ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΘΕΩΡΙΑ & ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Αναστασία Στρατηγέα

ΑΔΕΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς. 2

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΑΞΟΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. Η Έννοια της Συμμετοχής - Ιστορική Εξέλιξη Κατευθύνσεις Πολιτικής σε Παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό Επίπεδο 2. Η Έννοια της Συμμετοχής: Ορισμός, Ρόλος, Αρχές 3. Συμμετοχικός Σχεδιασμός (ΣΣ) - Θεωρητικές Αρχές - Επίπεδα Συμμετοχής 4. Ταξινόμηση Μεθόδων Συμμετοχής 5. Μέθοδοι Αποτύπωσης της Διαφορετικότητας 6. Μέθοδοι Σύγκλισης ή Επίτευξης Ομοφωνίας 7. Επιλογή Μεθόδου Συμμετοχής 8. Τεχνολογίες Πληροφορίας & Επικοινωνίας (ΤΠΕ) και Συμμετοχικός Σχεδιασμός - Web-based Εφαρμογές 9. Παραδείγματα Εφαρμογής ΣΣ - Ελληνική / Διεθνής Εμπειρία 3

ΕΝΟΤΗΤΕΣ Χωρικός σχεδιασμός Νέες κατευθύνσεις Συμμετοχικός Σχεδιασμός Επίπεδα Συμμετοχικού Σχεδιασμού Συμμετοχή κοινού στα στάδια της διαδικασίας σχεδιασμού Ρόλος σχεδιαστή 4

ΧΩΡΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 5

Απόλυτος χώρος (absolute space) Ευκλείδειος χώρος - διακριτός - μπορεί να μετρηθεί Διακριτές οντότητες, που συνδέονται με τα: φυσικά χαρακτηριστικά ανθρωπογενή χαρακτηριστικά Σχετικός χώρος (relative space) ΧΩΡΟΣ Χωρικό μοντέλο: περιλαμβάνει ροές ενέργειας, ατόμων και αγαθών Ενσωματώνει: την έννοια του χρόνου Αναπαράσταση στοιχείων του π.χ. δίκτυα μεταφορών Χώρος των σχέσεων (relational space) Προσαρμόζεται καλύτερα στη μελέτη των κοινωνικών, πολιτικών και πολιτισμικών διαστάσεων Κάθε σημείο του υφίσταται την επίδραση στοιχείων των παραπάνω διαστάσεων από το παρελθόν και το παρόν 6 (Harvey, 2006)

ΧΩΡΟΣ Χώρος ως απόλυτη φυσική οντότητα Φυσική/γεωγραφική αντίληψη, ο χώρος ως το φυσικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο πλέκονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες Χώρος ως σχέση ή διαδικασία Ενσωματώνει τη χωροθέτηση και την αλληλεξάρτηση των δραστηριοτήτων - χωρική διαφοροποίηση οικονομικών δομών και κοινωνικών σχέσεων κ.λπ. Χώρος ως «τόπος» Συγκρότηση τόπου - φυσικά, κοινωνικά, ιστορικά, πολιτικά, πολιτιστικά, οικονομικά χαρακτηριστικά ταυτότητα διαφοροποίηση από άλλους τόπους (Λεοντίδου, 2011) 7

Χώρος (space) ΧΩΡΟΣ Έμφαση: Φυσική διάσταση, φυσικά χαρακτηριστικά - μορφολογία, ανάγλυφο κ.λπ. Καθορισμός θέσης στον φυσικό χώρο - εισάγει έννοιες όπως απόσταση, εγγύτητα κ.λπ. Τόπος (place) Μοναδικά οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, φυσικά και άλλα στοιχεία μιας περιοχής ταυτότητα / ιδιαίτερη φυσιογνωμία Χωρική κλίμακα (spatial scale) Οριοθέτηση χωρικών ενοτήτων Οργάνωση χώρου μελέτη χωρικών προβλημάτων Κλίμακες: γειτονιά, τοπική, περιφερειακή, εθνική, υπερεθνική - εξέταση των προβλημάτων Διαφορετική οπτική - βαθμό εμβάθυνσης εργαλεία - μεθοδολογικές προσεγγίσεις (Sokol, 2011) 8

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ - ΟΡΙΣΜΟΣ Οι διάφοροι ορισμοί για τον σχεδιασμό συγκλίνουν στις έννοιες του καθορισμού των στόχων, της ανάλυσης δεδομένων, της αξιολόγησης εναλλακτικών αντιμετωπίσεων, επιλογών και αποφάσεων, της διατύπωσης προγράμματος ενεργειών και διαδικασιών υλοποίησης. Κοινός, επίσης, τόπος των διαφόρων ορισμών του σχεδιασμού είναι ότι υπάρχει κάποια τελική επιθυμητή κατάσταση. Ο σχεδιασμός είναι το άθροισμα όλων των ενεργειών που αναλαμβάνονται από κάποια αρχή ή αρχές, έτσι ώστε να επιτευχθεί αυτή η τελική επιθυμητή κατάσταση (Καμχής, 2007:24) [ ] εργαλείο για την επιδίωξη στόχων, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα, η περιφερειακή ισορροπία, η αποτελεσματικότητα στη χρήση των πόρων σε στενότητα, η κοινωνική ευημερία και η ποιότητα ζωής, η προστασία της παραδοσιακής κληρονομιάς και του περιβάλλοντος και τέλος η εξασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος (Βασενχόβεν, 2004:25) 9

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ - ΟΡΙΣΜΟΣ μια ιεραρχημένη διαδικασία παρέμβασης με στόχο την επίλυση παρόντων ή μελλοντικών προβλημάτων με στόχο την αρμονικότερη λειτουργία της κοινωνίας... περιλαμβάνει σειρά ενεργειών και βημάτων, που οδηγούν στην επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, όπως αυτοί έχουν διατυπωθεί από τα κέντρα λήψης αποφάσεων (Γιαουτζή και Στρατηγέα, 2011) 10

Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΕΝΟΣ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ Συλλογή πληροφορίας για τη χάραξη πολιτικής Αξιοποίηση γνώσης ευρύτερων κοινωνικών, επιστημονικών ομάδων, φορέων, ΚΛΑ, κ.λπ. Προβλήματα αστικού ή/και περιφερειακού σχεδιασμού Δυνατές μελλοντικές καταστάσεις/εικόνες (decision environment) ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ 11

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Σχεδιασμός (αστικός ή/και περιφερειακός) - δραστηριότητα, που από τη φύση της, είναι στενά συνδεδεμένη με το ΜΕΛΛΟΝ Ανάγκη συλλογής πληροφορίας από τους κοινωνικούς εταίρους (β) Αβεβαιότητα ως προς το σύστημα αξιών (α) Αβεβαιότητα ως προς τις εξελίξεις του ευρύτερου περιβάλλοντος (γ) Αβεβαιότητα ως προς τις αποφάσεις που λαμβάνονται Σχεδιαστικό Πρόβλημα (Friend και Hickling, 2006) 12

ΝΕΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Υιοθέτηση συμμετοχικών προσεγγίσεων στον σχεδιασμό διερεύνηση του συστήματος αξιών των αποδεκτών του σχεδιασμού πλαίσιο λήψης αποφάσεων πολιτικής Διερεύνηση/διατύπωση εναλλακτικών μελλοντικών καταστάσεων foresight- σε έναν μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα - αξιοποίηση ποιοτικών μεθοδολογικών προσεγγίσεων αβεβαιότητα εξελίξεων ευρύτερου περιβάλλονος Συντονισμός μεταξύ φορέων και ομάδων της κοινωνίας, αλλά και μεταξύ φορέων λήψης απόφασης σε οριζόντιο επίπεδο - μεταξύ φορέων του ίδιου ιεραρχικά επιπέδου κάθετο επίπεδο - μεταξύ φορέων λήψης αποφάσεων διαφορετικών ιεραρχικών επιπέδων 13

ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ (FORESIGHT)? ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΟΙΝΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΡΑΜΑΤΟΣ μια συστηματική διαδικασία συλλογής πληροφορίας με τη συμμετοχή του κοινού και μία μεσο- μακροπρόθεσμη διαδικασία δημιουργίας οράματος που αποσκοπεί στην παροχή πληροφορίας για τη λήψη απόφασης σήμερα και την ενεργοποίηση συλλογικών δράσεων ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΧΑΡΑΞΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ http://forlearn.jrc.ec.europa.eu/guide/ - FOR-LEARN Online Foresight Guide 14

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η ανάγκη μιας περισσότερο μακροπρόθεσμης θεώρησης του σχεδιασμού είναι προϊόν της κατανόησης ότι οι διεργασίες που λαμβάνουν χώρα σε περιβαλλοντικό, οικονομικό, κοινωνικό, τεχνολογικό κ.λπ. επίπεδο απαιτούν μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα για να διαφανούν 15

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ - ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ προσεγγίσεις & εργαλεία (explorative) ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΕΣ προσεγγίσεις & εργαλεία (normative)... εξετάζουν το μέλλον στη βάση παρελθουσών & παρουσών τάσεων μεταφέροντας έτσι στο μέλλον όλες τις αδυναμίες και τα προβλήματα του παρελθόντος - παρόντος... διερευνούν τα «μονοπάτια» πακέτα πολιτικών που πρέπει να ακολουθηθούν για την επιδίωξη μιας συγκεκριμένης -επιθυμητής- μελλοντικής εικόνας 16

ΧΩΡΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Χωρική κλίμακα αναφοράς σχεδιασμού Ρόλο για την προσέλκυση του ενδιαφέροντος του κοινού και την ανταπόκρισή του για συμμετοχή στη διαδικασία σχεδιασμού Αντίληψη χώρου και τόπου Σημαντικός παράγοντας για τον προσδιορισμό του: «ποιος ενδιαφέρεται» για τις σχεδιαζόμενες παρεμβάσεις στον χώρο ή τον τόπο «πόσο ενδιαφέρεται» και «για ποιόν λόγο» 17

ΧΩΡΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Προβλήματα που αναφέρονται στην τοπική κλίμακα κινητοποιούν το ενδιαφέρον για συμμετοχή Όσο η χωρική κλίμακα μεγαλώνει υπερτοπική κλίμακατο ενδιαφέρον για συμμετοχή μειώνεται Ισχύει και για προβλήματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, π.χ. ανεύρεση τόπου απόθεσης πυρηνικών αποβλήτων Το ενδιαφέρον μεταβάλλεται άρδην όταν το πρόβλημα λάβει τοπικό χαρακτήρα, με την επιλογή δηλαδή συγκεκριμένου τόπου χωροθέτησης 18

ΧΩΡΙΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Επιτακτική ανάγκη για προσπάθεια από τα κέντρα λήψης αποφάσεων και τους σχεδιαστές εμπλοκής των τοπικών κοινωνιών ακόμη και σε ζητήματα που αποτελούν αποφάσεις ανώτερων σχεδιαστικών επιπέδων η υλοποίηση των οποίων λαμβάνει εν τέλει τοπικό χαρακτήρα π.χ. χωροθέτηση ενός ΧΥΤΥ, μιας ενεργειακής υποδομής ή ενός αεροδρομίου εθνικού ενδιαφέροντος 19

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΠΟΛΙΤΩΝ ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΕΔΙΑΣΤΕΣ: αύξηση διαθέσιμης γνώσης - κατανόηση αξιών και προτεραιοτήτων τοπικών κοινωνιών - αποτελεσματικότερη διαχείριση χωρικών προβλημάτων ΚΕΝΤΡΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ: πλουραλιστικότερες προσεγγίσεις στην επίλυση προβλημάτων σύνθεση διαφορετικών οπτικών των κοινωνικών ομάδων - καλύτερη εφαρμογή πολιτικών διαχείριση συγκρούσεων ΠΟΛΙΤΕΣ: δυνατότητα παρέμβασης ευαισθητοποίηση σύγχρονες προκλήσεις - δημιουργία ενεργών πολιτών στις 20

