ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ

ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου

Η σύγχρονη αγορά εργασίας Η αγορά εργασίας μεταβάλλεται και διευρύνεται Η εργασία οργανώνεται με πιο ευέλικτους τρόπους, αλλάζει δομή και λειτουργία Αναδύεται η έννοια της «απασχολισιμότητας» Αποδόμηση παραδοσιακών μορφών σταδιοδρομίας Νέες μορφές σταδιοδρομίας κάνουν την εμφάνισή τους (απρόβλεπτη, πολύπλευρη, ασταθής, κυκλική, μεταβατική σταδιοδρομία) Δίνεται έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων απαραίτητων για την αυτοδιαχείριση της σταδιοδρομίας και της δια βίου εκπαίδευσης (Lo Presti, 2009)

Νέες μορφές σταδιοδρομίας Πρωτεϊκός εργαζόμενος: αντιμετωπίζει τις ευκαιρίες ή τις απειλές που εμφανίζονται στην επαγγελματική του ζωή, ακόμη, και όταν οι εσωτερικευμένες αξίες και πεποιθήσεις του έρχονται σε αντίθεση με αυτές του επαγγελματικού περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκεται (Briscoe & Hall, 2006). Η χωρίς όρια σταδιοδρομία αναδεικνύει έναν εργαζόμενο που είναι πρόθυμος να προχωρήσει σε μεταβάσεις μεταξύ διαφόρων επαγγελμάτων, ενασχολήσεων ή οργανισμών ή να εξερευνήσει ένα νέο επαγγελματικό περιβάλλον (Sullivan & Arthur, 2006). Η σταδιοδρομία του καλειδοσκόπιου περιγράφει την αλλαγή των προτύπων σταδιοδρομίας έτσι ώστε να οργανώνονται με νέους τρόπους οι σχέσεις και οι ρόλοι του ατόμου (Sullivan & Mainiero, 2008).

Ο εργαζόμενος του σήμερα Δεκτικότητα στην αλλαγή Αποδοχή της ρευστότητας του περιβάλλοντος Αξιοποίηση ευκαιριών & προκλήσεων Ενσωμάτωση νέων ρόλων στην επαγγελματική ταυτότητα (π.χ.προσωρινός, με σύμβαση, αυτοαπασχολούμενος) Συνεχής μάθηση μέσα από τη επαγγελματική πορεία ο «διευθύνων σύμβουλος» (CEO) του εαυτού του ευθύνη της σταδιοδρομίας του να εντοπίζει ευκαιρίες, να συγκεντρώνει εφόδια 4

Οι θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης σε κρίση Αντιμετωπίζουν την έννοια της σταδιοδρομίας ως αμετάβλητη αλληλουχία σταδίων Χαρακτηρίζονται από γραμμικότητα και προβάλλουν ένα διαγνωστικό χαρακτήρα Προϋποθέτουν υψηλή σταθερότητα του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης συμπεριφοράς Επιδιώκουν να δώσουν απαντήσεις στο βαθμό ταύτισης της προσωπικότητας του ατόμου και του επαγγελματικού του περιβάλλοντος (Guichard et al., 2012).

Οι θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης σε κρίση Δεν παρέχουν επαρκείς απαντήσεις γιατί ένα άτομο κάνει τη συγκεκριμένη επαγγελματική επιλογή επαγγέλματος; ή κατά πόσο έχει συνείδηση ότι αυτή η επιλογή είναι έκφραση του εαυτού του; ή ποια κίνητρα και αξίες οδηγούν σε αυτή την επιλογή; Ενώ, τα ζητήματα της σταδιοδρομίας μετατρέπονται σε πιο περίπλοκα (επαγγελματική επιλογή vs. ανοιχτοί σε ευκαιρίες) και ευρέα (ποιος είμαι/ τι γνωρίζω) σε σχέση με το παρελθόν και, πιθανόν, σε περισσότερο ουσιαστικά (δεν μπορούν να εξετάζονται ξεχωριστά από τα προσωπικά).

Οι νέες θεωρίες που αναπτύχθηκαν [1] βασίζονται στο θεωρητικό υπόβαθρο του κονστρουξιονισμού και του κοινωνικού κονστρουξιονισμού (δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα) εισάγουν την αντίληψη της επίδρασης της ιστορίας ζωής των ατόμων και του κοινωνικο-πολιτισμικού πλαισίου/ χαρακτηριστικών στην «κατασκευή» και ανάπτυξη της σταδιοδρομίας (McMahon & Watson, 2013). οι αφηγήσεις αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο γιατί αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά των νοηματοδοτήσεων που κάνει το άτομο σχετικά με τη σταδιοδρομία του.

