Ψυχοκοινωνικά και ακαδημαϊκά προφίλ του παραδοσιακού και διαδικτυακού εκφοβισμού/θυματοποίησης OLGA SOLOMONTOS-KOUNTOURI 1, KONSTANTINOS TSAGKARIDIS 1, PETRA GRADINGER 2 & DAGMAR STROHMEIER 2 1 NEAPOLIS UNIVERSITY PAFOS, 2 UNIVERSITY OF UPPER AUSTRIA
Βιβλιογραφική επισκόπηση Ο εκφοβισμός ως μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας (Srabstein & Leventhal, 2010). Απειλή για τα εκπαιδευτικά συστήματα και τις οικονομίες σε όλο τον κόσμο (Cowie & Jennifer, 2008). Ο προσδιορισμός των παραγόντων που σχετίζονται και κυρίως που προβλέπουν τον εκφοβισμό και τη θυματοποίηση (παραδοσιακό και διαδικτυακό) κρίνεται αρκετά σημαντικός τόσο για τη θεωρητική σημασία όσο και για το σχεδιασμό παρεμβατικών προγραμμάτων. Τέτοιοι παράγοντες είναι: Α) Δημογραφικοί παράγοντες παιδιού Φύλο: τα αγόρια εμπλέκονται περισσότερο στον παραδοσιακό (Card, et al., 2008; Moffitt, Caspi, Rutter, & Silva, 2001; Olweus, 1993) και διαδικτυακό (Gradinger et al., 2009) εκφοβισμό. Ηλικία: αύξηση του εκφοβισμού στα αγόρια στη φάση της μετάβασης στο Γυμνάσιο - ερμηνεύεται ως δυναμική της κυριαρχίας (Pellegrini, 2004; Pellegrini & Bartini, 2001). Σε μια μικρότερη ομάδα αγοριών συνεχίζει να αυξάνεται (Pepler et al., 2008) και φαίνεται να ακολουθούν «καριέρα» προς την παραβατικότητα (Farrington, 1993).
Βιβλιογραφική επισκόπηση Β) Κοινωνικοσυναισθηματικοί παράγοντες Συναισθηματικά προβλήματα σχετίζονται με τη θυματοποίηση (Stavrinides, Georgiou, Nikiforou & Kiteri, 2011; Stavrinides, Georgiou, 2012; Dooley et al., 2010). Τα θύματα που δέχονται ταυτόχρονα παραδοσιακό και διαδικτυακό εκφοβισμό έχουν τα πιο αυξημένα συναισθηματικά προβλήματα (Gradinger et al., 2009). Ενσυναίσθηση: σχετίζεται αρνητικά με τον εκφοβισμό (Stavrinides, Georgiou &Theofanous, 2010; Bryant, 1982; Endresen & Olweus, 2002; Gini et al., 2007; Mehrabian et al., 1988; Miller & Eisenberg, 1988). Όταν διαχωριστεί φαίνεται ότι μόνο η συναισθηματική ενσυναίσθηση και όχι η γνωστική ενσυναίσθηση σχετίζεται με τον εκφοβισμό (Stavrinides, Georgiou &Theofanous, 2010; Bryant, 1982; Cohen & Stryer, 1996; de Wied et al., 2005; LeSure-Lester, 2000; Lovett & Sheffield, 2006; Warden & Mackinnon, 2003). Σε άλλη έρευνα οι Γεωργίου και Σταυρινίδης (2012) βρήκαν ότι οι θύτες-θυμάτα και οι θύτες έχουν χαμηλότερη ενσυναίσθηση (τόσο γνωστική, όσο και συναισθηματική), παρά τα θύματα και οι αμέτοχοι Γ) Ακαδημαϊκοί παράγοντες Οι Σταυρινίδης κ.ά. (2011) έδειξαν ότι ο εκφοβισμός και η θυματοποίηση έχει ως συνέπεια την χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση.
