 Ερωτηματολόγια..... σελ. 73 Συμπεράσματα... σελ. 78 Κριτική και αυτοκριτική αποτίμηση... σελ. 80 Βιβλιογραφία......... σελ. 82 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι........ σελ. 85 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ...... σελ. 86 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ........ σελ. 87 Ο Ελληνισμός της Διασποράς 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το θέμα της Ερευνητικής εργασίας που επέλεξε η ομάδα μας για τη Β Λυκείου είναι «Ο Ελληνισμός της Διασποράς». Στόχος κάθε ερευνητικής εργασίας είναι η διεξοδική διερεύνηση και ανάλυση ενός θέματος. Έτσι και εμείς ασχοληθήκαμε με τους Έλληνες μετανάστες στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα, οι 18 μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες οι οποίες ανέλαβαν να βρουν πληροφορίες για διαφορετικές χώρες. Οι συνθήκες ζωής, η προσαρμογή, οι ασχολίες, η εργασία καθώς και ο πληθυσμός των Ελλήνων της Διασποράς ήταν κάποια από τα στοιχεία στα οποία επικεντρωθήκαμε. Επίσης, παρατίθενται οι λόγοι για τους οποίους διαλέξαμε το συγκεκριμένο θέμα. Ακόμη, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στο κατά πόσο οι νέοι Έλληνες θα επιθυμούσαν να μεταναστεύσουν σε ξένη χώρα για ένα καλύτερο μέλλον. Για το λόγο αυτό φτιάξαμε ερωτηματολόγια τα οποία μοιράστηκαν σε διάφορες ηλικίες ανθρώπων και έτσι καταλήξαμε σε κάποια συμπεράσματα. Επιπρόσθετα, ενδιαφέρον μας προκάλεσαν οι ιστορίες που μάθαμε από συνεντεύξεις που πήραν κάποιοι μαθητές από άτομα που είτε ήταν οι ίδιοι μετανάστες είτε κάποια μέλη της οικογένειάς τους και γι αυτό τις εντάξαμε στην εργασία μας. Τέλος, υπάρχει μία αποτίμηση για το πόσο αποτελεσματικά δουλέψαμε και αν καταφέραμε τον αρχικό μας σκοπό. Ο γυρισμός του ξενιτεμένου (Γ. Σεφέρη) Παλιέ μου φίλε τι γυρεύεις; χρόνια ξενιτεμένος ήρθες με εικόνες που έχεις αναθρέψει κάτ από ξένους ουρανούς μακριά απ τον τόπο το δικό σου. Γυρεύω τον παλιό μου κήπο τα δέντρα μου έρχουνται ως τη μέση κι οι λόφοι μοιάζουν με πεζούλια κι όμως σαν ήμουνα παιδί έπαιζα πάνω στο χορτάρι κάτω από τους μεγάλους ίσκιους κι έτρεχα πάνω σε πλαγιές ώρα πολλή λαχανιασμένος. Αθήνα, άνοιξη 1938 Ο Ελληνισμός της Διασποράς 4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κάθε ερευνητική εργασία έχει σκοπό να αναλύσει ένα θέμα, να προβληματίσει, να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα. Μέσα απ αυτές τις εργασίες οι μαθητές μαθαίνουν να δουλεύουν τόσο ατομικά όσο και ομαδικά, να συνδυάζουν και να συνδέουν απόψεις, να καταλήγουν σε συμπεράσματα, να διαχειρίζονται και να αφομοιώνουν καινούριες πληροφορίες. Η συγκεκριμένη διερευνητική εργασία με θέμα «Ο Ελληνισμός της Διασποράς» σκοπό είχε να βοηθήσει τους μαθητές να μάθουν και να κατανοήσουν καλύτερα το λαό τους και τις συνθήκες μέσα απ τις οποίες κάποιοι συμπατριώτες τους αναγκάστηκαν να αναζητήσουν την ελπίδα σε άλλες χώρες. Αυτός ήταν ο κυριότερος λόγος που διαλέξαμε αυτό το θέμα. Ο άλλος ήταν η σημερινή μετανάστευση των νέων κυρίως, Ελλήνων λόγω της οικονομικής κρίσης. Ο σκοπός της έρευνας ήταν να δούμε πότε και για ποιους λόγους οι Έλληνες άρχισαν να εγκαταλείπουν τις πατρογονικές τους εστίες και να αναζητούν επιλογές ζωής εκτός των συνόρων. Με ποιους τρόπους έφταναν εκεί, με ποιους έρχονταν σε επαφή και τι δουλειές έκαναν. Από τις πληροφορίες που αντλήσαμε από τις διαθέσιμες πηγές μάθαμε για τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετώπισαν, για τον τρόπο προσαρμογής, ένταξης και ενσωμάτωσης των ανθρώπων αυτών στις κοινωνίες που βρέθηκαν και δούλεψαν. Προσπαθήσαμε να δούμε τι κατάφεραν αυτοί οι άνθρωποι και αν τελικά άξιζε ο ξενιτεμός τους. Και αν αυτός είχε θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο στην ελληνική κοινωνία και οικονομία. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Οι Έλληνες μετανάστευσαν σε όλα τα μέρη της γης και σήμερα τους συναντά κανείς σε όλες τις χώρες, αφού κάθε φορά επέλεγαν τον τόπο προορισμού τους ανάλογα με τις ανάγκες τους αλλά και με τον ελληνικό πληθυσμό που ήδη κατοικούσε και δραστηριοποιούνταν στην περιοχή. Έτσι και η κάθε ερευνητική ομάδα της τάξης μας επέλεξε μία χώρα ή ομάδα χωρών προορισμού των Ο Ελληνισμός της Διασποράς 5

