ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ ΧΑΡΗΣ Δ. ΦΕΣΣΑΣ MD, FESC, FACC ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣ ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΚΥΠΡΟΥ ΛΕΥΚΩΣΙΑ 23:09:2010 ΚΑΡΔΙΟΛ. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Αν με ρωτήσετε τι είναι το μοναδικό,, το πιο σημαντικό κλειδί για την μακροζωία, θα πρέπει να πω ότι είναι η αποφυγή της στεναχώριας και της ανησυχίας, του στρες και της υπερέντασης. Κι αν δεν με ρωτήσετε πάλι το ίδιο θα πρέπει να πω. George Burns (1896-1996) 1996) Γνωστός Αμερικανός Κωμικός
ΟΡΙΣΜΟΙ " ΧΑΛΕΠΟΝ ΤΟ ΟΡΙΖΕΙΝ" Αριστοτέλης ΣΤΡΕΣ ( ΨΥΧΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ) Στρες είναι κάθε μεταβολή του εξωτερικού η και του εσωτερικού περιβάλλοντος ενός οργανισμού η οποία προκύπτει από την επίδραση κάποιου ερεθίσματος που στη προκειμένη περίπτωση καλείται στρεσογόνο. Το στρες είναι τα όρια της ζωής. Ο,τιδήποτε σε ανησυχεί, σε αναστατώνει σε κάνει να νιώθεις άβολα, είναι στρες. Επαγγελματικό στρες η επαγγελματική εξουθένωση: είναι όρος που περιγράφει εκείνη τη ψυχοσωματική εμπειρία κατά την οποία κάποιος βιώνει μακροχρόνια σωματική, διανοητική και συναισθηματική εξάντληση ως αποτέλεσμα έντονου και μακροχρόνιου στρες στην εργασία.
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ ΣΤΡΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΟΤΑΝ ΜΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΔΥΝΑΜΗ ΝΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΜΕ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ ΟΡΙΣΘΕΙ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ ΜΕΤΡΗΘΕΙ.
Στρατονίκη και Αντίοχος
"ΒΛΑΠΤΕΙ ΤΟΝ ΑΝΔΡΑ ΘΥΜΟΣ" Αριστοτέλης
ΣΤΡΕΣ (ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ) ΧΡΟΝΙΟ ΟΞΥ Το στρεσογόνο Ερέθισμα αιφνίδιο, ερέθισμα δεν είναι έντονο και άμεσο ούτε άμεσο ούτε ερμηνεύεται ως αιφνίδιο- Δρά "απειλή" μακροχρόνια με ΦΟΒΟΣ-ΑΓΧΟΣ περιοδικές εξάρσεις ΠΑΛΗ Η ΦΥΓΗ Ψυχολογική συνιστώσα : Υπόστρωμα ο φόβος. Σωματική συνιστώσα : Ενεργοποίηση του Νευρικού Συστήματος-Αυτόνομου και Κεντρικού. (Έκκριση νευροδιαβιβαστών και ενδοκρινικών παραγόντων πχ. CRF- Παράγων Έκκρισης Κορτικοστερόνης) Χρονίζουσα "απειλή" για τον οργανισμό, ο οποίος θα επιστρατεύσει ενδοκρινικούς (ACTH, CRF),νευροδιαβιβαστικούς (νοραδρεναλίνη) και ανοσολογικούς μηχανισμούς.
