Νεοελληνική Γλώσσα Γυμνασίου

Νεοελληνική Γλώσσα Γυμνασίου Πλαίσιο προδιαγραφών Ι. Δομή θεμάτων Η διαδικασία εισαγωγής των μαθητών στο Γυμνάσιο προβλέπει τη δοκιμασία τους σε τρία κείμενα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Κάθε κείμενο, απλό ή πολλαπλό (βλ. παρακάτω «Είδη κειμένων τα οποία θα δοθούν για κατανόηση» και «Μορφές κειμένων»), σχετίζεται με τις θεματικές ενότητες οι οποίες προσεγγίζονται στις δύο τελευταίες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου (βλ. παρακάτω τις «Θεματικές ενότητες των κειμένων προς κατανόηση και παραγωγή»). Τα δύο από τα τρία κείμενα συνοδεύονται από δραστηριότητες με σκοπό την κατανόηση κειμένου (πρώτο επίπεδο κατανόησης και δεύτερο επίπεδο κατανόησης) και το ένα σε δραστηριότητες παραγωγής λόγου(βλέπε αναλυτικότερα στη συνέχεια). ΙΙ. Βαθμολόγηση θεμάτων Κάθε θέμα από τα τρία βαθμολογείται με 20 μονάδες. Το σύνολο των θεμάτων βαθμολογείται με 60 μονάδες. ΙΙΙ. Θεματικές ενότητες των κειμένων προς κατανόηση και παραγωγή Οι προτεινόμενες θεματικές ενότητες αντλούνται από τα σχολικά εγχειρίδια και των δύο τελευταίων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου και είναι οι εξής: - Περιβάλλον (φύση, άνθρωποι) - Παιδική ηλικία - Ζώα (κατοικίδια, αδέσποτα) - Κατοικία- κτίσματα - Παιχνίδια (παραδοσιακά, επιτραπέζια, ηλεκτρονικά, ομαδικά) - Η ζωή στην πόλη. Η ζωή έξω από την πόλη. Η ζωή σε άλλους τόπους. - Ταξίδια- τόποι. Μεταφορικά μέσα - Τρόπος ζωής- Επαγγέλματα - Οικογένεια (πρόσωπα, σχέσεις) - Φιλία - Πόλεμος- ειρήνη - Μουσική- κινηματογράφος- θέατρο - Μουσεία - Τηλεόραση - Διαφήμιση - Βιβλία- βιβλιοθήκες - Διατροφή και υγεία - Συσκευές (οικιακές συσκευές, ηλεκτρονικός υπολογιστής) - Κατασκευές - Ατυχήματα (πρόληψη, κυκλοφοριακή αγωγή) - Αθλήματα - Έθιμα- κοινωνικές εκδηλώσεις 1

- Ταξίδια στο διάστημα - Μυστήρια- επιστημονική φαντασία ΙV. Είδη κειμένων τα οποία θα δοθούν για κατανόηση - Σύντομη αφήγηση ιστορίας - Περιγραφή προσώπου. - Περιγραφή γεγονότος - Περιγραφή ζώου - Περιγραφή αντικειμένου - Περιγραφή κατασκευής - Ταξιδιωτική εντύπωση - Άρθρο ή απόσπασμα άρθρου (εφημερίδας, περιοδικού και διαδικτύου) - Σύντομη δημοσιογραφική ανταπόκριση (ρεπορτάζ) - Συνέντευξη - Βιογραφικό σημείωμα - Παρουσίαση βιβλίου, ταινίας, θεατρικής παράστασης κτλ. - Βιβλιογραφικό δελτίο - Ενημερωτικό- πληροφοριακό κείμενο - Επιστημονικό κείμενο - Ποίημα- στίχοι τραγουδιού - Σύντομο πεζογράφημα ή απόσπασμα πεζογραφήματος (διήγημα, παραμύθι κτλ.) - Ημερολόγιο - Προσωπική μαρτυρία - Αυτοπαρουσίαση - Εικονογραφημένη ιστορία (σκίτσο, γελοιογραφία, κόμικ) - Διαφημιστικό κείμενο - Μύθος - Μικρή αγγελία - Αφίσα (με στόχο τη διαφήμιση, την ευαισθητοποίηση σε κάποιο κοινωνικό θέμα, την κινητοποίηση στο πλαίσιο μίας εκστρατείας κτλ.) - Οδηγίες χρήσης συσκευής, παιχνιδιού, διαδικτύου κτλ. - Εικαστικό έργο- φωτογραφία - Επιστολή (φιλική ή επίσημη) - Πρόσκληση (σε οικογενειακή γιορτή, πολιτιστική εκδήλωση, οικολογική δράση κτλ.) - Οδηγίες εκτέλεσης (συνταγή μαγειρικής, κανόνες παιχνιδιού, συναρμολόγηση επίπλου, συγκεκριμένη διαδρομή κτλ.) - Κανονισμοί λειτουργίας (σχολείων, αθλητικών χώρων, μουσείων κτλ.) - Χάρτης- Πίνακας- Διάγραμμα- Σύμβολο V. Μορφές κειμένων Τα παραπάνω κειμενικά είδη μπορούν να είναι συνεχή ή μη συνεχή, μονοτροπικά ή πολυτροπικά. Θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί συνδυασμός κειμένων τα οποία αποδίδουν νόημα στο πλαίσιο μίας περίπτωσης επικοινωνίας (πολλαπλό κείμενο). 2

