ΕΝ ΥΝΑΜΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΥΝΑΜΙΚΟ ΣΕ ΠΕΡΙΟ ΟΥΣ ΚΡΙΣΗΣ Εισήγηση στο ΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ 18-2-2012 Μέγαρο Κωστής Παλαµάς Καθηγήτρια Νάνσυ Παπαλεξανδρή Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών Εισαγωγή Σήµερα η χώρα µας βρίσκεται αντιµέτωπη µε µία κρίση που όµοιά της δεν έχει υπάρξει στη µεταπολεµική περίοδο. Η κρίση αυτή αναµφισβήτητα επηρεάστηκε από την ευρωπαϊκή και παγκόσµιά οικονοµική κρίση, όµως επιδεινώθηκε από τις δικές µας συµπεριφορές και παραλήψεις. Μία χώρα δεν µπορεί για πολλές δεκαετίες να καταναλώνει περισσότερα απ όσα παράγει στηριζόµενη στο δανεισµό. εν µπορεί να διοχετεύει τα κεφάλαια που δανείζεται στην κατανάλωση και στον πλουτισµό κάποιων, παραµελώντας εντελώς την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα της οικονοµίας και δεν µπορεί να κάνει τα στραβά µάτια στην τεράστια παραοικονοµία, τη φοροδιαφυγή και τις σπατάλες. Μία χώρα δεν µπορεί να διατηρεί ένα οικονοµικό και θεσµικό περιβάλλον που να πνίγει την υγιή επιχειρηµατικότητα και να ευνοεί τη διαπλοκή και τις κρατικοδίαιτες επιχειρήσεις. Όµως αρκετά για το πώς φτάσαµε ως εδώ. Το ερώτηµα είναι πως θα ξεφύγουµε και µε ποιο τρόπο. Υπάρχουν τα έκτακτα µέτρα που µας επέβαλαν οι δανειστές µας, υπάρχουν τα σχέδια για την πάταξη της φοροδιαφυγής, για την αξιοποίηση της δηµόσιας περιουσίας και για τη µείωση των δαπανών του κράτους. Όµως όλα αυτά τα µέτρα για να υλοποιηθούν απαιτείται η ενεργοποίηση όλου του ανθρωπίνου δυναµικού που διαθέτει η δηµόσια διοίκηση προκειµένου να κινητοποιηθούν τα παραγωγικά στοιχεία της χώρας και να ενισχυθούν στις προσπάθειές τους για ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα. Πως όµως µπορεί να συµβεί αυτό όταν σήµερα, ιδίως ύστερα από τις νέες περικοπές των µισθών και των συντάξεων και τα σχέδια για µαζικές απολύσεις και κλείσιµο οργανισµών, το ανθρώπινο δυναµικό βρίσκεται σε σύγχυση και θλίψη, οι νέοι µεταναστεύουν ενώ η ανεργία η φτώχεια και η ανασφάλεια εµφανίζουν αλµατώδη αύξηση; Η κατάσταση φαίνεται δραµατική. Όµως πιστεύω πως υπάρχουν λύσεις και οι λύσεις αυτές δεν είναι ούτε φανταστικές ούτε ουτοπικές. Περιλαµβάνονται και περιγράφονται µε κάθε τεκµηρίωση στη θεωρία και στις πρακτικές της ιοικητικής Επιστήµης την οποία όλοι έχουµε µελετήσει.

