Περιεχόµενα ΕΠΛ 435: Αλληλεπίδραση Ανθρώπου Υπολογιστή Σχεδίαση ιαδραστικών Συστηµάτων: Ανάλυση αρχικής ιδέας, Ανάλυση απαιτήσεων χρηστών Ανάπτυξη αρχικής ιδέας ηµιουργία αρχικής ιδέας προϊόντος Ορισµός επιχειρησιακού στόχου ηµιουργία οµάδας σχεδιασµού ευχρηστίας Προσδιορισµός τυπικών χρηστών Προσδιορισµός τεχνικών και περιβαλλοντικών παραµέτρων Ανάλυση αναγκών και απαιτήσεων Αναγνώριση και ανάλυση χρηστών Μεθοδολογίες συλλογής δεδοµένων για τους χρήστες Παρατήρηση χρηστών στο περιβάλλον εργασίας τους Βιβλιογραφία Εισαγωγή Αβούρης [2000]: Κεφάλαιο 5, pp. 133-142, slides in [pdf] Dix [2004]: Chapter 5 [pdf] Preece [2002]: Chapter 7 [slides] & 9 [slides] Shneiderman [2004]: Chapter 3, [link] what is wanted interviews ethnography what is there vs. what is wanted scenarios task analysis analysis evaluation heuristics dialogue notations prototype guidelines principles design precise specification implement and deploy architectures documentation help
Ανάπτυξη Αρχικής Ιδέας ηµιουργία αρχικής ιδέας προϊόντος Ορισµός επιχειρησιακού στόχου ηµιουργία οµάδας σχεδιασµού ευχρηστίας Προσδιορισµός τυπικών χρηστών Προσδιορισµός τεχνικών και περιβαλλοντικών παραµέτρων Ορισµός πλάνου, προσωπικού, χρονοπρογράµµατος, προϋπολογισµού έργου ηµιουργία αρχικής ιδέας Ένα παράδειγµα: Μια µικρή δηµόσια βιβλιοθήκη σας έχει αναθέσει να αναπτύξετε ένα υπολογιστικό σύστηµα το οποίο θα επιτρέπει στους βιβλιοθηκάριους και τους βοηθούς τους να εξυπηρετούν τα αιτήµατα των πελατών της. Το σύστηµα θα είναι εγκατεστηµένο στα ταµεία εξόδου της βιβλιοθήκης. Ορισµός επιχειρησιακού στόχου Για ποιους λόγους (από επιχειρηµατικής άποψης) µας έχει ζητηθεί να αναπτύξουµε το εν λόγω σύστηµα; Γιατί χρειάζεται να γνωρίζουµε αυτούς τους λόγους; Πως µπορούµε να τους µάθουµε; Ποιον / ποιους να ρωτήσουµε; Οι λόγοι µπορεί να είναι: Οικονοµικοί Προσδοκία για αύξηση πελατών Λιγότερο προσωπικό για την εξυπηρέτηση των πελατών Ικανοποίηση πελατών: Ταχύτερη εξυπηρέτηση τους (όχι ουρές) Ικανοποίηση εργαζοµένων: Αύξηση αποδοτικότητας εργασίας Κοινωνικοί: Η βιβλιοθήκη να γίνει πιο δηµοφιλής στους κατοίκους ώστε να υποβοηθηθεί η ανύψωση του πολιτιστικού πνευµατικού επιπέδου των κατοίκων ηµιουργία οµάδας σχεδιασµού ευχρηστίας Ποιοι συµµετέχουν; Ειδικοί ευχρηστίας Ειδικοί αντικειµένου (υπολογιστικά συστήµατα διαχείρισης αιτηµάτων πελατών) Γραφίστες Χρήστες (;) Σε ποιο βαθµό θα εµπλακούν οι χρήστες (Participatory Design); Εµπλοκή σε µεγάλο βαθµό οδηγεί: Σε ακριβέστερη πληροφόρηση όσον αφορά τις εργασίες που επιτελούνται / θα επιτελούνται υνατότητα στους χρήστες να επηρεάζουν τις αποφάσεις σχετικά µε τη σχεδίαση Επένδυση «ιδιοκτησίας»: η συµµετοχή του χρήστη τον οδηγεί σε διάθεση να επιτύχει το σύστηµα Μεγαλύτερη πιθανότητα αποδοχής του τελικού συστήµατος από τους χρήστες Στα αρνητικά της εµπλοκής σε µεγάλο βαθµό των χρηστών περιλαµβάνονται: Αυξηµένο κόστος και χρόνος αποπεράτωσης του έργου Ανταγωνισµός ανάµεσα στους χρήστες που δεν εµπλέκονται και σε αυτούς που εµπλέκονται στη σχεδίαση Υποβάθµιση της σχεδίασης ώστε να ανταποκρίνεται σε µη εξειδικευµένους συµµετέχοντες ηµιουργία κακών σχέσεων ανάµεσα στη σχεδιαστική οµάδα και τους χρήστες ηµιουργία ενστάσεων για την υλοποίηση του συστήµατος Υπερίσχυση οργανωτικής πολιτικής και προτιµήσεων συγκεκριµένων χρηστών έναντι τεχνικών ζητηµάτων