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ "Τα δύο πιο κυρίαρχα συναισθήματα στον άνθρωπο είναι η δύναμη και ο φόβος" Φ.Νίτσε
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Στο Ισραήλ το 1991 καταγράφηκαν 100 θάνατοι κατά την διάρκεια των επιθέσεων με πυραύλους Scud, που προκλήθηκαν όχι από τραυματισμούς από βλήματα, αλλά από καρδιακές προσβολές που πυροδοτήθηκαν από το στρες. Newsweek, 03:03:03
Ανιχνεύοντας το ΦΟΒΟ στον ΕΓΚΕΦΑΛΟ... Ο φόβος εμφανίζεται με τα πρώτα σήματα κινδύνου. ΘΑΛΑΜΟΣ: Δίνει πληροφορίες σε άλλα σημεία του εγκεφάλου. ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΣ ΦΛΟΙΟΣ:Διαχωρίζει τις πραγματικές από ψευδείς απειλές. ΑΝΩΤΕΡΗ ΛΟΓΙΚΗ Δίνονται πληροφορίες στο αισθητικό φλοιό που αξιολογεί καλύτερα τις απειλές. ΠΡΩΤΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ Οι αισθήσεις συλλαμβάνουν την απειλή και η αμυγδαλή ξεκινά την αντίδραση ΠΑΛΗ Η ΦΥΓΗ. ΙΠΠΟΚΑΜΠΟΣ: Αξιολογεί απειλές ανάλογα με προηγούμενες εμπειρίες. ΠΡΟΜΕΤΩΠΙΑΙΟΣ ΦΛΟΙΟΣ: Χαλιναγωγεί την αμυγδαλή αν η απειλή είναι ασήμαντη. ΑΜΥΓΔΑΛΗ: Το σύστημα άμεσης αντίδρασης του οργανισμού. ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΤΙΚΟΣ ΦΟΒΟΣ: Σε άτομα με φοβίες ο προμε.φλοιός μπορεί να χάσει τον έλεγχο πάνω στη αμυγδαλή επιτρέποντας τη δημιουργία ψευδών απειλών.
...Και μέσα στο ΣΩΜΑ Ο φόβος δημιουργεί κατάσταση συναγερμού οξύνοντας τις αισθήσεις και κατανέμοντας ενέργεια για γρήγορες αντιδράσεις. Καρδιά: αυξάνει τη συχνότητα. Ήπαρ: εκκρίνει σάκχαρο Απώτερες επιδράσεις.. Το στρες για αντιμετώπιση απειλών, ΠΑΛΗΣ Ή ΦΥΓΗΣ τελικά καταβάλλει το σώμα και προκαλεί συμπτώματα. Ειδοποιώντας το σώμα: η αμυγδαλή διεγείρει το ΑΝΣ για αύξηση της καρδιακής συχνότητας + αναπνοής. Αναπνοή: αυξάνει Πίεση αίματος: αυξάνει Εφίδρωση Στομάχι: σύσπαση αγγείων Χέρια/Πόδια : Περισσότερο αίμα για ενέργεια Χρόνιο στρες : αντίθετα με το φόβο, το άγχος δεν προκαλείται από προβλεπτές απειλές Φόβος : Βραχυπρόθεσμος. Ενεργοποιείται από αμυγδαλή. Άγχος: Μακροπρόθεσμο, γενικευμένο
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Το Στρες αυξάνει την: Καρδιακή συχνότητα Αρτηριακή πίεση Γλυκόζη του αίματος Χοληστερόλη/Τριγλυκερίδια Πηκτικότητα η του αίματος Τάση για ακατάστατη και βλαβερή διατροφή Παχυσαρκία Αυξημένη πιθανότητα καπνίσματος
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΟΙ ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ: Δυσλειτουργία του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος πχ. Αύξηση Αύξηση καρδιακής συχνότητας, αρρυθμίες, κατεχολαμίνες κλπ. Ενεργοποίηση Παραγόντων Φλεγμονής πχ. CRP, IL-6, TNFα Ενεργοποίηση Παραγόντων Πήξης του Αίματος πχ. Αύξηση ινωδογόνου, μειωμένη Ινωδογονόλυση, κλπ. Δυσλειτουργία του Ενδοθηλίου πχ. FMD, EPC Ενεργοποίηση του Άξονα Υποθάλάμου -Υπόφυσης -Επινεφριδίων πχ. Παχυσαρκία, δυσλιπιδαιμία, φλεγμονή Γενετικοί Παράγοντες: πχ. TNFa, IL-18, 5-HTT( Serotonin)
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Το βραχυπρόθεσμο στρες μπορεί να είναι ευεργετικό για τη καρδιά. ΟΜΩΣ Το χρόνιο, μακροπρόθεσμο στρες μπορεί να οδηγήσει σε βλάβη του εσωτερικού χιτώνα των αγγείων (δυσλειτουργία ενδοθηλίου),με σοβαρές καρδιαγγειακές συνέπειες (καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό).