Εµείς σαν επαΐοντες του χώρου έχουµε χρέος να οπλιστούµε µε σθένος και τόλµη και να τραβήξουµε µπροστά κινητοποιώντας όσο και όσους µπορούµε και πρώτα απ όλα τον εαυτό µας για να βγούµε από το αδιέξοδο. Αντλώντας λοιπόν από αυτά που µας διδάσκει η ιοικητική Επιστήµη θα αναφερθώ στη συνέχεια σε κάποια βασικά εργαλεία που µας προτείνει όπως η ενδυνάµωση, η αξιολόγηση, ή καλύτερα η διαχείριση της απόδοσης, η εκπαίδευση και η οργανωσιακή µάθηση. Και επειδή αντιλαµβάνοµαι αυτό που όλοι µπορεί να σκέφτεστε όπως: καλά τα εργαλεία αλλά πώς να εφαρµοστούν σ ένα κατά κανόνα πολύπλοκο, δαιδαλώδες, γραφειοκρατικό και αντιδραστικό περιβάλλον; θα σας απαντήσω ότι σ όλα τα εργαλεία υπάρχουν στοιχεία που µπορούµε να εφαρµόσουµε στο µικρό επίπεδο της οµάδας, του γραφείου µας ή ακόµα και της προσωπικής µας δουλειάς και η διαφορά να είναι ορατή και σηµαντική. Ενδυνάµωση Ως έννοια συνδέεται και περιέχει όλες τις παραδοσιακές αρχές του µάνατζµέντ όπως η παρακίνηση, η συµµετοχή, η ανάθεση αρµοδιοτήτων, η ανάπτυξη και η δέσµευση. Είναι µία πολυδιάστατη έννοια, η οποία αφορά το πώς αισθάνονται και το πώς συµπεριφέρονται οι εργαζόµενοι. Σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία τα ενδυναµωµένα άτοµα αναπτύσσουν τις παρακάτω στάσεις και συµπεριφορές: Αισθάνονται ότι η εργασία τους έχει νόηµα. Αισθάνονται αυτοπεποίθηση για τις ικανότητές τους να εκτελέσουν την εργασία τους εν φοβούνται να πάρουν αποφάσεις και να προτείνουν λύσεις Έχουν θετική στάση και επιζητούν την εκπαίδευση, ενώ συνεργάζονται αποτελεσµατικά σε οµάδες. Τέλος έχουν υψηλό ηθικό, υψηλή αυτοεκτίµηση και αντλούν ικανοποίηση από την εργασία τους που αντανακλά και στις υψηλές επιδόσεις τους. Ποια όµως είναι η µεθοδολογία της ενδυνάµωσης; Εδώ ο Blanchard µας προτείνει τρεις κατηγορίες ενεργειών: Α. Ενέργειες που αφορούν τη διάχυση πληροφοριών. Χρειάζεται συνεχής ενηµέρωση που δηµιουργεί αίσθηµα εµπιστοσύνης και συµµετοχής που επιτρέπει στους εργαζόµενους να κατανοήσουν τους στόχους και το τι πρέπει να κάνουν για να βοηθήσουν τον οργανισµό τους. Β. Ενέργειες που οριοθετούν την αυτονοµία των εργαζοµένων προκειµένου να επιτευχθούν οι στόχοι. Γ. Ενέργειες που αφορούν την ανάπτυξη του οµαδικού πνεύµατος και της οµαδικής συνεργασίας.