VI. Έκταση συνεχών κειμένων Έως διακόσιες πενήντα (250) λέξεις. VII. Κατανόηση κειμένου Κατά την αξιολόγηση στην κατανόηση κειμένου αναμένουμε από τους μαθητές να επιδείξουν ικανότητα στα παρακάτω δύο επίπεδα: Α. Πρώτο επίπεδο κατανόησης Α.1. Εντοπισμός πληροφορίας / πληροφοριών Οι μαθητές καλούνται να εντοπίσουν συγκεκριμένες πληροφορίες, όπως πρόσωπα, χώρο, χρόνο, σκηνικό, κοινωνικό πλαίσιο, περιοριζόμενοι αποκλειστικά στο κείμενο και στις πληροφορίες που περιέχονται σε αυτό. Α.2. Αδρομερής κατανόηση σε σχέση με το επικοινωνιακό πλαίσιο Οι μαθητές καλούνται να συσχετίσουν μεταξύ τους τα δεδομένα του κειμένου, ώστε να αναγνωρίσουν τα βασικά δομικά στοιχεία του, να εντοπίσουν τον πομπό και τον δέκτη, να διακρίνουν τις βασικές πληροφορίες από τις επουσιώδεις, να προσδιορίσουν το βασικό μήνυμα του κειμένου και να ορίσουν τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε. Β. Δεύτερο επίπεδο κατανόησης Β.1. Ερμηνεία του κειμένου Οι μαθητές καλούνται α. να εμβαθύνουν στο κείμενο και να ερμηνεύσουν τα δεδομένα με βάση το πλαίσιό τους, κοινωνικό, ιστορικό, γεωγραφικό κτλ. β. να αντιληφθούν την οργάνωση των πληροφοριών μέσα σε αυτό και να κατανοήσουν τη μεταξύ τους συνοχή γ. να διακρίνουν από το κείμενο τις προθέσεις του συγγραφέα δ. να συσχετίσουν και να α- ντιπαραβάλουν τις πληροφορίες και ε. να προσδιορίσουν τις σχέσεις αιτίου-αιτιατού. Β.2. Κριτική κατανόηση Οι μαθητές καλούνται να εξετάσουν το κείμενο με κριτική διάθεση υπό το πρίσμα εξωκειμενικών παραμέτρων, όπως οι προσωπικές γνώσεις και εμπειρίες τους, ώστε να αξιολογήσουν ιδέες, πράξεις και χαρακτήρες, να εντοπίσουν αντιφάσεις, προκαταλήψεις και στερεότυπα και να συγκρίνουν τα δεδομένα του κειμένου με τα δεδομένα άλλων κειμένων. Ως συνέπεια της επαφής τους με το κείμενο, οι μαθητές καλούνται να εκφράσουν δικές τους σκέψεις, συναισθήματα, ερμηνείες και αξιολογικές κρίσεις. Δραστηριότητες κατανόησης κειμένου Ως προς τη μορφή, οι δραστηριότητες είναι κλειστού ή αντικειμενικού τύπου (πολλαπλής επιλογής, εναλλακτικής απάντησης, σωστού-λάθους, σύζευξης ή αντιστοίχισης) Ως προς τον τύπο, οι δραστηριότητες μπορούν να είναι: - εντοπισμός πληροφοριών του κειμένου (πρόσωπα, γεγονότα, καταστάσεις, συναισθήματα, χωροχρονικό πλαίσιο, κοινωνικό πλαίσιο) - προσδιορισμός του πομπού και του δέκτη του μηνύματος του κειμένου - αναγνώριση του σκοπού του κειμένου 3

- εντοπισμός των εκφραστικών μέσων με τα οποία εκπληρώνεται ο σκοπός του κειμένου - εντοπισμός του άξονα χρονικής ή αιτιακής ακολουθίας - εντοπισμός ή/και ερμηνεία χρονικών και αιτιωδών σχέσεων - επισήμανση φανταστικών στοιχείων στο κείμενο - κατανόηση σημασιών πέραν των κυριολεκτικών - εντοπισμός των επιχειρημάτων του συγγραφέα - διατύπωση και αιτιολόγηση αξιολογικών κρίσεων - εντοπισμός κοινωνικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων στο κείμενο - κατανόηση μη συνεχών κειμένων (πίνακες, διαγράμματα, εικόνες, χάρτες, σύμβολα, αγγελίες, ενημερωτικά δελτία, προσκλήσεις κτλ.) - αποκωδικοποίηση πολυτροπικών κειμένων - σύγκριση και αντιπαραβολή πληροφοριών μεταξύ κειμένων (συνεχών, μη συνεχών) - αφαίρεση ή προσθήκη δευτερευόντων όρων ή/και δευτερευουσών προτάσεων στον συντακτικό πυρήνα μίας περιόδου - μετατροπή προτάσεων από ευθύ σε πλάγιο λόγο και αντίστροφα - μετασχηματισμός ρηματικής φράσης σε ονοματική - μετασχηματισμός πρότασης ή τμήματος του κειμένου με αλλαγή του ρηματικού χρόνου ή του προσώπου αφήγησης - μετασχηματισμός κύριας πρότασης σε εξαρτημένη και αντίστροφα - μετασχηματισμός του τύπου πρότασης ανάλογα με την πραγματολογική λειτουργία (π.χ. μία ερωτηματική πρόταση μπορεί να δηλώνει απορία, αίτηση συγγνώμης, παράκληση, αποδοκιμασία κτλ.) - μετασχηματισμός πρότασης ή τμήματος του κειμένου ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας (οικεία, φιλική, επίσημη κτλ.) - αντικατάσταση όρων της πρότασης με συνώνυμα και αντώνυμα σε συσχέτιση με το νόημα και το ύφος του κειμένου VIII. Παραγωγή γραπτού λόγου Η τρίτη κατηγορία δραστηριοτήτων αφορά στην παραγωγή γραπτού λόγου (τρίτο επίπεδο). Δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου Οι δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου απορρέουν από το κείμενο που έχει δοθεί και προϋποθέτουν την κατανόησή του, είτε είναι αναγνωστικής ανταπόκρισης, είτε δημιουργικής γραφής. Στην εκφώνηση κάθε δραστηριότητας οπωσδήποτε διασαφηνίζεται η περίσταση επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται το παραγόμενο κείμενο, με ιδιαίτερη α- ναφορά στον σκοπό για τον οποίο γράφεται, τους συντάκτες και στους αποδέκτες του. Επίσης δίνονται πρόσθετες οδηγίες σχετικά με τη μορφή, το ύφος και την έκταση του παραγόμενου κειμένου. Τέλος, δίνονται σαφείς οδηγίες σχετικά με τα βασικά στοιχεία τα οποία πρέπει να λάβουν υπόψη οι μαθητές κατά την παραγωγή του κειμένου: τα στοιχεία δομής του κειμένου, τα κατάλληλα γλωσσικά μέσα, ο χρονικός άξονας και γενικότερα ό,τι είναι απαραίτητο για την καθοδήγηση των μαθητών κατά την παραγωγή γραπτού λόγου. 4