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Η αντίληψη και η στάση διαφορετικών ομάδων της κοινωνίας απέναντι στα προβλήματα του σχεδιασμού διαφέρει Οι κοινωνικοί - πολιτιστικοί παράγοντες επηρεάζουν σημαντικά τη διαμόρφωση ομάδων πληθυσμού με διαφορετικές θεωρήσεις, οράματα, θέσεις, στάση, αντίληψη συμμετοχής κ.λπ. απέναντι στα διάφορα προβλήματα του σχεδιασμού ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: αξιοποίηση πυρηνικής ενέργειας κάποιες ομάδες αξιολογούν θετικά μια τέτοια προοπτική για την αποτελεσματικότερη και οικονομικότερη παραγωγή ενέργειας άλλες αρνητικά, προτάσσοντας τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές, οικονομικές και λοιπές επιπτώσεις στην περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος 21

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Ομάδα 1 Οπαδοί αγοράς ως ρυθμιστικού παράγοντα: άτομα ή επιχειρηματίες που θεωρούν τη συμμετοχή ως ένα στοιχείο περιορισμού στην ελευθερία τους - ρυθμιστικός παράγων αποφάσεων είναι η αγορά Ομάδα 2 Οπαδοί ιεραρχικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων: αναγνωρίζουν κάποια ιεραρχία στη διαδικασία λήψης αποφάσεων οι αποφάσεις πρέπει να παίρνονται από τους ειδικούς - αρνητική θέση στη συμμετοχή μη ειδικών στον σχεδιασμό Ομάδα 3 Μοιρολάτρες: η δυνατότητα παρέμβασης των ομάδων είναι περιορισμένη - οι ισχυρότερες ομάδες - που έχουν πρόσβαση στις διαδικασίες και τα κέντρα λήψης αποφάσεων θα πάρουν αποφάσεις για αυτούς Ομάδα 4 Οπαδοί ισότητας ευκαιριών των ομάδων: η συμμετοχή ως εργαλείο - υπέρ της αξιοποίησής της ως ευκαιρίας για την ανακατανομή δύναμης/επιρροής των διαφόρων ομάδων 22

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 23

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Ορθολογικός-συνοπτικός σχεδιασμός (Rational comprehensive planning) Αυξητικός σχεδιασμός (Incremental planning) Συνηγορικός σχεδιασμός (Advocacy planning) Σχεδιασμός κατευθυνόμενος από την εφαρμογή (Implementationoriented planning) Στρατηγικός σχεδιασμός (Strategic planning) Αναδραστικός σχεδιασμός (Transactive planning) Διαπραγματευτικός σχεδιασμός (Negotiative planning) Επικοινωνιακός σχεδιασμός (Communicative planning) Συμμετοχικός σχεδιασμός (Participatory planning) 24

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Διαδικασία αλληλεπίδρασης μεταξύ ΚΛΑ και εμπλεκόμενων ομάδων ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΟΙΝΟΥ ΜΕΣΟ: Πλατφόρμα επικοινωνίας για την ανταλλαγή απόψεων, γνώσης και πληροφορίας ΣΤΟΧΟΣ: Λήψη απόφασης - Χάραξη πολιτικής από τους ανθρώπους με τους ανθρώπους για τους ανθρώπους (Healey, 1993; Renn, 1993) 25

ΡΟΛΟΣ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΚΟΙΝΟ ή ΟΜΑΔΕΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ (stakeholders): επηρεάζουν με βάση της δικής τους οπτική, αντίληψη, εμπειρία κ.λπ., τη διαδικασία σχεδιασμού στα διάφορα στάδιά της ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΣ: από τεχνοκράτης σε διαμεσολαβητή διαχείριση συγκρούσεων επιδίωξη συναίνεσης μεταξύ ευρύτερων στρωμάτων της κοινωνίας για την επίτευξη των στόχων του σχεδιασμού επιτελικός ρόλος στην οργάνωση και τον συντονισμό της συμμετοχικής διαδικασίας ΚΕΝΤΡΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ: αποσκοπούν να συγκεράσουν την εμπειρική γνώση των αποδεκτών του σχεδιασμού (άτομα, κοινωνικές ομάδες, ομάδες συμφερόντων κ.λπ.), την επιστημονική γνώση των σχεδιαστών και τις πολιτικές προτεραιότητες και επιλογές, όπως αυτές τίθενται από τα ανώτερα επίπεδα σχεδιασμού 26

ΕΜΠΛΟΚΗ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ Προσδιορισμός δημοσίου συμφέροντος με πλουραλιστικό τρόπο Αναγνώριση συλλογικού, κοινής προσπάθειας, ως κοινωνικής αξίας Κατάθεση διαφορετικών οραμάτων και αποτύπωση διαφορετικότητας Διαφάνεια, δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και ανοικτός διάλογος Διάθεση για κάποιας μορφής συμβιβασμό μέσα από τη διαδικασία διαπραγμάτευσης Εκπαιδευτικός ρόλος σε ατομικό επίπεδο - αυτοέλεγχος ατομικού συμφέροντος σε συλλογικό επίπεδο - αλληλοκατανόηση, διαπραγμάτευση, συνεργασία, αμοιβαίες υποχωρήσεις κ.λπ. για την επιδίωξη κοινών στόχων 27

ΝΕΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ & ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Συμμετοχή κοινού / φορέων κ.ά. Οριζόντια ολοκλήρωση και συνεργασία Κάθετη ολοκλήρωση και συνεργασία 28

ΝΕΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ & ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Εισαγωγή νέων εργαλείων χάραξης πολιτικής (soft policy instruments) ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΟΙΝΟΥ ΔΙΑΧΥΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ: για κρίσιμα κοινωνικά, περιβαλλοντικά κ.ά. Προβλήματα - Εργαλεία : καμπάνιες, συστάσεις πολιτικής, εκπαίδευση κ.λπ. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ / ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ: μεταξύ διαφορετικών ομάδων Εργαλεία: δικτυώσεις, συνεργασίες ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, κοινωνικά δίκτυα κ.ά. ΝΟΜΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ: νόμοι, διατάγματα κ.ά. - θεσμοθέτηση συμμετοχής κοινού στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων ΥΒΡΙΔΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ: διευκόλυνση αλληλεπίδρασης ΚΛΑ και ομάδων ενδιαφερόντων - Εργαλεία: (διαδικτυακές) πλατφόρμες συνεργασίας 29

ΝΕΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ & ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ - ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ: εμπλοκή ομάδων ενδιαφερόντων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων-χάραξης πολιτικής Ανάπτυξη, εφαρμογή και παρακολούθηση / αναθεώρηση πολιτικών, σχεδίων προγραμμάτων κ.λπ. με ευρεία συμμετοχή ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ 30

ΝΕΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ & ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΘΕΤΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ - συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων λήψης απόφασης Η φύση των μελετώμενων προβλημάτων διαπερνά τις διάφορες χωρικές κλίμακες π.χ. περιβαλλοντικά προβλήματα Κάποιες κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, οικολογικές κ.λπ. διαδικασίες μπορούν να παρατηρηθούν ή έχουν αρνητικότερες επιπτώσεις σε κάποιες χωρικές κλίμακες Η χάραξη πολιτικής σε ένα υψηλότερο ιεραρχικά επίπεδο καθορίζει το ΠΛΑΙΣΙΟ λήψης αποφάσεων σε χαμηλότερα ιεραρχικά επίπεδα Πλατφόρμα αλληλεπίδρασης ενός φάσματος επιστημόνων, φορέων λήψης απόφασης στα διαφορετικά επίπεδα, ερευνητών, ομάδων ενδιαφερόντων κ.λπ. εμπλουτισμός κατανόησης προβλημάτων 31

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΩΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟΧΟΣ: ενημέρωση, εκπαίδευση, ενθάρρυνση υπεύθυνων συμπεριφορών ΚΕΝΤΡΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΟΙΝΟ ΚΕΝΤΡΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΟΙΝΟ ΣΤΟΧΟΣ: ανταλλαγή πληροφορίας, χάραξη προτεραιοτήτων 32

Πληροφόρηση (information giving) ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Κέντρα Λήψης Αποφάσεων Πληροφορία προς μία κατεύθυνση Κοινό Συμβουλευτικότητα (consultation) Κέντρα Λήψης Αποφάσεων Πληροφορία προς δύο κατευθύνσεις Ενεργός συμμετοχή (active participation) Κοινό Πλαίσιο συζήτησης (ερωτήματα / ζητήματα): τίθεται από τα ΚΛΑ Κέντρα Λήψης Αποφάσεων Πληροφορία προς δύο κατευθύνσεις Κοινό Πλαίσιο συζήτησης (ερωτήματα/ζητήματα): τίθεται από τα ΚΛΑ και το κοινό 33

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Διαδικασία αμοιβαίας μάθησης μεταξύ των εμπλεκομένων Συλλογή εμπειρικής πληροφορίας διερεύνηση κύριων αβεβαιοτήτων για το μέλλον Δημιουργία νέων προοπτικών επίλυσης των προβλημάτων Γεφύρωση απόστασης μεταξύ επιστημονικής κοινότητας και ομάδων ενδιαφερόντων ολοκλήρωση επιστημονικής και εμπειρικής γνώσης Πολιτική ισότητα, δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων - ανάπτυξη κοινωνικής ευθύνης Ανάπτυξη δημιουργικών ικανοτήτων εμπλεκομένων Bouzit και Loubier (2004a και 2004b) 34

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Ενισχύει την ικανότητα / δεξιότητες των πολιτών για εμπλοκή στα κοινά δημιουργία κουλτούρας συμμετοχής Παράγονται σχέδια, πολιτικές, έργα κ.ά. που τυγχάνουν ευρύτερης αποδοχής Οικοδομεί την εμπιστοσύνη του κοινού στις αποφάσεις που λαμβάνονται εφαρμογή υψηλής ποιότητας δημοκρατικής διακυβέρνησης Δημιουργεί μια πλατφόρμα επικοινωνίας και μάθησης διάχυση πληροφοριών, δεδομένων και εμπειριών συμμετεχόντων (Elliott και άλλοι, 2005) 35

(Creighton, 2005) ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Βελτίωση ποιότητας αποφάσεων Ελαχιστοποίηση κόστους /καθυστερήσεων εξοικονόμηση από την ελαχιστοποίηση του χρόνου εφαρμογής μιας απόφασης Δημιουργία συναινέσεων ανάμεσα σε ομάδες διαφορετικών ενδιαφερόντων Καταλυτική λειτουργία απέναντι σε ακραίες θέσεις απάλυνση αντιθέσεων Διασφάλιση αξιοπιστίας και νομιμοποίησης των ΚΛΑ Ωρίμανση και ενδυνάμωση κοινωνικών ομάδων απέναντι στην έννοια της συμμετοχής - συμμετοχικές διαδικασίες ως διαδικασίες εκπαίδευσης ώριμων και υπεύθυνων πολιτών 36

4 Διασφάλιση ίσης δυνατότητας συμμετοχής 3 Κατάλληλος σχεδιασμός συμμετοχικής διαδικασίας Πολυπλοκότητα εξεταζόμενου ζητήματος 2 Απλοποίηση πληροφορίας που επικοινωνείται 8 «Κοινή γλώσσα» επικοινωνίας μεταξύ εμπλεκομένων Διαχείριση προσδοκιών των εμπλεκομένων Έλλειψη εμπιστοσύνης σε θεσμικές διαδικασίες 6 7 5 Ενσωμάτωση επιμέρους απόψεων στο τελικό «προϊόν» 1 ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 9 Έλλειψη συμμετοχικής κουλτούρας σχεδιασμού 11 12 Κόστος συμμετοχικής διαδικασίας Έλλειψη μεσομακροπρόθεσμου σχεδιασμού Επεξεργασία - κωδικοποίηση συμπερασμάτων κοινωνικού διαλόγου 37 10

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 1 Έλλειψη συμμετοχικής κουλτούρας σχεδιασμού ΕΛΛΕΙΨΗ Εμπειρίας δεξιοτήτων ΟΡΓΑΝΩΤΩΝ / ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΩΝ για την αποτελεσματικότερη διαχείριση /αξιοποίηση των διαδικασιών διαβούλευσης και την επίτευξη του στόχου τους Εμπειρίας ΚΟΙΝΟΥ που εμπλέκεται στη διαδικασία του συμμετοχικού σχεδιασμού σε ανάλογα εγχειρήματα 38