Ιδιαίτερα σηµαντικά εργαλεία είναι η αξιολόγηση της απόδοσης, η υποστήριξη των εργαζοµένων µέσω της εκπαίδευσης και καθοδήγησης και η δηµιουργία µιας κουλτούρας οργανωσιακής µάθησης. Όπως δείχνουν οι έρευνες οι ενδυναµωµένοι εργαζόµενοι είναι απαραίτητοι ιδίως σε περιόδους κρίσης που χρειάζεται υψηλό ηθικό και αφοσίωση για αντιµετώπιση των δυσκολιών. Αξιολόγηση απόδοσης Όπως αναφέραµε, ένα εργαλείο που θεωρείται απαραίτητο για την ανάπτυξη και ενδυνάµωση των εργαζοµένων είναι ένα σωστά σχεδιασµένο σύστηµα αξιολόγησης. Είναι γνωστό ότι στη χώρα µας η αξιολόγηση είναι παρεξηγηµένη, αντιµετωπίζεται µε µεγάλη δυσπιστία, κυρίως διότι δεν υπάρχει εµπιστοσύνη σ αυτούς που θα την υλοποιήσουν καθώς θεωρείται ότι µπορεί να µην εφαρµοστεί αντικειµενικά. Όµως τα τελευταία χρόνια η αξιολόγηση χρησιµοποιείται κυρίως σαν ένα αναπτυξιακό εργαλείο που βοηθά στην εντοπισµό των αναπτυξιακών αναγκών και παρέχει πολύτιµη πληροφόρηση στους εργαζόµενους ιδίως όταν προσφέρεται feedback 360 ο µοιρών που προέρχεται από πηγές όπως υφιστάµενοι, οµοιόβαθµοι, συνεργάτες κ.λ.π. Προκειµένου να έχουµε υψηλές επιδόσεις ένα σωστό σύστηµα αξιολόγησης είναι απαραίτητο. Φανταστείτε το πώς και πόσο θα µπορούσε να βελτιωθεί ένας αθλητής ύψους, που πηδά χωρίς πήχη. Τι περιλαµβάνει όµως η σωστή αξιολόγηση; Οι στόχοι και τα αποτελέσµατα πρέπει να µετρώνται µε συγκεκριµένους ποσοτικούς και ποιοτικούς δείκτες (key performance indicators) Οι ικανότητες πρέπει να είναι σαφώς ορισµένες και να αναφέρονται σε χειροπιαστές συµπεριφορές. π.χ. εξυπηρέτηση πολίτη Η διαδικασία αξιολόγησης πρέπει να περιλαµβάνει και το στάδιο συζήτησης και συµφωνίας µεταξύ του αξιολογητή και του αξιολογούµενου σχετικά µε τους στόχους και το πρόγραµµα ανάπτυξης για το επόµενο διάστηµα. Η αξιολόγηση έχει ρόλο καθοδηγητικό, συµβουλευτικό και βοηθά τον εργαζόµενο να αναπτυχθεί ή και να καταλάβει καλύτερα πως τον βλέπουν οι άλλοι και ιδίως στη περίπτωση αξιολόγησης 360 ο. Στην περίπτωσή µας πιστεύω ότι εξίσου χρήσιµη είναι και η αξιολόγηση του έργου µιας οµάδας. Η οµάδα έχει τη δυνατότητα να θέσει ρεαλιστικούς στόχους και να παρακινήσει τα µέλη της προς υψηλότερους στόχους.

Εκπαίδευση εργαζοµένων Αυτό που η εκπαίδευση µπορεί να προσφέρει στο ανθρώπινο δυναµικό της δηµόσιας διοίκησης είναι η ανάπτυξη κατάλληλων επαγγελµατικών ικανοτήτων (competencies) δηλαδή ενός συνόλου γνώσεων, δεξιοτήτων, στάσεων και συµπεριφορών. Α. Γνώσεις: Απαιτείται η συνεχής επιµόρφωση στο περιεχόµενο της δουλειάς τους και στις αλλαγές και τροποποιήσεις της νοµοθεσίας προκειµένου να έχουν ανά πάσα στιγµή βαθιά γνώση του αντικειµένου τους. Β. εξιότητες: Απαιτούνται υψηλού επιπέδου δεξιότητες οι οποίες αναπτύσσονται µέσω της συνεχούς εξάσκησης στο χώρο εργασίας αλλά και µε εκπαιδευτικές παρεµβάσεις και ανταλλαγή εµπειριών. Τέτοιες παρεµβάσεις µπορεί να περιλαµβάνουν ανάπτυξη οµαδικής συνεργασίας, τεχνικές διαπραγµατεύσεων και επίλυσης διαφορών µε πολίτες, τρόπους αποτελεσµατικής επικοινωνίας µε το κοινό, αντιµετώπιση παραπόνων κ.