Οι δραστηριότητες παραγωγής γραπτού λόγου μπορούν να είναι: - σύντομη αφήγηση ιστορίας με βάση το κείμενο (π.χ. συμπλήρωση ημιτελούς ιστορίας, αλλαγή της πλοκής μίας ιστορίας, προέκταση μίας ιστορίας, διατύπωση υποθέσεων σχετικά με την εξέλιξη) - περιγραφή προσώπου, γεγονότος, ζώου, αντικειμένου, κτίσματος, τόπου με βάση στοιχεία του κειμένου - σύνταξη κειμένου που θα δημοσιευτεί σε εφημερίδα, σε περιοδικό ή στο διαδίκτυο με συγκεκριμένο θέμα, σκοπό, αποδέκτες και πλαίσιο επικοινωνίας - σύνταξη κειμένου σε μορφή δημοσιογραφικής ανταπόκρισης (ρεπορτάζ) με συγκεκριμένο θέμα, αποδέκτες και πλαίσιο επικοινωνίας - σύνταξη ενημερωτικού-πληροφοριακού κειμένου, το οποίο αξιοποιεί στοιχεία συνεχών ή/και μη συνεχών κειμένων, με συγκεκριμένο θέμα, σκοπό και αποδέκτη - συμπλήρωση κειμένου σε πλαίσια διαλόγου δοσμένης εικονογραφημένης ιστορίας, συναφούς ως προς το θέμα της με αρχικό κείμενο - απόδοση σε συνεχή λόγο ιστορίας που αναπαριστάται σε σειρά εικόνων σε συνάφεια με αρχικό κείμενο - σύνταξη επιστολής με βάση αρχικό κείμενο, για την οποία δίνονται οδηγίες στους μαθητές σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τους αποδέκτες - διατύπωση και αιτιολόγηση επιχειρημάτων σε θέμα που προκαλεί αντιπαράθεση με βάση αρχικό κείμενο - σύνταξη σύντομου δοκιμίου με σκοπό την έκφραση γνώμης επί στοιχείων του αρχικού κειμένου - διατύπωση πλαγιότιτλων σε παραγράφους του αρχικού κειμένου - θεώρηση ενός γεγονότος ή μίας άποψης, η οποία αναφέρεται σε αρχικό κείμενο, από διαφορετική οπτική γωνία - έκφραση απόψεων, σκέψεων και συναισθημάτων σύμφωνα με οδηγίες που δίνονται στους μαθητές σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τους αποδέκτες με βάση στοιχεία αρχικού κειμένου - σύνταξη ταξιδιωτικής εντύπωσης για έναν τόπο που περιγράφεται στο αρχικό κείμενο - σύνταξη διαλόγου μεταξύ δύο ή τριών προσώπων με θέμα που αφορά στο αρχικό κείμενο, για τον οποίο δίνονται οδηγίες στους μαθητές σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τα εμπλεκόμενα πρόσωπα. 5

1 η ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ 2015 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο 1 ο Ταξίδι χωρίς τέλος Παρόλο που σήμερα η Γη έχει το ίδιο μέγεθος που είχε όταν ο Ερατοσθένης υπολόγισε για πρώτη φορά την περιφέρειά της, εν τούτοις σ εμάς μοιάζει πάρα πολύ μικρή: μια γαλάζια μικρή σφαίρα χαμένη στο Διάστημα. Γιατί οι άμεσες τηλεπικοινωνιακές δυνατότητες, που μας δίνουν τα υπολογιστικά δίκτυα και οι δορυφορικές επικοινωνίες, έχουν μετατρέψει τον πλανήτη μας σ ένα παγκόσμιο χωριό. Αλλά και πέρα απ όλα αυτά, σήμερα τα σύγχρονα διαστημόπλοια του ανθρώπου διασχίζουν πλέον τον νέο ωκεανό του Διαστήματος, ενώ τα τροχιακά μας αστεροσκοπεία αποκαλύπτουν καθημερινά τα μυστικά του Σύμπαντος. Οι σύγχρονες διαστημικές εξερευνήσεις είναι μια απλή προέκταση της προαιώνιας αναζήτησης του ανθρώπου να κατανοήσει τη Φύση και να πραγματοποιήσει τα όνειρα και τις ελπίδες όλων όσων προηγήθηκαν πριν από μας [...] Είναι η μοίρα μας, και ίσως ο σκοπός μας, να αναπτυσσόμαστε και να προοδεύουμε, καθώς επιδιώκουμε να μάθουμε και να δώσουμε έννοια και σημασία στο σύμπαν, στο οποίο ανήκουμε, σε μια συνεχή προσπάθεια ερευνών. Γι αυτό άλλωστε και ο σημερινός άνθρωπος, στην προσπάθειά του να κατανοήσει το Σύμπαν, δεν αντικρίζει εκεί έξω έναν εχθρικό και άδειο κόσμο. Βλέπει, αντίθετα, την υπόσχεση ενός πανέμορφου ταξιδιού προς την Ιθάκη των γνώσεων. Ενός Ταξιδιού χωρίς Τέλος. (Δ. Σιμόπουλος Π. Βαλαβάνης, Ταξίδι χωρίς Τέλος, εκδ. Ιδρύματος Ευγενίδου, Αθήνα 2005, απόσπασμα διασκευασμένο για τις ανάγκες της εξέτασης).