μεταναστών, επειδή οι μαθητές είχαν συγκεκριμένους λόγους για την επιλογή αυτή. Γενικά, θέλαμε να μάθουμε πότε μετανάστευσαν οι πρώτοι Έλληνες, ποιοι ήταν οι λόγοι που τους οδήγησαν να φύγουν από την χώρα τους, ποια μεταφορικά μέσα χρησιμοποίησαν, με ποιους τρόπους η χώρα υποδοχής τους αντιμετώπισε, ποια επαγγέλματα / ασχολίες είχαν και πώς προσαρμόστηκαν τελικά στη νέα πατρίδα. Απαντώντας στα παραπάνω ερωτήματα καταλάβαμε καλύτερα τις συνθήκες πού επικρατούσαν στην Ελλάδα εκείνη την εποχή, τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν και είχαν να αντιμετωπίσουν οι Έλληνες μετανάστες στις χώρες υποδοχής. Επίσης ενδιαφερόμασταν να ανακαλύψουμε το ποσοστό των Ελλήνων μεταναστών σε κάθε χώρα που διαλέξαμε να ασχοληθούμε και αν έχουν στενές σχέσεις και επαφές με την Ελλάδα σήμερα, γιατί παρόλο πού αναγκάστηκαν ή θέλησαν να φύγουν δεν έπαψαν να είναι Έλληνες και η Ελλάδα είναι η πατρίδα τους! Αφορμή για ζωηρή συζήτηση στην τάξη αποτέλεσε το απόσπασμα από ραδιοφωνική συνέντευξη που έδωσε ο Νίκος Καζαντζάκης στο Παρίσι, στον Γάλλο δημοσιογράφο, Pierre Sipriot, στις 6 Μαΐου, 1955! Αυτή είναι η ίδια Ελλάδα που όλο πάει κι έρχεται στο νου μας, μας ταξιδεύει πότε μας κάνει περήφανους και πότε μας πληγώνει Για την Ελλάδα «Όσο πιο μακριά είμαστε από την πατρίδα μας, τόσο περισσότερο τη σκεφτόμαστε και τόσο περισσότερο, την αγαπάμε. Όταν βρίσκομαι στην Ελλάδα βλέπω τις μικρότητες, τις ίντριγκες, τις ανοησίες, τις ανεπάρκειες των αρχηγών, τη μιζέρια του λαού. Όμως από μακριά δεν βλέπουμε τόσο ευδιάκριτα την ασκήμια και έχουμε περισσότερη ελευθερία να πλάσουμε μια εικόνα της πατρίδας αντάξια ενός ολοκληρωτικού έρωτα. Να γιατί δουλεύω καλύτερα και αγαπώ καλύτερα την Ελλάδα όταν βρίσκομαι στο εξωτερικό. Μακριά της καταφέρνω να συλλάβω καλύτερα την ουσία της και την αποστολή της στον κόσμο, και συνακόλουθα τη δική μου ταπεινή αποστολή. Κάτι ιδιαίτερο συμβαίνει στους Έλληνες που ζουν στο εξωτερικό. Γίνονται καλύτεροι. Ο Ελληνισμός της Διασποράς 6

Έχουν την περηφάνια της φυλής τους, νιώθουν ότι όντας Έλληνες έχουν την ευθύνη να είναι αντάξιοι των προγόνων τους. H πεποίθησή τους, ότι κατάγονται από τον Πλάτωνα και τον Περικλή, μπορεί ίσως να είναι μια ουτοπία, μια αυθυποβολή χιλιετιών, όμως αυτή η αυθυποβολή, γενόμενη πίστη, ασκεί μια γόνιμη επίδραση στη νεοελληνική ψυχή. Χάρη σ αυτή την ουτοπία επέζησαν οι Έλληνες. Μετά από τόσους αιώνες εισβολών, σφαγών, λιμών, θα έπρεπε να έχουν εξαφανιστεί. Όμως η ουτοπία, που έγινε πίστη, δεν τους αφήνει να πεθάνουν. H Ελλάδα επιζεί ακόμα, επιζεί νομίζω μέσα από διαδοχικά θαύματα». ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ / ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Κατά τις πρώτες συναντήσεις γνωρίσαμε και αναλύσαμε το θέμα και σχηματίσαμε μία λίστα με λέξεις που σχετίζονται με τη διασπορά (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι), ώστε νε γνωρίσουμε το σχετικό λεξιλόγιο και να ξεκαθαρίσουμε τη σημασία εννοιών όπως ιθαγένεια, παλιννόστηση, μειονότητα κ.ά. Στη συνέχεια, συζητήσαμε και αναλύσαμε την έννοια διασπορά με τη σύγχρονη σημασία της και το άρθρο 108 του Συντάγματος, από το οποίο ξεκινά η υποχρέωση του ελληνικού κράτους να προστατεύει και αν μεριμνά για τους Έλληνες της διασποράς. ΔΙΑΣΠΟΡΑ!! Διασπορά ονομάζουμε ένα σύνολο ατόμων που έχουν μεταναστεύσει από τη χώρα τους και μένουν σε άλλες χώρες για περισσότερο από ένα έτος. Συγκεκριμένα στην φετινή ερευνητική εργασία ασχοληθήκαμε με τον Ελληνισμό της Διασποράς. Θεωρούμε Ελληνισμό της Διασποράς το σύνολο των Ελλήνων που έχουν φύγει από την Ελλάδα και μένουν σε άλλη χώρα πάνω από τουλάχιστον έναν χρόνο. Οι Έλληνες αυτοί είτε ως απόδημος ελληνισμός είτε ως ιστορική μειονότητα στη χώρα που βρίσκονται ανήκουν στο ελληνικό έθνος διατηρώντας ισχυρούς δεσμούς και κρατώντας επαφή με την πατρίδα τους. Ο όρος αυτός δίδεται σε αντιδιαστολή με τον ξενιτεμένο Ελληνισμό που περιλαμβάνει και Έλληνες που βρίσκονται μεν στο εξωτερικό αλλά δεν Ο Ελληνισμός της Διασποράς 7