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 2 Πολυπλοκότητα εξεταζόμενου προβλήματος Δεν είναι σε θέση όλες οι ομάδες κοινού να παράσχουν ασφαλείς κρίσεις όταν το υπό εξέταση ζήτημα χαρακτηρίζεται από υψηλό επίπεδο πολυπλοκότητας ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: η υπό εξέλιξη συμμετοχική διαδικασία που υλοποιείται στη χώρα μας για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων στο πλαίσιο της Οδηγίας/2000/60 της ΕΕ 39

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 3 Κατάλληλος σχεδιασμός συμμετοχικής διαδικασίας... κρίσιμος παράγοντας για: μεγαλύτερη συμμετοχή κοινού αντιπροσωπευτικότερη συμμετοχή Προετοιμασία κοινού για αποτελεσματικότερη εμπλοκή στη διαδικασία 40

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 4 Διασφάλιση ίσης δυνατότητας συμμετοχής Δημιουργία κατάλληλου κλίματος συζήτησης, που επιτρέπει την ίση δυνατότητα συμμετοχής των εμπλεκομένων στη συμμετοχική διαδικασία Ενθάρρυνση λιγότερο «ισχυρών» ομάδων για συμμετοχή και διατύπωση άποψης 41

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 5 «Κοινή γλώσσα» επικοινωνίας μεταξύ εμπλεκομένων Κρίσιμο στοιχείο συμμετοχικής διαδικασίας Η απουσία του μπορεί να υπονομεύσει την αμοιβαία κατανόηση και τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης των εμπλεκομένων στη διαδικασία [κοινού, ομάδων συμφερόντων (stakeholders), επιστημόνων, ειδικών, κ.λπ.] 42

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 6 Απλοποίηση πληροφορίας που επικοινωνείται Η πληροφορία που επικοινωνείται πρέπει να είναι εύληπτη και εύκολα κατανοητή από μη εξειδικευμένο κοινό ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ επικοινωνίας αλληλεπίδρασης συμμετεχόντων 43

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 7 Διαχείριση προσδοκιών συμμετεχόντων Ιδιαίτερα λεπτό σημείο προς αντιμετώπιση από τους οργανωτές της συμμετοχικής διαδικασίας Σημαντική η αποφυγή δημιουργίας υψηλών προσδοκιών που δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν Δυσπιστία συμμετεχόντων Αποδυνάμωση συμμετοχικής διαδικασίας 44

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 8 Έλλειψη εμπιστοσύνης σε θεσμικές διαδικασίες Τέτοιου είδους διαδικασίες χρησιμοποιούνται πολλές φορές από τις ισχυρότερες ομάδες συμφερόντων με σκοπό τη δημιουργία ενός μανδύα νομιμοποίησης προειλημμένων αποφάσεων 45

9 ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ Ενσωμάτωση επιμέρους απόψεων στο τελικό «προϊόν» Ενσωμάτωση, στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, επιμέρους απόψεων στο τελικό «προϊόν» «Αποτύπωση» συμβολής εμπλεκομένων στο τελικό προϊόν του σχεδιασμού (ownership) «Δέσμευση» εμπλεκομένων Επιτυχής υλοποίηση σχεδίων 46

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 10 Επεξεργασία - κωδικοποίηση συμπερασμάτων κοινωνικού διαλόγου Κατάλληλη επεξεργασία και κωδικοποίηση συμπερασμάτων κοινωνικού διαλόγου Αξιοποίηση από τον σχεδιαστή και τα ΚΛΑ 47

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 11 Έλλειψη μεσο/μακροπρόθεσμου σχεδιασμού Αποσπασματικότητα σχεδιαστικών παρεμβάσεων - επείγον χαρακτήρας για άμεση αντιμετώπιση οξυμμένων προβλημάτων Φραγμός στην υλοποίηση συμμετοχικών διαδικασιών που είναι περισσότερο χρονοβόρες Διατήρηση δύναμης των «ισχυρών» Ακόμη πιο ανίσχυρες οι «μειονεκτούσες ομάδες» αδυναμία έκφρασης των απόψεών τους και παρέμβασης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων 48

ΚΥΡΙΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ 12 Κόστος συμμετοχικής διαδικασίας Κόστος και χρόνος παρεμποδίζουν την ευρεία υιοθέτηση του συμμετοχικού σχεδιασμού Μακροπρόθεσμα εξοικονομούν χρόνο από το στάδιο υλοποίησης των αποφάσεων, το οποίο κινείται με ταχύτερους ρυθμούς σε μια κοινωνία ήδη προετοιμασμένη για την εφαρμογή τους 49

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 50

ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Ανάπτυξη εμπιστοσύνης μεταξύ εμπλεκομένων μερών Εμπλουτισμός διαδικασίας σχεδιασμού Ενίσχυση αξιοπιστίας σχεδιασμού Ενσωμάτωση απόψεων/αξιών κοινού πλουραλισμός Ενίσχυση δημοκρατικής διαδικασίας στη λήψη απόφασης 51

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ Το χαμηλότερο επίπεδο συμμετοχής ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Στοχεύει στη διάχυση πληροφορίας στο κοινό σε σχέση με ένα πρόβλημα σχεδιασμού Η πρόσβαση σε πληροφορία είναι σημαντική για την ενεργό συμμετοχή του κοινού ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ Ο ρόλος του κοινού συνίσταται στη διατύπωση γνώμης σε σχέση με διατυπωμένες απόψεις / σχέδια / πολιτικές ΕΝΕΡΓΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Οι συμμετέχοντες εμπλέκονται στην ανάπτυξη ενός σχεδίου - συν-σχεδιασμός / συν-απόφαση 52

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 3 ο ΕΠΙΠΕΔΟ: Συν-απόφαση 2 ο ΕΠΙΠΕΔΟ: Συν-σχεδιασμός 1 ο ΕΠΙΠΕΔΟ: Ενημέρωση κοινού 53

