ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΦΟΡΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Πρωτόκολο για ταχεία εκτίμηση της κατάστασης διατήρησης των Παρόχθιων Ζωνών στον Ποταμό Ευρώτα Protocol for a rapid assessment of riparian zone conservation Νοέμβριος 2007

Παρόχθια δάση στον Ευρώτα: αναφορά στα πρωτόκολλα της έρευνας πεδίου Εισαγωγή Στο πλαίσιο του προγράμματος Life-Environment διεξήχθη ειδική έρευνα των παρόχθιων δασών του ποταμού Ευρώτα με τους ακόλουθους στόχους: Α) Τη χαρτογράφηση της παρόχθιας δασικής βλάστησης στα υδάτινα σώματα της λεκάνης απορροής του Ευρώτα (σε επίπεδο δομής της δασικής βλάστησης, σε επίπεδο τύπων οικοτόπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ), Β) Την εκτίμηση της κατάστασης της παρόχθιας δασικής βλάστησης χρησιμοποιώντας κυρίως την δομή της βλάστησης και άλλα γνωρίσματα των παρόχθιων σχηματισμών ως ενδείκτες της οικολογικής κατάστασης των ενδιαιτημάτων της παρόχθιας ζώνης. Η παρόχθια βλάστηση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη ως ενδείκτης της οικολογικής κατάστασης των «ποτάμιων διαδρόμων» (river corridors) για διάφορους λόγους, όπως: α) προσφέρονται για την έρευνα της χωρικής ανάλυσης των διαφόρων τύπων οικοτόπων, β) χαρακτηρίζουν το γενικό χαρακτήρα «φυσικότητας» του ποτάμιου διαδρόμου, γ) περιγράφουν τη δομή δασικών πόρων που σχετίζονται με τον ποτάμιο διάδρομο κ.ά. Ειδικά χαρακτηριστικά της δομής, της σύνθεσης των ειδών, και της ακεραιότητας των παρόχθιων σχηματισμών (π.χ. κάλυψη βλάστησης, φυσικότητα δομής, ποικιλότητα ειδών δένδρων, ακεραιότητα υδάτινου διαύλου) τα καθιστούν ευαίσθητους ενδείκτες ανθρωπογενών αλλοιώσεων. Για τους παραπάνω λόγους, η παρόχθια βλάστηση χρησιμοποιείται ευρέως στις αξιολογήσεις της φυσικής κατάστασης των ποταμών. Η ακεραιότητα των σχηματισμών της παρόχθιας βλάστησης επίσης είναι στοιχείο που βοηθά στον προσδιορισμό τμημάτων ποταμού που προσφέρουν υδρομορφολογικές «συνθήκες αναφοράς» όπως προτείνουν τα κατευθυντήρια εγχειρίδια της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60. Επιπλέον, η παρόχθια βλάστηση αποτελεί ένα σημαντικό πολιτισμικό-φυσικό στοιχείο του τοπίου και έναν οικονομικά εκμεταλλεύσιμο φυσικό πόρο (διάφορες χρήσεις εξασκούνται στα παρόχθια δάση: ξύλευση, βόσκηση, αναψυχή, τουρισμός). Τα παρόχθια δάση συνιστούν σημαντικούς οικολογικούς διάδρομους και καταφύγια χερσαίας και υδάτινης βιοποικιλότητας, ιδιαίτερα σε τοπία που χαρακτηρίζονται από έντονη ανθρωπογενή αλλοίωση και εποχιακά έντονες ξηροθερμικές συνθήκες. Τέλος τα παρόχθια δάση γενικά στην Ελλάδα είναι πολύ λίγο μελετημένα. Συνεπώς, πολύ σημαντική είναι μια έρευνα-επισκόπηση που εστιάζει στην γεωγραφική κατανομή αυτών των σχηματισμών για την διαχείριση των ποτάμιων διαδρόμων σε επίπεδο λεκάνης απορροής, καθώς και για την αξιολόγηση περιοχών προστασίας σε μια ευρύτερη περιοχής. Μεθοδολογία Για την επίτευξη των δύο προαναφερθέντων στόχων, πραγματοποιήθηκαν οι ακόλουθες δράσεις-ενέργειες μέσα στο πρώτο διάστημα του προγράμματος. 2