Οι νέες θεωρίες που αναπτύχθηκαν [2] κάθε άτομο γίνεται ουσιαστικά ο ενεργός δημιουργός της πραγματικότητάς του, και όχι, ο συμμετέχων σε μια παθητική μάθηση και ανάπτυξη. δίνεται έμφαση στην υποκειμενικότητα του ατόμου και στην προσωπική ερμηνεία της πραγματικότητας, στο πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώνεται η υποκειμενική εμπειρία. ο σύμβουλος δεν είναι απλά και μόνον ο ειδικός του επαγγελματικού προσανατολισμού αλλά ο διευκολυντής και «συγκατασκευαστής» της προσωπικής ανάπτυξης και του σχεδιασμού ζωής του ατόμου (Καλίρης και Κρίβας, 2013)

Οι νέες θεωρίες που αναπτύχθηκαν [3] Το συστημικό μοντέλο του McMahon & Patton (1999. 2006) Το μοντέλο TSP (Thriving with Social Purpose Conceptual Framework) (Ford & Smith, 2007) Η προσέγγιση της «πρωτεϊκής» σταδιοδρομίας (Hall, 2004) Η θεωρία του Χάους (Bright & Pryor, 2011) Θεραπεία εστίασης στη λύση (Goldenberg & Goldenberg, 2005) Η θεωρία πλαισίου δράσης (Valach & Young, 2009) H θεωρία κατασκευής της σταδιοδρομίας (career construction theory) (Savickas, 1997, 2005, 2009, 2013).

Οι νέες θεωρίες που αναπτύχθηκαν [4] Το άτομο επηρεάζεται από τα κοινωνικά συστήματα με τα οποία αλληλοεπιδρά (αγορά εργασίας, οι εκπαιδευτικοί θεσμοί, ΜΜΕ), τα οποία επιτρέπουν την εισροή και εκροή των πληροφοριών, με αποτέλεσμα διαρκώς να αλληλοεπηρεάζονται εξασφαλίζοντας έτσι την ισορροπία και την εξέλιξή τους. Διερευνά την επαγγελματική ανάπτυξη μέσα από τη διαμόρφωση κινήτρων σε σχέση με την αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον που ζει και αναπτύσσεται. Μια πρωτεϊκή στάση απέναντι στη σταδιοδρομία χαρακτηρίζεται από ενεργητική στάση, αναζήτηση ευκαιριών, γνώση αναγκών και προσδοκιών, συνεχή εξέλιξη.

Οι νέες θεωρίες που αναπτύχθηκαν [5] Το άτομο προετοιμάζεται για τις αλλαγές και τις αξιοποιεί προς όφελός του. Αναπτύσσει τη δεξιότητα ετοιμότητας στο τυχαίο που αφορά στην ικανότητα αναγνώρισης και αξιοποίησης των τυχαίων καταστάσεων και των συνεπειών τους καθώς και στην αποτελεσματική διαχείριση τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών απρόοπτων γεγονότων της ζωής «Αν δεν προσπαθήσεις, δεν γίνεται να επιτύχεις. Αν προσπαθήσεις, μπορεί να επιτύχεις ή να μην επιτύχεις. Εάν δεν επιτύχεις την πρώτη φορά, μαθαίνεις τι δεν λειτουργεί. Ό,τι μαθαίνεις σε καθιστά ικανό να προσπαθήσεις κάτι διαφορετικό την επόμενη φορά» (Krumboltz, 2009).

Οι νέες θεωρίες που αναπτύχθηκαν [6] Κεντρική θέση του εστιασμένου στη λύση μοντέλου είναι η επικέντρωση όχι στο πρόβλημα αλλά στα θετικά στοιχεία και στις λύσεις. Οι σύμβουλοι διερευνούν τις δυνατότητες και τις ικανότητες των ατόμων που ζητούν βοήθεια, και προσπαθούν να αναδίξουν τα «δυνατά» στοιχεία του ατόμου εστιάζοντας στις εξαιρέσεις στο πότε, δηλαδή, δεν παρουσιάζεται το πρόβλημα Γιατί πιστεύουν ότι όλοι έχουν τη δυνατότητα και τα εφόδια να βρουν λύσεις στα προβλήματά τους (Μικεδάκη, 2015). Η θεωρία πλαισίου δράσης θεωρεί ότι η σταδιοδρομία είναι μια κατασκευή γνωστικά και κοινωνικά ρυθμιζόμενη και κατευθυνόμενη και αποδέχεται την αλληλεπίδραση του ατόμου με τα διαφορετικά πλαίσια στα οποία δρα (Valach & Young, 2009).

