ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Ι

ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Ι ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ Ι. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΏΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Πάτρα 2013-14

Δραματουργική ανάλυση Ι ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Ι: ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ... Περιγραφή του μαθήματος 2 Διάγραμμα των παραδόσεων του μαθήματος 2 ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ 3 Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ...6 Η ιδιαιτερότητα της θεατρικής τέχνης 8 Τα συστατικά στοιχεία της τέχνης του θεάτρου 10 ΤΟ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ... 13 Ορολογία δραματικών όρων 14 Η διαδικασία δημιουργίας του δραματικού κειμένου και η πραγματικότητα 15 Ανάλυση της δομής του Ονείρου καλοκαιρινής νύχτας του Σαίξπηρ και της Φαίδρας του Ρακίνα 17 Μορφές διαίρεσης ενός θεατρικού κειμένου 17 Δόμηση του Ονείρου καλοκαιρινής νύχτας κατά πράξεις/ σκηνές 18 Δόμηση της Φαίδρας κατά πράξεις/ σκηνές 19 Η σημασία της πρώτης σκηνής 21 ΦΑΙΔΡΑ 21 ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ 23 Ρητορική διάταξη του Ονείρου 24 Ρητορική διάταξη της Φαίδρας 25 ΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΛΟΚΗΣ 29 Ιστορία ή μύθος και πλοκή ενός θεατρικού έργου 28 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΟΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΛΟΚΗΣ 32 Ο ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ 34 Μεσαιωνική δραματική παράδοση (10 ος 13 ος αιώνας) 34 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ (14 ος -16 ος αιώνας) 35 Ουίλιαμ Σαίξπηρ...40 Βιογραφία - Εργογραφία 40 Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας...41 Ιδεολογική και θεματική ανάλυση...41 ΟΙ ΠΟΛΥΠΛΗΘΕΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 41 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΟΠΩΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ 41 ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΗΣ ΝΥΧΤΑΣ 44 Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΟ ΔΡΑΜΑ...50 Η λειτουργία του λόγου στο Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας 51 Ρακίνα Φαίδρα Ιστορική, ιδεολογική και θεματική ανάλυση...56 ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ 17 ΟΥ ΑΙΩΝΑ 56 ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΠΑΡΟΚ 56 Ζαν Ρασίν ή Ρακίνας 57 Ανάλυση της Φαίδρας (1677) 58 Η τεχνοτροπία του Κλασικισμού και η Φαίδρα 58 ΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ...63 Ορολογία 63 Η συμβατικότητα του δραματικού προσώπου 64 Η σύλληψη του δραματικού προσώπου και η ευρύτερη θεώρηση της ανθρώπινης προσωπικότητας 66 Κατηγορίες δραματικών προσώπων 69 ΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΕΙΔΗ...73 Τραγωδία 73 Κωμωδία 74 Δράμα 78 Δευτερεύοντα δραματικά είδη 79 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...81 1

Δραματουργική ανάλυση Ι ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Ι: ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ (ΘΕ 044) 2013-14 Διδάσκουσα Ιωάννα Παπαγεωργίου Περιγραφή του μαθήματος: Τρόποι προσέγγισης, αξιολόγησης, και ανάλυσης ενός δραματικού κειμένου. Μελετώνται δράματα από την Αναγέννηση έως και τα μέσα του 19 ου αιώνα, ως προς τη δομή, τη διακειμενικότητα, τα κοινωνικοϊστορικά και θεματολογικά στοιχεία και τα είδη των χαρακτήρων. Εξετάζεται η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, οι σκηνικές οδηγίες, ο χώρος και χρόνος του δράματος, οι πηγές του έργου. Η μελέτη εστιάζεται σε έργα του Σαίξπηρ, του Ρακίνα, του Μολιέρου, του Γκολντόνι, του Κλάιστ, κ.ά. (βλ. Οδηγός Σπουδών του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών). Στόχος του μαθήματος είναι ο φοιτητής/ η φοιτήτρια να: 1. Αποκτήσει επαρκή γνώση κειμένων της κλασικής δραματουργίας. 2. Κατέχει βασικά στοιχεία μεθοδολογίας για την ανάλυση ενός κειμένου της κλασικής δραματουργίας. 3. Γνωρίζει τρόπους κριτικής προσέγγισης και ανάλυσης ενός δραματικού κειμένου. 4. Τοποθετεί το δραματικό κείμενο σε μια ορισμένη λογοτεχνική περίοδο, ρεύμα/κίνημα. 5. Αναλύει και συγκρίνει θέματα και χαρακτήρες ενός δραματικού κειμένου. 6. Εξετάζει δράματα, θέματα και χαρακτήρες διακειμενικά. 7. Αναγνωρίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός συγγραφέα της Κλασικής Δραματουργίας. 8. Γνωρίζει το κοινωνικο-ιστορικό περιβάλλον που έζησε ο συγγραφέας. 9. Γνωρίζει τις επιρροές που έχει δεχθεί ο συγγραφέας, αλλά και ποιους έχει επηρεάσει. 10. Γνωρίζει τη γλώσσα, το ύφος, τις σκηνικές οδηγίες, τον χώρο και χρόνο, που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στη δημιουργία του δραματικού του έργου. 11. Έχει επαρκή γνώση της βιβλιογραφίας της κλασικής δραματουργίας και του κάθε συγγραφέα χωριστά. 12. Γνωρίζει τους κανόνες χρήσης των πηγών και της βιβλιογραφίας και να έχει εξοικειωθεί με τον τρόπο σωστής καταχώρησης των επιστημονικών πληροφοριών (παραπομπές, υποσημειώσεις, παραθέματα). Διάγραμμα των παραδόσεων του μαθήματος: 1. Εισαγωγικά για το περιεχόμενο και τους στόχους του μαθήματος Γνωριμία με τους φοιτητές και τις φοιτήτριες Τρόπος εξέτασης & εξεταστέα ύλη του μαθήματος Ιστορική περίοδος που καλύπτουν τα υπό ανάλυση κείμενα Αναζήτηση του εκπαιδευτικού υλικού του μαθήματος στη βιβλιοθήκη του Τμήματος 2. Η τέχνη του θεάτρου και του δράματος Οι συμβάσεις της δραματικής τέχνης Σχέση δράματος (τέχνη του λόγου) με τις άλλες τέχνες του θεάτρου (αρχιτεκτονική/ θεατρικός χώρος, σκηνογραφία, φωτισμός, μουσική, υποκριτική, κοστούμια, μάσκα-μακιγιάζ, φωτογραφία, βίντεο) Ορολογία: δράμα δραματουργία δραματολογία Σχέση του δράματος με την εποχή του Προετοιμασία συμμετεχόντων για την επόμενη παράδοση: Ανάγνωση των θεατρικών έργων Το όνειρο καλοκαιρινής νύχτας του Ουίλιαμ Σαίξπηρ και Φαίδρα του Ρακίνα. Σύνταξη περιγραφής της δράσης των δύο έργων ανά σκηνή και πράξη. 3. Μέρη του δράματος κατά το ποσόν (ανάλυση των έργων Το όνειρο καλοκαιρινής νύχτας & Φαίδρα): Διαίρεση του δράματος σε πράξεις, σκηνές, εικόνες, μέρη Ρητορική διαίρεση του δράματος (έκθεση δέση λύση) Σημασία της πρώτης σκηνής του έργου Διανομή εργασιών προφορικής παρουσίασης στην τάξη κατά τα τελευταία μαθήματα. Προετοιμασία για την επόμενη παράδοση: Σύνταξη της υπόθεσης της Φαίδρας και του Ονείρου κατά πράξη 4. Πλοκή, μύθος, ιστορία, δράση, υπόθεση- Τύποι δόμησης της πλοκής 5-7. Θεματική και ιδεολογική ανάλυση των έργων Το όνειρο καλοκαιρινής νύχτας & Φαίδρα Οι συγγραφείς και η ιστορική εποχή των έργων δραματουργικά ρεύματα της περιόδου θέματα και μοτίβα των έργων ιδεολογικό περιεχόμενο των έργων Πρώτη προσέγγιση των χαρακτήρων Ορολογία: ειρωνεία, αναδρομή, αναγνώριση, περιπέτεια, από μηχανής θεός, δραματική οικονομία 2