1. Βιβλιογραφική ανασκόπηση, 2. Συντονιστικές δράσεις και ερευνητικές αποστολές, 3. Φωτογραμμετρική Ερμηνεία και χαρτογράφηση σε Γ.Σ.Π., 4. Ανάπτυξη Πρωτόκολλου Καταγραφής Οικολογικής Κατάστασης παρόχθιας βλάστησης και περιγραφής βλάστησης, 5. Προκαταρκτική οργάνωση και διαχείριση δεδομένων σε Βάση Δεδομένων MS Access και MS Excel. Αναλυτικότερα: Βιβλιογραφική ανασκόπηση Η βιβλιογραφική ανασκόπηση έδειξε μια πολύ φτωχή ερευνητική παρουσία στα παρόχθια τμήματα του ποταμού και των παραποτάμων του. Οι μοναδικές υφιστάμενες ερευνητικές εργασίες έχουν επικεντρωθεί κυρίως στην περιοχή του δικτύου Natura 2000 στο Δέλτα του ποταμού, καθώς και σε μεγάλου υψομέτρου περιοχές στον Ταΰγετο και τον Πάρνωνα. Συντονιστικές δράσεις και ερευνητικές αποστολές Σημαντικό κομμάτι της έρευνας αποτέλεσε ο προσεκτικός σχεδιασμός και η προσέγγιση ειδικών ερωτημάτων που θα έπρεπε να απαντηθούν. Αυτό προϋποθέτει μια ανάλυση θεμάτων και ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Επανεξετάστηκαν αρχικές θεματικές ενότητες και ερευνητικά ερωτήματα μετά από επισκόπηση πολλών περιοχών στο πεδίο. Φωτογραμμετρική Ερμηνεία και χαρτογράφηση σε Γ.Σ.Π. Χρησιμοποιήθηκαν ορθοφωτοχάρτες, αεροφωτογραφίες (1967, 1988) καθώς και οι δορυφορικές λήψεις του Google Earth για να οριοθετηθούν τα παρόχθια δάση του κύριου ρου του Ευρώτα. Η βάση αυτή οργανώθηκε σε Γ.Σ.Π. Από αυτό το υλικό έγινε η ανάλυση χωρικών δεδομένων που αφορούν στις εκτάσεις (εμβαδά), στην ακεραιότητα του παρόχθιου δάσους και στην προκαταρκτική «τυπολογία» των υφιστάμενων σχηματισμών. Προσδιορίστηκαν επίσης και περιγραφικά χαρακτηριστικά των σημαντικότερων παρόχθιων συστάδων που χρήζουν άμεσης προστασίας. Ανάπτυξη Πρωτόκολλου Καταγραφής Οικολογικής Κατάστασης παρόχθιας βλάστησης και περιγραφής βλάστησης Υιοθετήθηκε η χρήση του Δείκτη Εκτίμησης Παρόχθιας Βλάστηση (QBR). Πρόκειται για έναν απλό δείκτης που αφορά την εκτίμηση της κατάστασης διατήρησης παρόχθιων ζωνών εξετάζοντας τέσσερα γνωρίσματα: -συνολική κάλυψη παρόχθιας βλάστησης, -φυσικότητα των σχηματισμών, -τυποχαρακτηριστική βιοποικιλότητα, -ακεραιότητα του υγρού διαύλου του ποταμού. Χρησιμοποιήθηκε επίσης ένα απλοποιημένο πρωτόκολλο: α) καταγραφής των ανθρωπογενών πιέσεων που ασκούνται στην παρόχθια ζώνη β) καταραφής των κυρίαρχων ειδών δέντρων και θάμνων που απαντούν σε κάθε παρόχθια ζώνη. 3