Νέα δεδομένα στην επαγγελματική συμβουλευτική Παύει πλέον να είναι μια χρονικά οριοθετημένη παρέμβαση Αντιμετωπίζει το άτομο ολιστικά και όχι σαν ένα άθροισμα χαρακτηριστικών Εστιάζει στις εμπειρίες που αναδεικνύονται από τη διαβίωση του ατόμου στο περιβάλλον Ενδιαφέρεται για το «πώς» και όχι για το «τι» Αποτελεί δυναμική διαδικασία/ ενεργός ρόλος του πελάτη Έχει προληπτικό χαρακτήρα, εκπαίδευσης και ενδυνάμωσης Επιδιώκει να προσφέρει ελπίδα και δυνατότητες στους ανθρώπους

Στόχοι επαγγελματικής συμβουλευτικής Επιλογή σταδιοδρομίας και λήψη αποφάσεων δια βίου διαδικασία Ανάπτυξη δεξιοτήτων προσαρμοστικότητας κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής ανάπτυξης, των μεταβάσεων, των τραυμάτων Ενθάρρυνση των πελατών να παραμείνουν ανοιχτοί σε ευκαιρίες που μπορεί να προκύψουν, όταν τα δεδομένα αλλάζουν Απάντηση στο ερώτημα «ποιος είμαι;» και «τι γνωρίζω;» Αντίληψη του εαυτού, ως προοπτική για το μέλλον/ η σταδιοδρομία μετατρέπεται σε μια ευρύτερη πρόκληση, αυτή του σχεδιασμού ζωής. Ενθάρρυνση του ατόμου να αποδώσει νόημα στη σταδιοδρομία του

Τεχνικές επαγγελματικής συμβουλευτικής [1] Υιοθέτηση της αφηγηματικής προσέγγισης: το άτομο μπορεί να ακούσει τη δική του φωνή να μιλά ανοικτά, ίσως για πρώτη φορά, για τη σταδιοδρομία του, να αποδίδει νόημα σε αυτήν (McIlveen & Patton, 2007) Έτσι, η σταδιοδρομία «χτίζεται» μέσα από μικρές ιστορίες, μέσα από τις οποίες εκφράζεται η αυτοαντίληψη και δίνεται νόημα στους διάφορους ρόλους της ζωής Το περιεχόμενο αυτού του νοήματος δείχνει πώς ο εαυτός του χθες εξελίχθηκε στον εαυτό του σήμερα και πώς θα οδηγηθεί στον εαυτό του αύριο (συνοχή και συνέχεια) Η ανάπτυξη της ταυτότητας αποτελεί μια δια βίου διαδικασία/αναθεωρείται από το άτομο συνεχώς σε συσχέτιση με κοινωνικές θέσεις, κοινωνικούς ρόλους και διαπροσωπικές σχέσεις.

Τεχνικές επαγγελματικής συμβουλευτικής [2] Στόχος: η συγκατασκευή νέων αφηγήσεων/ καινούργια νοηματοδότηση της πραγματικότητας/ ενεργή δράση/ ανάπτυξη μεταδεξιοτήτων Γνώσεων και δεξιοτήτων που διευκολύνουν τη διαχείριση της σταδιοδρομίας στο πλαίσιο των νέων συνθηκών αλλαγής και αβεβαιότητας Γνώσεων και δεξιοτήτων που αναφέρονται στη γενική ικανότητα του ατόμου να μάθει και να εφαρμόσει πιο ειδικές ικανότητες ή δεξιότητες μέσα σε ένα πεδίο (Savickas, 2015) Περιορισμοί: πιο χρονοβόρα, δυσκολότερο να εφαρμοστεί σε πελάτες που δυσκολεύονται να διαμορφώσουν προσωπικές αφηγήσεις, όπως για παράδειγμα σε παιδιά, υπάρχει σημαντικό κενό σε επίπεδο εκπαίδευσης.

Θεωρία Κατασκευής της Σταδιοδρομίας [1] οι άνθρωποι κατασκευάζουν και εσωτερικεύουν πολλαπλές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας και όχι μια αντικειμενική πραγματικότητα οι άνθρωποι δεν είναι ένα άθροισμα χαρακτηριστικών ή μια συλλογή συμπεριφορών, η ανάπτυξή τους καθοδηγείται περισσότερο από την προσαρμογή τους στο περιβάλλον αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία στη γλώσσα. Η ζωή του καθενός είναι μια ιστορία, μια αφήγηση ή ένα άθροισμα αφηγήσεων, μια εξελισσόμενη βιογραφία κάτω από συνεχή αναθεώρηση Tα άτομα «κατασκευάζουν» τον εαυτό τους μέσα από τη νοηματοδότηση των εμπειριών τους και τις σηματοδοτήσεις της πραγματικότητας.

Θεωρία Κατασκευής της Σταδιοδρομίας [2] Η διαδικασία συγκρότησης του εαυτού περνάει από κάποια στάδια καθώς κανείς μεγαλώνει. Κατά την παιδική ηλικία, το άτομο λειτουργεί ως ηθοποιός υιοθετώντας και ενσωματώνοντας συμπεριφορές που παρατηρεί στην οικογένεια του και στα άτομα που λειτουργούν ως πρότυπα για εκείνο. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, λειτουργεί ως διαχειριστής του εαυτού του, εκτίθεται στο περιβάλλον και προσπαθεί να αυτορρυθμιστεί προσαρμοζόμενο στις διαρκείς αλλαγές και μεταβάσεις.