1 η Δραστηριότητα Για ποιους από τους παρακάτω λόγους, σύμφωνα με το κείμενο 1, η Γη «μοιάζει πάρα πολύ μικρή»; (Επιλέξτε τις σωστές απαντήσεις σημειώνοντας με το αντίστοιχο τετράγωνο) Μονάδες 4 Α. Γιατί αποδείχθηκε ότι η μέτρηση του μήκους της περιφέρειας της γης που έκανε ο Ερατοσθένης στην αρχαιότητα δεν ήταν σωστή. Β. Γιατί οι νέες τεχνολογίες έχουν κάνει πάρα πολύ εύκολη την επικοινωνία σε παγκόσμιο επίπεδο. Γ. Οι σύγχρονες διαστημικές εξερευνήσεις και οι νέες ανακαλύψεις κάνουν τη γη να μοιάζει με μια μικρή σφαίρα στον ωκεανό του διαστήματος. Δ. Γιατί είναι η μοίρα μας να προοδεύουμε και να αναπτυσσόμαστε. 2 η Δραστηριότητα Mε βάση το περιεχόμενο του κειμένου 1 να απαντήσεις αν ισχύουν οι παρακάτω απόψεις (ισχυρισμοί); (Σημείωσε στο αντίστοιχο κουτάκι: Ισχύει ή στο Δεν ισχύει. Στη συνέχεια γράψε από κάτω, φράσεις ή προτάσεις από το κείμενο που στηρίζουν την απάντησή σου). Μονάδες 6 α) Το άδειο σύμπαν προκαλεί τον σύγχρονο άνθρωπο να το κατακτήσει και να το υποτάξει στη δική του θέληση. Ισχύει Δεν ισχύει ------------------------------ β) Ο σύγχρονος άνθρωπος εξερευνά το σύμπαν, γιατί θέλει συνεχώς να μαθαίνει και να προοδεύει. Ισχύει Δεν ισχύει ------------------------------

γ) Η εξερεύνηση του διαστήματος παρομοιάζεται με την Οδύσσεια του Ομήρου. Ισχύει Δεν ισχύει ------------------------------ 3 η Δραστηριότητα Να αλλάξεις τις υπογραμμισμένες λέξεις ή φράσεις με συνώνυμες λέξεις ή φράσεις στο παρακάτω απόσπασμα του κειμένου, χωρίς να αλλάξεις το νόημα. Μονάδες 5 Παρόλο που σήμερα η Γη έχει το ίδιο μέγεθος που είχε όταν ο Ερατοσθένης υπολόγισε για πρώτη φορά την περιφέρειά της, εν τούτοις σ εμάς μοιάζει πάρα πολύ μικρή: μια γαλάζια μικρή σφαίρα χαμένη στο Διάστημα. Γιατί οι άμεσες τηλεπικοινωνιακές δυνατότητες, που μας δίνουν τα υπολογιστικά δίκτυα και οι δορυφορικές επικοινωνίες, έχουν μετατρέψει τον πλανήτη μας σ ένα παγκόσμιο χωριό. ------------------------------ 4 η Δραστηριότητα Φαντάσου ότι είσαι ένας ιστορικός του μέλλοντος και μελετάς τον σημερινό πολιτισμό πολλά χρόνια αργότερα, όταν αυτός δεν θα υπάρχει πια. Τι θα έλεγες για όσα πέτυχαν οι άνθρωποι στον τομέα της εξερεύνησης του διαστήματος; Να ξαναγράψεις το παρακάτω απόσπασμα του κειμένου 1 σαν να συνέβησαν όσα περιγράφονται, στο παρελθόν. ( Μονάδες 5) Οι άμεσες τηλεπικοινωνιακές δυνατότητες, που μας δίνουν τα υπολογιστικά δίκτυα και οι δορυφορικές επικοινωνίες, έχουν μετατρέψει τον πλανήτη μας σ ένα παγκόσμιο χωριό. Αλλά και πέρα απ όλα αυτά, τα διαστημόπλοια του ανθρώπου διασχίζουν πλέον τον ωκεανό του Διαστήματος, ενώ τα τροχιακά μας αστεροσκοπεία αποκαλύπτουν καθημερινά τα μυστικά του Σύμπαντος. ------------------------------------------------------------------------------------------

