Ελένη Αυλωνίτου, Ph.D. ιδάκτωρ Εργοφυσιολόγος Εθνικό Κέντρο Αθλητικών Ερευνών (Ολυµπιακό Αθλητικό Κέντρο Αθηνών) ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ & ΓΥΝΑΙΚΑ Εισήγηση στο 1 0 Πανελλήνιο Συνέδριο Αθλητιατρικής Εταιρείας Ιατρών Αγώνων, ΑΙΓΛΗ Ζαππείου, 23-25 Νοεµβρίου 2007. Όλοι είµαστε προϊόντα του καιρού µας. Αν θέλουµε να δούµε πόσο ενδεικτικό είναι αυτό, δεν έχουµε παρά να κοιτάξουµε τις τεράστιες αλλαγές που έχουν σηµειωθεί στον γυναικείο αθλητισµό. Ξεκινήσαµε από τις επίπονες προσπάθειες διεκδίκησης για συµµετοχή στον αθλητισµό, προχωρήσαµε στις προσπάθειες διεκδίκησης αγωνιστικών µεταλλίων, ως σύµβολο διεκδίκησης ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων και φθάσαµε µέχρι τη κατάκτηση και του τελευταίου ανδρικού οχυρού στο Ολυµπιακό αγωνιστικό πρόγραµµα, αφού στους Ολυµπιακούς αγώνες της Αθήνας είχαµε την επίσηµη πρεµιέρα του αγωνίσµατος της πάλης γυναικών. Κατά τη διάρκεια όλης αυτής της χρονικής διαδροµής ξεκινήσαµε µε τη συµµετοχή της γυναίκας στην άθληση να συνοδεύεται από ένα πλήθος εσφαλµένων κοινωνικών αντιλήψεων ταµπού και µύθων περί της Γυναικείας Φύσης, σύµφωνα µε την ίδια αντίληψη όπου εύγλωττα και ειλικρινά είχε εκφράσει ο Βαρώνος Pier de Couberten στις αρχές του περασµένου αιώνα, ότι ο αθλητισµός δεν ενδείκνυται για τη φύση της γυναίκας.
Με την επιστηµονική απόρριψη της παραπάνω ρήσης, προχωρήσαµε σήµερα σ έναν µεγάλο και συνεχώς αυξανόµενο αριθµό κοριτσιών που ασχολούνται έντονα µε τον αθλητισµό πριν ακόµη την ηλικία της εφηβείας τους, υποβάλλοντας τους εαυτούς τους σε επίπονα προπονητικά προγράµµατα, τόσο από άποψης ποσότητας, όσο και από άποψης ποιότητας. Aν πάρουµε για παράδειγµα το άθληµα της Γυµναστικής, από την εποχή της Larissa Latinina όπου αγωνίσθηκε µέχρι την ηλικία 32 ετών και τηςvera Caslavska, η οποία σε ηλικία 26 ετών κέρδισε για δεύτερη φορά Ολυµπιακό τίτλο, δύο γυµνάστριες όπου επιδεικνύουν την ώριµη γυναικεία φιγούρα και τη χάρη των κινήσεων της εποχής εκείνης, µε τελευταία εκπρόσωπό τους το 1972 στο Μόναχο την Tourisheva, περνάµε στη 17χρονη Olga Korbut, όπου οι κινήσεις περνούν από τη γυναικεία χάρη σε πιό ακροβατικές ικανότητες και µε την εµφάνιση της Nadia Comanetsi τo 1976 και της Omellanchik το 1980 περνάµε από την ώριµη γυναικεία φιγούρα στη δεκαετία των παιδιών πρωταθλητριών. Σήµερα για να µπορέσουν τα παιδιά να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του υψηλού αθλητισµού πρέπει να ξεκινήσουν προπόνηση στα 5-6 τους χρόνια και αγώνες πριν από τα 10 τους χρόνια, αφού απαιτούνται τουλάχιστον 6-8 χρόνια προετοιµασίας για να φθάσει µία αθλήτρια σε Ολυµπιακό επίπεδο, καθώς έχουµε πλέον 13χρονες Ολυµπιονίκες. Ιδίως, στην κολύµβηση και γυµναστική έχουµε νεαρές αθλήτριες να υποβάλλονται σε πολύωρα, εξαντλητικά και επίπονα προπονητικά προγράµµατα πριν και κατά τη διάρκεια της εφηβείας τους. Έτσι, δηµιουργήθηκαν πολλά ερωτηµατικά στους επιστήµονες σχετικά µε τις επιδράσεις της τόσο εντατικής άσκησης στο γυναικείο οργανισµό και τις τυχόν επιπτώσεις στην αθλήτρια όταν αυτή τερµατίσει την αθλητική της δραστηριότητα. Επιπρόσθετα, στις µέρες µας το ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά µε την γυναίκα και τον αθλητισµό (2002/2280 ΙΝΙ, εδάφιο 35) για το θέµα της διασφάλισης της υγείας των αθλητριών, καλεί επιτακτικά τις αθλητικές οµοσπονδίες και τους προπονητές να αποδίδουν µεγαλύτερη προσοχή στα προληπτικά µέτρα και τους όρους υπό τους οποίους ασκούνται οι αθλητικές πρακτικές και να ενηµερώνουν τις αθλήτριες υψηλού επιπέδου, ιδίως τις νέες για τις επιπτώσεις που έχουν στην ψυχική, σωµατική, σεξουαλική και αναπαραγωγική τους ηλικία η εντατική προπόνηση, η κατανάλωση αναβολικών ουσιών ή η παραµέληση των κανόνων διατροφής.