Προσδιορισµός τυπικών χρηστών Ποιοι θα είναι οι τυπικοί χρήστες του συστήµατος (πρωτεύοντες); Οι χρήστες που αλληλεπιδρούν απευθείας µε το σύστηµα συχνά. Οι χρήστες αυτοί πρόκειται αν επηρεαστούν σηµαντικά από την εισαγωγή του νέου συστήµατος. Ίσως υποχρεωθούν να αλλάξουν σηµαντικά τον τρόπο που εκτελούσαν παλαιότερα την συγκεκριµένη εργασία. Τυπικοί χρήστες θα είναι οι βιβλιοθηκάριοι και οι βοηθοί τους (σχετικά εξειδικευµένο και έµπειρο προσωπικό). Όλο το προσωπικό της βιβλιοθήκης είναι έµπειρο όσον αφορά τις καθηµερινές δραστηριότητες Η διοίκηση της βιβλιοθήκης αναµένει ότι όλο το προσωπικό θα εκπαιδευτεί στη χρήση του συστήµατος είτε επίσηµα (ενδεχοµένως µέσω σεµιναρίων) είτε µέσω µαθητείας σε έµπειρο στη χρήση του συστήµατος προσωπικό Το προσωπικό στη παρούσα φάση έχει εµπειρία στη χρήση προσωπικού υπολογιστή και βασικών εφαρµογών (π.χ. Microsoft Office) σε περιβάλλον Windows 98 Οι πελάτες θα είναι χρήστες του συστήµατος; Προσδιορισµός τεχνικών και περιβαλλοντικών παραµέτρων Γενικές παράµετροι Περιβαλλοντικές παράµετροι: Συνθήκες θορύβου, κρύου, υγρασίας, σκόνη καθαριότητα, χρήση επικίνδυνων τοξικών ουσιών Τεχνικές παράµετροι: Υφιστάµενος εξοπλισµός και δυνατότητα ανανέωσης του Παράµετροι εργασίας: Χρονική κατανοµή δραστηριοτήτων Γενικά: Η βιβλιοθήκη ευρίσκεται σε µια πόλη 10000 κατοίκων Περίπου 100 άνθρωποι χρησιµοποιούν τη βιβλιοθήκη κάθε µέρα αλλά αυτό κυµαίνεται ανάλογα µε την εποχή και τις ηµέρες Εκτός από βιβλία διατίθενται CD-ROM και DVD-ROM Περιβαλλοντικές παράµετροι: εν υπάρχει κάποια ιδιαιτερότητα. Τυπικές συνθήκες εσωτερικού χώρου ο οποίος καθαρίζεται τακτικά. Προσδιορισµός τεχνικών και περιβαλλοντικών παραµέτρων (ΙΙ) Τεχνικές παράµετροι: Η βιβλιοθήκη έχει ήδη ένα υπολογιστικό σύστηµα µε µια βάση δεδοµένων στην οποία βρίσκεται καταγεγραµµένο το υλικό (βιβλία, CD-ROM, DVD-ROM) µέσω bar code numbers. Η ταχύτητα εξυπηρέτησης της βάσης δεδοµένων είναι πολύ καλή και το νέο σύστηµα πρέπει να συνδεθεί µε αυτή τη βάση. Η βιβλιοθήκη έχει έχει επίσης ένα υπολογιστικό σύστηµα µέσω του οποίου οι πελάτες µπορούν να αναζητήσουν υλικό αλλά και να το µελετήσουν επιτόπου. Οι υπολογιστές που υποστηρίζουν το σύστηµα αυτό βρίσκονται σε ιδιαίτερο χώρο. Το συγκεκριµένο σύστηµα θεωρείται ικανοποιητικό και δεν επιθυµείται αλλαγή του. Το υφιστάµενο υπολογιστικό σύστηµα για την διαχείριση των αιτηµάτων πελατών από τους βιβλιοθηκάριους θεωρείται απαρχαιωµένο και δύσχρηστο. Είναι αυτό που απαιτείται να αντικατασταθεί. Παράµετροι εργασίας: Το προσωπικό σε ήσυχες περιόδους εκτελεί µικροδουλειές (π.