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Ορμόνες του Στρες: Νορ-αδρεναλίνη Κορτιζόλη Σεροτονίνη Η Αδρεναλίνη και Κορτιζόλη μειώνουν των ευαισθησία των ιστών στην ινσουλίνη αυξάνοντας έτσι το σάκχαρο, την LDL-CH και την αρτηριακή πίεση.
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Πρόσφατη μελέτη σε 861 άτομα >65 ετών έδειξε: Άτομα με αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης στα ούρα 24ώρου είχαν πενταπλάσια πιθανότητα να πεθάνουν από καρδιακό νόσημα από άτομα με χαμηλότερα επίπεδα. Vogelzangs N: J Clin Endocrin Metabol, 2010
ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΣΤΡΕΣΟΓΟΝΑ Χρόνιο Στρες Φυσιολογικές Μεταβολές Πίεση του αίματος Λιπίδια αίματος Σάκχαρο αίματος Ινωδογόνο Χρόνος πήξεως Καρδιακός σφυγμός Αρρυθμίες Ορμόνες του Στρες Παχυσαρκία Συμπεριφορικές Μεταβολές Κάπνισμα Διατροφικές συνήθειες Θερμίδες Άσκηση Τύπος Α/ Τύπος D (distress) Επιθετικότητα Αλκοόλ Καφεΐνη Συνήθειες ύπνου Καρδιαγγειακός κίνδυνος
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΜΕ ΧΑΜΗΛΗ ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΠΡΩΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΚΟΥ ΕΜΦΡΑΓΜΑΤΟΣ (ΣΕ ΣΟΥΗΔΟΥΣ ΑΝΔΡΕΣ) RR(Relative Relative Risk) 95% CΙ (Conf. Interv.) Δικαστές 0.3 0.2-0.6 Δικηγόροι 0.5 0.3-0.8 Χημικοί - Φυσικοί 0.5 0.3-0.8 Γιατροί 0.6 0.5-0.9 Οδοντίατροι 06 0.6 04 0.4-10 1.0 Σχεδιαστές 0.6 0.4-1.0 Συνθέτες και Μουσικοί 06 0.6 0.4-09 0.9 Πανεπιστημιακοί δάσκαλοι 0.7 0.4-1.0 Alfredsson et al:scand J Work Environ Health 1984; 10:409-14
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΜΕ ΥΨΗΛΗ ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΠΡΩΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΚΟΥ ΕΜΦΡΑΓΜΑΤΟΣ (ΣΕ ΣΟΥΗΔΟΥΣ ΑΝΔΡΕΣ) Στην Βιομηχανία: RR(Relative Relative 95% CI (Confidence Risk) Interval) Επεξεργαστές Μετάλλων 2.8 28 1.4 14-5.8 58 Ξυλοκόποι/ πριονιστές 1.8 1.0-3.0 Εργάτες χαρτοβιομηχανίας 1.8 1.1-2.9 Εργάτες Χημικών προϊόντων 1.6 1.1-2.3 Εργάτες πλαστικών προϊόντων 1.5 1.1-2.0 Στις Συγκοινωνίες: Αξιωματικοί Εμπορικού Ναυτικού 1.8 1.0-3.2 Επιτηρητές τροχαίας 1.7 1.1-2.6 Ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας 1.7 1.1-2.9 Οδηγοί Λεωφορείων και Τραμ 1.6 16 1.1 11-2.5 25 Alfredsson et al:scand J Work Environ Health 1984; 10:409-14
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Η ξαφνική αύξηση της αρτηριακής πίεσης και της βιοχημείας του αίματος μπορεί να προκαλέσουν ρήξη της αθηρωματικής πλάκας.