Θεωρία Κατασκευής της Σταδιοδρομίας [3] κατά τη διάρκεια της ενηλικίωσης, λειτουργεί ως συγγραφέας που, συνθέτοντας τους δύο προηγούμενους ρόλους, είναι σε θέση να συγκροτήσει μια συνεκτική ιστορία για τον εαυτό του. Αντιλαμβάνεται τη μοναδικότητά του μέσα από τον καθορισμό των στόχων του, γνωρίζει το λόγο που κάνει τις εκάστοτε επιλογές και μπορεί να αντιληφθεί πώς ο εαυτός του χθες οδήγησε στον εαυτό του σήμερα και πώς αυτός θα οδηγήσει στον εαυτό του αύριο (αίσθηση συνέχειας).

Θεωρία Κατασκευής της Σταδιοδρομίας [4] θέμα σταδιοδρομίας (career theme), είναι κεντρικό στη ζωή του ατόμου, αποτυπώνει τις προσωπικές ανησυχίες, υποκινεί τις επαγγελματικές επιλογές και τελικά εκφράζεται μέσα από το επάγγελμα. Για παράδειγμα, το επαγγελματικό θέμα ενός πελάτη - φοιτητή ιατρικής ήταν: «επέλεξα να γίνω νευροχειρουργός, γιατί πέρα από το ότι θα κάνω λεπτές επεμβάσεις θα αποδείξω στον πατέρα μου ότι δεν είμαι αδέξιος» (Savickas, 2013). τόξο χαρακτήρα (character arc), εξηγεί τι είναι αυτό που κινητοποιεί τη συγγραφή του σεναρίου ζωής, (το αδέξιο αγόρι μεταμορφώθηκε σε νευροχειρουργό/ η αρχική αδυναμία έγινε δύναμη).

Επαγγελματική Συμβουλευτική στοχεύει στην αφήγηση της επαγγελματικής ιστορίας του πελάτη στο εδώ και στο τώρα στην ενσωμάτωση αυτής της αφήγησης σε μια ευρύτερη αφήγηση ταυτότητας στην αξιοποίηση της αφήγησης της ταυτότητας στη νοηματοδότηση των μεταβάσεων, στη ρύθμιση των συναισθημάτων, στη συγγραφή της επόμενης σκηνής στο επαγγελματικό «έργο, στην ανάληψη δράσης με στόχο μια πιο ικανοποιητική ζωή (Savickas, 2013). Πρόκειται για μια δια βίου διαδικασία που βοηθάει το άτομο να χρησιμοποιεί τις ικανότητέ του ς του και τη γνώση και να αποφασίζει πώς, πού, πότε και με ποιον θα τις «εφαρμόσει».

Επαγγελματική Συμβουλευτική Προσεγγίζει το άτομο ολιστικά, λαμβάνοντας υπόψη όλους τους ρόλους που καλείται να παίξει, καθώς εμπλέκεται στη διαμόρφωση της σταδιοδρομίας του, δίνει σημασία στο περιβάλλον του ατόμου τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν, στην αλληλεπίδρασή του μέσα σ' αυτό και στο πώς το ίδιο αντιλαμβάνεται το πώς αλληλεπιδρά μέσα σ' αυτό. Στοχεύει στην ενίσχυση της προσαρμοστικότητας, δηλαδή στο να έχει το άτομο προοπτική για το μέλλον, να ελέγχει τον εαυτό του, να πιστεύει στις δυνάμεις του και να ανακαλύπτει εναλλακτικές λύσεις, παρά το κλίμα ρευστότητας που επικρατεί. Η σταδιοδρομία μετατρέπεται σε σχεδιασμό ζωής. Η επαγγελματική συμβουλευτική αποκτά προληπτικό χαρακτήρα.

Μεταδεξιότητες ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 23

Ταυτότητα Αίσθηση εαυτού (εαυτός ως ηθοποιός, διαχειριστής, συγγραφέας) Αναζήτηση βαθύτερου προσωπικού νοήματος (τι παρακινεί) πχ. θα γίνω γιατρός (ηθοποιός), για να σώζω ανθρώπινες ζωές (διαχειριστής) και να αποδείξω στον πατέρα μου ότι δεν είμαι αδέξιος (συγγραφέας) Αναγνώριση προσωπικής ιστορίας και αφήγησή της ( από πού ξεκίνησα, που βρίσκομαι σήμερα και τι θέλω να έχω καταφέρει στο μέλλον) «Χρειάζεται να ξέρεις ποιος είσαι, για να μπορείς να κάνεις και να μπορείς να έχεις. Ακόμα και αν δεν έχεις, ακόμα και αν δεν μπορείς να κάνεις τίποτα, πάντα θα είσαι» Jorge Bucay 24