χ. τακτοποίηση βιβλίων στα ράφια, ταξινόµηση τους, υποβοήθηση πελατών στο να βρουν τα βιβλία που ψάχνουν κλπ.). Όταν εµφανίζεται κάποιος πελάτης στο ταµείο αφήνουν τις µικροδουλειές και τρέχουν να τον εξυπηρετήσουν. Το νέο σύστηµα προορίζεται βασικά για την ταµειακή διαχείριση. Σε περιόδους αιχµής µπορεί να λειτουργούν περισσότερα από ένα ταµεία Ανάλυση αναγκών και απαιτήσεων [ ] Χωρισµός χρηστών σε οµογενείς οµάδες και ανάλυση των χαρακτηριστικών τους Αναγνώριση και ανάλυση χρηστών Μεθοδολογίες συλλογής δεδοµένων για τους χρήστες Παρατήρηση χρηστών στο περιβάλλον εργασίας τους Καταγραφή βασικών εργασιών και ταξινόµηση τους σε ενότητες Ανάλυση απαιτήσεων µέσω δηµιουργίας σεναρίων χρήσης µε συµµετοχή των χρηστών Ανάπτυξη αρχικών προδιαγραφών µε βάση την ανάλυση αναγκών και απαιτήσεων Περιγραφή των εργασιών µέσω ροών στοιχειωδών εργασιών (task flow) Εντοπισµός των κυρίων αντικειµένων και δοµών που θα χρησιµοποιηθούν στη διεπιφάνεια χρήστη
Γιατί εµπλέκουµε τους χρήστες στη σχεδίαση; ιαχείριση προσδοκιών: Οι χρήστες πρέπει να έχουν ρεαλιστικές προσδοκίες Όχι εκπλήξεις => Όχι απογοήτευση Έγκαιρη εκπαίδευση επί του συστήµατος Επικοινωνία αλλά όχι υπερβολές Αίσθηµα Ιδιοκτησίας: Κάνει τους χρήστες ενδιαφερόµενους (για την επιτυχία του συστήµατος) Είναι πιο πιθανό να αποδεχθούν ή να ξεχάσουν πιθανά προβλήµατα του συστήµατος Σε τελική ανάλυση µπορεί να κάνει τη διαφορά για την αποδοχή και επιτυχία του συστήµατος Τι είναι οι απαιτήσεις (ανάγκες) χρηστών; Οι χρήστες σπάνια γνωρίζουν τι είναι εφικτό Οι χρήστες δεν µπορούν να σου εξηγήσουν τι χρειάζονται για να επιτύχουν τους στόχους τους: Σε πολλές περιπτώσεις δεν µπορούν καν να διατυπώσουν τους στόχους τους Εποµένως κοιτάµε τον τρόπο αντιµετώπισης υφιστάµενων εργασιών: Ποιο είναι το πλαίσιο της εργασίας; Τι πληροφορίες χρειάζονται; Με ποιους συνεργάζονται για να αποπερατώσουν τις εργασίες τους; Γιατί η συγκεκριµένη εργασία διεκπεραιώνεται µε τον συγκεκριµένο τρόπο; Ή ελέγχουµε τον τρόπο αντιµετώπισης εργασιών τις οποίες εµείς διαβλέπουµε: Στηριζόµενοι στη τρέχουσα πρακτική των χρηστών Βασιζόµενοι σε πιθανά µελλοντικά σενάρια Αναγνώριση χρηστών Ερχόµαστε σε άµεση επαφή µε τους χρήστες του συστήµατος Τυπικοί χρήστες Εξαιρέσεις Μαθαίνουµε τις εργασίες τις οποίες επιτελούν και τις περιγράφουµε µε δοµηµένο τρόπο. ιακρίνουµε τις εργασίες σε: Τυπικές (ρουτίνας) Σπάνιες αλλά σηµαντικές Σπάνιες και τυχαίες Joan, a regular and experienced library employee, is working behind the counter. Mary, a regular library customer brings three books to the counter and asks that they be checked out. These are: <3 books should be listed here>. Mary does not have her library card. Joan finds Mary library number, checks out the books for her, and reminds Mary that she has some late fines to pay. Mary says she will pay for them next time. Joan gives Mary the books, and Mary leaves. Αναγνώριση χρηστών (ΙΙ) Τι µας ενδιαφέρει να µάθουµε για τους χρήστες: Ατοµικά χαρακτηριστικά: Ηλικία, φυσικές ικανότητες/ ιδιαιτερότητες, µαθησιακή ικανότητα, γνωσιακή ικανότητα, εµπειρία-δεξιότητες, κίνητρα και φιλοδοξίες, πολιτισµικό υπόβαθρο, φοβίες, προσωπικότητα κλπ. Χαρακτηριστικά σε σχέση µε υπολογιστές: Προηγούµενη εµπειρία σε λογισµικό και λειτουργικά συστήµατα, εµπειρία σε χρήση συσκευών, προδιάθεση έναντι υπολογιστών και πληροφορικής κλπ. Οµαδικά χαρακτηριστικά: Στόχοι και αποστολή οµάδας, συνοχή και οµοιογένεια µελών οµάδας, αυτονοµία, εξάρτηση από άλλες οµάδες, δοµή και δυναµικά χαρακτηριστικά, κύρος, αυτόβουλη ή καταναγκαστική συµµετοχή.