ΧΡΟΝΙΟ ΚΑΙ ΟΞΥ ΣΤΡΕΣ ΣΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΕΜΦΡΑΓΜΑΤΟΣ ΜΥΟΚΑΡΔΙΟΥ % Στένωση Στεφανιαίας Αρτηρίας c b a Κρίσιμη βλάβη Οξύ στρες (b) Χρόνιο στρες (c) Χρόνος (έτη) a. Στεφ. στένωση μέχρι κρίσιμη βλάβη. b. Οξύ στρες προκαλεί ρήξη της πλάκας/θρόμβωση c. Χρόνιο στρες επιταχύνει αθηρωματική νόσο. ( Pickering TG. Eur. J Clin. Pharmacol. 1990)
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Η καρδιολογική κοινότητα μόνο πρόσφατα αναγνώρισε το ψυχοκοινωνικό στρες σαν σημαντικό παράγοντα κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο. Το 2003, για πρώτη φορά η ΕΚΕ περιλαμβάνει τον παράγοντα "στρες" στις κατευθυντήριες συστάσεις για πρόληψη των καρδιοπαθών και το 2004 η μεγάλη μελέτη INTERHEART καθιερώνει την σημασία του παράγοντα αυτού.
INTERHEART STUDY Αξιολόγηση 9 παραγόντων για πρόβλεψη καρδιακής προσβολής: 1. Κάπνισμα 2. Ψηλή αρτ. πίεση 3. Ψηλή κακή χοληστερόλη η 4. Διαβήτης 5. Παχυσαρκία 6. Στρες 7. Απουσία καθημερινής κατανάλωσης 8. φρούτων + λαχανικών 8. Απουσία καθημερινής σωματικής άσκησης 9. Κατανάλωση αλκοόλ
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ INTERHEART STUDY Με την αξιολόγηση των 9 παραγόντων η στεφανιαία νόσος γίνεται: ΠΡΟΒΛΕΨΙΜΗ ΚΑΤΑ 90% ΠΡΟΛΗΨΙΜΗ ΚΑΤΑ 80%
Ψυχοκοινωνικά στρεσογόνα Εργασιακό στρες Οικογενειακό στρες Οικονομικό στρες Στρεσογόνα γεγονότα ζωής Κατάθλιψη
Interheart, 2004, Lancet
Reported stress during the past year and risk of MI 2.5 2 Odd ds Ratio 1.5 1 Home Work General 05 0.5 0 Never Some pd Several pd Permanent * Odds ratio adjusted for age, sex, region, and smoking
Psychosocial: Potential pathways by which psychosocial factors influence CHD etiology Psychosocial stress factors External stressors (life events, financial troubles) Chronic stressors Health-related ltdbh behaviors Smoking Diet Alcohol Physical activity Protective factors (income, education, high locus of control Direct pathophysiological mechanisms* Depression Clinical CHD *atherosclerosis, plaque stability, coagulation / fibrinolysis??
Summary The findings of this study, representing patients and controls from all inhabited regions in the world, support the hypothesis that t the presence of psychosocial stressors are associated with increased risk of acute myocardial infarction. Utilizing all measures of psychosocial factors, 32.5 % of the population attributable risk for MI is explained, provided that causality can be established.
Jacc 2010;56:38-46 Jacc 2009;53:936-46
NEJM 2008;358:475-83 Circulation.2002;106:1229-1236
NEJM 2008;5:358
Αντίδοτα Στρες Φυσικά: Η άσκηση Νοητικά: Ο ησυχασμός/διαλογισμός
Αντίδοτα Στρες Η άσκηση: Μειώνει την καρδιακή συχνότητα Μειώνει τα επίπεδα του σακχάρου και των λιπιδίων του αίματος Μειώνει το λίπος του σώματος και την άπαχη μάζα Μας κάνει πιο ευκίνητους, ευδιάθετους δάθ και υγιείς
Συμπέρασμα: Παρά το γεγονός ότι η αμφίδρομη σχέση μεταξύ Στρες και Καρδιοπάθειας είναι αρκετά τεκμηριωμένη, εν τούτοις η σχέση αυτή παραμένει ασαφής λόγω της πολυπλοκότητας του δικτύου των συστημάτων που εμπλέκονται.
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΟΠΑΘΕΙΕΣ Δεν είναι το Στρες που μας σκοτώνει, είναι πως αντιδρούμε σ αυτό. Γι αυτό...
DON T WORRY BE HAPPY AND SMILE