Σήµερα λοιπόν η επιστήµη δέχεται ότι η ενασχόληση µε τον αθλητισµό είναι ωφέλιµη, όσο δεν υπερβαίνονται τα φυσιολογικά όρια του οργανισµού. Αυτή η υπέρβαση των φυσιολογικών ορίων που εκδηλώνονται συχνά µε τη µορφή τραυµατισµών και µετατραυµατικών επιπλοκών, συνηθισµένο φαινόµενο και για τα δύο φύλα, ειδικά στον γυναικείο οργανισµό εκδηλώνονται και µε τη µορφή και κάποιων διαταραχών του περιοδικού κύκλου. Οι διαταραχές του περιοδικού κύκλου αν και µπορεί να µην αποτελούν στο διάστηµα που εκδηλώνονται σοβαρό πρόβληµα, επειδή είναι συνήθως αντιστρεπτές, ενδέχεται να δηµιουργήσουν σοβαρό πρόβληµα στην αθλήτρια σε µεγαλύτερη ηλικία, όπως θα δούµε στη συνέχεια της οµιλίας. Πρέπει όµως πρώτα να διευκρινισθεί ότι διαταραχές του περιοδικού κύκλου δεν εµφανίζονται µόνο στις αθλήτριες. Στατιστικές µελέτες έχουν δείξει ότι στο µεν γυναικείο πληθυσµό η συχνότητα διαταραχών του περιοδικού κύκλου ανέρχεται σε ποσοστό 5% ενώ στις αθλήτριες το ποσοστό φθάνει 15%, δηλαδή τριπλασιάζεται. Οι διαταραχές του περιοδικού κύκλου είναι διαφόρων τύπων και διακρίνονται σε πολυµηνόρροιες, όπου έχουµε εµφάνιση του περιοδικού κύκλου περισσότερες από µία φορά µέσα στο µήνα -- φαινόµενο που απαντάται συχνά σε νεαρές αθλήτριες και αµηνόρροιες. Οι αµηνόρροιες διακρίνονται σε: 1) Πρωτογενή αµηνόρροια, η οποία χαρακτηρίζεται από καθυστέρηση της πρώτης εµφάνισης της περιόδου πέρα από την ηλικία των 16 χρόνων. 2) ευτερογενή αµηνόρροια, η οποία χαρακτηρίζεται από απουσία της περιόδου σε κοπέλες που έχει εµφανισθεί προηγουµένως έµµηνος ρύση. Επιπρόσθετα η δευτερογενής αµηνόρροια διακρίνεται σε: a) αραιοµηνόρροια όταν ο περιοδικός κύκλος εµφανίζεται σε διαστήµατα 39-90 ηµέρες, αν και τα διαστήµατα αυτά είναι επιλεγµένα κάπως αυθαίρετα και σε β) ακυκλική αµηνόρροια όταν ο περιοδικός κύκλος εµφανίζεται σε διαστήµατα µεγαλύτερα των 90 ηµερών. Το ορµονικό status αυτών των περιπτώσεων είναι σαφώς αξιοσηµείωτα διαφορετικό από τις γυναίκες µε φυσιολογικό κύκλο ή ακόµη και µε κύκλο µε εµφανή συµπτώµατα αραιοµηνόρροιας.