Η έκταση των δειγματοληψιών κάλυπτε πάντα 100 μέτρα μήκος, αλλά το πλάτος κάθε δειγματοληπτικής επιφάνειας διαφέρει ανάλογα με το γεωμορφολογικό τύπο του ποταμού, λόγω του ότι το πλάτος της παρόχθιας ζώνης (η έκταση όπου επικρατούν υγρόφιλα είδη βλάστησης) ποικίλει. Σχήμα 1. Η παρόχθια ζώνη που ορίζεται από το πρωτόκολλο QBR έχει αρχή στο σημείο της υψηλότερης στάθμης του ποταμού (Bankfull) έως το σημείο όπου σταματά η πραγματική επιρροής του ποταμού (μέσων πλημμύρας ή εδαφικής υγρασίας που επηρεάζεται βέβαια και από την μικροτοπογραφία)(riparian Area). Πηγή: Munne et al. 2003. Συντονιστικές δράσεις Συζητήθηκε ο σχεδιασμός ανάπτυξης της έρευνας στο συγκεκριμένο πρόγραμμα (προσδιορισμός προτεραιοτήτων, ειδικές ανάγκες, χρονοδιαγράμματα). Καταρτίστηκαν συγκεκριμένες προτάσεις όσον αφορά τις μεθόδους και το πρωτόκολλο εργασιών πεδίου, τόσο για την ιχθυοπανίδα, όσο και για τα λοιπά βιολογικά στοιχεία. Βοτανική-οικολογική έρευνα πεδίου Πραγματοποιήθηκαν δύο θερινές επισκέψεις στην περιοχή το 2007 όπου: - Έγιναν αυτοψίες/δειγματοληψίες σε 61 αντιπροσωπευτικές θέσεις στον κύριο ρου, σε παραπόταμους και πηγές της λεκάνης απορροής του Ευρώτα και του ποταμού Αρδέλι. Η έρευνα πεδίου διενεργήθηκε στα τέλη Ιουλίου και τέλη Αυγούστου 2007. Σε κάθε δειγματοληψία εφαρμόστηκαν δύο τυποποιημένα πρωτόκολλα (QBR και το πρωτόκολλο καταγραφής βλάστησης). - Η χρήση πρωτοκόλλων βοηθά σε μια τυποποιημένη αρχική εκτίμηση των παρόχθιων ζωνών. Η εκτίμηση ακολουθεί τις αρχές του πρωτοκόλλου SVAP (Bjorkland et al. 2001) που στηρίζεται στην αξιολόγηση μιας σειράς βιολογικών, μορφολογικών και υδρολογικών παραμέτρων που καταγράφονται κατά την επίσκεψη σε μια περιοχή. Επειδή οι συνθήκες αναφοράς δεν έχουν προσδιοριστεί για τους τύπους υδάτινων σωμάτων ή παρόχθιων ζωνών του Ευρώτα, η ταξινόμηση που ακολουθεί αναφέρεται μόνο στο QBR (σε μεταγενέστερη αναφορά και μετά την ανάλυση όλων των δεδομένων θα γίνει μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση χρησιμοποιώντας όλα τα γνωρίσματα του παρόχθιου περιβάλλοντος). - Έγινε φωτογράφηση και μαγνητοσκόπηση των παρόχθιων ζωνών σε κάθε θέση αυτοψίας και δειγματοληψίας. Επίσης, έγινε φωτογράφηση δεκάδων ειδών χλωρίδας. - Ερευνήθηκαν σημεία όπου υπήρχαν σημαντικά παρόχθια δάση και ολοκληρώθηκε μια προκαταρκτική περιγραφή τους. 4

Οργάνωση-διαχείριση δ εδομένων της ιχθυολογικής-οικολογικής αποστολής Δημιουργήθηκε μια απλή βάση δεδομένων (MS-EXCEL) με σκοπό την καταχώρηση των παρατηρήσεων-δεδομένων από τις δειγματοληψίες (Πίνακας 1). Αποτελέσματα Πίνακας 1. Εκτάσεις των τριών παρόχθιων δασικών τύπων οικοτόπων στον κύριο ρου του ποταμού Ευρώτα. Τύποι οικοτόπων (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ) Περιγραφή Έκταση (km 2 ) 92A0x92C0 Μικτά Δάση με Populus alba - Platanus orientalis 0. 