Προοπτικές Εξοικονόµησης Νερού στο Βιοµηχανικό Τοµέα στην Πόλη της Θεσσαλονίκης

Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 421 Προοπτικές Εξοικονόµησης Νερού στο Βιοµηχανικό Τοµέα στην Πόλη της Θεσσαλονίκης. ΒΑΓΙΩΝΑ Γ. ΜΥΛΟΠΟΥΛΟΣ ιπλ. Πολιτικός Μηχανικός Καθηγητής Α.Π.Θ. Περίληψη Η κατανάλωση του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα και οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση αποτελούν ένα σηµαντικό θέµα, το οποίο βρίσκεται υπό µελέτη τόσο σε διεθνή όσο και σε τοπικό επίπεδο. Η ορθή διαχείριση της ζήτησης του νερού σε ό- λους τους τοµείς κατανάλωσης, έχει αποδειχθεί ότι επιφέρει ση- µαντικά αποτελέσµατα στην εξοικονόµηση του νερού. Στην περίπτωση της πόλης της Θεσσαλονίκης, πραγµατοποιήθηκε µια αρχική µελέτη της χρήσης του νερού στις βιοµηχανίες και παρουσιάζονται τα κυριότερα αποτελέσµατα που αφορούν στην εφαρµογή µεθόδων ανακύκλωσης και επαναχρησιµοποίησης νερού, στη δυνατότητα κατασκευής διπλού δικτύου, σε θέµατα τιµολογιακής πολιτικής και στην προθυµία των καταναλωτών να συµβάλουν στην επίλυση των προβληµάτων νερού. Στη συνέχεια, οι βιοµηχανίες κατηγοριοποιήθηκαν σε αυτές που έχουν βασικό στοιχείο το νερό και σε αυτές που το νερό δεν αποτελεί βασικό στοιχείο στην παραγωγική διαδικασία. Από την πρώτη κατηγορία, επιλέχθηκαν οι βιοµηχανίες τροφίµων και αναψυκτικών. Για τις βιο- µηχανίες αυτές χρησιµοποιήθηκε συνδυασµός χρονοσειρών και δεδοµένων σταθερών στο βήµα του χρόνου και αναπτύχθηκε το µοντέλο των τυχαίων επιδράσεων. Στις µη υδροβόρες βιοµηχανίες η µεταβλητή της τιµής του νερού αποτελεί στατιστικά σηµαντικό παράγοντα της κατανάλωσης του νερού. Η µεταβλητή του α- ριθµού των εργαζοµένων αποδείχθηκε στατιστικά σηµαντική και θετική σε πρόσηµο και στις δυο περιπτώσεις. Στις βιοµηχανίες τροφίµων και αναψυκτικών οι µεταβλητές που δηλώνουν την ε- φαρµογή ανακύκλωσης προέκυψαν επίσης στατιστικά σηµαντικές. Τέλος, εκφράζονται προτάσεις για τη διαχείριση της ζήτησης του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα, µε στόχο την εξοικονόµηση νερού. Abstract The main objective of this study is to investigate the influencing factors of water use, in the industrial sector in the city of Thessaloniki, Greece. An overview of water use in the industrial sector is presented. This is followed by the classification of industries to consumptive ones, those having water as a basic input in the production process, and to non-consumptive ones. From the consumptive industries, the highest consumption is noticed in the food and beverages industries and for this reason this category is further investigated. A detailed analysis of the variables that are expected to influence water consumption in each category takes place. Estimation is based on panel data. Cross-sectional and time series regression models (GLS random-effects) were developed. The price of water in nonconsumptive industries, turned to be a statistical significant factor of water consumption. The number of workers was proved to be statistically significant and positive in sign in both cases. In food and beverages industries variables that declare the implementation of water conservation technologies were also found statistically significant. Finally, suggestions for a demand oriented water policy in the industrial sector are made, having water conservation as the ultimate goal. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παροχή καλής ποιότητας νερού και η προστασία των υδατικών συστηµάτων µέσω της κατάλληλης διαχείρισης του νερού αποτελούν κύρια ζητήµατα για τη διατήρηση όλων των πλευρών της ανθρώπινης ζωής. Ο τρόπος χρήσης του νερού στις περιοχές, στις πόλεις και στις χώρες διαφέρει εξαιτίας των διαφορετικών κλιµατολογικών συνθηκών, αλλά και του διαφορετικού κοινωνικοοικονο- µικού και πολιτιστικού επιπέδου. Όλες οι προσπάθειες που πραγµατοποιήθηκαν στο παρελθόν προκειµένου να ικανοποιηθεί η αυξηµένη ζήτηση του νερού, επικεντρώνονταν κυρίως στην αύξηση της παροχής νερού µέσω της εκµετάλλευσης των πηγών νερού. Το γεγονός αυτό οδήγησε αφενός στη βαθµιαία εξάντληση των υδατικών πόρων και αφετέρου στην ποιοτική τους υποβάθµιση. Η συνεχόµενη µείωση των υδατικών υποθεµάτων αλλά και η ποιοτική υποβάθµιση αποτελούν φαινόµενα που παρουσιάζονται έντονα και στην Ελλάδα. Προκειµένου να εξεταστούν οι προοπτικές εξοικονό- µησης νερού και να διερευνηθούν καινούργιοι τρόποι προσέγγισης για µια βιώσιµη διαχείριση του νερού πραγ- µατοποιήθηκαν έρευνες, τόσο στον οικιακό και όσο και στο βιοµηχανικό τοµέα, από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών σε συνεργασία µε την Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης. Όσον αφορά στον οικιακό τοµέα, παρόµοια έρευνα είχε πραγµατοποιηθεί και το 1995 [1]. Η οικονοµική θεωρία της ζήτησης για ένα αγαθό ό- πως το νερό µπορεί να πάρει δυο µορφές ανάλογα µε το

422 Οικονοµικοί, Κοινωνικοί και Πολιτικοί Παράγοντες στη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων αν αυτό θεωρείται τελικό αγαθό ή εισερχόµενο στην παραγωγική διαδικασία [2]. Οι έρευνες που έχουν πραγµατοποιηθεί για τη µελέτη της ζήτησης του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα παγκοσµίως είναι ελάχιστες και αφορούν είτε στη συνολική βιοµηχανική κατανάλωση του νερού είτε στη χρήση του νερού σε συγκεκριµένες βιοµηχανίες [3]. Οι πιθανές επεξηγηµατικές µεταβλητές µπορούν να χωριστούν σε κατηγορίες που αφορούν στην απασχόληση (αριθµός εργαζο- µένων), στην παραγωγή (αξία παραγωγής, συνολικός α- ριθµός εργατοωρών), στην τιµή του νερού (συνολικό κόστος νερού, τιµή εισερχοµένου νερού, κόστος επεξεργασίας πρίν τη χρήση, κόστος ανακύκλωσης, κόστος επεξεργασίας πριν τη διάθεση) και άλλα (ειδικός αριθµός που χαρακτηρίζει τη βιοµηχανία, µέση ηλικία της βιοµηχανίας, ποσοστό ανακύκλωσης, τεχνολογικός παράγοντας). Στην περίπτωση της πόλης της Θεσσαλονίκης, πραγ- µατοποιήθηκε µια διεξοδική µελέτη της χρήσης του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα. Στο επόµενο µέρος της εργασίας παρουσιάζονται τα κυριότερα αποτελέσµατα της έρευνας. Το τρίτο µέρος ε- ξετάζει ξεχωριστά τις βιοµηχανίες που δεν έχουν βασικό στοιχείο το νερό, το µέρος τέταρτο περιγράφει τις µεταβλητές που επηρεάζουν την κατανάλωση του νερού στις βιοµηχανίες τροφίµων και αναψυκτικών και στο τελευταίο µέρος αναλύονται τα συµπεράσµατα της έρευνας. 2. ΑΡΧΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1. Γενικά χαρακτηριστικά Η κύρια πηγή παροχής νερού για το βιοµηχανικό το- µέα στην πόλη της Θεσσαλονίκης είναι η Εταιρεία Ύ- δρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης (ΕΥΑΘ), ενώ ελάχιστες είναι οι βιοµηχανίες που χρησιµοποιούν γεωτρήσεις. Η συνολική ετήσια κατανάλωση του νερού των µονάδων που τιµολογούνται µε βάση το βιοµηχανικό τι- µολόγιο κυµαίνεται από 3,38x10 6 m 3 σε 6,02x10 6 m 3, σύµφωνα µε µετρήσεις από το 1995 έως το 2002. Στην έρευνα έλαβαν µέρος 123 βιοµηχανίες από τις οποίες απορρίφθηκαν οι 10, οι οποίες θεωρήθηκαν ότι δεν πληρούν τον έλεγχο ορθότητας και πληρότητας του ερωτηµατολογίου. Τα 2/3 του δείγµατος βρίσκονται στην βιοµηχανική περιοχή της Σίνδου. Ο τρόπος χρήσης του νερού ποικίλει ανάλογα µε το είδος της βιοµηχανίας. Το δείγµα αποτελείται από διαφορετικές ως προς το είδος παραγωγής βιοµηχανίες. Υπάρχουν βιοµηχανίες τροφίµων και αναψυκτικών, βιοµηχανίες πετρελαίου και χηµικών, παραγωγής χαρτιού, ξύλου, χηµικών, ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών µηχανηµάτων, πλαστικών, υφασµάτων, µηχανηµάτων ψύξης κ.α. Οι περισσότερες βιοµηχανίες απασχολούν παραπάνω από 50 εργαζοµένους προκειµένου να καλυφθούν οι ανάγκες της παραγωγής. Οι τοµείς κατανάλωσης του νερού σε µια βιοµηχανία είναι οι διαδικασίες της παραγωγικής διαδικασίας (ψύξη, θέρµανση, µεταφορά προϊόντων, παραγωγή ατµού, ενσωµάτωση στο τελικό προϊόν) και η χρήση νερού για λόγους υγιεινής και καθαριότητας [4]. Το 44,25% του δείγµατος δε χρησιµοποιεί το νερό στην παραγωγική διαδικασία και πρέπει να µελετηθεί ξεχωριστά. 2.2 Τεχνικές εξοικονόµησης νερού Όπως φαίνεται στο παρακάτω Σχήµα 1, οι βιοµηχανίες που εφαρµόζουν µεθόδους ανακύκλωσης και επαναχρησιµοποίησης νερού καλύπτουν το 26% του δείγµατος. Οι περισσότερες µάλιστα από αυτές ισχυρίζονται ότι η υιοθέτηση τέτοιων µεθόδων εξυπηρετεί την οικονοµική τους κατάσταση. 73.99 Ανακύκλωση 26.01 Σχήµα 1: Εφαρµογή µεθόδων ανακύκλωσης και επαναχρησιµοποίησης νερού. Ανάλογα µε τις µεθόδους ανακύκλωσης που κάθε βιοµηχανία χρησιµοποιεί µπορεί να αξιοποιήσει είτε ολόκληρη την ποσότητα του νερού ξανά είτε µέρος αυτής, µικρότερο από 20%. Οι βιοµηχανίες που δεν εφαρµόζουν κάποια µέθοδο ανακύκλωσης ισχυρίζονται πως είτε δεν υπάρχουν κατάλληλες µέθοδοι, είτε ότι αυτές απαιτούν εξαιρετικά εξειδικευµένο προσωπικό είτε ότι το κόστος εγκατάστασης λειτουργίας και συντήρησης είναι πολύ υψηλό. Η δυνατότητα κατασκευής διπλού δικτύου είναι ένα πολύ σηµαντικό ζήτηµα και µπορεί να συντελέσει στην εξοικονόµηση του νερού. Το 53% των βιοµηχανιών ι- σχυρίζεται ότι µπορεί να χρησιµοποιήσει χαµηλότερης ποιότητας νερό στην παραγωγική διαδικασία, χωρίς αυτό να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα των προϊόντων παραγωγής. 2.3. Ζητήµατα τιµολογιακής πολιτικής Η τιµή του βιοµηχανικού τιµολογίου πριν την εφαρ- µογή της τελευταίας αλλαγής της τιµολογιακής πολιτικής του 2001 ήταν 0,23 ευρώ το κυβικό µέτρο ανεξαρτήτως κατανάλωσης. Η Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο των γενικότερων µεταρρυθ- µίσεων που εφάρµοσε µε στόχο την εξοικονόµηση του νερού, διαµόρφωσε δύο κλίµακες για το βιοµηχανικό τιµολόγιο. Έτσι, οι βιοµηχανίες που καταναλώνουν µέχρι 2000 κ.µ το τετράµηνο χρεώνονται µε 0,44 ευρώ/κ.µ, ενώ

Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 423 οι υπόλοιπες µε 0,73 ευρώ/κ.µ. Η τιµή δηλαδή του νερού για τις µεν πρώτες σχεδόν διπλασιάστηκε και για τις υπόλοιπες, οι οποίες αποτελούν το 1/3 του δείγµατος τριπλασιάστηκε. Οι αλλαγές αυτές θεωρούνται σηµαντικές και αναµένεται ότι θα έχουν σηµαντικές επιδράσεις στην αλλαγή πολιτικής των βιοµηχανικών µονάδων. Έχει αποδειχθεί ότι η αύξηση της τιµής του νερού και η επιβολή αυστηρών νοµοθετικών µέτρων, έχουν ωθήσει τις βιοµηχανίες στην αλλαγή των παραγωγικών διαδικασιών, πετυχαίνοντας σηµαντικά αποτελέσµατα στην εξοικονόµηση νερού [5]. Αξίζει να σηµειωθεί σ αυτό το σηµείο ότι το τιµολόγιο της Ε.