Πρωτογενής αµηνόρροια: Η εµµηναρχή, η οποία ως φυσιολογικό γεγονός ολοκληρώνει την περίοδο της εφηβείας, όταν καθυστερεί να εµφανισθεί µπορεί να οφείλεται στη: Κληρονοµικότητα ιατροφή Υγεία (αρνητικό θερµιδικό ισοζύγιο, ιατροφικές διαταραχές, διατροφική ανεπάρκεια σε θρεπτικά συστατικά) Άσκηση Κοπέλες που υποβλήθηκαν σε πολύ εντατική προπόνηση πριν την εφηβεία τους µπορεί και να παρουσιάσουν καθυστέρηση στην έναρξη της περιόδου (εµµηναρχή), σε σχέση µε τις µη αθλούµενες συνοµήλικές τους. ηλαδή, η συµµετοχή στην αθλητική προπόνηση µπορεί να επηρεάσει την έναρξη της εµµήνου ρύσεως. Σε µία έρευνα (Frisch et al., 1981) ο µέσος όρος ηλικίας της εµµηναρχής για αθλήτριες βρέθηκε να είναι 15.1 έτη και για τις µη αθλούµενες συνοµήλικές τους 12.8 έτη. Παρατηρήθηκε ακόµη ότι η τάση για καθυστέρηση της εµµηναρχής εµφανιζόταν συχνότερα σε κοπέλες ψηλές και λεπτές µε µακριά πόδια και στενή λεκάνη, χαρακτηριστικά που όπως φαίνεται είναι συνδεδεµένα µε παράγοντες που οδηγούν σε αθλητική υπεροχή, καθώς οι κοπέλλες αυτές ευρίσκοντο ψηλά από πλευράς αγωνιστικών επιδόσεων. Όσο το αθλητικό επίπεδο ανέβαινε, τόσο ανέβαινε και ο µέσος όρος ηλικίας της εµµηναρχής. Σε αθλήτριες δε που άρχισαν προπόνηση το χρονικό διάστηµα λίγο πριν την έναρξη της εµµηνορρυσίας τους, παρατηρήθηκε καθυστέρηση 5 µηνών για κάθε χρόνο προπόνησης πριν την έναρξη της περιόδου. Οιστρογόνα και αγωνιστικές επιδόσεις: Τα γεγονότα, τα οποία συνοδεύουν το φαινόµενο της εµµηναρχής έχουν να κάνουν µε την αύξηση των γυναικείων ορµονών, δηλαδή των οιστρογόνων, τα οποία σε µία νεαρή αθλήτρια παίζουν σηµαντικό ρόλο στις αγωνιστικές επιδόσεις γιατί: ιαφοροποιούν το ποσοστό σωµατικού λίπους. Επιταχύνουν τη σκελετική ανάπτυξη µε το κλείσιµο των επιφύσεων των οστών.
Προδιαθέτουν για µείωση της πιθανότητας παραµονής στα σπορ για τη νεαρή αθλήτρια που γίνεται γρήγορα γυναίκα. Ετσι, η καθυστερηµένη εµµηναρχή (πρωτογενής αµηνόρροια) ευνοεί τον πρωταθλητισµό, εξ αιτίας του σωµατότυπου που διατηρεί η κοπέλα πριν την έναρξη της περιόδου αυτής, που προσοµοιάζει το αγορίστικο πρότυπο (στενή λεκάνη, µη ανάπτυξη στήθους, µακρά και λεπτά άκρα). Επιπλέον, προδιαθέτει για πιθανές διαταραχές του περιοδικού κύκλου αργότερα µετά την έναρξή του, δηλαδή για δευτερογενή αµηνόρροια. Το υψηλότερο ποσοστό των διαταραχών του περιοδικού κύκλου συναντάται σε αθλήτριες που µετέχουν σε αερόβια αθλήµατα (αντοχής), όπως δρόµοι µεγάλων αποστάσεων, όπου απαιτούνται µεγάλες ποσοτικά και ποιοτικά προπονητικές επιβαρύνσεις ή σε αθλήτριες, όπου κύριο χαρακτηριστικό για υψηλή διάκριση είναι η διατήρηση πολύ χαµηλού ποσοστού σωµατικού λίπους, όπως γυµναστική, ρυθµική γυµναστική, συγχρονισµένη κολύµβηση κ.α. Οι παράγοντες που προδιαθέτουν για ανάπτυξη διαταραχών του περιοδικού κύκλου είναι: η εφηβεία, µη ύπαρξη προηγούµενης εγκυµοσύνης ηλικία έναρξης εµµήνου ρύσεως διαταραχές πριν την έναρξη προπόνησης ποσότητα προπόνησης η ένταση προπόνησης η απότοµη αύξηση της προπονητικής επιβάρυνσης το µειωµένο σωµατικό βάρος και λίπος η ελλιπής διατροφή σε θερµίδες και ιδιαίτερα σε ποσοστό πρωτεΐνης το ψυχολογικό stress που επιβάλλει η καθηµερινότητα. Ιδιαιτερότητες αθληµάτων Συνδυασµός παραγόντων, καθώς αυτό υποκινεί την ανάπτυξη διαταραχών του κύκλου ή τη διατήρηση µιας προβληµατικής κατάστασης. Ποσοστό σωµατικού λίπους: Έχει διαπιστωθεί ότι βασικό ρόλο στις διαταραχές του περιοδικού κύκλου παίζει το ποσοστό λίπους στο συνολικό σωµατικό βάρος της αθλήτριας, το οποίον όταν µειωθεί κάτω από ορισµένα επιτρεπτά όρια
