ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προλεγόμενα του συγγραφέα στην β έκδοση... Πρόλογος Μιχ. Π. Σταθόπουλου Προλεγόμενα του συγγραφέα στην α έκδοση... Συντομογραφίες... ΙΧ ΧΙΙΙ XVII Κεφάλαιο Α ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Εισαγωγή... 1 Ι. Γενικά... 2 1. Έννοια, ορολογικά... 2 2. Ιστορική εξέλιξη... 2 ΙΙ. Χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού δικαίου... 3 1. Η αποϋλοποίηση... 3 α) Απεγχάρτωση δηλώσεων... 3 β) Αποϋλοποίηση υλικών πράξεων Τόπος και χρόνος... 4 γ) Απεξατομίκευση... 5 δ) Νομική μεταχείριση των πραγμάτων ως υπηρεσιών... 5 2. Δίκτυα... 6 α) Έννοια... 6 αα) Τεχνική... 6 ββ) Οικονομική... 7 β) Διακρίσεις... 7 3. Τριμέρεια εννόμων σχέσεων TTPs... 9 4. Eιδική ρύθμιση της οικονομικής ελευθερίας... 11 α) Εγγυήσεις 11 β) Περιορισμοί... 12 5. Μείζων ανάγκη ασφαλείας... 13 6. Διεθνής χαρακτήρας... 13
XXII Περιεχόμενα 7. «Νομικοποίηση» όρων της πληροφορικής... 14 ΙΙΙ. Ηλεκτρονικό δημόσιο δίκαιο... 14 ΙV. Νέος δικαϊκός κλάδος;... 15 Κεφάλαιο Β ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ 2. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων στα ηλεκτρονικά δίκτυα... 17 Ι. Ιδιαιτερότητες σε σχέση με το γενικό θεσμό της ιδιωτικής σφαίρας 19 1. Από την φύση του πράγματος.. 20 α) Αυτοέκθεση του υποκειμένου 20 β) Μαζικώς διαδρασικός χαρακτήρας της επεξεργασίας... 21 2. Ειδικό νομικό καθεστώς... 22 α) Αποκλίσεις από το γενικό δίκαιο των προσωπικών δεδομένων... 23 β) Συρροή μεταξύ ειδικών και γενικών ρυθμίσεων... 24 ΙΙ. Ιδιωτικές σχέσεις του υποκειμένου των δεδομένων... 26 1. Μεταξύ υποκειμένου και παρόχου των υπηρεσιών επικοινωνίας... 26 2. Μεταξύ των επικοινωνούντων μερών... 26 3. Προστασία του υποκειμένου έναντι τρίτων... 27 α) Δημοσίευση δεδομένων σε τηλεφωνικούς καταλόγους... 28 β) Μη ζητηθείσα επικοινωνία ( spam )... 28 IIΙ. Δημοσίου δικαίου καθήκοντα ασφαλείας 29 1. Ενωσιακό δίκαιο... 29 2. Εθνικό δίκαιο... 30 3. Κριτική... 30
Περιεχόμενα XXIII IV. Ιδιωτικό διεθνές δίκαιο... 31 3. Η ηλεκτρονική δικαιοπραξία... 34 Ι. Γενικά... 35 1. Νομική φύση... 35 2. Ηλεκτρονικά δικαιοπρακτούν υποκείμενο... 36 3. Ολοκλήρωση - επέλευση εννόμων αποτελεσμάτων.. 37 4. Παθολογία... 38 ΙΙ. Η επαγγελματική ηλεκτρονική δικαιοπραξία 38 1. Πεδίο εφαρμογής... 39 α) Αντικειμενικά όρια... 39 αα) Επαχθής αιτία... 39 ββ) Σύνηθες της επάχθειας... 40 γγ) Κατόπιν ατομικού αιτήματος... 40 β) Υποκειμενικά όρια... 40 αα) Φορέας υπηρεσιών της ΚτΠ... 40 ββ) Αποδέκτης - καταναλωτής υπηρεσιών ΚτΠ... 41 γγ) Ζητήματα απόδειξης... 42 i) Τεκμήριο ιδιότητας καταναλωτή υπέρ κάθε αποδέκτη... 42 ii) Τεκμήριο επαγγελματικής ιδιότητας του φορέα... 43 2. Οι επί μέρους ρυθμίσεις... 43 α) Γενικές υποχρεώσεις ενημέρωσης του φορέα των υπηρεσιών της ΚτΠ... 44 αα) Αναφορικά με το περιεχόμενο της επικοινωνίας... 45 ββ) Αναφορικά με τις πράξεις της επικοινωνίας 45 i) Μόνον αναφορικά με αυτοματοποιημένους ΓΟΣ... 45 ii) Αναγκαστικό δίκαιο υπέρ του καταναλωτή... 46 γγ) Κυρώσεις... 46