διαμένουν μόνιμα εκτός Ελλάδας π.χ. οι Έλληνες ναυτικοί, διπλωμάτες, εμπορικοί αντιπρόσωποι κ.λπ. Με την ίδια σημασία του όρου αποδίδεται και για κάθε απόδημο Έλληνα ο όρος «Έλληνας του εξωτερικού». Το Σύνταγμα της Ελλάδας προβλέπει για τους Έλληνες της Διασποράς: Σύνταγμα 1975 (και αναθεώρησή του το 2001), άρθρο 108: «1. Το κράτος μεριμνά για τη ζωή του αποδήμου Ελληνισμού και την διατήρηση των δεσμών του με την μητέρα πατρίδα. Επίσης μεριμνά για την παιδεία και την κοινωνική και επαγγελματική προαγωγή των εκτός της Επικρατείας εργαζομένων Ελλήνων. 2.Νόμος ορίζει τα σχετικά με την οργάνωση, την λειτουργία και τις αρμοδιότητες του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού, που έχει ως αποστολή του την έκφραση όλων των δυνάμεων του απανταχού Ελληνισμού». Ερευνήσαμε δύο περιόδους της διασποράς, την ιστορική διασπορά ή αλλιώς ιστορική μειονότητα και τη σύγχρονη διασπορά. Στην πρώτη περίοδο ανήκουν οι μεταναστεύσεις που οφείλονται στα ιστορικά γεγονότα κατά τη δημιουργία των κρατών -εθνών και τη διάλυση των πολυεθνικών αυτοκρατοριών, όπως η ελληνική μειονότητα στην Αλβανία και στον Εύξεινο Πόντο. Στη σύγχρονη διασπορά ανήκουν οι μετανάστες από την Ελλάδα ή τις τρίτες χώρες στις σημερινές χώρες υποδοχής από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι και σήμερα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ελληνισμός στην Γερμανία. Αρχικά, χωριστήκαμε σε ομάδες η καθεμία από τις οποίες επέλεξε μια χώρα ή μια ομάδα χωρών. Μιλήσαμε και ασχοληθήκαμε γενικότερα με τον όρο <<διασπορά>>, τα αίτια και τα αποτελέσματά του. Αργότερα, εκθέσαμε τους λόγους για τους οποίους επιλέξαμε τη κάθε χώρα, συγκρίνοντάς τους μεταξύ τους και ασχοληθήκαμε με τη διασπορά στη κάθε χώρα. Πολύ ενδιαφέρον μέρος αποτελούν οι συνεντεύξεις που μπόρεσαν να πάρουν οι συμμαθητές μας από μέλη της οικογένειάς τους που υπήρξαν μετανάστες και επέστρεψαν, ή που ετοιμάζονται να φύγουν. Τέλος, διεξάγαμε μια μικρής έκτασης έρευνα (μοιράστηκαν 280 ερωτηματολόγια/ επιστράφηκαν συμπληρωμένα 265) σε ευρύ φάσμα ηλικιών με σκοπό να διακρίνουμε την τάση για μετανάστευση Ο Ελληνισμός της Διασποράς 8

σήμερα και τους λόγους για τους οποίους θα αποφάσιζε να φύγει σήμερα ένας πολύ νέος ή ένας λιγότερο νέος Έλληνας από τη χώρα του. Σκοπός της εργασίας Κύριος σκοπός της ερευνητικής αυτής εργασίας ήταν να διερευνηθεί ο τρόπος ζωής των Ελλήνων μεταναστών στο παρελθόν αλλά και να εξεταστεί κατά πόσο οι Έλληνες της σημερινής εποχής είναι διατεθειμένοι να φύγουν από την Ελλάδα και να κάνουν μια διαφορετική ζωή. Ειδικότερα, ερευνώνται οι συνθήκες ζωής των Ελλήνων μεταναστών στις χώρες που επέλεγαν αλλά και αν η προσαρμογή τους σε αυτές ήταν εύκολη. Επιπροσθέτως, έγινε αναζήτηση για τις ασχολίες των μεταναστών στις άλλες χώρες τόσο για τα επαγγέλματα ή τις σπουδές που ακολούθησαν όσο και για τον ελεύθερο χρόνο τους (πολιτιστικοί σύλλογοι, δραστηριότητες στις ενορίες των Ελλήνων, οργανώσεις, ελληνικά σχολεία κ.τ.λ.) Χρονικές περίοδοι στις οποίες κινείται η έρευνα Η έρευνα στο θεωρητικό της μέρος αφορά τα μεγάλα κύματα μεταναστεύσεων τα οποία ακολούθησαν τον Α και Β Παγκόσμιο πόλεμο αλλά και γενικότερα τις εποχές κρίσεων. Στο μέρος αυτό κυρίως καταγράφουμε τις συνθήκες ζωής και τη διαδρομή όλων αυτών των ανθρώπων μέχρι να αναγνωριστούν και να φτάσουν σε ένα καλό επίπεδο ζωής στην ξένη χώρα. Η διαδικασία είχε μεγάλο ενδιαφέρον καθώς μάθαμε πολλά καινούργια πράγματα για τον απόδημο Ελληνισμό. Όσα μάθαμε για αρκετές χώρες δεν ήταν αναμενόμενα καθώς εκπλαγήκαμε όταν μάθαμε ότι υπάρχουν Έλληνες σε χώρες που δεν φανταζόμασταν ότι υπάρχουν συμπατριώτες μας. Με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι έφτασαν σε όλες τις χώρες του κόσμου, ακόμη και στις πιο μακρινές και απομονωμένες, όπως τα νησιά Φίτζι, τα νησιά της Καραϊβικής και οι αφρικανικές χώρες. Οι Έλληνες αναγκάστηκαν να φύγουν από την πατρίδα τότε, διότι δεν υπήρχε μέλλον γι αυτούς στη φτωχή Ελλάδα, η οποία, μετά τους δύο πολέμους, την εμφύλια σύρραξη και την πολιτική αστάθεια δεν είχε Ο Ελληνισμός της Διασποράς 9

δυνατότητα να θρέψει όλο τον πληθυσμό της. Έτσι, οι φτωχότεροι, παιδιά πολύτεκνων οικογενειών, βιοπαλαιστές χωρίς καμία επαγγελματική προοπτική, έφευγαν χωρίς να γνωρίζουν τι τους περιμένει, χωρίς να γνωρίζουν τη γλώσσα και χωρίς καμία εξειδίκευση. Εκεί που πήγαν έκαναν όποια δουλειά τους πρόσφεραν, με ελάχιστα χρήματα και τεράστιο κόπο. Παρά τις δυσκολίες, ρίζωσαν, προσαρμόστηκαν και έφτιαξαν τη ζωή τους ως ξενιτεμένοι, με την νοσταλγία της πατρίδας πάντα στην καρδιά. Στο τεύχος 510/Δεκ. 2010 του περιοδικού Ιστορία διαβάζουμε: ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΟΜΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Ως απόδημος Ελληνισμός ή ελληνική διασπορά χαρακτηρίζεται το σύνολο των εκπατρισμένων Ελλήνων που μολονότι εγκαταστάθηκε, έστω και με σχετική μονιμότητα, σε χώρες ή περιοχές εκτός του εθνικού χώρου, εξακολουθεί να συντηρεί, σε επίπεδο συλλογικό ή και ατομικό, τις υλικές, πολιτιστικές και συναισθηματικές του σχέσεις με τη χώρα της άμεσης ή της παλαιότερης καταγωγής του. Ο όρος αυτός δίδεται σε αντιδιαστολή με τον ξενιτεμένο Ελληνισμό που περιλαμβάνει και Έλληνες που βρίσκονται μεν στο εξωτερικό αλλά δεν διαμένουν μόνιμα εκτός Ελλάδας π.χ. οι Έλληνες ναυτικοί, διπλωμάτες, εμπορικοί αντιπρόσωποι κ.λπ.. Με την αυτή σημασία του όρου αποδίδεται και για κάθε απόδημο Έλληνα ο όρος «Έλληνας του εξωτερικού». Ο απόδημος Ελληνισμός σήμερα: Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού η σύγχρονη κατανομή των αποδήμων Ελλήνων ανά Ηπείρους κατανέμεται ως ακολούθως: Αμερική 61% Ασία 1% Αφρική 2% Ευρώπη 23% και Ωκεανία 13% (συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας). Στη δεύτερη φάση της εργασίας μας ασχοληθήκαμε με τη σημερινή μετανάστευση, φαινόμενο που εμφανίστηκε έντονα μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το 2009. Δεν θα μπορούσαμε να μη θίξουμε αυτό το τεράστιο ζήτημα, αφού σε κάθε σπίτι σήμερα υπάρχει κάποιος που σκέφτεται να φύγει, που θα ήθελε να φύγει ή που αναγκάζεται από τις συνθήκες να φύγει. Ως νέοι της Ελλάδας προβληματιστήκαμε πολύ για τη διαρροή νέων με προσόντα, οι οποίοι φεύγουν καταρτισμένοι και έτοιμοι να χρησιμοποιήσουν τα προσόντα τους μακριά από την πατρίδα και το λαό μας. Διερευνήθηκαν, λοιπόν, Ο Ελληνισμός της Διασποράς 10