Κείμενο 2 Βιολογικές εισβολές στη Μεσόγειο Θάλασσα Για τον όρο «βιολογική εισβολή» έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί και ερμηνείες. Γενικά, με τον όρο αυτό χαρακτηρίζεται κάθε διαδικασία αποίκισης (μετανάστευσης) και εγκατάστασης ξενικών ειδών που διαδραματίζουν έναν ευδιάκριτο ρόλο στα οικοσυστήματα που αποικίζουν. Η επιστημονική κοινότητα μέχρι σήμερα έχει εξετάσει ένα μεγάλο αριθμό αριθμού φυτικών και ζωικών υδρόβιων οργανισμών που έχουν εισβάλει στην ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και τα είδη που έχουν εισέλθει στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Τα αίτια του φαινομένου αυτού έχουν συζητηθεί από διάφορες επιστημονικές ομάδες και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την μετανάστευση θαλάσσιων ειδών μέσω της διώρυγας του Σουέζ, τη ναυσιπλοΐα (τα απόνερα των πλοίων) και τις διάφορες ιχθυοκαλλιεργητικές πρακτικές (μεταφορά ξενικών ειδών για καλλιέργεια και παραγωγή). Οι βιολογικές εισβολές αποτελούν αναμφίβολα οικολογική απειλή. Οι αρνητικές επιπτώσεις του φαινομένου αυτού πιθανόν να μην μπορούν να διορθωθούν και μεταξύ των άλλων επεκτείνονται και σε διάφορες άλλες κοινωνικό-οικονομικές δραστηριότητες, όπως η αλιεία και οι ιχθυοκαλλιέργειες. Τέλος, κάποια είδη αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Στο Σχήμα 5 παρουσιάζονται οι σημαντικότερες «διαδρομές» και η προέλευση των βιολογικών εισβολέων. Από το Σχήμα αυτό φαίνεται ότι η Μεσόγειος αποτελεί μια από τις πιο ευάλωτες περιοχές σε αυτό το φαινόμενο και αριθμεί περισσότερα από 250 ξενικά είδη. Κύρια διαδρομή που ακολουθούν οι βιολογικοί εισβολείς της Μεσογείου είναι η διώρυγα του Σουέζ, μέσω της οποίας εισέρχονται είδη από τον Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό, αλλά και το Γιβραλτάρ, από το οποίο εισέρχονται είδη του Ατλαντικού Ωκεανού. Ένας ιδιαίτερα «επιθετικός» εισβολέας στη Μεσόγειο είναι το είδος Caulerpa taxifolia το οποίο διέφυγε από το Ωκεανογραφικό Μουσείο του Μονακό και απειλεί σήμερα τα πολύτιμα λιβάδια Ποσειδωνίας (θαλάσσιο φυτό). Διασκευή. Πηγές: α) Πύλη Παιδαγωγικού υλικού για την Περιβαλλοντική εκπαίδευση http://www.envedu.gr/chapters.aspx?id=115, και β)http://www.geoteepk.gr/synderio%20lesepsian/neofitoy%20%ce%95%ce%b9%cf%83%c E%B2%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CF%82%20%CE%BE%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF %8E%CE%BD%20%CF%85%CE%B4%CF%81%CF%8C%CE%B2%CE%B9%CF%89%CE%BD%20% CE%B5.pdf.

Δραστηριότητα 1 Με βάση το κείμενο 2 χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με το «Σωστό» ή «Λάθος». Στις αμέσως επόμενες σειρές γράψε τα σημεία του κειμένου που σε βοήθησαν να δώσεις την απάντηση. Μονάδες 10 1. Οι βιολογικές εισβολές έχουν καταστροφικά αποτελέσματα. Σωστό Λάθος ---- 2. Οι βιολογικές εισβολές είναι πιθανόν να βλάψουν την οικονομία της Μεσογείου. Σωστό Λάθος 3. Για τις βιολογικές εισβολές ευθύνονται τα θαλάσσια σπορ και η ιστιοπλοΐα. Σωστό Λάθος 4. Σε πολλές περιοχές παρατηρούνται βιολογικές εισβολές από τα θαλάσσια είδη που μεταφέρονται για συστηματική καλλιέργεια και παραγωγή. Σωστό Λάθος -------------------------------------------- 5. Η απροσεξία στη φύλαξη των ξενικών θαλάσσιων ειδών μπορεί να απειλήσει ένα οικοσύστημα. Λάθος Σωστό............

Δραστηριότητα 2 Με βάση τον χάρτη του κειμένου 2 να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις με το «Σωστό» ή το «Λάθος». Μονάδες 10 1. Η Μεσόγειος Θάλασσα έχει τις περισσότερες σημαντικές περιοχές στον κόσμο με θαλάσσια είδη εισβολέων. Σωστό Λάθος 2. Οι περισσότερες διαδρομές θαλασσίων ειδών εισβολέων προέρχονται από την Αυστραλία. Σωστό Λάθος 3. Το Γιβραλτάρ είναι πύλη εισόδου των βιολογικών εισβολέων από τον Ινδικό Ωκεανό. Σωστό Λάθος 4. Στο νότιο ημισφαίριο παρατηρούνται περισσότερες περιοχές με θαλάσσια είδη εισβολής συγκριτικά με το βόρειο ημισφαίριο. Σωστό Λάθος 5. Οι περισσότερες διαδρομές θαλασσίων ειδών εισβολής προς τη Μεσόγειο θάλασσα περνούν από τη Διώρυγα του Σουέζ και τον πορθμό του Γιβραλτάρ. Σωστό Λάθος Κείμενο 3 Σήμερα στα πανάκριβα διαστημικά προγράμματα SETI (Search for Extraterrestial Intelligence) ψάχνουμε για εξωγήινα νοήμονα όντα, ενώ παράλληλα εξοντώνουμε το δεύτερο σε νοημοσύνη πλάσμα του πλανήτη μας. Σε πολλές χώρες είναι ακόμη ελεύθερο το κυνήγι καθώς και οι σφαγές των δελφινιών. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος όμως να εξαφανιστούν τα δελφίνια είναι από τη ρύπανση της θάλασσας. Ο άνθρωπος έχει μεταξύ άλλων απερίσκεπτα χρησιμοποιήσει τη θάλασσα σαν σκουπιδότοπο για τα τοξικά απόβλητα των βιομηχανιών. Θα αναφέρουμε μόνο ένα απλό παράδειγμα που κατά καιρούς έχουν καταγγείλει διεθνείς οικολογικές οργανώσεις: Υπάρχει μια ουσία που χρησιμοποιείται για την κατασκευή πλαστικού και φελιζόλ, το πολυχλωροδιφαινύλιο. Έχει αποδειχθεί ότι αυτή η ουσία, που αποβάλλεται στις θαλάσσιες περιοχές σε γιγαντιαίες ποσότητες, αποτελεί τον υπ' αριθμόν 1 κίνδυνο για τη ζωή στους ωκεανούς.