XXIV Περιεχόμενα β) Ενημέρωση και αποδέσμευση του καταναλωτή στις συμβάσεις εξ αποστάσεως... 47 γ) Απαγόρευση της μη ζητηθείσας ηλεκτρονικής επικοινωνίας... 51 3. Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο... 51 4. Ηλεκτρονικά έγγραφα... 53 Ι. Έννοια, σημασία και διακρίσεις... 54 ΙΙ. Μη γνήσια ηλεκτρονικά έγγραφα, ιδίως η τηλεομοιοτυπία... 55 1. Έννοια και μορφές... 55 α) Η τηλετυπία... 55 β) Η τηλεομοιοτυπία... 55 2. Το τηλεομοιότυπο ως συστατικός τύπος... 56 α) Θετικές απόψεις... 56 β) Μετριοπαθείς θετικές απόψεις... 56 γ) Αρνητικές απόψεις... 57 3. Η τηλεομοιοτυπία ως τρόπος περιέλευσης της έγγραφης δήλωσης... 58 4. Το τηλεομοιοτύπημα ως αποδεικτικός τύπος... 58 α) Ως μηχανική απεικόνιση... 58 β) Ως δικαστικό τεκμήριο, μη προβλεπόμενο α- ποδεικτικό μέσο κ.τ.τ.... 59 γ) Απόδειξη διαμέσου της αγωγής προς επίδειξιν του πρωτοτύπου 59 5. Τηλεομοιοτυπική επικοινωνία του δημόσιου τομέα... 60 6. Η τηλεομοιοτυπία ως εκούσιος συστατικός ή α- ποδεικτικός τύπο... 61 ΙΙΙ. Ηλεκτρονικά έγγραφα με στενή έννοια... 61 1. Γενικά... 61 α) Υλικός φορέας... 61 β) Σταθερή ενσωμάτωση του περιεχομένου Μέσα σταθερά και μη... 61 γ) Υπογραφή... 63 2. Το ρυθμιζόμενο ηλεκτρονικό έγγραφο... 63
Περιεχόμενα XXV α) Προηγμένη υπογραφή... 65 β) Ασφάλεια... 65 γ) Αναγνωρισμένο πιστοποιητικό... 66 αα) Ελάχιστες προϋποθέσεις... 66 ββ) Σύμπραξη εκδότη και λήπτη... 67 γγ) Νομικό καθεστώς παρόχου υπηρεσιών πιστοποίησης... 68 i) Ελευθερία παροχής υπηρεσιών πιστοποίησης:... 68 ii) Ευθύνη... 68 3. Μη ρυθμιζόμενα ηλεκτρονικά έγγραφα... 69 α) Ως συστατικός τύπος... 69 β) Ως αποδεικτικό μέσο... 70 αα) Ως μηχανική απεικόνιση... 70 ββ) Ως εκούσιος αποδεικτικός τύπος... 71 γγ) Θεραπεία απαραδέκτου... 71 δδ) Ως έγγραφο φέρον αντί για υπογραφή σημείο αρμόδια επικυρωμένο... 71 εε) Ως αποδεικτικός τύπος μαζικών ανώνυμων αξιογράφων... 71 στστ) Ως δικαστικά τεκμήρια ή μη προβλεπόμενα από το νόμο αποδεικτικά μέσα... 71 ζζ) Ηλεκτρονική επικοινωνία του δημοσίου τομέα... 72 IV. Ιδιωτικό και Δικονομικό Διεθνές Δίκαιο... 72 1. ΙΔΔ των στηριζόμενων σε πιστοποιητικό ηλεκτρονικών υπογραφών... 72 2. Δικονομικό διεθνές της απόδειξης των προϋποθέσεων της ηλεκτρονικής υπογραφής... 73 α) Lex causae της δημόσιας διαπίστωσης ασφάλειας... 73 β) Lex causae της εθελοντικής διαπίστευσης... 73 Κεφάλαιο Γ