Αναγνώριση χρηστών (ΙΙΙ) Τι µας ενδιαφέρει να µάθουµε για τους χρήστες: Οργάνωση χώρου εργασίας: Κανάλια επικοινωνίας χρηστών, οργανωτική δοµή, επίδραση αυτοµατισµού στην πρακτική εργασίας και περιεχόµενο εργασίας, καταγραφή πιθανών απωλειών ικανοτήτων, απώλεια απασχόλησης, µεταβολές στη δοµή εξουσίας, αποκέντρωση/ συγκέντρωση εξουσίας. Συνθήκες απασχόλησης των χρηστών: Φύλλα περιγραφής µιας τυπικής ηµέρας στη ζωή του εργαζόµενου µε σχόλια για το πώς αυτή θα µεταβληθεί όταν εισαχθεί το προτεινόµενο σύστηµα. Μεθοδολογίες συλλογής δεδοµένων για τους χρήστες Ερωτηµατολόγια (Questionnaires) Συνεντεύξεις (Interviews) οµηµένες Ηµιδοµηµένες Μη δοµηµένες Συναντήσεις µε εστιασµένες οµάδες χρηστών (focus groups) Παρατήρηση χρηστών (naturalistic observation) Εθνογραφικές µελέτες Μέθοδος συνέπειας (Coherence) Σχεδίαση µε βάση τα συµφραζόµενα (Contextual Design) Μελέτη εγγράφων (studying documentation) Ερωτηµατολόγια Συνεντεύξεις Τα ερωτηµατολόγια είναι σειρές ερωτήσεων σχεδιασµένες έτσι ώστε να εξάγεται συγκεκριµένη πληροφορία Μπορεί να απαιτούνται διάφορα είδη απαντήσεων: ΝΑΙ / ΟΧΙ Επιλογή από απαντήσεις Εισαγωγή κειµένου από το χρήστη ίνουν ποσοτικά αλλά και ποιοτικά στοιχεία Χρησιµοποιούνται και σε συνδυασµό µε άλλες τεχνικές Είναι κατάλληλα για χρήση: Όταν η σχεδίαση έχει φτάσει σε κάποιο αξιοπρεπές επίπεδο ώστε να µπορεί να ζητηθεί συγκεκριµένη πληροφορία από τους χρήστες Όταν οι χρήστες είναι πολλοί και ευρίσκονται σε πολλές διαφορετικές περιοχές Οι συνεντεύξεις αναφέρονται σε απευθείας συνοµιλία µε τους χρήστες η οποία µπορεί να είναι: οµηµένη (υπάρχουν προκαθορισµένα ερωτήµατα που πρέπει να απαντηθούν) => Σε σχετικά προχωρηµένο στάδιο σχεδίασης Ηµιδοµηµένη (υπάρχουν βασικοί άξονες που πρέπει να διερευνηθούν) => Στάδιο ανάλυσης εργασιών Μη δοµηµένη (ελεύθερη) => Γνωριµία µε τους χρήστες και τις βασικές εργασίες που αυτοί επιτελούν Μπορούν να πραγµατοποιηθούν: Στο χώρο εργασίας του χρήστη (επιθυµητό) Αλλού Καλό είναι να συνοδεύονται από προτάσεις και παραδείγµατα ειδικά όταν σχεδιάζονται νέα συστήµατα ή διερευνώνται συγκεκριµένες επιλογές Παρέχουν ποσοτικά αλλά κυρίως ποιοτικά στοιχεία Είναι χρονοβόρα διαδικασία
Συναντήσεις µε εστιασµένες οµάδες χρηστών Πρόκειται για οµαδικές συνεντεύξεις οι οποίες µπορεί να είναι και αυτές δοµηµένες, ηµιδοµηµένες ή µη δοµηµένες. Πραγµατοποιούνται για τη διάγνωση: Οµοφωνίας / σηµείων τριβής ιαπροσωπικών σχέσεων Οργανωτικής δοµής Ενισχύουν την επικοινωνία της οµάδας ανάπτυξης µε τους χρήστες Παρέχουν ποσοτικά αλλά κυρίως ποιοτικά στοιχεία Κινδυνεύουν από τη παρουσία επικρατούντων χαρακτήρων (ενδεχοµένως και λόγω