Δεκάδες χιλιάδες δελφίνια έχουν εκβρασθεί νεκρά στις ακτές, δηλητηριασμένα από την ουσία αυτή. Και οι αριθμοί ολοένα αυξάνονται. Στην «πολιτισμένη Δύση» ο Άνθρωπος ο Σοφός τα τελευταία 300 χρόνια τείνει να οδηγήσει τον πλανήτη σε σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή. Πηγή: «Ο μαγικός κόσμος των δελφινιών», εφημερίδα «Το Βήμα», 23.7.2000 http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=124497 Δραστηριότητα 1 Παραγωγή λόγου Διάβασες την παραπάνω είδηση στην εφημερίδα και αποφασίζεις να γράψεις κείμενο στην ιστοσελίδα του σχολείου σου. Με το κείμενό σου υποστηρίζεις και αναπτύσσεις περισσότερο την τελευταία σκέψη του αρθρογράφου: «Στην «πολιτισμένη Δύση» ο Άνθρωπος ο Σοφός τα τελευταία 300 χρόνια τείνει να οδηγήσει τον πλανήτη σε ολοκληρωτική καταστροφή». Το κείμενο που θα γράψεις θα είναι ενημερωτικό και θα έχει έκταση μιας παραγράφου. Χρησιμοποίησε απλή γλώσσα και κατανοητό ύφος. (70-80 λέξεις) Μονάδες 20

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΊΑ 1 η Απαντήσεις Δραστ. 1 : Σωστές Β και Γ Δραστ. 2 : α) Δεν ισχύει («Γι αυτό άλλωστε και ο σημερινός άνθρωπος, στην προσπάθειά του να κατανοήσει το Σύμπαν, δεν αντικρίζει εκεί έξω έναν εχθρικό και άδειο κόσμο. Βλέπει, αντίθετα, την υπόσχεση ενός πανέμορφου ταξιδιού προς την Ιθάκη των γνώσεων»). β) Ισχύει («Είναι η μοίρα μας, και ίσως ο σκοπός μας, να αναπτυσσόμαστε και να προοδεύουμε, καθώς επιδιώκουμε να μάθουμε και να δώσουμε έννοια και σημασία στο σύμπαν, στο οποίο ανήκουμε, σε μια συνεχή προσπάθεια ερευνών»). γ) Ισχύει («...τα σύγχρονα διαστημόπλοια του ανθρώπου διασχίζουν πλέον τον νέο ωκεανό του Διαστήματος» και «Βλέπει, αντίθετα, την υπόσχεση ενός πανέμορφου ταξιδιού προς την Ιθάκη των γνώσεων». Δραστ.3 α. (Ενδεικτικά) Παρόλο που: Μολονότι ή Αν και..., β. μοιάζει: φαίνεται, φαντάζει, παρουσιάζεται γ. Διάστημα: Σύμπαν, δ. Που: τις οποίες και ε. Έχουν μετατρέψει: έχουν μεταβάλει, έχουν αλλάξει. Απαντήσεις κειμένου 2 Δραστ. 1.1 : Λάθος: Απειλούν με καταστροφές 1.2: Σωστό. «Οι αρνητικές επιπτώσεις του φαινομένου αυτού θεωρούνται μη αναστρέψιμες και μεταξύ των άλλων επεκτείνονται και σε διάφορες άλλες κοινωνικό-οικονομικές δραστηριότητες όπως η αλιεία και οι ιχθυοκαλλιέργειες». 1.3: Λάθος. «... τη ναυσιπλοΐα (τα απόνερα των πλοίων)...» 1.4: Σωστό. «οι διάφορες ιχθυοκαλλιεργητικές πρακτικές (μεταφορά ξενικών ειδών για καλλιέργεια και παραγωγή)» 1.5: Σωστό. «Ένας ιδιαίτερα «επιθετικός» εισβολέας στη Μεσόγειο είναι το είδος Caulerpa taxifolia το οποίο διέφυγε από το Ωκεανογραφικό Μουσείο του Μονακό και απειλεί σήμερα τα πολύτιμα λιβάδια Ποσειδωνίας (θαλάσσιο φυτό)». Δραστ.2.1: Σωστό, 2.2: Λάθος 2.3: Λάθος, 2.4:Λάθος, 2.5 Σωστό.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΔΟΜΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ/ ΕΚΦΡΑΣΗ/ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Κριτήρια αξιολόγησης της παραγωγής κειμένου 8 7-6 5-4 3-2 1 Ο μαθητής έχει κατανοήσει πολύ καλά την άποψη του αρθρογράφου και έχει αναπτύξει με πληρότητα και πολλές λεπτομέρειες τη δική του σκέψη. Ο μαθητής έχει κατανοήσει πολύ καλά την άποψη του αρθρογράφου και έχει αναπτύξει καλά και με επαρκείς λεπτομέρειες τη δική του σκέψη. Ο μαθητής έχει κατανοήσει επαρκώς τη σκέψη του αρθρογράφου και έχει αναπτύξει στοιχειωδώς τη δική του σκέψη. Ο μαθητής έχει κατανοήσει επαρκώς τη σκέψη του αρθρογράφου και έχει αναπτύξει με πολλές ελλείψεις τη δική του σκέψη. Ο μαθητής έχει κατανοήσει ελάχιστα και ανεπαρκώς τη σκέψη του αρθρογράφου και έχει αναπτύξει με πολλές ελλείψεις τη δική του σκέψη. 6 5 4 3-2 1 Το κείμενο έχει άριστη δομή και η παράγραφος διαθέτει συνεκτικότητα και σε ισορροπία όλα τα συστατικά μέρη (θεματική περίοδο, λεπτομέρειες, πρόταση κατακλείδα). Το κείμενο έχει πολύ καλή δομή και η παράγραφος διαθέτει συνεκτικότητα και όλα τα συστατικά μέρη (θεματική περίοδο, λεπτομέρειες, πρόταση κατακλείδα). Το κείμενο έχει καλή δομή και η παράγραφος διαθέτει κάποια από τα συστατικά μέρη. Η συνεκτικότητα επαρκής. Το κείμενο παρουσιάζει κενά στην οργάνωση της δομής και η παράγραφος δε διαθέτει σε ισορροπία τα συστατικά μέρη. Ελλείμματα συνεκτικότητας Το κείμενο στερείται οργανωμένης δομής και η παράγραφος δε διαθέτει τα συστατικά τους μέρη ούτε συνεκτικότητα. 6 5 4 2 1 Δεν υπάρχουν γραμματικά και ορθογραφικά λάθη. Η έκφραση είναι σωστή και το λεξιλόγιο πλούσιο. Ύφος κατάλληλο Υπάρχουν λίγα γραμματικά ή/και ορθογραφικά λάθη. Η έκφραση είναι ικανοποιητική και το λεξιλόγιο πολύ καλό. Ύφος κατάλληλο. Υπάρχουν αρκετά γραμματικά ή/και ορθογραφικά λάθη. Η έκφραση είναι ικανοποιητική και το λεξιλόγιο είναι καλό. Ύφος κατάλληλο Υπάρχουν πολλά γραμματικά ή/ και ορθογραφικά λάθη. Η έκφραση παρουσιάζει ασάφειες και το λεξιλόγιο είναι φτωχό. Ύφος αποδεκτό. Το κείμενο είναι δυσνόητο, γεμάτο ορθογραφικά και εκφραστικά λάθη. Ακατάλληλο ύφος