Υ.Α.Θ. ήταν σταθερό επί πέντε χρόνια, ενώ παράλληλα ήταν (και παραµένει και µε τις νέες τι- µές) από τα χαµηλότερα στη χώρα. Στο παρακάτω Σχήµα 2, φαίνεται το ποσοστό των βιοµηχανιών που θεωρητικά θα ανήκαν στην πρώτη και δεύτερη κατηγορία του ισχύοντος τιµολογίου, πριν την εφαρµογή του, καθώς και το ποσοστό των βιοµηχανιών που πραγµατικά κατατάσσονται στις δυο κατηγορίες, µετά την εφαρµογή του τιµολογίου. Περίπου 9% των εξεταζόµενων βιοµηχανιών µείωσαν την κατανάλωση τους σε µεγάλο βαθµό ώστε να κατέβουν από τη δεύτερη στην πρώτη κλίµακα. Κατάταξη των βιοµηχανιών ανάλογα µε την τετράµηνη κατανάλωση τους 100 80 60 40 20 0 µέχρι 2000κ.µ πάνω από το τετράµηνο 2000κ.µ το τετράµηνο Βιοµηχανίες που θεωρητικά θα ανήκαν στην πρώτη και δεύτερη κλίµακα πριν την εφαρµογή του τιµολογίου Βιοµηχανίες που πραγµατικά ανήκουν στην πρώτη και δεύτερη κλίµακα µετά την εφαρµογή του τιµολογίου Σχήµα 2: Κατάταξη των βιοµηχανιών ανάλογα µε την τετράµηνη κατανάλωση τους πριν και µετά την τελευταία αλλαγή του τιµολογίου. 85% του δείγµατος των βιοµηχανιών που εξετάστηκαν, ισχυρίζονται πως η αύξηση της τιµής του νερού, δε θα αποτελούσε κίνητρο για τη µείωση της κατανάλωσης του νερού, αφού ισχυρίζονται ότι χρησιµοποιούν ακριβώς την ποσότητα του νερού που χρειάζονται. Η στάση αυτή εξηγείται από συνδυασµό δυο παραγόντων. Από τη µια το νερό είναι ένα φθηνό αγαθό σε σχέση µε τα υπόλοιπα εισερχόµενα της παραγωγικής διαδικασίας και από την άλλη δε βρίσκονται εύκολα υποκατάστατα για το νερό. 3. ΜΗ Υ ΡΟΒΟΡΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ 3.1. Μοντέλο Μια εξίσωση η οποία µπορεί να περιγράψει κάποιες παρατηρήσεις y οι οποίες εξαρτώνται από κάποιο µητρώο χαρακτηριστικών µεταβλητών χ, µπορεί να πάρει την ε- ξής µορφή [6] : y it K = α + βk χ k= 1 kit + ν ι + u, it i = 1,..., N, t = 1,..., T. Υπάρχουν τρεις τύποι ερµηνευτικών µεταβλητών (x) οι οποίες µπορούν να πλαισιώσουν το παραπάνω µοντέλο: Οι µεταβλητές των οποίων οι τιµές διαφοροποιούνται µεταξύ των καταναλωτών σε κάποια χρονική στιγµή αλλά παραµένουν σταθερές στο χρόνο, οι µεταβλητές των οποίων οι τιµές αλλάζουν στο χρόνο αλλά παραµένουν σταθερές µεταξύ των καταναλωτών και οι µεταβλητές των οποίων οι τιµές αλλάζουν και µεταξύ των καταναλωτών και µέσα στο χρόνο. Επειδή οι τύποι των δεδοµένων έχουν τόσο τη µορφή χρονοσειρών όσο και δεδοµένων σταθερών στο βήµα του χρόνου επιλέγεται το µοντέλο των τυχαίων επιδράσεων (random-effects model). 3.2. εδοµένα Επιλέγονται από το δείγµα 50 βιοµηχανίες οι οποίες δεν έχουν βασικό στοιχείο το νερό. Η κατανάλωση του νερού υπεισέρχεται στο µοντέλο σαν χρονοσειρά δεδοµένων, τα οποία παραχωρήθηκαν από την ΕΥΑΘ για το χρονικό διάστηµα 1995 µέχρι το δεύτερο τετράµηνο του 2003. Η µεταβλητή που φανερώνει την εφαρµογή ανακύκλωσης, το κόστος του νερού στην παραγωγική διαδικασία και τη σταθερή κατανάλωση υπεισήλθαν ως ψευδο- µεταβλητές (dummies) στο µοντέλο. Η τιµή του νερού είναι διαιρεµένη µε το δείκτη τιµών καταναλωτή. 3.3. Επίλυση Η παραπάνω Εξ. (1) µε τη βοήθεια του στατιστικού προγράµµατος STATA λαµβάνει τελικά την ακόλουθη µορφή της Εξ. (2) και στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται οι ελαστικότητες των µεταβλητών καθώς και η τυπική απόκλιση αυτών. Ln(Q) = 3.069 0.206 LnP + 0.885 Lnemp + 0.221cons 0.804 recycl 0.565d cos tpr όπου: Q: οι τετράµηνες καταναλώσεις του νερού από το 1995-2003 P: η τιµή του νερού emp: ο αριθµός εργαζοµένων της βιοµηχανίας cons: ψευδοµεταβλητή που δηλώνει τη σταθερή κατανάλωση recycl: ψευδοµεταβλητή που δηλώνει την εφαρµογή ανακύκλωσης dcostpr: ψευδοµεταβλητή που δηλώνει τη συµµετοχή του κόστους του νερού στο κόστος της παραγωγικής διαδικασίας (1) (2)