προκαλούνται διαταραχές. Απαιτείται δε ένα ποσοστό σωµατικού λίπους γύρω στα 17% για την έναρξη της εµµήνου ρύσεως και της διατήρησής της και ένα ποσοστό λίπους γύρω στα 22% για να επανέλθει ο περιοδικός κύκλος στη κανονική του συχνότητα, εάν έχει προηγηθεί διαταραχή. Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν την άποψη ότι κάθε γυναικείος οργανισµός έχει το δικό του κατώφλι σωµατικού λίπους, κάτω από το οποίον είναι πολύ πιθανόν να αναπτυχθεί αµηνόρροια. Το κατώφλι αυτό µπορεί να αλλάζει σε διαφορετικές στιγµές στη ζωή της γυναίκας. Stress: Έχει παρατηρηθεί ακόµη ότι το stress αποτελεί έναν ακόµη σηµαντικό παράγοντα στη δηµιουργία διαταραχών του περιοδικού κύκλου. Το άγχος, ως στρεσογόνα επιβάρυνση για τον οργανισµό συνδέεται µε την αυξηµένη έκκριση αντιπαραγωγικών ορµονών, οι οποίες µειώνουν τις γοναδοτροπίνες στην υπόφυση, οι οποίες µε τη σειρά τους ρυθµίζουν την όλη αναπαραγωγική λειτουργία. Οι αθλήτριες πέρα από τη φυσική επιβάρυνση της προπόνησης που καθορίζει το σωµατικό stress βιώνουν και ψυχολογικό stress που καθορίζεται από τις απαιτήσεις του γενικού προγραµµατισµού της προπόνησής τους που επιβάλλει σήµερα ο υψηλός ανταγωνισµός, µε στόχο την αθλητική διάκριση. Είναι γνωστό ότι οι γυναίκες που βιώνουν έντονο συναισθηµατικό stress εκδηλώνουν διαταραχές στον περιοδικό τους κύκλο. Παρόµοια βρέθηκε ότι οι αθλήτριες που παρουσιάζουν διαταραχές στον κύκλο τους διακατέχονται από µεγαλύτερο stress, σε σχέση µε τις αθλήτριες που δεν παρουσιάζουν πρόβληµα διαταραχών του κύκλου τους. ιατροφή: Οι κοπέλες που διατρέφονται µε πολύ χαµηλά θερµιδογόνα γεύµατα παρουσιάζουν µείωση της θυρεοειδούς ορµόνης στο αίµα, γεγονός το οποίον φαίνεται να συνδέεται µε διατάραξη του περιοδικού κύκλου. Επιπρόσθετα, µετά από έντονη άσκηση, κατά τη δεύτερη φάση του κύκλου, αυξάνεται ο καταβολισµός των πρωτεϊνών. Ανεπαρκής διατροφή ή ελλειπής σε ορισµένα αµινοξέα µπορούν να αλλάξουν τη σύνθεση κάποιων νευροδιαβιβαστών, οι οποίοι ακολούθως επηρεάζουν την έκκριση των γοναδοτροπινών στον υποθάλαµο και την υπόφυση µε αποτέλεσµα τις διαταραχές στον περιοδικό κύκλο. Βασικά ένας από τους παραπάνω αναφερόµενους παράγοντες ή συνδυασµός παραγόντων, όπως το σωµατικό και ψυχολογικό stress, το χαµηλό ποσοστό λίπους και η ακατάλληλη διατροφή µπορούν να προκαλέσουν ποικίλες σειρές βιοχηµικών
διεργασιών, που έχουν ως αποτέλεσµα τη διαταραχή της παραγωγής οιστρογόνων και προγεστερόνης, οι οποίες είναι οι βασικές ορµόνες που καθορίζουν το γυναικείο φύλο και ρυθµίζουν την συνολική αναπαραγωγική λειτουργία της γυναίκας. Βλέπουµε λοιπόν, ότι η εντατική άσκηση επιτείνει εκείνους τους παράγοντες που και στον γενικό γυναικείο πληθυσµό προκαλούν προβλήµατα στον περιοδικό κύκλο. Η αµηνόρροια δεν συνδέεται µόνο µε την άσκηση. Εάν όµως οφείλεται αποκλειστικά στην άσκηση πρέπει να διερευνήσουµε τις µελλοντικές επιπτώσεις που αυτό προκαλεί, προκειµένου να δούµε τον τρόπο αντιµετώπισής του. Η αθλητική αµηνόρροια αποτελεί για τον οργανισµό µηχανισµό αντιµετώπισης του stress στις δεδοµένες συνθήκες, χωρίς µελλοντικές επιπτώσεις, ή αποτελεί µελλοντικό κίνδυνο για την υγεία; Η αµηνόρροια αποτελεί έναν σηµαντικό δείκτη του «συνδρόµου υπερπροπόνησης», όπου ο οργανισµός αντιδρά µε τον πιο οικονοµικό τρόπο προκειµένου να εξοικονοµήσει ενέργεια και να συνεχίσει τις ενεργειακά πιο απαραίτητες για τον οργανισµό λειτουργίες του. Ως εκ τούτου, προκύπτει το ερώτηµα στους επιστήµονες, εάν η αµηνόρροια που µπορεί να προκαλέσει η επίπονη αθλητική δραστηριότητα επιδρά, όχι µόνον στην βραχυπρόθεσµη απώλεια της αναπαραγωγικής λειτουργίας, αλλά ασκεί και µακροπρόθεσµη επίδραση στην µελλοντική ικανότητα της γυναίκας για αναπαραγωγή. Από τα ερευνητικά δεδοµένα διαπιστώνεται ότι σε περιπτώσεις αθλητικής αµηνόρροιας, όταν η ένταση της άσκησης µειωθεί, όταν η τακτική άσκηση µειωθεί ή σταµατήσει, π.