Φλεγμονώδης νόσος εντέρου κι οφθαλμός Ανδρέας Κατσάνος Επίκ. Καθηγητής Οφθαλμολογίας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Σύγκρουση συμφερόντων Καμία σύγκρουση συμφερόντων με χορηγούς του συνεδρίου
Σχέση ΙΦΝΕ και οφθαλμού Οφθαλμική προσβολή: έως και 10% ασθενών με νόσο Crohn s έως και 5% ασθενών με ελκώδη κολίτιδα Αυξημένο ρίσκο οφθαλμικής προσβολής: Ύπαρξη άλλων εξωεντερικών εκδηλώσεων Κολίτιδα ή ειλεοκολίτιδα Σε Crohn s με αρθρίτιδα: 33% περισσότερες πιθανότητες οφθαλμικών εκδηλώσεων Οφθαλμικές προσβολές συνήθως επί ενεργότητας της ΙΦΝΕ Berstein et al 2001, Lakatos et al 2003, Karamanolis 2006, Yilmaz et al 2007
Χιτώνες του βολβού 1. Σκληρός: εξωτερικός ινοκολλαγονώδης χιτώνας 2. Ραγοειδής ή αγγειώδης: στηρικτικός χιτώνας 3. Αμφιβληστροειδής: αισθητικός χιτώνας φέρει φωτου ποδοχείς
ΙΦΝΕ κι οφθαλμός Φλεγμονή χιτώνων βολβού Επισκληρίτιδα Σκληρίτιδα Κερατίτιδα Ραγοειδίτιδα Αγγειακές αποφράξεις αμφιβληστροειδούς Οπτικoπάθεια Φλεγμονή κόγχου Ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμακευτικής αγωγής
Φλεγμονή χιτώνων βολβού Επισκληρίτιδα Φλεγμονή του αγγειοβριθούς συνδετικού ιστού μεταξύ επιπεφυκότα και σκληρού Η συχνότερη οφθαλμική εκδήλωση της ΙΦΝΕ Υποδηλώνει ενεργότητα ΙΦΝΕ Κλινική εικόνα: Διάχυτη ή εντοπισμένη ερυθρότητα Ήπιο άλγος & ευαισθησία Rx: ΜΣΑΦ κολλύριο Πρόγνωση: Άριστη
Φλεγμονή χιτώνων βολβού Σκληρίτιδα Πρόσθια Οπίσθια Διάχυτη Οζώδης Νεκρωτική με φλεγμονή Νεκρωτική χωρίς φλεγμονή (scleromalacia perforans) Πρόσθιες σκληρίτιδες είναι πολύ πιο συχνές σε αυτοάνοσα νοσήματα
Φλεγμονή χιτώνων βολβού Σκληρίτιδα Υποδηλώνει ενεργότητα ΙΦΝΕ Κλινική εικόνα: Πρόσθια ή οπίσθια Διάχυτη ή εντοπισμένη ερυθρότητα Ευαισθησία & βύθειο άλγος επιδεινούμενο τη νύχτα & με κινήσεις Ιώδες ή μελανό χρώμα (σε ηλιακό φως)
Φλεγμονή χιτώνων βολβού Σκληρίτιδα Πρόσθια οζώδης Πρόσθια διάχυτη Πρόσθια νεκρωτική με φλεγμονή Scleromalacia perforans Οπίσθια σκληρίτιδα
Φλεγμονή χιτώνων βολβού Σκληρίτιδα Rx: Per os ΜΣΑΦ, Κορτιζόνη, αζαθιοπρίνη Πρόγνωση: Πρόσθια: Πολύ καλή, Οπίσθια: +/- Συχνές επιπλοκές οπίσθιας σκληρίτιδας: Κυστοειδές οίδημα ωχράς, πτυχές αμφ/δούς, ορώδης αποκόλληση αμφ/δούς Σκληρομαλακία: Διάτρηση βολβού
Φλεγμονή χιτώνων βολβού Κερατίτιδα Κλινική εικόνα: α) Περιφερική κερατοπάθεια με μικρές διηθήσεις Οπτική οξύτητα ανεπηρέαστη β) Περιφερική ελκωτική κερατίτιδα (κερατοειδολέπτυνση) Οπτική οξύτητα μειωμένη λόγω αστιγματισμού Αυξημένος κίνδυνος διάτρησης επί προσβολής και του σκληρού Συνήθως υποδηλώνει ενεργότητα ΙΦΝΕ Rx: Κορτιζόνη, αζαθιοπρίνη, χειρουργική αντιμετώπιση
Φλεγμονή χιτώνων βολβού Κερατίτιδα Περιφερική κερατίτιδα με μικρές διηθήσεις Περιφερική ελκωτική κερατίτιδα Περιφερικές κερατίτιδες: αυτοάνοσος μηχανισμός
Φλεγμονή χιτώνων βολβού Ραγοειδίτιδα Πρόσθια ραγοειδίτιδα (ιρίτιδα / ιριδοκυκλίτιδα) Φλεγμονή πρόσθιας μοίρας ραγοειδούς Διάμεση ραγοειδίτιδα Φλεγμονή άκρας περιφέρειας αμφ/δούς & οπίσθιου τμήματος ακτινωτού σώματος Οπίσθια ραγοειδίτιδα Φλεγμονή χοριοειδούς Πανραγοειδίτιδα Γενικευμένη φλεγμονή του ραγοειδούς χιτώνα