Προσαρμοστικότητα Δηλώνει το προσωπικό χαρακτηριστικό της ευελιξίας ή την προθυμία του ατόμου να αντιμετωπίσει τις μεταβάσεις με τις κατάλληλες ενέργειες Η προσαρμοστικότητα από μόνη της δεν αρκεί, ώστε να υπάρχει μια προσαρμοστική συμπεριφορά Το άτομο για να προσαρμοστεί χρειάζεται να αναπτύξει ικανότητες/ δεξιότητες προσαρμοστικότητας Γνώσεις και στρατηγικές (προσωπικές δυνάμεις) για να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις εκάστοτε μεταβάσεις και να φέρει την αλλαγή στη ζωή του και στο επαγγελματικό του περιβάλλον, με ισορροπία και αρμονία (Savickas, 2008) 25

Αφηγηματικές τεχνικές Βασική αρχή: τρόπος αφήγησης = τρόπος οργάνωσης της εμπειρίας αφηγήσεις= έκφραση/εκδοχή του εαυτού Εστίαση στο περιεχόμενο και στη μορφή της αφήγησης Αναγνώριση λεξιλογίου πελάτη Εντοπισμός ευαίσθητων/συναισθηματικά φορτισμένων θεμάτων Αναγνώριση των κυρίαρχων και των πιο αδύναμων εσωτερικευμένων φωνών 26

Αφηγηματική τεχνική: Αγαπημένη ιστορία Σκέψου ένα βιβλίο, θεατρικό έργο ή ταινία που διάβασες/είδες πρόσφατα και σου έκανε εντύπωση ή που θυμάσαι από παλιά γιατί είναι από τα αγαπημένα σου. Μετά γράψε τα εξής: 1. Γράψε μια σύντομη περίληψη της ιστορίας 2. Κάνε επιλογή τριών ηρώων της ιστορίας 3. Γράψε τι αισθάνεται κατά τη γνώμη σου καθένας από τους τρεις ήρωες της ιστορίας και γιατί. 4. Γράψε μερικές σκέψεις για το πώς θα εξελιχθεί η ζωή του καθένα από τους τρεις ήρωες. 27

Αφηγηματική τεχνική: Αγαπημένη ιστορία Ιστορία : ασφαλές μέσο περιγραφής προσωπικής ζωής, σκέψεων και συναισθημάτων Κεντρικός πρωταγωνιστής Τέλος ιστορίας Κλίμα που επικρατεί Συναίσθημα που προκαλεί Ήρωες : κομμάτια του εαυτού/ εσωτερικές φωνές Ρόλοι Παρελθόν-παρόν-μέλλον Φόβοι, ελπίδες Αισιοδοξία/προοπτική 28

Αφηγηματική τεχνική: Παιδικές αναμνήσεις Γράψε μια ανάμνηση που έχεις από την παιδική σου ηλικία ως οχτώ ετών. Γράψε την ανάμνηση σε πρώτο πρόσωπο και σε ενεστώτα. Γράψε πώς αισθανόσουν ή πώς φαντάζεσαι να αισθανόσουν και σε ποια ηλικία ήσουν περίπου τότε. Πρώιμες αναμνήσεις: αυτοβιογραφικό υλικό Πώς σχηματοποίησαν το ασυνείδητο σύστημα τις μνήμης Πληροφορίες για τις σχέσεις (κυρίως με τους σημαντικούς άλλους) Αντιπροσωπευτικότητα της κατάστασης στο εδώ και τώρα Νόημα γύρω από το οποίο οργανώνεται η καθημερινή εμπειρία 29

Αφηγηματική τεχνική: Εσωτερικός διάλογος Επίλεξε ένα θέμα που αποτελεί αντικείμενο προβληματισμού σου το τελευταίο διάστημα. Γράψε ένα διάλογο μεταξύ μιας απαισιόδοξης εσωτερικής φωνής και μιας αισιόδοξης. Η απαισιόδοξη τονίζει τις δυσκολίες χωρίς να βλέπει διεξόδους και η αισιόδοξη βρίσκει ελαφρυντικά κατανοώντας τον εαυτό χωρίς να παύει να είναι ρεαλιστική. Στόχος είναι να επικρατήσει η αισιόδοξη και ρεαλιστική φωνή!! 30

Αφηγηματική τεχνική: Εσωτερικός διάλογος Αναγνώριση εσωτερικευμένων φωνών Αποδοχή πολυφωνίας και όχι μόνο μιας κεντρικής φωνής Ενδυνάμωση της πιο θετικής και συμπονετικής Ενίσχυση της δεξιότητας του ελέγχου 31

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (1) Κατασκευή/Διαμόρφωση (Construction) Διερευνάται το αίτημα και οι προσδοκίες του πελάτη. Αφήγηση μικρών ιστοριών, που δείχνουν πώς έχει «κατασκευαστεί» ο εαυτός μέσα από μια δομημένη συνέντευξη