Δραματουργική ανάλυση Ι Η λειτουργία του λόγου και η σχετική ορολογία : διάλογος, μονόλογος, απεύθυνση στο κοινό, κατ ιδίαν, στιχομυθία, ειρωνεία, αμφισημία 8. Δραματικά είδη 9. Τα δραματικά πρόσωπα των έργων Το όνειρο καλοκαιρινής νύχτας & Φαίδρα Διανομή των οδηγιών για τη σύνθεση της τελικής εργασίας. Προετοιμασία για την επόμενη παράδοση: Ανάγνωση της κωμωδίας του Μολιέρου Ο Μισάνθρωπος 10. Δραματουργική ανάλυση του Μισάνθρωπου του Μολιέρου με παρουσίαση εργασιών συμμετοχής των φοιτητών/τριών Προετοιμασία για την επόμενη παράδοση: Ανάγνωση της κωμωδίας Λοκαντιέρα του Κάρλο Γκολντόνι 11. Δραματουργική ανάλυση της Λοκαντιέρας του Γκολντόνι με παρουσίαση εργασιών συμμετοχής Προετοιμασία για την επόμενη παράδοση: Ανάγνωση του δράματος Ο Πρίγκιπα του Χόμπουργκ του Χάινριχ Κλάιστ 12. & 13. Δραματουργική ανάλυση του Πρίγκιπα του Χόμπουργκ του Κλάιστ με παρουσίαση εργασιών συμμετοχής Οδηγίες για τη σύνταξη της τελικής εργασίας ΕΞΕΤΑΣΤΕΑ ΥΛΗ ΔΟΚΙΜΙΑ Διανομή 1 η επιλογή: Pavis, Patrice, Λεξικό του θεάτρου, μετ. Αγνή Στρουμπούλη, επιμ. Κώστας Γεωργουσόπουλος, γλωσσική επεξ. Εύα Γεωργουσοπούλου, Gutenberg, Αθήνα, 2006 Διανομή 2 η επιλογή: Hartnoll, Phyllis Found, P. (επιμ. αγγλ. έκδ.), Λεξικό του θεάτρου, Παν/μιο Οξφόρδης, μετ. Ν. Χατζόπουλος, Νεφέλη, Αθήνα, 2000. Από τα λεξικά οι φοιτητές/τρίες θα διαβάσουν τους όρους / πρόσωπα που εξετάζονται στην παράδοση του μαθήματος Σημειώσεις της διδάσκουσας. Οι σημειώσεις θα διανέμονται σε κάθε μάθημα και στο τέλος θα βρίσκονται συγκεντρωμένες σε ψηφιακή μορφή στον Η/Υ της βιβλιοθήκης του Τμήματος. Scholes, Robert Klaus, Carl, Στοιχεία του δράματος, μετ. Αριστέα Παρίση, εκδ. Κωνσταντινίδη, Θεσσαλονίκη, 1984 [Η μελέτη αυτή θα βρίσκεται στον Η/Υ της βιβλιοθήκης] ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ Θεατρικά έργα που θα εξεταστούν γραπτά 1. Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ, Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, μετ. Ερ. Μπελιές, Κέδρος, Αθήνα, 2000 2. Ρακίνας, Φαίδρα, μετ. Στ. Πασχάλης, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, Αθήνα, 1990 Θεατρικά έργα που θα παρουσιασθούν προφορικά μέσα στην τάξη 3. Μολιέρος, Ο Μισάνθρωπος, μετ. Κ. Βάρναλης, Κέδρος, Αθήνας, 1982 4. Γκολντόνι, Κάρλο, Λοκαντιέρα, μετ. Αντ. Σακελλαρίου, Δωδώνη, Αθήνα, 1977 5. Κλάιστ, Ερρίκος φον, Ο Πρίγκιπας του Χόμπουργκ, μετ. Κ. Καρθαίος, Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, Αθήνα, 1974 Τα παραπάνω θεατρικά έργα θα βρίσκονται στο φωτοτυπικό της βιβλιοθήκης του Τμήματος ή 3

Δραματουργική ανάλυση Ι Συμπληρωματική βιβλιογραφία της παράδοσης Συνίσταται στους φοιτητές και στις φοιτήτριες του μαθήματος η μελέτη των δραματουργικών αναλύσεων των έργων αυτών στα βιβλία: - Fischer Lichte, Erika, Ιστορία Ευρωπαϊκού δράματος και θεάτρου, Πλέθρον, Αθήνα, 2012: τόμ. Α Από την Αρχαιότητα στους Γερμανούς Κλασικούς, μετ. Γ. Καλιφατίδης, σσ. 138-54, 229-41, 244-62, 269-71, 291, 297-303 & τόμ. Β Από τον Ρομαντισμό μέχρι Σήμερα, μετ. Γ. Σαγκριώτης, σσ. 66-68. - Νίκολ, Αλαρντάις, Παγκόσμια ιστορία του θεάτρου, εκδ. Σμυρνιωτάκη, Αθήνα, χχ., τόμ. Β & Γ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΡΙΩΝ ΚΑΙ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ο τελικός βαθμός θα εξαχθεί: 1. Από τη συμμετοχή των συμμετεχόντων στις παραδόσεις με μικρές γραπτές και προφορικές εργασίες (2 μονάδες) 2. Από τη σύνταξη εργασίας δραματουργικής ανάλυσης ενός έργου (5 μονάδες, ατομική εργασία ή με συνεργασία δύο υποψηφίων). Οι οδηγίες για τη σύνθεση της εργασίας και ένα υπόδειγμα εργασίας θα διανεμηθούν πριν την έναρξη των προφορικών παρουσιάσεων από τους φοιτητές/ήτριες. 3. Από γραπτές εξετάσεις πάνω στην εξεταστέα ύλη του μαθήματος (3 μονάδες, με βάση επιτυχίας τον βαθμό 1) Προσοχή: Για την επιτυχή εξέταση του μαθήματος οι υποψήφιοι πρέπει υποχρεωτικά να συντάξουν την εργασία και να συμμετέχουν στην τελική γραπτή εξέταση. Αν το γραπτό της εξέτασης βαθμολογηθεί με βαθμό από 0 έως 0,99 τότε ο φοιτητής/τρία κόβεται, ανεξάρτητα από τη βαθμολόγηση της εργασίας 4 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σαίξπηρ: Το σύνολο των δραματικών κειμένων του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (εκτός του Ονείρου καλοκαιρινής νύχτας) Μπεν Τζόνσον: Βολπόνε Κρίστοφερ Μάρλοου Ο Εβραίος της Μάλτας, Δόκτωρ Φάουστους Μολιέρος: Μεταφρασμένες κωμωδίες του Μολιέρου: Ο απερίγραπτος, Τα ερωτικά πείσματα, Σχολείο γυναικών, Ο αστόχαστος των Βερσαλλιών, H Πριγκίπισσα της Ήλιδας, Δον Ζουάν, Γιατρός με ζόρι, Αμφιτρύων, Ζορζ Νταντέν, Φιλάργυρος, Ο αρχοντοχωριάτης, Οι κατεργαριές του Σκαπέν, Η κόμισσα του Εσκαρμπανιά, Σοφολογιότατες, Κατά φαντασίαν ασθενής Ρακίνας: Ανδρομάχη, Βρεταννικός, Βερενίκη Μπομαρσέ: Ο κουρέας της Σεβίλλης, Οι γάμοι του Φιγκαρό Μαριβό: Διπλή απιστία, Η ψευτοϋπηρέτρια, Η κληρονομιά, Το νησί των σκλάβων, Ο θρίαμβος του έρωτα, Οι ψευτοεξομολογήσεις, Η φιλονικία, Οι καλόπιστοι θεατρίνοι Κάρλο Γκολντόνι: Υπηρέτης δύο αφεντάδων, Οι δίδυμοι της Βενετίας, Το καφενείο, Πάμελα, Οι αγροίκοι, Η τριλογία του παραθερισμού, Η βεντάλια, Καβγάδες στην Κιότζα, Τέλος καρναβαλιού, Δέκα κωμωδίες [Dieci commedie di Goldoni: H καλή γυνή, Φρόνιμη και υπομονετική γυνή, Ο καλόκαρδος γκρινιάρης, Πατήρ της φαμίλιας, Ο ευγενής αρίφης, Ο αληθής και πιστός φίλος, Θυγάτηρ ευπειθής, Η πανούργος και πολύξερη γυνή] Γκαίτε: Φάουστ Α μέρος, Τορκουάτο Τάσσο, Κλάβιγκο Φρίντριχ Σίλερ: Έρως και ραδιουργία, Η παρθένα της Ορλεάνης, Δον Κάρλος, Γουλιέλμος Τέλος, Μαρία Στούαρτ Χάινριχ Κλάιστ: Η σπασμένη στάμνα, Ο θάνατος του Δαντόν Γκέοργκ Μπίχνερ: Λεόντιος και Λένα, Βόιτσεκ Αλφρέ ντε Μισέ: Δεν παίζουν με τον έρωτα Ώρες συνεργασίας με τη διδάσκουσα: Δευτέρα: 10:30-11:30, Τρίτη: 12:30-14:30 Τηλ. 2610969916 ηλεκτρονική διεύθυνση: ipapag@upatras.gr Προσωπική διαδικτυακή σελίδα: http://www.theaterst.upatras.gr/?page_id=1516

