Στόχος των δημοσίων επιχειρήσεων είναι η άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων που σκοπό έχει το παραγόμενο προϊόν να προσφέρεται σε προσιτή τιμή και σε επαρκή ποσότητα λαμβανομένου υπόψη του κόστους παραγωγής - τέτοια ώστε να καλύπτεται η ζήτηση που επιθυμεί το κοινωνικό σύνολο. Εξαιτίας όμως αυτής της πολιτικής συχνά δημιουργούνται προβλήματα. Το βασικότερο όμως πρόβλημα που αντιμετωπίζουν πολλές δημόσιες επιχειρήσεις είναι τα ελλείμματα ιδιαίτερα σε περιπτώσεις φθίνοντος μέσου κόστους. Οι δημόσιες επιχειρήσεις τιμολογούν ικανοποιώντας τη σχέση P = MC, δηλαδή η τιμή του δημόσιου αγαθού καθορίζεται έτσι ώστε να εξισώνεται με το οριακό κόστος (MC) από την παραγωγή μιας επιπλέον μονάδας. Δηλαδή η δημόσια επιχείρηση τιμολογεί σαν να βρίσκεται σε καθεστώς τέλειου ανταγωνισμού επιτυγχάνοντας έτσι την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων σε σχέση με ένα ιδιωτικό μονοπώλιο που τιμολογεί με βάση τη συνθήκη MR=MC και παράγει μικρότερη ποσότητα την οποία διαθέτει σε υψηλότερη τιμή. P P M M AC M AC A P A M A MC AC Q M Q A Q MR Στο σημείο Μ έχουμε την ισορροπία της επιχείρησης εφόσον αυτή συμπεριφερθεί μονοπωλιακά εξισώσει MR=MC και τιμολογήσει σε τιμή P M αποκομίζοντας κέρδη ίσα με (P M M M AC M ). Στο σημείο Α έχουμε την κοινωνικά άριστη ποσότητα όπου η τιμή όπως εκφράζεται από την καμπύλη ζήτησης ισούται με το οριακό κόστος. Στο σημείο αυτό η δημόσια επιχείρηση παρουσιάζει ζημιά καθώς η τιμή που επιβάλλει στο προϊόν της P A είναι χαμηλότερη του μέσου κόστους AC A. D

Η ζημιά αυτή πρέπει να καλυφθεί και οι τρόποι που μπορούν να εφαρμοστούν για το σκοπό αυτό είναι οι παρακάτω α) με επιχορήγηση από τα γενικά έσοδα του προϋπολογισμού. Ο τρόπος αυτός είναι οικονομικά αναποτελεσματικός επειδή έτσι το κράτος αναγκάζεται να φορολογήσει τους πολίτες είτε καταναλώνουν είτε όχι το δημόσιο αγαθό που παράγει η ελλειμματική επιχείρηση προκαλώντας έτσι στρεβλώσεις. Παρόλα αυτά είναι ένα δίκαιο μέτρο κάλυψης των ελλειμμάτων των δημοσίων επιχειρήσεων. Δημιουργεί ωστόσο αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων. β) με διπλό τιμολόγιο. Ο τρόπος αυτός δημιουργεί απόκλιση από την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων επειδή έτσι παραβιάζεται η συνθήκη ισορροπίας του τέλειου ανταγωνισμού, δηλαδή Ρ = MC + πάγιο τέλος. Στην περίπτωση αυτή η τιμή του δημόσιου αγαθού είναι ίση με το οριακό κόστος συν ένα πάγιο ποσό. Στην πράξη όμως αυτός ο τρόπος εφαρμόζεται, για παράδειγμα από τη ΔΕΗ. γ) με διάκριση τιμών. Ο τρόπος αυτός είναι οικονομικά αποτελεσματικός καθώς δεν παρεκκλίνει από την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων. Με τον τρόπο αυτό το έλλειμμα των δημοσίων επιχειρήσεων χρηματοδοτείται από το πλεόνασμα των ίδιων των καταναλωτών και όχι μέσω φορολογίας. Η πολιτική διάκρισης των τιμών εφαρμόζεται με τρεις διαφορετικούς τρόπους. 1. διαφορισμός πρώτου βαθμού. Η κάθε παραγόμενη μονάδα τιμολογείται διαφορετικά. Έτσι οι πρώτες παραγόμενες μονάδες τιμολογούνται ακριβά και σταδιακά η τιμή των επόμενων μονάδων μειώνεται. Στην πράξη όμως αυτή η διάκριση τιμών είναι δύσκολα εφαρμόσιμη από μια δημόσια επιχείρηση. 2. διαφορισμός δεύτερου βαθμού. Η κάθε παρτίδα παραγωγής τιμολογείται διαφορετικά. Έτσι οι μαζικές αγορές δημοσίων αγαθών τιμολογούνται διαφορετικά από ότι οι αγορές μεμονωμένων μονάδων. Στην πράξη όμως και αυτή η διάκριση τιμών είναι δύσκολα εφαρμόσιμη από μια δημόσια επιχείρηση. 3. διαφορισμός τρίτου βαθμού. Η κάθε κοινωνική ομάδα τιμολογείται διαφορετικά. Έτσι διαμορφώνονται διαφορετικές τιμές κυρίως για τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού όπως είναι οι συνταξιούχοι, οι πολύτεκνοι κτλ. Στην πράξη αυτή η διάκριση τιμών είναι η πιο διαδεδομένη. P Pα Pβ Pγ Α Β Γ Pν Ν Qα Qβ Qγ Qν Q 2