Δομημένη Συνέντευξη Μίλησε μου για τρία πρότυπά σου/ τρία άτομα που θαυμάζεις από οποιοδήποτε χώρο εικόνα εαυτού Πες μου ποιο είναι το αγαπημένο σου περιοδικό, βιβλίο, ιστοσελίδα ή τηλεοπτική εκπομπή και γιατί επαγγελματικό περιβάλλον που το άτομο θεωρεί ότι ταιριάζει Μίλησε μου για την αγαπημένη σου ιστορία, είτε πρόκειται για βιβλίο είτε για ταινία επαγγελματικό σενάριο (το θέμα που διαπραγματεύεται και πώς μπορεί να το διαχειριστεί) Ποιο είναι το αγαπημένο σου σύνθημα συμβουλευτική εαυτού Γράψε μια παιδική ανάμνηση που σου έρχεται στο μυαλό και δώσε ένα τίτλο

Πώς; Παρέμβαση με βάση το αίτημα του συμβουλευόμενου Εντοπισμός των ρημάτων (=δράση) που εμφανίζονται στην παιδική ανάμνηση και συσχέτισή τους με τις άλλες ερωτήσεις της συνέντευξης Εστίαση στον τίτλο της παιδικής ανάμνησης (ουσία της προσωπικής ιστορίας του ατόμου) Επικέντρωση στα αναφερόμενα πρότυπα (= κεντρικά στοιχεία αυτοαντίληψης και συμπεριφορά που επιθυμεί να έχει)

Τα πρότυπα Γνώση του εαυτού Συγχώνευση των όμοιων χαρακτηριστικών σε μια λεκτική περιγραφή που απεικονίζει μια γενική άποψη του χαρακτήρα του πελάτη Εστίαση σε λέξεις που εκφράζουν νόημα και συναίσθημα Υιοθέτηση των χαρακτηριστικών των προτύπων και ενσωμάτωση τους μέσα στο χαρακτήρα του πελάτη ώστε να δοθούν λύσεις στα προβλήματα

Αγαπημένα Περιοδικά-Εκπομπές Εντοπίζονται τα είδη των επαγγελμάτων ή οι τομείς εκπαίδευσης που ταιριάζουν με τα ενδιαφέροντα του πελάτη μέσα από περιοδικά, βιβλία, τηλεοπτικές εκπομπές και ιστοσελίδες Εξηγείται πως θα αξιοποιηθούν τα χαρακτηριστικά που υιοθετήθηκαν από τα πρότυπα του πελάτη Οι σύμβουλοι επιδιώκουν να μάθουν: τι επάγγελμα θέλει να κάνει ο πελάτης το είδος των ανθρώπων με τους οποίους επιθυμεί να αλληλεπιδρά τις διαδικασίες που χρησιμοποιεί για να αντιμετωπίσει τα επαγγελματικά ζητήματα Εφαρμογή θεωρίας Ηοlland

Σενάριο για τον Ρόλο Ο πελάτης, εισάγοντας τον εαυτό του στην αγαπημένη του ιστορία, μεταφράζει την ιστορία σε όρους που συνάδουν με το πρόβλημα μετάβασης που αντιμετωπίζει. Οι αγαπημένες ιστορίες μέσα από τους χαρακτήρες τους, αποτελούν καλές μεταφορές για τη ζωή του ατόμου. Η ιστορία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να βοηθήσει τον πελάτη σε ζητήματα σταδιοδρομίας

Αγαπημένο ρητό ή motto Προσφέρει χρήσιμη καθοδήγηση και στρατηγικές δράσης στην προσπάθεια για τη γεφύρωση της μετάβασης. Ενισχύει την αίσθηση ελέγχου του πελάτη για τη δική του ζωή. Δίνει τη δυνατότητα στον πελάτη να συνειδητοποιήσει ότι οι απαντήσεις στα ερωτήματά του βρίσκονται μέσα του, και όχι στον Σύμβουλο.

Πώς; Σύγκριση δυσκολιών που εμφανίζονται στην ανάμνηση με τις πιθανές λύσεις που θα έδιναν τα αναφερόμενα πρότυπα (αναπλαισίωση) Σύνδεση των τύπων προσωπικότητας του Holland με τις πληροφορίες που προκύπτουν από το αγαπημένο περιοδικό, βιβλίο, ιστοσελίδα (πιθανός τριπλός κωδικός και υποψήφια μελλοντικά επαγγέλματα) Σύνθεση πληροφοριών από την αγαπημένη ιστορία και από το αγαπημένο σύνθημα και υποθέσεις σχετικά με το αίτημα του πελάτη στο εδώ και το τώρα Διερεύνηση δεξιοτήτων επαγγελματικής προσαρμοστικότητας Στόχος η ενίσχυση των πιο αδύναμων από αυτές