Δραματουργική ανάλυση Ι ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ - ΡΕΥΜΑΤΩΝ 16 ος 19 ος αιώνας 1560 (16ος)- 1680 (17ος αι.) 17ος αιώνας (1601-1700) 18ος αιώνας (1701-1800) Τέλη 18 ου -μέσα 19 ου αιώνα ΥΣΤΕΡΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ Αγγλία Ελισαβετιανό θέατρο: Μάρλοου Σαίξπηρ Τζόνσον Ισπανία Χρυσός αιώνας: Θερβάντες Λόπε ντε Βέγκα Καλντερόν Ιταλία Ανάπτυξη νεοκλασικής θεωρίας εμφάνιση Μπαρόκ Κομέντια ντελ άρτε ΜΠΑΡΟΚ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ Γαλλία Κορνέιγ Μολιέρος Ρακίνας Αγγλία Θέατρο Παλινόρθωσης (1660-1700) ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ (1670-1789) Γαλλία Ντιντερό Βολτέρος - Μπομαρσέ Ιταλία Γκολντόνι (τέλος κομέντια ντελ άρτε) Γερμανία Λέσινγκ 1770-1790 Γερμανία Κίνημα της θύελλας και της ορμής 1798-1850 ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ Γερμανία Σίλερ Γκαίτε Κλάιστ - Μπίχνερ Γαλλία Ουγκό- Αλφρέ ντε Βινί- Δουμάς πατέρας Αγγλία Μπάιρον Σέλεΐ Κ Ο Μ Ε Ν Τ Ι Α Ν Τ Ε Λ Α Ρ Τ Ε 5

Π Α Ρ Α Σ Τ Α Σ Η Σ Κ Η Ν Ο Θ Ε Τ Η Σ Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ Α. Η ιδιαιτερότητα της τέχνης του θεάτρου και οι συμβάσεις Το θέατρο ακολουθεί τις δικές του συμβάσεις, δηλαδή αισθητικούς κανόνες (επιλογής, αρμονίας, αναλογίας) και επικοινωνιακούς κώδικες. Β. Τα συστατικά στοιχεία της τέχνης του θεάτρου έως τα μέσα του 20ού αιώνα α) Το κείμενο Πρόσωπο/α που ενεργεί/ούν στο πλαίσιο μιας ιστορίας διαμορφωμένης σε κείμενο/πλοκή (θεατρικό έργο) από τον συγγραφέα ή σε υποτυπώδη πλοκή (καμβά) β) Το γεγονός της παράστασης Ένα άτομο (ηθοποιός) υποδύεται έναν ρόλο (πρόσωπο από την ιστορία ενός κειμένου) με δράση & λόγο Ένα/ περισσότερα άτομα βλέπουν (θεατής/ές) σε έναν χώρο/κτίριο Ηθοποιός Χορογράφος Ενδυματολόγος Μακιγιέρ γ) Θεατρικό κτίριο/ χώρος Ο ηθοποιός κινείται στη σκηνή φωτιστής πλατεία χώρος μύθου σκηνογράφος διευθυντής σκηνής Μουσική μουσικός σκηνοθέτης Ιδιαιτερότητες της θεατρικής τέχνης Το θέατρο ως συνδυασμός τεχνών & μέσων. Δημιουργείται συλλογικά & βιώνεται συλλογικά Αμεσότητα σχέσης ηθοποιού θεατή (διαφορά από κινηματογράφο) Το θέατρο ως γεγονός (δράση). Συμβαίνει σε συγκεκριμένο χρόνο γι αυτό είναι ανεπανάληπτο & εφήμερο (διαφορά από εικαστικές τέχνες & λογοτεχνία, κοινό στοιχείο με παραστασιακές/ επιτελεστικές τέχνες) 6

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ Το θέατρο, ως τέχνη, αποτελεί μια ανθρώπινη ενέργεια που υπερβαίνει τον καθημερινό αγώνα του ανθρώπου για επιβίωση. 1 Δεν αναφέρεται άμεσα στην πραγματικότητα που βιώνουμε, αλλά συνιστά έναν σχετικά αυτόνομο κόσμο που, αν και ώς ένα σημείο μιμείται την πραγματικότητα, σε τελική ανάλυση, υπακούει σε ειδικούς νόμους και συμβάσεις. Για τους σύγχρονους μελετητές, το θέατρο και η τέχνη γενικότερα, αποτελούν ειδικές μορφές επικοινωνίας ή έκφρασης που έχουν τους δικούς τους κώδικες. Όπως η προφορική επικοινωνία και το ντύσιμο έχουν τους δικούς τους κανόνες και συστήματα μετάδοσης μηνυμάτων, έτσι και το θέατρο μιλά με τη δική του «γλώσσα», μόνο που αυτή υπερβαίνει τον κόσμο της καθημερινότητας. Εξετάζοντας το θέατρο ως τέχνη, αυτόματα τίθεται το ερώτημα: «Τι είναι τέχνη»; Το ερώτημα αυτό δεν έχει βρει ακόμη μια πλήρως αναγνωρισμένη απάντηση, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια που τείνει να αποσυνδεθεί με την έννοια της δημιουργίας του ωραίου. Αυτό όμως που έχει γίνει πλέον κοινώς αποδεκτό είναι ότι η τέχνη αποτελείται από μορφή (δηλαδή αυτό που γίνεται αισθητό, το σημαίνον) και περιεχόμενο (το σημαινομένο) όπως πολλά άλλα δημιουργήματα των ανθρώπων. Εντούτοις, το στοιχείο που διαχωρίζει την τέχνη είναι το γεγονός ότι η μορφή παίζει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Ο φιλόλογος Ιωάννης Συκουτρής, προσπαθώντας να προσδιορίσει την τέχνη της λογοτεχνίας, τόνισε το γεγονός ότι σε αυτή το εκφραστικό μέσο της, η γλώσσα, δεν μεταδίδει απλά το νόημα, αλλά πραγματώνει τις αισθητικές αξίες. Η γλώσσα είναι ταυτόχρονα μέσο και αυτοσκοπός. 2 Με άλλα λόγια, η γλώσσα στη λογοτεχνία [δηλαδή η μορφή] αποτελεί όχι μόνο μέσο μετάδοσης μιας ιδέας, αλλά και μετατρέπει αυτήν την ιδέα σε αισθητική (καλλιτεχνική) εμπειρία, που είναι και ο απώτερος σκοπός της λογοτεχνίας και κάθε τέχνης γενικότερα. Αν επεκτείναμε την παραπάνω συλλογιστική και στο θέατρο, θα λέγαμε ότι σε μια παράσταση η επιλογή ορισμένων αποχρώσεων και σχημάτων για τα κοστούμια, τα σκηνικά και τον φωτισμό, σε συνδυασμό με το σώμα και την κατάλληλη κίνηση των ηθοποιών, την προφορά λόγου και επιλογή λέξεων (δηλαδή η μορφή) μεταδίδει ένα συγκεκριμένο μήνυμα/συναίσθημα στους θεατές που ξεπερνά τα όρια του ρητά εκφρασμένου λόγου ή της συμβατικής καθημερινής επικοινωνίας και προσφέρει μια αισθητική εμπειρία. Η επικοινωνία στην τέχνη, τουλάχιστον κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της, ρυθμίζεται από κάποιους αισθητικούς νόμους, δηλαδή από κανόνες που προσδιορίζουν αυτό που κάθε εποχή θεωρεί ως την πληρέστερη και αρμονικότερη σύνδεση του περιεχομένου με τη μορφή. Οι δημιουργοί της έχουν συνείδηση ότι όταν ο λόγος, τα σχήματα, τα χρώματα, η κίνηση και οι ήχοι συμμορφώνονται με τους κατάλληλους κανόνες αρμονίας σε σχέση με το περιεχόμενο του έργου τους, τότε αυτό μεταδίδεται πληρέστερα και ταυτόχρονα προσφέρει μια ευχάριστη εμπειρία στους θεατές, στους ακροατές ή στους αναγνώστες. Οι αισθητικοί νόμοι δεν μπορούν να προσδιορισθούν πλήρως και συνήθως μαθαίνονται από 1 Κακούρη, Κατερίνα, Προαισθητικές μορφές θεάτρου, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα, 1998 7 [ανατύπωση της έκδοσης: Οι φίλοι του βιβλίου, 1946], σ. 4. 2 Συκουτρής, Ιωάννης, «Φιλολογία και ζωή», Μελέται και άρθρα, Εταιρεία Σπουδών Μωραΐτη, Αθήνα, 1956, σ. 218.