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 1ο ΕΠΙΠΕΔΟ : ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Πληροφόρηση Διαβούλευση Συζήτηση Ενημέρωση κοινού (increase awareness) Σχολιασμός αποφάσεων Επιδίωξη συναίνεσης Σ Τ Ο Χ Ο Σ 54

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 2 ο ΕΠΙΠΕΔΟ : ΣΥΝ-ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Σ Τ Ο Χ Ο Σ Συμμετοχή στον σχεδιασμό σεναρίων Συν-διαμόρφωση σεναρίων με το κοινό 55

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟ 3 ο : ΣΥΝΑΠΟΦΑΣΗ Συναπόφαση Λήψη αποφάσεων Συμμετοχή στη διαδικασία λήψης απόφασης Πλήρης αρμοδιότητα συμμετεχόντων στις αποφάσεις Σ Τ Ο Χ Ο Σ 56

Επίπεδο συμμετοχής κοινού Συναπόφαση ΒΑΘΜΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Διαμόρφωση απόφασης Ενημέρωση ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ (social learning) ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ (decision making) (-) (+) Βαθμός συμμετοχής 57

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ (α) πληροφόρηση (β) σύσκεψη-διαβούλευση (γ) συζήτηση (δ) συν-σχεδιασμός (ε) συν-απόφαση (στ) λήψη αποφάσεων (Mostert, 2003) 58

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΟΧΟΙ Το χαμηλότερο επίπεδο συμμετοχής ΔΕΝ αφορά την ουσιαστική εμπλοκή του κοινού Βελτίωση αποθέματος γνώσης κοινού - ενημέρωση Αξιολόγηση επιπέδου γνώσης κοινού γύρω από ένα πρόβλημα Ευαισθητοποίηση - αλλαγή προτύπων συμπεριφοράς Ροή πληροφορίας: μονόδρομη, με κατεύθυνση από τα ΚΛΑ προς το κοινό 59

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Κοινό και ομάδες ενδιαφερόντων σχολιάζουν τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί από τους αποφασίζοντες και τους ειδικούς Αποτύπωση γνώμης με διάφορους τρόπους (διεξαγωγή συνεντεύξεων, συναντήσεις εργασίας, διαδικτυακές συζητήσεις, ερωτηματολόγια κ.ά.) ΣΤΟΧΟΣ Συλλογή πληροφορίας σχετικά με το πως οι εμπλεκόμενοι αντιλαμβάνονται, αξιολογούν κ.λπ. τις ειλημμένες αποφάσεις Εντοπισμός σημείων τριβής - βελτίωση Ροή πληροφορίας: αμφίδρομη - από τα ΚΛΑ προς το κοινό και αντίστροφα Η ατζέντα των θεμάτων ορίζεται από τα κέντρα λήψης αποφάσεων 60

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Κοινό και ομάδες συμφερόντων συζητούν γύρω από ένα πρόβλημα προς επίλυση ΣΤΟΧΟΣ σύγκλιση απόψεων - δημιουργία συναίνεσης γύρω από το θέμα ή πρόβλημα μεταξύ ομάδων ενδιαφερόντων που εμπλέκονται στη συμμετοχική διαδικασία Ροή πληροφορίας: αμφίδρομη - από τα ΚΛΑ προς το κοινό και αντίστροφα Η ατζέντα των θεμάτων ορίζεται από τα κέντρα λήψης αποφάσεων 61

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Ουσιαστικός ρόλος κοινού στην ανάπτυξη σχεδίων για την επίλυση του εξεταζόμενου προβλήματος Ενεργός συμμετοχή στην εκπόνηση εναλλακτικών σχεδίων για την επίλυση του προβλήματος, τα οποία προωθούνται προς τα ΚΛΑ ΣΤΟΧΟΣ Συνδιαμόρφωση εναλλακτικών λύσεων Ροή πληροφορίας: αμφίδρομη - από τα ΚΛΑ προς το κοινό και αντίστροφα Ο ρόλος του κοινού είναι περιορισμένος στη λήψη της τελικής απόφασης, που αποτελεί αρμοδιότητα των ΚΛΑ 62

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Το κοινό μπορεί να επηρεάσει ουσιαστικά την επιλογή μιας απόφασης μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες (π.χ. ψήφος) Ενεργός συμμετοχή στην αξιολόγηση εναλλακτικών σχεδίων και τη διαδικασία επιλογής λύσης σε συνεργασία με τα ΚΛΑ ΣΤΟΧΟΣ Συνδιαμόρφωση τελικής επιλογής - απόφασης Ροή πληροφορίας: αμφίδρομη - από τα ΚΛΑ προς το κοινό και αντίστροφα 63

ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Το υψηλότερο επίπεδο συμμετοχής του κοινού Συμμετέχει πλήρως στις αποφάσεις που λαμβάνονται, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα την ευθύνη που του αναλογεί ΣΤΟΧΟΣ Λήψη τελικής απόφασης Ροή πληροφορίας: αμφίδρομη - από τα ΚΛΑ προς το κοινό και αντίστροφα 64

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΤΖΕΝΤΑ / ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ / ΣΤΟΧΟΥ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ / ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΔΟΜΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ 65

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 66

ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Οριοθέτηση/καθορισμός προβλήματος Διατύπωση του προς επίτευξη στόχου καθορισμός υποστόχων Μελέτη υπάρχουσας κατάστασης - Δυναμική Δόμηση εναλλακτικών λύσεων/σεναρίων Αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων/σεναρίων Επιλογή εναλλακτικής λύσης και λήψη απόφασης Σύνταξη πακέτων πολιτικής Εφαρμογή επιλεγείσας εναλλακτικής λύσης (Γιαουτζή και Στρατηγέα, 2011) 67

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Άτομα / Φορείς ΣΣ ΣΣ Καθορισμός Προβλήματος Καθορισμός Στόχου Υπάρχουσα Κατάσταση - Δυναμική Εναλλακτική 1 ΣΣ ΣΣ Αξιολόγηση Εναλλακτικών Λύσεων Επιλογή Εφαρμογή ΣΣ Δόμηση Εναλλακτικών Λύσεων ΣΣ ΣΣ Υπάρχουσα εμπειρία & πρακτική Μέτρα πολιτικής Έργα Υποστόχος 1 Υποστόχος 2 Εναλλακτική m Υποστόχος n Κριτήρια Αξιολόγησης ΣΣ ΣΣ ΣΣ 68