2 η ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΓΥΜΝΑΣΙΑ 2015 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Πρώτο κείμενο Στο εθνικό πάρκο Γελοουστόυν των ΗΠΑ ο τελευταίος λύκος σκοτώθηκε το 1926. Οι επιστήμονες παρατήρησαν τις αλλαγές που προκλήθηκαν και αποφάσισαν να μεταφέρουν στο πάρκο σαράντα πέντε γκρι λύκους από τον Καναδά. Ο αριθμός των ελαφιών, που είχε εντωμεταξύ αυξηθεί δραματικά, είχε οδηγήσει στη μείωση της βλάστησης στις κοιλάδες και τα φαράγγια. Με την παρουσία των λύκων μειώθηκαν τα ελάφια και οι γυμνές πλαγιές των κοιλάδων καλύφθηκαν από βλάστηση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθούν τα πουλιά και οι κάστορες. Οι κάστορες ονομάζονται «μηχανικοί του οικοσυστήματος» γιατί φτιάχνουν φωλιές για να φιλοξενηθούν άλλα είδη. Παράλληλα, οι αρκούδες πλήθυναν επειδή υπήρχαν περισσότερα μούρα στους θάμνους που ξαναφύτρωσαν. Η παρουσία του λύκου άλλαξε και τη γεωμορφολογία του πάρκου, κυρίως τα ποτάμια. Τα ανανεωμένα δάση με το ριζικό τους σύστημα σταθεροποίησαν το έδαφος στις όχθες. Η διάβρωση μειώθηκε, τα ρυάκια στένεψαν και δημιουργήθηκαν περισσότερες μικρές λίμνες που είναι ιδανικά καταφύγια της άγριας ζωής. Ιφιγένεια Βιρβιδάκη, Αναδάσωση από 45 λύκους!, περιοδικό Κ, εφημερίδα Καθημερινή, τεύχος 576, 15.06.2014, σελ.40-41 (διασκευή) Πρώτη δραστηριότητα Βρες τις παρακάτω φράσεις μέσα στο κείμενο και αντικατάστησε καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις με μία άλλη λέξη χωρίς να αλλάξεις τη σημασία που έχουν μέσα στην πρόταση.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθούν τα πουλιά και οι κάστορες. Τα ανανεωμένα δάση σταθεροποίησαν το έδαφος στις όχθες. Με την παρουσία των λύκων μειώθηκαν τα ελάφια. Η παρουσία του λύκου άλλαξε και τη γεωμορφολογία του πάρκου. Οι γυμνές πλαγιές των κοιλάδων καλύφθηκαν από βλάστηση. Οι κάστορες φτιάχνουν φωλιές για να φιλοξενηθούν άλλα είδη. (Μονάδες 6) Δεύτερη δραστηριότητα Αφού διαβάσεις το κείμενο, κύκλωσε το Σ για τις σωστές και το Λ για τις λανθασμένες προτάσεις. Η μεταφορά σαράντα πέντε γκρι λύκων οδήγησε στην αύξηση του αριθμού των ελαφιών. Σ Λ Η μεταφορά των σαράντα πέντε γκρι λύκων συνέβαλε στην αύξηση του αριθμού των αρκούδων. Σ Λ Η μεταφορά των σαράντα πέντε γκρι λύκων οδήγησε στην αναγέννηση της βλάστησης. Σ Λ Η εξαφάνιση των λύκων το 1926 οδήγησε στην αύξηση του πληθυσμού των πουλιών και των καστόρων. Σ Λ (Μονάδες 8)

Τρίτη δραστηριότητα Είναι σωστά τα παρακάτω συμπεράσματα σύμφωνα με το κείμενο; Διάβασε το κείμενο προσεκτικά και υπογράμμισε Ναι ή Όχι. Στις γραμμές που ακολουθούν δικαιολόγησε την απάντησή σου με βάση όσα διάβασες στο κείμενο. Η παρουσία των λύκων οδήγησε στην αναδάσωση του πάρκου Γέλοουστοουν. Ναι Όχι Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού ελαφιών πριν τη μεταφορά των λύκων δεν βοηθούσε στην αύξηση των αρκούδων. Ναι Όχι Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού ελαφιών βοηθούσε στη δημιουργία περισσότερων μικρών λιμνών. Ναι Όχι (Μονάδες 6)