θέσης στην ιεραρχία) Παρατήρηση χρηστών Παρατήρηση των χρηστών / ενδιαφεροµένων στο περιβάλλον εργασίας τους ώστε να διαµορφωθεί µια εικόνα για τις καθηµερινές τους δραστηριότητες ηµιουργούν επίγνωση των εργασιών των χρηστών Πολύ αποτελεσµατικά για την κατανόηση της υφής και του περιβάλλοντος εκτέλεσης των εργασιών. Πολύ χρήσιµα στα αρχικά στάδια της σχεδίασης (αναγνώριση χρηστών και βασικών εργασιών) Παρέχουν ποιοτικά στοιχεία ηµιουργούν µεγάλο όγκο δεδοµένων τα οποία χρειάζονται επεξεργασία για να µπορούν να χρησιµοποιηθούν στη σχεδίαση Σε άµεση χρήση µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την δηµιουργία χαρακτήρων (personas), σεναρίων ή περιπτώσεων χρήσης (use cases) Οι εθνογραφικές µελέτες είναι µια µορφή παρατήρησης χρηστών Μελέτη εγγράφων Μελέτη εγγράφων και κανόνων λειτουργίας που αφορούν την εργασία των χρηστών Μπορούν επίσης να µελετηθούν ηµερολόγια, ατζέντες κλπ. Αποτελούν καλή πηγή για κατανόηση της διαδοχής βηµάτων σε µια εργασία καθώς τυχών νοµικών ζητηµάτων που υπεισέρχονται στις εργασίες εν µπορούν να χρησιµοποιηθούν αυτόνοµα διότι η καθηµερινή πρακτική για την εκτέλεση εργασιών συνήθως διαφέρει από αυτήν που περιγράφεται στα επίσηµα έγγραφα Συλλέγονται στοιχεία χωρίς να αναλώνεται ο χρόνος των χρηστών / ενδιαφεροµένων Παρέχουν κυρίως ποσοτικά στοιχεία Πως επιλέγουµε ανάµεσα στις διάφορες µεθοδολογίες; Ανάλογα µε: Το διαθέσιµο χρόνο Τη λεπτοµέρεια των δεδοµένων που ζητάµε να καταγραφούν Την ακρίβεια των συλλεγοµένων δεδοµένων Τις ανάγκες για εκπαίδευση προσωπικού που θα διεκπεραιώσει τη συλλογή δεδοµένων Το διαθέσιµο χώρο και χρόνο των χρηστών / ενδιαφεροµένων Το στάδιο σχεδίασης Την υφή της εργασίας Ακολουθιακές ή επικαλυπτόµενες εργασίες; Εργασία για καθηµερινούς ή εξειδικευµένους χρήστες; Την ποσότητα των δεδοµένων που µπορούµε να χειριστούµε
Οδηγίες για τη συλλογή δεδοµένων Να δίνεται έµφαση στις ανάγκες των χρηστών / ενδιαφεροµένων Να εξετάζονται όλες οι οµάδες χρηστών / ενδιαφεροµένων Για κάθε οµάδα χρηστών / ενδιαφεροµένων να λαµβάνονται περισσότεροι από έναν αντιπρόσωποι Να γίνεται συνδυασµός µεθοδολογιών συλλογής δεδοµένων όπου αυτό είναι εφικτό Να δίνονται παραδείγµατα ή προτάσεις στους χρήστες (π.χ. πρωτότυπα, περιγραφή εργασιών) ώστε να καταγράφονται ακριβή και τεκµηριωµένα σχόλια Πριν την έναρξη διαδικασίας συλλογής δεδοµένων µε µία µεθοδολογία να εκτελούνται πιλοτικές δοκιµές Να σχεδιάζεται προσεκτικά η διαδικασία καταγραφής δεδοµένων Σε περίπτωση που υιοθετούνται συµβιβαστικές λύσεις όσον αφορά τη συλλογή ή την ανάλυση των δεδοµένων οι συµβιβασµοί που γίνονται πρέπει να είναι εύλογοι (λογικοί)