οι σημερινές τάσεις των νέων για μετανάστευση σε άλλη χώρα, οι προσδοκίες τους και οι στόχοι τους για το μέλλον, καθώς αισθανόμαστε ότι σε λίγα χρόνια ίσως αντιμετωπίσουμε κι εμείς τέτοιου είδους αποφάσεις. Ενδιαφέρουσα συνάντηση Στους προβληματισμούς και τις απορίες μας σχετικά με τις σπουδές και την εργασία σε ευρωπαϊκές χώρες πήραμε απαντήσεις από την κα Νικολακοπούλου, συντονίστρια του προγράμματος Europe Direct του ΕΛΙΑΜΕΠ (Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής), την οποία καλέσαμε για να μας μιλήσει και να συζητήσουμε όλα όσα δεν είχαμε τρόπο να μάθουμε. Μας παρουσίασε την Ευρώπη ως έναν ανοιχτό ορίζοντα που προσφέρει πολλές ευκαιρίες για εργασία, σπουδές με υποτροφία αλλά και εθελοντικά προγράμματα για νέους που αναζητούν κάτι διαφορετικό (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ). Τόνισε μάλιστα, ότι η Ελλάδα είναι ισότιμο μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας, και επομένως οι πολίτες της έχουν τα ίδια δικαιώματα με όλους τους ευρωπαίους πολίτες και μπορούν να εξυπηρετηθούν στην ελληνική γλώσσα, αφού είναι μία γλώσσα κράτους-μέλους της ένωσης. Πώς επιλέξαμε τις χώρες για τις οποίες γράφουμε ΒΑΛΚΑΝΙΑ (Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία) Τα παιδιά της τάξης μου χωρίστηκαν σε ομάδες και η κάθε μια επέλεξε ένα θέμα με το οποίο έπρεπε να ασχοληθεί. Με έντονο προβληματισμό, και με αφορμή τους συμπατριώτες μας που σήμερα μεταναστεύουν λόγω κακής οικονομικής κατάστασης της χώρας μας, αποφάσισα να δουλέψω στο θέμα Ελληνισμός της διασποράς. Επέλεξα να ασχοληθώ με τους Έλληνες που έχουν μεταναστεύσει στα Βαλκάνια (Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία) επειδή με τους λαούς αυτούς έχουμε πολλά κοινά και επίσης τα τελευταία χρόνια πολλοί κάτοικοι των χωρών αυτών έχουν μεταναστεύσει στη χώρα μας αναζητώντας μία καλύτερη ζωή. ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗ Το θέμα που μας απασχολεί στη φετινή ερευνητική εργασία είναι ο Ελληνισμός της διασποράς στη Νότια Αφρική. Ο συνεργάτης μου και εγώ επιλέξαμε τη συγκεκριμένη χώρα κυρίως επειδή οι χώρες που μας ενδιέφεραν περισσότερο Ο Ελληνισμός της Διασποράς 11

είχαν ανατεθεί σε άλλους συμμαθητές μας αλλά και γιατί εκπλαγήκαμε όταν μάθαμε ότι υπάρχει μεγάλος αριθμός Ελλήνων μεταναστών στη χώρα. ΓΑΛΛΙΑ, ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ Στην φετινή ερευνητική εργασία διαλέξαμε να ασχοληθούμε με τον απόδημο Ελληνισμό. Συγκεκριμένα, η δική μας ομάδα αποφάσισε να ασχοληθεί με τις χώρες, Γαλλία και Αυστραλία. Οι λόγοι που επιλέξαμε την Γαλλία είναι επειδή έχει φιλικές σχέσεις με την Ελλάδα και πολλοί Έλληνες προτιμούν να μεταναστεύουν σε αυτή την χώρα, διότι αισθάνονται οικεία.έτσι θα έχουμε την δυνατότητα να βρούμε αρκετές πληροφορίες. Επίσης, γνωρίζουμε καλά την γαλλική γλώσσα και σκεφτήκαμε ότι θα είναι χρήσιμο και θα έχουμε την ευκαιρία να αξιοποιήσουμε αυτή την γνώση ερευνώντας για τους Έλληνες στην Γαλλία. Οι λόγοι που επιλέξαμε την Αυστραλία είναι επειδή εκεί έχουν μεταναστεύσει πολλοί Έλληνες αναζητώντας θέσεις εργασίες, θέσεις που προσφέρει και παρέχει η Αυστραλία. Το γεγονός ότι στην Αυστραλία μιλάνε την αγγλική γλώσσα διευκολύνει τους Έλληνες να μεταναστεύσουν εκεί. Έτσι θα είναι πιο εύκολο για μας να βρούμε τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε. ΚΑΝΑΔΑΣ Η φετινή ερευνητική εργασία έχει ως θέμα τον απόδημο ελληνισμό. Η ομάδα μας επέλεξε τον Καναδά επειδή θεωρήσαμε ότι θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να μάθουμε αν οι Έλληνες προτιμούν αυτόν τον προορισμό παρά την μεγάλη γεωγραφική απόσταση που μας χωρίζει. Επιπλέον, διαλέξαμε αυτή τη χώρα προκειμένου να γνωρίσουμε τον πολιτισμό, την κουλτούρα καθώς και τον τρόπο που αντιμετωπίζονται οι Έλληνες μετανάστες. Τέλος, ένας σημαντικός λόγος είναι ότι υπάρχει το ενδεχόμενο να μεταναστεύσουμε και εμείς εκεί, αφού είναι μια ανεπτυγμένη χώρα που παρέχει πολλές ευκαιρίες γι αυτό καλό θα ήταν να γνωρίζουμε τις συνθήκες ζωής! ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ Στην ερευνητική εργασία για την φετινή χρονιά επιλέξαμε να ασχοληθούμε με τον απόδημο ελληνισμό στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Κύριος λόγος που μας οδήγησε στην επιλογή αυτή είναι καταρχάς η ελκυστικότητα των χωρών αυτών, αφού έχουν έναν διαφορετικό πολιτισμό, μια ξεχωριστή κουλτούρα γεγονός που προκαλεί το ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων. Ο Ελληνισμός της Διασποράς 12