τον καλλιτέχνη όχι μόνο συνειδητά, μέσα από τη φοίτησή του σε σχολές τεχνών, αλλά και «διαισθητικά» μέσα από την εμπειρία. Εκτός των γενικότερων αισθητικών κανόνων, το θέατρο, κατά την πορεία της εξέλιξής του, έχει διαμορφώσει τους δικούς του κώδικες επικοινωνίας, τις δικές του συμβάσεις. 3 Η πιο βασική σύμβασή του είναι η άτυπη συμφωνία ανάμεσα στον δημιουργό και στον θεατή ότι όλα όσα αναπαριστάνονται στη σκηνή, αν και δεν είναι ούτε πραγματικά και ούτε σύμφωνα με τους νόμους της εμπειρίας, γίνονται αποδεκτά ως τέτοια για όσο διάστημα διαρκεί η παράσταση. Ενδεικτικά, θα μπορούσαμε να φέρουμε ως παράδειγμα την απόκλιση ανάμεσα στον χρόνο της παράστασης και στο χρόνο της δράσης. Στη διάρκεια των δύο σκηνικών ωρών διαδραματίζονται γεγονότα που, στον φανταστικό κόσμο του έργου, μπορεί να εκτείνονται σε διάστημα πολλών χρόνων (χρόνος της πλοκής). 4 Αντίστοιχα, στην καθημερινή ζωή, ο μονόλογος μπορεί να θεωρηθεί ως μια μη φυσιολογική μορφή έκφρασης. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο κατά την ώρα της παράστασης, όπου ο ήρωας συχνά μιλά στον εαυτό του και το γεγονός αυτό δεν μας φαίνεται μη φυσιολογικό. Στη θεατρική γραφή, ένας βασικός νόμος είναι ότι ο θεατρικός συγγραφέας δεν δραματοποιεί με τυχαίο τρόπο όλες τις ενέργειες που ο ήρωάς του μπορεί να διαπράξει, αλλά μόνο αυτές που αφορούν στο συγκεκριμένο θέμα του δράματος ή όσες κρίνει ότι θα έχουν τον επιδιωκόμενο αντίκτυπο στον θεατή. Κάνει δηλαδή μια επιλογή από τα δεδομένα της εμπειρίας για να επιτύχει ένα ορισμένο αποτέλεσμα. Η ιδιαιτερότητα της θεατρικής τέχνης Το θέατρο ως δράση και θέαση. Οι όροι «θέατρο» και «δράμα» παράγονται από το ρήμα θεάομαι-ώμαι και από το απαρέμφατο δραν, αντίστοιχα. 5 Άρα, σύμφωνα με την ετυμολογία των όρων, κεντρική θέση στην τέχνη αυτή κατέχουν η θέαση και η δράση. Από τη μια πλευρά έχουμε, δηλαδή, κάποιον ή κάποιους που δρουν και από την άλλη κάποιον ή κάποιους που παρακολουθούν τη δράση. Κάτι ανάλογο συμβαίνει συχνά και στην καθημερινή ζωή, όμως η δράση στο θέατρο είναι στην ουσία υπόκριση, ενσάρκωση ή αναπαράσταση ενός χαρακτήρα-ρόλου από κάποιον ζωντανό άνθρωπο, η οποία υπακούει στους νόμους και στις συμβάσεις της συγκεκριμένης τέχνης. Θα μπορούσε βέβαια κάποιος να υποστηρίξει ότι και στην καθημερινότητά μας δεν «παίζουμε» τίποτε άλλο παρά μια σειρά ρόλων. Η διαφορά όμως από το θεατρικό παίξιμο είναι ότι στην πραγματική ζωή δεν αισθανόμαστε ότι υποκρινόμαστε έναν ρόλο. Πιστεύουμε ότι είμαστε ο ρόλος που επιτελούμε. Στο θέατρο, αντίθετα, υπάρχει πάντα η συναίσθηση της υπόκρισης. 3 Για τις θεατρικές συμβάσεις, βλ. Pavis, Patricem,Λεξικό του θεάτρου, μετ. Αγνή Στρουμπούλη, επιμ. Κώστας Γεωργουσόπουλος, γλωσσική επεξ. Εύα Γεωργουσοπούλου, Gutenberg, Αθήνα, 2006, σσ. 467-9. 4 Για τα διάφορα επίπεδα του δραματικού χρόνου, βλ. Elam, Keir, Η σημειωτική θεάτρου και δράματος, 8 μετ. εισ. Καίτη Διαμαντάκου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2001, σσ. 143-5. 5 Αρχικά ο όρος «θέατρον» σήμαινε τον χώρο προς θέαση και ο όρος «δράμα» την πράξη. Αργότερα η λέξη «δράμα» απέκτησε τη σημασία του έργου/κειμένου με προορισμό τη σκηνική αναπαράσταση. Βλ. Balme, Christopher B., Εισαγωγή στις Θεατρικές Σπουδές, μετ. Ρ. Κοκκινάκης, Βίκυ Λιακοπούλου, Πλέθρον, Αθήνα, 2012, σ. 17.

Παλαιότερα, σημαντικότερο στοιχείο της θεατρικής τέχνης θεωρούνταν το ίδιο το δραματικό κείμενο και ο συγγραφέας καταλάμβανε την πρώτη θέση στη θεατρική ιεραρχία. Μετά το 1960, όμως, οι συσχετισμοί άλλαξαν και η παράσταση αυτή καθ αυτή θεωρήθηκε το ουσιαστικότερο μέρος της τέχνης του θεάτρου. Καθώς μια παράσταση μπορεί να σταθεί και μόνον με έναν ή περισσότερους ηθοποιούς που υποδύονται κάποιους ρόλους μπροστά σε ένα κοινό, για πολλούς μελετητές και καλλιτέχνες η «ουσία» του θεάτρου συνίσταται στην εξής σχέση: Ένα άτομο Α (ηθοποιός) υποδύεται έναν ρόλο Β ενώ ο Γ (θεατής) παρακολουθεί. 6 Με άλλα λόγια, αυτό που απαιτεί το θέατρο για να λειτουργήσει είναι η «φανταστική συμπαιγνία» θεατών και ηθοποιών. 7 Η υπόκριση ενός ρόλου γίνεται πρωταρχικά με κινήσεις του σώματος και με λόγο. Δεν έχουμε αφήγηση της δράσης του χαρακτήρα από ένα τρίτο άτομο, όπως συμβαίνει στο έπος ή στο μυθιστόρημα. 8 Το θέατρο, επίσης, όπως και κάθε άλλη τέχνη, δεν εξυπηρετεί βιοποριστικούς σκοπούς και γι αυτό τον λόγο, η ενσάρκωση ενός ρόλου γίνεται πρωταρχικά για αισθητικούς και ψυχαγωγικούς και όχι για ωφελιμιστικούς ή θρησκευτικούς σκοπούς, όπως συμβαίνει στην καθημερινή ζωή και στις τελετουργίες. Εντούτοις, ούτε αυτός ο διαχωρισμός είναι απόλυτος, γιατί κατά καιρούς πολλοί καλλιτέχνες ή θεωρητικοί χρησιμοποίησαν το θέατρο για να μεταδώσουν κάποια πολιτικά, θρησκευτικά ή παιδαγωγικά μηνύματα. Στις περιπτώσεις όμως αυτές, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε ότι ο στόχος αυτός επιτέθηκε στο θέατρο, το οποίο μπορεί να υπάρξει αυτόνομα και χωρίς την ανάγκη κάποιου μη καλλιτεχνικού στόχου. Βοηθητικό στον προσδιορισμό της ιδιαιτερότητας του θεάτρου είναι το πρώτο τμήμα του ορισμού της τραγωδίας από τον Αριστοτέλη ως μίμησης πράξης. 9 Ο ίδιος ορισμός θα μπορούσε να εφαρμοσθεί γενικότερα στην τέχνη του θεάτρου και όχι μόνο στο δραματικό είδος της τραγωδίας. 10 Το θέατρο, όπως κάθε άλλη τέχνη, μιμείται την πραγματικότητα είτε αυτή είναι η πραγματικότητα των αισθήσεων είτε της φαντασίας είτε του ονείρου ενός δημιουργού. Σε αντιδιαστολή όμως με τις άλλες τέχνες, το θέατρο μιμείται πράξεις (όχι χαρακτήρες ή ιδέες) και, προεκτείνοντας τον ορισμό του Έλληνα φιλοσόφου, θα λέγαμε ότι η μίμηση γίνεται με την αναπαράσταση της ίδιας της πράξης των ηρώων με το σώμα των ηθοποιών (ή με μια προέκταση του σώματός τους, που είναι η κούκλα στην περίπτωση του κουκλοθέατρου). Το θέατρο ενσωματώνει τα μέσα των άλλων τεχνών, δηλαδή τον ρυθμό, τη μελωδία, την αφήγηση, το σχέδιο και τα χρώματα, αλλά δυνητικά μπορεί να υπάρξει και χωρίς αυτά. 6 Hoffman, Th. Cameron, Ken., «Η φύση του θεάτρου», μτφ. Μαρία Κωστάκη, περ. Εκκύκλημα,, τχ. 6, Γεν.-Μαρ. 1985, σ. 42 (από E. Bentley, The life of the drama, London, Methuen, 1985) Γκέρζι Γκροτόφσκυ, Για ένα φτωχό θέατρο, μτφ. Φώντας Κονδύλης & Μαίρη Γαΐτη Βορρέ, Θεωρία, Αθήνα, 1982, σ. 29 και Πούχνερ, «Εισαγωγή στην έννοια του θεάτρου», Ιστορικά νεοελληνικού θεάτρου. Έξι μελετήματα, εκδ. Παϊρίδη, Αθήνα, 1985, σ. 14. 7 Balme, Εισαγωγή στις Θεατρικές Σπουδές, σ. 14. 8 Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής, μτφ. Σίμος Μενάρδος, Εισαγωγή, κείμενον, ερμηνεία, Ι. Συκουτρής, 9 Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα, 1991, κεφ. 3. 9 Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής, κεφ. 6. 10 Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι μοντέρνες τάσεις στην τέχνη και στη θεωρία δεν δίνουν έμφαση στο στοιχείο της μίμησης, αλλά σε αυτό της έκφρασης (η οποία δε σημαίνει κατ ανάγκην μίμηση κάποιου πραγματικού ή φανταστικού στοιχείου) και της επικοινωνίας. Για τον λόγο αυτό, ο ορισμός του Αριστοτέλη δεν έχει πλέον καθολική αποδοχή.