Δεύτερο κείμενο Το φθινόπωρο φτάνει πάντα γρήγορα στην Πίνδο τον Οκτώβρη συννεφιάζει πια, αρχίζει κιόλας το κρύο. Ο Σκουρογιάννης κατάλαβε η ώρα της αρκούδας του για το χειμωνιάτικο ύπνο της κόντευε. Έβλεπε τα µάτια της και µισόκλειναν κάποτε, το κεφάλι της βάραινε. Κάθεται δίπλα του, του γλείφει κάποτε και το χέρι µα το φαΐ του από µέρα σε µέρα όλο λιγότερο γίνεται. Αυτή τον πήγε στη χειμωνιάτικη τρύπα της µια µεγάλη κουφάλα και τρία πεύκα τριγύρω. Αυτός κουβάλησε ζάχαρη, της την έβαλε σε µια γαβάθα να την βρει ξυπνώντας την άνοιξη. Ξάπλωσε το ζώο, του χάιδεψε αυτός το κεφάλι στο κούτελο, όπως χαϊδεύουνε τα σκυλιά. Μισάνοιξε µια φορά τα µάτια του πάλι όλο και βάραινε έγειρε το κεφάλι του. Αυτός έσκυψε, το χάιδεψε καναδυό φορές είχε κοιµηθεί. Τελείωσε. Σηκώθηκε να φύγει. Ξαναστάθηκε µια στιγµή στην άκρη της κουφάλας: Κοιµήσου εσύ, έρημο πουλί µου, κοιµήσου τώρα. Θα ξαναβρεθούµε την άνοιξη; Εµείς οι δυο αποµείναµε σε τούτον τον τόπο κανένας άλλος. Δεν έµεινε τίποτα εδώ. Και κατέβηκε στο ερηµωµένο χωριό, που δεν είχε να κάνει τίποτα, τετράδιπλα ορφανεµένος. Δημήτρης Χατζής, Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου, Το Διπλό Βιβλίο, Κείμενα, Αθήνα 1977, σελ.123-142 (διασκευή) Πρώτη δραστηριότητα Γράψε τρεις λέξεις ή φράσεις από το κείμενο για να απαντήσεις στις ερωτήσεις. Πώς ένιωθε ο Σκουρογιάννης για την αρκούδα του; Πώς ένιωσε ο Σκουρογιάννης μόλις αποκοιμήθηκε η αρκούδα του; 1. 2. 3. 1. 2. 3. (Μονάδες 6) Δεύτερη δραστηριότητα Φαντάσου ότι είσαι κοντά και ακούς τον Σκουρογιάννη να μιλάει στην αρκούδα του. Λες σε κάποιον τι άκουσες. -Κοιµήσου εσύ. Θα ξαναβρεθούµε την άνοιξη;

Ο Σκουρογιάννης είπε -Εµείς οι δυο αποµείναµε σε τούτον τον τόπο. Δεν έµεινε τίποτα εδώ. Ο Σκουρογιάννης είπε (Μονάδες 8) Τρίτη δραστηριότητα Διάβασε το παρακάτω κείμενο, διάλεξε ποιες λέξεις ταιριάζουν περισσότερο και συμπλήρωσε τα κενά. μέχρι που ωστόσο αν και καθώς παρά να για να Αυτή τον πήγε στη χειμωνιάτικη τρύπα της που ήταν µια µεγάλη κουφάλα και τρία πεύκα τριγύρω. Αυτός κουβάλησε ζάχαρη σε µια γαβάθα την βρει ξυπνώντας την άνοιξη. Μισάνοιξε µια φορά τα µάτια της πάλι. αυτή βάραινε, τη χάιδεψε καναδυό φορές αποκοιμήθηκε. (Μονάδες 6) Τρίτο κείμενο Από τις 23.000 πολικές αρκούδες που υπολογίζεται ότι ζουν στην Αρκτική, περίπου οι μισές αναγκάζονται να περνούν μια καθημερινή οδύσσεια έως ότου βρουν στέρεο έδαφος. Κι όταν το βρίσκουν δεν είναι πάντα καλυμμένο από πάγο. Οι κλιματολογικές αλλαγές που κάνουν το κλίμα της Γης ολοένα και θερμότερο, προκαλούν δραματική μείωση των θαλάσσιων πάγων. Ο δόκτωρ Άντριου Ντέροσερ του Πανεπιστημίου Αλμπέρτα στο Έντμοντον κατέληξε στο συμπέρασμα πως οι θαλάσσιοι πάγοι μειώνονται συνεχώς και σε 50 χρόνια από τώρα ενδέχεται να μην υπάρχουν πλέον πάγοι στην Αρκτική. Όσο η θερμοκρασία αυξάνεται, τόσο πιο δύσκολο έως και αδύνατο θα γίνεται το κυνήγι των πολικών αρκούδων για τροφή που βρίσκεται «παγιδευμένη» στους πάγους. Αν δεν μειωθεί ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας της Γης, η πολική αρκούδα θα έχει εξαφανιστεί σε 100 χρόνια. Διαθέσιμο στους διαδικτυακούς τόπους: http://spirit16.blogspot.gr/2008/01/blog-post_7856.html http://www.antenna.gr/news/world/article/354646/odysseia-gia-tis-polikes-arkoydes-to-liosimo-ton-pagon (22-05-2015, διασκευή)

Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: http://www.educartoon.gr/edu_cartoons/%ce%b1%cf%81%ce%ba%ce%bf%cf%85%ce%b4%ce%ac%ce%ba% CE%B9/ (22-05-2015) Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την προστασία των ζώων (4 Οκτωβρίου) ο δάσκαλός σου σού ανέθεσε να αναρτήσεις στον ιστότοπο της τάξης την παραπάνω γελοιογραφία και να γράψεις ένα σύντομο κείμενο σχετικά με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η πολική αρκούδα λόγω της μείωσης των θαλάσσιων πάγων. Μπορείς να πάρεις ιδέες από το κείμενο προσέχοντας να μην επαναλάβεις αυτούσια τα λόγια του, αλλά και από τον χιουμοριστικό τρόπο που διάλεξε ο γελοιογράφος για να παρουσιάσει το ίδιο θέμα. Το κείμενο που θα γράψεις θα είναι ενημερωτικό-πληροφοριακό και θα έχει έκταση μιας παραγράφου. (Μονάδες 20)