χ. σε έναν τραυµατισµό όταν η γυναίκα πάρει κάποια κιλά, ο κύκλος επανέρχεται στην οµαλή λειτουργία του, εάν και εφόσον η διαταραχή οφειλόταν αποκλειστικά και µόνον στην προπονητική επιβάρυνση. Αµηνόρροια και µελλοντική ικανότητα για γονιµότητα:
Μέχρι σήµερα η έλλειψη µιας θετικής επιστηµονικής µαρτυρίας για την αρνητική επίδραση της άσκησης στη µελλοντική ικανότητα της γυναίκας για αναπαραγωγή, αποτελεί ισχυρή επιβεβαίωση ότι τέτοιου είδους επίπτωση δεν υφίσταται για την αθλήτρια. Όταν η προπόνηση σταµατήσει τελείως, ο περιοδικός κύκλος αρχίζει να λειτουργεί πάλι οµαλά σε χρονικό διάστηµα από 2 6 µήνες. Το δε χρονικό διάστηµα διάρκειας της αµηνόρροιας δεν παίζει ρόλο στο χρονικό διάστηµα επανόδου του κύκλου. Το ποσοστό δε που µπορεί να συνεχίσει να έχει πρόβληµα είναι ισοδύναµο µε τον γυναικείο µη αθλούµενο πληθυσµό. Το ερώτηµα λοιπόν που τίθεται στους επιστήµονες είναι εάν θα πρέπει να λαµβάνεται µέριµνα για τη θεραπεία της πρόσκαιρης απώλειας γονιµότητας λόγω αµηνόρροιας, εφόσον η κατάσταση αυτή είναι για πολλές κοπέλες επιθυµητή, ώστε να προπονούνται και να αγωνίζονται απρόσκοπτα και εφόσον είναι αντιστρέψιµη όταν τερµατισθεί το αίτιο που την προκάλεσε; H απάντηση είναι κάθετα ναι. Η χρόνια αµηνόρροια που παρατηρείται σε νεαρές αθλήτριες, ιδιαίτερα σ αυτές που συνδυάζουν και χαµηλό σωµατικό βάρος, έχει προέλθει από δραµατική µείωση των οιστρογόνων, εξ αιτίας του stress της άσκησης. Η µείωση των οιστρογόνων µπορεί να έχει τεράστιες επιπτώσεις στο σκελετικό σύστηµα της αθλήτριας, σε σηµείο τέτοιο που να δηµιουργεί βαθµιαία έναρξη οστικής αδυναµίας, µε επιρρέπεια της αθλήτριας σε κατάγµατα. Ποιές µπορεί να είναι οι µακροχρόνιες επιδράσεις αυτής της οστικής απώλειας, εξ αιτίας της αθλητικής αµηνόρροιας, όταν η αθλητική καριέρα αυτών των αθλητριών τελειώσει και οι γυναίκες αυτές πλησιάσουν την περίοδο της εµµηνόπαυσης είναι ένα ερώτηµα που θέλει περαιτέρω διερεύνηση. Η µειωµένη οστική πυκνότητα, σε σχέση µε την ηλικία, προδιαθέτει το άτοµο σε πρόωρη οστεοπόρωση; Συνέπειες της πρωτογενούς αµηνόρροιας
Η ανάπτυξη των οστών και η κορύφωση της οστικής µάζας δεν είναι φυσιολογική χωρίς την παρουσία των οιστρογόνων. Στη περίπτωση της πρωτογενούς αµηνόρροιας παρουσιάζεται το φαινόµενο να µην κορυφωθεί ποτέ η ανάπτυξη της οστικής µάζας του ατόµου, αυτή που καθορίζεται από τα κληρονοµικά του όρια. Έτσι, ένα άτοµο που πορεύεται µε µειωµένη οστική µάζα, µέσα στα πλαίσια βέβαια των κληρονοµικών του δυνατοτήτων, είναι πολύ πιθανό να αντιµετωπίσει προβλήµατα αργότερα. Σε µία έρευνα του Warren µε χορεύτριες του µπαλέτου που παρουσίαζαν ηλικιακή καθυστέρηση στην έναρξη εµφάνισης του περιοδικού τους κύκλου διαπιστώθηκαν αυξηµένα περιστατικά σκολίωσης (αυξηµένη περίοδο ανάπτυξης των οστών, λόγω απουσίας οιστρογόνων), αλλά και καταγµάτων που προκαλούνται ευκολότερα, δηλαδή µε λιγότερη πίεση. Συνέπειες της δευτερογενούς αµηνόρροιας Η µείωση των οιστρογόνων, εξ αιτίας της χρόνιας αµηνόρροιας, δηµιουργεί πρόβληµα στην απορρόφηση του ασβεστίου που λαµβάνεται διατροφικά και το