Τα συστατικά στοιχεία της τέχνης του θεάτρου Βλ. ΠΙΝΑΚΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ (σ. 6). α) Κείμενο. Ο ρόλος που ενσαρκώνει ο ηθοποιός εντάσσεται σε μια ευρύτερη ιστορία η οποία, πιο συχνά, περιλαμβάνει και άλλους ρόλους που αναπτύσσουν μεταξύ τους κάποιες σχέσεις. Η ιστορία αυτή συνήθως διαμορφώνεται σε μορφή διαλογικού κειμένου από τον συγγραφέα (δραματικό κείμενο), ο οποίος, για αιώνες, αποτελούσε το κέντρο της θεατρικής δημιουργίας στη δυτική Ευρώπη. Όμως, σύμφωνα με τη νεότερη αντίληψη για το θέατρο, το κείμενο είναι ένα μόνο από τα στοιχεία της παράστασης και όχι πάντα απολύτως αναγκαίο. 11 Στην κομέντια ντελ άρτε και στον Καραγκιόζη δεν υπήρχε ένα καθορισμένο κείμενο αλλά ένας καμβάς πλοκής (σενάριο) από τον οποίον ξεκινούσαν οι ηθοποιοί ή ο καραγκιοζοπαίχτης και κατά την πορεία της παράστασης αυτοσχεδίαζαν τους ρόλους και τους διάλογους ακολουθώντας ορισμένους κανόνες. Πολλές σύγχρονες μορφές θεάτρου (stand-up κωμωδία, επινοημένο θέατρο κ.ά.) δεν προϋποθέτουν ένα κείμενο γραμμένο πριν την έναρξη της παραγωγής. Το κείμενο ή θεατρικό έργο δημιουργείται στη διάρκεια της προετοιμασίας ή την ώρα της παράστασης. 12 β) Ηθοποιός. Κατά τη διάρκεια της παράστασης, ο ηθοποιός μεταμορφώνεται σε άλλα πρόσωπα ή υπάρξεις (ρόλους που εντάσσονται στην ιστορία του δραματικού κειμένου). Η μεταμόρφωση αυτή επιτυγχάνεται κυρίως μέσω μιας τεχνικής, της υποκριτικής, την οποία ο ηθοποιός κατακτά είτε σε κατάλληλες σχολές είτε ύστερα από μαθητεία κοντά σε πιο έμπειρους συναδέλφους του. Αν η παράσταση περιλαμβάνει χορευτικά τμήματα τότε ένας χορογράφος σχεδιάζει και διδάσκει τις χορευτικές κινήσεις. Για να ολοκληρωθεί, όμως, η ερμηνεία ενός ρόλου απαιτείται μια σειρά άλλων εξαρτημάτων, όπως ειδικό κοστούμι, κατάλληλο μακιγιάζ και, μερικές φόρες, προσωπείο. Η τέχνη της αμφίεσης είναι έργο του ενδυματολόγου και το μακιγιάζ του μακιγιέρ. γ) Χώρος [θεατρικός/δραματικός]. Το σώμα του ηθοποιού καταλαμβάνει ορισμένο χώρο. Για μια θεατρική παράσταση συνήθως διατίθεται ένας ειδικά διαμορφωμένος χώρος, το θεατρικό κτίριο ή θέατρο, του οποίου η αρχιτεκτονική ποικίλλει ανάλογα με την ιστορική περίοδο ή με τους συγκεκριμένους στόχους που υπηρετεί το είδος των παραστάσεων που φιλοξενούνται σε αυτό. Εντούτοις, ο ειδικά προορισμένος χώρος δεν είναι πάντα απολύτως αναγκαίος. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια αποθήκη, μια εκκλησία ή και ένας δρόμος. 10 11 Λήμμα «Κείμενο και σκηνή», Pavis, σ. 260. 12 Ο διαχωρισμός του κειμένου σε δραματικό και σε θεατρικό αντλείται από τον Balme, Christopher B., Εισαγωγή στις θεατρικές σπουδές, μετ. Ρ. Κοκκινάκης Βίκυ Λιακοπούλου, Πλέθρον, Αθήνα, 2012 σσ. 158-60.

Ακολουθώντας τη διάκριση ανάμεσα σε ηθοποιό-θεατή, ο θεατρικός χώρος συνήθως διαιρείται σε δύο βασικά μέρη: τη σκηνή, όπου κινούνται οι ηθοποιοί και την πλατεία, όπου κάθονται ή στέκονται οι θεατές. Ορισμένες πρωτοποριακές παραστάσεις τείνουν να καταργήσουν αυτού του είδους τους διαχωρισμούς, γιατί οι διοργανωτές πιστεύουν ότι το θέατρο είναι μέρος της καθημερινής ζωής και δεν πρέπει να διαχωρίζεται από αυτή. Στο μεγαλύτερο μέρος όμως του παγκόσμιου θεάτρου, ο διαχωρισμός τηρείται. Η δράση του έργου όμως συντελείται σε έναν τόπο, ο οποίος είναι διαφορετικός από τον χώρο του θεατρικού κτιρίου. Για να αναπαρασταθεί αυτός ο φανταστικός τόπος, η σκηνή στην οποία κινούνται οι ηθοποιοί διαμορφώνεται με ειδικό τρόπο μέσω της σκηνογραφίας. Ανάλογα με την ιστορική περίοδο της παράστασης (όχι της δράσης του έργου) είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν πλούσια, ελάχιστα ή και καθόλου σκηνικά (περίπτωση του ελισαβετιανού θεάτρου). Άλλοτε, πάλι, η σκηνή μπορεί να διακοσμείται με δισδιάστατα σκηνικά, καμωμένα από έναν ζωγράφο-σκηνογράφο κι άλλοτε να χρησιμοποιούνται τρισδιάστατα αντικείμενα, την επιμέλεια των οποίων αναλαμβάνει ο σκηνογράφος. Σε παραστάσεις ανοιχτού χώρου κατά τη διάρκεια της ημέρας, δεν είναι δυνατόν να ληφθεί μέριμνα για ειδικό φωτισμό. Στον κλειστό όμως χώρο ή κατά τη διάρκεια της νύχτας, η σκηνή απαιτεί ειδικό φωτισμό, η λειτουργία του οποίου ξεκινά από το να κάνει ορατή τη δράση και το σκηνικό στο κοινό έως στο να διαμορφώνει την αρμόζουσα ατμόσφαιρα και να αποκρύπτει ή να αποκαλύπτει μέρος όσων διαδραματίζονται στη σκηνή. Η επιμέλεια της πλευράς αυτής σε θέατρα με σύνθετο καταμερισμό εργασίας ανήκει σε έναν ειδικό τεχνικό, τον φωτιστή. Οι σύγχρονες παραστάσεις συχνά συνοδεύουν τη «σκηνογραφία» ή την «αφήγηση» με προβολές βίντεο που συμπληρώνουν το νόημα των επί σκηνής τεκταινόμενων. Μουσική. Οι ρίζες του θεάτρου φαίνεται να είναι στενά δεμένες με τη μουσική. Όσο κι αν αποτελούν ξεχωριστές τέχνες, κατά την πορεία τους, πολλές φορές, η μια επικαλέστηκε τη συνεργία της άλλης, σε σημείο ώστε να διαμορφωθούν μεικτά είδη, όπως η όπερα, η επιθεώρηση, η μουσική κωμωδία και το μιούζικαλ. Η μουσική δεν πλαισιώνει απλά τη δράση, αλλά έχει και τη δυνατότητα να διαμορφώνει μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα καθιστώντας τον μουσικό ουσιώδη συνεργάτη. Η τέχνη της σκηνοθεσίας. Το σύγχρονο θέατρο έχει γίνει τόσο σύνθετο, ώστε να απαιτεί την επέμβαση ενός ατόμου του οποίου ειδικό καθήκον είναι να εναρμονίζει τις επιμέρους πλευρές της παράστασης σε ένα οργανικό σύνολο. Για ένα μεγάλο διάστημα το άτομο αυτό συνιστούσε έναν απλό συντονιστή της σκηνής (régisseur) 13. Σήμερα όμως έχει καθιερωθεί 11 13 Ο όρος «régisseur» στη γαλλική γλώσσα διατηρεί μέχρι σήμερα τη σημασία του σκηνοθέτη της