Σημαντική παρατήρηση όσον αφορά τη διάκριση τιμών και για τους τρεις βαθμούς είναι ότι πρέπει ΠΑΝΤΑ να αναφερόμαστε ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΠΡΟΪΟΝ και ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΤΙΓΜΗ!!! δ) με τιμολόγηση στο μέσο κόστος. Ο τρόπος αυτός είναι οικονομικά αναποτελεσματικός δηλαδή απόκλιση από την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων επειδή έτσι παραβιάζεται η συνθήκη ισορροπίας του τέλειου ανταγωνισμού, δηλαδή Ρ = MC άρα και την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων. ε) με εφάπαξ φορολογία. Ο τρόπος αυτός είναι οικονομικά αποτελεσματικός καθώς δεν συσχετίζει το φόρο με την κατανάλωση ή την παραγωγή. Παρόλα αυτά στην πράξη είναι ένα δύσκολά εφαρμόσιμο μέτρο και επίσης όχι δίκαιο αφού αναγκάζει μια μερίδα πολιτών να καταβάλλουν χρηματικό αντίτιμο για ένα προϊόν που ενδεχομένως να μη χρησιμοποιούν και επίσης οι εφάπαξ φόροι δεν υπακούουν στις αρχές της οριζόντιας και της κάθετης φορολογικής ισότητας. Από όλους τους παραπάνω τρόπους οι μόνοι που δεν διαστρεβλώνουν την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων είναι η εφαρμογή των διακριτικών τιμών και η εφάπαξ φορολογία. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Τεχνολογική αναποτελεσματικότητα παρουσιάζεται όταν οι παραγωγικοί συντελεστές χρησιμοποιούνται με τέτοιο τρόπο ώστε η επίτευξη του χαμηλότερου δυνατού κόστους να καθίσταται αδύνατη μολονότι παράγεται η άριστη κοινωνικά ποσότητα. Για παράδειγμα μπορεί μια δημόσια επιχείρηση να απασχολεί περισσότερο εργατικό δυναμικό από όσο χρειάζεται πραγματικά. Με αυτόν τον τρόπο οι μισθολογικές αμοιβές του υπερβάλλοντος προσωπικού να έχουν αντίκτυπο στο κόστος παραγωγής το οποίο βαίνει συνεχώς αυξανόμενο. Πολλοί λόγοι συμβάλλουν ώστε να οδηγηθεί μια δημόσια επιχείρηση στην τεχνολογική αναποτελεσματικότητα. Η έλλειψη κινήτρων εξαιτίας της μη ανταγωνιστικότητας και της μονιμότητας του προσωπικού είναι οι πλέον συνηθισμένοι. Η οικονομική αναποτελεσματικότητα από την άλλη μεριά παρουσιάζεται όταν το σύνολο της παραγόμενης ποσότητας δεν συνάδει με το σύνολο της ζητούμενης ποσότητας την οποία επιθυμεί να καταναλώσει η κοινωνία. Έτσι στην αγορά δημιουργούνται πλεονάσματα ή ελλείμματα προσφοράς ανάλογα με το αν η παραγόμενη ποσότητα υπερτερεί ή υπολείπεται της ζητούμενης. 3