λπ. Γ. Στάσεις/συµπεριφορές: Απαιτούνται ριζικές παρεµβάσεις για τη διαµόρφωση στάσεων και συµπεριφορών που στοχεύουν στην ταύτιση και εσωτερίκευση ηθικών αξιών που πρέπει να διέπουν την εξυπηρέτηση των πολιτών και του δηµοσίου συµφέροντος. Αξίες όπως η συνέπεια, η συνέχεια, η αξιοπιστία, η αφοσίωση στο κοινό καλό, ο σεβασµός στην αλήθεια και την αντικειµενικότητα σε συνδυασµό µε την ανάληψη ευθύνης και την άσκηση ανεξάρτητης κρίσης µπορούν να καλλιεργηθούν. Σήµερα ο δηµόσιος τοµέας διαθέτει πολλά και αξιόλογα στελέχη από πλευράς τυπικών και ουσιαστικών προσόντων, ενώ οι προσπάθειες για εκπαίδευση είναι συνεχείς και σοβαρές. Το ζητούµενο είναι πώς οι όποιες προσπάθειες για αναβάθµιση, σε συνδυασµό µε την εκπαίδευση, θα µπορέσουν να συνδυαστούν ώστε να δηµιουργηθεί µία αλλαγή στην κουλτούρα που επικρατεί στο δηµόσιο τοµέα, καθώς αποτελεί κοινή διαπίστωση το γεγονός ότι η ποιότητα της οργανωσιακής κουλτούρας επηρεάζει τα µέγιστα την αποτελεσµατικότητα των οργανισµών. Κουλτούρα Οργανωσιακής Μάθησης Τα στοιχεία που διαµορφώνουν την κουλτούρα είναι πολλά και περιλαµβάνουν τις αξίες, τις νόρµες, τις πεποιθήσεις των µελών, το στυλ ηγεσίας των ανωτέρων αλλά και τις πολιτικές µε τις οποίες γίνεται η διαχείριση και αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού. Τρόποι για βελτίωση κουλτούρας έχουν προταθεί πολλοί και υπάρχουν παραδείγµατα πετυχηµένων αλλαγών στο δηµόσιο τοµέα και σε χώρες του εξωτερικού. Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά αυτών των πετυχηµένων αλλαγών;

Στηρίχθηκαν στις αρχές της οργανωσιακής µάθησης που είναι η κατ εξοχήν ανθρωποκεντρική προσέγγιση στις αλλαγές. Σύµφωνα µε την επικρατούσα σήµερα κατάσταση, αφού εντοπιστεί και παγιωθεί µια δυσλειτουργία επί σειρά ετών, παρεµβαίνει µε διορθωτικές αποφάσεις η ανώτατη ηγεσία. Αντίθετα σε ένα µαθησιακό οργανισµό (learning organization) οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να βρουν και να εισηγηθούν λύσεις που αν µη τι άλλο θα εξεταστούν σοβαρά και δεν θα καταλήξουν στον κάλαθο των αχρήστων. Η συνεχής ανασκόπηση και αξιολόγηση της λειτουργίας αποτελεί βασικό στοιχείο µιας µαθησιακής οργανωσιακής κουλτούρας προκειµένου τα προβλήµατα να εντοπίζονται και να θεραπεύονται γρήγορα και αποτελεσµατικά. Σ ένα τέτοιο περιβάλλον η συνεχής εκπαίδευση και κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση. Και δεν εννοούµε εκπαίδευση σεµιναριακού χαρακτήρα που βέβαια είναι απαραίτητη για τη βελτίωση των γνώσεων και των δεξιοτήτων. Αναφερόµαστε στη δηµιουργία και ανάπτυξη ενός οργανωσιακού περιβάλλοντος που ενθαρρύνει το προσωπικό να αποκτήσει, να µοιραστεί και να