XXVI Περιεχόμενα ΕΝΟΧΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ 5. Ενοχικές σχέσεις στο δίκτυο... 75 Ι. Η σύμβαση παροχής υπηρεσιών δικτύου... 76 ΙΙ. Ευθύνη του μεσάζοντος υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας... 77 1. Νόμιμος λόγος ευθύνης... 77 2. Ειδικώς ο βαθμός υπαιτιότητας του υπευθύνου 78 α) Ευθύνη για δόλο... 78 β) Ευθύνη για αμέλεια... 80 αα) Αναφορικά με το περιεχόμενο της επικοινωνίας... 80 ββ) Αναφορικά με την ασφάλεια και ακεραιότητα του δικτύου έναντι τρίτων... 81 γγ) Ειδικές περιπτώσεις... 86 δδ) Βάρος της απόδειξης... 87 3. Δικαίωμα του χρήστη προς καταγγελία... 88 4. Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο... 89 ΙΙΙ. Καταγγελία της σύμβασης δικτύου σε περίπτωση μονομερούς τροποποίησης ΓΟΣ... 90 6. Ηλεκτρονικά μέσα πληρωμών... 93 Ι. Έννοια... 94 ΙΙ. Διακρίσεις... 95 1. Διμερή και τριμερή... 95 2. Πρότερης, ταυτόχρονης ή ύστερης πληρωμής... 96 3. Άϋλα ή ενσωματωμένα σε δελτία... 97 ΙΙΙ. Χαρακτηριστικά... 97 1. Σύμβαση παροχής υπηρεσιών πληρωμής... 97 2. Σχέση λογαριασμού... 98 3. Πιστωτική σχέση... 99 4. Μικτή σύμβαση ή σώρευση συμβάσεων... 99 IV. Ειδικά ή ΗΜΚ με κάρτες... 101
Περιεχόμενα XXVII 1. Φυσιολογία... 101 2. Χρήση της κάρτας από μη νομιμοποιούμενο τρίτο.. 102 α) Το προϋφιστάμενο γενικό νομικό πλαίσιο... 102 β) Η ειδική νομοθετική ρύθμιση... 103 γ) Εκατέρωθεν επιμέλεια... 104 αα) Μέτρο επιμέλειας... 104 ββ) Επιμέρους καθήκοντα... 105 i) Του κομιστή... 105 ii) Της τράπεζας... 105 δ) Χρόνος της «ζημίας»... 106 ε) Δικονομικά... 107 αα) Βάρος της απόδειξης της επιμέλειας των μερών... 108 ββ) Βάρος της απόδειξης του χρόνου γνωστοποίησης της απώλειας... 108 γγ) Αποδεικτική δύναμη των εμπορικών βιβλίων της τράπεζας... 108 δδ) Κύρος αποδεικτικών συμφωνιών... 109 V. Τύχη της ηλεκτρονικής πληρωμής σε περίπτωση ανώμαλης εξέλιξης των σχέσεων των μερών 109 1. Σε περίπτωση ασυνέπειας του παρόχου υπηρεσιών πληρωμών... 110 α) Βάρος αποδοχής του προσφερόμενου ηλεκτρονικού χρήματος... 110 β) Χρόνος ολοκλήρωσης της πληρωμής... 111 αα) Σε περίπτωση ανάμιξης της τράπεζας με τη θέληση του οφειλέτη... 111 ββ) Σε περίπτωση ανάμιξης της τράπεζας με τη θέληση του δανειστή... 112 2. Σε περίπτωση ασυνέπειας του προμηθευτή... 112 α) Το πρόβλημα... 112 β) Η λύση: Κατάσχεση του λογαριασμού του ασυνεπούς προμηθευτή εις χείρας της τράπεζας... 113 γ) Άλλες προταθείσες λύσεις... 114