045 92AO Δάση - Στοές με Salix alba και Populus alba 0.073 92CO Δάση με Platanus orientalis 5.700 Πίνακας 2. Επιμέρους εμβαδά εκτάσεων των παρόχθιων σχηματισμών που χαρτογραφήθηκαν στον κύριο ρου του ποταμού Ευρώτα. Δομικά χαρακτηριστικά Ζώνη απόθεσης ποταμού Έκταση (km 2 ) 3.14 Παρόχθια ζώνη χωρίς δασική βλάστηση 0.08 Παρόχθια ζώνη μέσα σε χαράδρα χωρίς υγρόφιλο δάσος 3.47 Εγκιβωτισμένη κοίτη λόγω υψηλού τεχνητού αναχώματος 0.47 Δάση Platanus orientalis (Υπολειμματικός χαρακτήρας) 0.06 Δάση Platanus orientalis (ασυνεχής χαρακτήρας) 0.22 Δάση Platanus orientalis (Γραμμικά συνεχής χαρακτήρας, πλάτους <10m) 0.19 Δάση Platanus orientalis πλάτους >15m) 5.24 Παρόχθια Δάση λευκής ιτιάς (Salix alba) 0.05 Μικτά Δάση με Populus alba και Platanus orientalis 0.07 5

Πίνακας 3. Συνοπτική Καταγραφή Σημαντικότερων Περιοχών Παρόχθιων Δασών Ευρώτα. Αριθμός Χάρτη Ονομασία 1 Παρόχθιο Δάσος Σκορτσινού 2 Παρόχθιο Δάσος Καστορίου 3 Παρόχθιο Δάσος Βιβαρίου 4 Παρόχθιο Δάσος Σκούρα Λεύκωμα 6 Παρόχθιο Δάσος Πυρί Κοντινός Οικισμός/ ονομασία ποταμού Σκορτσινός, Ευρώτας Καστόρι- Πελλάνα, Ρέμα Καστορίου Σελασσία, Ευρώτας Σκούρα, Ευρώτας Μολαϊτη- Λευκόχωμα, Ευρώτας Μέγιστο Μήκος (μ.) Μέγιστο Πλάτος (μ.) και θέση μέτρησης ~ 7000 115 (κατάντη γέφυρας Γιακουμεϊ κα) ~ 5000 160 (κατάντη γέφ.καστ ορίου) ~ 3200 200 (Βάλτος) ~ 8500 390 (κατάντη γέφυρας Σκούρων) ~ 2600 300 (ανάντη Μολαϊτη) Κατάσταση Θερινής ροής ποταμού 2007 Διαρκούς Ροής με ορισμένα ξηρά τμήματα. Ύπαρξη πηγών. Διαρκούς Ροής με ορισμένα ξηρά τμήματα. Διαρκούς Ροής με ελάχιστα ξηρά τμήματα. Ύπαρξη σημαντικών πηγών. Περιοδικής ροής, με διάσπαρτες μικρολίμνες, σημαντικές πηγές. Περιοδικής ροής, χωρίς επιφανειακά νερά Ανθρωπογενείς πιέσεις που παρατηρήθηκαν το 2007 Ξύλευση, απολήψεις υδάτων, δρόμοι, στερεά απόβλητα. Ξύλευση, απολήψεις υδάτων, δρόμοι Εκχέρσωση για καλλιέργειες, απολήψεις υδάτων, ξύλευση, δρόμοι, κατασκευή αντλιοστασίου. Εκχέρσωση για καλλιέργειες, χαλικοληψίες, απολήψεις υδάτων, ξύλευση. Εκχέρσωση για καλλιέργειες, απολήψεις υδάτων, ξύλευση. 6

Γράφημα 1. Αθροιστικά αποτελέσματα των μετρικών του δείκτη QBR για 61 παρόχθιες θέσεις δειγματοληψιών στην λεκάνη απορροής Ευρώτα ΚΑΛΗ 0% ΑΡΙΣΤΗ 28% ΜΕΤΡΙΑ 0% ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΟΧΘΙΑ ΚΑΛΥΨΗ ΚΑΚΗ 3% ΦΤΩΧΗ 20% 0: ΚΑΚΗ 5: ΦΤΩΧΗ 10: ΕΛΛΕΙΠΗΣ 15:ΜΕΤΡΙΑ 20: ΚΑΛΗ 25: ΑΡΙΣΤΗ Παρατηρήσεις Αναφέρεται στη συνολική κάλυψη της βλάστησης, και στη συνεκτικότητα μεταξύ παρόχθιου δάσους και χερσαίων φυσικών οικοσυστημάτων. ΕΛΛΕΙΠΗΣ 49% ΔΟΜΗ ΚΑΛΥΨΗΣ ΠΑΡΟΧΘΙΑΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΚΑΛΗ 0% ΜΕΤΡΙΑ 0% ΑΡΙΣΤΗ 23% ΚΑΚΗ 2% ΦΤΩΧΗ 13% 0: ΚΑΚΗ 5: ΦΤΩΧΗ 10: ΕΛΛΕΙΠΗΣ 15:ΜΕΤΡΙΑ 20: ΚΑΛΗ 25: ΑΡΙΣΤΗ Σχετική φυσικότητα δομής της βλάστησης. ΕΛΛΕΙΠΗΣ 62% ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΛΥΨΗΣ ΠΑΡΟΧΘΙΑΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΦΤΩΧΗ 0% ΚΑΚΗ 0% ΕΛΛΕΙΠΗΣ 