να παρεμβαίνει δημιουργικά στη διαμόρφωση της παράστασης, ώστε αυτή να αποτελεί ένα οργανικό σύνολο που να διέπεται από μια καλλιτεχνική συνέχεια (σκηνοθέτης-δημιουργός). Όπως έγινε αντιληπτό, εκτός του γεγονότος ότι έχουμε αναπαράσταση της δράσης με το σώμα και τη φωνή του ηθοποιού μπροστά σε έναν ή περισσότερους θεατές, μια ακόμα ιδιαιτερότητα του θεάτρου είναι η σύνθετη δομή της παράστασης. Το θέατρο, όπως και η όπερα, απαιτούν τη συνεργασία πολλών καλλιτεχνών. Είναι τέχνες που δημιουργούνται συλλογικά και, ώς ένα βαθμό, βιώνονται συλλογικά από τους καλλιτέχνες και τους θεατές. Η συλλογικότητα της δημιουργίας, η οποία του προσδίδει ακαταμάχητη γοητεία, καθιστά ταυτόχρονα δύσκολη την παραγωγή του, με αποτέλεσμα για αιώνες να είχε παραμείνει σε εμβρυακή μορφή, καθώς οι πολιτικές και οικονομικές συνθήκες δεν επέτρεπαν την καλλιέργειά του. Όταν ο δραματουργός ξεκινά να συνθέσει ένα θεατρικό έργο πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλους τους παραπάνω παράγοντες ώστε η δημιουργία του να μετατραπεί σε κείμενο κατάλληλο για παράσταση. 12 παράστασης.

ΤΟ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΙΝΑΚΑΣ Εισαγωγικά στοιχεία Ορολογία: Δραματικό έργο /κείμενο, θεατρικό κείμενο δράμα, δραματολογία, δραματουργία, δραματουργική ανάλυση. Περιεχόμενο δραματικού κειμένου: μύθος-πλοκή, χαρακτήρες, ιδέες, διάλογος, αλλά και σκηνικές οδηγίες που, συνήθως, αφορούν στη συμπεριφορά και στην εμφάνιση των προσώπων, καθώς και στο σκηνικό, στον φωτισμό και στη μουσική. Προορισμός δραματικού κειμένου: η παράσταση (αλλά και «θέατρο του νου» ή «της πολυθρόνας»). Μορφές θεάτρου χωρίς κείμενο: θέατρο αυτοσχεδιασμού (κομέντια ντελ άρτε-καμβάς, Καραγκιόζης), μεταμοντέρνες παραστάσεις (κατά τις οποίες το κείμενο διαμορφώνεται κατά την προετοιμασία της παράστασης). Διαδικασία δημιουργίας του κειμένου από τον συγγραφέα: Παράγοντες. Εποχή, δραματουργική παράδοση, στόχοι, προσωπικές εμπειρίες Σχέση συγγραφέα κειμένου. Το θεατρικό έργο μπορεί να σταθεί αυτόνομα/στόχος η παράσταση. Ανάλυση του δραματικού κειμένου ΔΟΜΗ Διαίρεση των μερών του κειμένου: κατά ποσόν μέρη αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και κωμωδίας, χωρισμός σε πράξεις, σκηνές, μέρη. Διάταξη υλικού: Η σημασία της πρώτης σκηνής. Έκθεση δέση λύση. Δόμηση της Πλοκής Πλοκή -μύθος - ιστορία: διαφορά. Η ανάπτυξη της πλοκής και οι στόχοι του συγγραφέα. Μορφές πλοκής: κλιμακούμενη, επεισοδιακή και άλλες μορφές. Τεχνικές και συμβάσεις παραδοσιακών έργων. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 1. Θέματα μοτίβα 2. Χαρακτήρες 3. Λόγος 4. Ιδέες 13

Ορολογία δραματικών όρων Δραματικό κείμενο / έργο (στην κλασική δραματουργία): κείμενο σε διαλογική μορφή και σκηνικές οδηγίες. Ένα ή περισσότερα πρόσωπα διαλέγονται στο πλαίσιο μιας ιστορίας που εξελίσσεται στον χώρο και στον χρόνο. 14 Συνήθης προορισμός του είναι η παράσταση, όπου το κείμενο «υλοποιείται». Θεατρικό κείμενο: Σύμφωνα με τη σύγχρονη παραστασιο-κεντρική θεώρηση του θεάτρου, το θεατρικό κείμενο, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει το δραματικό κείμενο αλλά δεν ταυτίζεται μαζί του, είναι ένας ευρύτερος όρος. Δηλώνει οποιοδήποτε κείμενο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για παράσταση, ανεξάρτητα αν έχει τη δομή ενός δραματικού κειμένου όπως αυτό περιγράφηκε πιο πάνω. 15 Ο όρος αυτός προτάθηκε για να περιγράψει σύγχρονες μορφές θεατρικών έργων. Στην κλασική δραματουργία, η οποία αποτελεί αντικείμενο του μαθήματος, οι όροι δραματικό και θεατρικό κείμενο δεν διαφοροποιούνται αισθητά. Βέβαια το τελικό κείμενο της παράστασης δεν ταυτίζεται κατ ανάγκην με το κείμενο του συγγραφέα. Κατά το ανέβασμα ενός κλασικού έργου μπορεί να γίνουν προσθήκες ή αλλαγές για τις ανάγκες της παράστασης. Είναι δυνατόν, επίσης, η σκηνοθεσία να «αλλοιώνει» το περιεχόμενο του κειμένου του συγγραφέα μέσω της υποκριτικής, της σκηνογραφίας κ.α., με αποτέλεσμα να υπάρχει νοηματική διαφοροποίηση. Δράμα: Με τον όρο αυτόν, συνήθως, αποδίδουμε την έννοια του δραματικού κειμένου, αλλά και ένα συγκεκριμένο δραματικό είδος που αναπτύχθηκε στο δυτικό θέατρο μετά τον 18 ο αιώνα (δράμα), πραγματεύεται σοβαρές καταστάσεις κοινών ανθρώπων και δεν αποκλείει τη χρήση κωμικών στοιχείων. Δραματουργία: Η τέχνη της σύνθεσης (η ποιητική) του θεατρικού έργου. «Επιδιώκει να εγκαθιδρύσει τις αρχές κατασκευής του έργου, είτε επαγωγικά από συγκεκριμένα παραδείγματα έργων, είτε παραγωγικά από ένα σύστημα αφηρημένων αρχών. Αυτή η έννοια προϋποθέτει ένα σύνολο εξειδικευμένων θεατρικών κανόνων, των οποίων η γνώση είναι απαραίτητη για να γραφτεί ένα έργο ή για να του γίνει συγκεκριμένη ανάλυση». 16 Δραματολογία: Ο κλάδος της επιστήμης ή της κριτικής που μελετά τη δομή, τις ιδέες και τη γλώσσα των θεατρικών έργων, δηλαδή τη δραματουργία. 14 Για τις δυσκολίες ενός συνολικού ορισμού του δραματικού κείμενου, βλ. Pavis, λήμμα «Δραματικό 14 κείμενο», σ. 101. 15 Balme, 160. 16 Pavis, λήμμα «Δραματουργία», σ. 111.