Παρούσα έρευνα Επιδιώκουμε να εξετάσουμε μαζί τους ακόλουθους παράγοντες Δημογραφικούς παιδιού (φύλο, τάξη, εθνικότητα, κοινωνικοοικονομικό επίπεδο) Δημογραφικούς γονιών (μορφωτικό επίπεδο, οικογενειακό status) Ακαδημαϊκούς ( ενδιαφέρον για μάθηση, αυτεπάρκεια, μαθησιακούς στόχους) Κοινωνικοσυναισθηματικούς (διαπροσωπικούς: κλίμα τάξης, ενδοατομικούς: συναισθηματικά προβλήματα, γνωστική ενσυναίσθηση, συναισθηματική ενσυναίσθηση) o Στον παραδοσιακό και διαδικτυακό εκφοβισμό και θυματοποίηση
Στόχοι της παρούσας έρευνας Δημιουργία ενός προβλεπτικού μοντέλου που να προβλέπει τα επίπεδα παραδοσιακού τύπου εκφοβισμού και θυματοποίησης, όπως και του διαδικτυακού εκφοβισμού και θυματοποίησης Επέκταση του παραδοσιακού εκφοβισμού ή ποιοτικά διαφορετικός; Έλεγχος των διαφορών στα ψυχοκοινωνικά και ακαδημαϊκά προφίλ των θυτών, θυμάτων και θυτών-θυμάτων στους δυο αυτούς τύπους εκφοβισμού Σύγκριση παραδοσιακού και διαδικτυακού εκφοβισμού σε σχέση με τα προφίλ των θυτών, θυμάτων και θυτών-θυμάτων, μετά από «εξίσωση» των δημογραφικών παραγόντων Υπόδειξη πρακτικής χρησιμότητας τέτοιων δεδομένων για την πρόβλεψη των ομάδων κινδύνου για τα διάφορα είδη εκφοβισμού και θυματοποίησης
Δείγμα 2329 μαθητές/-τριες από σχολεία της επαρχίας Λευκωσίας, Λάρνακας και Πάφου 50% κορίτσια, 50% αγόρια 3 τάξεις Γυμνασίου (Μέση ηλικία = 13.08, Τ.Α. =.86)
Εργαλεία- Αξιοπιστία Ερωτηματολόγιο ViSC (Yanagida, Strohmeier, Schiller, Stefanek, von Eye, Spiel, 2012), ελληνική μετάφραση Εκφοβισμός/Θυματοποίηση: Κλίμακα Likert 5 σημείων (δήλωση συχνότητας διαφόρων τύπων στους τελευταίους 2 μήνες) Εκφοβισμός (6 στοιχεία) α =.74 Θυματοποίηση από Εκφοβισμό (6 στοιχεία) α =.74 Σωματική Επιθετικότητα (3 στοιχεία) α =.80 Σωματική Θυματοποίηση (3 στοιχεία) α =.79 Λεκτική Επιθετικότητα (3 στοιχεία) α =.76 Λεκτική Θυματοποίηση (3 στοιχεία) α =.82 Σχεσιακή Επιθετικότητα (5 στοιχεία) α =.84 Σχεσιακή Θυματοποίηση (5 στοιχεία) α =.83 Διαδικτυακός Εκφοβισμός (7 στοιχεία) α =.85 Διαδικτυακή Θυματοποίηση (7 στοιχεία) α =.88 Επιπλέον κλίμακες: Σχολικό κλίμα (3 στοιχεία) α =.81 Ενδιαφέρον (3 στοιχεία) α =.70 Μαθησιακοί στόχοι (4 στοιχεία) α =.79 Αυτεπάρκεια (3 στοιχεία) α =.81 Συναισθηματικά προβλήματα (5 στ.) α=.81 Ενσυναίσθηση συναισθηματική (7 στ.) α=.83 Ενσυναίσθηση γνωστική (5 στοιχεία) α=.83 (17 δημογραφικές ερωτήσεις (Φύλο, Τάξη, Εθνικότητα, Κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, Οικογενειακό status, Μόρφωση πατέρα, Μόρφωση μητέρας).