XXVIII Περιεχόμενα VI. Κατάσχεση των ηλεκτρονικών μέσων πληρωμής... 114 Κεφάλαιο Δ ΑΠΟΛΥΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ 7. Ονόματα χώρου... 117 I. Νομική φύση συστηματική ένταξη... 118 1. Προσωρινώς ενοχικό δικαίωμα... 119 2. Δικαίωμα υπό αίρεση 119 3. Απόλυτο δικαίωμα... 120 4. Εκδήλωση άλλων απόλυτων δικαιωμάτων... 120 5. Εκδήλωση της προσωπικότητας - προσωπικό δεδομένο... 122 5. Συνταγματική κατοχύρωση... 123 ΙΙ. Πράξεις επί των Ονομάτων Χώρου... 123 1. Σύσταση... 124 2. Μεταβίβαση... 128 α) Παρά δικαιούχου... 128 β) Καλόπιστη κτήση domain name παρά μη δικαιούχου... 129 3. Διαδοχή αιτία θανάτου... 131 α) Γενικά... 131 β) Καλόπιστη κτήση παρά μη κληρονόμου... 131 4. Αναγκαστική εκτέλεση... 131 α) Κατάσχεση ηλεκτρονικού εντύπου... 132 αα) Νομική φύση... 132 ββ) Ευχέρεια του δικαστηρίου στην επιλογή ασφαλιστικού μέτρου;... 133 γγ) Εξάντληση του ουσιαστικού δικαιώματος; 133 β) Αναγκαστική κατάσχεση... 134 γ) Διοικητική δέσμευση... 134 δ) Επιδίκαση... 135 ΙΙΙ. Ιδιωτικό και Δικονομικό Διεθνές... 135
Περιεχόμενα XXIX Κεφάλαιο Ε ΘΕΣΜΟΙ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ 8. Άϋλα αξιόγραφα... 137 Ι. Γενικά... 138 1. Ορισμός και συγγενείς έννοιες... 138 α) Αποϋλοποίηση... 138 β) Τιτλοποίηση... 138 γ) Ακινητοποίηση... 138 δ) Κριτήρια διάκρισης... 139 2. Οικονομική σημασία... 141 3. Αξιογραφική φύση του άϋλου τίτλου... 141 4. Άϋλα αξιόγραφα δυνάμει της ιδιωτικής βούλησης 142 5. Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο... 144 ΙΙ. Άϋλες ομολογίες... 144 1. Έννοια και χαρακτηριστικά... 144 α) Καταχώριση στο ηλεκτρονικό αρχείο του ΚΑΑ ή του ΣΛΠΣ... 144 β) Κοινή ενοχή - αναγκαστική ομάδα ομολογιούχων... 145 γ) Αναγκαστικός κοινός εκπρόσωπος... 145 2. Μεταβίβαση... 146 3. Ειδικότερα ζητήματα... 147 ΙΙΙ. Τιτλοποίηση ακινήτων ή απαιτήσεων... 148 1. Έννοια... 148 2. Σκοπός... 148 3. Σύσταση... 148 4. Νομική φύση... 149 α) Διαφορές από τα ενοχικά δικαιώματα... 149 αα) Όχι απεριόριστη ευθύνη... 149 ββ) Προνομιακή ικανοποίηση... 149 β) Διαφορές από τα εμπράγματα δικαιώματα... 150 αα) Απόκλιση από την αρχή του numerus clausus... 150
XXX Περιεχόμενα ββ) Απόκλιση από την αρχή της δημοσιότητας... 150 γγ) Απόκλιση την αρχή του αιτιώδους προκειμένου για τίτλους επί ακινήτων... 150 δδ) Απόκλιση από την αρχή της χρονικής προτεραιότητας... 150 εε) Απόκλιση από την αρχή «ουδενί δουλεύει το ίδιον»..... 151 στστ) Απόκλιση από την αρχή της ειδικότητας.. 151 ζζ) Απόκλιση από την αρχή της αμεσότητας;... 151 IV. Άϋλοι τίτλοι του ελληνικού δημοσίου... 152 1. Γενικά - Το σύστημα του δημόσιου δανεισμού... 152 α) Συμμετέχοντα πρόσωπα... 152 β) Λογαριασμοί στο Σύστημα και λογαριασμοί στους Φορείς..... 153 2. Έννοια και βασικά χαρακτηριστικά... 153 3. Πράξεις επί του τίτλου... 154 α) Σύσταση... 155 β) Πρώτη μεταβίβαση... 155 γ) Ύστερες μεταβιβάσεις... 