Δραματουργική ανάλυση. Η ανάλυση της δομής και του περιεχομένου ενός έργου, δηλαδή της δραματουργίας, με συστηματικό τρόπο. Η ανάλυση αυτή μπορεί να έχει δεοντολογικό χαρακτήρα, δηλαδή να ακολουθεί ένα συγκεκριμένο σύστημα κανονιστικών / αξιολογικών αρχών ή στόχων. Μπορεί επίσης να είναι επιστημονική, δηλαδή να μελετά το κείμενο με βάση ένα σύστημα αντικειμενικών όρων όπως, οι στόχοι του συγγραφέα, οι επιρροές από την κοινωνική οικονομική πολιτική κατάσταση της εποχής που γράφτηκε, τα δραματουργικά πρότυπα που ακολουθεί το έργο, τη δομή του και το είδος των δραματικών προσώπων. Η επιστημονική ανάλυση δεν αξιολογεί, αλλά περιγράφει και ερμηνεύει πώς λειτουργούν τα διάφορα στοιχεία ενός δράματος. Περιεχόμενο του δραματικού κειμένου Το δραματικό κείμενο αποτελεί δραματοποίηση μιας ιστορίας, δηλαδή απόδοσή της με τη μορφή του διαλόγου σε παρόντα χρόνο δράσης. Ξεκινώντας από την περιγραφή των «κατά το ποιόν» μερών της τραγωδίας του Αριστοτέλη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το θεατρικό κείμενο περιλαμβάνει «μύθο» (πλοκή), χαρακτήρες, ιδέες και διάλογο καθώς και υποδείξεις, μέσω του διαλόγου, για τα στοιχεία της «όψεως» και του «μέλους» (μουσικής). Εντούτοις, η πλειοψηφία των νεότερων δραματικών έργων περιέχει και σκηνικές οδηγίες που συνήθως αφορούν στη συμπεριφορά, στην εμφάνιση ή ακόμα και στον χαρακτήρα των προσώπων αλλά και στο σκηνικό, στον φωτισμό και στη μουσική (δηλαδή, στην «όψιν» και στο «μέλος»). Η δράση που λαμβάνει χώρα κατά την παράσταση υποβάλλεται μέσω του διαλόγου και των σκηνικών οδηγιών. Συνοπτικά θα λέγαμε ότι το κείμενο είναι ο ιστός της παράστασης και παρέχει τον διάλογο, τις καταστάσεις, τους χαρακτήρες και την ιδέα που καθοδηγεί την παραγωγή της. Η διαδικασία δημιουργίας του δραματικού κειμένου και η πραγματικότητα Κατά τη σύνθεση ενός θεατρικού κειμένου ο συγγραφέας δεν ακολουθεί μια προκαθορισμένη γραμμική πορεία. Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι πάντοτε μια σύνθετη διαδικασία και το τελικό αποτέλεσμα συνάρτηση ενός πλήθους παραγόντων. Το ταλέντο, η ευαισθησία και οι συνειδητοί στόχοι του δραματουργού είναι μόνο μερικοί από αυτούς τους παράγοντες. Ο δραματουργός όταν γράφει, μεταφέρει όχι μόνο τις συνειδητές σκέψεις και σχέδιά του, αλλά και την κοσμοθεωρία της εποχής, τις σύγχρονες αντιλήψεις για την ανθρώπινη προσωπικότητα και τα πρότυπα συμπεριφοράς και σκέψης που επιβάλλει η κοινωνία. Είναι πιθανόν να έχει εσωτερικεύσει την επικρατούσα ιδεολογία, άρα να τη μεταφέρει ασυνείδητα ή μπορεί να αντιτίθεται σε αυτή και το έργο να λειτουργεί ως ένα μέσο διαμαρτυρίας. Επιπλέον, μεταφέρει την προσωπική του εμπειρία από τον κόσμο, γεγονός που δεν γίνεται, κατ ανάγκην, 15 συνειδητά. Επίσης, εκτός των προτεραιοτήτων που θέτει ο ίδιος, είναι υποχρεωμένος να λάβει

υπόψη και τις προτιμήσεις μιας γενικότερης ομάδας ανθρώπων, του δυνητικού κοινού του, αν δεν θέλει το έργο του να μείνει παραγνωρισμένο. Τέλος, ο τρόπος γραφής και οργάνωσης του υλικού διαμορφώνεται μέσα από έναν συνδυασμό των προσωπικών αναζητήσεών του με την κυρίαρχη δραματουργική παράδοση. Θα πρέπει εδώ να διασαφηνισθεί ότι όλα τα στοιχεία που αναφέρθηκαν μεταμορφώνονται από δραματικό υλικό σε δράμα μόνο ακολουθώντας τις ιδιαίτερες συμβάσεις της θεατρικής τέχνης. ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΟΣΟΝ Στόχος του δραματικού κειμένου Η ουσιαστική ολοκλήρωση του δραματικού έργου επέρχεται με την παράσταση. Έγινε επιλογή της συγκεκριμένης μορφοποίησης της ιστορίας (δηλαδή δραματοποίησή της) από τον συγγραφέα, γιατί αυτή η μορφή κρίθηκε ως ο καλύτερος εκφραστικός τρόπος για να πραγματοποιηθούν οι στόχοι του. Ο συγγραφέας, για να αποδώσει την ιστορία ή τις ιδέες του, θα μπορούσε να είχε επιλέξει μια άλλη μορφή, π.χ. μυθιστόρημα ή ποίηση, στις οποίες ο λόγος έχει περισσότερη αυτοτέλεια και δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν διάφορες αφηγηματικές μέθοδοι για να εκφραστούν τα στοιχεία τα οποία στο θέατρο αποδίδονται μέσω της δράσης και της εικόνας. Η δραματική γραφή υποβάλλει, από την ίδια τη δόμησή της, την αναγκαιότητα της παράστασης. Εντούτοις, πολλά έργα, παρά τις προθέσεις του συγγραφέα, δεν έφτασαν ποτέ στη σκηνική ολοκλήρωσή τους. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, κάποιοι συγγραφείς συνέθεσαν έργα σε δραματική μορφή, προορίζοντάς τα όχι για τη σκηνή αλλά για μια νοητική παράσταση μέσα στη φαντασία του αναγνώστη («θέατρο της πολυθρόνας ή του νου»). Τέτοια παραδείγματα προέρχονται κυρίως από το καλλιτεχνικό ρεύμα του συμβολισμού (τέλη 19ου αιώνα). Υπάρχουν, βεβαίως, τύποι θεάτρου που δεν οργανώνονται γύρω από ένα κείμενο, αλλά από ένα σενάριο ή, αλλιώς, καμβά της ιστορίας. Στην κομέντια ντελ άρτε, για παράδειγμα, υπήρχε ένα σενάριο που γνώριζαν οι ηθοποιοί και βασισμένοι σε αυτό, αλλά και σε μια σειρά συμβάσεων, αυτοσχεδίαζαν τον διάλογο και τις κινήσεις τους πάνω στη σκηνή. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην περίπτωση του Καραγκιόζη, καθώς και σε μορφές του παραδοσιακού κουκλοθέατρου. Επίσης, μερικές μοντέρνες πειραματικές παραστάσεις δεν βασίζονται εξολοκλήρου σε ένα κείμενο, αλλά είναι συρραφή διαφόρων στοιχείων. Το (συνήθως γραπτό) κείμενο συνιστά ένα μόνο μέρος του τελικού συνόλου. Η ενότητα της παράστασης επιτυγχάνεται μέσα από την κεντρική σύλληψη του σκηνοθέτη (Robert Wilson, Richard Foreman). Στις παραγωγές του Living Theatre και του Open Theatre (Η.Π.Α., πρώτες 16

μεταπολεμικές δεκαετίες) τα κείμενα γράφονταν από την ομάδα των συντελεστών της παράστασης. Ανάλυση της δομής του Ονείρου καλοκαιρινής νύχτας του Σαίξπηρ και της Φαίδρας του Ρακίνα Αντικείμενο των επόμενων παραδόσεων του μαθήματος θα είναι η δραματουργική ανάλυση δύο θεατρικών έργων: του Ονείρου καλοκαιρινής νύχτας του Σαίξπηρ και της Φαίδρας του Γάλλου συγγραφέα Ρακίνα. Στόχος θα είναι η κατανόηση των τρόπων (των συμβάσεων) με τους οποίους ένα πρωτογενές υλικό, μια ιστορία ή ένας μύθος, μετατρέπεται στο καλλιτεχνικό είδος του θεατρικού έργου. Για να καταστεί ο στόχος εφικτός είναι αναγκαίο να εξετάσουμε το περιεχόμενο των δραμάτων σε σχέση με τη δομή τους. Να δούμε δηλαδή τη μορφή και το περιεχόμενο σε στενή συνάφεια. Πριν προχωρήσουμε όμως σε μια τόσο σύνθετη ανάλυση, κρίθηκε σκόπιμο, για καθαρά μαθησιακούς λόγους, να παρουσιασθεί αρχικά μόνο η τεχνική με την οποία δομείται η ιστορία ενός θεατρικού έργου. Η παρουσίαση αυτή θα είναι κάπως αποκομμένη από το περιεχόμενο του έργου, γιατί απαιτείται προηγούμενη εξοικείωση με τις δραματουργικές τεχνικές οργάνωσης της πλοκής, πριν γίνει συσχέτισή τους με το περιεχόμενο. Μορφές διαίρεσης ενός θεατρικού κειμένου Κάθε δραματουργός δομεί το περιεχόμενο ενός έργου κατά τρόπο που θα του επιτρέψει να διατυπώσει με θεατρικούς όρους συγκεκριμένες ιδέες ή εμπειρίες που απασχολούν τον ίδιο ή τους ανθρώπους της εποχής του. Το ζητούμενο, δηλαδή, δεν είναι μόνο να εκφράσει τους προβληματισμούς του, κάτι που θα μπορούσε να το πετύχει με οποιαδήποτε άλλη γραμματειακή ή καλλιτεχνική μορφή, αλλά και να δημιουργήσει ένα έργο τέχνης σε δραματική μορφή. Με άλλα λόγια, οφείλει να ακολουθήσει τις συμβάσεις που θέτει τόσο το επικοινωνιακό μοντέλο της εποχής, όσο και η σκηνική παράσταση, ώστε το κοινό να συλλάβει, βιώνοντας ταυτόχρονα μια αισθητική εμπειρία, το μήνυμα που επιδιώκει να μεταδώσει ο συγγραφέας. Αυτές οι συμβάσεις αφορούν στη δόμηση των γεγονότων, στη διαγραφή των χαρακτήρων και στη διάρθρωση του λόγου. Κάθε εποχή, ανάλογα με τις επικρατούσες αντιλήψεις, επιλέγει έναν δικό της τρόπο κατάτμησης του δραματικού κειμένου σε μικρότερες δομικές μονάδες, ώστε να συνενωθούν τα διάφορα τμήματα της ιστορίας που προορίζονται για αναπαράσταση επί σκηνής. Στην αρχαιότητα, τα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ήταν ο πρόλογος, η πάροδος, τα στάσιμα, τα επεισόδια και η έξοδος, τα οποία αντιπροσώπευαν την εξέλιξη του 17 είδους από τον διθύραμβο. Η αρχαία κωμωδία (δηλαδή τα περισσότερα έργα του Αριστοφάνη)