Ένας ακόμα σημαντικότερος λόγος για αυτή μας την απόφαση είναι πως πρόσφατα ανακαλύψαμε ότι στην χώρα μας υπάρχουν αρκετοί μετανάστες από χώρες της Λατινικής Αμερικής. Το γεγονός αυτό, λοιπόν, μας κίνησε την περιέργεια να ερευνήσουμε αν υπάρχουν Έλληνες εκεί, αν διατηρείται το ελληνικό στοιχείο και αν ναι, σε ποια επαγγέλματα και άλλες δραστηριότητες πολιτιστικές, καλλιτεχνικές, οικονομικές κλπ. ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Η επιλογή μου για αυτή την περιοχή βασίστηκε στην ιδιαίτερη συμπάθεια μου προς την περιοχή και την νοοτροπία των κατοίκων της. Ειδικότερα, έκανα αυτή την επιλογή καθώς και η ίδια θα ήθελα να ζήσω στο Ηνωμένο Βασίλειο και συγκεκριμένα στο Λονδίνο και ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα να μάθω για το ποσοστό των Ελλήνων στην περιοχή αλλά και για την συμπεριφορά με την οποία τους αντιμετωπίζουν οι ντόπιοι. Η.Π.Α. 1. Λόγω των πολλών και ποικιλόμορφων πληροφοριών 2. Λόγω συγγενικών προσώπων που βρίσκονται εκεί 3. Μας αρέσει πολύ η χώρα, είναι κοσμοπολίτικη 4. Σκεφτόμαστε να μεταναστεύσουμε μελλοντικά εκεί, επομένως καλό θα ήταν να ενημερωθούμε 5. Μας είναι γνώριμη η γλώσσα 6. Μας έλκει η μεγάλη απόσταση που μας χωρίζει, η οποία όμως δυσχεραίνει την επικοινωνία 7. Έχει πολλές φυσικές της ομορφιές ΓΕΡΜΑΝΙΑ Φέτος στην ερευνητική εργασία αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με την ελληνική διασπορά στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στη Γερμανία. Ο καθένας από την ομάδα μας επέλεξε τη χώρα εκείνη για διαφορετικούς λόγους. Άλλος γιατί διέθετε την εμπειρία της μετανάστευσης σε αυτή τη χώρα και άλλος γιατί είχε τη διάθεση να ψάξει πληροφορίες για τη Γερμανία και να μάθει ακόμα περισσότερα σχετικά με αυτή. Ο Ελληνισμός της Διασποράς 13

ΠΟΝΤΟΣ Κατ αρχήν, διαλέξαμε αυτήν την περιοχή γιατί τυχαίνει να έχουμε ρίζες από 2 από τις χώρες που έχουμε αναλάβει. Αυτό λοιπόν, ήταν ένα επιπλέον κίνητρο να ανακαλύψουμε και να εξερευνήσουμε την ιστορία των Ελλήνων που έχουν ζήσει σε αυτές τις χώρες. Νιώθουμε ότι μας ενώνουν δεσμοί μαζί τους, ότι έχουμε στοιχεία τους που έχουν παραμείνει αναλλοίωτα στο πέρασμα του χρόνου. Όμως πέρα από αυτό το θέμα, έχουμε την επιθυμία να γνωρίσουμε άλλους λαούς που διαφέρουν σε σημαντικά σημεία από εμάς. Γενικά η όλη ιδέα και η εικόνα της Ανατολής μας συναρπάζει. Πάντα είχαμε στο μυαλό μας κάτι τολμηρό, φανταστικό και γενικά μια αντίληψη για αυτές τις χώρες που μας έκανε να τις μελετήσουμε περαιτέρω. Έτσι πήραμε αυτή την απόφαση! Τέλος, θα θέλαμε πολύ να μάθουμε για τους Έλληνες που ζουν ή ζούσαν κάποια εποχή εκεί. Πώς, γιατί, με ποια κριτήρια πήραν αυτή την τόσο καθοριστική απόφαση να αφήσουν την πατρογονική τους χώρα και να ξενιτευτούν κάπου τόσο μακριά; Τι αντιμετώπισαν εκεί; Η προσαρμογή τους ήταν ομαλή και σε ποια σημεία συνάντησαν τις περισσότερες δυσκολίες; Αυτά και άλλα παρόμοια ερωτήματα θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε όσο πιο αντικειμενικά γίνεται. Συλλογή και διαχείριση των πληροφοριών Για την εύρεση πληροφοριών χρησιμοποιήθηκαν και αξιοποιήθηκαν συνολικά 25 ιστοσελίδες σε συνδυασμό με έντυπο υλικό, με αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για να τελειοποιηθούν οι εργασίες μας. Το υλικό που καταφέραμε να συλλέξουμε ήταν αρκετό και η προσπάθεια ήταν συλλογική με αποτέλεσμα να συμμετέχουν όλοι οι μαθητές αναλαμβάνοντας ο καθένας από ένα κομμάτι έτσι ώστε να μην υπάρξει δυσκολία, κούραση και πολλή ώρα δουλειάς. Τέλος η γνώση ξένης γλώσσας ήταν απαραίτητη στην διαδικασία συλλογής πληροφοριών. Για το περιεχόμενο της εργασίας κάθε ομάδας αποφασίσαμε μέσα στην τάξη κατά την διάρκεια του μαθήματος. Για διευκόλυνση συγκέντρωσης πληροφοριών αξιοποιήσαμε το Google Drive, ένα εργαλείο το οποίο είναι εξαιρετικά σχεδιασμένο, εύκολο στη χρήση και κατάλληλο για τη συλλογή πληροφοριών σε οποιαδήποτε εργασία. Χρησιμοποιήσαμε το συγκεκριμένο Ο Ελληνισμός της Διασποράς 14