Ανάλυση 1 η : Πρόβλεψη μεθόδων εκφοβισμού και θυματοποίησης Παραδοσιακές και σύγχρονες (διαδικτυακές) μορφές εκφοβισμού και θυματοποίησης Εξαρτημένη μεταβλητή: 4 σκορ εκφοβισμού - θυματοποίησης παραδοσιακού τύπου (σωματικός, λεκτικός, σχεσιακός) και διαδικτυακού εκφοβισμού - θυματοποίησης Διαφορές μεταξύ των προβλεπτικών τους παραγόντων Πρόβλεψη με βάση τα 4 σκορ σχετικά με το ακαδημαϊκό προφίλ, τα 3 σκορ σχετικά με το συναίσθημα και τις δημογραφικές πληροφορίες Ιεραρχική γραμμική παλινδρόμηση (3 βήματα) 1. Ακαδημαϊκοί και συναισθηματικοί παράγοντες 2. Δημογραφικές πληροφορίες γονέων 3. Δημογραφικές πληροφορίες μαθητών
Αποτελέσματα γραμμικής παλινδρόμησης Σε όλες τις περιπτώσεις το πλήρες μοντέλο με όλους τους προβλεπτικούς παράγοντες ήταν το βέλτιστο Παραδοσιακός εκφοβισμός (R 2 = 16.8%, F (4, 2088) = 32.75, p <.001) Παραδοσιακή θυματοποίηση (R 2 = 14.8%, F (4, 2079) = 17.31, p <.001) Διαδικτυακός εκφοβισμός (R 2 = 13.1%, F (4, 2129) = 11.75, p <.001) Διαδικτυακή θυματοποίηση (R 2 = 8.8%, F (4, 2129) = 5.62, p <.001) Ενδιαφέρον επικεντρώνεται στη σύγκριση των τυποποιημένων τιμών β, για τον έλεγχο της συνεισφοράς των στατιστικά σημαντικών προβλεπτικών παραγόντων σε κάθε μοντέλο
Προβλεπτικοί παράγοντες Bullying Victimization CyberBul CyberVict Κλίμα τάξης -.064* -.137** -.092* Ενδιαφέρον -.082*.057* Αυτεπάρκεια -.092* -.073* -.114** -.061* Μαθησιακοί στόχοι -.092* -.057 # Συναισθηματικά προβλήματα Ενσυναίσθηση συναισθηματική Ενσυναίσθηση - γνωστική.155**.334**.120**.225** -.099* -.053 #.074*.060* Οικογενειακό status.044*.034 #.039 # Μόρφωση πατέρα -.048* Φύλο -.216** -.175** -.126** -.100** Καμιά προβλεπτική αξία: Εθνικότητα, Κ.Ο.Ε., Μόρφωση μητέρας Μεγαλύτερη προβλεπτική αξία (για όλα σχεδόν τα είδη) Συναισθηματικά προβλήματα (θετικά συσχετισμένη με όλα, δυνατότερη στη θυματοποίηση) Αυτεπάρκεια (αρνητικά συσχετισμένη με όλα, δυνατότερη στον εκφοβισμό) Φύλο (σημαντικότερο στις παραδοσιακές μορφές) Κλίμα τάξης (σημαντικότερο στις διαδικτυακές μορφές) Τάξη.105** -.038 #.070*
Προβλεπτικοί παράγοντες Bullying Victimization CyberBul CyberVict Κλίμα τάξης -.064* -.137** -.092* Ενδιαφέρον -.082*.057* Αυτεπάρκεια -.092* -.073* -.114** -.061* Μαθησιακοί στόχοι -.092* -.057 # Συναισθηματικά προβλήματα Ενσυναίσθηση συναισθηματική Ενσυναίσθηση - γνωστική.155**.334**.120**.225** -.099* -.053 #.074*.060* Γάμος γονέων.044*.034 #.039 # Μόρφωση πατέρα -.048* Φύλο -.216** -.175** -.126** -.100** Τάξη.105** -.038 #.070* Ενσυναίσθηση συναισθηματικού τύπου συσχετίζεται αρνητικά με τον εκφοβισμό (παραδοσιακό και διαδικτυακό) Επίσης, ενδιαφέρον, μόρφωση πατέρα, οικογενειακό status σχετίζονται (σχεδόν) αποκλειστικά με τον παραδοσιακό εκφοβισμό (εξαίρ. αντίστροφη τάση ενδιαφέροντος στη διαδικτυακή θυματοποίηση) Η ηλικία σχετίζεται με τον εκφοβισμό (και των δύο τύπων), όχι με τη θυματοποίηση (εξαιρ. αντίστροφη τάση στην παραδοσιακή θυματοποίηση) Ενσυναίσθηση γνωστικού τύπου συσχετίζεται αποκλειστικά με τη θυματοποίηση (παραδοσιακή και διαδικτυακή) οικογενειακό status ως τάση Μαθησιακοί στόχοι σχετίζονται αρνητικά με τον διαδικτυακό εκφοβισμό (τάση για τη διαδικτ. θυματοποίηση)