424 Οικονοµικοί, Κοινωνικοί και Πολιτικοί Παράγοντες στη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων 3.4. Ερµηνεία των αποτελεσµάτων Η ελαστικότητα της τιµής του νερού προέκυψε στατιστικά σηµαντική και αρνητική σε πρόσηµο. Μια αύξηση της τιµής του νερού κατά 10% θα προκαλούσε µείωση της κατανάλωσης κατά 2.063%. Ο συντελεστής της τιµής σε ένα αντίστοιχό µοντέλο που δηµιουργήθηκε για δεδο- µένα καταναλώσεων από το 1995-2001, πριν δηλαδή την αλλαγή της δοµής του τιµολογίου είχε προκύψει µη στατιστικά σηµαντικός, γεγονός που δηλώνει ότι η διαφορετική τιµολογιακή πολιτική επηρέασε τους βιοµηχανικούς καταναλωτές. Πίνακας 1: Ελαστικότητα και τυπικό σφάλµα των µεταβλητών που ερµηνεύουν την κατανάλωση του νερού στις βιο- µηχανίες που δεν έχουν βασικό στοιχείο το νερό. Μεταβλητή Συντελεστής Τυπικό σφάλµα LnP -0,206 0,683 Lnemp 0,885 0,095 cons 0,221 0,398 recycl -0,805 0,841 dcostpr -0,565 0,320 Οι βιοµηχανίες που δεν έχουν βασικό στοιχείο το νερό, δεν χρησιµοποιούν το νερό στην παραγωγική διαδικασία και εποµένως µπορούν να παροµοιαστούν µε µεγάλα νοικοκυριά. Η ελαστικότητα εξάλλου της τιµής για την κατηγορία αυτή των βιοµηχανιών είναι πολύ κοντά σε τιµή µε την τοξοειδή ελαστικότητα των µεσαίων (κατανάλωση µεταξύ 21 και 60 κυβικά µέτρα) οικιακών καταναλώσεων για την πόλη της Θεσσαλονίκης (ελαστικότητα 0,268) [7]. Μια πολύ σηµαντική µεταβλητή για το παραπάνω µοντέλο είναι ο αριθµός των εργαζοµένων. Η µεταβλητή αυτή, προέκυψε στατιστικά σηµαντική και θετική σε πρόσηµο. Μια αύξηση του αριθµού των εργαζοµένων κατά 10% θα οδηγούσε σε αύξηση της κατανάλωσης κατά 8.885%. Ο αριθµός των εργαζοµένων είναι η µεταβλητή αυτή που καθορίζει κυρίως την κατανάλωση του νερού στις βιοµηχανίες όπου το νερό δεν αποτελεί βασικό στοιχείο της παραγωγικής διαδικασίας. Οι βιοµηχανίες που παρουσιάζουν σταθερή κατανάλωση κατά τη διάρκεια του χρόνου, εµφανίζουν µειωµένη κατανάλωση σε σχέση µε αυτές που η κατανάλωση τους µεταβάλλεται εποχιακά. Ο συντελεστής προέκυψε µη στατιστικά σηµαντικός, αφού στην περίπτωση των βιο- µηχανιών που δεν έχουν βασικό στοιχείο το νερό, κύρια πηγή κατανάλωσης νερού αποτελούν οι εργαζόµενοι στη βιοµηχανία. Ο συντελεστής της εφαρµογής ανακύκλωσης επαναχρησιµοποίησης νερού προέκυψε αρνητικός και µη στατιστικά σηµαντικός από τη στιγµή που αναφερόµαστε σε βιοµηχανίες που δεν έχουν βασικό στοιχείο το νερό. Το ποσοστό των βιοµηχανιών που δεν έχουν βασικό στοιχείο το νερό και εφαρµόζουν µεθόδους ανακύκλωσης είναι πολύ χαµηλό και γι αυτό ο συντελεστής προκύπτει µη στατιστικά σηµαντικός. Η µεταβλητή που φανερώνει τη συµµετοχή του κόστους του νερού στο κόστος παραγωγής προέκυψε µη στατιστικά σηµαντική, αφού το κόστος του νερού γενικότερα θεωρείται πολύ µικρό έως µηδενικό. 4. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΨΥΚΤΙΚΩΝ Οι βιοµηχανίες τροφίµων και αναψυκτικών θεωρείται ότι αποτελούν µια κατηγορία βιοµηχανιών υψηλής κατανάλωσης νερού. Στις βιοµηχανίες αυτές το νερό δεν αποτελεί µόνο βασικό στοιχείο αλλά και πρώτη ύλη. Στην περίπτωση των βιοµηχανιών αυτών το νερό οφείλει να ικανοποιεί απαιτήσεις υψηλών ποιοτικών προδιαγραφών [8]. Το µοντέλο που αναπτύσσεται στην περίπτωση αυτή, ακολουθεί την ίδια λογική µε το προηγούµενο. 4.1. εδοµένα Η κατανάλωση του νερού υπεισέρχεται στο µοντέλο µε τη µορφή χρονοσειρών για την περίοδο 1995 µέχρι και το δεύτερο τετράµηνο του 2003. Ο αριθµός των εργαζοµένων και η εφαρµογή των µεθόδων ανακύκλωσης επιλέχθηκαν από την αρχική έρευνα στο βιοµηχανικό τοµέα στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Η εφαρµογή διαφορετικών τεχνολογικών µεθόδων επηρεάζει την αναλογία εισερχοµένων και παραγωγής [9]. Για τον καθορισµό του τεχνολογικού παράγοντα πραγµατοποιήθηκε µια επιπλέον έρευνα στις συγκεκριµένες βιοµηχανίες και η µεταβλητή που δηλώνει τις τεχνολογικές µεθόδους στην παραγωγική διαδικασία υπεισήλθε σαν ψευδοµεταβλητή. Η τιµή του νερού και σ αυτήν την περίπτωση είναι διαιρεµένη µε το δείκτη τιµών καταναλωτή ώστε να προκύπτει η πραγµατική αποπληθωρισµένη τιµή της. 4.2. Επίλυση Η αρχική εξίσωση 1 µε τη βοήθεια του στατιστικού προγράµµατος STATA λαµβάνει τελικά την ακόλουθη µορφή της Εξ. (3). Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται οι ε- λαστικότητες των µεταβλητών καθώς και η τυπική απόκλιση αυτών. Ln ( Q ) = 4.248 + 0.105 LnP + 2.063 Lnwork 0.899 dtnew (3) + 0.865 drecycl όπου: Q: οι τετράµηνες καταναλώσεις του νερού από το 1995-2003 P: η τιµή του νερού work: ο αριθµός εργαζοµένων των βιοµηχανιών dtnew: ψευδοµεταβλητή που δηλώνει τον παράγοντα τεχνολογίας recycl: ψευδοµεταβλητή που δηλώνει την εφαρµογή ανακύκλωσης

Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 425 4.3. Ερµηνεία των αποτελεσµάτων Η µεταβλητή της τιµής βρέθηκε µε θετικό πρόσηµο και µη στατιστικά σηµαντική. Το γεγονός αυτό µπορεί µε ασφάλεια να εξηγηθεί από το γεγονός ότι στις βιοµηχανίες τροφίµων και αναψυκτικών το νερό, µπορεί από τη µια πλευρά να αποτελεί βασικό στοιχείο στην παραγωγική διαδικασία, το κόστος του νερού όµως είναι µηδαµινό µπροστά στα κόστη των υπόλοιπων εισερχοµένων στην παραγωγική διαδικασία καθώς και στο κόστος παραγωγής του τελικού προϊόντος. Εποµένως δεν είναι λογικό µια αύξηση της τιµής του νερού, να οδηγήσει σε µείωση της κατανάλωσης. Σίγουρα όµως, η εφαρµογή µιας διαφορετικής τιµολογιακής πολιτικής, µε υψηλά κλιµάκια χρέωσης και µε επιβολή κατάλληλων προστίµων, θα οδηγούσε σε µείωση της κατανάλωσης του νερού. Πίνακας 2: Ελαστικότητα και τυπικό σφάλµα των µεταβλητών που ερµηνεύουν την κατανάλωση του νερού στις βιο- µηχανίες τροφίµων και αναψυκτικών Μεταβλητή Συντελεστής Τυπικό σφάλµα LnP 0,105 0,108 Lnwork 2,063 0,655 dtnew -0,899 0,627 drecycl 0,865 0,216 Μια πολύ σηµαντική µεταβλητή για το παραπάνω µοντέλο είναι ο αριθµός των εργαζοµένων. Η µεταβλητή αυτή, προέκυψε στατιστικά σηµαντική και θετική σε πρόσηµο. Μια αύξηση του αριθµού των εργαζοµένων κατά 10% θα οδηγούσε σε αύξηση της κατανάλωσης κατά 20.63%. H ψευδοµεταβλητή που φανερώνει τον τεχνολογικό παράγοντα, προέκυψε θετική και µη στατιστικά σηµαντική. Οι βιοµηχανίες που χρησιµοποιούν προηγµένες τεχνολογικές µεθόδους παρουσιάζουν µειωµένη κατανάλωση σε σχέση µε αυτές που χρησιµοποιούν παλιά τεχνολογία. Η εγκατάσταση εποµένως καινούργιων και τεχνικά εξελιγµένων µηχανηµάτων θα επιφέρει µείωση της κατανάλωσης του νερού και εποµένως εξοικονόµηση νερού. Ο συντελεστής της