οποίον είναι απαραίτητο για την οικοδόµηση και διατήρηση των οστών. Η µειωµένη απορρόφηση του ασβεστίου από τον οργανισµό έχει ως αποτέλεσµα την απώλεια της οστικής µάζας και την επιρρέπεια της αθλήτριας σε κατάγµατα, καθώς ο οστίτης ιστός διασπάται για να δώσει το απαραίτητο για τον οργανισµό ασβέστιο. Ως εκ τούτου, οι αθλήτριες µε χρόνια αµηνόρροια παρουσιάζουν, αφενός µεν χαµηλότερη οστική πυκνότητα, σε σχέση µε συνοµίληκές τους µε οµαλή λειτουργία κύκλου, αφετέρου δε φθορά στην οδοντοστοιχία τους. εν είναι υπερβολή να αναφερθεί ότι ο µέσος όρος πυκνότητας διαφόρων οστών σε νεαρές αθλήτριες µε χρόνια δευτερογενή αµηνόρροια είναι συγκρίσιµος µε εκείνον µιας γυναίκας 50 χρόνων. Αθλήτριες µε αµηνόρροια, οι οποίες παρέµειναν αµηνορροικές για διάστηµα µεγαλύτερο των 15 µηνών, έχασαν 4% της πυκνότητας των οστών της σπονδυλικής τους στήλης, γεγονός το οποίον δίνει έµφαση στη σπουδαιότητα της άµεσης θεραπείας (Krolner, 1985, Oyster, 1984, Linnel, 1984). Εάν δε η απώλεια
της οστικής µάζας παραµείνει για 4-5 χρόνια χωρίς θεραπεία, η µείωση της οστικής µάζας δεν θα είναι αντιστρέψιµη (Cann et. al. 1984). Πρέπει όµως να τονίσουµε, ώστε να µην δηµιουργηθεί παρεξήγηση, ότι η άσκηση παίζει ευεργετικό ρόλο στην ανάπτυξη, διατήρηση και ακόµη υπερτροφία της οστικής µάζας και µάλιστα αποτελεί άριστο µέσον πρόληψης της οστεοπόρωσης, αρκεί να µην παρουσιάζεται αµηνόρροια στην αθλήτρια. Το τρέξιµο το περπάτηµα, τα βάρη αυξάνουν τη πυκνότητα των οστών, εµποδίζοντας την εκφύλισή τους. Γνωρίζουµε επίσης ότι η άσκηση επιδρά προστατευτικά στο λιπιδαιµικό προφίλ του ατόµου, όµως η επίδραση αυτή αντιστρέφεται σε αθλήτριες µε χρόνια αµηνόρροια, καθώς η µείωση των οιστρογόνων που προκαλείται από την αµηνόρροια δηµιουργεί µεγάλες αλλαγές στο λιπιδαιµικό προφίλ της αµηνορροικής αθλήτριας. Εποµένως, µπορούµε να πούµε ότι: Η ΑΣΚΗΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΑΜΗΝΟΡΡΟΙΑ. Η ΧΡΟΝΙΑ ΑΜΗΝΟΡΡΟΙΑ ΣΕ ΣΥΝ ΥΑΣΜΟ ΜΕ ΧΑΜΗΛΟ ΣΩΜΑΤΙΚΟ ΛΙΠΟΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΟΣΤΙΚΗΣ ΜΑΖΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΛΙΠΙ ΑΙΜΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ. Η ΑΣΚΗΣΗ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΗΝ ΟΣΤΙΚΗ ΜΑΖΑ ΚΑΙ ΕΠΙ ΡΑ ΕΥΝΟΙΚΑ ΣΤΟ ΛΙΠΙ ΑΙΜΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ. Έτσι λοιπόν καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι ο καίριος στόχος για την αθλήτρια πρέπει να είναι: ΑΣΚΗΣΗ ΧΩΡΙΣ ΑΜΗΝΟΡΡΟΙΑ. Ως εκ τούτου, όποιες διαταραχές του κύκλου παρουσιάζονται και διαρκούν πρέπει να αντιµετωπίζονται έγκαιρα και να ζητείται άµεσα η συµβουλή του ειδικού γιατρού για τη θεραπεία και αποκατάσταση του προβλήµατος. Χρειάζεται σωστή ενηµέρωση, να µην αντιµετωπίζεται το πρόβληµα επιπόλαια και να επιδιώκεται γρήγορα η αποκατάστασή του. Αντιµετώπιση Αµηνόρροιας
Εφόσον µια αθλήτρια εµφανίσει αµηνόρροια, η οποία παρατείνεται για µεγάλο χρονικό διάστηµα θα πρέπει καταρχάς να µειώσει την ένταση της προπόνηση ή να αυξήσει το σωµατικό της βάρος. Η αθλήτρια θα πρέπει από µικρή να µάθει να ελέγχει το άγχος της και ο προπονητής της να είναι ενήµερος των συνεπειών αυτής της κατάστασης, ώστε να τροποποιεί τη προπόνηση, έτσι ώστε η προπονητική διαδικασία να µην ανταγωνίζεται το κύκλο της αθλήτριας. Εάν η αθλήτρια είναι αναγκασµένη να συνεχίσει προπόνηση σε υψηλά επίπεδα για µεγάλα χρονικά διαστήµατα και να µην αυξήσει το βάρος της γιατί αυτό αντιτίθεται στην αθλητική της απόδοση θα πρέπει