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ 1. Μια δημόσια επιχείρηση που λειτουργεί ως μονοπώλιο και κάτω από συνθήκες φθίνοντος κόστους και επιδιώκει την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων εφαρμόζει πολιτική διαφορισμού τιμών τρίτου βαθμού όταν : α. επιβάλλει διαφορετικές τιμές για διαφορετικά προϊόντα. β. επιβάλλει διαφορετικές τιμές σε διαφορετικές ομάδες καταναλωτών ανάλογα με την ελαστικότητα ζήτησης. γ. επιβάλλει διαφορετικές τιμές σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. δ. ισχύουν τα (β) και (γ). 2. Ποια τιμολογιακή πολιτική εκ μέρους του Δημοσίου οδηγεί σε άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών (πόρων) : α. Η εξίσωση τιμής και μέσου κόστους (P=AC) β. H συγκράτηση των τιμών σε περιόδους πληθωριστικών πιέσεων γ. Η επιβολή χαμηλών τιμών σε κλάδους που προάγουν την οικονομική ανάπτυξη δ. Η εξίσωση τιμής και οριακού κόστους (P=ΜC) 3. Ποιος από τους τρόπους κάλυψης των κρατικών ελλειμμάτων δεν επηρεάζει την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων: α. Από τα γενικά έσοδα του Προϋπολογισμού β. Με την εφαρμογή διπλού τιμολογίου γ. Με την εφαρμογή διακριτικών τιμών δ. Εξισώνοντας τιμή με μέσο κόστος παραγωγής 4

4. Ποιο είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που προκαλούν στην κοινωνία τα μονοπώλια; Α) Άδικη διανομή του εισοδήματος. Β) Υποαπασχόληση των παραγωγικών συντελεστών και αύξηση της ανεργίας Γ) Ασύμμετρη πληροφόρηση στον καταναλωτή. Δ) Απόκλιση από την άριστη κατανομή των παραγωγικών πόρων. 5. Ποιος είναι ο σημαντικότερος στόχος των δημοσίων επιχειρήσεων: Α) Η άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών Β) Η δίκαιη διανομή του εισοδήματος και του πλούτου Γ) Η αντιμετώπιση της ανεργίας και του πληθωρισμού Δ) Η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης 6. Ποιος είναι ο βασικότερος λόγος ανάληψης επιχειρηματικής δράσης από το Δημόσιο: Α) Η ύπαρξη φυσικών μονοπωλίων και εξωτερικών επιδράσεων Β) Η ύπαρξη δραστηριοτήτων που προκαλούν αβεβαιότητα Γ) Η ύπαρξη δραστηριοτήτων στις οποίες κρίνεται επιβεβλημένη η ενίσχυση του ανταγωνισμού Δ) Η ενίσχυση των δημοσίων εσόδων. 5

7. Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών υπάρχουν γιατί: A) Ορισμένα αγαθά και υπηρεσίες δεν παράγονται κάτω από συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού B) Ορισμένα αγαθά είναι μη ανταγωνιστικά στην κατανάλωση και δεν μπορεί να εφαρμοστεί η αρχή του αποκλεισμού (Αμιγή Δημόσια Αγαθά) Γ) η παραγωγή ορισμένων αγαθών προκαλεί εξωτερικές επιδράσεις Δ) όλα τα παραπάνω 8. Ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο το κράτος μέσω του θεσμού των δημοσίων επιχειρήσεων αναλαμβάνει επιχειρηματική δράση είναι: Α) η εξασφάλιση επαρκών εσόδων για την χρηματοδότηση των δημοσίων δαπανών Β) η βελτίωση του ανταγωνισμού σε ορισμένους κλάδους Γ) η παροχή της κοινωνικά επιθυμητής ποσότητας των αγαθών που μπορούν να παραχθούν μόνο κάτω από συνθήκες μονοπωλίου Δ) η μείωση των οικονομικών ανισοτήτων μέσω της επιβολής χαμηλότερων τιμών για τις χαμηλά εισοδηματικές τάξεις E-mail: info@onlineclassroom.gr 6