εφαρµογής ανακύκλωσης επαναχρησιµοποίησης νερού προέκυψε θετικός και στατιστικά σηµαντικός. Σίγουρα, η εφαρµογή των µεθόδων ανακύκλωσης αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες εξοικονόµησης νερού. Παρόλ αυτά το θετικό πρόσηµο του συντελεστή, υποδηλώνει ότι ακόµα και όταν χρησι- µοποιούν µεθόδους ανακύκλωσης, καταναλώνουν υψηλότερες ποσότητες νερού από τις βιοµηχανίες αυτές που δεν εφαρµόζουν καµία µέθοδο ανακύκλωσης. Το γεγονός αυτό εξηγείται από το ότι πρόκειται για βιοµηχανίες πολύ υψηλής κατανάλωσης καθώς επίσης και από το ότι στη συγκεκριµένη κατηγορία βιοµηχανιών το νερό οφείλει να πληροί υψηλές ποιοτικές προδιαγραφές και εποµένως η κατάλληλη ποσότητα του νερού που είναι κατάλληλη να χρησιµοποιηθεί ξανά στην παραγωγική διαδικασία είναι µικρή. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η κατανάλωση του νερού στο βιοµηχανικό τοµέα είναι ένα πολυσύνθετο ζήτηµα. Ο καθορισµός των παραγόντων που επηρεάζουν τη ζήτηση του νερού στον τοµέα αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολος καθώς επίσης και ο προσδιορισµός της αξίας του νερού ορισµένες φορές α- δύνατος. Στην περίπτωση της πόλης της Θεσσαλονίκης αρµόδιος φορέας για τη διαχείριση των ζητηµάτων νερού είναι η ΕΥΑΘ. Η τιµολόγηση του νερού έχει αλλάξει τέσσερις φορές από το 1995. Μέχρι το Φεβρουάριο του 2001 η χρέωση ήταν σταθερή ανεξάρτητη της κατανάλωσης. Σή- µερα εφαρµόζεται το αύξων κλιµακωτό τιµολόγιο µε δύο κλίµακες. Το 1985 κάθε κυβικό µέτρο νερού χρεωνόταν ανεξάρτητα από το ύψος της κατανάλωσης µε 0.056 ευρώ και πριν την αλλαγή της δοµής του τιµολογίου µε 0.229. Παρόλο που η τιµή του νερού αυξήθηκε κατά 409%, το κόστος του νερού παρέµεινε πολύ χαµηλό και όπως αποδείχθηκε από το µοντέλο που εφαρµόστηκε για χρονοσειρά δεδοµένων από το 1995-2001 δεν αποτέλεσε στατιστικά σηµαντικό παράγοντα κατανάλωσης. Συνεπώς, η αλλαγή της δοµής του τιµολογίου ήταν αυτή που συνετέλεσε στην εξοικονόµηση του νερού. Στο σηµείο αυτό α- ξίζει να σηµειωθεί πως η κατανάλωση του νερού αναφέρεται στο νερό που υπεισέρχεται σε κάθε βιοµηχανία α- πευθείας από το δίκτυο της ΕΥΑΘ, χωρίς καµία επεξεργασία. εδοµένα για την ποσότητα και την τιµή του επεξεργασµένου νερού πριν την παραγωγική διαδικασία, του νερού που ανακυκλώνεται και του νερού που αποτίθεται είναι δύσκολο να αποκτηθούν. Η µικρή ελαστικότητα της τιµής του νερού (και στις δυο κατηγορίες βιοµηχανιών) στο βιοµηχανικό τοµέα δείχνει την έλλειψη της κατάλληλης τιµολογιακής πολιτικής της Ε.Υ.Α.Θ προς την κατεύθυνση της διαχείρισης της ζήτησης του νερού. Τα τιµολόγια που έχουν εφαρµοστεί µέχρι σήµερα δεν λειτούργησαν ως κίνητρα για την εξοικονόµηση νερού. Θα πρέπει εποµένως να πραγµατοποιηθούν µεγάλες αυξήσεις στα τιµολόγια του νερού προκειµένου η τιµολόγηση του νερού να διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο στην εξοικονόµηση του νερού. Μια πολύ σηµαντική παράµετρος και στις δυο κατηγορίες µεταβλητών που µελετήθηκαν είναι ο αριθµός των εργαζοµένων. Έχει αποδειχθεί ότι η εξοικονόµηση του νερού µπορεί να φτάσει µέχρι και 75,55% στις βιοµηχανίες που το νερό δεν αποτελεί βασικό στοιχείο στην παραγωγική διαδικασία. Σεµινάρια και διαλέξεις πάνω σε θέµατα εξοικονόµησης νερού πρέπει να πραγµατοποιούνται για τους εργαζοµένους, έτσι ώστε να διαµορφωθεί ορθά η υδατική τους συνείδηση και να γίνει αντιληπτό ότι µπορούν να συνεισφέρουν ενεργά στην εξοικονόµηση νερού.