να ρυθµισθεί ορµονικά η περιοδικότητα του κύκλου της, ή τουλάχιστον να διασφαλισθεί η επαρκής λήψη ασβεστίου µε τη διατροφή της (έως 2500 mg/ηµέρα). (Ένα φλυτζάνι γάλα περιέχει 300 mg ασβεστίου). Η απορρόφηση του ασβεστίου µειώνεται: µε τη µείωση των οιστρογόνων, ένα φαινόµενο που συναντάται συχνά, σε αµηνορροικές αθλήτριες µε χαµηλό ποσοστό σωµατικό λίπος, µε τη κατανάλωση χαµηλού θερµιδικού περιεχοµένου. Ολες τις κοπέλλες που διατρέφονται µε χαµηλά θερµιδογόνα γεύµατα έχουν πρόβληµα επαρκούς λήψης ασβεστίου. µε κατανάλωση υψηλού ποσοστού πρωτεΐνης στην ηµερήσια διατροφή, µε κατανάλωση χαµηλού ποσοστού πρωτεΐνης στην ηµερήσια διατροφή, µε διατροφή ελλειπή σε ορισµένα αµινοξέα. Θρεπτικά Συστατικά για την Ανάπτυξη και ιατήρηση των Οστών. Ασβέστιο: Λαµβάνοντας υπόψη ότι η απορρόφηση του ασβεστίου στη φυσική διατροφή µε τα τυπικά χαρακτηριστικά ανέρχεται στο 25-35%, η συνιστώµενη ηµερήσια ποσότητα σε ασβέστιο για ένα ενήλικο µη αθλούµενο άτοµο ανέρχεται σε 800 mg. Στη περίπτωση δε µιας γυµναζόµενης γυναίκας που πάσχει από αµηνόρροια η ηµερήσια ποσότητα ασβεστίου για τις ανάγκες του οργανισµού της µπορεί να ανέλθει σε 1500-2500 mg. Είναι δε καλό να συνδυάζεται µε λήψη βιταµίνης D η οποία βοηθά στην απορρόφηση του ασβεστίου.
Τροφές που περιέχουν ασβέστιο είναι φυσικά τα γαλακτοκοµικά προϊόντα που παρέχουν τα 60-75% του προσλαµβανοµένου από τον οργανισµό ασβέστιο, καθώς και τα πράσινα λαχανικά. Επίσης ασβέστιο παρέχουν οι ξηροί καρποί, ο κρόκος αυγού, τα κρεµµύδια, τα σύκα, τα δαµάσκηνα, το πίτουρο και από τα θαλασσινά τα µύδια, τα στρείδια οι σαρδέλες και ο σολωµός. Τα σκληρά τυριά περιέχουν περισσότερο ασβέστιο και λιγότερα λιπαρά από τα µαλακά τυριά. Επίσης τροφές σε βιταµίνη C (πορτοκάλια, κίτρα, κουνουπίδι, πράσινες πιπεριές δηµιουργούν όξινο περιβάλλον κατάλληλο για την απορρόφηση του ασβεστίου. Άλλες πάλι τροφές εµποδίζουν τον οργανισµό να αφοµοιώσει το ασβέστιο όπως: αλκοόλ, σπανάκι, µαϊντανός, φυτικές ίνες (µετακινούν τις τροφές πολύ γρήγορα µέσα στο έντερο για να απορροφηθεί το ασβέστιο), αναψυκτικά µε ανθρακικό (περιέχουν φωσφορικό οξύ και εκτοπίζουν το ασβέστιο), καφεΐνη, νάτριο. εν είναι απαραίτητο να βγουν αυτές οι τροφές από το διαιτολόγιο, µπορεί όµως να αποφεύγεται ο συνδυασµός τους µε τροφές πλούσιες σε ασβέστιο. Για παράδειγµα, µην πιείτε τσάϊ και φάτε µούσλι για πρωϊνό και µετά πιείτε κι ένα ποτήρι γάλα για το ασβέστιο, ή µην πίνετε αναψυκτικά, ενώ τρώτε ένα τοστ µε τυρί. Αφήστε να περάσει τουλάχιστον µία ώρα µετά τον πρωϊνό καφέ και ύστερα φάτε το γιαούρτι σας. Καλύτερα να στοχεύετε στη λήψη ασβεστίου σε διάσπαρτες ποσότητες κατά τη διάρκεια της ηµέρας, παρά µονοµιάς σε ένα γεύµα. Το µαγνήσιο είναι ένα στοιχείο που επίσης βοηθάει στην επιτάχυνση της απορρόφησης του ασβεστίου από το έντερο και στη παραγωγή της βιταµίνης D, που παίζει ρόλο στο επίπεδο των ορµονών του παραθυροειδούς που ρυθµίζουν το ασβέστιο. Τροφές πλούσιες σε µαγνήσιο είναι το σπανάκι, ηλιόσποροι, φακές, φασόλια, πράσινα λαχανικά, µπανάνα, αβοκάντο και πατάτες. Το βόριο είναι ένα µέταλλο από παλιά γνωστό για την ανάπτυξη των φυτών. Τα τελευταία χρόνια ανακαλύφθηκε πως παίζει σηµαντικό ρόλο στο µεταβολισµό του ασβεστίου. Μελέτες έχουν δείξει πως αν η διατροφή µας περιέχει φρούτα και λαχανικά πλούσια σε βόριο, ο οργανισµός µας αφοµοιώνει το ασβέστιο καλύτερα, καθώς δρα στην αύξηση των οιστρογόνων στο αίµα και ως εκ τούτου προστατεύει τον οργανισµό µας από τις οστεοπορωτικές αλλαγές.