5% ΜΕΤΡΙΑ 2% ΚΑΛΗ 0% 0: ΚΑΚΗ 5: ΦΤΩΧΗ 10: ΕΛΛΕΙΠΗΣ 15:ΜΕΤΡΙΑ 20: ΚΑΛΗ 25: ΑΡΙΣΤΗ Η ποιότητα κάλυψης παρόχθιας βλάστησης αναφέρεται στο πλούτο ειδών, και κυρίως στην αλλοίωση τους από ξενικά είδη. ΑΡΙΣΤΗ 93% ΑΡΙΣΤΗ 76% ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΥΔΑΤΙΝΟΥ ΔΙΑΥΛΟΥ ΚΑΚΗ 3% ΦΤΩΧΗ 3% ΕΛΛΕΙΠΗΣ 16% ΜΕΤΡΙΑ 2% ΚΑΛΗ 0% 0: ΚΑΚΗ 5: ΦΤΩΧΗ 10: ΕΛΛΕΙΠΗΣ 15:ΜΕΤΡΙΑ 20: ΚΑΛΗ 25: ΑΡΙΣΤΗ Η ανθρωπογενής τροποποίηση των χαρακτηριστικών της κοίτης και όχθης του ποταμού. 7

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΑΡΟΧΘΙΑΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ 35 ΜΕΤΡΙΑ 30 25 20 15 10 ΕΛΛΕΙΠΗΣ ΚΑΛΗ ΥΨΗΛΗ 25 30-50 55-70 75-90 95 5 ΚΑΚΗ 0 25 30-50 55-70 75-90 95 ΤΙΜΕΣ ΔΕΙΚΤΗ QBR Γράφημα 2. Αθροιστικά αποτελέσματα κατάταξης των 61 θέσεων δειγματοληψιών στον Ευρώτα. Παρατηρήσεις Συνοπτική Καταγραφή Σημαντικότερων Περιοχών Παρόχθιων Δασών Ευρώτα Στην περιοχή εντοπίσθηκαν έξι (6) περιοχές που είχαν εκτεταμένες δασοσυστάδες, από τις οποίες πέντε (5) βρίσκονται πάνω στον κύριο ρου του ποταμού και η μία (1) βρίσκεται στο ρέμα Καστόρι, κατάντη του ομώνυμου χωριού (βλ. παράρτημα). Αυτές οι εκτάσεις καλύπτουν ένα μεγάλο μήκος του ποταμού (τουλάχιστον 26 χλμ) και σε ορισμένα σημεία δημιουργούν μια πλατιά παρόχθια δασική ζώνη που ξεπερνά τα 200 ή και 300 μέτρα μαζί με την κοίτη του ποταμού. Τέτοιες δασοσυστάδες σε πεδινές περιοχές στη νότια Ελλάδα είναι εξαιρετικά σπάνιες. Πολλές από αυτές τις συστάδες υπήρχαν και στη δεκαετία του 60 και φαίνεται ότι στις θέσεις όπου εντοπίζονται, υπήρχαν και σημαντικές καρστικές εκφορτίσεις που δημιουργούσαν εποχιακά πλημμυρισμένα εδάφη (π.χ. θέση Βιβάρι, θέση Βάλτος). Υπάρχουν και ενδείξεις ότι ορισμένες παρόχθιες συστάδες έχουν επεκταθεί πάνω σε πρώην βοσκότοπους ή χέρσες καλλιεργημένες εκτάσεις μετά την εγκατάλειψη της ευρύτερης περιοχής (π.χ. περιοχή Σκούρα Λευκόχωμα). Βέβαια αυτές οι δασοσυστάδες είναι σε πλήρη ανάπτυξη σήμερα με μεγάλα ώριμα δέντρα. Αποτελέσματα της Εφαρμογής του πρωτοκόλλου QBR Γενικά οι περισσότερες από τις 61 θέσεις που ερευνήθηκαν με το δείκτη εκτίμησης παρόχθιων δασών ήταν σε μέτρια κατάσταση διατήρησης (34), μια ήταν σε κακή κατάσταση και σχετικά λίγες (11) βίσκονταν σε υψηλή φυσική κατάσταση. Συνοπτικά στοιχεία για τα αθροιστικά αποτελέσματα δίνονται Γράφημα 2. 8

Συμπεράσματα Μεθοδολογικά Θέματα Είναι προφανές ότι η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε σε αυτή την εφαρμογή είναι μια ταχεία μέθοδος εκτίμησης και χαρτογράφησης των εκτάσεων με σύντομη δειγματοληπτική επισκόπηση της κατάστασης διατήρησής τους. Αυτή η ταχεία μέθοδος εκτίμησης εμπεριέχει κάποιες αδυναμίες, όπως: - Η πιο πρόσφατη διαθέσιμη αεροφωτογράφηση της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού είναι σχετικά παλιά (1988). Μέσα σε σχεδόν 20 χρόνια τα παρόχθια δάση μπορούν να υποστούν πολύ σημαντικές αλλαγές και λόγω της δυναμικής αναγέννησης τους μπορούν και να επεκταθούν, όχι μόνο να μειωθούν από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. - Παρότι έγιναν επιτόπιες επισκοπήσεις, εν τούτοις δεν μπορεί να είναι καθοριστικός ο έλεγχος της ποιότητας των χαρτογραφήσεων. Ωστόσο τα πιθανά λάθη που είναι δυνατό να έχουν γίνει στις εκτιμήσεις, δεν αλλάζουν ραγδαία τη συνολική γενικευμένη όψη που δίνουν τα συγκεκριμένα αποτελέσματα. - Σε σχέση με την δειγματοληψίες (61 θέσεις, αριστερή και δεξιά όχθη) υπάρχουν συγκεκριμένες παραδοχές που πρέπει να επισημανθούν: α) επιχειρήθηκε η επιλογή αντιπροσωπευτικών θέσεων, β) η επισκόπηση εστιάζει σε περιοχές του ποταμού και των παραποτάμων του όπου συντηρούνταν επιφανειακά νερά - περιοχές με διαρκούς ροής τμήματα ή σημεία όπου υπήρχαν έστω υπολείμματα μικρολιμνών μέσα στην κοίτη, γ) επιχειρήθηκε η επίσκεψη σε όσο το δυνατό μεγαλύτερη ποικιλία τύπων ποτάμιων διαδρόμων, παρόλα αυτά ορισμένοι τύποι δεν ήταν εύκολα προσβάσιμοι (ορεινοί τύποι ποταμών), δ) σε καμιά περίπτωση ο αριθμός δειγματοληψιών δεν θα πρέπει να θεωρείται ικανοποιητικός ώστε να αναδείξει τη γενικευμένη όψη των παρόχθιων ζωνών διότι η περιοχή είναι μεγάλη και αρκετά ποικιλόμορφη. Περιβαλλοντικά Προβλήματα Μετά από την εκτενή επισκόπηση σε όλη την περιοχή μελέτης, θεωρύμε ότι τα παρόχθια δάση μαζί με τους επιφανειακούς υδάτινους σχηματισμούς αποτελούν τα πιο απειλούμενα ενδιαιτήματα στην περιοχή. Αυτά τα ενδιαιτήματα είναι και ιδιαίτερα ευάλωτα στις γεωργικές εκχερσώσεις. Πολύ συχνά, μικρά έργα ή αλλοιώσεις που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο έχουν ως αποτέλεσμα να αλλοιώνουν τις δασοσυστάδες χωρίς ακριβώς να τις εξαφανίζουν (δρόμοι, αντιπλημμυρικά έργα, χαλικοληψίες, έργα αναψυχής, έργα ορεινής υδρονομίας, εκχερσώσεις μικρής κλίμακας, τοπική υπερβόσκηση). Αυτές οι πολλαπλές πιέσεις λειτουργούν αθροιστικά και έχουν πρόσφατα αλλοιώσει τη φυσική ακεραιότητα πολλών παρόχθιων δασών. Σε άλλες περιπτώσεις, η ξύλευση και οι εκχερσώσεις είναι μεγάλης κλίμακας με πράγματι καταστροφικές επιπτώσεις. Σε πολλές περιοχές οι αγρότες έχουν επεκτείνει τα χωράφια τους μέχρι την ενεργή κοίτη του Ευρώτα και στα περισσότερα σημεία όπου υπάρχει έντονη γεωργία στον μέσο και τον κάτω ρου του ποταμού, η φυσική παρόχθια βλάστηση έχει εκχερσωθεί. Σημειώνεται ότι δεν 9