χωριζόταν σε πρόλογο, πάροδο, αγώνα, παράβαση, διαλογικές σκηνές, δευτερεύουσα παράβαση κι έξοδο. Κατά την Αναγέννηση, καθιερώθηκε η πεντάπρακτη δομή με υποδιαίρεση της κάθε πράξης σε σκηνές, γιατί έτσι ερμηνεύθηκε η διαίρεση των μερών του αρχαίου δράματος σε επεισόδια και στάσιμα. Αργότερα, ο αριθμός των πράξεων μειώθηκε σε τρεις. Ο χωρισμός αυτός αντανακλά μια σχετικά αυστηρή οργάνωση του έργου σε μεγαλύτερες θεματικές ενότητες (πράξεις), οι οποίες περιλαμβάνουν τα βασικά σημεία της εξέλιξης της δράσης, και σε μικρότερες (σκηνές). Η διαίρεση σε πράξεις εξυπηρετεί και πιο πρακτικούς σκοπούς, όπως για παράδειγμα να δοθούν διαλείμματα χρόνου στους θεατές να αναλογισθούν πάνω στη δράση ή να ξεκουραστούν (να πάρουν μια ανάσα). Δόμηση του Ονείρου καλοκαιρινής νύχτας κατά πράξεις/ σκηνές Το Όνειρο διαιρείται σε πέντε πράξεις. Οι τέσσερις πρώτες πράξεις χωρίζονται σε δύο σκηνές η καθεμιά, ενώ η τελευταία σε μια σκηνή. Αν ερμηνεύσουμε τη διαίρεση σε πράξεις κυριολεκτικά, τότε σημαίνει ότι κάθε πράξη εστιάζεται σε μια κεντρική δράση. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι δεν είναι αναγκαίο να λαμβάνει χώρα μόνο μία δράση σε κάθε πράξη, αλλά να υπάρχει κάποιου είδους συνάφεια ανάμεσα στα γεγονότα που συμβαίνουν σε αυτή. Επίσης όταν χρησιμοποιούμε τον όρο δράση, δεν εννοούμε μόνο τη σωματική δράση, αλλά και τη λεκτική, όταν αυτή επιτελεί δράση, δηλαδή προωθεί τις εξελίξεις. 17 Ας παρακολουθήσουμε τη διαίρεση της κωμωδίας κατά πράξεις και σκηνές. Πρ. Α Τόπος: Αθήνα. 1 η σκηνή Παλάτι. / 2 η σκηνή σπίτι Σανίδα. Κεντρικές δράσεις: 1 η σκηνή: Ανακοίνωση της έναρξης των εορτασμών για τους γάμους του Θησέα και της Ιππολύτης / Απαίτηση του Αιγέα να τιμωρηθεί η Ερμεία γιατί δεν θέλει να παντρευτεί τον γαμπρό της επιλογής του. 2 η σκηνή: Απόφαση των τεχνιτών να παραστήσουν τον Πύραμο και Θίσβη στους γάμους των βασιλέων τους. Στην πράξη αυτή, οι σκηνές διαχωρίζονται με βάση τον τόπο/ κοινωνική ομάδα προσώπων Πράξη Β. Τόπος δάσος 1 η σκηνή: Ο κόσμος των ξωτικών: Η φιλονικία του Όμπερον με την Τιτάνια 2 η σκηνή: Ο κόσμος των θνητών/ κόσμος των ξωτικών: Η απόρριψη της Ελένης από τον Δημήτριο - Ο Πουκ ρίχνει το μαγικό φίλτρο σε λάθος θνητό και στην Τιτάνια. Στην πράξη αυτή, κριτήριο για τον χωρισμό των σκηνών αποτελούν οι επιμέρους δράσεις που επιτελούνται (1 η σκ.: φιλονικίες εραστών, 2 η σκ.: χρήση μαγικού φίλτρου). 18 17 Για τη δραστική λειτουργία του λόγου, βλ. Elam, σ. 166 κ.ε.

Πράξη Γ : Τόπος δάσος (δύο διαφορετικά σημεία) 1 η σκηνή: Ο κόσμος των ξωτικών και των τεχνιτών (προετοιμασία της παράστασης): Οι συνέπειες του μαγικού φίλτρου στους κόσμους αυτούς. 2 η σκηνή: Ο κόσμος των θνητών εραστών (ανάμειξη ξωτικών): Οι συνέπειες του μαγικού φίλτρου στα ζευγάρια των νεαρών Αθηναίων. Κριτήριο χωρισμού σκηνών αποτελεί η μετάβαση της πλοκής από τον έναν κόσμο στον άλλο. Πράξη Δ : 1 η σκηνή. Τόπος δάσος. Η ακύρωση των συνεπειών του φίλτρου και η αποκατάσταση των σχέσεων των εραστών. 2 η σκηνή. Τόπος Αθήνα Επιστροφή στην Αθήνα, στον κόσμο των τεχνιτών και στην προετοιμασία της παράστασης. Κριτήριο χωρισμού σκηνών αποτελεί η μετάβαση της πλοκής σε διαφορετικό τόπο. Πράξη Ε. 1 η σκηνή. Τόπος: Αθήνα Παλάτι: Παράσταση γάμοι ευχές ξωτικών. Στο Όνειρο ο Σαίξπηρ κάνει διαίρεση των πράξεων σε σκηνές με κριτήριο μια διευρυμένη αντίληψη της σκηνής. Στα έργα του δεν υπάρχει η αυστηρή συμμετρία που θα συναντήσουμε στον Ρακίνα, αλλά μια αξιοθαύμαστη ικανότητα μεταφοράς της δράσης από το ένα επίπεδο στο άλλο. Τα διάφορα επίπεδα δράσης περιπλέκονται και οδηγούνται όλα στο ίδιο σημείο. Υπάρχει κάποιου είδους αναλογία όμως: Α πράξη Β -Γ -Δ (1 η σκ.) πράξεις Δ (2 η σκ.)- Ε πράξεις Αθήνα- ημέρα - κόσμος θνητών Ο μαγικός, αλλά και χαοτικός κόσμος του δάσους, και της ερωτικής ελευθερίας. Πέρασμα από τη νύχτα στη μέρα Αθήνα αποκατάσταση της τάξης (ημέρα) γάμος (βράδυ) 19 Δόμηση της Φαίδρας κατά πράξεις/ σκηνές Η Φαίδρα διαιρείται, επίσης, σε πέντε πράξεις. Κάθε πράξη κατατέμνεται με αξιοθαύμαστη συμμετρία σε 5 ή 6 ή 7 σκηνές με αυστηρό κριτήριο κατάτμησης την είσοδο και την έξοδο των προσώπων. Πρ. Α : 5 σκηνές / Πρ. Β : 6 σκηνές / Πρ. Γ : 6 σκηνές / Πρ. Δ : 6 σκηνές / Πρ. Ε : 7 σκηνές. Ας παρακολουθήσουμε και σε αυτό το έργο, ποια ή ποιές δράσεις των ηρώων συνιστούν το κέντρο ή τα κέντρα κάθε δομικής ενότητάς του. Πράξη Α : Εκτός της αναγκαίας έκθεσης της κατάστασης, με αφήγηση των γεγονότων που συνέβησαν πριν την έναρξη της δράσης, τα κύρια Περιπέτεια Σύμφωνα με την Ποιητική του Αριστοτέλη περιπέτεια είναι η ξαφνική κι απρόβλεπτη αλλαγή της κατάστασης προς το αντίθετό της [«εις το εναντίον των πραττωμένων μεταβολή» (Περί Ποιητικής XI,1). Μετάβαση από δυστυχία σε ευτυχία ή το αντίθετο.