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (2) Αποδόμηση (Deconstruction) Πελάτης και σύμβουλος διερευνούν από κοινού το πώς ο πρώτος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σήμερα και πώς αυτός ο εαυτός δραστηριοποιείται Στόχος της αποδόμησης δεν είναι να καταστραφεί η ιστορία, αλλά να ανοιχτούν δυνατότητες για νέες γνώσεις και πρωτοβουλίες. Ο σύμβουλος παρατηρεί, αν αυτές οι ιστορίες εμπεριέχουν αυτοπεριοριστικές πεποιθήσεις, ρόλους που καθηλώνουν το άτομο σε μία κατάσταση ή εμπόδια που πηγάζουν από την κουλτούρα/πολιτιστικό υπόβαθρό του.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (2) Αποδόμηση (Deconstruction) Αν όντως συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε ο σύμβουλος παρακινεί τον πελάτη να αποδώσει διαφορετικό νόημα σε αυτές τις ιστορίες αποκτώντας μια νέα οπτική για την πραγματικότητα που θα εστιάζει στις δυνατότητές του ατόμου και θα ενεργοποιεί την ανάληψη δράσης και πρωτοβουλιών.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (2) Μέρος της αποδόμησης είναι η εξωτερίκευση του ζητήματος. Ενοποιούν τους τίτλους (απ το πρώτο στο τρίτο ή ανάποδα) για να δείξουν ότι η ιστορία που κατασκεύασαν και οι ήρωες τους με τα μοτίβα των ρόλων και τα χαρακτηριστικά τους, εκφράζουν τον εαυτό τους.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (3) Ανακατασκευή (Reconstruction) Γίνεται προσπάθεια διεύρυνσης των προοπτικών, μέσα από τις αφηγήσεις του πελάτη. Ενθαρρύνοντάς τον πελάτη να διηγηθεί τις ιστορίες του, ο σύμβουλος μπορεί να τον βοηθήσει να τις δει από μια άλλη οπτική γωνία, να τις αναδιοργανώσει και να τις αναθεωρήσει Οι επιμέρους ιστορίες εντάσσονται σε μια ενιαία αφήγηση.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (3) Ανακατασκευή (Reconstruction) Η νέα ιστορία θα έχει συγκεκριμένη πλοκή (career plot), δηλαδή, θα κάνει φανερό το πώς συνδέονται οι επιμέρους ιστορίες Η νέα ιστορία θα έχει θέμα (career theme) με το οποίο θα νοηματοδοτούνται οι ιστορίες αυτές. Το πορτρέτο ζωής που θα προκύψει θα εμπεριέχει αναδιοργάνωση των εμπειριών, θα δίνει έμφαση στις προτεραιότητες και θα υπογραμμίζει την τάση για ενεργό δράση.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (4) Ανακατασκευή (Reconstruction) Σύνθεση του «πορτρέτου της ζωής» με βάση το ρόλο που θέλει να παίξει το άτομο, το περιβάλλον που φαντάζεται τον εαυτό του, το σενάριο της σταδιοδρομίας του, τη συμβουλή που δίνει στον εαυτό του Το σενάριο συνήθως περιέχει την απάντηση στα ερωτήματα που οι πελάτες έφεραν στη συνεδρία. Σε αυτό το σημείο της διαδικασίας, οι σύμβουλοι μπορούν να συνοψίσουν τι έχει επιτευχθεί μέχρι στιγμής.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (4) Ανακατασκευή (Reconstruction) Μαζί, πελάτης και σύμβουλος έχουν απαντήσει στις ακόλουθες ερωτήσεις σχετικά με τον πελάτη: Ποιος είσαι; (Πρότυπα) Πού θέλεις να εργαστείς; Τι θέλεις να κάνεις εκεί; (Πλοκή) Γιατί θέλεις να το κάνεις; Πώς θα πρέπει να ξεκινήσεις; (Ρητό)

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (5) Συγκατασκευή (Co-construction) Γίνεται προσπάθεια ένταξης του προβλήματος μέσα στη νέα ιστορία, η οποία έχει προκύψει από το προηγούμενο στάδιο. Ο σύμβουλος παρουσιάζει στον πελάτη ένα σχέδιο. Η συγκατασκευή διασαφηνίζει προτεραιότητες, κινητοποιεί και αυξάνει τη δυνατότητα μετασχηματισμού και ανάπτυξης.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (6) Συγκατασκευή (Co-construction) Ενθαρρύνει τη συμμετοχή στο επόμενο επεισόδιο της ιστορίας της σταδιοδρομίας. Οι πελάτες οραματίζονται τις επόμενες σκηνές και αρχίζουν να δρουν. Ο σύμβουλος είναι συνοδοιπόρος και ενθαρρύνει τον πελάτη να αναζητήσει δραστηριότητες που θα ενισχύσουν τα αδύνατά του κομμάτια