Συμπεράσματα Ο παραδοσιακού τύπου εκφοβισμός μπορεί σε ένα σημαντικό βαθμό να προβλεφθεί (σε φθίνουσα σειρά) από το φύλο, τα συναισθηματικά προβλήματα, την τάξη, την συναισθηματική ενσυναίσθηση, την αυτεπάρκεια, το ενδιαφέρον, το κλίμα της τάξης και δευτερευόντως από το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα και το οικογενειακό status Η παραδοσιακού τύπου θυματοποίηση μπορεί σε ένα σημαντικό βαθμό να προβλεφθεί (σε φθίνουσα σειρά) από τα συναισθηματικά προβλήματα, το φύλο, την γνωστικού τύπου ενσυναίσθηση και την αυτεπάρκεια (η προβλεπτική αξία της τάξη και του οικογενειακό status τείνει προς τη στατιστική σημαντικότητα) Ο διαδικτυακός εκφοβισμός μπορεί να προβλεφθεί από το κλίμα της τάξης, το φύλο, τα συναισθηματικά προβλήματα, την αυτεπάρκεια, τους μαθησιακούς στόχους και την τάξη(η προβλεπτική αξία της συναισθηματικής ενσυναίσθησης επίσης τείνει προς τη στατιστική σημαντικότητα) Η διαδικτυακή θυματοποίηση μπορεί να προβλεφθεί από τα συναισθηματικά προβλήματα, το φύλο, το κλίμα της τάξης, την αυτεπάρκεια, τη γνωστικού τύπου ενσυναίσθηση και το ενδιαφέρον (η προβλεπτική αξία των μαθησιακών στόχων και του οικογενειακό status τείνει προς τη στατιστική σημαντικότητα)
Ανάλυση 2 η : Διαφορές μεταξύ θυτών, θυμάτων & θυτών θυμάτων Ομάδα εκφ/θυμ N Μη εμπλεκόμενος 1597 Θύμα (παραδ.) 117 Θύτης-θύμα (παραδ.) 37 Θύμα (παραδ.) 95 Θύμα (διαδικτ.) 23 Θύτης-θύμα (διαδικτ.) 22 Θύτης (διαδικτ.) 31 Θύμα (μικτό) 33 Θύτης-θύμα (μικτό) 30 Θύτης (μικτό) 36 Κατηγοριοποίηση σε θύτες, θύματα και θύτες-θύματα (Γεωργίου & Σταυρινίδης, 2008), σε 3 είδη εκφοβισμού/θυματοποίησης (παραδοσιακός, διαδικτυακός, μικτός) Θύτες: 1 Τ.Α. πάνω από το γενικό Μ.Ο. εκφοβισμού, και 1 Τ.Α. κάτω από το γενικό Μ.Ο. θυματοποίησης Θύματα: 1 Τ.Α. πάνω από το γενικό Μ.Ο. θυματοποίησης, και 1 Τ.Α. κάτω από το γενικό Μ.Ο. εκφοβισμού Θύτες-Θύματα: 1 Τ.Α. πάνω από το μέσο όρο θυματοποίησης, και 1 Τ.Α. πάνω από το γενικό Μ.Ο. εκφοβισμού Μη-εμπλεκόμενοι (ομάδα ελέγχου): 1 Τ.Α. κάτω από το μέσο όρο θυματοποίησης, και 1 Τ.Α. κάτω από το γενικό Μ.Ο. εκφοβισμού Καμία επισκίαση στις ομάδες διαφορετικών μέσων εκφοβισμού / θυματοποίησης (παραδοσιακός, διαδικτυακός, μικτός) Σύγκριση μαθητών με διαφορετική εμπλοκή στο φαινόμενο του εκφοβισμού (και ομάδας ελέγχους με μηδενική εμπλοκή) ως προς τις διαφορές στην προβλεπτική αξία των συντελεστών της παλινδρόμησης στο μοντέλο πρόβλεψης. Συγκλίνει με τα ευρήματα της Gradinger και των συνεργατών της (2009) όπου το φαινόμενο περιγράφεται ως περίπλοκο με τη διαμόρφωση διαφορετικών συνδυασμών.