Φλεγμονή χιτώνων βολβού Ραγοειδίτιδα 2% - 4% των ασθενών με ΙΦΝΕ θα εμφανίσουν ραγοειδίτιδα Συνηθέστερα: Οξεία πρόσθια ραγοειδίτιδα Κλινική εικόνα: Φωτοφοβία Θάμβος Ήπιος πόνος Ερυθρότητα (κυρίως γύρω από σκληροκερατοειδικό όριο) Συνήθως υποδηλώνει ενεργότητα ΙΦΝΕ Συσχέτιση CD με ιερολαγονίτιδα & ιρίτιδα (HLA-B27) Rx: Κυκλοπληγικά, Στεροειδή (Τοπικά, sub-tenon, per os), Azathioprine, Infliximab
Φλεγμονή χιτώνων βολβού Ραγοειδίτιδα Περικεράτιος ένεση Οπίσθιες συνέχειες Ραγοειδιτιδικός καταρράκτης Κυστοειδές οίδημα ωχράς κιλήδας Υποτενόνιος χορήγηση στεροειδών
Αγγειακές αποφράξεις αμφιβληστροειδούς 1. Απόφραξη κεντρικής αρτηρίας αμφιβληστροειδούς (ή κλάδου αυτής) 2. Απόφραξη κεντρικής φλέβας αμφιβληστροειδούς (ή κλάδου αυτής) Αιφνίδια έκπτωση όρασης χωρίς πόνο Δυνητικώς πολύ σοβαρές επιπλοκές (οίδημα ωχράς, νεοαγγειακό γλαύκωμα) Αναγκαία η έγκαιρη διάγνωση & στενή παρακολούθηση
Αγγειακές αποφράξεις αμφιβληστροειδούς Αρτηριακή απόφραξη Φλεβική απόφραξη Κλάδου Κεντρικού αγγείου
Αγγειακές αποφράξεις αμφιβληστροειδούς Νεοαγγειακό γλαύκωμα Ισχαιμία αμφ/δούς παραγωγή VEGF Νεοαγγείωση σε βυθό και πρόσθια μόρια Συχνότερα σε ισχαιμική απόφραξη κεντρικής φλέβας αμφ/δούς Εμφάνιση σε 3 μήνες 2 χρόνια μετά την απόφραξη Δύσκολη αντιμετώπιση, κακή πρόγνωση Μπορεί να οδηγήσει σε τυφλό & επώδυνο οφθαλμό
Οπτικοπάθεια Μηχανισμοί 1. Λόγω φλεγμονής ή ισχαιμίας νευρικού ιστού 2. Λόγω ενδοκράνιας υπέρτασης 3. Ανεπιθύμητη ενέργεια anti-tnf παραγόντων Katsanos A et al J Crohns Colitis 2013
Οπτικοπάθεια 1) Λόγω φλεγμονής ή ισχαιμίας νευρικού ιστού Κλινικές μορφές Νευροαμφιβληστροειδίτιδα Θηλίτιδα Οπτική νευρίτιδα («απομυελινωτική» ή «οπισθοβολβική») Ισχαιμική οπτικοπάθεια Πιθανή σχέση ΙΦΝΕ με απομυελινωτικές παθήσεις (MS, μυελίτιδα, οπτική νευρίτιδα, σ. Guillain-Barre) Gupta et al 2005, Rang et al 1982, Kimura et al 2000
Οπτικοπάθεια 1) Λόγω φλεγμονής ή ισχαιμίας νευρικού ιστού Συμπτώματα Έκπτωση όρασης χωρίς πόνο (νευροαμφιβληστροειδίτιδα, θηλίτιδα, ισχαιμική οπτικοπάθεια) Έκπτωση όρασης με πόνο στις κινήσεις κυρίως το βράδυ (απομυελινωτική) Υποτροπές (απομυελινωτική) Συχνά «ούτε ο ασθενής αλλά ούτε ο οθαλμίατρος βλέπει κάτι» Katsanos A et al J Crohns Colitis 2013
Οπτικοπάθεια 1) Λόγω φλεγμονής ή ισχαιμίας νευρικού ιστού Νευροαμφιβληστροειδίτιδα Θηλίτιδα Πρόσθια ισχαιμική οπτικοπάθεια (οξεία φάση) Πρόσθια ισχαιμική οπτικοπάθεια (χρόνια φάση, οπτική ατροφία)
Οπτικοπάθεια 2) Λόγω ενδοκράνιας υπέρτασης Συμπτώματα Κεφαλαλγία, ναυτία, έμετος, θάμβος, σκοτώματα, παροδική αμαύρωση, φωταψίες Αιτιολογία Ασαφής (? ρόλος κορτιζόνης, σουλφασαλαζίνη, διαταραχές πηκτικότητας/γλοιότητας)
Οπτικοπάθεια 3) Ανεπιθύμητη ενέργεια anti-tnf παραγόντων Infliximab Adalimumab Απομυελινωτική οπτικοπάθεια Τοξική οπτικοπάθεια Felekis et al 2009, Hejazi et al 2008, Mumoli et al 2007, Strong et al 2004