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (7) Το άτομο: Οργανώνει τις ενέργειές του και του Εξερευνά το συναίσθημα του και στοχασμό σχηματίζει τις προθέσεις κάνει ένα εσωτερικό Αναθεωρεί την αφηγηματική του ταυτότητα, διορθώνει τα λάθη του παρελθόντος, προσαρμόζεται ώστε να συμβιβαστεί με τις συγκρούσεις και προβαίνει σε αλλαγές που θα ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή του. Ρυθμίζει και διατηρεί τις δράσεις του καθώς αντιμετωπίζει τις τρέχουσες ανησυχίες, προκλήσεις και επιλογές του.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (8) Αποσαφηνίζει τις προτεραιότητες, κινητοποιεί τις κεντρικές τάσεις και αυξάνει την πιθανότητα του μετασχηματισμού και της ανάπτυξης. Μέσα από τη νέα οπτική ο πελάτης αναδιοργανώνει το σύστημα νοηματοδότησής του, αποκτά διαύγεια και οραματίζεται την επόμενη σκηνή. Αναλαμβάνει δράση, διευκολύνεται η μετάβαση κατά τη διάρκεια του βίου, εξασφαλίζοντας επιτυχία και ικανοποίηση.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (9) Δράση (Action) Ο πελάτης ωθείται σε δράση, ώστε να δοκιμάσει δραστηριότητες που συνδέονται με τη νέα ταυτότητα που έχει δημιουργηθεί. Αυτό προϋποθέτει την εκπόνηση ενός σχεδίου δράσης Follow up Ανατροφοδότηση από τον πελάτη για τις δράσεις τους και την επίτευξη των στόχων του.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (10) Δράση (Action) μέσα από τη δράση καθορίζονται προτεραιότητες μέσα από τη δράση επιβάλλεται το προσωπικό νόημα και έτσι οικοδομείται η σταδιοδρομία Αυτό το προσωπικό νόημα είναι η ιστορία της ζωής που συγκρατεί το άτομο και του παρέχει τη γέφυρα με την οποία μπορεί να περάσει από τη μία δουλειά στην άλλη

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (11) Δράση (Action) Οι πελάτες βλέπουν τη μετάβαση από μια νέα οπτική έχοντας αυξήσει τη γνωστική/συναισθηματική συνειδητοποίηση & την ικανότητα δέσμευσης. Συγκατασκευάζουν ένα σχέδιο με στρατηγικές αλλαγές και σκόπιμες ενέργειες. Με το πορτραίτο είναι πιο εύκολη η μετάβαση. Αυτό που ήταν σιωπηρό γίνεται ρητό Σε κάθε σχέδιο δράσης οι πελάτες θα πουν τις ιστορίες τους σε ακροατήρια. Πρέπει λοιπόν να μάθουν πόσο καλά θα δεχτεί ο κύκλος τους την αναθεωρημένη ιστορία, να εξασφαλίσουν την επικύρωση νέων ρόλων από τα ακροατήρια και να δοκιμάσουν απαντήσεις σε αντιδράσεις.

Βήματα συμβουλευτικής διαδικασίας (7) Περισσότερο απαραίτητο όμως είναι να ληφθούν μέτρα. Οι πελάτες πρέπει να ακούσουν τις νέες ιστορίες και τους ρόλους τους, να μπουν μέσα σε αυτές και να απαντήσουν στα ερωτήματα που τους έφεραν στη συμβουλευτική όπως: Τι μου ταιριάζει τώρα; Τι θέλω να κάνω; Τι μπορώ να κάνω;

«Ο Σύμβουλος θα πρέπει να λειτουργεί στη συμβουλευτική διαδικασία όπως οι μουσικοί της Jazz Learn the rules like a professional, so you can break them like an artist έχουν ως οδηγό τις νότες αλλά δεν μένουν σε αυτές αντιθέτως παίζουν τα κομμάτια δημιουργικά και ελεύθερα πέρα από τις νότες»

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Savickas, M. L. (2008). Helping people choose jobs: A history of the guidance profession. In J. A. Athanasou & R. Van Esbroeck (Eds.), International handbook of career guidance (pp. 97 113).Springer Science Savickas, M. L., Nota, L., Rossier, J., Dauwalder, J.-P., Duarte, M. E., Guichard, J., Soresi, S., Van Esbroeck, R. and van Vianen, A. E. M. (2009) Life designing: A paradigm for career construction in the 21st century, in Journal of Vocational Behavior, Vol. 75, No. 3, pp. 239-250 Savickas, M.L. (2009). Career studies as self-making and life designing. Career Research & Development, 24, 14-17 Savickas, M.L. (2013). Career Construction Theory and Practice. In R.W. Lent & S.D.Brown (Eds.), Career Development and Councelling: Putting Theory and Research to Work. Hoboken, New Jersey: Wiley Αργυροπούλου, Κ. (2013). Η Επαγγελματική Προσαρμοστικότητα. Προϋπόθεση για μια Σταδιοδρομία με Νόημα. Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού, 102, 26-35 Κρίβας, Σ. (2011). Η συμβολή του Κονστρουκτιβισμού και του Κοινωνικού Κονστρουξιονισμού στη συμβουλευτική για τη σταδιοδρομία: Θεωρητικές και Πρακτικές διαστάσεις. Επιθεώρηση Συμβουλευτικής- Προσανατολισμού, 96-97, 51-62