Πολυμεταβλητή ανάλυση συνδιακύμανσης MANCOVA: Διαφορές μεταξύ των υπο-ομάδων στους ακαδημαϊκούς παράγοντες (κλίμα τάξης, ενδιαφέρον, αυτεπάρκεια και μαθησιακοί στόχοι) και στους συναισθηματικούς παράγοντες (συναισθηματικά προβλήματα, συναισθηματική ενσυναίσθηση, ενσυναίσθηση γνωστικού τύπου) Παράγοντες που μπορούν εύκολα να ελεγχθούν σε ένα σχέδιο παρέμβασης σε επίπεδο κεντρικού σχεδιασμού ή/και σχολικής κοινότητας Συμμεταβλητές Δημογραφικές πληροφορίες γονέων (γάμος, μορφωτικό επίπεδο) Δημογραφικές πληροφορίες μαθητών (φύλο, εθνικότητα, Κ.Ο.Ε.)
Αποτελέσματα Το κριτήριο του Pillai χρησιμοποιήθηκε λόγω άνισων ομάδων Η κύρια επίδραση της ομάδας ήταν στατιστικά σημαντική για όλες τις εξαρτημένες μεταβλητές [F (63, 14028) = 6.19, p <.001)] Η επίδραση των συμμεταβλητών ήταν επίσης στατιστικά σημαντική [Τάξη: F(7, 1998) = 26.66, p <.001 Φύλο: F(7, 1998) = 39.49, p <.001 ΚΟΕ: F(7, 1998) = 3.86, p =.008 Οικογενειακό status: F(7, 1998) = 2.41, p =.019 Μορφωτικό επίπεδο πατέρα: F(7, 1998) = 2.74, p =.008] Η εθνικότητα και το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας παρουσίασαν μια τάση προς τη στατιστική σημαντικότητα [Εθνικότητα: F(7, 1998) = 1.82, p =.079; Μορφωτικό επίπεδο μητέρας: F(7, 1998) = 1.96, p =.058]
Διαφορές των ομάδων από τους μη-εμπλεκόμενους Κύριες επιδράσεις Κλίμα τάξης F(9, 2004) = 10.49, p <.001 Ενδιαφέρον F(9, 2004) = 8.18, p <.001 Αυτεπάρκεια F(9, 2004) = 11.25, p <.001 Μαθησιακοί F(9, 2004) = στόχοι 11.04, p <.001 Συναισθηματικά F(9, 2004) = προβλήματα 21.69, p <.001 Ενσυναίσθηση - συναισθηματική p <.001 Ενσυναίσθηση - γνωστική p <.001 F(9, 2004) = 7.07, F(9, 2004) = 3.32, Διαφορές από την ομάδα ελέγχου (μη εμπλεκόμενους) t-tests (διόρθωση Bonferroni) Κλίμα Ενδιαφ. Αυτεπάρκεια Μαθ. στόχοι Συναισθ. προβλ. Ενσυν. συναισθ. Θύμα (Π) -.50** -.20* ΘΘ (Π) -.64** Θύτης (Π).25*.33**.23*.26* Θύμα (Δ) ΘΘ (Δ).52*.44*.41* Θύτης (Δ).41*.44* Θύμα (Μ) -.90** -.36* ΘΘ (Μ).60**.82**.56** -.62** Θύτης (Μ).33*.51**.39*.53** Ενσυν. γνωστική
Συμπεράσματα Παραδοσιακός τύπος εκφοβισμού (Οι θύτες-θύματα μοιάζουν με τα θύματα) Τα θύματα εμφανίζουν περισσότερα συναισθηματικά προβλήματα και μεγαλύτερο βαθμό ενσυναίσθησης, ενώ οι θύτεςθύματα έχουν επίσης περισσότερα συναισθηματικά προβλήματα. Αντίθετα οι θύτες εμφανίζουν μειωμένη ενσυναίσθηση, μικρότερο βαθμό ενδιαφέροντος και αυτεπάρκειας, και βρίσκουν λιγότερο ευχάριστο το κλίμα στην τάξη Διαδικτυακός εκφοβισμός (Οι θύτες-θύματα μοιάζουν με τους θύτες) Τα