Οπτικοπάθεια 3) Ανεπιθύμητη ενέργεια anti-tnf παραγόντων Απομυελινωτική οπτικοπάθεια Μονόπλευρη Έκπτωση όρασης με πόνο (κινήσεις / νύχτα) Συχνά συνυπάρχουν απομυελινωτικές βλάβες σε ΚΝΣ Bidagouren et al 2007
Οπτικοπάθεια 3) Ανεπιθύμητη ενέργεια anti-tnf παραγόντων Απομυελινωτική οπτικοπάθεια Κάποιοι ασθενείς με ΙΦΝΕ & οπτική νευρίτιδα υπό anti-tnf εκδήλωσαν MS Παραμένει άγνωστο αν οι anti-tnf προκαλούν ή απλά αποκαλύπτουν την προδιάθεση για MS Bersouda-Grimaldi et al 2007, Bidagouren et al 2007, Katsanos et al 2013
Οπτικοπάθεια 3) Ανεπιθύμητη ενέργεια anti-tnf παραγόντων Τοξική οπτικοπάθεια Αμφοτερόπλευρη Σε όλα τα περιστατικά: Κατά / αμέσως μετά την 3 η δόση infliximab (δοσο- ή χρόνο-εξαρτώμενη τοξικότητα?) Ten Tusscher et al 2003, Chan & Castellanos 2010
Φλεγμονή κόγχου Σπάνια εκδήλωση ΙΦΝΕ (συνηθέστερα σε CD, γυναίκες) Κλινικό φάσμα 1. Φλεγμονώδης νόσος κόγχου («ψευδο-όγκος κόγχου») 2. Μυοσίτιδα κόγχου 3. Οπίσθια σκληρίτιδα 4. Δακρυοαδενίτιδα Η κλινική εικόνα καθορίζεται από: 1. Ανατομικά στοιχεία που προσβλήθηκαν 2. Αύξηση της ενδο-κογχικής πίεσης 3. Δυσλειτουργία ανατομικών στοιχείων λόγω συμπίεσης
Φλεγμονή κόγχου Κλινική εικόνα Οπισθοβολβικός πόνος (επιδεινούμενος τη νύχτα / με κινήσεις βολβού) Διπλωπία Πρόπτωση βολβού Οφθαλμοπληγία Οίδημα βλεφάρου Οίδημα & ερυθρότητα επιπεφυκότα Έκπτωση όρασης Διαφορική διάγνωση Κυτταρίτιδα κόγχου Θυρεοειδική κογχοπάθεια Όγκος Καρωτιδο-σηραγγώδης επικοινωνία Αντιμετώπιση ΜΣΑΦ, Στεροειδή, infliximab, adalimumab, ακτινοθεραπεία, αποσυμπίεση κόγχου
Ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμακευτικής αγωγής Anti-TNF Οπτική νευροπάθεια Κυκλοσπορίνη Οπτική νευροπάθεια, οφθαλμοπληγία, νυσταγμός Μεθοτρεξάτη Επιπεφυκίτιδα (συσσώρευση σε δάκρυα) Κορτιζόνη Καταρράκτης Γλαύκωμα Κεντρική ορώδης χοριοαμφιβληστροειδοπάθεια
Ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμακευτικής αγωγής Οπίσθιος υποκαψικός καταρράκτης Τα παιδιά σπάνια παραπονιούνται για μείωση της όρασης Καταρράκτης πριν την ηλικία των 7 ετών μπορεί να επιφέρει μόνιμες βλάβες στην ανάπτυξη της οπτικής λειτουργίας (αμβλυωπία)
Ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμακευτικής αγωγής Το γλαύκωμα που σχετίζεται με τη λήψη κορτιζόνης είναι ασυμπτωματικό μέχρι το τελικό στάδιο
Ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμακευτικής αγωγής Κεντρική ορώδης χοριοαμφιβληστροειδοπάθεια Διαταραχή διαπερατότητας των αγγείων χοριοειδούς στην περιοχή της ωχράς Νέοι άνδρες υπό κορτιζονοθεραπεία, στρες, προσωπικότητα τύπου Α Rx: Διακοπή κορτιζόνης, spironolactone, eplerenone, laser
Συμπεράσματα Οι οφθαλμικές εκδηλώσεις της ΙΦΝΕ δεν είναι σπάνιες, ειδικά σε υποομάδες ασθενών (π.χ. με κολίτιδα, αρθρίτιδα) Η οφθαλμική προσβολή δεν υποδηλώνει απαραίτητα έξαρση της νόσου Αρκετές οφθαλμικές εκδηλώσεις είναι απειλητικές για την όραση Απαιτείται έγκαιρη διάγνωση και στενή παρακολούθηση των ασθενών με οφθαλμική εκδήλωση της ΙΦΝΕ
Ευχαριστώ!!!