υπάρχει εθνικό κτηματολόγιο στην περιοχή της Λακωνίας, ενώ η Κτηματική Υπηρεσία Δημοσίου, σε επίσημη απάντηση σχετικού ερωτήματος της Ομάδας Life-Environment, αναφέρει ότι δεν υπάρχουν Δημόσια παρόχθια κτήματα κατά μήκος του Ευρώτα. Αυτή η χωροταξική σύγχυση ευνοεί τις εκτεταμένες εκχερσώσεις και ξυλεύσεις πλατανοδάσους και κάνει εξαιρετικά ευάλωτα τα εναπομείναντα κομμάτια παρόχθιου δάσους. Προτάσεις 1. Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Life-Environment είναι μια προκαταρκτική προσπάθεια επισκόπησης και χαρτογράφησης των παρόχθιων δασών του ποταμού Ευρώτα. Δεν αποτελεί ολοκληρωμένη απογραφή των παρόχθιων δασοσυστάδων (δεν αναφέρεται στους μικρούς παραποτάμους), όμως προσφέρει μια τεκμηριωμένη γενικευμένη όψη των τύπων οικοτοπων και της δομής των συστάδων που χαρτογραφήθηκαν στον κύριου ρου του ποταμού. Επίσης προσφέρει και μια εκτίμηση της κατάστασης διατήρησης των συστάδων σε ένα σύνολο 61 θέσεων δειγματοληψίας. Αυτή η έρευνα αποτελεί ένα «πρώτο βήμα» που θα έπρεπε να ολοκληρωθεί λαμβάνοντας τη μορφή της «απογραφής» των παρόχθιων συστάδων του Ευρώτα. Προτείνουμε τα εξής για περαιτέρω ερευνητικές εφαρμογές: - Λεπτομερή χαρτογράφηση όλων των παρόχθιων δασών της περιοχής σε όλη τη Λεκάνη απορροής. - Έρευνα των ιστορικών αλλαγών στα παρόχθια δάση. - Έρευνα των συνθηκών αναφοράς των διαφορετικών τύπων οικοτόπων. - Λεπτομερή οριοθέτηση και έρευνα της βιοποικιλότητας των έξι σημαντικότερων συστάδων. 2. Εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης του Ποτάμιου Διάδρομου του κύριου ρου και των κύριων παραπόταμων του Ευρώτα. Πρωταρχική ανάγκη για την προστασία των παρόχθιων ζωνών και δασών στον Ευρώτα είναι η άμεση προστασία ειδικών ενδιαιτημάτων σε ορισμένα τμήματα του ποταμού. Οι περιοχές αυτές διατηρούν «βιοτόπους» σε σχετικά καλή φυσική κατάσταση όπου οι ποτάμιοι διάδρομοι συνήθως τροφοδοτούνται από σημαντικές πηγαίες εκφορτίσεις και τους καλοκαιρινούς μήνες. Σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογείται η στήριξη προτάσεων προστασίας και ειδικών «έργων ανάπλασης ή αποκατάστασης» χωρίς την άμεση προσπάθεια προστασίας των σημαντικών εναπομεινουσών ημι-φυσικών συστάδων. Πρέπει να τονιστεί εδώ η σπανιότητα εκτεταμένων δασικών συστάδων σε πεδινές εκτάσεις και η ξεχωριστή σημασία των συστάδων του Ευρώτα. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον ποτάμιο διάδρομο του Ευρώτα ως προστατευόμενο στοιχείο του τοπίου. Για να γίνει αυτό πράξη οπωσδήποτε απαιτούνται μέτρα άμεσης προστασίας και διαχείρισης. Βάσει του νόμου 1650/1986 πρέπει να εκπονηθεί Ειδική Περιβαλλοντική Πελέτη που να ερευνά και να προτείνει συγκεκριμένες ζώνες προστασίας και μέτρα διαχείρισης σε τμήματα του ρου του Ευρώτα. 10

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ QBR 11

12

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Χάρτης προσανατολισμού Χάρτες παρόχθιων δασών ποταμού Ευρώτα (δομικά χαρακτηριστικά) Χάρτες παρόχθιων δασών ποταμού Ευρώτα (Τύποι Οικοτόπων) Χάρτης παρόχθιων δασών ποταμού Ευρώτα (σημαντικότερες συστάδες) 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23