μέσο για την διευκόλυνση όλων μας και κυρίως για να εξοικειωθούμε με την τεχνολογία (χρήση Ιnternet). Συγκεκριμένα, η πλατφόρμα Google Drive δίνει τη δυνατότητα να «ανεβάζουμε» στον κοινόχρηστο χώρο στο Internet ό,τι πληροφορίες συγκεντρώσαμε, έτσι ώστε να είναι όλα ορατά και προσβάσιμα από όλα τα μέλη της τάξης μας. Η καθηγήτριά μας δημιούργησε τον κοινόχρηστο χώρο «Ο Ελληνισμός της Διασποράς» όπου μπορούσαμε ακόμη και να επικοινωνούμε σε πραγματικό χρόνο, έχοντας όλοι μας το δικό μας email, ώστε να έχουμε πρόσβαση στο Drive. Εκεί βρίσκαμε οδηγίες για να προχωρήσουμε την εργασία μας και ανταλλάσσαμε σχόλια και κρίσεις για τα κείμενα των συμμαθητών μας. Με αυτό τον τρόπο, όσα συζητούσαμε και αποφασίζαμε στην τάξη, τα ερευνούσαμε και τα παρουσιάζαμε από το σπίτι. Εκτός από κείμενα (documents), ανεβάσαμε εικόνες, συνθέσαμε το ερωτηματολόγιο και ανταλλάξαμε τις απορίες και τις απόψεις μας, διαβάσαμε τις συνεντεύξεις των μεταναστών και ήμασταν προετοιμασμένοι για όσα θα συζητούσαμε στο επόμενο μάθημα. Αυτός ο τρόπος είχε μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί σιγά σιγά γέμισε η πλατφόρμα με τα κομμάτια που η κάθε ομάδα είχε αναλάβει και έτσι «χτίστηκε» ολόκληρη σχεδόν η εργασία. Οι Έλληνες των Βαλκανίων Αλβανία Στην Αλβανία, οι Έλληνες θεωρούνται «εθνική μειονότητα», ενώ οι Βλάχοι ελληνικής εθνικής συνείδησης συγκαταλέγονται με τους υπόλοιπους Βλάχους ως «γλωσσική μειονότητα». Δεν υπάρχει κάποια αξιόπιστη πηγή όσον αφορά το μέγεθος οποιονδήποτε εθνικών μειονοτήτων στην Αλβανία, αν και η ικανοποιητική απογραφή των εθνικών ομάδων είναι μια από τις δεσμεύσεις της Αλβανίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στη διάσκεψη του Παρισιού του 1919, η ελληνική μειονότητα αριθμούσε 120.000 κατοίκους, ενώ η τελευταία απογραφή υπό το κομουνιστικό καθεστώς (1988) αναφέρει μόνο 58.785. Εντούτοις, η περιοχή που μελετήθηκε, περιορίστηκε στα νότια σύνορα της χώρας, στα 99 χωριά της αποκαλούμενης «ελληνικής μειονοτικής ζώνης». Υπό τον περιορισμό αυτό, η συγκεκριμένη απογραφή παρουσίαζε το μέγεθος της μειονότητας κατά πολύ συρρικνωμένο από την πραγματική εικόνα, Ο Ελληνισμός της Διασποράς 15

αποκλείοντας σημαντικές συγκεντρώσεις της ελληνικής μειονότητας εκτός της μειονοτικής ζώνης (π.χ. στην Χειμάρρα, στην Κορυτσά, στην Αυλώνα). Πηγές από την ελληνική μειονότητα έχουν υποστηρίξει ότι υπάρχουν ως και 500.000 Έλληνες στην Αλβανία που αντιστοιχεί στο 12% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Σε μια εθνολογική μελέτη του 1995, ο αριθμός των Ελλήνων στη Βόρειο Ήπειρο μόνο, υπολογίζεται σε 40.000, ενώ στην υπόλοιπη χώρα υπάρχουν ακόμη 20.000 Έλληνες. Η οργάνωση εθνών και λαών υπολογίζει την ελληνική μειονότητα σε 70.000 περίπου άτομα. Άλλες ανεξάρτητες πηγές υπολογίζουν ότι ο αριθμός Ελλήνων στη βόρειο Ήπειρο είναι 117.000 (περίπου 3,5% του συνολικού πληθυσμού), ένας αριθμός κοντά στην εκτίμηση που παρέχεται από την CIA (2006) (περίπου 3%, δηλαδή 103.000). Αλλά αυτός ο αριθμός ήταν 8% από την ίδια πηγή έναν χρόνο πριν. Σε αυτούς τους αριθμούς πρέπει να προστεθούν και περίπου 250.000 Έλληνες της Βορείου Ηπείρου που κατοικούν σήμερα στην Ελλάδα. Ρουμανία Οι Παραδουνάβιες Ηγεμονίες υπήρξαν ιδιαίτερα προσφιλής τόπος της νεοελληνικής Διασποράς, ήδη από τα χρόνια που ακολούθησαν την Άλωση της Πόλης. Γι αυτό και στις χώρες εκείνες η βυζαντινή πολιτική παράδοση ήταν πάντοτε ισχυρή. Μεγάλη ακμή του παραδουνάβιου Ελληνισμού σημειώθηκε τον 18ο και τον 19ο αιώνα, τόσο κατά την περίοδο των Φαναριωτών Ηγεμόνων (1711-1821) όσο και στην περίοδο που ακολούθησε τη συνθήκη της Αδριανούπολης (1829), με την οποία ξεκίνησε η διαδικασία σχηματισμού του ρουμανικού κράτους (1857). Οι πολλαπλές οικονομικές δυνατότητες που προσφέρονταν στην περιοχή, λειτούργησαν ως πόλος έλξης για τη δημιουργία ισχυρού μεταναστευτικού ρεύματος από πολλά μέρη του ελληνικού χώρου, κυρίως όμως από την Ήπειρο, τη Μακεδονία και τα Επτάνησα, ιδιαίτερα την Κεφαλονιά και την Ιθάκη. Υπολογίζεται ότι στα μέσα του 19ου αιώνα ο αριθμός των Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν εκεί έφτασε ίσως τα 35-40.00 άτομα, ενώ στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα εποχή της μεγαλύτερης ακμής του ελληνισμού της Ρουμανίας πλησίαζε τις 60.000 ψυχές. Ο Ελληνισμός της Διασποράς 16