Αυτό µπορεί να εξηγήσει γιατί στην ηλικία των 65 χρόνων οι γυναίκες χορτοφάγοι έχουν µόνο 18% απώλεια οστών σε σύγκριση µε αυτές που αποφεύγουν τα λαχανικά και έχουν απώλεια περίπου 35%. Πολύ καλές πηγές επίσης σε βόριο είναι το αβοκάντο και οι φακές. Άλλοι διατροφικοί παράγοντες στήριξης και διατήρησης των οστών είναι: ο ψευδάργυρος που βρίσκεται στο κρέας και στα όσπρια, τα θαλασσινά και τους ξηρούς καρπούς. ο χαλκός που βρίσκεται στους σπόρους και στα οστρακοειδή, στο συκώτι, το κρέας τα όσπρια και τους ξηρούς καρπούς. το µαγγάνιο που βρίσκεται στα σιτηρά, στα διάφορα δηµητριακά και στο µαύρο τσάϊ, και το φθόριο όπου καλή πηγή είναι επίσης το µαύρο τσάϊ και ο σολωµός. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Avlonitou E. Γυναίκα και Αθληση. Εκδόσεις Τζιάς Εκδοτική- ιαφη-µιστική, Αθήνα, σελ. 97-110, 1993. 2. Avlonitou E., Georgiou E. Douskas G, louizi A. Bone mineral density in swimmers. International. Journal. of Sport Medicine. Vol., 18: 363-368, 1997. 3. Cann CE., Cavanaugh DJ., Schnurpfied K. Martin M. Menstrual history is the primary determinant of trabecular bone density in women. Medical Science in Sports and exercise 20(2):, (Suppl: S59), 1988. 4. Cann CE., Martin MC., Genant HK, Jaffe RB. Decreased spinal mineral content in amenorrheic women. Journal of American Medical Association 251: 626-629, 1984. 5. Drinkwater BL., Nilson K., Ott S., Chesnut CH., Bremner WJ., Shainholtz S. et. αl. Bone mineral content of amenorrheic and eumenorrheic athletes. New England Journal of Medicine 311:277-281, 1984. 6. Drinkwater BL., Nilson K., Ott S., Chesnut CH. Bone mineral density after resumption of menses in amenorrheic athletes. Journal of American Medical Association 256: 380-382, 1986. 7. Frisch R.E., Gotz-welbergen A.V., McArthour J.W. Albright T., Witschi J. Delayed menarche and amenorrhea of college athletes in relation to age of onset of training. Journal of American Medical Association 246: 1559-1563,1981. 8. Frisch R.E., Wyshak G., Vencent L. Delayed menarche and amenorrhea of ballet dansers. New England Journal of Medicine 303: 17-19, 1980. 9. Jakobson PC. Beaver W., Crubb SA. et. al. Bone density in women: college athlete and older athletic women. Journal of Orthopaedic Research 2:328-332,1984.
10. Krolner B., Toft B., Nielsen SP., Τonderοld, E. Physical exercise as prophilaxis against involutional vertebral Bone loss: A controlled trial. Clinical Science 64:541-546, 1983. 11. Linnell S.L., Stager J.M., Blue P.W. et.al. Bone mineral content and menstrual regularity in female runners. Medicine and Science in Sportw & Exercise. 16:343-348, 1984. 12. Marcus R., Cann C., Madvig P., Minkoff J. Goddard M. et.al. Menstrual function and bone mass in elite women distance runners: endocrine and metabolic features. Annals of Internal Medicine 102: 158-163, 1985. 13. Oyster N., Morton M., Linnell S. Physical activity and osteoporosis in postmenopausal women. Medicine and Science in Sports & Exercise. 16: 44-50, 1984. 14. Snead DB., Weltman A., Weltman JY., Evans WS., et.al. Reproductive hormones and bone mineral density in women runners. Journal of applied Physiology 72: 2149-2156, 1992. 15. Snow-Harter C., Bouxsein M., Lewis B. et. al. Muscle strength as a predictor of bone mineral density in young women. Journal of Bone Mineral Research 5: 589-595, 1990. 16. Snow-Harter C., Marcus R. Exercise, Bone Mineral Density and Osteoporosis. J. Bone Mineral Res., 351-388, 1991. 17. Warren M.P. The effects of exercise on pubertal progression and reproductive function in girls. Journal of Clinical Endocrinology and metabolism 51: 1150-115, 1980.