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ το κοινό ως σύμβουλος για τον καθορισμό του προβλήματος - στόχου Διασφάλιση συναίνεσης στον προσδιορισμό / ιεράρχηση των προβλημάτων - διαδικασία διαπραγμάτευσης μεταξύ των ΚΛΑ, του σχεδιαστή και των διαφορετικών ομάδων ενδιαφερόντων Αποτύπωση διαφορετικότητας - αντίληψη του κοινού σε σχέση με τα προβλήματα εμπλουτισμός αποθέματος γνώσης - ιεράρχηση Καλύτερη Διατύπωση μελετώμενου προβλήματος στόχου του σχεδιασμού 69

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟΧΟΥ - ΥΠΟΣΤΟΧΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΟΙΝΟΥ στη διατύπωση στόχου υποστόχων Πληροφορία για Αντίληψη κοινού σε σχέση με τον ΣΤΟΧΟ αν έχει σωστά διατυπωθεί Διαστάσεις προβλήματος κατά την αντίληψη του κοινού κατεύθυνση για τη διατύπωση κατάλληλων υποστόχων Ένταση με την οποία το κοινό προσλαμβάνει τις διαφορετικές διαστάσεις του προβλήματος - προτεραιότητες 70

ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΔΥΝΑΜΙΚΗ... «ανάγνωση» περιοχής παρέμβασης / προβλήματος - συλλογή/επεξεργασία ποσοτικής και ποιοτικής πληροφορίας Κλίμακα απαιτούμενων παρεμβάσεων Χρονικός ορίζοντας υλοποίησης ΠΑΡΟΧΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ από το κοινό... σε βάθος αντίληψη της περιοχής μελέτης - υπάρχουσα πραγματικότητα, αξίες, πολιτισμικές παραδόσεις, ιστορική διαδρομή κ.λπ.... φυσικό, ιστορικό, πολιτιστικό, κοινωνικό και οικονομικό ΠΛΑΙΣΙΟ εντός του οποίου δομούνται και αξιολογούνται λύσεις στα προβλήματα του σχεδιασμού 71

ΔΟΜΗΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ Αποδέκτης πληροφορίας: δεν έχει ρόλο στη διαδικασία δόμησης των εναλλακτικών λύσεων - οι λύσεις απλώς παρουσιάζονται στο κοινό Σύμβουλος: εμπλέκεται με στόχο τον σχολιασμό των εναλλακτι σχολιασμό των εναλλακτι- κών λύσεων βελτίωση/εμπλουτισμός προτεινόμενων λύσεων Συν-σχεδιαστής: εμπλέκεται ουσιαστικά στον σχεδιασμό λύσεων - διαδικασία διαπραγμάτευσης μεταξύ συμμετεχόντων ο σχεδιαστής σε επιτελικό και συντονιστικό ρόλο 72

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ Βάρη Αποδέκτης πληροφορίας: ενημερώνεται σε σχέση με τις συγκεκριμένες επιλογές που έχουν γίνει (κριτήρια, βάρη, λύση) Σύμβουλος: παρέχει πληροφορίες που εμπλουτίζουν τα κριτήρια αξιολόγησης και τις προτεραιότητες (βάρη) των κριτηρίων - ιεράρχηση από το κοινό των διαφορετικών διαστάσεων των λύσεων Συν-αποφασίζων: περισσότερο ενεργός ρόλος το κοινό σε θέση συν-αποφασίζοντα ανάληψη ευθύνης 73

ΔΟΜΗΣΗ ΠΑΚΕΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ποιές πολιτικές (μέτρα και έργα) είναι αποδεκτές/ανεκτές από το συγκεκριμένο κοινωνικο-οικονομικό οικονομικό πλαίσιο ;;; Αποδέκτης πληροφορίας: ενημερώνεται για τις πολιτικές που διαμορφώνονται από τον σχεδιαστή και τα ΚΛΑ Σύμβουλος: στην επιλογή των καταλληλότερων πολιτικών Συν-αποφασίζων: με ενεργό ρόλο στη λήψη απόφασης και την ανάληψη ευθύνης σε σχέση με τις προωθούμενες πολιτικές 74

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΧΕΔΙΟΥ Αποδέκτης πληροφορίας: ενημερώνεται για τις επερχόμενες παρεμβάσεις / πολιτικές κ.λπ. Σύμβουλος: ζητείται η γνώμη του με σκοπό τον επαναπροσδιορισμό των πολιτικών όταν διαπιστώνεται δυστοκία στην εφαρμογή τους 75

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 76

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Σύνθετη διαδικασία που απαιτεί: Συγκεκριμένη δομή Γνώση Χρήση καινοτόμων μεθοδολογιών Παρακολούθηση Αξιολόγηση 77

Ο ρόλος και η εμπλοκή των συμμετεχόντων ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΕΤΑΒΑΛΛΕΤΑΙ στα διαφορετικά στάδια του σχεδιασμού Να ορισθεί ξεκάθαρα, η εμπλοκή του κοινού απάντηση στα ερωτήματα: Γιατί απαιτείται συμμετοχή? Ποιος εμπλέκεται? Σε ποιό στάδιο εμπλέκεται? Να σχεδιαστεί κατάλληλα η εμπλοκή των συμμετεχόντων επιλογή εργαλείων / μεθόδων Το «πότε» και «πως» εμπλέκονται οι συμμετέχοντες εξαρτάται από: το αντικείμενο του έργου το κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι τον τύπο του συμμετέχοντα κ.ά. 78

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΥΟ ΒΑΣΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΛΑΙΣΙΟ μέσα στο οποίο υλοποιείται μία συμμετοχική διαδικασία ΔΟΜΗ της διαδικασίας αυτής καθεαυτής 79

ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ Στόχος της διαδικασίας Γεωγραφική αναφορά Το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα λάβει χώρα η διαδικασία π.χ. νομοθετικό, πολιτιστικό, θεσμικό κ.λπ. Χρονοδιάγραμμα Διαθέσιμοι πόροι 80

ΔΟΜΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ Επιλογή στρατολόγηση συμμετεχόντων Προετοιμασία υλικού προς παρουσίαση Προώθηση υλικού Σχεδιασμός - υλοποίηση της διαδικασίας Αξιολόγηση Δημιουργία αναφοράς δημοσιοποίηση αποτελεσμάτων 81

Δημιουργία μελετητικής ομάδας Καθορισμός στόχου υποστόχων Επιλογή διαδικασίας εμπλοκής του κοινού ΒΗΜΑΤΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ Κατανόηση γενικότερου πλαισίου (π.χ. κοινωνικό, θεσμικό, πολιτιστικό) Καθορισμός κριτηρίων επιλογής συμμετεχόντων Σχεδιασμός συμμετοχικής διαδικασίας επιλογή μεθόδου συμμετοχής Εύρεση απαιτούμενων πόρων Χρονοδιάγραμμα Στρατολόγηση συμμετεχόντων Προώθηση σχετικού υλικού προς αυτούς Υλοποίηση συμμετοχικής διαδικασίας Αξιολόγηση της διαδικασίας και των αποτελεσμάτων Παραγωγή / δημοσιοποίηση έκθεσης 82

ΡΟΛΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗ 83

ΡΟΛΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗ ΣΤΟΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ Σύμβουλος Σχεδιαστής Συντονιστής Καταλύτης Διαμεσολαβητής Εκπαιδευτής 84

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΡΟΛΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗ ΣΤΟΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ Τοπικών αρχών στη διαδικασία επίλυσης σχεδιαστικών προβλημάτων Σχεδιασμός λύσεων αξιοποιώντας την επιστημονική του γνώση και τα εργαλεία ΚΑΤΑΛΥΤΗΣ Για τη διάχυση πληροφορίας σε σχέση με τα προβλήματα του σχεδιασμού Αξιοποίηση συμμετοχικών προσεγγίσεων που μεταφέρουν αποτελεσματικά αυτή την πληροφορία στους αποδέκτες ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗΣ Διαχείριση Συγκρούσεων μεταξύ των αντικρουόμενων συμφερόντων διαφορετικών ομάδων μεταξύ των στόχων των ομάδων και των στόχων του σχεδιασμού 85

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΣ ΡΟΛΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗ ΣΤΟΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ σε νέες μορφές συμμετοχής, συνεργασίας και κοινωνικής μάθησης για τα ΚΛΑ για το κοινό που εμπλέκεται στις συμμετοχικές διαδικασίες ΚΟΜΒΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ για την υλοποίηση των συμμετοχικών διαδικασιών ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ διεπιστημονικής ομάδας ενσωμάτωση στη διαδικασία σχεδιασμού της γνώσης από διαφορετικά γνωστικά πεδία σχεδιασμός αποτελεσματικότερων παρεμβάσεων 86

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Harvey, D. (2006), «Space as a Keyword», στο: Castree, N. & Gregory, D. (επιμ.), A Critical Reader David Harvey, Blackwell Publishing Ltd., Oxford. Λεοντίδου, Λ. (2011), Αγεωγράφητος χώρα, Εκδόσεις Προπομπός, Αθήνα. Sokol, M. (2011), Economic Geographies of Globalization A Short Introduction, Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham. Καμχής, Μ. (2007), Η ενοποίηση του ευρωπαϊκού χώρου 1986-2006: Ένα σχεδιαστικό εγχείρημα μεγάλης κλίμακας, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. Βασενχόβεν, Λ. (2004), «Χωροταξικός σχεδιασμός», Σημειώσεις μαθήματος, Σχολή Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ, Διατμηματικό Διεπιστημονικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Επιστήμη και Τεχνολογία Υδατικών Πόρων», Ακαδ. Έτος 2004-05. Γιαουτζή, Μ. & Στρατηγέα, Α. (2011), Χωροταξικός σχεδιασμός: Θεωρία και πράξη, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. Friend, J. & Hickling, A. (2011), Planning Under Pressure: The Strategic Choice Approach, Routledge, New York. FOR-LEARN Online Foresight Guide - http://forlearn.jrc.ec.europa.eu/guide/ Healey, P. (1993), «The Communicative Work of Development Plans», Environment and Planning B: Planning and Design, 20(1): 83-104. Renn, O., Webler, T., Rakel, H., Dienel, P. &Johnson, B. (1993), «Public Participation in Decision-making: A Three-Step Procedure», Policy Sciences, 26(3): 189-214. 87

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bouzit, M. & Loubier, S. (2004a), «Combining Prospective and Participatory Approaches for Scenarios Development at River Basin Level», Aqua Terra, Project Νo. 505428 (GOCE), France. Bouzit, M. & Loubier, S. (2004b), «AquaTerra Integrated Modeling of the Riversediment-soil-groundwater System: Advanced Tools for the Management of Catchment Areas and River Basins in the context of Global Change», 6 th Framework Programme, Project No. 505428. Elliott, J., Heesterbeek S., Lukensmeyer C. & Slocum, N. (2005), Participatory Methods Toolkit: A Practitioner s Manual, King Baudouin Foundation and the Flemish Institute for Science and Technology Assessment (viwta). Creighton, J. (2005), The Public Participation Handbook Making Better Decisions through Citizens Involvement, Jossey-Bass, San Francisco. Mostert, E. (2006), «Participation for Sustainable Water Management», στο: Giupponi, C., Jakeman, A.J., Karssenberg, D. & Hare, M.P. (επιμ.), Sustainable Management of Water Resources, Edward Elgar, Cheltenham, σελ. 153-176. Στρατηγέα, Α. (2010), «Βιώσιμες ενεργειακά κοινότητες - μία σχεδιαστική πρόκληση για τις ορεινές περιοχές», Πρακτικά 6ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του ΕΜΠ με θέμα «H ολοκληρωμένη ανάπτυξη των ορεινών περιοχών. Διεπιστημονικές έρευνες, μελέτες και συμβολές, έργα, δράσεις, στρατηγικές, πολιτικές, εφαρμογές, προοπτικές, δυνατότητες και περιορισμοί», 16-19 Σεπτεμβρίου, Μέτσοβο. 88

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ΕΜΠ» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του υλικού Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους 89