Οι Έλληνες της Ρουμανίας ασχολήθηκαν με επιτυχία με όλους τους τομείς της οικονομίας, ιδιαίτερα όμως με το εμπόριο, κυρίως των σιτηρών και της ξυλείας, τη ναυτιλία (κατείχαν το μεγαλύτερο μέρος του εμπορικού στόλου του Δούναβη) και την εκμετάλλευση της γης. Κι ακόμα, ανέπτυξαν δραστηριότητες ως βιομήχανοι, βιοτέχνες, τραπεζίτες, γιατροί, δικηγόροι, εκπαιδευτικοί, εκδότες, δημοσιογράφοι, τυπογράφοι, υπάλληλοι. Ο ελληνικός πληθυσμός της Ρουμανίας ήταν στην πλειοψηφία του αστικός. Μερικές, μάλιστα, μικρές ομάδες είχαν προωθηθεί και στην ανώτερη κοινωνική τάξη της χώρας. Οι ελληνικές κοινότητες είχαν υψηλό βιοτικό και πολιτισμικό επίπεδο. Οι σπουδαιότερες ιδρύθηκαν στα λιμάνια της Βραΐλας, του Γαλατσίου, της Κωνστάντζας, του Σουλινά, του Γιούργεβου και της Τούλτσας, καθώς και στην πρωτεύουσα της χώρας, το Βουκουρέστι. Την εποχή των Φαναριωτών υπήρχε σημαντική ελληνική κοινότητα και στο Ιάσιο, που αργότερα παρήκμασε. Σημειώνονται, επίσης, οι ελληνικές κοινότητες στο Μπρασόβ και το Σιμπίου της Τρανσυλβανίας. Έλληνες ζούσαν, επίσης, και στις πόλεις Ισμαήλι, Ρένι και Κισνόβι (Κίσινεφ) της Βεσαραβίας. Οι ελληνικές κοινότητες ήταν άριστα οργανωμένες με τις εκκλησίες και τα σχολεία τους, τους συλλόγους, τις βιβλιοθήκες και τις εφημερίδες τους. Οι σχέσεις των Ελλήνων με τους ντόπιους ήταν σε γενικές γραμμές καλές. Πολλοί υπήρξαν, εξάλλου, οι Έλληνες που ευεργέτησαν όχι μόνο την πατρίδα τους, αλλά και τη χώρα που τους φιλοξένησε. Από τους σημαντικότερους Έλληνες της Ρουμανίας υπήρξαν οι: Ευαγγέλης και Κωνσταντίνος Ζάππας, μεγαλογαιοκτήμονες και βιομήχανοι, εμπνευστές και χορηγοί των Ολυμπίων (προδρόμων των Ολυμπιακών Αγώνων), Απόστολος Αρσάκης, γιατρός, ιδρυτής των Αρσακείων εκπαιδευτηρίων, Παναγής Χαροκόπος, ενοικιαστής μεγάλων κτημάτων και έμπορος, ιδρυτής της Χαροκοπείου Σχολής, Νικόλαος Χρυσοβελώνης και Χριστοφής Ζερλέντης, τραπεζίτες με πλούσια κοινωφελή δραστηριότητα, Κωνσταντίνος Ξενοκράτης, έμπορος, και Γεώργιος Κυριαζής, γιατρός, ιδρυτές νοσοκομείου στο Βουκουρέστι και Σχολών στο Μεσολόγγι. Ορισμένοι Έλληνες αναμίχθηκαν και στην πολιτική της Ρουμανίας, με προεξάρχουσα τη μορφή του Απόστολου Αρσάκη, που διετέλεσε και υπουργός των Εξωτερικών της χώρας. Ο Ελληνισμός της Διασποράς 17

Από τον 17ο και περισσότερο κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα οι Έλληνες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών είχαν δείξει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους για την παιδεία και τον πολιτισμό. Γι αυτό και καλλιέργησαν σε μεγάλο βαθμό τα γράμματα και τις επιστήμες (ιδιαίτερα την ιατρική), αλλά και τις τέχνες (το νεοελληνικό θέατρο δημιουργήθηκε ουσιαστικά στις Ηγεμονίες). Την ανάπτυξή τους ευνόησαν πολύ και οι Φαναριώτες ηγεμόνες, καθώς και η λειτουργία των Ακαδημιών του Βουκουρεστίου και του Ιασίου, όπου δίδαξαν σπουδαίοι έλληνες λόγιοι, οι οποίοι συνέβαλαν αποφασιστικά στη διάδοση της ευρωπαϊκής παιδείας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Προς την κατεύθυνση αυτή βοήθησε και η ανάπτυξη της ελληνικής τυπογραφίας στις χώρες αυτές, και η έκδοση πολλών ελληνικών βιβλίων και, αργότερα (από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα) και εφημερίδων. Γενικά η παρουσία του Ελληνισμού στη Ρουμανία υπήρξε πολύ ισχυρή και η ελληνική γλώσσα ήταν για μεγάλα διαστήματα διαδεδομένη, τόσο στην παιδεία όσο και στο εμπόριο. Ωστόσο η εξέλιξη ανακόπηκε κατά καιρούς (αρχικά στα μέσα του 19ου αιώνα, στη συνέχεια κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου και τελικά και κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια). Παρόλα αυτά η ελληνική παρουσία στη Ρουμανία δεν εξέλιπε. Καταρχάς έχουμε την εγκατάσταση εκεί αμέσως μετά τον ελληνικό Εμφύλιο περίπου 7.500 πολιτικών προσφύγων. Το Βουκουρέστι, άλλωστε, χρησίμευσε για ένα διάστημα ως έδρα του ΚΚΕ. Σήμερα οι πολιτικοί πρόσφυγες έχουν κατά το μεγαλύτερό τους μέρος επαναπατριστεί, αλλά η ελληνική παρουσία στη Ρουμανία ανανεώθηκε με τη μετάβαση κυρίως από τη δεκαετία του 1970 μεγάλου αριθμού ελλήνων φοιτητών για σπουδές (ιδίως ιατρικής) στα πανεπιστήμια της χώρας. Μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος εξάλλου, πολλές ελληνικές επιχειρήσεις άρχισαν να δραστηριοποιούνται στη χώρα. Σήμερα υπάρχουν 2.826 ελληνικές επιχειρήσεις, όπου εργάζονται πολλοί Έλληνες, οι οποίοι ζουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε ρουμανικές πόλεις. Υπολογίζεται ότι στη χώρα ζουν περίπου 15.000 Έλληνες, απόγονοι των παλαιών Ελλήνων της Ρουμανίας ή των πολιτικών προσφύγων. Έχουν συγκροτήσει από το 1990 την Ένωση Ελλήνων της Ρουμανίας, καθώς και Ο Ελληνισμός της Διασποράς 18