156 αα) Νομική φύση... 156 ββ) Αιτία θανάτου... 156 γγ) Κτήση χωρίς τη θέληση του δικαιούχου... 157 i) Μέτρο καλής πίστης... 157 ii) Βάρος απόδειξης... 157 iii) Περιπτωσιολογία... 158 V. Άϋλες εισηγμένες μετοχές... 159 1. Η νομοθετική μετάβαση προς την αποϋλοποίηση... 159 α) Το παλαιό καθεστώς των έγχαρτων μετοχών... 159 β) Η φάση των «διπλά ενσωματωμένων» έγχαρτων μετοχών... 159 γ) Η αναγκαστική γενική αποϋλοποίηση των μετοχών... 160 δ) Αποϋλοποίηση και εγχάρτωση στη σημερινή απελευθέρωση των «οργανωμένων αγορών»... 161 2. Η χρηματιστηριακή πώληση... 162
Περιεχόμενα XXXI α) Νόμιμος συστατικός ηλεκτρονικός τύπος... 162 β) Έμμεση αντιπροσώπευση... 163 γ) Έννομη θέση του χρηματιστηρίου... 163 3. Η χρηματιστηριακή μεταβίβαση... 164 α) Άμεση απόκτηση των μετοχών από τον επενδυτή... 165 β) Νομική φύση... 165 γ) Έννομη θέση της ΕΧΑΕ... 168 δ) Πρωτότυπη κτήση και "παρά μη δικαιούχου"... 170 4. Εξωχρηματιστηριακή υπόσχεση μεταβίβασης άϋλων μετοχών... 171 5. Εξωχρηματιστηριακή μεταβίβαση άϋλων μετοχών... 172 6. Τύχη αντιφατικών καταχωρίσεων στο ΣΑΤ... 173 9. Η ειδική ρύθμιση της συμβατικής ελευθερίας στα ηλεκτρονικά δίκτυα... 175 Ι. Εγγυήσεις άσκησης της συμβατικής ελευθερίας στα ηλεκτρονικά δίκτυα «Γενική άδεια»... 176 1. Έννοια... 177 2. Όροι... 177 3. Κυρώσεις... 178 α) Αστικές κυρώσεις... 178 β) Διοικητικές κυρώσεις... 179 ΙΙ. Οι περιορισμοί της συμβατικής ελευθερίας στα κοινωφελή δίκτυα... 179 1. Καθολική υπηρεσία... 180 α) Νομική φύση... 181 β) Ανάθεση... 181 γ) Περιεχόμενο... 181 δ) Αξίωση συμμόρφωσης... 182 ε) Τιμολόγηση... 182 αα) Μέτρο... 182 ββ) Αρμοδιότητα... 183 στ) Ισότητα... 183 ζ) Χρηματοδότηση... 183
XXXII Περιεχόμενα 2. Περιορισμοί επιχειρήσεων με σημαντική θέση στην αγορά.. 185 α) Κοινές προϋποθέσεις... 185 αα) Ανεξαρτησία της επιχείρησης... 185 ββ) Σχετική αγορά... 186 γγ) Μερίδιο αγοράς... 186 δδ) Δημόσιος καταλογισμός... 187 β) Οι επιμέρους περιορισμοί... 187 αα) Υποχρέωση πρόσβασης... 187 i) Προϋποθέσεις... 187 (a) Σημαντική θέση στην σχετική αγορά... 187 (b) Επιχειρηματικά προσόντα... 188 (c) Αιτιώδης συνάφεια προς στο επίπεδο ανταγωνισμού... 188 ii) Νομική φύση... 188 iii) Τιμολόγηση... 189 iv) Ανώμαλη εξέλιξη... 190 v) Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο... 191 ββ) Υποχρέωση διαχωρισμού... 191 i) Λογιστικός διαχωρισμός... 192 ii) Δομικός διαχωρισμός... 192 iii) Λειτουργικός διαχωρισμός... 193 iv) Εθελούσιος διαχωρισμός... 194 γγ) Υποχρεώσεις αμεροληψίας, ελέγχου των τιμών, διαφάνειας και κοστοστρέφειας... 194 γ) Τριτενέργεια υπέρ των καταναλωτών... 195 Αλφαβητικό ευρετήριο... 197 Ευρετήριο νομοθετημάτων... 215