διαχειριστεί τη γνώση, να ανταλλάξει εµπειρίες και να συνεργαστεί µε συναδέλφους, να αντλήσει πληροφορίες και να µάθει από την επαφή µε το κοινό, να καταγράψει και να εισηγηθεί λύσεις που πηγάζουν από τα όσα έµαθε και να αξιοποιήσει την αποκαλούµενη «σιωπηλή» (tacit) γνώση που κάθε σκεπτόµενος άνθρωπος διαθέτει. Είναι οι ιδέες, καινοτοµικές και ριζοσπαστικές πολλές φορές, που σε µεγάλο βαθµό µένουν για πάντα θαµµένες µέσα στο µυαλό µας ή τις µοιραζόµαστε µε φίλους µας σε κοινωνικές συναναστροφές, αφού ποτέ δεν έχουµε την ευκαιρία να τις διατυπώσουµε ώστε να αξιοποιηθούν. Μερικές από αυτές τις ιδέες θα µπορούσαν πραγµατικά να δώσουν επιθυµητές λύσεις. Παράλληλα λειτουργούν πολύ θετικά και για την ενδυνάµωση που αναφέραµε στην αρχή. Και εδώ τίθεται ένα εύλογο ερώτηµα: Είναι δυνατόν να πετύχουν οι ανωτέρω προσπάθειες, σήµερα µε τις δραµατικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα µας. Η απάντηση είναι ότι µικρή µόνο επιτυχία θα έχουν αν δεν γίνει προσπάθεια για ενηµέρωση και εκπαίδευση και του ευρύτερου κοινού των πολιτών, σχετικά µε το έργο που επιλέγει το ανθρώπινο δυναµικό της ηµόσιας ιοίκησης στη χώρα µας. Το ευρύτερο κοινό πρέπει να γνωρίσει µέσω ενηµερωτικών εκποµπών και µέσω του τύπου παραδείγµατα καλής λειτουργίας του δηµοσίου τοµέα και να παύσουν να προβάλλονται όλα τα αρνητικά. Τα Υπουργεία µπορούν να παρουσιάζουν σε τακτά διαστήµατα το έργο που επιτελούν και να δίνουν διευκρινήσεις στο κοινό. Το κοινό στη χώρα µας είναι αρνητικά προκατειληµµένο προς τη δηµόσια διοίκηση ενώ τα στερεότυπα που προβάλλονται µε έµφαση στη διαφθορά και τη συναλλαγή βλάπτουν τη συνεργασία πολιτών και δηµοσίου. Και το τελευταίο ερώτηµα που θα θέσω: είναι δυνατόν για τον καθένα από εµάς στο χώρο του να βοηθήσει στην έξοδο από την κρίση; Η απάντηση είναι πως είναι µεν πολύ δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο αρκεί ο καθένας µας να στρατευθεί µε µοναδικό κίνητρο τη προσήλωση στο καθήκον. εν υπάρχουν περιθώρια για απελπισία, απογοήτευση, φόβο, θυµό. εν υπάρχουν περιθώρια για αντιδικίες, παραίτηση, µελαγχολία, µεµψιµοιρία. Σ όσους από τους γύρω µας οι αντιξοότητες είναι πολύ µεγάλες πρέπει να συµπαρασταθούµε. Πρέπει να βρούµε τρόπους να ενισχύσουµε τη συνεργασία µε τους συναδέλφους µας να ενδυναµώσουµε πρώτα τον εαυτό µας και ύστερα τους γύρω µας παραβλέποντας τα ελαττώµατά τους. Μην ξεχνάµε σαν χώρα τίποτε δεν µας λείπει. Μυαλό, ικανότητες, ήλιος, θάλασσα, φύση, αρχαία κληρονοµιά, σύγχρονος πολιτισµός.

Ενδυναµώνοντας τον εαυτό µας και τους γύρω µας µε το παράδειγµά µας, την προσήλωσή µας στους στόχους και στην αποτελεσµατικότητα θα τα βγάλουµε πέρα και ιδίως εφαρµόζοντας, στο βαθµό του δυνατού ο καθένας από τη θέση του, τα διδάγµατα της διοικητικής επιστήµης και αξιοποιώντας τις πολύτιµες γνώσεις που µας προσφέρει. Καλή Επιτυχία!