ελληνικούς συλλόγους σε μεγάλες πόλεις. Έχουν επίσης εκλέξει και Έλληνα βουλευτή. Η μόνη ελληνική εκκλησία που λειτουργεί σήμερα στη Ρουμανία είναι αυτή του Βουκουρεστίου (δωρεά του Παναγή Χαροκόπου το 1899), που υπάγεται στην ελληνική πρεσβεία. Εκδίδονται, επίσης, από την Ένωση Ελλήνων Ρουμανίας, το δίγλωσσο περιοδικό Ελπίς και η μηνιαία εφημερίδα Διάλογος. Η ανθηρή Ρουμανική Εταιρεία Ελληνικών Σπουδών, που εδρεύει στο Βουκουρέστι, αλλά διαθέτει ελληνόφωνα μέλη σε ολόκληρη τη χώρα, εκδίδει το επιστημονικό περιοδικό Buletinul Soiet` at,ii Române de Studii Neoelene (Δελτίο της Ρουμανικής Εταιρείας Ελληνικών Σπουδών). Ας σημειωθεί, τέλος, ότι η Νέα Ελληνική γλώσσα διδάσκεται στα Πανεπιστήμια του Βουκουρεστίου και του Ιασίου. Μολδαβία Στην ανεξάρτητη Δημοκρατία της Μολδαβίας ζουν λίγοι απόγονοι των παλαιών Ελλήνων, που, μαζί με μερικούς νεήλυδες, έχουν συγκροτήσει έναν ελληνικό πολιτιστικό σύλλογο. Εδώ και μερικά χρόνια, εξάλλου, έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους στη Μολδαβία και μερικές ελληνικές επιχειρήσεις. Το ενδιαφέρον για την Ελλάδα με την οποία η χώρα είχε μακρόχρονες σχέσεις αποτυπώνεται και στη λειτουργία σχολείων για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, αλλά και στις προσπάθειες που καταβάλλουν μερικοί ελληνικοί δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς για την ανασύνδεση των Μολδαβών με τον ελληνικό κόσμο. Ανοίγματα προς την ελληνική παιδεία σημειώνονται επίσης και μεταξύ των τουρκόφωνων ορθόδοξων Γκαγκαούζων, που κατοικούν σε πολλές περιοχές της Mολδαβίας, αλλά και στη ρουμανική επαρχία της Δοβρουτσάς. Βουλγαρία Οι ρίζες των ελληνικών κοινοτήτων της Βουλγαρίας χάνονται βαθιά μέσα στο χρόνο. Εγκαταστάσεις ελληνικών φύλων στα σημερινά εδαφικά όρια της Βουλγαρίας μαρτυρούνται ήδη από τον 7ο π.χ. αιώνα, με σημαντικότερους σταθμούς, αναμφίβολα, τον εποικισμό του Δυτικού Ευξείνου Πόντου από Έλληνες της Μικράς Ασίας και την ίδρυση της Φιλιππούπολης, το 341 π.χ., από το βασιλιά της Μακεδονίας, Φίλιππο Β. Ο Ελληνισμός της Διασποράς 19

Ο Ελληνισμός της περιοχής γνώρισε ιδιαίτερη ακμή κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα όταν δίπλα στις παλιές εστίες των Ελλήνων σχηματίστηκαν πολλές νέες, ιδιαίτερα στην περιοχή της Ανατολικής Ρωμυλίας. Τότε ήταν που οι Έλληνες της περιοχής διακρίθηκαν για τις επιδόσεις τους στα γράμματα και τις τέχνες, ιδρύοντας μεγαλοπρεπή εκπαιδευτικά ιδρύματα, φιλεκπαιδευτικούς συλλόγους, φιλανθρωπικές αδελφότητες, θεατρικές ομάδες κ.ά. σε πόλεις όπως η Αγχίαλος, η Σωζόπολη, η Βάρνα, ο Πύργος (Μπουργκάς) και η Φιλιππούπολη. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα, αλλά συχνά αντικρουόμενα, απογραφικά στοιχεία, στα τέλη του 19ου αιώνα οι Έλληνες της Βουλγαρίας υπερέβαιναν τις 100 χιλιάδες. Αλλά η είσοδος του 20ού αιώνα, σε συνδυασμό με τη σύγκρουση των εθνικισμών των βαλκανικών κρατών, οδήγησαν στη σταδιακή συρρίκνωσή τους. Οι ανθελληνικοί διωγμοί του 1906, η μετανάστευση ελληνικού πληθυσμού την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων και του Α Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και η ανταλλαγή των φυλετικών, γλωσσικών και θρησκευτικών μειονοτήτων ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία σε εφαρμογή της Συνθήκης του Νεϊγί, το 1919, αποτέλεσαν το κύκνειο άσμα για έναν πληθυσμό που σφράγισε για αιώνες, με την ενεργό παρουσία του, το χώρο της κεντρικής Βαλκανικής. Τη δεκαετία του 1940, μάλιστα, η καθεστωτική αλλαγή στη Βουλγαρία, που οδήγησε στην εθνικοποίηση της γης και των επιχειρήσεων, έβαλε την ταφόπλακα στην ελληνική παρουσία. Σήμερα είναι δύσκολο, ελλείψει αξιόπιστων απογραφικών στοιχείων, να γίνει ακριβής προσδιορισμός του εναπομείναντος Ελληνισμού της Βουλγαρίας. Μπορεί, όμως, να παρατηρήσει κανείς πως σε κάθε περίπτωση η αφομοίωσή του έχει προχωρήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Χονδρικά η ελληνική παρουσία στη γειτονική χώρα μπορεί να διακριθεί σε τρεις κατηγορίες: στους ελληνικής καταγωγής εναπομείναντες κατοίκους των παλαιών ελληνικών κοινοτήτων, στους Σαρακατσάνους και τους πολιτικούς πρόσφυγες του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, και τους επιχειρηματίες που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά το 1989. Κατά προσέγγιση υπολογίζεται πως περίπου 28.500 άτομα ελληνικής καταγωγής εξακολουθούν να διαβιούν στην περιοχή της Βουλγαρίας διασκορπισμένοι κυρίως στη Βάρνα, τον Πύργο, την Αγχίαλο, τη Σωζόπολη, τη Μεσημβρία, την Αγαθούπολη, τον Άσπρο και τον Κόζιακα. Από αυτούς οι 15.000 Ο Ελληνισμός της Διασποράς 20