426 Οικονοµικοί, Κοινωνικοί και Πολιτικοί Παράγοντες στη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων Είναι πολύ σηµαντικό να δοθούν κίνητρα στις βιοµηχανίες να υιοθετήσουν καινούργιες τεχνολογίες οι οποίες να αποβλέπουν στην εξοικονόµηση νερού. Θεωρείται σκόπιµο να δοθούν τέτοια οικονοµικά κίνητρα είτε µέσω τρόπου τιµολόγησης είτε µέσω επιβολής προστίµων ώστε οι βιοµηχανίες να αποκτήσουν σύγχρονα συστήµατα και νέες τεχνολογίες προκειµένου να καταναλώνουν όσο το δυνατόν µικρότερη ποσότητα νερού. Τέλος, κρίνεται σκόπιµο να µελετηθεί διεξοδικά και προσεκτικά η δυνατότητα κατασκευής διπλού δικτύου. Ορισµένες βιοµηχανίες δεν απαιτούν σε όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας νερό δικτύου και εποµένως µπορούν να χρησιµοποιήσουν νερό χαµηλότερης ποιότητας. Πρόκειται για τεχνικό έργο υψηλού κόστους και πρέπει πριν την υλοποίηση του να πραγµατοποιηθούν µελέτες για την εύρεση του ποσοστού εξοικονόµησης νερού. 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. E. G. Kolokytha, Y. A. Mylopoulos, A. K. Mentes Evaluating demand management aspects of urban water policy. A field survey in the city of Thessaloniki, Greece (2001), Urban Water. 2. Duane D. Baumann, John J. Boland, W. Michael Hanemann(1997) Urban water demand management and planning, United States of America 3. Hua Wang, Somik Lall. (1999). Valuing Water for Chinese Industries: A Marginal Productivity Assessment Sinosphere 2(3): 27-50. 4. Merrett, S.(2000). Industrial effluent policy: economic instruments and environmental regulation. Water Policy 2, 201-211. 5. Rogers, P., Radhika de Silva, & Bhatia, R. (2002). Water is an economic good : How to use prices to promote equity, efficiency, and sustainability. Water Policy 4:1-17. 6. Hsiao, C.(1986). Analysis of panel data, Cambridge University Press, New York. 7. Μεντές Αλέξανδρος., (2001). ιαχείριση της ζήτησης στον τοµέα της Ύδρευσης. Ανάπτυξη ολοκληρωµένου συστήµατος αξιολόγησης εναλλακτικών πολιτικών διαχείρισης της ζήτησης του νερού. ιδακτορική ιατριβή, Α.Π.Θ 8. Renzetti, S and Dupont, D. The value of water in manufacturing. CSERGE Working Paper ECM 03-03 9. Jacob de Rooy. (1974). Price Responsiveness of the Industrial Demand for Water. Water Resources Research 10(3): 403-406.

Οικονοµικοί, Κοινωνικοί και Πολιτικοί Παράγοντες στη ιαχείριση των Υδατικών Πόρων 2. Βαγιωνά, Πολ. Μηχανικός, Υποψήφια ιδάκτωρ, Τοµέας Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλλοντος, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 54124. Τηλ./Fax: 2310995856 E-mail: dimvag@civil.auth.gr. Γ. Μυλόπουλος, Καθηγητής, Τοµέας Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλλοντος, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 54124. Τηλ./Fax: 2310995695/2310994310 E-mail: mylop@civil.auth.gr.