θύματα δεν εμφανίζουν καμιά διαφορά από τους μη εμπλεκόμενους. Αντίθετα οι θύτες παρουσιάζουν μειωμένο ενδιαφέρον και λιγότερο ευχάριστο κλίμα στην τάξη οι θύτες-θύματα αναφέρουν επίσης λιγότερο ευχάριστο κλίμα στην τάξη, αλλά και εμφανίζουν μειωμένη αυτεπάρκεια και μαθησιακούς στόχους Μικτός εκφοβισμός Τα θύματα παρουσιάζουν περισσότερα συναισθηματικά προβλήματα και μεγαλύτερο βαθμό ενσυναίσθησης Οι θύτες παρουσιάζουν λιγότερο ενδιαφέρον και μαθησιακούς στόχους, όπως και λιγότερη αυτεπάρκεια και λιγότερο ευχάριστο κλίμα στην τάξη Οι θύτες-θύματα τέλος μοιάζουν με τα θύματα λόγω των αυξημένων συναισθηματικών προβλημάτων, αλλά και με τους θύτες λόγω της μειωμένης αυτεπάρκειας και μαθησιακών στόχων
Συζήτηση - Συμπεράσματα Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν προηγούμενα ευρήματα για το ρόλο του φύλου και της ηλικίας στον παραδοσιακό και διαδικτυακό εκφοβισμό Το φύλο σχετίζεται και με τη θυματοποίηση Τα αυξημένα συναισθηματικά προβλήματα στα θύματα, ιδιαίτερα όταν υπόκεινται και στις δυο μορφές εκφοβισμού (παραδοσιακός διαδικτυακός) Σχετίζονται επίσης και με τον εκφοβισμό, αλλά σε μικρότερο βαθμό Κυρίως στον παραδοσιακό και μικτό εκφοβισμό, αλλά όχι στον καθαρά διαδικτυακό Η συναισθηματική ενσυναίσθηση σχετίζεται αρνητικά με τον εκφοβισμό Εξίσου σημαντική θετική σχέση της γνωστικής ενσυναίσθησης με τη θυματοποίηση Κυρίως στον παραδοσιακό και μικτό εκφοβισμό, αλλά όχι στον καθαρά διαδικτυακό Οι ακαδημαϊκοί παράγοντες σχετίζονται επίσης με την ακαδημαϊκή επίδοση Ο εκφοβισμός/θυματοποίηση (στις δυο μορφές) σχετίζεται με τη χαμηλή αυτεπάρκεια Επιπλέον το κλίμα της τάξης και οι μαθησιακοί στόχοι σχετίζονται κυρίως με τις διαδικτυακές μορφές εκφοβισμού και θυματοποίησης Θύτες και θύτες-θύματα υστερούν ιδιαίτερα στους ακαδημαϊκούς παράγοντες, αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων θα μπορούσε να μειώσει τον εκφοβισμό
Περιορισμοί έρευνας και μελλοντικές κατευθύνσεις Πλεονεκτήματα Καλή αξιοπιστία και εγκυρότητα του εργαλείου ViSC Βέλτιστες για την περίπτωση στατιστικές αναλύσεις Περιορισμοί Βασίζεται σε αυτοαναφορές Πολυπαραγοντικοί παράγοντες, μοντέλο μπορεί να βελτιωθεί αρκετά (π.χ. μικτά μοντέλα, SEM) Αιτιότητα; Μελλοντική έρευνα Διαχρονική μελέτη (υπάρχοντα δεδομένα) για την εξέλιξη των προβλεπτικών παραγόντων
Ευχαριστίες Ευχαριστούμε τα σχολεία που συμμετείχαν, τους φοιτητές και τις φοιτήτριες μας για τη βοήθεια στη συλλογή και καταχώρηση δεδομένων. Και εσάς για την προσοχή σας!